1

Ekonomia

w. 7

Tomasz Geodecki

semestr letni 2011

Wykład 7 Konkurencja doskonała i monopol

na podstawie B. Czarny, Wydawnictwo PWE, Warszawa 2011, s. 186-200.

Monopol

Konkurencja doskona

ł

a

Cechy
Poda

ż

w krótkim i d

ł

ugim okresie

Typowe przedsi

ę

biorstwo w ga

łę

zi wolnokonkurencyjnej

Decyzje produkcyjne monopolu

2

Struktury rynku

Struktury rynku ró

ż

ni

ą

si

ę

znacznie. Przyczyn

ą

jest m.in.

wyst

ę

powanie korzy

ś

ci skali. Je

ż

eli mamy do czynienia z

du

ż

ymi korzy

ś

ciami skali (AC1) (np. dostawa gazu), to

przedsi

ę

biorstwo, które produkowałoby wi

ę

cej, b

ę

dzie bez

trudu wygra

ć

wojn

ę

cenow

ą

z konkurentami i wyeliminowa

ć

ich z rynku pozostaj

ą

c samo na placu boju. W sytuacji AC2

optimum techniczne jest bardzo małe i na rynku mie

ś

ci si

ę

wielu producentów. Mamy
wówczas do czynienia z

rynkiem konkurencyjnym.

Struktury rynku

Bariery wejścia

Mo

ż

liwe s

ą

te

ż

sytuacje po

ś

rednie (konkurencja

monopolistyczna i oligopol). Poza korzy

ś

ciami skali istotne dla

struktury rynku s

ą

tak

ż

e bariery wej

ś

cia. Jedne z nich mog

ą

by

ć

naturalne i wi

ą

za

ć

si

ę

z korzy

ś

ciami skali (np. du

ż

e

nakłady dla uruchomienia produkcji – np. dystrybutor gazu),
inne mog

ą

by

ć

sztuczne – spowodowane regulacjami

publicznymi (patenty, ochrona np. Poczty Polskiej itd.)

3

Struktury rynku – konkurencja doskonała

Cechy

Czarny s, 187: Konkurencja doskonała (wolna) jest to
rynek, na którym działa wielu sprzedawców i nabywców,
nie ma barier wej

ś

cia (i wyj

ś

cia), produkt jest jednorodny,

o czym powszechnie wiadomo.

S

ą

to cztery warunki, które prowadz

ą

do tego,

ż

e nabywcy i

sprzedawcy nie maj

ą

wpływu na cen

ę

.

1. Je

ż

eli jest wielu nabywców i sprzedawców

ż

aden z nich

działaj

ą

c w pojedynk

ę

nie mo

ż

e zmieni

ć

ceny. Np. niezale

ż

nie

od tego, czy jeden z 500 sprzedawców ziemniaków w
Krakowie zdecyduje si

ę

sprzedawa

ć

100 kg czy 150 kg, nie

b

ę

dzie miał wpływu na cen

ę

. Cena jest wypadkow

ą

działania

wielu nabywców i sprzedawców.

Konkurencja doskonała

Cechy

2. Produkt musi by

ć

jednorodny (np. cukier). Je

ż

eli cechy

ró

ż

nych partii produktów ró

ż

niłyby si

ę

(czyli istniałoby wiele

gatunków produktu), wówczas klienci mogliby inaczej
traktowa

ć

ró

ż

ne odmiany i rynek podzieliłby si

ę

na wiele

segmentów (np. cukier kryształ i cukier puder).

3. Po trzecie, klienci musz

ą

wiedzie

ć

,

ż

e produkt jest

jednorodny, w przeciwnym przypadku, mogliby ulec reklamie i
rynek ponownie mógłby si

ę

podzieli

ć

(np. ba

ń

ki mydlane z

okularami).

4. Po czwarte na rynku nie powinno by

ć

barier wej

ś

cia i

wyj

ś

cia. Je

ż

eli takie istniej

ą

– mo

ż

liwe s

ą

zmowy

producentów (i konsumentów), zmniejszanie produkcji,
podbijanie ceny. Im mniej uczestników gry po której

ś

ze stron,

tym łatwiej o zmow

ę

.

4

Konkurencja doskonała

Cena i utarg krańcowy

W gał

ę

zi doskonale konkurencyjnej przedsi

ę

biorstwa maj

ą

do

czynienia z dana cen

ą

– tzn. przedsi

ę

biorstwo jest biorc

ą

ceny, na która nie ma wpływu, poniewa

ż

produkuje bardzo

mał

ą

cz

ęść

poda

ż

y rynkowej. Zatem, je

ś

li nie ma potrzeby

obni

ż

enia ceny, aby sprzeda

ć

dodatkowe jednostki dobra,

utarg całkowity (TR) zwi

ę

ksza si

ę

równomiernie, w miar

ę

wzrostu produkcji, a zwi

ę

kszenia te odpowiadaj

ą

uzyskiwanej

cenie. Utarg kra

ń

cowy zatem odpowiada cenie (P1=MR). Na

takim rynku warunkiem maksymalizacji
zysku jest zrównanie si

ę

ceny,

(a wi

ę

c MR) z MC.

Konkurencja doskonała

Podaż

Krzywa poda

ż

y przedsi

ę

biorstwa

wolnokonkurencyjnego pokrywa si

ę

zatem z

lini

ą

kosztu kra

ń

cowego MC, poniewa

ż

wyznacza ona miejsca przeci

ę

cia MC z

utargiem kra

ń

cowym MR.

5

Konkurencja doskonała

Podaż w krótkim i długim okresie

Warto zwróci

ć

uwag

ę

na dwie okoliczno

ś

ci:

1. Linia poda

ż

y przedsi

ę

biorstwa

wolnokonkurencyjnego w krótkim okresie
kształtuje si

ę

bardziej stromo ni

ż

w okresie

długim.

Konkurencja doskonała

Podaż w krótkim i długim okresie

Dzieje si

ę

tak, poniewa

ż

w długim okresie mo

ż

na dostosowa

ć

wszystkie czynniki produkcji do zmienionej ceny i w ten
sposób obni

ż

y

ć

koszty, za

ś

w krótkim okresie niektóre koszty

– np. kapitału s

ą

stałe (firma nie mo

ż

e np. zbudowa

ć

dodatkowej hali wyposa

ż

onej w maszyny w ci

ą

gu jednego

miesi

ą

ca, ale w ci

ą

gu dwóch lat ju

ż

tak – mo

ż

e to przyczyni

ć

si

ę

do zmniejszenia kosztów). Na rysunku – po zwi

ę

kszeniu

ceny z Pc do Pd w krótkim okresie oferta osi

ą

gnie wielko

ść

Q1, a w długim okresie Q2.

A wi

ę

c krzywa S to poda

ż

przedsi

ę

biorstwa wolno-

konkurencyjnego w krótkim
okresie, a S’ w długim
(ang.SRSS \ LRSS).

6

Konkurencja doskonała

Podaż w krótkim i długim okresie

2. Najni

ż

sze ceny dla których warunek ten jest spełniony

nazywamy cen

ą

wej

ś

cia i wyj

ś

cia dla okresu długiego (je

ś

li

cena spada poni

ż

ej ceny wyj

ś

cia przedsi

ę

biorstwo

zaprzestaje produkcji), oraz cen

ą

zamkni

ę

cia dla okresu

krótkiego. Na rysunku cena Pa to cena zamkni

ę

cia, a Pb to

cena wej

ś

cia i wyj

ś

cia.

Typowe przedsiębiorstwo działające
na rynku konkurencji doskonałej

Na rysunku przedstawiono parametry dla typowego
przedsi

ę

biorstwa działaj

ą

cego w na rynku konkurencji

doskonałej. W długim okresie, przy wielko

ś

ci produkcji Q*,

maksymalizuje ono zysk, czyli zrównuje koszt kra

ń

cowy MC z

utargiem kra

ń

cowym MR (tj. cen

ą

P*). Takie przedsi

ę

biorstwo

ma z reguły minimalny koszt przeci

ę

tny (ACmin.) na poziomie

ceny.

Je

ż

eli ceny zwi

ę

kszyłyby si

ę

– np. do P1,

wtedy przedsi

ę

biorstwo mogłoby

osi

ą

ga

ć

zyski ekonomiczne (A na

1 jednostce), a w przypadku obni

ż

enia

ceny do P2, przedsi

ę

biorstwo

ponosiłoby straty (B).

7

Typowe przedsiębiorstwo działające
na rynku konkurencji doskonałej

W takich przypadkach wej

ś

cia na rynek albo wyj

ś

cia z rynku

doprowadziłyby cen

ę

z powrotem do poziomu P*. (Miejsce na

zyski pojawia si

ę

w okresie zanim nowe przedsi

ę

biorstwa

sprowadz

ą

cen

ę

do poziomu P*, albo jako efekt zaradno

ś

ci

wła

ś

ciciela, który konkuruje innymi parametrami ni

ż

cena –

np. jako

ś

ci

ą

, lokalizacj

ą

itp. – a wi

ę

c jest swego rodzaju

lokalnym monopolist

ą

ale nie w odniesieniu do ceny).

Monopol

Je

ż

eli jednak przedsi

ę

biorstwo wytwarza

du

żą

cz

ęść

produkcji rynkowej, to mo

ż

e

wpływa

ć

na cen

ę

sprzedawanych

produktów (jest dawc

ą

, a nie biorc

ą

ceny)

zatem, aby zwi

ę

kszy

ć

sprzeda

ż

musi

obni

ż

y

ć

cen

ę

(np.

ż

eby ludzie zechcieli

kupowa

ć

wi

ę

cej gazu, np. przestawiaj

ą

c

si

ę

na ogrzewanie gazowe, nale

ż

ałoby

znacz

ą

co zmieni

ć

cen

ę

gazu).

Zale

ż

no

ść

utargu całkowitego od wielko

ś

ci

sprzeda

ż

y przyjmuje kształt paraboli, tzn.

zwi

ę

kszenie sprzeda

ż

y oznacza

zmniejszenie ceny produktu, co w pewnym
momencie wpływa na zmniejszenie utargu
całkowitego.

-7

9

1

9

-5

16

2

8

-3

21

3

7

-1

24

4

6

1

25

5

5

3

24

6

4

5

21

7

3

7

16

8

2

9

9

9

1

MR (∆TR)

TR (P*Q)

P

Q

8

Monopol

Czarny (193) Monopol czysty jest to rynek, na
którym działa jedyny dostawca produktu w
gał

ę

zi nie zagro

ż

ony konkurencj

ą

ze strony

innych przedsi

ę

biorstw.

Monopolist

ę

chroni

ą

przed konkurencj

ą

i

konieczno

ś

ci

ą

obni

ż

enia ceny – bariery wej

ś

cia. Np.

Poczta Polska jest monopolist

ą

, poniewa

ż

jako

jedyna ma prawo dostarczania przesyłek do 50 g.
Dlatego te

ż

niektórzy konkurenci na rynku

pocztowym (a jest ich ok. 150) staraj

ą

si

ę

obchodzi

ć

przepisy doł

ą

czaj

ą

c do przesyłek blaszki lub notesy.

Monopol

Monopol, tak jak ka

ż

de maksymalizuj

ą

ce zysk

przedsi

ę

biorstwo wybiera poziom produkcji Q1, poniewa

ż

przy tej wielko

ś

ci produkcji MR=MC. W ten sposób oferuj

ą

c

Q1 doprowadza,

ż

e cena kształtuje si

ę

na poziomie P1, a

zatem inaczej ni

ż

w gał

ę

zi doskonale konkurencyjnej, cena

jest wy

ż

sza ni

ż

koszt kra

ń

cowy. Jest zatem dawc

ą

ceny –

konsumenci, przy wielko

ś

ci produkcji zaledwie Q1 wła

ś

nie

tyle daliby za jednostk

ę

dobra (poniewa

ż

jest go mało).

9

Monopol

Osi

ą

gany przez monopol zysk ekonomiczny wyznaczany jest

przez nadwy

ż

k

ę

ceny ponad koszty przeci

ę

tne, zatem jest to

wielko

ść

AE na jednostk

ę

, za

ś

dla całej produkcji to pole

wyznaczone przez punkty P1,AC1,A,E.

Warto zwróci

ć

uwag

ę

,

ż

e w warunkach konkurencji

doskonałej cena byłaby równa kosztowi kra

ń

cowemu

wytworzenia dobra, a jej poziom wynikałby z równowagi

mi

ę

dzy poda

żą

(MC) a popytem D.

Wielko

ść

produkcji wyniosłaby za

ś

Qb.

Monopol wytwarza mniej, po wy

ż

szej

cenie.