27 Sacrum id 31621 Nieznany (2)

background image

27. Sacrum

Stefan Sawicki

– „ Sacrum w literaturze”

Sacrum

-

określa wszystko to, co

religijne

. Hasło wywoławcze dla różnorodnych elementów sakralnych,

związanych bliżej z religijną postawą, z tym co nadnaturalne. Pojęcie to wprowadził szerzej w nurt myśli
europejskiej

Mircea Eliade

(współczesny religiolog pochodzenia rumuńskiego). Oparł się na zasadniczej

opozycji sacrum

– profanum

i uczynił narzędziem badania

rzeczywistości

. Jest uważane za

rzeczywistość wspólną dla wszystkich Religii, jest wynikiem szukania podobieństw i zbieżności.

POLA NA KTÓRYCH W LITERATURZE POJAWIA SIĘ SACRUM

Pole tematyczne

(motywy , tematy, wątki, fabuła) np. motywy sakralne przenikające niemal całą

poezję’

wątki starotestamentowe

przewijające się przez światową prozę; literatura sięgająca do

tradycji religijnej

, a czasem do epoki jej rozwoju;

różnorodność ujęć

-

od wierności aż do

deformacji, parodii i zaprzeczeń; poszerzanie przez literaturę tradycji religijnej np. apokryfy, które
wypełniały miejsca niedookreślone

Świętej Księgi będąc czasami interpretacją lub osądem

. Na

pograniczu religii i folkloru powstają motywy, wątki, legendy i mity, które tworzą nowe wartości sakralne,
znaczące w określonym kręgu kulturowym np. Średniowieczna legenda o św. Graalu ( legenda o
naczyniu, od którego Józef z Arymatei zebrał krew Ukrzyżowanego- symbol tego co nadprzyrodzone,
najświętsze). Interpretacja Nad Niemnem- przeciwstawienie dworu i wsi jako opozycji profanum i
sacrum.

Interpretacja wartości tematycznych utworu

-

grupowanie motywów w różne kręgi podobieństw,

śledzenie ich funkcji w budowie utworu, odtwarzanie konstrukcji akcji, referowanie tematyki materiału.
Obecnie zainteresowanie

głębszym znaczeniem

: toposy-

nośniki znaczeń o zasięgu

ogólnokulturowym,

motywy archetypiczne

- krystalizacje poetyckie o charakterze psychicznym czy

historycznym, motywy czasu i przestrzeni.

P. Ricouer

– uważa że symbole obecne w kulturze przechowują najbardziej autentyczną i pierwotną

wiedzę o świecie i człowieku, model poznania.

G. Poulet

-

bada znaczenie tych motywów symbolicznych, które są w kulturze europejskiej śladem

wysiłków dotarcia do tajemnicy bytu.

Problematyka utworu

-

chodzi tu o semantyczną wymowę, o postawę rozumienia i oceny z pozycji

„autora”, sprawy z pogranicza moralności i religii. Religijna problematyka, za jaką można uznać
zagadnienie świętości. We współczesnej literaturze

pisarzem świętości

jest np. Georges Bernanos-

„Dialogi karmelitanek”- nurtowi świętości towarzyszy stale nurt zła, wydobywanie z cienia postaci
mrocznych.

Wskazanie problematyki sak

ralnej poprzez opozycję świętości i grzechu

-

Związek dobra i

zła , świętości i grzechu, jest czymś częstym w lit. XX w.

Docieranie do istoty świętości Kościoła

,

odsłanianie jego mocy i chwały w celowo skonstruowanej sytuacji największej ludzkiej słabości i
największego mroku.

Zło domaga się dobra

, jest jakby warunkiem ujawnienia czy zasugerowania

wartości np. Zbrodnia i kara- jako chrześcijańskie misterium o grzechu i pokucie.

Wyznaczają

granice sakralnego obszaru.

Czasem rodzaj egzystencjalistycznego rachunku sumienia czy

publicznej spowiedzi współczesnego człowieka. Świętość i grzech jawią się w perspektywie początku i
w egzystencjalnym doświadczeniu jako elementy złożonej całości.

Człowiek w relacji do tego, co nadnaturalne

-

relacje między człowiekiem i Bogiem. Literatura

zawiera bogatą problematykę teologiczną, wyrażoną w języku egzystencjalnym, dalekim od uznanej i
utrwalonej terminologii. Zbliżenie teologii i literatury, obecność teologii w literaturze. Utwory, które
zawierają teologiczne sensy, lecz i te , które mówią o Bogu nie wymieniając Jego imienia, które nie są
skierowane bezpośrednio ku sprawom ostatecznym np. Norwid ( utwory, których nawet głęboko religijny
charakter, może być rozpoznany dopiero przez zestawienie z tłem, które stanowią inne teksty poety).

Poszukiwanie wewnętrznego i zewnętrznego teologicznego sensu utworu.

Jan Błoński

-

interpretację teologiczną z pozycji odbiorcy sytuuje w obrębie krytyki lub teologii.

background image

Teologia „literacka” i „teologia literatury”

to dwie relacje miedzy literatu

rą a teologią oraz dwa

sposoby odsłaniania tego, co teologiczne w dziele literackim, togo, co czeka na odsłonięcie w skali
literatury powszechnej. Pojawia się wtedy, gdy ani w utworze samym, ani w kontekście autorskim,
rodzimym utworu

nie możemy się doszukać świadomej akceptacji przesłania

teologicznego

.

Religijność poezji

-

metafora modlitwy, sakralne widzenie świata i człowieka, swego rodzaju

interpretacja np. Norwid-

(człowiek w przestrzeni usakralnionej, widziany w perspektywie doczesnej i

wiecznej, uwikłany w zło i grzech ale i udział w życiu Bożym). Człowiek odsłania się w wymiarze swego
kapłaństwa i pielgrzymstwa. Człowiek odsłania bliskość Boga i swojej służby Jemu.

Religijność poezji w funkcji i istocie tekstu poetyckiego

- teksty relig

ijne są silnie

zmetaforyzowane, nasycone analogią, antytezą, paradoksem, metaforą. Cytaty z tekstów biblijnych.

Poezja jako mowa niezwykła, niecodzienna,

„mowa świętującego sensu”, podobieństwo języka

religii-

języka poezji, zbliżona funkcja wypowiedzi, odsłonięcie ostatecznej tajemnicy, kontakt z samym

istnieniem. Postawa wobec rzeczywistości charakteryzuje się

kontemplacją

, wniknięciem w

rzeczywistość, zespolenie z nią, mistyczne przeżycie. „współpraca ducha religii i miłości rzeczy”.
Zbliżenie się tajemnicy człowieka i świata, do jego głębokiego sensu, do tego, co fascynuje i męczy
nieosiągalnością.

S. Sawicki: Sacrum w literaturze

Mircea Eliade

użył terminu „sacrum” na

określenie wszystkiego, co religijne

– wprowadził

go w nurt myśli europejskiej – oparł się na

opozycji sacrum

– profanum

i uczynił ją narzędziem

badania rzeczywistości.

Sacrum

:

-

uważane jest za rzeczywistość

wspólną dla wszystkich religii

, jest wynikiem szukania

podobieństw i zbieżności;

-

związane jest ze zjawiskami religii pierwotnych

, s

prowadzających się do przeżycia bliżej

nieokreślonej tajemnicy;

-

tu: jako hasło dla różnorodnych elementów sakralnych, związanych bliżej z religijną postawą, z tym,
co nadnaturalne.

Pole tematyczne

:

-

Biblia

– stale obecna w literaturze europejskiej;

-

różnorodność ujęć – od wierności do deformacji, parodii i zaprzeczeń;

-

literatura też poszerzała tradycję religijną (apokryfy – sacrum budowane przez literaturę; potem
związek z Biblią się rozluźniał i powstało sacrum „literackie”);

-

na pograniczu religii i folklor

u powstają legendy, mity tworzące nowe wartości sakralne, znaczące w

określonym kręgu kulturowym, a przede wszystkim obowiązujące w obrębie własnego świata
literatury (np. legenda o świętym Graalu – symbol tego, co nadprzyrodzone, najświętsze w
chrześcijaństwie – cel rycerskich tęsknot i poszukiwań. Jerzy Cieślikowski opozycję wieś – dwór w
Nad Niemnem

zamienił na opozycję sacrum – profanum, gdzie profanum to dwór).

Temat

:

-

dawniej interpretowane w kategoriach powierzchniowych

– grupowanie motywów w różne kręgi

podobieństw, badało się ich funkcje w budowie utworu;

-

teraz

– badacze interesują się głębszymi znaczeniami różnych jednostek tematycznych – toposy

(nośniki znaczeń literackich o zasięgu ogólnokulturowym), motywy archetypiczne, znaczenie
symbolu (Ricoeur

– symbol przechowuje najbardziej autentyczną i pierwotną wiedzę o świecie i

człowieku; Poulet – poszukuje sensów na terenie związków między myślą i zjawiskami
przestrzenno-czasowymi).

Problematyka utworu:

-

ogólna semantyczna wymowa, postawa rozumienia i oceny z pozycji autora;

-

literatura w I połowie XX wieku – związek dobra i zła, świętości i grzechu; zło domaga się zawsze
dobra. Zło jest wdzięcznym tematem dla sztuki, bo sztuka wyraża tęsknotę za tym, co czyste i
ostateczne;

-

bliskość słowa o dobru i złu, o świętości i o grzechu wyznacza granice sakralnego obszaru literatury;

background image

-

literatura mówi o różnych aspektach sacrum, o relacjach między człowiekiem i Bogiem, nawet w
tych utworach, które nie wymieniają imienia Boga;

-

teologia literatury

– gdy w utworze nie da się doszukać świadomej akceptacji przesłania

teologicznego, gdy chcemy odczytać to przesłanie ale i sens;

-

teologia „literacka” – zawarta w literaturze – i teologia literatury to 2 relacje między literaturą a
teologią i 2 sposoby odsłaniania tego, co teologiczne w dziele literackim.


Religijność poezji:

-

w niej można odnaleźć sakralne widzenie świata i człowieka;

-

można jej szukać w pobliżu funkcji i istoty tekstów poetyckich;

-

teksty religijne są silnie zmetaforyzowane, nasycone analogią, antytezą, paradoksem;

-

w tekstach literackich, często w poezji, występuje mowa niezwykła, niecodzienna, świąteczna;

-

mistyka

– bezpośredni kontakt z Absolutem, z Tajemnicą, informacja o tym spotkaniu staje się

poezją, jeśli chce przekazać ogrom doznać i przeżyć;

-

poezję do religii zbliża przedmiot wypowiedzi, charakter wypowiedzi, postawa wobec rzeczywistości
(to postawa kontemplacji, wniknięcia w rzeczywistość, otwarcia się na nią). Poezja nie jest modlitwą,
nie jest mistyką, bo modlitwa i mistyka są nastawione na Boga. Poezja jest związana z aktywnością
ludzką.


Pan Tadeusz

– poemat metafizyczny, jego przedmiotem jest ład istnienia – obraz czystego Bytu (Cz.

Miłosz).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
27 dyfrakcja id 31612 Nieznany (2)
27 Wielkanoc id 31688 Nieznany (2)
27 30 id 31708 Nieznany (2)
Oceny z PS 27 01 id 329690 Nieznany
27 103 id 31707 Nieznany (2)
neurologia 29 27 34 id 317504 Nieznany
ESP WYKLAD 27 10 id 163590 Nieznany
Homines2006 27 Poklek id 205925 Nieznany
25 27 id 31170 Nieznany (2)
27 3 id 31556 Nieznany (2)
Hurra I Lekcja 3 Str 27 pub id Nieznany
9 27 id 47952 Nieznany (2)
biuletyn 27 id 89412 Nieznany (2)
IMG 27 id 211274 Nieznany
28 Rozdziae 27 id 31977 Nieznany (2)
5 27 id 39526 Nieznany (2)
6 27 id 43149 Nieznany (2)
27 most fordonski id 31667 Nieznany (2)
IMG 27 id 211269 Nieznany

więcej podobnych podstron