Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy im. E. Biernackiego w Wałbrzychu

Kliniczna Perinatologia i Ginekologia, tom 43, zeszyt 3, 57-60, 2007

Wykształcenie i zachowania prozdrowotne ciężarnych biorących udział

w zajęciach szkoły rodzenia oraz ich wpływ na przebieg porodu

i stan noworodka

P

AWEŁ

K

OŁOMYJEC

,

S

ŁAWOMIR

S

UCHOCKI

,

M

ARŻOLENA

K

ĘDRA

-R

AKOCZY

Education and pro-health behavior of pregnant women taking part in childbirth courses

as well as their influence on childbirth and a state of infant

In this study factors concerning childbirth, a condition of infant and pro-health behavior at 119 pregnant women, who attended the

childbirth course at Gynecology and Obstetrics Hospital in Wałbrzych in 2004 and who delivered vaginally, have been analyzed. The

results concern a tested group of comparable age and a similar number of childbirth. The data have been drawn up statistically on

the basis of the T-Student test. Among the prenatal school attendees primiparous women (85.8%) made up the majority and their

average age was 27.7. The average age of multiparae women was 32.5. It has been determined that pregnant attendees of prenatal

classes statistically were much better (p < 0.005) educated and more often were non-smokers (p < 0.005). Childbirth of the prenatal

classes attendees lasted, on average, 12 minutes shorter at primiparous women and 16 minutes shorter at multiparous women.

Simultaneously, there were fewer cases of broken perineum, cervix in the tested group. However, these differences are of no means

statistically. In fact, well educated women who care about their health and lead pro-health lifestyle, make up the majority of childbirth

classes attendees. Among them there are more primiparous women. Attending prenatal course does not significantly influence an

average birth condition of infants estimated in Apgar.

Key words:

gestation, childbirth, childbirth school

Wstęp

Prekursorem idei szkoły rodzenia był angielski po-

łożnik G. D. Read, który wprowadził pojęcie tzw. „koła

Reada”. Według tej teorii występujący podczas porodu lęk

wywołuje wzrost napięcia mięśniowego, które to zwiększa

percepcję bólu, to zaś prowadzi do nasilenia lęku – w ten

sposób powstaje znane w medycynie błędne koło choro-

bowe. Żeby przerwać to koło, Read uważał, że należy za-

znajomić rodzącą z przebiegiem porodu oraz jasno spre-

cyzować oczekujące ją zadania. Uważał, że znajomość oraz

akceptacja przebiegu porodu pomagają kobiecie w zwal-

czeniu czy chociażby w zminimalizowaniu lęku, natomiast

niewiedza i brak aktywnego uczestnictwa w akcie porodu

potęgują tenże [8].

Poród bez lęku nie jest synonimem porodu bezboles-

nego, ale świadome podejście kobiety do rodzenia pomaga

aktywnie w nim uczestniczyć, adekwatnie reagować na

skurcze porodowe i w końcowym efekcie, zmniejszyć

ogólne wrażenie bólu.

W polskim piśmiennictwie Fijałkowski przedstawił

pojęcie „naturalnej odczuwalności”, jako warunku koniecz-

nego do naturalnego przebiegu porodu [4]. Autor ten pro-

ponuje przeciwstawną, do zaproponowanej przez Reada,

triadę, którą tworzą: koncentracja na wyuczonych zacho-

waniach i umiejętnościach – odprężenie czynne – odczu-

walność naturalna, która zachęcać ma rodzącą kobietę do

dalszej współpracy w akcie porodu.

W Polsce pierwsze szkoły rodzenia powstawały w la-

tach 1956-1957 [5, 6].

W ciągu tych prawie 50 lat program zajęć zmieniał się

wielokrotnie, nim przybrał obecny kształt. Z położonego

początkowo nacisku na poród naturalny (tj. bez znieczule-

nia, ale i bez lęku) skierowano się na kształcenie i dokształ-

canie ciężarnych, a także przyszłych ojców, pod kątem

zapoznania się z wieloma aspektami porodu oraz opieki

nad nowo narodzonym dzieckiem.

Obecnie na terenie naszego kraju działa około 440

szkół rodzenia zlokalizowanych przy szpitalach i oddzia-

łach położniczych, stowarzyszeniach, fundacjach, we

wspólnotach parafialnych, jak również prywatnych [5].

Zajęcia prowadzone są przez wysoko wykwalifiko-

wany personel medyczny: położne i lekarzy położników,

których wiedza i umiejętności są stale doskonalone po-

przez udział w licznych szkoleniach i sympozjach.

W zajęciach mogą uczestniczyć ciężarne, ale i również

pary rodziców. Udział przyszłych ojców w przygotowa-

niach w szkole rodzenia jest rzeczą stosunkowo nową, ale

bardzo istotną, ze względu na coraz popularniejsze porody

rodzinne oraz budowanie więzi rodzinnych.

Program zajęć podlega nieustannym zmianom mają-

cym na celu jak najlepsze dostosowanie się do aktualnych

potrzeb i trendów nowoczesnego położnictwa.

Spotkania w szkole rodzenia obejmują zajęcia teore-

tyczne, ćwiczenia praktyczne oraz gimnastykę ogólnoroz-

wojową prowadzoną pod kątem przygotowania do dużego

wysiłku fizycznego, jakim jest urodzenie dziecka.

Bloki teoretyczne obejmują zaznajomienie ciężarnych

oraz przyszłych ojców z przebiegiem ciąży fizjologicznej,

P. Kołomyjec, S. Suchocki, M. Kędra-Rakoczy

58

ze zwróceniem szczególnej uwagi na momenty przeło-

mowe oraz edukację prozdrowotną, z dużym naciskiem na

unikanie wszelkich używek, a także właściwą higienę,

odpowiednią dietę i aktywność fizyczną. W czasie wykła-

dów uczestnicy poznają szczegółowo przebieg porodu

fizjologicznego, długość poszczególnych okresów porodu

oraz uczą się adekwatnych zachowań i współpracy z per-

sonelem bloku porodowego. Dowiadują się również

o nowoczesnych metodach porodu (np. immersja wodna)

oraz sposobach łagodzenia bólu porodowego.

Przedstawia się również zagadnienia dotyczące poło-

gu, opieki nad noworodkiem i niemowlęciem. Osobny roz-

dział stanowi promocja i nauka karmienia piersią.

W trakcie zajęć teoretycznych omawiane są psycholo-

giczne aspekty ciąży, porodu i połogu, a także opieki nad

dzieckiem. Dyskutowane są przeżycia kobiet i mężczyzn,

ich wzajemne relacje oraz budowanie więzi emocjonalnej.

Zajęcia w grupie umożliwiają wzajemną wymianę doś-

wiadczeń oraz wspieranie się w nowej sytuacji życiowej.

Kolejnym aspektem, któremu poświęcone są zajęcia

w szkole rodzenia, jest aktywność fizyczna, praktyczna

nauka prawidłowej kontroli oddechu w trakcie porodu,

obejmująca okresy skurczów i przerw między nimi, naukę

parcia w II okresie porodu, poprawa wydolności orga-

nizmu rodzącej poprzez ćwiczenia fizyczne dla ciężarnych,

a także techniki relaksacyjne, pozwalające opanować

zmęczenie i lęk towarzyszący porodowi. Tutaj szczególny

nacisk położony jest na współpracę z personelem bloku

porodowego.

Bardzo istotną kwestią poruszaną na kursach szkoły

rodzenia jest wdrożenie przyszłych rodziców do zadań

opiekuńczo - wychowawczych. Prowadzone są praktyczne

zajęcia i pokazy dotyczące karmienia piersią, pielęgnacji

noworodka. Jedno z zajęć poświęcone jest na zapoznanie

się z blokiem porodowym, w trakcie którego przyszłe ro-

dzące mogą zobaczyć łóżko porodowe, wannę do poro-

dów w wodzie oraz salę cięć cesarskich.

Uczestnictwo w spotkaniach szkoły rodzenia pozwala

nie poddać się presji zabobonów i przesądów dotyczących

porodu, a pokutujących w społeczeństwie i będących

źródłem nieuzasadnionego lęku przyszłych matek i ojców.

Materiał i metoda

W pracy poddano analizie czynniki dotyczące prze-

biegu porodu i stanu noworodka, a także wykształcenie

i zachowania prozdrowotne, u ciężarnych, które w roku

2004 brały udział w kursach Szkoły Rodzenia przy Specja-

listycznym Szpitalu Ginekologiczno-Położniczym w Wał-

brzychu i urodziły drogą pochwową. Uzyskane wyniki po-

równano z grupą kontrolną, którą stanowiły ciężarne, po-

równywalne pod względem wieku i rodności, nieuczestni-

czące w zajęciach szkoły rodzenia.

Dane opracowano statystycznie za pomocą testu

T-Studenta.

Wyniki

W roku 2004 do szkoły rodzenia przy Specjalistycz-

nym Szpitalu Ginekologiczno-Położniczym w Wałbrzychu

uczęszczało 146 ciężarnych, co przy ogólnej liczbie 1596

porodów stanowi 9,1%.

Analizując sposób ukończenia porodu stwierdzono:

w grupie 146 absolwentek szkoły rodzenia 119 kobiet

(81,5%) urodziło drogą pochwową, a 27 (18,5%) poprzez

cięcie cesarskie. W grupie rodzących drogą pochwową

z powodu przedłużającego się drugiego okresu porodu u 3

kobiet (2,5%), poród ukończono zabiegowo za pomocą

próżniociągu położniczego lub kleszczy.

Wśród uczestniczek zajęć w szkole rodzenia większość

stanowiły pierwiastki 85,8%, średni wiek w tej grupie to

27,7 lat. Średni wiek wieloródek wynosił 32,5 lat.

65 kobiet biorących udział w zajęciach szkoły rodzenia

miało wyższe wykształcenie, co stanowi ( 54,6%). W grupie

kontrolnej wyższe wykształcenie miało 29 kobiet (24,4%).

Jest to różnica istotna statystycznie na poziomie istotności

p

< 0,005. Natomiast wykształcenie podstawowe miały

zaledwie 3 ciężarne (2,5%) uczestniczące w zajęciach szko-

ły i 16 (13,4%) w grupie kobiet, które nie brały udziału

w zajęciach. Jest to różnica istotna statystycznie na pozio-

mie istotności

p

< 0,005. Podobnie wykształcenie zawo-

dowe miało 7 (5,9%) rodzących w pierwszej grupie i 23

(19,3%) w drugiej. Jest to różnica istotna statystycznie na

poziomie istotności

p

< 0,005. Średnie wykształcenie miało

w grupie badanej 44 (37%), a w grupie kontrolnej 51

(42,9%) kobiet. Jest to różnica nieistotna statystycznie.

Ryc. 1. Wykształcenie ciężarnych biorących udział w zajęciach

Szkoły Rodzenia

Zachowania prozdrowotne, wśród których wymienić

należy między innymi: niepalenie bądź zaprzestanie pale-

nia tytoniu w ciąży, były domeną absolwentek kursów

w szkole rodzenia. W tej grupie papierosy paliły 4 (3,4%)

ciężarne, natomiast w grupie nieuczestniczących w zaję-

ciach szkoły 25 (21%). Jest to różnica istotna statystycznie

na poziomie istotności

p

< 0,005.

Wykształcenie i zachowania prozdrowotne cięźarnych biorących udział w zajęciach szkoły rodzenia

59

Ryc. 2. Wykształcenie ciężarnych, które nie brały udziału

w zajęciach Szkoły Rodzenia

Średni czas trwania I okresu porodu u pierwiastek

w grupie badanej trwał 5 godz. i 38 minut, natomiast w gru-

pie kontrolnej 5 godz. i 56 min, jest to różnica nieistotna

statystycznie. U wieloródek okres ten trwał odpowiednio

3 godz. 53 minuty oraz 4 godz. i 8 minut, jest to różnica nie-

istotna statystycznie.

II okres porodu trwał u pierwiastek po szkole rodzenia

średnio 27 minut, a u nieuczestniczących w zajęciach 21

minut. Jest to różnica istotna statystycznie na poziomie is-

totności

p

< 0,005. U wieloródek czasy te kształtowały się

odpowiednio 13 i 14 minut. Jest to różnica nieistotna staty-

stycznie. III okres porodu w obu grupach trwał średnio 5

minut. W sumie średni czas porodu w grupie pierwiastek

po szkole rodzenia wyniósł 6 godzin i 10 minut i był o 12

minut krótszy niż u kobiet, które wcześniej nie rodziły i nie

odbyły przygotowania w szkole rodzenia. Jest to różnica

nieistotna statystycznie. Natomiast w grupie wieloródek

absolwentek kursu poród trwał średnio 4 godz. 11 min.

i był krótszy niż w grupie kontrolnej o 16 minut. Jest to

różnica nieistotna statystycznie.

U rodzących w grupie badanej w 0,8% przypadków do-

szło, w czasie porodu, do pęknięcia krocza, natomiast

w grupie kontrolnej w 1,7%. Jest to różnica nieistotna sta-

tystycznie.

Pęknięcie szyjki macicy w trakcie porodu wystąpiło

w grupie absolwentek szkoły rodzenia u 20 (16,8%) rodzą-

cych, a w grupie kontrolnej u 33 (27,7%), jest to różnica

nieistotna statystycznie.

Średnia utrata krwi w trakcie porodu była w obu gru-

pach porównywalna i wyniosła 265 ml. Średni stan urodze-

niowy noworodków, oceniany w skali Apgar w 1. minucie

po porodzie, wynosił 9,9 w grupie badanej oraz 9,5 w gru-

pie kontrolnej. Jest to różnica nieistotna statystycznie. W 5.

minucie odpowiednio 10 oraz 9,9 punktów. Jest to również

różnica nieistotna statystycznie.

Masa urodzeniowa noworodków w obu grupach była

porównywalna i wynosiła średnio 3495 g w grupie uczest-

niczek szkoły rodzenia i 3513 g w grupie kontrolnej.

Dyskusja

Korzyści, jakie daje ukończenie kursu szkoły rodzenia,

zależne są nie tylko od indywidualnych cech uczestników,

ale również od zaangażowania personelu prowadzącego

zajęcia oraz charakteru samej szkoły. Opinie uczestniczek

szkół rodzenia badało wielu autorów [2, 3, 10]. Prawie 74%

uczestniczek stwierdziło, że wiedza zdobyta na zajęciach,

była pomocna i znalazła praktyczne zastosowanie przy

porodzie, natomiast 40% kobiet uznało, że szkoła rodzenia

również przygotowała je do wczesnego rodzicielstwa [3].

Pozytywne odczucia absolwentek Szkoły Rodzenia

znajdują odbicie w zwiększającej się z roku na rok liczbie

uczestniczek tych kursów. Autorzy z innych ośrodków

odnotowują frekwencję na poziomie 23% [11].

W przedporodowych zajęciach Szkoły Rodzenia brały

udział kobiety lepiej wykształcone, prowadzące zdrowszy

tryb życia, niepalące papierosów. Podobne spostrzeżenia

można znaleźć u innych autorów [1, 3, 11].

Częściej w zajęciach brały udział pierwiastki, co moż-

na wytłumaczyć ciekawością i obawą przed nieznanym,

przed nową sytuacją, jaką jest dla tych kobiet poród. Podo-

bny wynik zaobserwowała Fabian – 93% pierwszy raz ro-

dzących [2].

Czas trwania pierwszego okresu porodu, był średnio

krótszy o 18 minut u pierwiastek i o 15 minut u wieloródek

wśród absolwentek przedporodowych kursów szkoły

rodzenia, na co wpływ miały praktyczne umiejętności do-

tyczące prawidłowego oddechu w czasie skurczów i za-

stosowania technik relaksacyjnych w przerwach między

nimi. Drugi okres porodu był, średnio o 6 minut dłuższy

u pierwiastek w tej grupie, co autorzy z innych ośrodków,

którzy również zaobserwowali ten fakt, tłumaczą większą

liczbą rodzących w znieczuleniu zewnątrzoponowym [3].

U wieloródek czas drugiego okresu porodu był w obu gru-

pach porównywalny.

W sumie poród u kobiet po szkole rodzenia trwał śred-

nio o 12 minut u pierwiastek i o 16 minut u wieloródek kró-

cej niż u rodzących bez wcześniejszego przygotowania. Is-

totny wpływ na skrócenie czasu porodu u kobiet, które

brały udział w zajęciach szkoły rodzenia, ma wcześniejsze

zapoznanie się z salą porodową, brak lęku przed porodem

oraz, co jest najistotniejsze, umiejętność czynnej współpra-

cy z personelem bloku porodowego. Z tego wynika też

mniejsza, w tej grupie, ilość okołoporodowych urazów

szyjki macicy.

Uczestniczenie w zajęciach szkoły rodzenia nie wpły-

wa w sposób istotny na średni stan urodzeniowy noworod-

ków oceniany w skali Apgar.

Rzeczywiste korzyści z uczestnictwa w przedporodo-

wych zajęciach szkoły rodzenia widoczne są nie tylko w li-

czbach, ale i zadowoleniu obojga rodziców po porodzie.

Ojcowie, którzy wraz z ciężarnymi uczestniczyli w zaję-

ciach szkoły, chętniej i odważniej towarzyszą następnie

przy porodzie [7].

P. Kołomyjec, S. Suchocki, M. Kędra-Rakoczy

60

Obecnie szkoła rodzenia jest tak głęboko zakorzeniona

w kanonie położniczym, że znalazła swoje miejsce w reko-

mendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego do-

tyczących prowadzenia ciąży [9].

Wnioski

1) Z kursów przedporodowych Szkoły Rodzenia częściej

korzystają pierwiastki z wyższym wykształceniem,

bardziej dbające o zdrowie i prowadzące zdrowszy

tryb życia.

2) Edukacja przedporodowa wpływa na skrócenie I okre-

su porodu, a także całkowitego czasu porodu oraz

zmniejszenie liczby okołoporodowych urazów dróg

rodnych. Są to jednak różnice nieistotne statystycznie.

3) Drugi okres porodu u pierwiastek po szkole rodzenia

był dłuższy niż w grupie kontrolnej.

4) Uczestniczenie w zajęciach szkoły rodzenia nie wpły-

wa w sposób istotny na średni stan urodzeniowy no-

worodków oceniany w skali Apgar.

Piśmiennictwo

[1] Ćwiek D., Grochans E., Sowinska-Glugiewicz I., Wysiecki P..

(2004) Analysis of some pro-health behaviors of pregnant

women after a childbirth education class. Wiad. Lek. 57,

Supl. 1: 48-51.

[2] Fabian H.M., Radestad I.J., Waldenström U. (2004) Characte-

ristics of Swedish women who do not attend childbirth and

parenthood education classes during pregnancy. Midwifery.

20(3): 226-35.

[3] Fabian H.M., Radestad I.J., Waldenström U. (2005) Child-

birth and parenthood education classes in Sweden. Wo-

men's opinion and possible outcomes. Acta Obstet. Gyne-

col. Scand 84(5): 436-43.

[4] Fijałkowski W. (1989) Poród naturalny po przygotowaniu

w szkole rodzenia. PZWL, Warszawa.

[5] Iwanowicz-Palus G., Pawelec A. (2005) Organizacja i funkcjo-

nowanie szkół rodzenia w Polsce. V Ogólnopolski Zjazd

Szkół Rodzenia Jurata 2005.

[6] Koper W., Kamiński K. (2000) Szkoła rodzenia przy oddziale

ginekologiczno-położniczym, I

E

referencyjności – analiza

działalności. Ginekol. Pol. 71(4): 197-201.

[7] Murphy-Black T. (1995) Kształcenie w okresie przedporo-

dowym. W: Nowoczesne Położnictwo, t.1, red. Alexander J.,

Levy V., Roch S. PZWL Warszawa.

[8] Read G.D. (1951) The Principles and Practice of Natural

Childbirth. Heineman W., London.

[9] Rekomendacje Zarządu Głównego PTG w zakresie opieki

przedporodowej w ciąży o prawidłowym przebiegu (2005),

Ginekologia po Dyplomie, Wyd. Specjalne, grudzień 2005.

[10] Schneider Z. (2001) Antenatal education classes in Victoria:

what the women said. Aust. J. Midwifery 14(3): 14-21.

[11] Spinelli A., Baglio G., Donati S. et al. (2003) Do antenatal

classes benefit the mother and her baby? J. Matern. Fetal

Neonatal. Med. 13(2): 94-101.

J

Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy

im. E. Biernackiego w Wałbrzychu

ul. Paderewskiego 10, 58-301 Wałbrzych

e-mail: [e-mail]