„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Biernat

Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności
rolniczej 613[01].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Roman Włodarz
mgr inż. Edward Skirzewski



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Anna Biernat




Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 613[01].O1.02.
„Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności rolniczej”, zawartego w programie
nauczania dla zawodu rolnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Działalność gospodarcza w rolnictwie

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania

sprawdzające 9

4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian

postępów 11

4.2.

Czynniki i środki produkcji w rolnictwie

12

4.2.1. Materiał

nauczania

12

4.2.2. Pytania

sprawdzające 15

4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian

postępów 17

4.3.

Produkcja rolnicza

18

4.2.1. Materiał nauczania

18

4.2.2. Pytania

sprawdzające 21

4.2.3. Ćwiczenia 21
4.2.4. Sprawdzian

postępów 22

4.4.

Ekonomika produkcji rolniczej

23

4.4.1. Materiał nauczania

23

4.4.2. Pytania

sprawdzające 30

4.4.3. Ćwiczenia 30
4.4.4. Sprawdzian

postępów 31

4.5.

Zobowiązania rolnika i gospodarstwa

32

4.5.1. Materiał nauczania

32

4.5.2. Pytania

sprawdzające 36

4.5.3. Ćwiczenia 37
4.5.4. Sprawdzian

postępów 38

4.6.

Planowanie działalności rolniczej

39

4.6.1. Materiał

nauczania

39

4.6.2. Pytania

sprawdzające 40

4.6.3. Ćwiczenia 41
4.6.4. Sprawdzian

postępów 42

5.

Sprawdzian osiągnięć ucznia

43

6. Literatura

47

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o prowadzeniu działalności

gospodarczej w rolnictwie.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Schemat układu jednostek modułowych

613[01].O1

Organizacja gospodarstwa rolnego

613[01].O1.01

Funkcjonowanie Wspólnej Polityki

Rolnej Unii Europejskiej

613[01].O1.02

Planowanie,

organizowanie i

finansowanie działalności

rolniczej

613[01].O1.03

Prowadzenie działalności

marketingowej

613[01].O1.04

Zarządzanie

przedsiębiorstwem rolnym

613[01].O1.05

Zastosowanie technik

komputerowych w działalności

rolniczej

613[01].O1.06

Stosowanie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określać potrzeby ludzkie,

−

rozróżniać środki pracy, przedmioty pracy,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu działalności gospodarczej,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować podstawową terminologię rolniczą, ekonomiczną i prawną,

−

określić miejsce i znaczenie rolnictwa w gospodarce rynkowej,

−

scharakteryzować procedurę legalizowania, organizowania i prowadzenia gospodarstwa
rolnego,

−

sklasyfikować gospodarstwa według określonych kryteriów,

−

określić funkcje gospodarstwa rolnego w systemie agrobiznesu,

−

określić elementy składowe gospodarstwa rolnego,

−

określić wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na organizację gospodarstwa
rolnego,

−

scharakteryzować podstawowe czynniki produkcji oraz określić możliwość ich
substytucji,

−

określić wyposażenie gospodarstwa rolnego w środki produkcji,

−

scharakteryzować metody produkcji rolniczej,

−

obliczyć podatek rolny oraz wypełnić dokumenty podatkowe,

−

obliczyć wysokość dopłat bezpośrednich,

−

scharakteryzować rodzaje ubezpieczeń,

−

dokonać analizy i wyboru oferty ubezpieczeniowej,

−

zorganizować proces produkcji zgodnie z kodeksem dobrej praktyki rolniczej,

−

obliczyć koszty i nadwyżki bezpośrednie z prowadzonej działalności produkcyjnej,

−

sporządzić kalkulację kosztów działalności oraz określić ich znaczenie przy

podejmowaniu decyzji,

−

sporządzić biznesplan dla gospodarstwa rolnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Działalność gospodarcza w rolnictwie

4.1.1. Materiał

nauczania

Rolnictwo jest jedną z najstarszych i podstawowych gałęzi produkcji materialnej,

wykorzystującą siły przyrody dla wytwarzania produktów roślinnych oraz zwierzęcych. Bywa
też rozumiane jako suma działalności jednostek należących do działu rolnictwa. Według GUS
(Główny Urząd Statystyczny) – rolnictwo obejmuje działalność podstawową, prowadzoną
przez podmioty gospodarcze, takie jak:

−

gospodarstwa indywidualne,

−

państwowe,

−

spółki,

−

spółdzielnie produkcji rolniczej,

−

inne podmioty {np. szkoły, działki, itd.).
Funkcje rolnictwa w gospodarce narodowej:

−

produkcja żywności dla społeczeństwa – cel podstawowy – obecnie wzrasta spożycie
żywności uszlachetnionej, przetworzonej,

−

produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej – nie tylko
żywnościowych, również przemysłowych (np. wełna, włókno, rzepak),

−

rynek zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych – wzrasta społeczny podział
pracy i rolnictwo korzysta z przemysłowych środków produkcji (maszyny, nawozy,
pasze, paliwo, itp.),

−

kształtowanie równowagi rynkowej – w warunkach otwartej gospodarki rynkowej maleje
jej znaczenie, brakujące towary można zakupić za granicą,

−

uczestniczenie w wymianie międzynarodowej – w miarę rozwoju gospodarczego spada
udział rolnictwa w eksporcie,

−

źródło siły roboczej – więcej osób ze wsi „ucieka” do miasta, niż odwrotnie, obecnie
powstaje na wsi dużo pozarolniczych miejsc pracy,

−

źródło akumulacji (wcześniej źródło środków finansowych na rozwój przemysłu –
obowiązkowe dostawy – w gospodarce rynkowej ten wkład stanowią podatki – są one
relatywnie niezbyt wysokie.
Agrobiznes – najogólniej oznacza wszystkie działania człowieka, które uczestniczą

w

wytwarzaniu finalnych produktów żywnościowych (dawniej używano określenia

„kompleks gospodarki żywnościowej”). Zalicza się tu:

−

podmioty wytwarzające środki produkcji i świadczące usługi dla rolnictwa,

−

podmioty wytwarzające środki produkcji i świadczące usługi dla przemysłu
spożywczego,

−

rolnictwo,

−

inne podmioty nierolnicze (m.in. rybołówstwo, leśnictwo) wytwarzające surowce

−

i świadczące usługi służące do produkcji żywności,

−

przetwórstwo rolno-spożywcze wraz ze świadczonymi przez nie usługami,

−

jednostki handlu surowcami rolniczymi i produktami żywnościowymi,

−

usługi świadczone jednostkom agrobiznesu przez inne gałęzie gospodarki narodowej
(nauka, oświata, budownictwo, transport, łączność, itp.) [3, s. 11–12].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Gospodarstwo – celowo zorganizowany, mający własne kierownictwo, zespół ludzi,

ziemi i pozostałych niezbędnych do procesu produkcyjnego środków produkcji, który zajmuje
się produkcją roślinną i zwierzęcą, a także niekiedy przetwórstwem rolno – spożywczym. Jest
wyodrębnione organizacyjnie i produkcyjnie.

Gospodarstwo indywidualne (chłopskie) – jednostka stanowiąca własność lub będąca

w użytkowaniu rodziny rolniczej, w której rolnik sam kieruje gospodarstwem, prowadząc je
na własne ryzyko i z tego tytułu uzyskując dochód rolniczy.

Przedsiębiorstwo – jednostka spełniająca kryteria gospodarstw, lecz ponadto

wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, kierująca swoją aktywność na rynek, której
podstawowym celem jest maksymalizacja zysku.

Z prawnego punktu widzenia gospodarstwo rolne, to nieruchomości rolne o powierzchni

minimum 1ha ( hektar = 10 000m

2

= 100a – (100 arów); 1ar = 100m

2

), należące do tej samej

osoby, stanowiące lub mogące stanowić zorganizowaną całość gospodarczą.

Nieruchomość gruntowa – część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot

własności, dla którego prowadzona jest odrębna księga wieczysta. Budynek jest
nieruchomością, gdy jest trwale związany z gruntem i stanowi odrębny od tego gruntu
przedmiot własności.

Nieruchomość rolna – grunty należące do tego samego właściciela, tworzące jednolitą,

oznaczoną fizycznie całość, gdy są lub mogą być użytkowane w produkcji rolniczej,
ogrodniczej, sadowniczej i rybnej i nie zostały przeznaczone na cele nie związane z produkcją
rolną.

Tym, co odróżnia gospodarstwa rolnicze od innych jednostek produkcyjnych jest

użytkowanie ziemi. Gospodarstwa mają różną powierzchnię: (tabela 1.)

Tabela. 1. Przeciętna wielkość gospodarstwa rolniczego w krajach Unii Europejskiej [2, s. 82]

0

10

20

30

40

50

60 70

Przeciętna
powierzchnia
gospodarstwa
[ha] (1998)

4,

5

5,9

7,9

8,7

15,4

17,7

18,8

19,7

21,7

28,2

30,3

34,4

38,5

39,6

39,9

70,1

Kraj

Grecja

W

łochy

POLSKA

P

o

rt

ugal

ia

Au

stria

H

o

la

ndi

a

Belg

ia

H

is

zpani

a

F

inl

andi

a

Irl

andi

a

Niemcy

Szwecja

Francja

Dan

ia

Luks

embur

g

W.

Br

y

ta

n

ia

Obecnie, poza kilkoma przypadkami (prawo pierwokupu, kupno ziemi przez

cudzoziemców, brak przygotowania fachowego przy dziedziczeniu), nie istnieją prawie żadne
ograniczenia w obrocie ziemią.

Nieruchomość rolną można nabyć przez:

−

kupno – notarialna umowa,

−

przyjęcie darowizny – podobnie jak przy kupnie zwarcie umowy notarialnej,

−

zamianę – w tym przypadku również umowa notarialna,

−

umowę o „dożywocie” (inaczej „przekazanie”) – potwierdzone przez notariusza,

−

zasiedzenie – długotrwałe użytkowanie (20 lub 30 lat), stwierdzone przez sąd,

−

dziedziczenie – ustawowe, testamentowe – wg przepisów Kodeksu Cywilnego [5, s.201].
Prowadzenie działalności w zakresie produkcji rolniczej może odbywać się również na

gruntach i w obiektach dzierżawionych. Nie wymaga ona uzyskania wpisu do rejestru
przedsiębiorców.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Po wprowadzeniu podatku VAT na produkty rolnicze rolnik może wybrać formę

opodatkowania: ryczałt, lub na zasadach ogólnych i wtedy podlega ten fakt obowiązkowi
zgłoszenia do US (Urzędu Skarbowego) i prowadzenia rozliczeń wg odpowiednich
przepisów. Należy również uzyskać numer gospodarstwa i stad utrzymywanych zwierząt
z Biura Powiatowego ARiMR – zapewnia to rolnikowi uczestnictwo we Wspólnej Polityce
Rolnej UE.

Od 1989 roku, kiedy rozpoczęły się zmiany ustrojowe w Polsce, rozpoczęła się również

transformacja (restrukturyzacja i modernizacja gospodarstw rodzinnych. Dotyczy ona:

−

zmian w strukturze obszarowej gospodarstw,

−

zmniejszenia zatrudnienia,

−

zwiększenia inwestycji produkcyjnych,

−

poprawy struktury i jakości produkcji, wydajności i efektywności gospodarowania,

−

podjęcia działań marketingowych – dostosowania się do wymogów rynku [5, s. 172].
Strukturę obszarową i jej zmiany w grupie gospodarstw indywidualnych w Polsce

ilustruje tabela 2.

Tabela 2. Struktura obszarowa gospodarstw indywidualnych w Polsce w 1996 i 2004r. [2, s 201]

Liczba gospodarstw

Udział procentowy wśród

gospodarstw ogółem

Grupa obszarowa

1996 2004 1996

2004

1 – 2ha
2 – 5ha

5 – 10ha

10 – 15ha
15 – 20ha
20 – 50ha

50 – 100ha

powyżej 100ha

razem

462 206
667 588
520 816
217 202

89 417
75 247

5 540
3 364

2 041 380

484 194
593 758
402 944
177 124

79 821
94 622
14 166

5 148

1 851 777

22,6
32,7
25,5
10,6

4,4
3,7
0,2
0,2

100,0

26,1
32,1
21,7

9,6
4,3
5,1
0,8
0,3

100,0

Rozwój gospodarki towarowej, w rolnictwie sprzyja, (wręcz warunkuje) tworzenie

różnorodnych więzi (integracji) pomiędzy podmiotami gospodarczymi.

Integracja pozioma – polega na łączeniu się gospodarstw w większe organizacje

gospodarcze. Najprostszy przykład to: zwiększenie powierzchni gospodarstwa – zakup,
dzierżawa gruntów, inny przykład to: połączenie kilku (lub większej liczby) gospodarstw
w spółkę lub spółdzielnię. Nową formą jest tworzenie zespołów producenckich w celu
zespołowego zbywania swoich produktów. W dalszym etapie może powstać grupa
marketingowa (własna przetwórnia, sklepy, transport).

Integracja pionowa – scalanie różnorodnych jednostek organizacyjnych, zajmujących się

kolejnymi fazami procesu produkcyjnego w celu wytworzenia produktu finalnego.
Integratorem bywa jednostka o silnej pozycji rynkowej. Przykładem mogą tu być mleczarnie,
przetwórnie, organizujące sobie bazę surowcową np. za pomocą zawieranych z rolnikami
umów kontraktacyjnych [6, s.14-16].

Oprócz powiązań gospodarczych rolnicy mogą zrzeszać się w związkach zawodowych.

Inną formą są organizacje (związki) branżowe, np. Zrzeszenie Producentów Trzody
Chlewnej, itp.

Funkcjonowanie przedsiębiorstw (gospodarstw) rolniczych w otoczeniu można

zilustrować graficznie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Hurt

Detal

Inne

Mleczarnia

Zakład mięsny

Cukrownia, Olejarnia, Inne

Dostawcy Odbiorcy

Inne

Gospodarstwo

(przeds.)

rolnicze

Konkurenci

Instytucje

doradcze

Parafie

Inne

Organizacje

społ. – polit.

Regulatorzy

Inne

przedsiębiorstwa

i gospodarstwa

rolnicze

Zrzeszenia producentów

Związki zawodowe

Inne

Banki

Urząd Gminy

KRUS

Zakłady ubezpieczeniowe, inni

Rys. 1. Otoczenie bliższe gospodarstwa rolniczego [2, s. 14]

Otoczenie naturalne (przyroda)

Otoczenie

międzynaro–

dowe

Otoczenie

makroekono–

miczne

Otoczenie

ekologiczne

OTOCZENIE

Gospodarstwo

(przeds.)

rolnicze

BLIŻSZE

Otoczenie

socjokulturowe

Otoczenie polityczno –prawne

Otoczenie techniczne

Rys. 2. Otoczenie dalsze gospodarstwa rolniczego [2, s. 14]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaka produkcja nosi nazwę produkcji rolniczej?

2.

Gdzie odbywa się produkcja rolnicza?

3.

Jakich produktów dostarcza rolnictwo? Podaj kilka przykładów.

4.

Jakie zadania produkcyjne realizuje rolnictwo?

5.

Jakie podmioty gospodarcze z Twojej okolicy zaliczyłbyś do agrobiznesu?

6.

Jakie zmiany spowodowane wprowadzaniem gospodarki rynkowej zachodzą
w rolnictwie?

7.

Jak można stać się właścicielem gospodarstwa rolnego?

8.

Jak wyjaśnisz termin „zasiedzenie”?

9.

Jak zdefiniujesz pojęcie „agrobiznes”?

10.

Co oznacza określenie „integracja”?

11.

Jakie poznałeś formy integracji?

12.

Dlaczego proponuje się rolnikom tworzenie zespołów producenckich i grup
marketingowych?

13.

Czy potrafisz podać przykłady powiązań integracyjnych w rolnictwie lub agrobiznesie.

14.

W jaki sposób mogą się zrzeszać rolnicy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dla znanego Ci gospodarstwa rolnego, sporządź wykaz produktów dostarczanych na

rynek, z podziałem na produkty gotowe do spożycia i na surowce do dalszego przerobu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zaprezentować wybrane gospodarstwo, opisując jego:
położenie

–

..............................................................................

obszar

–

................................... ha

prowadzoną produkcję :

–

roślinną: .............................................................................................................................

–

zwierzęcą: .........................................................................................................................

2)

wypisać dostarczane na rynek (sprzedawane) produkty:
roślinne: ................................................................................................................................
zwierzęce:..............................................................................................................................

3)

podzielić produkty rynkowe wg kryterium: produkty gotowe/surowce do dalszego
przerobu,

produkty gotowe

surowce

4)

zaprezentować swoje wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy gospodarstw,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Naszkicuj otoczenie bliższe wybranego gospodarstwa rolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wybrać gospodarstwo (może być z poprzedniego ćwiczenia),

2)

naszkicować schemat otoczenia bliższego,

3)

wpisać nazwy podmiotów (w miarę dokładnie) stanowiących otoczenie wybranego
gospodarstwa,

4)

zaprezentować swój szkic ze wskazaniem podmiotów najsilniej oddziałujących na
funkcjonowanie tego gospodarstwa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy gospodarstw,

−

kartki papieru A3,

−

kolorowe pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Ćwiczenie 3

Zaproponuj celowe zmiany w wybranym gospodarstwie w celu lepszego dostosowania

do potrzeb rynku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

wybrać realne dla tego gospodarstwa kierunki zmian,

2)

określić przewidywane skutki tych zmian,

3)

zaprezentować efekty pracy grupowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier A3,

−

kolorowe pisaki.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia: agrobiznes, integracja podmiotów
gospodarczych?





2)

wymienić zadania rolnictwa?





3)

opisać strukturę obszarową gospodarstw rolnych w Polsce?





4)

przedstawić argumenty „za integracją” gospodarstw?





5)

naszkicować otoczenie rynkowe wskazanego gospodarstwa?





6)

opisać sposoby nabycia gospodarstwa?





7)

zdefiniować pojęcie „gospodarstwo rolne”?





8)

wskazać cechy polskiego rolnictwa na tle rolnictwa UE?





9)

opisać formy integracji poziomej?





10)

wskazać gotowe produkty żywnościowe w wybranym
gospodarstwie?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2.

Czynniki i środki produkcji w rolnictwie

4.2.1.

Materiał nauczania

Produkcja rolna jest rezultatem połączenia w procesie wytwórczym następujących

zasobów:

−

pracy żywej

–

siły roboczej,

−

ziemi – zasób odnawialny,

−

pracy uprzedmiotowionej (kapitału) – maszyny, urządzenia, inne środki produkcji,

−

informacji (wiedza) – czasem określanej jako organizacja.
Praca żywa – celowe wydatkowanie fizycznej i umysłowej energii ludzi w procesie

wytwarzania produktów. W rolnictwie są to czynności, jak np. siew, orka, sprzęt,
przyrządzanie pasz, transport produktów. Zdolność i umiejętność wykonywania określonych
prac nazywamy siłą roboczą. Jest to jedyny aktywny, twórczy czynnik procesu produkcji,
również rolnej – wprawia w ruch i utrzymuje w ruchu proces produkcji. Pozostałe czynniki
pełnią rolę pomocniczą, pozwalają podnieść wydajność pracy żywej.

Zasoby siły roboczej są rozmieszczone nierównomiernie w stosunku do zasobów ziemi.

Dotyczy to zarówno regionów geograficznych jak i grup obszarowych gospodarstw rolnych.

Mierniki siły roboczej

–

w przedsiębiorstwach prowadzących ewidencję określa się liczbę

zatrudnionych – na etacie, lub liczbę osób zawodowo czynnych – pracujących ponad trzy
miesiące w roku (504 godziny).

W gospodarstwach rodzinnych, oprócz osób dorosłych pracują osoby młodociane

i w podeszłym wieku. Stosuje się tu określenie stanu zatrudnienia w pełnosprawnych
jednostkach siły roboczej, stosując następujące współczynniki:

1,0 – mężczyzna w wieku 18 – 65 lat, kobieta 18 – 60 lat;
0,5 – młodzież 15 – 17 lat:
0,4 – mężczyzna pow. 65 lat, kobieta pow. 60 lat.

Do celów porównawczych oraz do ustalenia zasobów siły roboczej, przelicza się

wielkość zatrudnienia na jednostkę powierzchni, najczęściej na 100ha użytków rolnych
(100ha UR). Średnio w Polsce wynosi on około 30 jednostek siły roboczej na 100ha UR
[1, s. 56].

Ziemia – pełni w rolnictwie funkcję środowiska glebowo – klimatycznego, w którym

dzięki rozmaitym (kontrolowanym i nie kontrolowanym przez człowieka) procesom
biochemicznym i agrotechnicznym dokonuje się rozwój roślin uprawnych. W produkcji rolnej
ważne są następujące cechy ziemi:

−

żyzność – naturalna zdolność ziemi do dostarczania roślinom składników odżywczych;
można też mówić o niezniszczalności ziemi – właściwie użytkowana nie zużywa się,

−

przestrzenność – możliwość użytkowania określonej powierzchni gleby, konieczność
stosowania ruchomych maszyn w procesie produkcji,

−

nieruchomość – stałość położenia, zarówno w odniesieniu do warunków klimatycznych
jak i ekonomicznych – otoczenia rynkowego,

−

niepomnażalność – ograniczone są zasoby ziemi rolniczej i nie można zmieniać jej ilości
jak np. liczby fabryk [4, s. 27

–

28].

Dla rolnika szczególnie ważna jest ilość i jakość ziemi. Ilość ziemi (powierzchnię

gospodarstwa) określa się w hektarach (ha; czasem spotyka się określenie hektar fizyczny).
Stosujemy tu kilka kategorii (pojęć) (tab.2.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Tabela 3. Kategorie powierzchni ziemi w gospodarstwie [opracowanie własne]

Pojęcie Zakres

Powierzchnia ogólna gospodarstwa Użytki rolne, lasy, wody (stawy), inne grunty (np. siedlisko), nieużytki
Grunty rolne

Użytki rolne + grunty pod stawami, budynkami gospodarczymi,
urządzeniami przeciwerozyjnymi, ogródkami działkowymi

Użytki rolne (UR)

Grunty orne (w tym ogrody warzywne), plantacje trwałe (drzewa
i krzewy owocowe oraz szkółki), trwałe użytki zielone (TUZ; łąki trwałe
i pastwiska naturalne)

Grunty orne (GO)

Powierzchnia uprawiana z okresowym przemieszczaniem gleby
(odwracanie, wzruszanie)

Powierzchnia zasiewów

Powierzchnia GO pomniejszona o nieobsiewane (odłogowane) w danym
roku GO

Struktura użytków rolnych – procentowy udział poszczególnych rodzajów użytków

w całej powierzchni użytków rolnych gospodarstwa.

Struktura zasiewów – procentowy udział poszczególnych roślin w ogólnej powierzchni

zasiewów.

Jakość ziemi rolniczej wyrażana jest najczęściej jako:

−

podział gleb według klas bonitacji – wskaźnik bonitacji,

−

powierzchnia w hektarach przeliczeniowych („umowna”),

−

wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej.

Współczynniki bonitacji gleb z podziałem UR na klasy bonitacyjne jest następujący:

Klasy I II IIIa IIIb III IVa IVb IV V

VI

GO 1,75 1,60 1,45 1,25

–

1,00 0,75

–

0,45 0,15

TUZ 1,55 1,30

–

–

1,10

–

–

0,70 0,35 0,15

Powierzchnia przeliczeniowa (ilość ha przeliczeniowych) jest sumą powierzchni użytków

rolnych pomnożonych przez odpowiednie współczynniki.
Uwaga! Dla celów podatkowych (do obliczenia wymiaru podatku gruntowego) należy
uwzględnić współczynniki przeliczeniowe stosowane przez Ministerstwo Finansów –
wyróżniono 4 okręgi podatkowe.

Wskaźnik bonitacji gleb obliczamy, dzieląc powierzchnię przeliczeniową przez obszar

UR danego gospodarstwa.
Ocena

wskaźnika: wartości powyżej 1,0 świadczą o przewadze gleb lepszych

(klasy I – III), natomiast poniżej 1,0 – przewaga gleb gorszych – klasy IV – VI.
Praktyczną przydatność gleb do uprawy konkretnych roślin określa podział gleb na
kompleksy glebowe – wyróżniono 13 kompleksów na GO:
1)

Pszenny bardzo dobry

3,7% gleb w Polsce

2)

Pszenny dobry

18,7%

3)

Pszenny wadliwy

3,6%

4)

Żytni bardzo dobry

15,3%

5)

Żytni dobry

16,4%

6)

Żytni słaby

8,1%

7)

Żytni bardzo słaby

11,3%

8)

Zbożowo-pastewny mocny

4,5%

9)

Zbożowo-pastewny słaby

3,4%

10)

Pszenny górski

1,6%

11)

Zbożowy górski

1,9%

12)

Owsiano-ziemniaczany górski

1,1%

13)

Owsiano-pastewny górski

0,4%

i 3 na TUZ:1z (najlepszy), 2z, 3z (najgorszy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Do łącznej oceny stopnia dobroci warunków do produkcji rolniczej, wprowadzono

wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w którym ujęto:

−

jakość i przydatność rolniczą gleb,

−

agroklimat,

−

stosunki wodne,

−

rzeźbę terenu – ukształtowanie powierzchni.
Jego średnia wartość wynosi 1,000, zaś dla terenów, obejmujących obszar województw

przed podziałem administracyjnym w 199 r. jest zróżnicowany, np. woj. krakowskie 1,290,
zamojskie 1,281, nowosądeckie 0,692, ostrołęckie 0,724 [3, s. 23

–

27].

Kapitał (majątek) – w sensie ekonomicznym, to ogół dóbr materialnych i zasobów

finansowych jednostki gospodarczej (przedsiębiorstwa, gospodarstwa), wykorzystywanych do
dalszego ich pomnażania. Dzieli się je na dwie grupy: środki trwałe, które zużywają się
stopniowo, uczestnicząc w wielu cyklach produkcyjnych oraz środki obrotowe, które
całkowicie zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym.

Do środków trwałych zaliczamy:

−

budynki i budowle: np. hale produkcyjne – gdzie jest prowadzona produkcja, magazyny –
gdzie przechowuje się produkty i towary, drogi, place, ogrodzenia, itp. oraz budynki
mieszkalne.

−

urządzenia techniczne i energetyczne, narzędzia, przyrządy,

−

ciągniki i maszyny samobieżne, urządzenia do załadunku i wyładunku,

−

środki transportu – samochody,

−

plantacje wieloletnie i melioracje (np. rowy, zastawki, deszczownie),

−

stado podstawowe (zwierzęta wykorzystywane do reprodukcji) i zwierzęta pociągowe
[2, s. 90

–

91].

Do porównań jednostek gospodarczych (gospodarstw) mogą służyć różne wskaźniki, np.:

−

wskaźnik technicznego uzbrojenia gospodarstwa – wartość środków trwałych odniesiona
do powierzchni ogólnej gospodarstwa lub UR,

−

wskaźnik technicznego uzbrojenia siły roboczej – wartość środków trwałych odniesiona
do ilości zatrudnionych osób,

−

zasoby mechanicznej siły pociągowej – wyrażona w kilowatach łączna moc ciągników,
samochodów ciężarowych i dostawczych oraz maszyn samobieżnych,

−

ilość jednostek pociągowych (j.p.) – zasoby mechanicznej siły pociągowej zamienia się
na ilość j.p. przez ich podzielenie przez 2,2 (1j.p. = 2,2kW mocy ciągnika na zaczepie).
Dla siły pociągowej można wyliczyć odwrotność ww. wskaźników, tj. ilość ha UR

przypadającą na 1 ciągnik fizyczny lub przeliczeniowy.

Według innego kryterium środki trwałe dzieli się na bezpośrednio produkcyjne

i pomocnicze.

Środki obrotowe:

−

bezpośrednio „wchodzące” w produkt finalny

–

surowce, np. pasze, nawozy, materiał

siewny,

−

środki pomocnicze – np. paliwa, smary, części zamienne.
Informacja (organizacja, wiedza) – dobór, zgromadzenie i celowe rozmieszczenie

w czasie oraz w przestrzeni sił i środków, będących w dyspozycji przedsiębiorstwa
(gospodarstwa), a także ich wykorzystanie do przekształcenia dóbr przyrody zgodnie
z potrzebami człowieka. Celem organizacji jest takie ustawienie procesu produkcyjnego, aby
efekty końcowe były zbliżone do optymalnych, poprzez poszukiwanie odpowiedzi na pytania:
co?, ile?, dla kogo? i jak produkować? [4, s. 26].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynniki produkcji występują w rolnictwie?

2.

Który czynnik produkcji jest najważniejszy?

3.

Co oznacza pełnosprawna jednostka siły roboczej?

4.

Jak oceniamy zasoby siły roboczej w gospodarstwie?

5.

Jakie cechy ma ziemia w produkcji rolniczej?

6.

W jakich jednostkach określa się ilość ziemi w gospodarstwie?

7.

Co oznaczają skróty: UR, GO, TUZ?

8.

Co to jest struktura użytków rolnych?

9.

Jaka jest różnica między hektarem przeliczeniowym, a fizycznym?

10.

Jakie cechy ziemi rolniczej uwzględnia waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej?

11.

Jakie grupy środków produkcji zaliczamy do kapitału w rolnictwie?

12.

Co odróżnia środki trwałe od środków obrotowych?

13.

Jakie wskaźniki informują nas o wyposażeniu gospodarstwa w środki trwałe?

14.

Jaką wartość ma jednostka siły pociągowej?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz wskaźnik bonitacji dla wybranego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

uporządkować dane liczbowe, dotyczące Twojego gospodarstwa,

2)

zapisać wyniki:
GO: zboża...................................................... razem..................ha

okopowe ................................................ razem..................ha

pastewne .................................................razem..................ha

sady (szkółki, wiklina) ...........................razem..................ha

TUZ: łąki ........................................................razem..................ha

pastwiska ................................................razem...................ha

3) obliczyć powierzchnię UR,

UR razem ....................ha

4)

zapisać ilość hektarów poszczególnych klas bonitacyjnych, występujących
w gospodarstwie:

GO: I............................współczynnik ........................ wynik .....................

II........................... „ ......................

„

.....................

IIIa...................... „ ......................

„

.....................

IIIb....................... „ ......................

„

.....................

IVa....................... „ ......................

„

.....................

IVb....................... „ ......................

„

.....................

V........................... „ ......................

„

.....................

VI.......................... „ ......................

„

.....................

TUZ: I..........................

„

......................

„

.....................

II........................... „ ......................

„

.....................

III.......................... „ ......................

„

.....................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

IV.......................... „ ......................

„

.....................

V.......................... „ ......................

„

.....................

VI.......................... „ ......................

„

.....................

razem – ha przeliczeniowych

.....................

5)

obliczyć wskaźnik bonitacji

–

wskaźnik bonitacji = ha przeliczeniowy/ha fizyczny

6)

ocenić jakość ziemi w Twoim gospodarstwie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru formatu A4, flamastry,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

opisy gospodarstw.

Ćwiczenie 2

Oblicz strukturę zasiewów w Twoim gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wykorzystać dane z poprzedniego ćwiczenia,

2)

obliczyć powierzchnię uprawy:

−

zbóż

–

.................................ha

–

...........................%

−

okopowych

–

......................ha

–

...........................%

−

pastewnych

–

......................ha

–

...........................%

−

strączkowych

–

...................ha

–

...........................%

razem

–

...................ha

–

100,0%

3)

wyrazić obliczone powierzchnie jako % ogólnej powierzchni zasiewów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy gospodarstw,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oblicz wskaźniki: technicznego uzbrojenia w trwałe środki produkcji oraz technicznego

uzbrojenia siły roboczej w Twoim gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zebrać informacje dotyczące wyposażenia Twojego gospodarstwa w trwałe środki
produkcji,

2)

uporządkować je według poznanej kolejności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Trwałe środki produkcji

Nazwa środka Wartość w zł

budynki i budowle

maszyny i urządzenia

ciągniki

środki transportu

plantacje wieloletnie

Razem wartość

3)

porównać wyliczoną wartość środków trwałych z powierzchnią ogólną gospodarstwa
i ilością pełnosprawnych jednostek siły roboczej w tym gospodarstwie,

4)

przedstawić wyliczone wartości wskaźników i porównać je z wynikami swoich kolegów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy gospodarstw,

−

kartki papieru,

−

poradnik dla ucznia.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcie „środki produkcji” w gospodarstwie?





2)

opisać szczególne cechy ziemi rolniczej?





3)

zdefiniować jednostkę siły roboczej w gospodarstwie?





4)

przedstawić miary jakości ziemi rolniczej?





5)

wyjaśnić pojęcie kompleksu glebowego?





6)

wskazać grupy trwałych środków produkcji w gospodarstwie?





7)

obliczyć zasoby siły pociągowej w gospodarstwie?





8)

obliczyć ilość UR przypadającą na 1 ciągnik przeliczeniowy?





9)

podać przykłady środków obrotowych w Twoim gospodarstwie?





10)

podać przykłady środków bezpośrednio produkcyjnych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.3. Produkcja

rolnicza:

roślinna i zwierzęca

4.3.1. Materiał

nauczania

Produkcja roślinna

Niektóre cechy ziemi rolniczej, rodzaje użytków, wskaźniki i mierniki jej jakości zostały

przedstawione w poprzednim rozdziale.

Produkcja roślinna, jako podstawowy, surowcowy dział produkcji rolniczej,

charakteryzuje się następującymi cechami:

−

istnieje olbrzymie zróżnicowanie roślin pod względem wymagań glebowych,
zapotrzebowania na pracę i kapitał – wyróżnia się rośliny intensywne (duże
zapotrzebowanie) i ekstensywne (małe zapotrzebowanie),

−

istnieje znaczna sezonowość zapotrzebowania na pracę – wykorzystanie ludzi i maszyn
jest nie najlepsze,

−

nie można prowadzić produkcji roślinnej w monokulturze – musi występować zmienność
roślin,

−

produkty roślinne wykazują znaczną wrażliwość na transport – nie opłaca się ich daleko
przewozić,

−

łatwiej jest ją zmechanizować niż produkcję zwierzęcą,

−

nieregularny dopływ gotówki ze sprzedaży produktów roślinnych.
Znamy już pojęcia dotyczące powierzchni ogólnej gospodarstwa, GO, rodzajów użytków,

struktury UR, zasiewów. Należy jeszcze wyjaśnić pojęcie rozłogu – kształtu gospodarstwa.
Najkorzystniejszy jest rozłóg zwarty, o regularnych kształtach z możliwie małą liczbą działek.
Natomiast pole oznacza wydzieloną część gruntów ornych, obsianą zazwyczaj jedną rośliną.
Następstwo roślin, to kolejność roślin uprawianych na tym samym polu. Racjonalne
następstwo, uwzględniające wymagania roślin oraz jakość stanowiska po sobie nosi nazwę
zmianowania. Zaplanowane zmianowanie to płodozmian.

Do nakładów plonotwórczych zaliczamy nawożenie: organiczne (obornik, gnojowica,

gnojówka, kompost, nawozy zielone) oraz mineralne (nawozy azotowe, fosforowe , potasowe
– NPK). Inny element plonotwórczy to ochrona roślin (zapobieganie i zwalczanie chorób,
chwastów i szkodników) metodami biologicznymi, mechanicznymi oraz chemicznymi.
Obecnie propaguje się tzw. ochronę integrowaną.

Rozmiary wytworzonej produkcji roślinnej określane są jako plon, czyli masa produktów

uzyskanych z jednostki powierzchni (1ha). Wyrażana jest w kilogramach, decytonach i tonach
z 1ha (kg/ha, dt/ha, t/ha).

Zbiór oznacza masę produktów zebraną lub planowaną do zbioru z całej powierzchni

uprawy danej rośliny w gospodarstwie lub innej jednostce.

Do celów porównawczych ustala się plon przeliczeniowy, wyrażający łączny poziom

plonów podstawowych roślin (zbóż, ziemniaków, buraków cukrowych, czasem rzepaku
i roślin strączkowych).

Gałęzie produkcji roślinnej:

−

zboża,

−

rośliny okopowe,

−

rośliny przemysłowe,

−

rośliny pastewne; warzywa; sady [3, s. 36–46].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Produkcja zwierzęca

Produkcja zwierzęca ma na celu wytwarzanie produktów zwierzęcych. Jej cechy, to:

−

uszlachetnianie produktów roślinnych – „pasza na mięso”,

−

poprawa wykorzystania posiadanych w gospodarstwie zasobów ziemi, siły roboczej
i środków trwałych,

−

zwierzęta dostarczają niezbędnych nawozów organicznych do nawożenia roślin,

−

zwierzęta wykorzystują tzw. pasze bezwzględne (nie są towarami, np. zielonka),

−

mniejsze wahania produkcji zwierzęcej – zmniejszanie ryzyka produkcji,

−

przyspieszenie obiegu środków obrotowych,

−

dostarczanie artykułów żywnościowych dla potrzeb gospodarstwa domowego.
Rozmiary produkcji zwierzęcej zależą od pogłowia zwierząt i ich wydajności

jednostkowej. Pogłowie zwierząt, to liczba sztuk poszczególnych gatunków (bydło, trzoda
chlewna, owce, konie) oraz liczebność grup w obrębie gatunków (np. krowy, jałówki, cielęta).

Liczba zwierząt jest wyrażana w sztukach fizycznych: efektywnych, rzeczywistych,

statystycznych) lub w sztukach przeliczeniowych (dużych, żywieniowych, obornikowych).

Przykład współczynników przeliczeniowych zawiera tabela 4.

Tabela 4. Współczynniki przeliczeniowe inwentarza żywego [na podst. 3, s. 164]

Współczynnik przeliczeniowy na:

Lp

Grupa zwierząt

SD (sztuka duża)

SO (sztuka

obornikowa)

SŻ (sztuka

żywieniowa)

1 Konie

(wałachy)

1,20

0,70

1,10

2 Klacze

hodowlane

1,10

0,80

1,20

3

Krowy mleczne (2700l mleka, 3,5% tłuszczu)

1,00

1,00

1,00

4

Krowy – dodatek na każde 1000l mleka

–

0,10

0,13

5

Jałówki od 0,5 do 1,5 roku

0,60

0,60

0,50

6 Cielęta do 2 tygodni

0,08

0,03

0,18

7

Maciory z prosiętami 0,36

0,12

0,18

8

Tuczniki do 120 kg

0,17

0,29

0,43

SD – zwierzę o masie 500kg,
SO – produkuje rocznie 10t obornika lub 20t gnojowicy,
SŻ – potrzebujące rocznie 3500j.o. (jednostek owsianych – wartość pokarmowa 1kg owsa)

paszy.

Stany średnie (roczne, kwartalne, miesięczne) są obliczane różnymi sposobami:

1)

jako średnia arytmetyczna stanu na początek i na koniec okresu,

2)

jako średnia arytmetyczna stanów miesięcznych,

3)

na podstawie dni żywienia (sztukodni),

4)

na podstawie liczby sztuk przelotowych, to jest liczby zwierząt, które przeszły przez
daną grupę w ciągu analizowanego okresu (najczęściej roku).

Przelotowość najłatwiej jest ustalić z obrotu stada (ujęte ilościowo zmiany liczby

zwierząt w poszczególnych grupach w określonym czasie (roku). Może dotyczyć okresu
minionego – sprawozdawczy lub przyszłego – planowany. W celach projektowych jest
sporządzany obrót modelowy dla 100 lub 10 sztuk zwierząt stada podstawowego.

Podobnie jak w produkcji roślinnej mówimy o strukturze stada – udział poszczególnych

grup w stadzie (na podstawie średniego rocznego stanu rocznego sztuk fizycznych.

Strukturą inwentarza żywego (strukturą pogłowia zwierząt) jest udział poszczególnych

gatunków zwierząt w łącznym ich stanie wyrażonym w sztukach dużych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Pogłowie zwierząt w sztukach dużych odniesione do powierzchni (zwykle na 100ha UR)

nazywane jest obsadą inwentarza żywego. Jej poziom może być:

−

niski

do 60SD na 100ha UR

−

średni

60–80SD

na

100ha

UR

−

wysoki

80–100SD

na

100ha

UR

−

bardzo wysoki

powyżej 100SD na 100ha UR

Gałęzie i kierunki produkcji zwierzęcej:

−

chów bydła: mlecznego lub opasowego,

−

chów trzody chlewnej: bekonowy, tłuszczowo-mięsny, mięsno-słoninowy,

−

chów owiec: wełnisty, mięsny, kożuchowy, mleczny,

−

chów drobiu: nieśny, mięsny [3, s. 46–54].

Powiązania miedzy produkcją roślinną i zwierzęcą w gospodarstwie

W gospodarstwie rolniczym działalność produkcyjna wzajemnie się przenika i uzupełnia.

Ilustracją tych relacji mogą być:

−

bilans pasz – zestawienie produkcji pasz i zapotrzebowania na pasze,

−

bilans obornika – zestawienie „produkcji” i zapotrzebowania na obornik,

−

bilans siły roboczej – zestawienie zapotrzebowania na pracę w produkcji roślinnej
i zwierzęcej z ilością siły roboczej w gospodarstwie

Prowadzenie zróżnicowanej działalności rolniczej (różne kierunki produkcji) warunkuje

istnienie podobnego zróżnicowania gospodarstw. Dla celów porównawczych można określić
poziom intensywności organizacji – udział roślin intensywnych w strukturze użytkowania
ziemi i poziomu obsady zwierząt, oraz poziom intensywności produkcji – poziom
ponoszonych nakładów pracy i środków produkcji. Przykład zamieszczono w tabeli 5:

Tabela 5. Określenie poziomu intensywności organizacji gospodarstwa [3, s. 56]

Grupa roślin lub gatunek

zwierząt

Udział w UR w% lub

liczba SD/100 ha UR

Współczynnik

przeliczeniowy

Iloczyn

Produkcja roślinna
Zboża
Rzepak
Rośliny strączkowe
Ziemniaki
Buraki cukrowe
Rośliny pastewne polowe
Łąki i pastwiska
Sady
Razem produkcja roślinna

40,0

5,0
5,0

10,0

5,0

10,0
24,0

1,0

100,0%

1,0
2,0
1,2
3,0
4,5

0,75

0,5
2.5

x

40,0
10,0

6,0

30,0
22,5

7,5

12,0

2,5

130,5

Produkcja zwierzęca
Bydło
Trzoda
Razem produkcja zwierzęca
Ogółem gospodarstwo

26,9
51,1

x
x

2,6
2,0

x
x

69,6

102,2
171,8
302,3

Ocena poziomu intensywności organizacji gospodarstwa:

−

ekstensywne

do

200pkt

−

małointensywne

200

–

250pkt

−

średniointensywne 250

–

300pkt

−

wysokointensywne

300

–

350pkt

−

bardzo wysokointensywne

ponad 350pkt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Technologie produkcji w gospodarstwie

Technologia produkcji to opracowany i stosowany zbiór metod przetwarzania

przedmiotów pracy w produkty finalne o właściwościach zmienionych w stosunku do
surowców wyjściowych. W rolnictwie jest to grupa specyficznych dla tego działu gospodarki.
Wyróżniamy:

−

technologię naturalną – opartą na doświadczeniu i wiedzy zdroworozsądkowej,

−

technologię naukową – stwarzanie różnych bodźców służących osiąganiu zaplanowanych
celów [4, s. 49].
Nowe tendencje w produkcji rolniczej:

−

biotechnologia – wykorzystywanie organizmów żywych lub ich części do uzyskania
wyższej efektywności produkcji,

−

informatyka – gromadzenie i przetwarzanie danych, automatyka w produkcji,

−

hydroponika i aeroponika – produkcja rolnicza bez użycia ziemi, składniki pokarmowe
dostarcza się roślinom w roztworze wodnym lub aerozolu,

−

rolnictwo alternatywne – biodynamiczne, organiczne, zintegrowane.

4.3.1.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakimi cechami wyróżnia się produkcja roślinna?

2.

Czy można uprawiać rośliny bez żadnych ograniczeń?

3.

Jakie są czynniki plonotwórcze w uprawie roślin?

4.

W jakich jednostkach wyrażamy ilość uzyskanych produktów roślinnych?

5.

Co określamy jako plon przeliczeniowy?

6.

Jakie cechy charakteryzują produkcję zwierzęcą w gospodarstwie?

7.

Co to jest pogłowie zwierząt w gospodarstwie?

8.

Jakie są sposoby wyrażenia stanu inwentarza żywego w różnych gospodarstwach?

9.

czym informuje nas obsada zwierząt?

10.

Jakie są kierunki produkcji?

11.

Jakie występują wzajemne powiązania produkcyjne w gospodarstwach?

12.

Co oznacza pojęcie intensywność produkcji i organizacji?

4.3.2.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz zbiory uprawianych w gospodarstwie roślin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dane nt. produkcji roślinnej w gospodarstwie,

2)

ustalić, jakie rośliny są w nim uprawiane,

3)

ustalić, jaka jest powierzchnia uprawy i plony tych roślin,

4)

zapisać zebrane dane w tabeli,

5)

obliczyć wielkość zbiorów poszczególnych roślin.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy gospodarstw,

−

papier i pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Ćwiczenie 2

Oblicz i oceń obsadę inwentarza w gospodarstwie.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dane nt. produkcji zwierzęcej w gospodarstwie,

2)

ustalić, jakie zwierzęta są w nim utrzymywane,

3)

ustalić, ile sztuk fizycznych jest średnio w roku w poszczególnych stadach,

4)

średnie roczne stany pogłowia wyrazić w sztukach przeliczeniowych,

5)

określić obsadę inwentarza na 100ha UR,

6)

ocenić uzyskaną wielkość.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy gospodarstw,

−

papier i pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oblicz i oceń intensywność organizacji gospodarstwa.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować dane nt. produkcji w gospodarstwie,

2)

ustalić, jakie rośliny są w nim uprawiane,

3)

ustalić, jakie gatunki zwierząt są w nim hodowane,

4)

ustalone kierunki produkcji wyrazić w odpowiednich wielkościach,

5)

wykorzystać odpowiednie współczynniki przeliczeniowe,

6)

ocenić poziom intensywności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opisy gospodarstw,

−

papier i pisaki,

−

poradnik dla ucznia.

4.3.3.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia: zmianowanie, płodozmian?





2)

wymienić cechy produkcji roślinnej?





3)

opisać ograniczenia w uprawie roślin?





4)

ustalić plon przeliczeniowy?





5)

uzasadnić celowość prowadzenia produkcji zwierzęcej w gospodarstwie?





6)

opisać sposoby porównywania wielkości produkcji zwierzęcej?





7)

podać znaczenie skrótów: SD, SO, SŻ?





8)

zdefiniować pojęcie : ”obsada inwentarza żywego”?





9)

objaśnić pojęcie technologii produkcji rolniczej?





10)

wskazać nowe tendencje w produkcji rolniczej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.4.

Ekonomika produkcji rolniczej

4.4.1.

Materiał nauczania

Nakłady – suma pracy żywej i uprzedmiotowionej (zawartej w środkach produkcji)

poniesionej na produkcję w danym roku w konkretnej jednostce gospodarczej. Można je
mierzyć w jednostkach fizycznych (godziny, kilogramy, sztuki) lub wartościowo (w zł).

Podział:

1) nakłady

pracy

żywej,

2) nakłady materialne (rzeczowe):

–

nakłady materiałowe: (nawozy, paliwa, pestycydy, pasze, usługi obce)

–

amortyzacja – równowartość zużycia majątku trwałego.

Koszty – nakłady wyrażone w pieniądzu oraz niektóre inne składniki: podatki, odsetki od

kredytów, składki ubezpieczeniowe.

Istnieje wiele kryteriów podziału kosztów – najważniejszy od strony ekonomicznej jest

podział na:
a)

koszty bezpośrednie, które można przypisać konkretnej działalności,

b)

koszty pośrednie, niemożliwe do precyzyjnego rozdzielenia:

–

ogólnoprodukcyjne – odnoszone do poszczególnych działów, np. amortyzacja
maszyn do zbioru,

–

ogólnogospodarcze – np. podatek gruntowy, odsetki od kredytów.

Do celów planistycznych koszty całkowite dzielimy na:
–

stałe – nie ulegają zmianie, mimo zmian produkcji (podatek gruntowy, ubezpieczenie),

–

zmienne – ulegają zmianie wraz ze zmianami w poziomie produkcji (np. koszty
nawozów).

Produkcja może mieć dwa znaczenia, jako działalność gospodarcza lub efekt procesu

wytwórczego.

Dochód –różnica miedzy wartością produkcji a jej kosztami. Zależności między

kategoriami produkcji i dochodu ilustruje rys.3.

N

akł

ady s

u

row

ców

w

łas

nych

N

akł

ady s

u

row

ców

kupn

ych r

o

ln

iczych

N

akł

ady s

u

row

ców

kupn

ych ni

er

ol

ni

czyc

h

Amortyzacja

K

o

sz

ty

roboci

zn

y

obcej

Ko

szty

maj

ąt

kow

e

U

m

ow

na opł

at

a

pracy

własn

ej

D

o

chód cz

ys

ty

net

to

Produkcja

globalna

Produkcja

końcowa brutto

Produkcja

końcowa netto

Produkcja

czysta

brutto

Produkcja

czysta

netto

Dochód

rolniczy

brutto

Dochód

rolniczy

netto

Dochód czysty brutto

Dochód

czysty

netto

Rys. 3. Graficzna postać kategorii produkcji i dochodu. [3, s. 80]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Wynik ekonomiczny gospodarstwa wygląda następująco:

Produkcja gospodarstwa rolniczego

– Koszty

bezpośrednie

= Nadwyżka bezpośrednia

– Koszty

pośrednie (bez czynszów, odsetek i kosztu

pracy najemnej)

= Wartość dodana netto

–

Koszt czynników zewnętrznych (czynsze, odsetki,
praca najemna)

=

Dochód rolniczy netto

+

Dotacje do inwestycji (dopłaty bezpośrednie)

+/–

Dochód lub strata na środkach trwałych

+

Dochód z działalności pozarolniczej

+

Inne dochody spoza gospodarstwa

=

Dochód ogólny rodziny rolniczej

Przy podejmowaniu decyzji, dotyczących wyboru działalności powszechnie stosuje się

obliczanie nadwyżki bezpośredniej [3, s. 77

–

83].

Założenia metodyczne liczenia nadwyżki bezpośredniej (poprzednio określano nadwyżkę

jako dochód bezpośredni)dla produkcji roślinnej i zwierzęcej dostosowano do metody
obowiązującej w krajach UE.

Zestawy standardowych nadwyżek bezpośrednich dla wszystkich działalności

gospodarstwa rolnego, określone zgodnie z metodą klasyfikacji gospodarstw rolnych
obowiązującą w Systemie Rachunkowości Rolnej Wspólnot Europejskich służą do określania
wielkości ekonomicznej i typu produkcyjnego gospodarstw rolnych (tab. 6).

Tabela 6. Klasyfikacja gospodarstw rolniczych w UE [1, s. 36]

Klasa wielkości

ekonomicznej

gospodarstwa

Wielkość

gospodarstwa w

ESU

Nazewnictwo klas

wielkości

I

II

poniżej 2

2–4

bardzo małe

III
IV

4–6
6–8

małe

V

VI

8–12

12–16

średnio małe

VII 16–40

średnio duże

VIII 40–100

duże

IX

100 i więcej bardzo

duże

Wartość jednej Europejskiej Jednostki Wielkości (ESU) odpowiada wartości
standardowej nadwyżki bezpośredniej wyrażonej w euro (1 ESU = 1200

€).

Według

założeń metodycznych Systemu Danych Rachunkowości Rolnej (FADN)

nadwyżka bezpośrednia produktu roślinnego lub zwierzęcia jest definiowana jako wartość
produkcji z jednego hektara lub zwierzęcia pomniejszona o bezpośrednie koszty niezbędne do
wytworzenia tej produkcji.

W produkcji roślinnej wyjątkiem są: grzyby jadalne gdzie nadwyżkę bezpośrednią

określa się w przeliczeniu na 100m

2

powierzchni zajętej pod produkcję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

W produkcji zwierzęcej wyjątkiem jest: drób – nadwyżkę bezpośrednią określa się

w przeliczeniu na 100 sztuk, pszczoły

–

nadwyżkę bezpośrednią określa się w przeliczeniu na

jeden rój (tzn. rodzinę pszczelą w ulu).
Do obliczenia nadwyżki bezpośredniej służą dane empiryczne pochodzące ze
sprawozdawczości gospodarstw rolniczych.
Pomnożenie rozmiaru każdej z działalności w gospodarstwie, np. powierzchni uprawy,
liczby krów przez odpowiednią (jednostkową

–

np. dla 1ha) standardową nadwyżkę

bezpośrednią daje nadwyżkę bezpośrednią dla każdej działalności realizowanej
w gospodarstwie.

Zsumowanie standardowych nadwyżek bezpośrednich dla poszczególnych działalności

daje nadwyżkę bezpośrednią całego gospodarstwa.
Wartość produkcji

–

obejmuje wartość produktu głównego i produktów drugorzędnych,

zawiera również subsydia udzielone produktowi, powierzchni lub stadu.
Koszty

bezpośrednie to te koszty, które bez żadnej wątpliwości można przypisać

określonym działalnością i których wielkość ma ścisły związek ze skalą produkcji
w gospodarstwie.

Dla zagwarantowania porównywalności gromadzonych danych źródłowych, w ramach

nowego Systemu obowiązuje standardowa metoda określania i gromadzenia danych
źródłowych.

Dane te muszą odzwierciedlać w każdym wypadku bieżące warunki rynkowe. Zgodnie

z tą zasadą, produkcja i koszty jej uzyskania powinna być liczona wg cen rynkowych. Zasada
stosowania aktualnych cen rynkowych jest rozciągnięta na produkty zakupywane oraz własne
potencjalnie towarowe, będące przedmiotem obrotu wewnętrznego w gospodarstwie, dla
których istnieje alternatywny sposób zagospodarowania w postaci wymiany towarowej
(zboża, ziemniaki, mleko). Produkty własne nietowarowe (np. pasza dla zwierząt) są
wyceniane według bezpośrednich kosztów produkcji.
Wartość produkcji określonej działalności jest sumą wartości produktów głównych
i ubocznych znajdujących się w obrocie rynkowym, określonej wg cen sprzedaży „loco
gospodarstwo”. Do wartości produkcji dolicza się dotacje do produktów (na 1ha powierzchni
lub 1 sztukę zwierząt).
Koszty

bezpośrednie, o które obniżana jest wartość produkcji, uzależniony są od rodzaju

produkcji i różne dla produkcji roślinnej i produkcji zwierzęcej. Składniki kosztów
w produkcji roślinnej pochodzących z zewnątrz gospodarstwa określane są według cen
zakupu, natomiast składniki kosztów produktów wytworzonych w gospodarstwie np. materiał
siewny wg cen sprzedaży „loco gospodarstwo”. W produkcji zwierzęcej pasze własne
z produktów nietowarowych wyceniane są według kosztów bezpośrednich poniesionych na
ich wytworzenie. Poszczególne składniki kosztów pomniejszane są o przyznane dotacje.

Określone składniki kosztów zaliczamy do kosztów bezpośrednich tylko wówczas gdy

spełniają one jednocześnie trzy warunki tj.:
–

koszty te, można bez żadnej wątpliwości przypisać do określonej działalności,

–

ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji,

–

mają bezpośredni wpływ na rozmiar (wielkość i wartość) produkcji.
Kwoty należnego lub naliczonego podatku od towarów i usług (VAT) nie są

uwzględniane przy wyliczaniu nadwyżki bezpośredniej.
Szczególną pozycją kosztów produkcji roślinnej są „koszty specjalistyczne”. Koszty
specjalistyczne produkcji roślinnej i zwierzęcej są to koszty, które mają bezpośredni związek
z określoną działalnością oraz podnoszą jakość i wartość produktu finalnego.

Standartowa Nadwyżka Bezpośrednia odpowiada zawsze 12

–

miesięcznemu okresowi

produkcji (rok kalendarzowy lub rolniczy rok produkcyjny). W przypadku działalności, dla
których okres produkcji jest krótszy lub dłuższy od 12.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Zastosowanie rachunku nadwyżki bezpośredniej w procesie podejmowania decyzji
w gospodarstwie rolniczym

Rachunek nadwyżki bezpośredniej może być wykonany w odniesieniu do przeszłości jak

i do przyszłości, czyli planowania. Rachunek, który dotyczy przeszłości i którego
przedmiotem zainteresowania jest ocena uzyskiwanych rezultatów gospodarczych znajduje
odzwierciedlenie w analizie działalności gospodarczej. Jeżeli w rachunku nadwyżki
bezpośredniej uwzględnimy zmianę cen na środki produkcji i ceny na sprzedawane przez
rolników produkty

–

prowadzony rachunek będzie kalkulacją i odnosi się do przyszłości.

Kalkulacje dotyczące produkcji rolniczej przeprowadza się w celu ustalenia skutków

zmian w gospodarstwie. Stanowią one pomoc dla rolnika w podejmowaniu decyzji

i pozwalają uniknąć wielu błędów.

Kalkulacje nadwyżki bezpośredniej są przydatne do oceny poszczególnych działalności

gospodarstwa. Wykorzystywane są do podejmowania decyzji dotyczącej np.:
–

wyboru działalności produkcji, tzn. co produkować?

–

określenia rozmiaru produkcji, tzn. ile produkować?

–

wyboru poziomu intensywności produkcji, tzn. jak produkować?

Przy podejmowaniu właściwych decyzji produkcyjnych, oprócz bardzo dobrej

znajomości własnego gospodarstwa niezbędne są również informacje z otoczenia
gospodarstwa tj. rozpoznanie rynków zbytu i zaopatrzenia, znajomość parametrów
dotyczących nowych technologii itp.

Obliczanie nadwyżki bezpośredniej
Mając obliczoną wartość produkcji i wartość kosztów bezpośrednich dla poszczególnych
działalności produkcji roślinnej i zwierzęcej można obliczyć pierwszą kategorię dochodową,
jaką jest nadwyżka bezpośrednia wg schematu

WARTOŚĆ PRODUKCJI

(określonej działalności produkcji roślinnej)

Minus

Koszty bezpośrednie

równa się

NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA

Przedstawiona metodyka liczenia nadwyżki bezpośredniej dla poszczególnych

działalności produkcji roślinnej i zwierzęcej jest taka sama, jak obowiązująca w krajach Unii
Europejskiej. Poniżej przedstawiono przykłady obliczania nadwyżki bezpośredniej na
niektóre produkty rolne wg cen z drugiej połowy 1999 roku w województwie
zachodniopomorskim.

Żyto
Założenia: plon 25dt, przedplon

–

zboża, kompleks glebowy żytni dobry, norma wysiewu –

380szt/m

2

dawki nawozów określono w oparciu o zalecenia IUNG w Puławach dokonując

zaokrągleń do 10kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Lp. Wyszczególnienie

J.m.

Ilość Cena Wartość

jedn. w zł

w zł

1 Wartość produkcji

ziarno

dt 25

32

800,00

A

Razem wartość produkcji

800,00

Koszty bezpośrednie

1 Koszt

nasion

q

1,5

50

75,00

2

Środki ochrony roślin

- Vitawax

l

0,45

37,60

16,92

Razem

środki ochrony roślin 16,92

3 Nawozy

- N

kg

50,0

1,40

70,00

- P

kg

30,0

1,86

55,80

- K

kg

70,0

1,03

72,10

Razem

nawozy

197,90

Koszty

specjalistyczne

–

B

Razem koszty bezpośrednie 289,82

C Nadwyżka bezpośrednia (A-B)

510,18

Pszenica jara
Założenia: plon 40dt, przedplon

–

ziemniaki, kompleks glebowy żytni bardzo dobry, norma

wysiewu

–

300szt/m

2

dawki nawozów określono w oparciu o zalecenia IUNG w Puławach

dokonując zaokrągleń do 10kg.

Lp. Wyszczególnienie

J.m.

Ilość Cena

Wartość

jedn. w zł

w zł

1 Wartość produkcji

ziarno

dt

40

45

1800,00

A Razem wartość produkcji

1800,00

Koszty bezpośrednie

1 Koszt

nasion

q

2,0

77

154,00

2

Środki ochrony roślin

–

Vitawax l

0,6

37,60

22,56

–

Alert 375 SC

l

1,0

88,60

88,60

–

Mustang 306 SC

l

0,5

93,70

46,85

Razem

środki ochrony roślin

158,01

3 Nawozy

–

N kg

70,0

1,40

98,00

–

P kg

70,0

1,86

130,20

–

K kg

80,0

1,03

82,40

–

wapno dt

25,0

8,00

200,00

Razem

nawozy

510,60

Koszty

specjalistyczne

B

Razem koszty bezpośrednie

822,61

C Nadwyżka bezpośrednia (A

–

B)

977,39

Uwaga! Do wartości produkcji należy dodać pozycję „wartość dopłat” i o kwotę dopłat
bezpośrednich przypadającą na 1ha powiększyć wartość produkcji!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Krowy mleczne

Założenia: Krowa wieloródka o wydajności 4500 litrów mleka rocznie, żywienie

całoroczne z uwzględnieniem I i II fazy laktacji oraz okresu zasuszania. Dawka uwzględnia
100% zapotrzebowania bytowego i produkcyjnego na suchą masę, energię metaboliczną
(MJ), białko strawne i składniki mineralne. (150 litrów mleka na odpojenie cielaka).
Brakowanie krów co 5 lat, upadki cieląt 4%.

Wartość produkcji

Ilość,

kg, l,

cena jedn. Wartość

szt. dt zł zł

Mleko (+)

4350

0,65

2827,5

Krowy wybrakowane (+)

0,2

475

1,90

180,5

Cielęta (+)

0,96

40

3,50

134,4

Ogółem

3142,4

Koszty bezpośrednie

Jałówki hodowlane pow. 2 lat

0,2

450

4500,00

900,0

Pasze potencjalnie towarowe (wycena wg cen rynkowych)

Ziarna paszowe i śruty ze zbóż:

jęczmień dt

4,0

38,00

152,0

Pozostałe pasze treściwe

0,0

otręby pszenne

dt

1,5

36,00

54,0

Pasze mineralne MM

kg

15,0

1,80

27,0

lizawka

solna

kg 20,0 0,50 10,0

Pasze własne nietowarowe (wycena wg kosztów bezpośrednich

kiszonka z kukurydzy

dt

41,0

3,90

159,9

kiszonka z traw (40% s.m.)

dt

25,0

3,90

97,5

buraki

półcukrowe

dt 20,0 6,50 130,0

zielonka

dt 96,0 2,00 192,0

siano

dt 8,0 18,20

145,6

Ubezpieczenie zwierząt

0,0

Lekarstwa i środki weterynaryjne

35,0

Usługi weterynaryjne (inseminacja, szczepienia ochronne)

35,0

Pozostałe koszty bezpośrednie*

300,0

Koszty bezpośrednie ogółem

2238,0

Nadwyżka bezpośrednia

904,4

* specjalistyczne wydatki na produkcję zwierzęcą, usługi specjalistyczne, najem

specjalistyczny, środki konserwacji pasz, ściółki, środki czystości i dezynfekujące
do produkcji zwierzęcej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Tuczniki
Założenia: okres tuczu od 10

–

100kg, zużycie paszy 295kg, dni żywieniowe 143, średnie

dzienne przyrosty

–

631g, zużycie paszy na 1kg przyrostu

–

3,3kg.

Wartość produkcji

Ilość, szt

kg, l

cena jedn. Wartość

dt zł zł

Tuczniki

1

100

3,5

350

Dotacje

0

Ogółem

350

Koszty bezpośrednie

Prosięta (-)

1

80

80

Pasze potencjalnie towarowe (wycena wg cen
rynkowych)

Koncentraty

białkowe

Starter

17,5%

kg

8,8

1,6

14,1

Grower

15%

kg 13,2 1,2 15,8

Finiszer

10%

kg 15,7 1,2 18,8

Mieszanki pełnoporcjowe i uzupełniające

Ziarna paszowe i śruty ze zbóż:

pszenica

kg

131,8

0,41

54,0

żyto kg

24,5

0,33

8,1

jęczmień

kg 36,3 0,38 13,8

pszenżyto

kg 41,3 0,36 14,9

Pozostałe pasze treściwe

0,0

otręby pszenne

kg

23,1

0,36

8,3

Pasze mineralne (sól, kreda pastewna)

0,0

Ubezpieczenie zwierząt

0,0

Lekarstwa i środki weterynaryjne

0,0

Usługi weterynaryjne (szczepienia)

25,0

Pozostałe koszty bezpośrednie*

50,0

Koszty bezpośrednie ogółem

294,7 302,9

Nadwyżka bezpośrednia

47,1

* specjalistyczne wydatki na produkcję zwierzęcą, usługi specjalistyczne, najem

specjalistyczny, środki konserwacji pasz, ściółki, środki czystości i dezynfekujące
do produkcji zwierzęcej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co nazywamy nakładami a co kosztami w produkcji rolniczej?

2.

Jakie są kryteria klasyfikacji kosztów?

3.

Jakie są koszty stałe?

4.

Co określamy mianem produkcji globalnej w gospodarstwie?

5.

Co to jest nadwyżka bezpośrednia?

6.

Jakie wielkości tworzą nadwyżkę bezpośrednią gospodarstwa?

7.

Ile wynosi wartość standardowej nadwyżki bezpośredniej?

8.

Jaka wartość (ile ESU) plasuje gospodarstwo w grupie gospodarstw małych?

9.

Jakie są koszty specjalistyczne w produkcji warzyw polowych?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z podanych współczynników, oblicz wartość produkcji w ESU wybranego

gospodarstwa i zakwalifikuj go do odpowiedniej grupy wielkościowej.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić wskaźniki zamieszczone na stronie internetowej ARiMR,

2)

wybrać z opisu gospodarstwa informacje dotyczące wielkości produkcji,

3)

wybrać region, gdzie jest położone gospodarstwo,

4)

ustalić ilość ESU dla gospodarstwa.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu lub wydruk współczynników,

–

opis gospodarstwa,

–

papier,

–

poradnik dla ucznia

.

Ćwiczenie 2

Oblicz nadwyżkę bezpośrednią dla wybranego produktu, stosując aktualne ceny

produktów i środków produkcji.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wybrać produkt, dla którego będziesz aktualizował obliczenia,

2)

wybrać technologię (intensywna, ekstensywna) produkcji,

3)

wstawić do tabeli (schematu, zawartego w materiale nauczania 4.4.1.) zaktualizowane
ceny,

4)

ustalić wielkość nadwyżki bezpośredniej i porównać z przykładową wielkością z 1999 r.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

cennik produktów rolniczych i środków produkcji,

–

schemat do obliczeń,

–

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

4.4.4

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

podać nakłady i koszty związane z produkcją, np. ziemniaków?





2)

przedstawić kryteria podziału kosztów w produkcji rolniczej?





3)

podać, jakie kategorie produkcji wyróżniamy w gospodarstwie
rolniczym?





4)

zdefiniować pojęcia: „nadwyżka bezpośrednia”, „standardowa
nadwyżka bezpośrednia”?





5)

podać kryteria podziału gospodarstw wg ilości ESU?





6)

obliczyć nadwyżkę bezpośrednią dla wybranego produktu?





7)

wskazać źródła, gdzie można znaleźć aktualne ceny produktów
rolniczych i środków do produkcji rolnej?





8)

podać przykładowe koszty specjalistyczne wybranej produkcji?





9)

zakwalifikować koszty energii elektrycznej oświetlania szklarni?





10)

zdefiniować składniki dochodu rodziny rolniczej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.5. Zobowiązania rolnika i gospodarstwa

4.5.1.

Materiał nauczania

Prowadzenie działalności gospodarczej, również rolniczej reguluje szereg przepisów

prawnych. Do podstawowych praw dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej
należy zaliczyć prawo własności, które głosi, że właściciel może rozporządzać rzeczą
w granicach określonych prawem i zasadami współżycia społecznego. Właścicielowi
przysługują prawa władania, korzystania, używania i rozporządzania rzeczą (dla rolnika
również dotyczy to ziemi, budynków).

Nabycie własności może nastąpić w drodze umowy: sprzedaży, darowizny, zasiedzenia,

spadkobrania.

Dla rejestracji i ustalenia faktycznego stanu prawnego nieruchomości dla każdej z nich są

prowadzone przez sądy księgi wieczyste.

Potrzeba uregulowania stanu prawnego nieruchomości rolniczych nabiera znaczenia

obecnie, kiedy rolnicy uczestniczą we Wspólnej Polityce Rolnej i mogą korzystać z różnych
form wsparcia (np. dopłaty bezpośrednie).

Oprócz prawa cywilnego i gospodarczego ważnym w działalności rolniczej jest prawo

finansowe, które zawiera przepisy regulujące publiczną działalność finansową państwa
(budżet) i działalność instytucji finansowych. Rolnicy wykazują zainteresowanie
problematyką podatków, ubezpieczeń kredytów i świadczeń społecznych dla ludności
wiejskiej [3, s. 150–151].

System podatkowy w rolnictwie oparty jest na kilku rodzajach podatków, w tym m.in.

podatku rolnym, podatku od nieruchomości, podatku od środków transportowych, podatku od
towarów i usług, podatku dochodowym od osób fizycznych z działów specjalnych produkcji
rolnej. Opodatkowanie gospodarstw rolnych podatkiem rolnym regulują przepisy:

–

ustawy z dnia 15 listopada 1984r. o podatku rolnym (Dz. U. z 1993r. Nr 94, poz. 431
z późn. zmian.),

–

rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001r. w sprawie zaliczenia gmin
oraz miast do jednego z czterech okręgów podatkowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1614 ),

–

komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 15 października 2004r.
w sprawie średniej ceny skupu żyta za okres pierwszych trzech kwartałów 2004r. (M.P.
Nr 43, poz. 765); dla każdego roku podatkowego wydawany jest odrębny komunikat
Prezesa GUS.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem rolnym są grunty sklasyfikowane w ewidencji

gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na
użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej
innej niż działalność rolnicza. Stawka podatku rolnego dla gruntów gospodarstwa rolnego
wynosi równowartość pieniężną 2,5dt żyta od 1ha przeliczeniowego (tj. 69,70zł/1ha w 2006
roku). Liczbę hektarów przeliczeniowych ustala się na podstawie powierzchni, rodzajów
i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do
okręgu podatkowego (4 okręgi podatkowe w zależności od warunków ekonomicznych
i produkcyjno-klimatycznych). Natomiast grunty o powierzchni poniżej 1ha, sklasyfikowane
w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na
użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej
innej niż działalność rolnicza są opodatkowane podatkiem rolnym według stawki wynoszącej
równowartość pieniężną 5dt żyta od 1ha, obliczonej według średniej ceny skupu żyta za
pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy (tj. 139,40zł/1 ha w 2006 roku).
Rady gmin mogą obniżyć ceny skupu przyjmowane jako podstawa obliczenia podatku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

rolnego na obszarze gminy. Zgodnie z przepisami ww. ustawy o podatku rolnym zwolnione
są od podatku rolnego:
1)

użytki rolne klasy V, VI i VIz oraz grunty zadrzewione i zakrzewione ustanowione na
użytkach rolnych,

2)

grunty położone w pasie drogi granicznej,

3)

grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją – w roku, w którym uprawy zostały
zniszczone wskutek robót drenarskich,

4)

grunty przeznaczone na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powiększenie już
istniejącego do powierzchni nieprzekraczającej 100ha:

−

będące przedmiotem prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego, nabyte
w drodze umowy sprzedaży,

−

będące przedmiotem umowy o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste,

5)

wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, objęte w trwałe
zagospodarowanie,

6)

grunty gospodarstw rolnych powstałe z zagospodarowania nieużytków – na okres 5 lat,
licząc od roku następnego po zakończeniu zagospodarowania,

7)

grunty gospodarstw rolnych otrzymane w drodze wymiany lub scalenia – na 1 rok
następujący po roku, w którym dokonano wymiany lub scalenia gruntów,

8)

grunty gospodarstw rolnych, na których zaprzestano produkcji rolnej, z tym że zwolnienie
może dotyczyć nie więcej niż 20% powierzchni użytków rolnych gospodarstwa rolnego,
lecz nie więcej niż 10ha – na okres nie dłuższy niż 3 lata, w stosunku do tych samych
gruntów,

9)

użytki ekologiczne,

10)

grunty zajęte przez zbiorniki wody służące do zaopatrzenia ludności w wodę,

11)

grunty pod wałami przeciwpowodziowymi i grunty położone w międzywałach,

12)

grunty wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich zagospodarowania i utrzymania,
zgodnie z przepisami o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,

13)

grunty stanowiące działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni
produkcyjnych, którzy:

−

osiągnęli wiek emerytalny,

−

są inwalidami zaliczonymi do I albo II grupy,

−

są niepełnosprawnymi o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

−

są osobami całkowicie niezdolnymi do pracy w gospodarstwie rolnym albo
niezdolnymi do samodzielnej egzystencji.

Organem podatkowym właściwym w sprawach podatku rolnego jest wójt, burmistrz,

prezydent miasta. Rada Gminy stosownie do art. 13e ustawy z dnia 15 listopada 1984r.
o podatku rolnym, w drodze uchwały, może wprowadzić inne zwolnienia i ulgi przedmiotowe
niż określone w ustawie.
Podatek od nieruchomości i podatek od środków transportowych regulują przepisy – ustawy
z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. z 2002r. Nr 9, poz. 84
z późn. zm.). podatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają grunty, budynki lub ich
części, budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości nie podlegają grunty sklasyfikowane
w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, grunty zadrzewione i zakrzewione na
użytkach rolnych lub lasy, z wyjątkiem zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej.
Rady gmin określają wysokość stawek podatku od nieruchomości, z tym że stawki na 2005
rok nie mogą przekroczyć rocznie:
1)

od gruntów:

a)

związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, bez względu na sposób
zakwalifikowania w ewidencji gruntów i budynków – 0,68zł od 1m

2

powierzchni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

b)

pod jeziorami, zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych –
3,61zł od 1ha powierzchni,

c)

pozostałych, w tym zajętych na prowadzenie odpłatnej statutowej działalności pożytku
publicznego przez organizacje pożytku publicznego – 0,33zł od 1m

2

powierzchni,

2)

od budynków lub ich części:

a)

mieszkalnych – 0,56zł od 1m

2

powierzchni użytkowej,

b)

związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz od budynków
mieszkalnych lub ich części zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej –
18,43zł od 1m

2

powierzchni użytkowej,

c)

zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie obrotu kwalifikowanym
materiałem siewnym – 8,58zł od 1m

2

powierzchni użytkowej,

d)

zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie udzielania świadczeń
zdrowotnych – 3,71zł od 1m

2

powierzchni użytkowej,

e)

pozostałych, w tym zajętych na prowadzenie odpłatnej statutowej działalności pożytku
publicznego przez organizacje pożytku publicznego – 6,17zł od 1m

2

powierzchni

użytkowej,

f)

od budowli – 2% ich wartości określonej na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 3 i ust. 3-7 w/w
ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.

Zasady funkcjonowania podatku od towarów i usług w rolnictwie zostały określone m.in. w:

−

ustawie z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ),

−

rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 27 kwietnia 2004r. w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 97, poz. 970
z późn. zm.),

−

rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 5 kwietnia 2004r. w sprawie wzorów
dokumentów związanych z rejestracją podatników w zakresie podatku od towarów i usług
(Dz. U. Nr 55, poz. 539 z dnia 5 kwietnia 2004r.).

Opodatkowanie podatkiem od towarów i usług produktów rolnych umożliwia

producentom rolnym odliczenie podatku VAT zawartego w cenach środków nabywanych do
produkcji rolnej. System zryczałtowanego zwrotu podatku VAT polega na uproszczonym
rozliczaniu podatku VAT od sprzedaży produktów rolnych. Rolnicy „ryczałtowi” są
zwolnieni z wystawiania faktur, prowadzenia ewidencji sprzedaży, składania w urzędach
skarbowych deklaracji VAT, dokonania zgłoszenia rejestracyjnego. Zryczałtowany zwrot
podatku VAT polega na tym, że kwota ryczałtu (5% ceny sprzedaży netto) jest wypłacana
rolnikowi przez nabywcę produktów rolnych. Nabywca produktów rolnych – podatnik
podatku VAT – wypłacony rolnikowi ryczałt podatkowy rozlicza z urzędem skarbowym jako
podatek naliczony. Rolnicy ryczałtowi mają prawo do wyboru rozliczania się według zasad
ogólnych po spełnieniu następujących warunków:

−

dokonania w poprzednim roku podatkowym sprzedaży produktów rolnych o wartości
przekraczającej 20tys. zł, z wyłączeniem produktów importowanych oraz sprzedaży
w ramach prowadzonej działalności handlowej,

−

dokonania zgłoszenia rejestracyjnego w urzędzie skarbowym,

−

prowadzenia przez okres co najmniej 3 kolejnych miesięcy poprzedzających miesiąc, od
którego rolnik zamierza rozliczać się według zasad ogólnych, dziennej ewidencji
sprzedaży,

−

prowadzenia po dokonaniu zgłoszenia rejestracyjnego ewidencji sprzedaży i zakupów
umożliwiającej sporządzanie deklaracji dla podatku od towarów i usług. Rolnicy, którzy
wybiorą możliwość rozliczania się z podatku VAT według zasad ogólnych mogą
powrócić do systemu ryczałtowego nie wcześniej niż po upływie 3 lat od daty rezygnacji
z zasad ryczałtowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Rolnicy rozliczający się z podatku VAT na zasadach ogólnych obowiązani są składać

deklaracje podatkowe dla podatku od towarów i usług za okresy miesięczne w terminie do
25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy. Przy
czym, rolnik sprzedający wyłącznie produkty rolne może składać deklaracje podatkowe dla
potrzeb podatku VAT za okresy kwartalne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po
kwartale, w którym powstał obowiązek podatkowy, po uprzednim pisemnym zawiadomieniu
urzędu skarbowego (nie później niż do końca kwartału poprzedzającego kwartał, za który
pierwszy raz będzie składana deklaracja) o wyborze kwartalnego rozliczania się z podatku
VAT. Rolnicy zobowiązani, na podstawie przepisów ustawy o rachunkowości, do
prowadzenia ksiąg rachunkowych rozliczają podatek VAT na zasadach ogólnych.

Podatek dochodowy od osób fizycznych – od działów specjalnych produkcji rolnej

jest regulowany przepisami:

−

ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r.
Nr 14, poz. 176 z późn. zm.).

−

rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 września 2005r. w sprawie norm
szacunkowych dochodu z działów specjalnych produkcji rolnej (Dz. U. Nr 201, poz.
1663) – w odniesieniu do dochodów z roku 2006.

Zgodnie z ww. ustawą dochód z tego źródła przychodu (działy specjalne produkcji

rolnej) stanowi podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym i jest ustalany na
podstawie norm dochodu szacunkowego (art. 24 ust 4 ustawy)[10].

Podatek akcyzowy – dotyczy takich wyrobów, jak: alkohol, paliwa, oleje, towary

wysokiej klasy. Dla rolnika ważny jest podatek akcyzowy zawarty w cenie paliwa
wykorzystywanego do produkcji rolnej. Stosowane są formy wsparcia rolników, polegające
na zwrocie części podatku akcyzowego, zawartego w cenie paliwa (ON). Należy złożyć
odpowiedni wniosek z dowodami zakupu (fakturami VAT) paliwa do UG. Zasady zwrotu
regulują aktualne rozporządzenia właściwego ministra (rolnictwa i rozwoju wsi).

Dla porządku należy wspomnieć o różnych lokalnych płatnościach dotyczących

rolników, np. opłacie targowiskowej.

Ubezpieczenia – tworzenie specjalnych funduszy w drodze pobierania składek od osób

zainteresowanych, z których wypłacane są określone świadczenia, jeżeli zajdzie przewidziany
ubezpieczeniem wypadek, np. pożar, powódź, gradobicie, kradzież.

W rolnictwie – ubezpieczenia obejmują dwie grupy:

−

obowiązkowe – dotyczące budynków, wchodzących w skład gospodarstwa rolniczego
(pow. 1ha gruntu). Rolnik może sam wybrać instytucję ubezpieczającą i ustalić sumę
ubezpieczenia oraz odpowiedzialności cywilnej (OC) z tytułu prowadzenia gospodarstwa,
za szkody wyrządzone osobom trzecim w trakcie robót polowych, budowlanych i innych
czynności gospodarskich. Obejmuje szkody, których następstwem jest śmierć,
uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia.

−

dobrowolne – mogą dotyczyć mienia ruchomego (ziemiopłody, pasza, zwierzęta
gospodarskie, maszyny i narzędzia rolnicze, materiały, ruchomości domowe, itp.), upraw
polowych. Ogólnie ubezpieczenia dotyczą skutków chorób, padnięć, nieszczęśliwych
wypadków, ognia, huraganu i innych żywiołów.

Ubezpieczenia społeczne

Obsługą ludności rolniczej zajmuje się Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

(KRUS). Realizuje świadczenia:

−

z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego – odszkodowania
jednorazowe z tytułu uszczerbku na zdrowiu, zasiłki chorobowe i macierzyńskie, a także
z tytułu urodzenia dziecka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

−

z ubezpieczenia emerytalno–rentowego (emerytura lub renta inwalidzka rolnicza, renta
rodzinna, dodatki do emerytur i rent oraz zasiłki pogrzebowe),

−

zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne, świadczenia lecznicze i położnicze, zaopatrzenia w leki,
rehabilitacyjne, itp.)

Obowiązkiem ubezpieczenia objęte są wszystkie osoby (bez górnej granicy wieku), które
prowadzą działalność rolniczą (gosp. ponad 1ha przel.) – czyli właściciele lub dzierżawcy
użytków rolnych i płatnicy podatku rolnego. Obowiązek ubezpieczeniowy dotyczy
jednocześnie ubezpieczenia wypadkowo-chorobowego i emerytalno-rentowego.
Ubezpieczeniem objęci są rolnicy razem z domownikami (ponad 16 lat), pozostający we
wspólnym gospodarstwie domowym. Opłata składek – kwartalnie, do końca pierwszego
miesiąca danego kwartału. Nie przewiduje się zwolnień. Wysokość składek – ustala prezes
KRUS, jest uzależniona od poziomu emerytury podstawowej (wynosi 30%).

Emerytura rolnicza lub renta inwalidzka rolnicza składa się z dwóch części:

−

składkowej (po 1% emerytury podstawowej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu),

−

uzupełniającej – 95% emerytury podstawowej – do 20 lat opłacania składek, pow. 20 lat
zmniejsza się o 0,5% emerytury podstawowej za każdy rok. Suma obu części nie mniejsza
od emerytury podstawowej.

Kredytowanie rolnictwa

Kredyt jest to stosunek ekonomiczny wynikający z odstąpienia przez jedną ze stron

(wierzyciela, najczęściej bank) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości wyrażonej
w pieniądzu, na warunkach zwrotu równowartości w ustalonym terminie. Formą opłaty są
odsetki do kredytu. Są różne kryteria podziału kredytów.

Obecnie, korzystanie z kredytów w rolnictwie (poza kredytami komercyjnymi) związane

jest z realizacją określonych programów, wynikających ze Wspólnej Polityki Rolnej UE.
Do zobowiązań rolnika zaliczymy tutaj regularną spłatę rat kredytu wraz z odsetkami,
zgodnie z umową kredytową.

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie podatki zobowiązany jest płacić rolnik z tytułu posiadania nieruchomości?

2.

Kto jest organem podatkowym w odniesieniu podatku rolnego?

3.

Które klasy użytków rolnych są zwolnione z podatku gruntowego?

4.

Dla jakiej powierzchni gospodarstwa rolnego ustala się podatek rolny?

5.

Jaka jest stawka podatku rolnego?

6.

Jakie inne podatki zobowiązany jest płacić rolnik?

7.

Czy rolnik jest płatnikiem podatku Vat?

8.

Jakie ubezpieczenia dotyczą rolnika?

9.

Jak często należy opłacać składki do KRUS?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz wymiar podatku gruntowego w przykładowym gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

sprawdzić do jakiego okręgu podatkowego jest zaliczona gmina, w której położone jest
gospodarstwo,

2)

ustalić powierzchnię UR zaliczonych do poszczególnych klas,

3)

obliczyć powierzchnię w ha przeliczeniowych w wybranym gospodarstwie,

4)

sprawdzić, jaką cenę 1dt żyta ustalił GUS dla celów podatkowych,

5)

wyliczyć ostateczny wymiar podatku gruntowego mnożąc ilość ha przeliczeniowych przez
2,5dt i przez cenę żyta,

6)

porównać z wymiarem podatku na nakazie płatniczym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wykaz okręgów podatkowych,

−

cennik produktów rolniczych (GUS),

−

tabela współczynników przeliczeniowych,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wybierz ofertę i ustal przybliżoną składkę na ubezpieczenie budynków w gospodarstwie

rolnym.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić, jakie budynki gospodarcze posiada gospodarstwo,

2)

określić ich przybliżoną wartość (można skorzystać z normatywów),

3)

zapoznać się z min. dwoma ofertami firm ubezpieczeniowych (z Internetu),

4)

obliczyć składkę uwzględniając proponowane stawki,

5)

zwrócić uwagę na ofertę dodatkową,

6)

dokonać wyboru firmy,

7)

przedstawić argumenty uzasadniające podjętą decyzją.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis budynków w gospodarstwie,

−

oferty firm (towarzystw) zajmujących się ubezpieczeniami majątkowymi,

−

poradnik dla ucznia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Ćwiczenie 3

Oblicz wysokość składki na ubezpieczenie społeczne rodziny w wybranym

gospodarstwie.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić ile osób (rolnik + domownicy) podlega ubezpieczeniu w KRUS–ie,

2)

znaleźć wymiar składki z 1ha gospodarstwa,

3)

znaleźć aktualną stawkę na ubezpieczenie zdrowotne dla 1 osoby,

4)

obliczyć łączną, roczną składkę z tego gospodarstwa

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stawki składek KRUS (Internet),

–

opis gospodarstwa,

–

poradnik dla ucznia

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

wymienić zobowiązania finansowe rolnika?





2)

wskazać obowiązkowe ubezpieczenia majątkowe w gospodarstwie?





3)

opisać zakres ubezpieczenia społecznego rolników?





4)

wyliczyć roczny wymiar podatku gruntowego?





5)

wskazać, kiedy mógłbyś skorzystać z ulgi w podatku gruntowym?





6)

podać, jaki podatek dochodowy płacą niektórzy rolnicy?





7)

kiedy rolnik rozlicza podatek Vat na zasadach ogólnych?





8)

jaką ochronę zapewnia OC rolników?





9)

jakie dobrowolne ubezpieczenia może zawrzeć rolnik?





10)

jakie zobowiązania ciążą na rolniku z tytułu zaciągniętego kredytu?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.6. Planowanie

działalności gospodarczej

4.6.1.

Materiał nauczania

Szanse powodzenia rolników i innych przedsiębiorców w warunkach gospodarki

rynkowej są tym większe, im lepiej przedsięwzięcia będą zaplanowane, gdy wybrany zostanie
właściwy kierunek produkcji, dostosowany do warunków gospodarowania, rynków zbytu
i relacji cenowych. Temu celowi służy planowanie. Uzasadnienie potrzeby planowania:
–

istnieje potrzeba określenia celów strategicznych przedsiębiorstwa (gospodarstwa),
określenia ich hierarchii,

–

niezbędna jest okresowa ocena stanu gospodarstwa oraz programu inwestycji,

–

planowanie zmniejsza ryzyko przez ocenę zmieniającej się sytuacji zewnętrznej,

–

potrzebna jest okresowa ocena jednostki na tle konkurentów,

–

plan jest swoistym scenariuszem działań gospodarczych,

–

czasami wymagają planu banki lub potencjalni inwestorzy.
Niektóre zasady planowania:

–

zgodności wewnętrznej – trzeba zbilansować możliwości i zasoby z potrzebami,

–

ciągłości – musi być zgodność z różnymi planami w gospodarstwie,

–

wiodącego ogniwa – koncentracja na najistotniejszych zagadnieniach,

–

gospodarności – inaczej zasada racjonalnego działania,

–

można dodać; konkretność, terminowość, elastyczność, optymalny horyzont czasowy.

W przedsiębiorstwach spotykamy różne rodzaje planów: dzienny, kampanijny, roczny,

biznesplan, urządzeniowy. Określenia w zasadzie informują o ich zawartości
[3, s. 131–132]. Nieco inaczej wygląda to zagadnienie w gospodarstwach indywidualnych,
zwłaszcza małych. Dodatkowym elementem utrudniającym planowanie są uwarunkowania
biologiczne i środowiskowe. Planowanie długookresowe jest prowadzone tylko przy
radykalnych zmianach kierunku produkcji, co najczęściej wiąże się z dużymi inwestycjami.
Najczęściej rolnicy na bieżąco starają się dostosowywać do zmian i wymagań otoczenia, co
nie jest typowym planowaniem działalności. Istotne dla wielu właścicieli jest trwanie ich
warsztatów pracy, co nie zawsze jest racjonalne z ekonomicznego punktu widzenia.
Dodatkowo, zasoby zgromadzone w rolnictwie są mało mobilne, a czas potrzebny na
wprowadzenie zmian wynosi przeciętnie jedno pokolenie [2, s. 255]. A więc, poza planem
„wirtualnym”, w głowie właściciela w małych gospodarstwach nie istnieją żadne typowe
formalne dokumenty planistyczne długookresowe.

Coraz częściej spotykanym w gospodarstwach planem staje się biznesplan, czyli plan

funkcjonowania przedsiębiorstwa (jednostki) lub też wprowadzenia do niego nowych
przedsięwzięć, zawierający: cel (cele), środki, warunki i metody działania oraz przewidywane
wyniki ekonomiczne i skutki finansowe.

Podstawowe cechy, których należy bezwzględnie przestrzegać przy opracowywaniu

biznesplanu:
–

przyjęte parametry technologiczne i ekonomiczne oraz proponowane rozwiązania
powinny być realne,

–

ma charakter poufny, a więc bez zgody zleceniodawcy nie można nikomu ujawniać jego
treści,

–

jest przygotowywany na określony czas, zwykle 3–5 lat,

–

powinien stanowić prezentację wizji rozwoju przedsiębiorstwa, łącznie z oceną skutków
przyjęcia określonych rozwiązań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Wyróżnia się biznesplany dla potrzeb wewnętrznych jednostki lub dla celów

zewnętrznych (np. dla banku udzielającego kredytu). Nie ma ścisłego przepisu „recepty” na
biznesplan, niemniej, każdy taki dokument powinien zawierać następujące elementy:
–

stronę tytułową (pełna nazwa przedsiębiorstwa, adresat, autor),

–

streszczenie,

–

charakterystykę przedsiębiorstwa (gospodarstwa),

–

charakterystykę przedsięwzięcia,

–

organizację produkcji,

–

zarządzanie gospodarstwem i siłą roboczą,

–

analizę rynku,

–

analizę finansową,

–

czynniki ryzyka i wrażliwości,

–

harmonogram osiągnięcia planowanych założeń,

–

aneks (załączniki).

Bardzo ważnym elementem biznesplanu jest jego wygląd zewnętrzny. Należy zadbać
o wygląd przekazywanych prac, ich rozmiary i proporcje, dobór grafiki i kolorów

[3, s. 134–135].

Oprócz finansowania działalności rolniczej z wypracowanego zysku (co ma ograniczony

zakres – trudno w rolnictwie osiągnąć zyski pozwalające na inwestycje), kredytowania
przedsięwzięć (uczestnictwo w różnych programach w ramach Wspólnej Polityki Rolnej UE),
rolnicy korzystają ze wsparcia finansowego w postaci dopłat bezpośrednich. Dopłaty
bezpośrednie otrzymują rolnicy po spełnieniu określonych warunków:
–

zgłoszeniu producenta i uzyskaniu numeru gospodarstwa z Biura Powiatowego ARiMR,

–

corocznym wypełnianiu wniosków wg określonego wzoru i w określonych terminach.

W związku z objęciem rolników systemem dopłat bezpośrednich wprowadzono pojęcie

działki ewidencyjnej i działki rolnej, które nie były omawiane w niniejszym poradniku.

Działka ewidencyjna oznacza powierzchnię gruntu, oznaczoną numerem i ujętą

w rejestrze gruntów. Działka rolna oznacza obszar uprawy w danym roku jednej rośliny,
położony na jednej działce ewidencyjnej lub jej części albo nawet na dwóch lub większej
liczbie działek ewidencyjnych, jeśli w określony sposób przylegają do siebie, należący do
tego samego wnioskodawcy (rolnika) i o powierzchni co najmniej 0,10ha. Nie może tej samej
działki ewidencyjnej zgłosić dwóch rolników.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki jest cel planowania w jednostkach gospodarczych?

2.

Jakie plany opracowuje się w przedsiębiorstwach?

3.

Dlaczego w gospodarstwach indywidualnych nie spotyka się praktycznie planów?

4.

Czym się wyróżnia biznesplan?

5.

Jakie treści powinny się znaleźć w biznesplanie?

6.

Kto bywa odbiorcą biznesplanu?

7.

W jaki sposób rolnicy powszechnie uczestniczą we Wspólnej Polityce Rolnej?

8.

W jakiej formie należy składać wnioski o dopłaty bezpośrednie?

9.

Czy działka ewidencyjna i rolna oznacza to samo?

10.

Jaka jest najmniejsza powierzchnia działki rolnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij wniosek o uzyskanie wpisu do ewidencji producentów (uzyskanie numeru

gospodarstwa).

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wydrukować formularz zgłoszeniowy,

2)

wypełnić go zgodnie z instrukcjami, korzystając z danych zamieszczonych w opisie
przykładowego gospodarstwa,

3)

złożyć we właściwym Powiatowym Biurze ARiMR,

4)

lub powyższe polecenia wykonać w formie elektronicznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

formularze wniosków,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2
Sporządź wniosek o dopłaty bezpośrednie dla swojego (przykładowego) gospodarstwa.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić położenie „swoich” (własnych, dzierżawionych, użytkowanych) pól
(nieruchomości),

2)

prawidłowo wpisać numery działek ewidencyjnych do wniosku,

3)

oznaczyć literami działki rolne w gospodarstwie,

4)

zlokalizować działki rolne na działkach ewidencyjnych,

5)

sprawdzić poprawność wypełnienia wniosku, zwłaszcza na tych działkach, gdzie są różne
uprawy,

6)

podpisać wniosek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

formularze wniosków,

−

wypis z rejestru gruntów,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Sporządź biznesplan, jako załącznik do wniosku o dopłaty dla gospodarstwa

niskotowarowego.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

określić warunki korzystania z tego programu,

2)

zweryfikować, czy gospodarstwo spełnia określone warunki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

3)

wypełnić wniosek zgodnie z instrukcją,

4)

wybrać działania w trakcie realizacji programu,

5)

sprawdzić poprawność wypełnienia wniosku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

formularze wniosków,

−

poradnik dla ucznia.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

przedstawić korzyści z planów?





2)

wskazać zasady planowania?





3)

opisać przyczyny braku planów w gospodarstwach indywidualnych?





4)

poprawnie wypełnić wniosek o wpis do ewidencji producentów?





5)

wyszukać w Internecie formularz wniosku o dopłaty bezpośrednie?





6)

skorzystać z danych z rejestru gruntów?





7)

wypełnić wniosek o dopłaty bezpośrednie?





8)

pobrać formularz wniosku o dopłaty dla gospodarstwa
niskotowarowego?





9)

wyliczyć liczbę ESU dla przykładowego gospodarstwa?





10)

zaproponować podjęcie takiej działalności rolniczej, aby liczba ESU
przekroczyła 3?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Rolnictwo, jako dział gospodarki narodowej w Polsce, wyróżnia się tym, że
a)

ma duży udział w tworzeniu dochodu narodowego i duże zatrudnienie.

b)

ma mały udział w tworzeniu dochodu narodowego i duże zatrudnienie.

c)

ma duży udział w tworzeniu dochodu narodowego i niską wydajność pracy.

d)

ma mały udział w tworzeniu dochodu narodowego i wysoką wydajność pracy.

2.

Agrobiznes oznacza łańcuch żywnościowy
a)

od przetwórstwa do handlu detalicznego.

b)

od zaopatrzenia przetwórstwa w środki produkcji do handlu hurtowego.

c)

od surowców pierwotnych do produktów finalnych.

d)

od zaopatrzenia gospodarstw do produktów rolniczych.

3.

Gospodarstwo rolnicze rozumiemy jako podmiot
a)

prowadzący rolniczą działalność gospodarczą posiadającą tylko użytki rolne.

b)

posiadający co najmniej 5,0ha użytków rolnych.

c)

posiadający nie więcej niż 50,0ha.

d)

prowadzący rolniczą działalność gospodarczą na powierzchni co najmniej 1,0ha.

4.

Średnia powierzchnia gospodarstwa w Polsce wynosi
a)

6,7ha

b)

9,8ha

c)

5,1ha

d)

3,7ha.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

5.

Zespól producencki może powołać
a)

co najmniej 10 podmiotów.

b)

nie więcej niż 10 podmiotów.

c)

kilku lub kilkunastu producentów.

d)

przetwórca z siecią producentów.

6.

Ziemia w gospodarstwie jest
a)

zasobem nieodnawialnym.

b)

czynnikiem kapitału.

c)

zasobem odnawialnym.

d)

czynnikiem pracy ludzkiej.

7.

Zasoby siły roboczej w gospodarstwach indywidualnych wyraża się w
a)

pełnozatrudnionych jednostkach siły roboczej.

b)

pełnosprawnych jednostkach siły roboczej.

c)

liczbie dorosłych i młodocianych razem.

d)

liczbie kobiet i mężczyzn dorosłych.

8.

Kapitał (majątek) gospodarstwa tworzą
a)

ciągniki i maszyny samobieżne.

b)

środki trwałe i obrotowe.

c)

budynki i budowle.

d)

akcje i obligacje.

9.

Wskaźnik technicznego uzbrojenia siły roboczej to
a)

ilość sztuk danych środków w całym gospodarstwie.

b)

wartość środków trwałych odniesiona do liczby zatrudnionych.

c)

suma ilości środków trwałych i obrotowych na i osobę.

d)

ogólna moc ciągników i kombajnów.

10.

Do nakładów plonotwórczych zaliczamy
a)

nawożenie sztuczne.

b)

nawożenie i ochronę roślin.

c)

siew i zbiór roślin.

d)

zbiór i przerób pozbiorowy.

11.

Obrót stada to
a)

zmiany liczby zwierząt w poszczególnych grupach w ciągu 1 roku.

b)

wyjście zwierząt na pastwisko lub wybieg i powrót na stanowiska,

c)

udział poszczególnych grup zwierząt w ogólnej ilości,

d)

przelotowość z przeklasowaniem.

12.

Bilans pasz w gospodarstwie jest to
a)

zestawienie potrzeb z produkcją pasz w gospodarstwie.

b)

zakupy pasz poza gospodarstwem.

c)

sprzedaż pasz na zewnątrz.

d)

konserwacja pasz zielonych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

13.

Koszty w gospodarstwie oznaczają
a)

sprzedaż niepotrzebnych zapasów.

b)

nakłady wyrażone w pieniądzu.

c)

łączna wartość usług obcych.

d)

łączne wydatki gospodarstwa.

14.

Produkcja globalna w gospodarstwie obejmuje
a)

wartość wszystkich produktów wytworzonych w gospodarstwie.

b)

wartość wszystkich sprzedanych surowców.

c)

wartość produktów po odjęciu amortyzacji.

d)

wartość całej produkcji towarowej.

15.

Nadwyżka bezpośrednia służy do
a)

podejmowania decyzji produkcyjnych.

b)

porównywania gospodarstw.

c)

obliczenia zysku.

d)

wyliczenia stawki podatku.

16.

Koszty pośrednie w gospodarstwie są to koszty
a)

których nie da się zaliczyć do produkcji roślinnej.

b)

których nie da się przypisać konkretnemu produktowi.

c)

które występują później.

d)

które trzeba ponieść wcześniej.

17.

Do wyliczenia kwoty podatku rolnego dla gospodarstwa, trzeba ustalić
a)

łączną wartość wyprodukowanych produktów.

b)

powierzchnię ha przeliczeniowych w gospodarstwie.

c)

powierzchnię zasiewów.

d)

wartość sprzedanych produktów.

18. Do rozliczania podatku VAT na zasadach ogólnych, należy w ciągu roku sprzedawać

produktów za

a)

10tys. euro.

b)

7,5tys. zł.

c)

10tys. zł.

d)

20tys. zł.

19.

Ubezpieczenie rolników i ich rodzin prowadzi

a)

PZU.

b)

ARR.

c)

ARiMR.

d)

KRUS.

20.

Biznesplan jest opracowywany na okres

a)

do 1 roku.

b)

3–5 lat.

c)

5–10 lat.

d)

powyżej 10 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Planowanie, organizowanie i finansowanie działalności rolniczej

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedzi Punkty

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

11

a b c d

12

a b c d

13

a b c d

14

a b c d

15

a b c d

16

a b c d

17

a b c d

18

a b c d

19

a b c d

20

a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

6. LITERATURA

1.

Denisowska (red.): Metodyka obliczania nadwyżki bezpośredniej. FAPA, Warszawa
1998

2.

Grabowski S.: Ekonomika gospodarki żywnościowej. Wyd. Pryw. Wyższej Szkoły
Businessu i Administracji, Warszawa 1998

2.

Grontkowska A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu. Cz.2. WSiP, Warszawa 2000

3.

Klepacki B.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. WSiP, Warszawa 1997

4.

Klepacki B.: Wybrane pojęcia z zakresu organizacji gospodarstw, produkcji i pracy
w rolnictwie. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 1996

5.

Kowalak Z.: Ekonomika i organizacja rolnictwa. Cz. 2. Wydawnictwo eMPi

2

,

Poznań

1999

6.

Kożuch A., Mirończuk A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu. Cz.1. WSiP, Warszawa
2000

7.

Niedzielski E, Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP, Warszawa 1999

8.

Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007–2013 (z elementami
prognozy do roku 2020). MRiRW, Warszawa 2004

9.

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza. FAPA, Warszawa 2003

10.

www.minrol.gov.pl

11.

www.arimor.gov.pl

12.

www.arr.gov.pl