9.12.12

Cechy budżetu:

1. Fundusz scentralizowany
2. Opiera się na przymusowym gromadzeniu środków
3. Proces gromadzenia i wydatkowania środków oparty jest na ustrojowo-konstytucyjnych za-

sadach

4. Gromadzenie środków ma nie tylko charakter ekonomiczny, ale również społeczny
5. Dochody powstają na skutek bezzwrotnego przejmowania dochodów wypracowanych przez

inne podmioty

6. Budżet sporządzany jest a priori, dotyczy działalności organów paostwa w przyszłości
7. Specjalizacja
8. Strumieniowy charakter
9. Determinuje, zmusza władze publiczne do egzekwowania należnych im dochodów i ponosze-

nia wydatków w danym roku

10. Nie jest jedynym urządzeniem służącym do gospodarowania środkami paostwowymi

Funkcje budżetu:

1. Redystrybucyjna
2. Stabilizacyjna
3. Stymulacyjna
4. Ewidencyjno-kontrolna
5. Informacyjna
6. Ustrojowa

294 mld – dochód budżetu paostwa 2012

329 mld – wydatki budżetu paostwa 2012

35 mld – deficyt

Budżet środków europejskich

282 mld – dochód

242 mld – rozchód

Pokrycie deficytu – przychody ze skarbowych papierów wartościowych, przychody z prywatyzacji,
przychody z tytułu kredytów i pożyczek oraz przychody z innych tytułów

Klasyfikacja budżetowa



Części – odpowiadają centralnym i naczelnym organom paostwa, podziałowi administracji
rządowej na działy i podziałowi wojewódzkiemu, wyodrębnione są na podstawie kryterium
podmiotowego.



Działy – odpowiadają branżom gospodarki narodowej i podmiotów gospodarczych (np. rol-
nictwo, leśnictwo, transport), wyodrębnione są na podstawie kryterium przedmiotowego.



Rozdziały – odpowiadają podziałowi na rodzaje działalności (np. prace geodezyjne, utrzyma-
nie dróg, oświetlenie ulic) lub podmioty realizujące zadania (np. Paostwowa Inspekcja Han-
dlowa) – podział przedmiotowo-podmiotowy. Rozdziały czasami grupowane są w tytuły.



Paragrafy – grupują dochody według źródeł (np. wpłaty z zysku NBP) oraz wydatki według
ich przeznaczenia (np. wydatki osobowe, obsługa zadłużenia) – podział rodzajowy. W ramach
paragrafów czasami wyodrębnia się jeszcze pozycje.

Na wielkośd wydatków publicznych paostwa oddziałują następujące czynniki:



Polityki ekonomicznej i społecznej kraju



Sytuacji międzynarodowej



Koniunktury ekonomicznej



Postępu technicznego



Postępu cywilizacyjnego

Przyczyny stałego wzrostu wydatków publicznych:



Socjologiczne – im bardziej aktywne są podmioty publiczno-prawne tym silniejszą wykazują
tendencję do rozszerzania swojej działalności i powiększania wydatków



Polityczne – wiążą się one ze zmianą metod i technik opodatkowania (zwłaszcza z wprowa-
dzeniem podatków progresywnych, podatków od wysokich wynagrodzeo oraz podatków po-
średnich), które pozwalają na zwiększanie dochodów publicznych bez obawy utraty zaufania
wyborców; inną polityczną przyczyną wzrostu wydatków publicznych w wielu paostwach jest
realizacja koncepcji „paostwa dobrobytu” wymuszającej wysoki poziom wydatków publicz-
nych, a w związku z tym również podatków



Historyczne – paostwa o wieloletniej historii są zazwyczaj poważnie obciążone długiem pu-
blicznych, którego spłata wymaga zaciągania nowych zobowiązao. W efekcie realny poziom
zadłużenia wzrasta, a tym samym wrastają wydatki na jego obsługę (płacone odsetki i dys-
konto od papierów wartościowych)



Ekonomiczno-społeczne – postęp techniczny i postęp cywilizacyjny wymuszają wzrost wydat-
ków publicznych

Teorie wzrostu wydatków publicznych:



Marginalistyczna teoria dobrobytu (A.C. Pigou, H. Dalton) – uzależnia wzrost wydatków pu-
blicznych od ich użyteczności kraocowej. Efekt wydatków rządowych powinien maksymali-
zowad dobrobyt społeczny i osiągnąd poziom, przy którym zysk (użytecznośd socjalna) z
ostatniego funta wyrówna się z kosztem (lub zmniejszeniem użyteczności) ponoszonym przez
płatnika podatków. Jeśli użytecznośd wydatków w sektorze publicznym jest wyższa niż w
prywatnym powinien nastąpid wzrost wydatków publicznych



Prawo Wagnera – wydatki publiczne rosą wraz ze wzrostem dochodów na jednego mieszkao-
ca oraz wraz z postępem industrialistycznym, który przyczynia się do rozwoju działalności go-
spodarczej i poza gospodarczej. Paostwo ma w związku z tym do spełnienia nowe zadania
administracyjne. Rozrastające się inwestycje wymagają udziału pastwa w ich finansowaniu.
Bogacące się społeczeostwo zgłasza ponadto popyt na dobra luksusowe (kultura, dobra so-

cjalne). Paostwo powinno dbad o porządek publiczny, podejmowad działalnośd socjalno-
kulturalną i finansowad akumulację.



Efekt przemieszczenia się (A. Peacock, J. Wiesman) – wzrost wydatków publicznych tłuma-
czony jest zwiększonymi potrzebami paostwa w czasie wojny. Wielkośd wydatków po jej za-
kooczeniu pozostaje jednak na wysokim poziomie, pomimo że przyczyna wzrostu ustała.
Chod ich udział w PKB zmniejsza się, to nigdy nie wraca do punktu wyjścia. Społeczeostwo
przyzwyczaja się i toleruje pewien poziom obciążenia podatkami, który jest dośd stabilny w
czasie pokoju natomiast w czasie wojny wzrasta. Identyczny efekt jak wojny wywołał wielki
kryzys gospodarczy lat 1929-1933 (zjawisko zaobserwowane przez S. Gupta, stało się pod-
stawą stwierdzenia, że efekt przemieszczenia się występuje również w czasie depresji)



Koncepcja: intensyfikacji popytu na usługi publiczne



Teoria P. Barana i P. Sweezy’ego – kierunek amerykaoski nawiązujący do poglądów K. Marksa
– mówi, że kapitalizm monopolistyczny nieustannie boryka się z problemem rosnącej nad-
wyżki ekonomicznej akumulacji i problemem nadprodukcji. Wydatki publiczne są jednym z
ważniejszych środków redukowania nadwyżek. Paostwa kapitalistyczne unikają permanent-
nej depresji tylko dzięki wykorzystywaniu nowych form absorpcji kapitału m.in. marketingu i
wydatków rządowych; tradycyjnie formy byłyby niewystarczające – konsumpcja osobista ka-
pitalistów jest mniejsza niż produkcja

Klasyfikacja wydatków publicznych:



Kryterium ekonomiczne:

 Wydatki finalne = realne = rzeczowe = nabywcze – w ich wyniku następuje zużycie

PKB w drodze zakupu dóbr i usług przez jednostki należące do sektora publicznego

 Wydatki transferowe wewnętrzne i zewnętrzne – realizowane na rzecz innych pod-

miotów np. dotacje, subwencje dla JST, zasiłki dla bezrobotnych, stypendia, itp.



Ze względu na typ realizowanych zadao, wydatki dzielimy na:

 Wydatki na funkcjonowanie paostwa jako całości (np. na obronę narodową, admini-

strację publiczną)

 Socjalno-kulturalne, np. zasiłki rodzinne, dotacje dla teatrów
 Na gospodarkę
 Na obsługę długu publicznego



Ze względu na wywołany efekt wydatki dzielimy na:

 Majątkowe (w tym inwestycyjne) – powodują przyrost majątku publicznego
 Bieżące (osobowe i rzeczowe) – obejmują: subwencje ogólne, dotacje celowe, wyna-

grodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, inne świadczenia na rzecz osób
fizycznych, zakup towarów i usług, inne wydatki



Ze względu na koniecznośd ponoszenia wydatków przez władze publiczne, wydatki dzielimy
na:

 Sztywne – prawnie zdeterminowane, obowiązek ich ponoszenia wynika z przepisów

ustaw

 Elastyczne – ponoszone są z większą swobodą w razie posiadania środków finanso-

wych

Dochody publiczne:



Ze względu na to czy znajdują odzwierciedlenie w budżecie:

 Budżetowe

o Paostwowe
o Samorządowe

 Pozabudżetowe



Ze względu na treśd, źródło, do którego sięgamy:

 Daniny publiczne – jeden z najstarszych i podstawowych instrumentów finansowych

służących do przesuwania środków pieniężnych między różnymi podmiotami. Danina
to wszelkie bezzwrotne, przymusowe świadczenia takie jak podatki, opłaty, dopłaty,
a nawet konfiskata, kara pieniężna. Podmiot ponoszący ciężar nie otrzymuje w za-
mian żadnego bezpośredniego świadczenia

 Dochody z mienia i praw majątkowych – są rezultatem zaangażowania majątku władz

publicznych. To dochody: z najmu, dzierżawy, dywidendy od wniesionego kapitału,
spadki, zapisy, darowizny, bezzwrotne środki z zagranicy, dochody jednostek podle-
głych organom administracji publicznej

 Pozostałe dochody publiczne – opłaty, składki na fundusze

Podział dochodów publicznych ze względu na kryterium prawne

o Bezzwrotne
o Zwrotne



Przymusowe



Dobrowolne

 Zasadnicze
 Uboczne
 Nieodpłatne
 Odpłatne
 Ogólne
 Indywidualne

Podatek – to świadczenie pieniężne, pobierane na rzecz podmiotu prawa publicznego i jednostronnie
przez ten podmiot narzucone o charakterze: zasadniczym; przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym i
nieodpłatnym

Zasady podatkowe – postulaty formułowane odnośnie podatków

Zasady podatkowe wg A. Smith’a:



Równośd



Pewnośd



Taniośd



Dogodnośd

Zasady podatkowe wg A. Wagner’a:



Fiskalne:

 Wydajnośd

 Elastycznośd



Gospodarcze:

 Przerzucalnośd
 Nienaruszalnośd majątku



Techniki podatkowej

 Pewnośd
 Taniośd
 Dogodnośd



Zasady sprawiedliwości:

 Powszechnośd
 Równośd
 Wagner postuluje wykorzystanie podatków do wyrównywania różnic w dochodach

Nadmierne opodatkowanie:



Ograniczona działalnośd gospodarcza



Zmniejsza zainteresowanie podatników zwiększaniem dochodów z działalności gospodarczej i
pracy najemnej



Obniża skłonnośd do oszczędzania



Prowadzi do rozszerzania szarej strefy i omijania przepisów

Kryterium organizacyjne:



Paostwowe



Samorządowe

 Gminne – podatek rolny, leśny, od środków transportowych, od czynności cywilno-

prawnych, karta podatkowa, od nieruchomości, od spadków i darowizn, opłata skar-
bowa, targowa, uzdrowiskowa i inne

 Powiatowe
 Wojewódzkie

Dochody publiczne można podzielid na:



Bieżące:

 Podatkowe
 Niepodatkowe (opłaty, cła, składki, wpłaty z zysku)



Majątkowe:

 Ze sprzedaży niefinansowych aktywów kapitałowych
 Aktywa niematerialne
 Zapasy
 Środki trwałe
 Jednokierunkowe transfery ze źródeł pozarządowych przeznaczone na finansowanie

wydatków kapitałowych

Ze względu na wywoływane następstwa gospodarcze dochody publiczne dzielimy na:



Zwyczajne – nie powodują poważnych następstw i mogą byd pobierane stale



Nadzwyczajne – nie mogą byd stale pobierane bo ich ekonomiczne skutki silnie zakłócają
równowagę gospodarczą