Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1997 123

N

agroda Nobla to niewàtpliwie
wyró˝nienie najwy˝szej miary,
o którym marzy ka˝dy uczo-

ny. I choç nie zawsze przypada ona
w udziale faworytom, co rok ca∏y Êwiat
czeka na werdykty komitetów noblow-
skich z nie s∏abnàcym zainteresowaniem
i niecierpliwoÊcià, Êledzàc w prasie co-
dziennej i fachowej rozliczne sonda˝e
i przewidywania. W tym roku podob-
nie jak w latach ubieg∏ych wÊród laure-
atów znaleêli si´ kandydaci od dawna
upatrywani, ale te˝ i ca∏kiem niespo-
dziewani. Oto oni:

◆ W dziedzinie fizjologii i medycy-

ny Nobel nie by∏ zaskoczeniem. Otrzy-
ma∏ go od lat typowany do tego za-
szczytu 55-letni Stanley B. Prusiner,
profesor biochemii z University of Cali-
fornia School of Medicine w San Franci-
sco. Jest on odkrywcà prionów – czyn-
ników zakaênych pozbawionych ma-
teria∏u genetycznego, bia∏ek, które sà
odpowiedzialne za przenoszenie nie-
których chorób oÊrodkowego uk∏adu
nerwowego, m.in. choroby Creutzfel-
dta-Jacoba wywo∏ujàcej degeneracj´ mó-
zgu u ludzi. Jest ona odpowiednikiem
encefalopatii gàbczastej u byd∏a, czyli
choroby szalonych krów.

◆ W dziedzinie fizyki tegorocznà

Nagrod´ Nobla podzielili mi´dzy sobà
Amerykanie Steven Chu (49 l.) ze
Stanford University i William D. Phil-
lips (49 l.) z National Institute of Stan-
dards and Technology w Gaithersbur-
gu oraz Francuz Claude Cohen-Tan-
noudji (64 l.) z paryskiej Ecole Norma-
le Supérieure i Coll•ge de France. Kró-
lewska Szwedzka Akademia Nauk
przyzna∏a jà za rozwój metod pu∏apko-
wania i sch∏adzania atomów za pomo-
cà Êwiat∏a laserowego.

◆ W dziedzinie chemii po∏owa na-

grody przypad∏a w udziale odkrywcy
pierwszego enzymu przenoszàcego jo-
ny, m.in. sodu – Duƒczykowi Jensowi
C. Skou (79 l.) z Uniwersytetu Aarhus.
Drugà po∏ow´ otrzymali do spó∏ki za
wyjaÊnienie mechanizmu enzymatycz-
nego syntezy kwasu adenozynotrifos-
forowego (ATP) Amerykanin Paul D.
Boyer (79 l.) z University of California
w Los Angeles i Brytyjczyk John E. Wal-
ker (56 l.) z Medical Research Council

Laboratory of Molecular Biology w
Cambridge.

◆ W dziedzinie ekonomii Nobla

przyznano dwóm amerykaƒskim na-
ukowcom – Robertowi C. Mertonowi
(53 l.) z Harvard University oraz Myro-
nowi S. Scholesowi (56 l.) ze Stanford
University za opracowanà w latach sie-
demdziesiàtych metod´ wyceny instru-
mentów pochodnych ze szczególnym
uwzgl´dnieniem opcji.

◆ Literacka nagroda Nagroda No-

bla by∏a w tym roku pe∏nym zasko-
czeniem. Uhonorowano nià Dario Fo,
71-letniego w∏oskiego dramaturga,
a tak˝e re˝ysera i aktora, za twórczoÊç,
którà – jak napisano w uzasadnieniu –
„naÊladujàc Êredniowiecznych b∏aznów,
pi´tnuje w∏adz´ i przywraca godnoÊç
upoÊledzonym”.

◆ Pokojowà Nagrod´ Nobla otrzyma-

∏a organizacja International Campaign
to Ban Landmines (Mi´dzynarodowa
Kampania na rzecz Zakazu Produkcji
i Stosowania Min Przeciwpiechotnych),

skupiajàca oko∏o 900 placówek pozarzà-
dowych z prawie 60 krajów, oraz jej koor-
dynatorka i za∏o˝ycielka 47-letnia Ame-
rykanka Jody Williams.

WartoÊç tegorocznych nagród wynosi

7.5 mln koron szwedzkich, czyli oko∏o
miliona dolarów. W jednym z pierwszych
przysz∏orocznych numerów Âwiata Nauki
przeka˝emy wi´cej informacji na temat
tegorocznych noblistów.

WARTO WIEDZIEå

Noble roku 1997

O

d pi´ciu lat mamy te˝ polskie
Noble. Takà nazw´ zyska∏y na-
grody Fundacji na Rzecz Nauki

Polskiej przyznawane polskim uczonym
za prace, które naszemu krajowi zapew-
niajà nale˝ne miejsce w Êwiecie. Laure-
atami tegorocznych nagród zostali:

●

W dziedzinie nauk humanistycz-

nych i spo∏ecznych: prof. Andrzej Pacz-
kowski (59 l.) z Instytutu Studiów Poli-
tycznych PAN za ksià˝k´ Pó∏ wieku
dziejów Polski 1939–1989, b´dàcà próbà
syntezy historii najnowszej. Oparta na
wieloletnich badaniach archiwalnych
autora wprowadza do naukowego obie-
gu sporà cz´Êç faktów nie znanych
uprzednio historykom.

●

W dziedzinie nauk przyrodniczych

i medycznych: prof. Ryszard Gryglew-
ski (65 l.) z Katedry Farmakologii Colle-
gium Medicum Uniwersytetu Jagielloƒ-
skiego za cykl badaƒ nad regulacjà
tromborezystencji. Badania te dotyczà
udzia∏u Êciany naczyƒ krwionoÊnych,
a dok∏adniej ich Êródb∏onka w obronie

przed powstawaniem zakrzepów towa-
rzyszàcych mia˝d˝ycy.

●

W dziedzinie nauk Êcis∏ych: prof.

Tomasz ¸uczak (34 l.) z Wydzia∏u Ma-
tematyki i Informatyki Uniwersytetu im.
Adama Mickiewicza w Poznaniu za pra-
ce nad teorià losowych struktur dyskret-
nych. Struktury losowe sà szeroko sto-
sowane w wielu dziedzinach nauki –
poczàwszy od fizyki statystycznej po
ekologi´ – do badania uk∏adów, których
zachowanie zale˝y od wielu nieprzewi-
dywalnych czynników.

●

W dziedzinie nauk technicznych:

prof. Antoni Rogalski (51 l.) z Instytu-
tu Fizyki Technicznej Wojskowej Aka-
demii Technicznej za prace nad detekto-
rami promieniowania podczerwonego
z wykorzystaniem potrójnych zwiàz-
ków pó∏przewodnikowych.

Nagroda Fundacji na Rzecz Nauki

Polskiej jest najpowa˝niejszà nagrodà
naukowà w Polsce. Jej wysokoÊç w tym
roku wynios∏a 35 tys. z∏.

AP/W

IDE

WO

RL

D

PH

O

TO

S

AP/W

IDE

WO

RL

D

PH

O

TO

S