Nazewnictwo zwi zków nieorganicznych

wersja 02

dr Oskar Michalski, Katedra Chemii AR w Krakowie, 2007

Spis tre ci:

1. Pierwiastki

2. Stopie utlenienia

3. Zwi zki z tlenem

4. Zwi zki z wodorem

5. Kwasy

a) beztlenowe

b) tlenowe

6. Wodorotlenki

7. Sole

a) kwasów beztlenowych

b) kwasów tlenowych

c) wodorosole

d) hydroksosole

8. Zwi zki kompleksowe

1. Pierwiastki

Poni sza lista wymienia pierwiastki, których znajomo jest obowi zkowa.

Metale:

Li (lit), Na (sód), K (potas), Rb (rubid), Cs (cez)

Be (beryl), Mg (magnez), Ca (wap ), Sr (stront), Ba (bar)

Al (glin)

Cr (chrom), Mn (mangan), Fe ( elazo), Co (kobalt), Ni (nikiel), Cu (mied ), Zn (cynk)

Pd (pallad), Ag (srebro), Cd (kadm), Sn (cyna), Sb (antymon)

Pt (platyna), Au (złoto), Hg (rt ), Pb (ołów), Bi (bizmut)

Niemetale:

H (wodór)

He (hel), Ne (neon), Ar (argon)

B (bor), C (w giel), N (azot), O (tlen), F (fluor)

Si (krzem), P (fosfor), S (siarka), Cl (chlor)

Br (brom), I (jod)

2. Stopie utlenienia

Stopie utlenienia to ładunek elektryczny, jaki MIAŁBY atom w cz steczce, GDYBY

wszystkie jego wi zania z atomami innych pierwiastków były całkowicie jonowe, a wi zania

z atomami tego samego pierwiastka – kowalencyjne niespolaryzowane. W wyniku takiej

definicji st. utlenienia nie mo na go uto samia z rzeczywistym ładunkiem elektrycznym.

Ka dy pierwiastek ma jeden lub kilka charakterystycznych dla siebie stopni utlenienia,

na których wyst puje w zwi zkach chemicznych.

Pierwiastki, które we wszystkich zwi zkach nieorganicznych wyst puj zawsze na

tym samym stopniu utlenienia:

- krzem:

+IV

- glin:

+III

- cynk, kadm:

+II

- litowce (Li, Na, K, Rb, Cs):

+I

- berylowce (Be, Mg, Ca, Sr, Ba):

+II

Nazewnictwo zwi zków nieorganicznych

wersja 02

dr Oskar Michalski, Katedra Chemii AR w Krakowie, 2007

- fluor:

-I

Wodór we wszystkich zwi zkach chemicznych (z wyj tkiem wodorków litowców i

berylowców) przyjmuje stopie utlenienia równy +I.

Tlen niemal zawsze wyst puje na -II stopniu utlenienia. Wyj tek stanowi nadtlenki,

w których tlen przyjmuje –I stopie utlenienia (np. nadtlenek wodoru H

2

O

2

).

Pozostałe pierwiastki wyst puj na ró nych stopniach utlenienia, w zwi zku z czym w

ich nazwach trzeba zawsze okre li ich stopie utlenienia.

3. Zwi zki z tlenem

Tlenek to zwi zek tlenu z innym pierwiastkiem. W zwi zkach tego typu tlen zawsze

przyjmuje stopie utlenienia –II. Poni ej wymienione s typy tlenków wraz z przykładami.

X

2

O - dla pierwiastków na +I st. utlenienia

Na

2

O – tlenek sodu, K

2

O – tlenek potasu, Cu

2

O – tlenek miedzi(I),

Ag

2

O – tlenek srebra(I), N

2

O – tlenek azotu(I), Cl

2

O – tlenek chloru(I)

XO

- dla pierwiastków na +II st. utlenienia

MgO – tlenek magnezu, ZnO – tlenek cynku, CuO – tlenek miedzi(II),

HgO – tlenek rt ci(II), CO – tlenek w gla(II), NO – tlenek azotu(II)

X

2

O

3

- dla pierwiastków na +III st. utlenienia

Cr

2

O

3

– tlenek chromu(III), Fe

2

O

3

– tlenek elaza(III), Al

2

O

3

– tlenek glinu,

Bi

2

O

3

– tlenek bizmutu(III), N

2

O

3

– tlenek azotu(III), Cl

2

O

3

– tlenek chloru(III)

XO

2

- dla pierwiastków na +IV st. utlenienia

MnO

2

– tlenek manganu(IV), SnO

2

– tlenek cyny(IV), PbO

2

– tlenek ołowiu(IV),

NO

2

i N

2

O

4

– tlenek azotu(IV) w postaci (monomer i dimer),

CO

2

– ditlenek w gla / tlenek w gla(IV), SiO

2

– tlenek krzemu

X

2

O

5

- dla pierwiastków na +V st. utlenienia

N

2

O

5

– tlenek azotu(V), P

2

O

5

(poprawniej: P

4

O

10

) – tlenek fosforu(V),

Cl

2

O

5

– tlenek chloru(V), Br

2

O

5

– tlenek bromu(V)

XO

3

- dla pierwiastków na +VI st. utlenienia

CrO

3

– tlenek chromu(VI), SO

3

– tlenek siarki(VI)

X

2

O

7

- dla pierwiastków na +VII st. utlenienia

Cl

2

O

7

– tlenek chloru(VII), Br

2

O

7

– tlenek bromu(VII)

4. Zwi zki z wodorem

Nazwy zwi zków wodoru z innymi pierwiastkami zale od tego, który pierwiastek ma

wy sz elektroujemno . Wszystkie metale maj ni sz elektroujemno ni wodór, a ich

zwi zki z wodorem to wodorki. Znane s niemal wył cznie wodorki metali grup I i II; inne

metale wchodz w skład wodorków mieszanych (obecne dwa ró ne metale)

LiH – wodorek litu, NaH – wodorek sodu

MgH

2

– wodorek magnezu, CaH

2

– wodorek wapnia

LiAlH

4

– glinowodorek litu, NaBH

4

– borowodorek sodu

Nazewnictwo zwi zków nieorganicznych

wersja 02

dr Oskar Michalski, Katedra Chemii AR w Krakowie, 2007

Nazwy zwi zków wodoru z pierwiastkami o wy szej elektroujemno ci (s to wył cznie

niemetale) tworzy si odmiennie:

BH

3

– borowodór, CH

4

– metan, SiH

4

– silan, NH

3

– amoniak, PH

3

– fosforowodór

H

2

O – tlenek wodoru (woda)

HF – fluorowodór, HCl – chlorowodór, HBr – bromowodór, HI – jodowodór

H

2

S – siarkowodór

5. Kwasy

Ta kategoria zwi zków nieorganicznych definiowana jest nie tyle ze wzgl du na budow , co

na wła ciwo ci chemiczne. S ró ne definicje kwasów, jednak tutaj najodpowiedniejsz

b dzie zaw ona definicja Broensteda, mówi ca, e kwasami s zwi zki mog ce dysocjowa

w wodzie z utworzeniem kationu wodorowego, czyli protonu (H

+

).

a) kwasy beztlenowe:

HF – fluorowodór, HCl – chlorowodór, HBr – bromowodór, HI – jodowodór

H

2

S – siarkowodór

b) kwasy tlenowe

H

3

BO

3

– kwas borowy (ortoborowy)

H

2

CO

3

– kwas w glowy

HNO

2

– kwas azotowy(III), HNO

3

– kwas azotowy(V)

H

2

SiO

3

– kwas metakrzemowy, H

4

SiO

4

– kwas ortokrzemowy

HPO

3

– kwas metafosforowy(V), H

3

PO

4

– kwas ortofosforowy(V)

H

2

SO

3

– kwas siarkowy(IV), H

2

SO

4

– kwas siarkowy(VI), H

2

S

2

O

3

– kwas tiosiarkowy

HClO – kwas chlorowy(I), HClO

2

– kwas chlorowy(III), HClO

3

– kwas chlorowy(V),

HClO

4

– kwas chlorowy(VII)

(analogicznie kwasy bromowe i jodowe)