Ewolucja koncepcji i doktryn ochrony praw człowieka w Europie

i wkład w tę problematykę Polaków.

Od czasu pojawienia się człowieka na ziemi mamy do czynienia ze

zjawiskiem łamania praw człowieka. Prawa człowieka łamane były szczególnie
ostro w czasach starożytnych, gdzie istniał system niewolniczy, w czasach
feudalnych, kapitalistycznych, komunistycznych. Aktualnie dzisiaj na świecie
nie ma państwa, nawet jeżeli mówimy o państwie demokratycznym, w którym
nie byłoby przypadków łamania praw człowieka

1

.

Sam termin „prawa człowieka” liczy ponad dwieście lat. Zaczął być

najpierw używany we Francji: posługiwał się nim już Voltaire (1694-1778), a
edykt królewski z 1776 r. deklaruje prawo do pracy jako „niezbywalne prawo
człowieka”. Lecz dopiero w 1789 r. użyty we francuskiej Deklaracji Praw
Człowieka i Obywatela – „Declaration des droitr de l’ homme et du citoyen” –
bardzo szybko się rozpowszechnił. W 1794 r. pojawia się wyrażenie „Die
allgemeinen Rechte des Menschen” w Ogólnokrajowym Prawie Pruskim; zaś
Jefferson w swoim orędziu z grudnia 1806 r. w związku ze zbliżającym się
w 1808 roku konstytucyjnym zakazem importu niewolników do Stanów
Zjednoczonych, gratuluje swoim rodakom zaprzestania uczestniczenia „in those
'violations of human rights”.

2

W Polsce terminu „prawa człowieka” używali już Stanisław Staszic (1755-
1826) i Hugo Kołłątaj (1750-1812): pierwszy w swoich „Przestrogach dla
Polski” , w pierwszym wydaniu dodatkowym 4 stycznia 1740 r.: drugi w
szczególności w „Prawie politycznym Narodu Polskiego”. W tym dziele,
nawiązując do Deklaracji francuskiej z 1789 r., Kołłątaj pisał: „Moment, w
którym Francuzi odwołali się do praw człowieka, w którym zrzucili wszystkie
uprzywilejowane zaszczyty, uczynił ich prawdziwie wolnymi, a wszelkie
swobody, które sobie na prawach człowieka ubezpieczyli, najskuteczniej
przestrzegać będą wolności powszechnej przeciw uzurpacji despotycznej
władzy. Wzdryga się, prawda, czucie każdego na ostateczności, których się w
tym razie Francuzi dopuścili, ale nikogo rzetelnej wolności sprzyjającego nie
masz, aby nie uwielbiał stanów francuskich, że do praw swoich prawa
człowieka przywrócili”

3

W Polsce Staszic mówił o „prawach wolności i własności obywatelskiej”,

a 11 października 1788 r. w „Listach Anonima część druga” użył terminu
„prawa obywatelstwa”

4

.

Przyjął się pogląd, jakoby prawa człowieka zrodziły się wraz z systemem

Narodów Zjednoczonych bezpośrednio po II wojnie światowej. Zorganizowany
system międzynarodowej ochrony praw człowieka kształtuje się na gruncie
Karty Narodów Zjednoczonych

5

.

Sama problematyka praw człowieka jest znacznie starsza. Znamy

przykłady, że już w czasach starożytnych idee praw człowieka były
przedmiotem refleksji na gruncie etyki. Jeszcze wcześniejsze ślady praw

człowieka są już widoczne w kodeksie Hammurabiego, który mówił że władza
jest po to, aby strzec sprawiedliwości, aby chronić słabych przed złymi
uczynkami silnych. Greccy sofiści i stoicy byli pierwszymi, którzy głosili
naturalną wolność i równość ludzi. Arystoteles zwracał uwagę na
sprawiedliwość. W demokracji ateńskiej istniała wolność czynu i słowa w
granicach prawa i równość praw dla obywateli ateńskich. Rzymscy myśliciele,
Cyceron, Seneka i prawnicy głosili, że źródłem suwerenności jest lud

6

.

Idea praw człowieka narodziła się i rozwinęła w europejskim kręgu

cywilizacyjnym (Grecja, Rzym). Talmud i Pismo Święte (Nowy Testament)
przeniknięte są ideałami godności człowieka, równości, sprawiedliwości, pokoju
w stosunkach między ludźmi. W okresie średniowiecza Tomasz z Akwinu
twierdził, że praw nie nadaje władza, są one nieodłączne od samej natury
człowieka. W średniowieczu spotykamy pierwsze dokumenty mające moc
obowiązującego prawa, które stopniowo zapoczątkowały przestrzeganie praw
człowieka. Zalicza się do nich Magna Charta Libertatum z 1215 roku. Była ona
podstawą swobód obywatelskich i konstytucyjnych ograniczeń władzy
królewskiej. Uważana jest obecnie za początek procesu kodyfikacji praw
człowieka. Trzeba tu podkreślić, że nie chodziło o prawa wszystkich obywateli,
ale o prawa wyższych grup społecznych, wymuszone od króla.

Polska w tym czasie należała do nielicznych krajów Europy, w którym

zajmowano się ową problematyką. W latach 1425-1433 szlachta uzyskała
poprzez przywileje zasadę neminem captivabimus nisi iure victum (nikogo nie
uwięzimy bez wyroku sądowego ). Innym przykładem może być ruch egzekucji
praw i artykuły henrykowskie. Olbrzymi wkład w rozwój praw człowieka miała
doktryna tolerancji religijnej sformułowana przez Pawła Włodkowica
przedstawiona na soborze w Konstancji (1414-1415). Paweł Włodkowic głosił
miłość bliźniego, obowiązek tolerancji wobec pogan, nawoływał do pokoju i
sprawiedliwej wojny

7

.

Duże zainteresowanie prawami człowieka pojawia się w połowie XVII

wieku wraz z rozwojem szkoły prawa natury, która wyrosła na podłożu epoki
Odrodzenia. Podstawowe założenia teorii prawa natury powiada, że ludzie
żyjący w stanie natury korzystali bez przeszkód z takich praw jak: do życia, do
wolności, równości, własności. Na treść tej teorii poważny wpływ wywarła
reformacja (XVI wiek). Głowni przedstawiciele tej szkoły to: Tomas Hobbes,
Hugo Grotius, John Locke. Uzupełnieniem szkoły praw naturalnych była teoria
umowy społecznej. Głosiła ona, że w miarę rozwoju ludzie porzucają stan
natury i tworzą społeczeństwo. Konstytuując się w społeczeństwo ludzie
zawierają umowę społeczną między sobą. Żeby społeczeństwo mogło
funkcjonować należy utworzyć państwo. Społeczeństwo zawiera umowę
z państwem w zamian za ochronę praw obywateli: do życia, wolności, własności
i równości wobec prawa. Teorie prawa natury i umowy społecznej przejęło
Oświecenie we Francji. Monteskiusz w dziele „O duchu praw” 1748 rok położył
nacisk na współzależność między wolnością, a praworządnością J. J Rousseau

w: „Umowie Społecznej” (1762 rok) przedstawił umowę społeczną jako
podstawę wolności i równości. W końcu XVII wieku doszło do rozszerzenia
swobód obywatelskich w Anglii: Habeas; Corpus Act z 1679 roku i Bill of
Rights z 1789 roku.

W drugiej połowie XVIII wieku przełomowy moment w dziejach praw

człowieka stanowiły rewolucje amerykańska i francuska. Amerykańska
Deklaracja Niepodległości z 1776 roku, której „ojcem” był Thomas Jefferson
uznała prawa mieszczące się w katalogu praw naturalnych za niezbywalne.
Ogólny wpływ na ideę praw człowieka zarówno w Ameryce i Europie wywarły
pisma jednego z duchownych przywódców amerykańskiej wojny o
niepodległość Thomasa Paine'a. W rozprawie „Prawa człowieka” (1791-92)
rozwinął tezę o istnieniu nierozerwalnego związku między respektowaniem
przez rządy praw człowieka a pokojem. Według niego warunkiem trwałego
pokoju było poszanowanie wolności, równości, godności oraz niepodległości,
prawa narodów do samostanowienia.

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789 rok), wydana w okresie

Wielkiej Rewolucji Francuskiej, najsilniej wpłynęła na postęp w sferze praw
człowieka w Europie.

Art. I Deklaracji francuskiej głosi: „Ludzie rodzą się i pozostają wolni i

równi w obliczu prawa. Różnice społeczne mogą być oparte wyłącznie na
pożytku społecznym”. Było to zniesienie stanów we Francji. W Art. 2
Deklaracja głosi: „Celem każdego związku politycznego jest zachowanie
naturalnych i niezbywalnych praw człowieka. Tymi prawami są: wolność,
własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi. W dalszej części Deklaracja
gwarantowała tolerancję religijną, wolność mówienia, pisania, drukowania.
Deklaracja z 1789 r. została potwierdzona we wstępie do Konstytucji
francuskiej z 1946 r., a wstęp ten został przyjęty przez konstytucję z 1958 r.,
która obowiązuje do dziś

8

.

W epoce Oświecenia Polska pozostawała w głównym nurcie postępu

w dziedzinie praw człowieka. Przykładem jest Konstytucja 3 Maja, która
między innymi zapewniała ludziom innych wyznań „pokój, opiekę i wolność”
oraz ustanawiała trójpodział władzy. Przyznawała mieszczanom przywileje
przysługujące dotąd szlachcie. Chłopów przyjęto pod „opiekę prawa i rządu
krajowego”. Szlachcie zapewniono „pierwszeństwo w życiu prywatnym i
publicznym”

9

.

Dorobek polskiego Oświecenia na trwałe zapisał się w narodowej tradycji

praw człowieka. Hugo Kołłataj w „Prawa politycznego narodu polskiego” (1790
rok) napisał: Nigdy, niezależnie od epoki. niezależnie od warunków. nie .jest
dozwolone gwałcić prawa człowieka ani odmawiać mu przywrócenia jego praw.
Żaden kraj nie jest godny nazywać się wolnym., jeśli choć jeden człowiek
zmuszony jest do niewoli. Żadne ustawodawstwo nie może więc przemilczeć
praw człowieka., żadne społeczeństwo nie może poświęcać jednego człowieka
dla innych

10

.

„Prawa człowieka” w przypadku Stanów Zjednoczonych nie odnosiły się

do niewolników i kobiet, w przypadku Francji, kobiety pozbawione były praw w
zakresie prawa cywilnego, praw politycznych, praw kulturalnych

11

.

Wiek XIX zmodyfikował i wzbogacił liberalną doktrynę praw człowieka,

która została sformułowana pod koniec XVIII wieku a jej treść wyznaczały
następujące założenia: każda jednostka jest podmiotem pewnego katalogu praw
naturalnych - wolności, równości, własności. W okresie epoki napoleońskiej
ideały rewolucji francuskiej rozeszły się po Europie

12

.

Po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. mówi się raczej o prawach

obywatelskich niż o prawach człowieka. Można tu wymienić konstytucję
Królestwa Polskiego z 1815 r., bawarską z 1818 r., konstytucje belgijską z 1831
roku, obowiązującą do dziś oraz konstytucję francuską z 1848 r. Jest rzeczą
charakterystyczną, że te narodowe katalogi praw obywatelskich ograniczały się
wyłącznie do praw osobistych i politycznych tj. prawo do życia, wolności od
arbitralnego aresztu, arbitralnej rewizji domowej, gwarancje w procesie karnym,
swobodę sumienia i wyznania, słowa, prasy, zgromadzeń i prawo wyborcze.
Natomiast prawa ekonomiczne i społeczne z wyjątkiem prawa do własności
były nie uwzględnione. Pewnym wyjątkiem jest konstytucja francuska z 1848 r.,
która mówi o bezpłatności nauczania stopnia podstawowego, o równości
stosunków między pracodawcami a pracownikami i opiece społecznej.
Konstytucja Luksemburga z 1868 r. mówiła o prawie do pracy

13

.

W XIX wieku następuje rozwój stosunków kapitalistycznych w Europie,

rozwój ustawodawstwa, parlamentaryzmu, powstają partie polityczne, wzrasta
świadomość i samoorganizacja (związki zawodowe, partie) klasy robotniczej.
W ostatniej dekadzie XIX wieku rozwija się ustawodawstwo socjalne w krajach
Europy Zachodniej. Ochrona praw i swobód obywatelskich pozostaje nadal
domeną prawa wewnętrznego poszczególnych państw

14

.

Postępowym zjawiskiem przełomu XIX i XX w. było stopniowe

dopuszczenie kobiet do studiów wyższych, np. w Austro - Węgrzech kobiety
dopuszczono do studiów przyrodniczych pod koniec XIX w., studiów
medycznych w 1902r., studiów prawniczych w 1919 r. Na początku XX w.
zaczęto wprowadzać ustawodawstwo pracy, ustawodawstwo legalizujące
istnienie związków zawodowych, wprowadzające ubezpieczenia społeczne

15

.

Po zakończeniu I wojny światowej konstytucja weimarska z 1919 r. w

Niemczech

wprowadziła

szereg

praw

ekonomicznych,

socjalnych

i kulturalnych, m.in. pomoc dla rodzin wielodzietnych, dla młodzieży,
przymusowym nauczaniu do 18 roku życia, o stypendiach dla uczniów
i studentów, równouprawnienie dzieci nieślubnych ze ślubnymi. Prawa
ekonomiczne, społeczne i kulturalne znalazły się siedemnaście lat wcześniej niż
w konstytucji stalinowskiej z 1936 r. Ciekawostką jest konstytucja Estonii z
1920 r., która pierwsza w dziejach ogłosiła prawo do strajku. Po I wojnie
światowej przyznano prawa wyborcze kobietom, we Francji nastąpiło to
w 1944r., a w Szwajcarii w 1971r. Po I wojnie do postępowych konstytucji

należała Polska konstytucja z marca 1921 r., która gwarantowała m.in. w
Rozdziale V „powszechne obowiązki i prawa obywatelskie, prawo do: ochrony
pracy i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, choroby, wypadku, obligatoryjne
wykształcenie podstawowe, stypendia dla niezamożnych uczniów”. Mniej
pozytywnie ocenia się konstytucję z kwietnia 1935 r. Nie zawierała ona
osobnego rozdziału poświęconego obowiązkom i prawom obywatelskim

16

.

Ustrój faszystowski, który narodził się we Włoszech i Niemczech,

a następnie drogą wojny próbował zawładnąć Europą całkowicie odrzucał
wolność

i

godność

człowieka.

Faszyzm

podporządkował

jednostkę

społeczeństwu i państwu, któremu jednostka była winna całkowite
posłuszeństwo. Pogardę dla wartości i godności jednostki faszyzm łączył
z przekonaniem o konieczności poddania innych ras i narodów rasie wybranej -
„nadludzi”. Narzędziami wcielenia w życie faszystowskiego porządku
społecznego były wojna i obozy koncentracyjne

17

.

W Rosji terror lat Lenina i Stalina pociągnął za sobą miliony ofiar. Nigdy

nie istniało tam nawet najbardziej elementarne prawo człowieka - prawo do
życia, nie mówiąc o prawie do bezpieczeństwa osobistego, prywatności czy
prawie do własności. Na Zachodzie trzeba było dopiero Aleksandra Sołżenicyna
i jego książki „Archipelag Gułag” przetłumaczonej na szereg języków, aby
zrozumieć to co działo się na terenie byłego ZSRR: „Stosownie do szacunków
emigracyjnego profesora statystyki Kuraganowa ta (...) wewnętrzna represja
kosztowała nas, do początku rewolucji październikowej aż do 1959 ogółem...
sześćdziesiąt sześć milionów - 66.000.000 - istnień. Nie możemy oczywiście
ręczyć za jego liczbę, ale nie posiadamy żadnej innej, która byłaby oficjalną. Jak
tylko oficjalna liczba zostanie ujawniona, specjaliści będą mogli dokonać
niezbędnych krytycznych porównań”.

Andriej Sacharow oceniał ilość zamordowanych w okresie stalinizmu od

1924 - 1953 r. na 10 do 15 milionów ludzi. Ludzie ginęli w katowniach NKWD,
na skutek tortur i egzekucji w łagrach (były to modele dla faszystowskich
obozów śmierci).

Pierwsza konstytucja ZSRR z 1924 r. nie zajmowała się w ogóle prawami

człowieka. Dopiero konstytucja „stalinowska” z 1936 r. wprowadziła rozdział o
„podstawowych prawach i obowiązkach obywateli”. Prawa osobiste
przewidziane w tej konstytucji istniały tylko na papierze czego przykładem jest
olbrzymia fala terroru lat 1937 - 38. która objęła znanych komunistów,
funkcjonariuszy państwowych, wysokich oficerów - marszałków, generałów,
np. Tuchaczewski, Blucher, Jegorow zostali rozstrzelani, a generałowie
Rokossowski i Żukow zostali zesłani do obozu koncentracyjnego. Łamanie praw
człowieka występowało w Rosji od 1917 r. Konstytucja ZSRR z 1977 r., Art.39
ustęp 2 głosiła, że „korzystanie z praw i wolności przez obywateli nie może
szkodzić interesom społeczeństwa i państwa”. W lutym 1980 r. członek
Akademii Nauk ZSRR, laureat Nagrody Nobla profesor Andriej Sacharow
został zatrzymany i usunięty ze swojego mieszkania w Moskwie do miasta

Gorki na zesłanie, W marcu został pobity wraz z żoną przez milicję i nie
dopuszczony do rozprawy sądowej mającej wyjaśnić jego „winy”.

Po II wojnie światowej upadł totalitaryzm faszystowski, natomiast

totalitaryzm stalinowski został siłą narzucony narodom Europy Środkowej i
Wschodniej.

Nowe konstytucje państw zachodnich uchwalone po II wojnie światowej

np. francuska 1946 r., włoska 1947 r., niemiecka 1949 r., zawierają katalogi
praw osobistych, politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturalnych.
Konstytucja włoska z 1947 r., w Art. 3 ustęp pierwszy mówi: wszyscy
obywatele mają taką samą godność społeczną, są równi wobec prawa bez
względu na płeć, rasę, religię, język, poglądy polityczne oraz pozycję polityczną
i społeczną. Te sformułowania spotykamy później w Powszechnej Deklaracji
Praw Człowieka z 1948 r. i w obu międzynarodowych Paktach Praw Człowieka
z 1966 r. W konstytucji niemieckiej znalazło się nowe prawo człowieka;
„odmowy wykonywania służby wojskowej z bronią w ręku wbrew własnemu
sumieniu". W konstytucji hiszpańskiej z 1978 r. wprowadzono termin
„pluralizm”. Konstytucja szwedzka z 1974 r. przewiduje prawo wyborcze
czynne i bierne dla cudzoziemców. W zakresie narodowej ochrony praw
człowieka po II wojnie widoczny był duży postęp zarówno w konstytucjach jak
i w ustawodawstwie zwykłym

18

.

Radykalnie odmiennie ułożyła się sytuacja po II wojnie światowej

w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, które dostały się pod wpływy
sowieckie. Szczególnie dotkliwie odczuli to Polacy. Konstytucja bułgarska z
1971 r. w Art. 39 mówi, że: „wychowanie młodzieży w duchu komunistycznym
jest obowiązkiem dla całości społeczeństwa”. Art. 46 mówi, że „Twórczość
w dziedzinie nauki, sztuki i kultury służy ludowi i rozwija się w duchu
komunistycznym. „Jeszcze brutalniejsza była konstytucja Albanii z 1976 r., Art.
37 i 55 proklamował nie uznawanie żadnej religii, zakaz tworzenia organizacji
religijnych i kary za wszelką aktywność i propagandę religijną

19

.

W dziewięciu europejskich państwach socjalistycznych naruszanie praw

człowieka było na porządku dziennym. Częściowo przez ustawodawstwo,
częściowo przez praktykę. Występował wyraźnie niedobór praw człowieka i ich
gwarancji instytucjonalnych.

Komunistyczna doktryna praw człowieka odrzucała idee praw natury

i przyrodzonej godności jednostki ludzkiej. Prawa człowieka były uzależnione
od konkretnych warunków społeczno - ekonomicznych i politycznych, trwałości
panowania klasowego. Warunkiem korzystania z praw było wywiązywanie się
ze swych obowiązków wobec państwa. Analiza konstytucji państw
komunistycznych wskazała na preferencję ładu, porządku publicznego,
przestrzegania prawa wobec swobód obywatelskich i politycznych. Prawa
obywateli w tych konstytucjach były czystą fikcją. Obowiązywała cenzura,
rządziła jedna partia, brakowało tolerancji, obowiązywał centralizm
demokratyczny, fałszowano wybory .Kraje socjalistyczne nie były suwerenne,

polityka zagraniczna, społeczno-gospodarcza narzucana była przez władze
ZSRR. Ustrój komunistyczny wykazał się łamaniem praw człowieka w każdej
dziedzinie życia.

Rozwój prawnomiędzynarodowej ochrony praw człowieka przebiegał

wolniej i z większymi oporami niż postępy na tym polu w sferze idei doktryn
i legislacji wewnątrzpaństwowej. Prawo międzynarodowe jako dyscyplina
wiedzy narodziło się w XVI wieku, zajmowało się regulacją stosunków między
państwami. Hugo Grotius uznawany jest za ojca prawa narodów, dopuszczał
możliwość odstępstwa od zasady suwerenności, w jednej sytuacji: właśnie
wtedy, gdy władza publiczna dopuszcza się tak „rozległego i brutalnego”
naruszania praw człowieka, że porusza to „sumienie wspólnoty narodów”

20

.

Pierwsze umowy międzynarodowe z zakresu praw człowieka dotyczyły

grup osób pozostających w mniejszości, narażonych na prześladowania.
Poczynając od pokoju w Augsburgu w 1555 roku i poprzez kolejne traktaty
surowość zasady cuius regio, eius religio (czyja władza tego religia) była
łagodzona drogą klauzul dotyczących mniejszości religijnej

21

. Uważa się, że

pierwszym w historii traktatem tego rodzaju był Traktat z Oliwy z 1660 roku, po
zakończeniu wojny polsko-szwedzkiej, w którym zapewniono gwarancje
swobód religijnych dla protestantów w Prusach Królewskich.

W wieku XIX, międzynarodowa współpraca w dziedzinie praw człowieka

obejmuje przede wszystkim zakaz handlu niewolnikami oraz tzw. prawo
humanitarne związane z prowadzeniem wojny. Pionierskim dokumentem była
deklaracja Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r. o zniesieniu handlu murzynami. A
następnie. „Akt generalny” konferencji w Brukseli w sprawie zniesienia
niewolnictwa z 2 lipca 1890 r.

22

.

Akt generalny konferencji berlińskiej 1885 rok, zakazywał handlu

niewolnikami jako procederu sprzecznego z prawem międzynarodowym.
Traktaty z Paryża 1856 rok i Berlina 1878 rok, ustanowiły międzynarodową
ochronę mniejszości chrześcijańskiej w imperium otomańskim. W XIX wieku
opracowano prawo humanitarne, którego twórcą był Henri Dunant, laureat
pokojowej Nagrody Nobla w 1901 roku. W 1863 roku powstał z jego inicjatywy
Komitet Genewski, późniejszy Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża.
A w 1864 roku powstała pierwsza konwencja genewska prawa humanitarnego
dotycząca polepszenia losu rannych żołnierz

23

.

W latach 1899 - 1907 wydano dwie konwencje haskie regulujące

problemy jeńców wojennych oraz władzy wojennej na terytorium państwa
nieprzyjacielskiego. W XIX w. zajęto się również przyznawaniem praw
mniejszościom religijnym i narodowym. Traktat berliński z 1878 r. dawał
niepodległość kilku krajom bałkańskim (Bułgaria, Czarnogóra, Serbia,
Rumunia). Kraje te zobowiązano do przestrzegania praw człowieka w stosunku
do mniejszości religijnych. Sprzed 1914 r., pochodzą pierwsze umowy
międzynarodowe w dziedzinie ochrony pracy, konwencja berneńska z 1906 r.
o „zakazie nocnej pracy zarobkowej kobiet”

24

.

Po pierwszej wojnie światowej podjęto po raz pierwszy w historii próbę

utworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego i trwałego pokoju w postaci
Ligi Narodów. Liga Narodów w minimalnym stopniu zwracała uwagę na
ochronę praw człowieka. System Ligi Narodów obejmował ochronę mniejszości
narodowych w niektórych krajach Europy, ochronę rdzennych mieszkańców
terytoriów mandatowych Ligi oraz początki międzynarodowego prawa pracy

25

.

System ochrony wartości, który powstał na konferencji w Wersalu w

1919 roku opierał się na tzw. traktatach mniejszościowych. Za wzorcowy
uchodził traktat z Polską 28 czerwca 1919 roku, która zobowiązała się do
„ochrony w Polsce interesów mieszkańców różniących się od większości
ludności rasą, językiem lub religią”

26

.

Zobowiązanie to podlegało kontroli międzynarodowej, do której

upoważniony był każdy członek Ligi Narodów. Każdy spór miał na żądanie
jednego z tych państw być przekazanym do rozpatrzenia Stałemu Trybunałowi
Międzynarodowemu w Hadze. Ważną instytucją, która się wykształciła
w okresie międzywojennym w zakresie międzynarodowej ochrony praw
człowieka był system sprawozdań składanych przez państwa Lidze Narodów lub
Międzynarodowej Organizacji Pracy (1919 r.). Rozwinął się również system
petycji - skarg indywidualnych w zakresie systemu mandatowego i w zakresie
ochrony mniejszości. W okresie międzywojennym zawarto też szereg
porozumień międzynarodowych w sprawach uchodźców. Na uwagę zasługuje
deklaracja Instytutu Prawa Międzynarodowego z października 1929 r.
„O Międzynarodowych Prawach Człowieka”. Dokument ten kładł nacisk na
prawa człowieka obejmujące całokształt mieszkańców, a nie tylko obywateli
w zakresie prawa do życia, wyznania, religii, swobody używania języka i nauki
według własnego wyboru”

27

.

Prawdziwy rozkwit międzynarodowej ochrony praw człowieka nastąpił

dopiero po II wojnie światowej. Związane jest to ze straszliwymi zbrodniami
ludobójstwa popełnionymi przez Niemców i Rosjan (Oświęcim, Katyń).
Wiadomości o zbrodniach przeniknęły w okresie wojny, w pełni zostały
ujawnione po zdobyciu Niemiec, uwolnieniu obozów koncentracyjnych, czy
w czasie procesu norymberskiego w 1945 - 46 r. Natomiast zbrodnie sowieckie
były na Zachodzie znane, ale zbrodniarze stalinowscy nie ponieśli za nie
odpowiedzialności.

Rozwój na odcinku międzynarodowym praw człowieka nastąpił na

czterech podstawowych etapach: Karcie Atlantyckiej w 1941 r., Karcie
Narodów Zjednoczonych z 1945 r., Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
1948 r., i Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka 1966 r.- w mocy od
1976r.

mgr Ewa Smok

nauczyciel historii

Zespół Szkół im. Gen. Wł. Andersa

w Częstochowie, ul Legionów 58

Przypisy

1. Roman Kuźniar „Prawa człowieka – prawo, instytucje, stosunki

międzynarodowe”. Wydawnictwo Scholar. Warszawa 2000, s.19

2. Ryszard Szawłowski „Prawa człowieka a Polska”. POLONIA 1982, s.11
3. Hugo Kołłątaj „Wybór pism politycznych”, Wrocław, Wydawnictwo Zakładu

Narodowego imj. Ossolińskich, 1952, str. 149

4. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.12
5. Roman Kuźniar, op. cit., s.19
6. ibidem s.19-20
7. ibidem s.20-21
8. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.15
9. ibidem s.16
10. Roman Kuźniar, op. cit., s. 25
11. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.16
12. Roman Kuźniar, op. cit., s. 25-26
13. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.17
14. Roman Kuźniar, op. cit., s. 27-28
15. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.18
16. ibidem s.19
17. Roman Kuźniar, op. cit., s. 27
18. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.21
19. ibidem s.26-27
20. Roman Kuźniar, op. cit., s. 29
21. Tadeusz Jasudowicz „Administracja wobec praw człowieka”, TNOiK 1996,

s.12

22. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.28
23. Roman Kuźniar, op. cit., s. 30-31
24. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.29
25. Roman Kuźniar, op. cit., s. 31
26. ibidem s.31
27. Ryszard Szawłowski, op. cit., s.30-31

Bibliografia:

1. Jasudowicz T. „Administracja wobec praw człowieka”, TNOiK 1996
2. Kołłątaj H. „Wybór pism politycznych”, Wrocław, Wydawnictwo Zakładu

Narodowego im. Ossolińskich, 1952

3. Kuźniar R. „Prawa człowieka – prawo, instytucje, stosunki międzynarodowe,

Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2000

4. Szawłowski R. „Prawa człowieka a Polska”, Polonia 1982