AKADEMIA MEDYCZNA W GDAŃSKU

Bożena Bruska

LATINITAS MEDICINALIS
Część I

Podręcznik do praktycznej nauki
języka łacińskiego dla studentów I roku
wydziału lekarskiego

Gdańsk 2005

Recenzent

prof. dr hab. Olgierd Narkiewicz

Wydano za zgodą

Senackiej Komisji Wydawnictw

Akademii Medycznej w Gdańsku

© Copyright by Medical University of Gdańsk

ISBN 83-60253-16-1

Wydawca: Akademia Medyczna w Gdańsku

Zlec. KW/326/06



Omnium profecto artium

medicina nobilissima

(Hippocrates)

Ze wszystkich nauk

medycyna jest najszlachetniejsza

5

Spis treści

GAUDEAMUS …………………………………………………………………

8

1. Wiadomości wstępne ……………………………………………………….

10

1.1. Alfabet łaciński ………………………………………………………….

10

1. 2. Wymowa ………………………………………………………………..

10

1.3. Akcent …………………………………………………………………..

13

1.4. Iloczas …………………………………………………………………..

13

2. Przegląd 5-ciu deklinacji ……………………………………………………

15

2.1. Zapis słownikowy rzeczowników ………………………………………... 15
2.2. Przynależność rzeczownika do deklinacji ………………………………… 15

2.2.1. Rodzaje rzeczowników …………………………………………….. 16
2.2.2. Zestawienie końcówek 5-ciu deklinacji …………………………….. 16

2.3. Przymiotniki (I, II i III dekl.) ……………………………………………. 17

2.3.1. Pierwsza grupa przymiotników ……………………………………... 17

2.3.2. Druga grupa przymiotników ………………………………………... 17

2.4. Związek zgody ………………………………………………………….... 18

3. Czasownik – Verbum (koniugacje I-IV) …………………………………... 23

3.1. Wiadomości ogólne ……………………………………………………… 23

3.1.1. Osoby. Liczby. Czas teraźniejszy. Strony. Tryby ……………………. 23
3.1.2. Formy podstawowe ……………………………………………….... 23

3.1.3. Końcówki osobowe ………………………………………………... 24

3.2. Imperativus (tryb rozkazujący) …………………………………………...

24

3.3. Wzory odmian czasowników …………………………………………….. 25
3.4. Czasownik posiłkowy „być” – sum, esse ………………………………… 26

4. Deklinacja I rzeczowników …………………………………………………. 28

4.1. Wiadomości ogólne. Rodzaje. Liczby. Przypadki .………………………... 28

4.1.1. Rodzaje rzeczowników …………………………………………….. 28
4.1.2. Liczby ……………………………………………………………… 28

4.1.3. Przypadki …………………………………………………………... 28

4.2. Deklinacja I rzeczowników. Odmiana …………………………………… 29

4.2.1. Zestawienie końcówek I deklinacji …………………………………

30

4.3. Związek zgody ………………………...………………………………… 30

4.4. Przyimki …………………………………………………………………. 30

4.4.1. Ważniejsze przyimki łączące się tylko z accusatiwem ……………….. 31

4.4.2. Ważniejsze przyimki łączące się tylko z ablatiwem …………………. 31
4.4.3. Przyimki, które łączą się zarówno z acc. i z abl. …………………….. 32

4.5. Słowotwórstwo. Przyrostki greckie i łacińskie w I -szej deklinacji (Suffixus) 32
4.6. Deklinacja I rzeczowników greckich …………………………………..…

33

4.6.1. Zestawienie końcówek I deklinacji greckiej ………………………… 34
4.6.2. Słowotwórstwo. Przyrostki w deklinacji I rzeczowników greckich …. 35

5. Deklinacja II rzeczowników ……………………………………………….... 39

5.1. Samogłoska „e” w odmianie rzeczowników II deklinacji ………………… 39

5.2. Zestawienie końcówek II deklinacji ……………………………………… 40
5.3. Wyjątki rodzajowe z II deklinacji ……………………………………….... 41

5.4. Słowotwórstwo. Przyrostki w II dekl. ……………………………............. 41
5.5. Deklinacja II rzeczowników greckich ……………………………………. 42

5.5.1. Zestawienie końcówek deklinacji II rzeczowników greckich ……....... 42

6. Przymiotniki (I i II deklinacja) ……………………………………………... 48

6.1. Przymiotniki zakończone na –er ………………………………………...

48

6.2. Słowotwórstwo. Przedrostki i przyrostki w I i II deklinacji przymiotników 49

6

7. Deklinacja III rzeczowników i przymiotników …………………………… 55

7.1. Rzeczowniki równo- i nierównozgłoskowe …………………………....…. 55
7.2. Wzory odmian III deklinacji ………………………………………..……. 55

7.2.1. Wzór spółgłoskowy ………………………………………..………. 55
7.2.2. Wzór samogłoskowy ……………………………………………….. 56

7.2.3. Wzór mieszany ……………………………………………………... 56

7.3. Zestawienie końcówek w III deklinacji we wszystkich wzorach ………….. 56

8. Wzór spółgłoskowy. Odmiana ……………………………………………… 59

8.1. Słowotwórstwo. Przyrostki łacińskie …………………………………….. 60

9. Wzór samogłoskowy. Odmiana …………………………………………….. 64

9.1. Słowotwórstwo w diagnostyce. Przyrostki ……………………………….. 65

10. Wzór mieszany. Odmiana ………………………………………………….. 68

10.1. Nieregularności w odmianie III deklinacji ……………………………… 69

10.1.1. Rzeczownik vas, vasis n …………………………………………... 69
10.1.2. Rzeczownik vis, - f ………………………………………………... 69

10.1.3. Odmiana we wzorze mieszanym lub samogłoskowym ……………. 70
10.1.4. Rzeczowniki pochodzenia greckiego zakończone na –(o)ma ……... 70

10.1.5. Rzeczownik hepar, atis n ………………………………………….

70

10.1.6. Przymiotnik vetus, eris ……………………………………………

70

11. Przymiotniki III deklinacji. Odmiana ……………………………………... 75

11.1 Wiadomości wstępne ……………………………………………………. 75

11.2. Zestawienie końcówek odmiany przymiotników III deklinacji ………….. 76
11.3. Słowotwórstwo. Przedrostki i przyrostki w III deklinacji przymiotników

77

12. Stopniowanie przymiotników ……………………………………………... 82

12.1. Stopnie przymiotników…….……………………………………………. 82

12.2. Stopniowanie regularne i nieregularne …………………………………... 82

12.2.1. Stopniowanie regularne …………………………………………… 82

12.2.2. Stopniowanie nieregularne ………………………………………... 83

12.2.2.1 Stopniowanie opisowe ……………………………………….. 83

12.2.2.2. Stopniowanie ze zmianą tematu ……………………………... 83
12.2.2.3. Stopniowanie niezupełne ……………………………………. 83

12.2.2.4. Brak stopnia najwyższego …………………………………… 83
12.2.2.5. Nie podlegają stopniowaniu …………………………………. 83

12.3. Składnie związane ze stopniowaniem ………………………………….... 84

12.3.1. Ablatiwus comparationis – ablatiwus porównania…………………. 84

12.3.2. Genetivus partitivus – dopełniacz cząstkowy ……………………... 84

13. Deklinacja IV. Odmiana …………………………………………………… 87

13.1. Zestawienie końcówek IV deklinacji ……………………………………. 87

14. Deklinacja V. Odmiana ……………………………………………………. 92

14.1. Zestawienie końcówek V deklinacji ……………………………………... 92

15. Przysłówki …………………………………………………………………... 96

15.1. Tworzenie przysłówków ………………………………………………... 96

15.1.1. Przysłówki od przymiotników deklinacji I i II …………………….. 96

15.1 2. Rodzaj nijaki przymiotnika w funkcji przysłówka …………………. 96
15.1.3. Przysłówki od przymiotników deklinacji III ………………………. 97

15.1.4. Przysłówki od przymiotników deklinacji III zakończonych na –ns ... 97
15.1.5. Przysłówki od przymiotników deklinacji III zakończonych na –ilis .. 97

15.2. Inne przysłówki często używane ………………………………………... 97
15.3. Stopniowanie przysłówków …………………………………………….. 98

15.3.1. Stopniowanie regularne …………………………………………… 98
15.3.2. Stopniowanie nieregularne ………………………………………... 98

7

16. Liczebniki (łacińskie i greckie) ……………………………………………. 100

16.1. Liczebniki główne (ile?) ………………………………………………… 100
16.2. Liczebniki porządkowe łacińskie i greckie (który z kolei?) ………………. 101

16.3. Liczebniki podziałowe (po ile?) ………………………………………… 101
16.4. Liczebniki wielorakie (iloraki?) ………………………………………….. 101

16 5. Liczebniki przysłówkowe (ile razy?) …………………………………….. 102

17. Zaimki ………………………………………………………………………. 105

17.1. Zaimki osobowe ………………………………………………………... 105
17.2. Zaimek zwrotny ………………………………………………………... 105

17.3. Zaimki dzierżawcze …………………………………………………….. 105
17.4. Zaimki wskazujące ……………………………………………………... 106

17.5. Zaimki względne ………………………………………………………... 106
17.6. Zaimki pytające ………………………………………………………… 107

17.7. Zaimki nieokreślone ……………………………………………………. 107
17.8. Zaimki przeczące ……………………………………………………….. 107

17.9. Zaimki porównawcze …………………………………………………... 107
17.10. Przymiotniki zaimkowe ………………………………………………... 108

18. Teksty łacińskie …………………………………………………………….. 110

Schola Salernitana. Salerno circa annum 1050 ……………………………….... 110

De Laurens Andre. Historia anatomiae humani corporis. 1600 ………………. 112
Oluf Lundt Bangs. 1822.Observationes medicae. Tetanus ……………………. 112

Isidori Hispalensis episcopi etymologiarum sive originum liber IV ………….... 112
Nuntii Latini …………………………………………………………………. 114

Blanckaert Steven. Lexicon medicum (1650-1702) …………………………… 115
Vitruvius Marcus Pollio, De architectura libri decem. Caput III, 1 …………… 117

Otii Marpurgensis Liber primus. Caput XXI …………………………………. 118
Vittorio Romano et Francesco Carnevale. De morbis artificum diatriba... ……. 119

Słownik łacińsko-polski ………………………………………………………... 121
Słownik polsko-łaciński ………………………………………………………... 155

Bibliografia ……………………………………………………………………... 172

8

GAUDEAMUS

Gaudeāmus igĭtur

iuvĕnes dum sumus! (bis)

post iucundam iuventūtem,

post molestam senectūtem

nos habēbit humus! (bis)

Ubi sunt, qui ante nos

in mundo fuēre?

Vadĭte ad superos,

transīte ad infĕros

ubi iam? fuēre!

Vita nostra brevis est,

brevi finiētur;

venit mors velocĭter,

rapit nos atrocĭter

nemĭni parcētur

Vivat

academia,

vivant

professōres! (bis)

vivat

membrum

quodlĭbet,

vivant

membra

quaelĭbet,

semper

sint

in

flore!

(bis)

Vivat et respublĭca

et

qui

illam

regunt!

vivat

nostra

civĭtas,

Maecenātum carĭtas,

qui

nos

hic

protĕgunt!

9

Vivant

omnes

virgĭnes

gracĭles, formōsae!

vivant

et

muliĕres

tenĕrae, amabĭles,

bonae,

laboriōsae!

Pereat tristitia,

pereant osōres,

pereat diabŏlus,

quivis antiburschius

atque irrisōres!

Piosenka studentów (burszów) niemieckich, powstała u schyłku XIV w.
Autorami słów są studenci Uniwersytetu w Heidelbergu, muzykę

skomponował w XV w. Flamandczyk Okkenheim.
Do dziś jest „hymnem” młodzieży studiującej.

Najbardziej znane są zwrotki 1,3 i 4.

10

1. Wiadomości wstępne

____________________ ____

1.1. Alfabet łaciński

Alfabet łaciński ma 24 litery:

A B C D E F G H I (K) L M N O P Q R S T U V X Y Z

a b c d e f g h i (k) l m n o p q r s t u v x y z

Duże litery: Dużymi literami rozpoczynamy zdania oraz imiona własne (w tym również

nazwy narodów i miesięcy). W receptach zastosowano pisownię nazw rodzajowych
substancji leczniczych zawsze z dużej litery, np. Valeriana - kozłek lekarski, Kalium

iodatum - jodek potasu.

Litera „j”: W terminologii medycznej spotykamy się często z zastosowaniem „j” zamiast
„i”, a więc możemy spotkać też zapis: major czy jejunum.

1.2. Wymowa

Głoski dzielą się na: samogłoski i spółgłoski. Obok samogłosek pojedynczych

jak - a, e, i, o, y język łaciński ma kilka dwugłosek (tj. połączenie dwóch samogłosek
wymawianych jako jedna zgłoska): ae = e, oe = e, au = au, eu = eu.

głoska wymowa

głoski

(jak polskie)

przykład wymowa

słowa

i
przed samogłoską



w posostałych
przypadkach

j




i

iódum
ieiúnum
iúgum
máior
adiúvans
íleum
incisúra
retína
intestínum
palatínus
iniéctio

jodum
jejunum
jugum
major
adjuwans
ileum
incizura
retina
intestinum
palatinus
iniekcjo

11

y zbliżone do polskiego i

(i lub y pod wpływem
jęz. nowożytnych)

hypnósis
hypóphysis
hypóthesis
hyperkalaémia
hyperabdúctio
hygiéna
physiológia
syndesmósis
kakodýlicus

hipnozis
hipofizis
hipotezis
hiperkalemia
hiperabdukcjo
higiena
fizjologia
syndesmozis
kakodylikus

ae e

gangraéna
haematológia
aegýlops
paediáter
aegrótus

gangrena
hematologia
egilops
pediater
egrotus

oe e

oedéma
oesóphagus
oecológia
foétor
homoeopáthia

edema
ezofagus
ekologia
fetor
homeopatia

au au

áuris
tráuma
autópsia

auris
trauma
autopsja

eu eu

neurálgia
pléura
pneumónia

neuralgia
pleura
pneumonia

ou u

croup
croupósus
oulorrhágia

krup
krupozus
uloragia

c c

przed samogł.
e, ae, oe
i, y

cérebrum
medicína
cýstis
caécum
coelioscópia
circulátio
decíduus
caeméntum

cerebrum
medicina
cystis
cekum
celioskopia
cirkulacjo
deciduus
cementum

k

w pozostałych
przypadkach

Cáput
cor
cúbitus
clavícula
crus
lac
sic

kaput
kor
cubitus
klawikula
krus
lak
sik

12

qu kw

Áqua
squáma

akwa
skwama

ngu ngw

Língua
sánguis
unguéntum

lingwa
sangwis
ungwentum

s s

z
(między samogł.;
między samogł.
a spółgł. m lub n)

súlcus
os
násus
neoplásma
organísmus
ánsa
anserínus

sulkus
os
nazus
neoplazma
organizmus
anza
anzerinus

su sw

przed samogł.
tworząc z nią sylabę;
su
(w pozostałych)

suávis
suásio
consuetúdo
sutúra
sub

swawis
swazjo
konswetudo
sutura
sub

ti ti

(po s, x)
cj
(w pozostałych)

óstium
míxtio
púnctio
substántia
curátio
operátio

ostjum
mikstjo
punkcjo
substancja
kuracjo
operacjo

z z

c (niem.)
(włosk.)

zygóma
zóna
zíncum
influénza

zygoma
zona
cinkum
influenca

x ks

áxis
rádix
ápex

aksis
radiks
apeks

v w

véna
cávum

wena
kawum

ch ch

íschias
chirúrgia

ischias
chirurgia

ph f

phárynx
diaphrágma

farynks
diafragma

th t

therápia
thórax

terapia
toraks

rh r

rháphe
rhinitis

rafe
rinitis

Czasami samogłoski stojące obok siebie "ae" lub "oe" nie tworzą dwugłoski i należy
je wtedy wymawiać oddzielnie. W takim przypadku nad drugą samogłoską jest znak "

⋅⋅

"

rozdzielający, tj. dwie kropki, np: aër, diploë, uropoëtica.

13

1.3. Akcent

Akcent w języku łacińskim, podobnie jak w języku polskim, jest akcentem dynamicznym i
przypada najczęściej na drugą zgłoskę od końca (zawsze, jeżeli jest to wyraz dwusylabowy

np: cós-ta, vé-na, cór-pus, tú-ber).
Druga zgłoska od końca jest akcentowana jeżeli jest ona zgłoską długą (znak graficzny -),

np: pro-fūn-dus, dia-phrāg-ma, gan-grāe-na. Jeżeli zaś druga zgłoska od końca jest zgłoską
krótką, to akcent przesuwa się na trzecią zgłoskę od końca, np: ó-cŭ-lus, scá-pŭ-la;

cla-ví-cŭ-la. W razie wątpliwości należy sprawdzić iloczas w słowniku.

1.4. Iloczas

Wymowa zgłoski długiej trwała u Rzymian dwa razy dłużej niż krótkiej (w języku polskim

nie ma różnic iloczasu zgłosek).

Zgłoska jest długa:

1) jeżeli zawiera samogłoskę długą, bądź zawiera dwugłoskę, np: amīcus, diāēta,

medicīna, gangraenōsus

2) jeżeli po samogłosce następują dwie lub więcej spółgłosek lub spółgłoska x,s,

np: colūmna, maxīlla, reflēxus, (grupa spółgłosek b, p, d, t, w połączeniu ze
spółgłoską "l" lub "r" nie wydłuża samogłoski, np: vértěbra, cérěbrum;

podobnie zachowuje się ch, ph, rh, th, qu, np: stómăchus, philósŏphus,
réliquus.

Zgłoska jest krótka:

1) jeżeli zawiera samogłoskę krótką, np: tábŭla, antídŏtum (zgłoski w końcówkach

-ŭlus, a, um; -cŭlus, a, um; -ŏlus, a, um rzeczowników zdrobniałych są krótkie,

np: múscŭlus, alvéŏlus, dúctúlus, artérĭŏla, vénŭla, fascícŭlus.

2) jeżeli po samogłosce występuje druga samogłoska, np: tíbĭă, rémĕdĭŭm,

cránĭum

(Vocalis ante vocalem brevis est = Samogłoska przed samogłoską krótka jest.)

3) jeżeli po samogłosce jest „h”, np: cóntrăho.

14

Exercitationes

1. Przeczytaj następujące wyrazy i przetłumacz je na jęz. polski. Zwróć uwagę na

akcentowanie wyrazów.

a) medicína, colúmna, fóssa, mássa, natúra, substántia, studiósus, méthodus, chrónicus,

dócens, magíster, réctor, paediáter, psychiáter, dóctor, státus, púlsus, anaémia,
anatómia, fúnctio, chirúrgia, physiológia, operátio, régio, iniéctio, intervéntio,
sanátio, púnctio, séctio, transfúsio, reáctio, córpus, vívat, narcósis, dósis, básis,
grámma, symptóma, migrátio, sclerósis, máior, mínus, máximus, óptimus, circulátio,
nérvus, dómus, órganon, cólor, súmma, schóla, táctus, res pública, sénior, iúnior,
persóna, poéta, chárta, coróna, disciplína, erudítio, númerus, repetítio, victória,
pharmacísta, crísis, phthísis.

b) vagína, túnica, ócciput, ventrículus, aegrótus, cérvix, cor, oesóphagus, thórax,

dýspnoë, neurálgia, encéphalon, chirúrgus, iécur, phlégma, oedéma, zygóma,
scleróma, áër, diagnósis, ásthma, sphíncter, dúctus, córnu, hypertónia, hypotónia,
sýnthesis, áquae destillátae, cásus, círculus, áphthae, língua, crus, nephrítis, necrósis,
vas, crísta.

c) vása lymphática, vas sanguíferum, ren aéger, tússis sícca, vis mágna, currículum vítae,

túber ischiádicum, nux vómica, os tympánicum, fúnctio laésa, condítio necessária,
líquor límpidus, córtex síccus, trochánter mínor, Zíncum oxydátum, Kálium
chlorátum, forámina sacrália posterióra, músculus psóas máior, circulátio sánguinis
mínor, squáma occipitális, aponeurósis palmáris mánus, cólon ascéndens.

2. Kierując się zasadami postaw akcent w następujących wyrazach.

acetabulum, opticus, medica, oleum, maturus, scapula, ren, fissura, humerus, pus,

retina, cyclus, lobus, musculus, systole, sutura, lamina, tuber, tuberculum, plexus,

salicylicus, glandula, bucca, canaliculus, cerebellum, lingula, cerebrum, carbo,

pneumonia, vertebra, concha.

15

2. Przegląd 5-ciu deklinacji

_

(w dwóch pierwszych przypadkach singularis (liczba pojedyncza) i pluralis (liczba mnoga)

2.1. Zapis słownikowy rzeczowników

Każdy rzeczownik w języku łacińskim ma zapis słownikowy w dwóch pierwszych
przypadkach w liczbie pojedynczej (singularis). Ponadto podaje się rodzaj rzeczownika.

Końcówka w drugiej formie podstawowej wskazuje nam, do której deklinacji należy dany
rzeczownik. Po odcięciu końcówki w genetiwie singularis otrzymujemy temat rzeczownika,

który służy do tworzenia odmiany przez przypadki. Rzeczowniki łacińskie odmieniają się
w 5-ciu deklinacjach.

2.2. Przynależność rzeczownika do deklinacji

Przynależność do deklinacji wskazuje końcówka w gen. singularis:

Genetivus

I

II

III

IV

V

Singularis

- ae

- i

- is

- us

- ei

W słowniku podaje się drugą formę podstawową w skrócie, tzn. samą końcówkę
wskazującą przynależność do deklinacji (bądź rozszerzone zakończenie w przypadku

niektórych rzeczowników w III deklinacji), np:

I

II

III

sutura, ae f - szew

sulcus, i m - bruzda

collum, i n - szyja

foramen, inis n - otwór
paries, etis m - ściana

cuspis, idis f - zastawka
canalis, is m - kanał

pes, pedis m – stopa
pelvis, is f - miednica

IV

V

auditus, us m – słuch

visus, us m – wzrok
casus, us m - przypadek

exitus, us m – wyjście
infarctus, us m - zawał

genu, us n - kolano

superficies, ei f - powierzchnia
macies, ei f – wychudzenie

series, ei f szereg
species, ei f (farm) – mieszanka ziół;

gatunek

16

2.2.1. Rodzaje rzeczowników

Rzeczowniki mają określony rodzaj , np.:
genus masculinum = rodzaj męski = skrót „m”
genus femininum = rodzaj żeński = skrót „f”
genus neutrum

= rodzaj nijaki = skrót „n”

Memoria tene!

I

II

III

arteria, arteriae f
crista, cristae f

musculus, musculi m
cancer, cancri m
cingulum, cinguli n
brachium, brachii n
colon, coli n

margo, marginis m
regio, regionis f
dens, dentis m
rete, retis n
pars, partis f
corpus, corporis n
basis, basis f

IV

V

ductus, ductus m
meatus, meatus m
tractus, tractus m
sensus, sensus m
sinus, sinus m
processus, processus m
genu, genus n
cornu, cornus n

facies, faciei f

res, rei f
superficies, ei f
rabies, ei f – wścieklizna
scabies, ei f – świerzb
caries, ei f - próchnica

2.2.2. Zestawienie końcówek 5-ciu deklinacji
(w pierwszych dwóch przypadkach w

singularis = l. poj. oraz w pluralis = l. mnoga)

przypadek I

II

III

IV

V

sing

.

f

m n

mfn

m n

f

Nom.

Gen.

-a

-ae

-us -um

-er -on

-i

różne

-is

-us -u

-us

-es

-ei

plur.

f

m n

mf n

m n

f

Nom.

Gen.

-ae

-arum

-i -a

-orum

-es -a(ia)

-um (ium)

-us -ua

-uum

-es

-erum

17

2.3. Przymiotniki (I, II i III dekl.)

Podobnie jak rzeczowniki odmieniają się przymiotniki, jednak występują one tylko w I, II, i

III deklinacji. Zapis słownikowy przymiotnika to zawsze trzy rodzaje (co nie oznacza, że
muszą być podane zawsze trzy końcówki rodzajowe). Ogólnie przymiotniki dzielą się na

dwie podstawowe grupy, tj.:

grupa I-sza obejmuje I i II deklinację
grupa II-ga obejmuje tylko III deklinację

2.3.1. Pierwsza grupa przymiotników

m f n
transversus transversa transversum

- poprzeczny (transversus, a, um)

obliquus obliqua obliquum - skośny (obliquus, a, um)
dexter

dextra dextrum

- prawy (dexter, a, um)

sinister sinistra

sinistrum

- lewy (sinister, a, um)

2.3.2. Druga grupa przymiotników

3 zakończenia

m

f

n

tłum. polskie

zapis słownikowy

acer acris acre

ostry

acer, is, e

2 zakończenia
m f

n

articularis

articulare stawowy

articularis, e

frontalis

frontale czołowy

frontalis, e

medialis

mediale przyśrodkowy

medialis, e

lateralis

laterale boczny

lateralis, e

2 zakończenia (stopień wyższy)

maior

maius większy, wielki

maior, ius

minor

minus mniejszy,

mały

minor, us

anterior

anterius przedni

anterior, ius

posterior

posterius tylny

posterior, ius

superior

superius górny

superior, ius

inferior

inferius dolny

inferior, ius

1 zakończenie
m f n gen. sing.

simplex simplicis

prosty,

łatwy

simplex, icis

par paris

równy,

parzysty

par, paris

teres

teretis

obły

teres, etis

biceps bicipitis

dwugłowy

biceps, ipitis

recurrens recurrentis

wrotny,

nawracający recurrens, entis

communicans communicantis

łączący

communicans, antis

Nota bene!

- Jeżeli przymiotnik ma jedną wspólną formę na trzy rodzaje, wtedy słownik podaje genetivus, aby tam znaleźć

temat do odmiany przez przypadki np: „communicans, antis” temat: communicant-

- Przymiotniki zakończone na -ior, -ius są gramatycznie w stopniu wyższym, np.: maior, maius

18

2.4. Związek zgody

Związek zgody występuje pomiędzy rzeczownikiem a przymiotnikiem. Polega na zgodności

rodzaju, liczby i przypadka, np.:

vena tibialis posterior

f (I dekl)

f (III dekl)

f (III dekl)

singularis
nom.

vena

tibialis

posterior

gen.

ven-ae

tibial-is

posterior-is

pluralis
nom.

ven-ae

tibial-es

posterior-es

gen.

ven-arum

tibial-ium

posterior-um

musculus interosseus dorsalis

m (II dekl)

m (II dekl)

m (III dekl)

singularis
nom.

musculus

interosseus

dorsalis

gen.

muscul-i interosse-i dorsal-is

pluralis
nom.

muscul-i

interosse-i

dorsal-es

gen.

muscul-orum interosse-orum

dorsal-ium

foramen palatinum minus
singularis

n (III dekl)

n (II dekl)

n (III dekl)

nom.

foramen palatinum

minus

gen.

foramin-is palatin-i

minor-is

pluralis
nom.

foramin-a palatin-a

minor-a

gen.

foramin-um palatin-orum

minor-um

arcus venosus plantaris
singularis

m (IV dekl)

m (II dekl)

m (III dekl)

nom.

arcus venosus plantaris

gen.

arc-us venos-i

plantar-is

pluralis

nom.

arc-us venos-i

plantar-es

gen.

arc-uum venos-orum plantar-ium

facies articularis calcanea posterior

f (V dekl)

f (III dekl)

f (I dekl)

f (III dekl)

singularis

nom.

facies articularis calcanea posterior

gen.

faci-ei articular-is calcane-ae posterior-is

pluralis

nom.

faci-es articular-es calcane-ae posterior-es

gen.

faci-erum articular-ium calacane-arum posterior-um

19

Exercitationes

1. Na podstawie form podstawowych określ przynależność do deklinacji. Przetłumacz na

jęz. polski miana anatomiczne.

pars, partis f

sulcus, i m

processus, us m

manubrium, i n

squama, ae f

articulatio, onis f

calvaria, ae f

facies, ei f

foramen, inis n

thorax, acis m

paries, etis m

tuberculum , i n

ganglion, i n

os, ossis n

apertura, ae f

concha, ae f

tuberositas, atis f

ligamentum, i n

canalis, is m

fossa, ae f

membrana, ae f

membrum, i n

syndesmosis, is f

margo, inis m

2. Podaj pełne brzmienie genetiwu sing. Zaznacz temat rzeczownika. Przetłumacz

rzeczowniki na jęz. polski.

paries, etis m

dens, dentis m

foramen, inis n

incisura, ae f

sinus, us m

collum, i n

hamulus, i m

pollex, icis m

basis, is f (gr)

caput, itis n

discus, i m

cavum, i n

articulatio, onis f

abdomen, inis n

pes, pedis m

3. Określ deklinację oraz podaj rodzaj rzeczownika na podstawie form podstawowych.

Przetłumacz na jęz. polski.

incisura, ae

membrum, i

amnion, i

angulus, i

cornu, us

radius, i

sternum, i

linea, ae

eminentia, ae

clavicula, ae

acetabulum, i

collum, i

olecranon, i

sulcus, i

facies, ei

vertebra, ae

ductus, us

aorta, ae

arcus, us

fossa, ae

acromion, i

crista, ae

discus, i

cavum, i

4. Wyraz w nawiasie postaw w genetiwie singularis. Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski.

spina (scapula, ae f)

crista (gallus, i m)

caput (femur, oris n)

cavum (tympanum, i n)

musculus (abdomen, inis n)

ligamentum (nucha, ae f )

tuber (maxilla, ae f)

digitus (pes, pedis m)

septum (nasus, i m)

caput (humerus, i m)

fossa (cranium, i n)

crista (caput,itis n) (costa,ae f)

angulus (mandibula, ae f)

fovea (caput,itis n) (os,ossis n) (femur,oris n)

sulcus (sinus, us m)

musculi (trigonum,i n) (vesica,ae f)

falx (cerebrum, i n)

retinaculum (cutis,is f) (mamma,ae f )

apertura (thorax, acis m)

vena (porta,ae f) (hepar, atis n )

fossa (olecranon, i n)

isthmus ( gyrus,i m) (cingulum, i n )

basis (cor, cordis n)

lamina (arcus,us m ) (vertebra, ae f )

articulatio (genu, us n)

musculi (bulbus,i m) (oculus,i m)

fovea (caput, itis n)

ossa (digitus,i m) (pes, pedis m )

aditus (orbita, ae f)

venae (truncus,i m ) ( encephalon, i n )

20

5. Dopasuj odpowiedni przymiotnik z nawiasu do podanych rzeczowników. Wyrażenia

przetłumacz na jęz. polski.

musculus (scalenus, a, um)(anterior, ius) circumferentia

(articularis,e)

facies (medialis, e)

os (hamatus, a, um)

tuberculum (supraglenoidalis, e)

margo (interosseus, a, um)

ligamentum (pubicus, a, um) (superior , ius)

collum (anatomicus, a, um)

tuberculum (minor, us )

sinus (paranasalis, e)

processus (coronoideus, a, um)

concha (nasalis, e) (superior, ius)

facies (anterior, ius) (medialis, e)

os (palatinus, aa, um)

fovea (costalis, e) (superior, ius)

nervus (opticus, a, um)

auris (externus, a, um) (dexter, a, um)

sinus (sagittalis, e) (superior, ius)

rista (occipitalis, e) (externus, a, um)

pars (nasalis, e)

6. Podane wyrażenia w singularis zamień na pluralis. Przetłumacz na jęz. polski.

os lacrimale

discus articularis

tuberculum minus

digitus medius

facies costalis

vena comitans

sutura coronalis

canalis palatinus

margo anterior

fascia muscularis

7. Podane wyrażenia w pluralis zamień na singularis. Przetłumacz na jęz. polski.

ganglia sacralia

ligamenta metatarsalia interossea

nervi digitales palmares proprii

musculi interossei palmares

rami laterales

incisurae costales

costae spuriae

foramina alveolaria

regiones thoracicae anteriores sulci

arteriosi

8. Podane wyrażenia (1-10) napisz w gen. singularis, natomiast wyrażenia (11-20) w nom.

i gen. pluralis. Przetłumacz na jęz. polski.

1 facies articularis calcanea posterior

11 musculus intercostalis intimus

2 fasciculus longitudinalis posterior

12 foramen palatinum minus

3 rete venosum plantare

13 fibra intercruralis

4 linea axillaris posterior

14 sinus paranasalis

5 ramus communicans albus

15 regio thoracica anterior et lateralis

6 ganglion cervicale medium

16 vena intercostalis anterior

7 canalis palatinus minor

17 segmentum renale

8 lamina limitans anterior

18 plica alaris

9 ductus thoracicus dexter

19 arteria coniunctivalis anterior

10 pars tibiotalaris anterior

20 nervus labialis posterior

9. Dopasuj przymiotnik w nawiasie do rzeczownika. Przetłumacz proste diagnozy na jęz.

polski.

Anaemia (perniciosus, a, um)
Fractura (apertus,a,um) antebrachii

Catarrhus (aestivalis, e)
Stomatitis (antibioticus,a,um)

Infarctus cordis (imminens, entis)
Intoxicatio (nicotinicus, a, um) vel (alcoholicus, a, um)

21

10. Dobierz odpowiedni przymiotnik dla rzeczownika. Zamień wyrażenia występujące w

receptach na liczbę mnogą. Podaj ich znaczenie w języku polskim.

medicamentum, i n

fluidus, a, um ; mollis, e ; solidus, a, um ; recens, entis ;

pulvis, eris m

simplex, icis ; divisus, a, um ; tenuis, e ; grossus, a, um ; mixtus,

a, um

tabuletta, ae f

oralis, e ; obductus, a, um ; effervescens, entis

solutio, onis f

aquosus, a, um ; oleosus, a, um ; spirituosus, a, um

gutta, ae f

cardiacus, a, um ; stomachicus, a, um ; rhinologicus, a, um ;

gastricus, a, um

iniectio, onis f

subcutaneous, a, um ; intramuscularis, e ; intravenosus, a, um

unguentum, i n

dermatologicus, a, um ; ophthalmicus, a, um

11. Przetłumacz na jęz. łaciński następujące wyrażenia.

brzeg – przedni; prawy; czołowy; międzykostny; boczny; wolny; sutkowy;

przyśrodkowy; nosowy; potyliczny

mięsień – dodatkowy, ramienny, dwubrzuścowy, skórny, zginacz, nosowy, długi,

przecistawiający, trójgłowy

guzek – przedni, boczny, gardłowy, większy, stawowy, zasłonowy, nadpanewkowy,

brzeżny, mniejszy, górny

żyła – podstawna, odpromieniowa, głęboka, dolna, okalająca, mała, wypustowa,

zewnętrzna, twarzowa, wielka

powierzchnia – boczna, stawowa, księżycowata, dolna, żołądkowa, żebrowa,

nosowa, łopatkowa, zewnętrzna

kość – krótka, płaska, nosowa, łódeczkowata, środkowa, długa, czołowa,

pneumatyczna, klinowata, żebrowa

zatoka – jamista, wieńcowa, czołowa, potyliczna, sitowa, prosta, nerkowa, łącząca,

migdałkowa, żylna, mleczna

12. Przetłumacz następujące wyrażenia na jęz. łaciński

kości przedramienia

dół podłopatkowy

grzebień łopatki wcięcie bloczkowe

głowa kości ramiennej

guzek mniejszy

kości palców ręki szyjka

anatomiczna

guzowatość kości promieniowej

powierzchnia żebrowa

ściana przednia

kolano prawe

nerka lewa

przewód wątrobowy

okolica boczna

zatoka czołowa

22

13. Napisz następujące wyrażenia w jęz. łacińskim w nom. i gen. singularis oraz pluralis.

staw żebrowo-kręgowy więzadło skrzydłowe

ząb stały mięsień podżebrowy
powięź mięśniowa gałąź przednia

żebro prawdziwe

bruzda tętnicza

gruczoł językowy

żyła międzyżebrowa tylna

Zwroty i sentencje

1 Rara avis.

2 Tabula rasa.
3 Ultima ratio.

4 Homo sapiens. Homo eruditus. Homo novus.
5 Opus citatum. (Op. Cit.)

6 Roma aeterna
7 Vis maior.

8 Perpetuum mobile.
9 Salto mortale.

10 Doctor honoris causa.

23

3. Czasownik – Verbum (koniugacje I-IV)

_

3.1. Wiadomości ogólne

Czasownik, podobnie jak w języku polskim, wyraża czynność lub stan. Odmienia się przez

osoby, liczby, czasy, strony i tryby. Odmiana czasownika przez osoby nosi nazwę koniugacji.

3.1.1. Osoby. Liczby. Czas teraźniejszy. Strony. Tryby

Osoby - Personae. (1-prima, 2-secunda, 3-tertia)

Liczby - pojedyncza – Singularis.

- mnoga – Pluralis.

Czasy - Czas teraźniejszy – Tempus praesens

Strony - czynna – Genus activum

- bierna – Genus passivum

Tryby - oznajmujący (indicativus)

- rozkazujący (imperativus)

3.1.2. Formy podstawowe

Czasownik w języku łacińskim występuje w czterech koniugacjach. Zapis słownikowy

czasownika to 1 osoba singularis oraz infinitivus czyli bezokolicznik (zapisany cyfrą
arabską), np.:

1 osoba

sing.

infinitivus

nazwa koniugacji zapis w

słowniku

znaczenie

curo

curare

I koniugacja

curo 1

leczyć

video

videre

II koniugacja

video 2

widzieć

divido dividere III

koniugacja divido

3 dzielić

constituo constituere III

koniugacja constituo

3 ustanawiać

facio

facere

III koniugacja

facio 3

czynić, robić

audio

audire

IV koniugacja

audio 4

słuchać

Przynależność czasownika do koniugacji wskazuje końcówka tematu czasownika w czasie

teraźniejszym. Temat czasownika znajdujemy w drugiej formie podstawowej (infinitivus)
przez odcięcie końcówki -re (odpowiednik polskiej końcówki czasownika w bezokoliczniku

-ć) w I, II i IV koniugacji, natomiast w III koniugacji odcinamy -ere, np.:

formy podstawowe
czasownika

temat czasownika końcówka

tematu

koniugacja

curo, -are

cura-

-a-

I koniugacja

video, -ere

vide-

-e-

II koniugacja

divido, -ere

divid- spółgłoska III

koniugacja

constituo, -ere

constitu- -u-

III koniugacja

audio, -ire

audi- -i-

IV koniugacja

Nota bene!

Czasowniki III koniugacji z tematem na -u występują rzadko.

24

Memoria tene!

I koniugacja

consto1 - składać (się)
do1 - dawać

praeparo1 - przygotować
sano1 - uzdrawiać

formo 1 - tworzyć, kształtować
observo 1 - obserwować, patrzeć

II koniugacja

noceo 2 -szkodzić
habeo 2 - mieć, posiadać

misceo 2 - mieszać
studeo 2 - studiować

video 2 - widzieć
doleo 2 - boleć, cierpieć

III koniugacja
tego 3 - pokrywać

disco 3 - uczyć się
coniungo 3 - łączyć

lego 3 - czytać
protego 3 - ochraniać

cognosco 3 - poznawać

IV koniugacja
nutrio 4 -odżywiać, żywić

finio 4 - kończyć
venio 4 - przychodzić

sentio 4 - rozumieć, czuć
vestio 4 - pokrywać

audio 4 - słuchać

3.1.3. Końcówki osobowe

Odmiana czasownika przez osoby polega na dodawaniu do tematu czasownika

odpowiednich końcówek osobowych w stronie czynnej lub biernej.

Końcówki osobowe
activum

passivum

singularis pluralis

singularis pluralis

1 - o

1 - mus

1 - or (r)

1 - mur

2 - s

2 - tis

2 - ris

2 - mini

3 - t

3 - nt

3 - tur

3 - ntur

3.2. Imperativus (tryb rozkazujący)

Imperatiwus służy do wyrażenia rozkazu lub życzenia i dotyczy tylko drugiej osoby
singularis i pluralis.

W activum dodaje się następujące końcówki :
w singularis - sam temat (w III koniug. temat plus końcówka -e)

w pluralis temat plus końcówka -te (w III koniug. -ite),
a w passivum odpowiednio w singularis – temat plus końcówka -re (w III koniug. -ere)

natomiast w pluralis temat plus końcówka -mini (w III koniug. -imini).

25

3.3. Wzory odmian czasowników.

activum

sing.

koniugacja I
temat –a-

koniugacja II
temat –e-

koniugacja III
temat na spółgłoskę

lub –u-

koniugacja IV
temat –i-

1

cur(a) o

vide o

leg

- o audi - o

2

cura

s

vide s

leg

i s audi - s

3

cura

t

vide t

leg

i t audi - t

plur.

1

cura

mus vide mus

leg

i mus audi - mus

2

cura

tis

vide tis

leg

i tis audi - tis

3

cura

nt

vide nt

leg

u nt audi u nt

infinitivus.

cura

re

vide

re

leg

e

re

audi

re

2 os.
sing.
imperativus
2 os.

plur.

cura!

cura

te!

vide!

vide

te!

leg

leg

e

i

!

te!

audi!

audi

-

te!

passivum

koniugacja I

temat –a-

koniugacja II

temat –e-

koniugacja III

temat na spółgłoskę
lub –u-

koniugacja IV

temat –i-

sing.

1 cur(a)

or

vide or

leg - or audi - or

2 cura ris

vide ris

leg e ris audi - ris

3 cura tur

vide tur

leg i tur audi - tur

plur.

1 cura mur

vide mur

leg i mur audi - mur

2 cura mini

vide mini

leg i mini audi - mini

3 cura ntur

vide ntur

leg u ntur audi u ntur

infinitivus

cura

ri

vide

ri

leg

i

audi

-

ri

2os.
sing.
imperativus

2os.
plur.

cura

cura

ris(re)!

mini!

vide

vide

ris(re)!

mini!

leg

leg

e

i

ris (re)!

mini!

audi

audi

-

-

ris (re)!

mini!

Nota bene!

W odmianie koniugacji IV w 3 osobie pluralis zarówno w activum , jak i w passivum występuje
zawsze spójka -u-.

26

3.4. Czasownik posiłkowy „być” – sum, esse.

Oprócz czasowników regularnych występuja również czasowniki nieregularne, np.

czasownik posiłkowy sum, esse (być). Posiada on swoją oddzielną odmianę. Nie występuje
w stronie biernej (passivum).

Odmiana czasownika posiłkowego sum, esse

activum
singularis pluralis
1 sum jestem

1 sumus jesteśmy

2 es jesteś

2 estis jesteście

3 est jest

3 sunt są

imperativus

singularis pluralis
es! bądź!

es-te! bądźcie!

Exercitationes

1. Podaj temat następujących czasowników. Określ koniugację i przetłumacz na jęz. polski.

doceo, -ere

nutrio, -ire

nomino, -are

tego, -ere

moveo, -ere

amo, -are

defendo, -ere 3

diluo, -ere 3

teneo, -ere

habeo, -ere

consto, -are

monstro, -are

observo, -are

cingo, ere 3

cognosco, -ere 3

2. Utwórz 3 osobę singularis i pluralis w activum i passivum dla poniższych czasowników.

Przetłumacz na jęz. polski.

praeparo, are

nosco, ere

laudo, are

lavo, are

diffundo, ere 3

do, are

curo, are

loco, are

nutrio, ire

perforo, are

impleo, ere

cavo, are

3. Określ osobę, liczbę i stronę oraz koniugację. Podaj formy podstawowe tych

czasowników i przetłumacz je na jęz. polski.

cavat impleo

separatur

sedes videtis

pulverant

nocere maceratur

curamini

iungitur tegitis observor
protegunt defendit Recipe!

(Rp.)

cecernunt cingunt divide!

(div.)

sana!

habent

Misce! Da! Signa! (MDS)

dicitur

mutamur

Coque et macera! (coq. et mac.)

27

4. Podane czasowniki zamień na stronę przeciwną. Przetłumacz na jęz. polski.

palpant coniungit monstratur narratur

videtur nominant sanant

separat

leguntur communicantur

teguntur

perforant

spectamus nutritur

defenditur

extrahitur

dividitur mutamus terminamus ducunt

5. Przetłumacz na jęz. łaciński następujące czasowniki.

uczymy (kogoś) widzicie

uczy

się

są złożone

otacza chroni

się

słuchają

łaczy się

bronią poruszają

oddychasz

mam / posiadam

łączą się naucza operujemy

składa (się)

6. Przetłumacz następujące zwroty na jęz. łaciński.

lekarze leczą czaszka

ochrania

mięśnie poruszają

chirurg amputuje

oglądaj!

żółć jest wydzielana

lekarstwa są przygotowywane błony otaczają napiszcie!
żebra są połączone studenci

uczą się nerw

wychodzi

7. Przetłumacz następujące czasowniki na jęz. łaciński, a następnie zamień je na liczbę

przeciwną.

stosuje kończy się barwi
przywodzi wlewają

porusza

jest powtarzany

pisze

pobudzają

wycina

są rozszerzone

buduje

oznaczają spostrzega wieńczą
powiększa się

jest przystosowany

miej się na baczności= strzeż się

odżywiamy jest

kształtowany

Zwroty i sentencje

1 Dum spiro, spero.
2 Errare humanum est .

3 Festina lente!
4 Cogito, ergo sum. (Descartes)

5 Bene dignoscitur, bene curatur.
6 Quo vadis?

7 Vade mecum. (= vade cum me)
8 Vale! Valete!

9 Salve! Salvete!
10 Divide et impera!

28

4. Deklinacja I rzeczowników

_____________ ___ ____

4.1. Wiadomości ogólne. Rodzaje. Liczby. Przypadki

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki i liczby. Ta odmiana nosi nazwę deklinacji.
W języku łacińskim jest pięć deklinacji rzeczowników. Każdy rzeczownik w jęz. łacińskim

jest podany w słowniku w dwóch pierwszych przypadkach singularis, wraz z jego rodzajem.
Końcówka w nom sing. wskazuje rodzaj. Końcówka w gen. sing. wskazuje przynależność

do odpowiedniej deklinacji.

4.1.1. Rodzaje rzeczowników

W jęz. łacińskim, podobnie jak w jęz. polskim, rzeczowniki mają trzy rodzaje :

genus masculinum ( m ) - rodaj męski

genus femininum ( f ) - rodzaj żeński

genus neutrum ( n ) - rodzaj nijaki

4.1.2. Liczby

Rzeczowniki mają dwie liczby:
singularis ( sing.) - liczba pojedyncza

pluralis (plur. ) - liczba mnoga

4.1.3. Przypadki

Język łaciński ma sześć przypadków (casus):

przypadek / skrót

pytanie

odpowiednik w jęz.

polskim

nominativus (nom.)

kto? co?

mianownik

genetivus (gen.)

kogo? czego? czyj?

dopełniacz

dativus (dat.)

komu? czemu? dla kogo?

celownik

accusativus (acc.)

kogo? co?

biernik

ablativus (abl.)

kim? czym? gdzie?

narzędnik

miejscownik

vocativus (voc.)

O! wołacz

29

4.2. Deklinacja I rzeczowników. Odmiana

Do deklinacji I należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w nom. sing. na -a , w
gen. sing. -ae.

Memoria tene!

mianownictwo

anatomiczne, embriologiczne,

histologiczne, farmaceutyczne

mianownictwo diagnostyczne

crista,ae f

influenza, ae f

placenta, ae f

anaemia, ae f

commisura, ae f

fractura, ae f

vena, ae f

gastrectomia, ae f

amelia, ae f

neurotomia, ae f

cellula,ae f

pneumonia, ae f

membrana, ae f

haemorrhagia, ae f

glandula, ae f

epilepsia, ae f

fibra, ae f

ruptura, ae f

arteria, ae f

amnesia, ae f

scapula, ae f

insufficientia, ae f

costa, ae f

laparotomia, ae f

tunica, ae f

angina, ae f

lagoena, ae f

tabuletta, ae f

scatula, ae f

aqua, ae f

Nota bene!

Do dekl. I należy też kilka rzeczowników rodz. męskiego (rodzaj naturalny), np.:

oculista, ae m - okulista; poeta, ae m - poeta;

pharmacopola, ae m - aptekarz; dentista, ae m - dentysta.

Odmiana tych rzeczowników jest identyczna jak rzeczowników w rodzaju żeńskim, natomiast
przymiotnik postawiony z rzeczownikiem musi być podporządkowany według prawideł związku
zgody.

Deklinacja, czyli odmiana rzeczownika przez przypadki polega na dodawaniu do tematu
rzeczownika odpowiednich końcówek deklinacyjnych. Temat rzeczownika znajdujemy po

odcięciu końcówki w gen. sing. (po której poznajemy deklinację) :

nom. sing costa, ae f

gen. sing. cost-ae

temat : cost-

Tak samo jak rzeczownik odmienia się przymiotnik rodzaju żeńskiego, czyli zakończony

na -a, np.:
longa - długa; lata – szeroka; media – środkowa; dextra – prawa; longa – długa;

recta – prawdziwa; spuria - rzekoma itp.

30

4.2.1. Zestawienie końcówek I deklinacji

Końcówki deklinacji I -szej.

Przypadek

końcówki

przykład

sing

plur

sing

plur

nominativus
genetivus
dativus
accusativus
ablativus
vocativus=nom.

-a
-ae
-ae
-am
-a

-ae
-arum
-is
-as
-is

scapula
scapul-ae
scapul-ae
scapul-am
scapul-a

scapul-ae
scapul-arum
scapul-is
scapul-as
scapul-is

Przykłady:

costa vera

scapula dextra

sutura plana

4.3. Związek zgody

Odmiana rzeczownika z przymiotnikiem polega na uzgodnieniu rodzaju, pzrypadka i liczby.

m f n

cost

a, ae f

verus,

a, um - prawdziwy

casus

singularis

pluralis

costa vera
nom. cost-a ver-a cost-ae ver-ae
gen cost-ae ver-ae

cost-arum ver-arum

dat cost-ae ver-ae cost-is ver-is
acc. cost-am ver-am

cost-as ver-as

abl cost-a ver-a

cost-is ver-is

4.4. Przyimki

Przyimek jest nieodmienną częścią mowy, łączy się z rzeczownikami (czasami z zaimkami

lub liczebnikami). Przyimki w języku łacińskim łączą się (najczęściej) z:
a) accusatiwem

b) ablatiwem
c) accusatiwem lub ablatiwem zależnie od zadanego pytania (dokąd? lub gdzie?)

31

4.4.1. Ważniejsze przyimki łączące się tylko z accusatiwem

przyimek

znaczenie

przykład

ad

do, ku ad incisuram scapulae

ante przed

ante

varicellam

pustulosam

apud

przy, u apud claviculam

circum /circa około, dookoła circum

claviculam

dextram

contra /adversus przeciw

contra allergiam cutaneam

adversus infectionem

extra poza

extra

scapulam

sinistram

infra

pod, poniżej infra

membranam

fibrosam

inter między, pomiędzy

inter costas veras

intra

wewnątrz intra

cellulas

iuxta

przy, obok

iuxta vertebram spuriam

per / trans

przez

per vaginam
trans aortam thoracicam

post

po

post haemorrhagiam occultam

secundum

w zgodzie z, wzdłuż

według,

secundum medullam oblongatam;

secundum Celsum

super / supra

nad, ponad

super/supra sellam turcicam

propter

z powodu

propter migraenam

quoad

w kierunku, co do

quoad atrophiam physiologicam

4.4.2 Ważniejsze przyimki łączące się tylko z ablatiwem

a(ab), e(ex), de,
cum,

sine, pro, [prae]

a (jeżeli rzeczownik zaczyna się na spółgł.) - od

a crista obturatoria

ab (jeżeli rzeczownik zaczyna się na samogł.) - od

ab arteriis interosseis

e (jeżeli rzecownik. zaczyna się na spółgł.) - z (kogo? czego?) e cellula media
ex (jeżeli rzeczownik zaczyna się na samogł.) - z (kogo? czego?)

ex orbita sinistra

de

- o (kim?,o czym?) de medicina nostra

cum

- z (kim? czym?)

cum vena profunda

sine

- bez (kogo? czego?) sine tunica mucosa

pro

- dla, do (czego?)

- w obronie, za

pro vesica urinaria ;
pro patria;

[prae] (rzadko używany w medycynie.) - przed, z powodu [prae metu]

32

4.4.3. Przyimki, które łączą się zarówno z acc. i z abl.

z acc. ( kierunek) dokąd? do in venam /venas

do żyły /żył

in >

z abl. ( miejsce) gdzie? w, na in vena /venis

w żyle / żyłach

z acc. ( kierunek) dokąd? do sub costam /costas

pod żebro/ żebra

sub > z abl. ( miejsce) gdzie? w, na sub costa /costis

pod żebrem /żebrami

4.5. Słowotwórstwo. Przyrostki greckie i łacińskie w I-szej deklinacji

(Suffixus)

Nota bene!

Sufiks występuje po temacie rzeczownika i służy do tworzenia terminów pochodnych, a także złożeń.

przyrostek znaczenie

przykład tłumaczenie

-(a)emia

w diagnostyce oznacza
obecność (czegoś) we
krwi

kali(a)emia
calc(a)emia
natr(a)emia

obecność potasu we krwi
obecność wapnia we krwi
obecność sodu we krwi

-algia
/dynia

w diagnostyce oznacza
ból w określonym
miejscu

myalgia / myodynia
ostalgia /osteodynia
neuralgia
gastralgia /gastrodynia
nephralgia
cephalgia /cephalodynia
arthralgia /arthrodynia
hepatalgia / hepatodynia

ból mięśni
ból kości
nerwoból
ból żołądka
ból nerek
ból głowy
ból w stawie
ból wątroby

-ectasia

w diagnostyce oznacza
rozszerzenie/ rozstrzeń
narządu

bronchiectasia
phlebectasia
pneumectasia

rozszerzenie oskrzeli
rozszerzenie żyły
rozszerzenie płuc

-ectomia

w nomenklaturze
chirurgicznej oznacza
wycięcie narządu

gastrectomia
nephrectomia
pulmonectomia

wycięcie żołądka
wycięcie nerki
wycięcie płuca

-graphia

oznacza wykres, zapis,
rejestrację

urographia
cardiographia
encephalographia
phlebographia

radiografia narządu moczowego
zapis ruchów serca
radiografia mózgu
zapisywanie krzywej tętna żylnego,
badanie rentgenowskie żył

-ia

oznacza pewne gałęzie
wiedzy; stany lub
procesy chorobowe

dementia
anaesthesia
anaemia
autogamia (ME)

otępienie
znieczulenie
anemia, niedokrwistość
autogamia, samozapłodnienie

-iatria

oznacza leczenie lub
dział medycyny

paediatria
phthisiatria
geriatria

pediatria
ftyzjatria
geriatria

-logia

oznacza naukę o...

histologia
embryologia
etiologia
pathologia

histologia
embriologia
etiologia
patologia

33

-malacia

w diagnostyce oznacza
rozmięknienie

encephalomalacia
nephromalacia
osteomalacia

rozmięknienie mózgu
rozmięknienie nerki
rozmięknienie kości

-pathia

oznacza chorobę
(czegoś)

arthropathia
enteropathia
nephropathia

choroba stawów
choroba jelit
choroba nerek

-penia

oznacza brak, niedobór thyreopenia

erythropenia
leucopenia

niedoczynność tarczycy
niedobór krwinek czerwonych
zmniejszona liczba leukocytów we
krwi

-philia

oznacza skłonność do,
upodobanie

haemophilia
homophilia

hemofilia, krwawiączka
pociąg do tej samej płci
(por. homoseksualizm)

-phobia

oznacza chorobliwy lęk,
obawę

carcinophobia
claustrophobia
noctiphobia
xenophobia

chorobliwa obawa przed rakiem
klaustrofobia
lęk nocny, fobia ciemności
ksenofobia

-plastica

oznacza w chirurgii
operację plastyczną

mastoplastica
rhinoplastica

operacja plastyczna sutka
plastyka nosa

-rrhagia

oznacza wypływanie
nadmierne; krwotok

haemorrhagia
nephrorrhagia
seborrhagia

krwotok
krwotok nerki
łojotok

-rrhaphia

oznacza w chirurgii
zszycie

hepatorrhaphia
myorrhaphia

zszycie wątroby, szew wątroby
zszycie mięśnia

-scopia

oznacza wziernikowanie rectoscopia

gastroscopia

wziernikowanie odbytnicy
wziernikowanie żołądka

-stomia

oznacza przetokę lub
zespolenie

gastroieiunostomia
ureteroenterostomia

zespolenie żołądka z jelitem czczym
zespolenie moczowodowo-
jelitowe

-tomia

oznacza nacięcie lub
rozkrojenie

myotomia
tracheotomia
anatomia

nacięcie mięśnia
nacięcie tchawicy
anatomia, nauka o budowie ciała

-ula,

-cula,
-ola

tworzą zdrobnienia

cella - cellula
fossa - fossula
fovea - foveola
arteria - arteriola
valva - valvula
lingua - lingula

komora - komórka
dołek - dołeczek
dołek - dołeczek
tętnica - tętniczka
zastawka - płatek
język - języczek

4.6. Deklinacja I rzeczowników greckich

I dekl. grecka obejmuje rzeczowniki pochodzenia greckiego, transponowane do jęz.
łacińskiego, które częściowo zachowują końcówki greckie. Są to:

rzeczowniki rodzaju żeńskiego

- w nom. sing. - e

w gen. sing. - es

oraz rzeczowniki rodzaju męskiego

- w nom. sing. - es

w gen. sing. - ae

34

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne,

farmaceutyczne

mianownictwo diagnostyczne

perone, es f (arch.)

haemoptoe, es f

raphe, es f

acne, es f

diastole, es f

omphalocele, es f

systole, es f

dyspnoe, es f

diploe, es f

phlegmone, es f

Aloe, es f

syncope, es f

diarrhoe,

es

f

tachypnoe, es f

bradypnoe, es f

extrasystole, es f

ascites,

ae

m

diabetes,

ae

m

4.6.1. Zestawienie końcówek I deklinacji greckiej

przypadek

sing

plur

f

m

f m

nom. -e -es -ae

gen. -es -ae

-arum

dat. -ae -ae -is
acc. -en

-am/en

-as

abl. -e -a/e -is

voc=nom.

w jęz.

klinicznym nie

występuje

Przykłady odmiany w I dekl. greckiej

casus

singularis

pluralis

raphe chirurgica
nom.

raphe chirurgica

raphae chirurgicae

gen.

raphes chirurgicae

rapharum chirurgicarum

dat.

raphae chirurgicae

raphis chirurgicis

acc.

raphen chirurgicam

raphas chirurgicas

abl.

raphe chirurgica

raphis chirurgicis

diabetes
nom.

diabetes

gen.

diabetae

dat.

diabetae

acc.

diabetam / diabeten

abl.

diabeta /e

nie występuje

Nota bene!

Odmiana wyżej omówionych rzeczowników różni się od odmiany łacińskiej tylko w sing. Wyrazy rodz. męskiego
(nazwy chorób) nie występują w pluralis.

35

4.6.2. Słowotwórstwo. Przyrostki w deklinacji I rzeczowników greckich. (Suffixus)

przyrostek znaczenie przykład tłumaczenie
-cele

przepuklina enterocele

hysterocele
meningocele
omphalocele

przepuklina jelitowa
przepuklina macicy
przepuklina oponowa
przepuklina pępkowa

-rrhoe/rrhoa

nadmierne

wydzielanie

gastrosuccorrhoe

dacryorrhoe
ptyalorrhoe

sokotok żołądkowy

łzotok, łzawienie
ślinotok

Exercitationes

1. Odmień przez przypadki następujące wyrażenia. Przetłumacz je na jęz. polski.

cellula adiposa

crista obturatoria

spina iliaca

arteria coronaria

linea glutea

vena hepatica

2. Zamień poniższe wyrażenia na pluralis. Przetłumacz na jęz. polski.

vertebra coccygea

clinica nostra

costa vera

vena cardiaca

mamma feminina plica

palatina

arteria palatina

linea transversa

spina palatina

vagina fibrosa

vena interna

substantia spongiosa

3. Wyrazy w nawiasie postaw w odpowiednim przypadku. Wyrażenia przetłumacz na jęz.

polski.

lamina fusa (sclera, ae f)

ampulla (tuba uterina)

ligatura (arteriae, arum f)

incisura (scapula, ae f) area (cochlea, ae f)

ruptura (vena, ae f)

fenestra (cochlea, ae f)

areola (mamma, ae f )

hyperplasia (prostata, ae f)

arteria profunda (lingua, ae f) cisterna (fossa, ae f)

ruptura (aorta, ae f)

bursa (mucosa subcutanea)

columna (rugae, arum f)

fissura (mucosa, ae f)

carina (trachea, ae f )

commisura (vulva, ae f)

achalasia (cardia, ae f)

valvula/valva (vena cava)

lamina externa (cupula, ae f)

fractura (clavicula,ae f)

fascia (nucha, ae f )

lingula (mandibula, ae f )

embolia (arteria, ae f)

spina (scapula, ae f) papillae (mamma, ae f)

insufficientia (valvulae, arum f)

fossa (vesica fellea)

inflorescentia (Tilia, ae f )

fractura (costae, arum f)

herba ( Euphrasia, ae f )

plicae (tunica mucosa)
(vesica fellea)

Tinctura (T-ra) (Belladonna, ae f )

4. Podaj poniższe wyrażenia w gen., acc. i abl. singularis. Przetłumacz na język polski.

linea aspera

vertebra thoracica

crista obturatoria

lamina cribrosa

coniugata anatomica

incisura ischiadica

spina iliaca

sutura coronaria

linea intermedia

concha media

eminentia cruciata

cellula cuboidea

36

5. Poszukaj synonimów w kolumnie B dla następujących wyrażeń embriologicznych

w kolumnie A.

A B
a amyelia

1 absentia /deficientia mammae/mammarum

b acorea

2 absentia /deficientia linguae

c athelia

3 absentia /deficientia medullae

d aglossia

4 absentia /deficientia pupillae

e acheiria

5 absentia /deficientia dentis

f arrhinia

6 absentia /deficientia palpebrae

g apodia

7 absentia /deficientia oris

h anodontia

8 absentia /deficientia nasi

i astomia

9 absentia /deficientia pedis

k ablepharia

10 absentia /deficientia manus

6. Przyimki przetłumacz na jęz. łaiński. Wyrażenia uzgodnij z przyimkami w odpowiednim

przypadku.

przy

arteria nutricia, patella sinistra, arteria thoracica intern

w/na

membrana interossea, columna vertebrarum, aorta thoracica

wokół

clavicula, ulna, spina scapulae, arteria subclavia sinistra,

przez

fossula petrosa, ala cristae, tunica mucosa, foveolae gastricae

między

lineae transversae, arteriolae, plicae gastricae, scapulae,

z (kim,czym?)

arteriae arcuatae, formae multae, anaemia, tela submucosa

7. Przetłumacz wyrazy na jęz. łaciński i postaw je w odpowiednim przypadku uzgadniając

z przyimkiem.

in (w/na)

obszar, aorta, pole, tętnica, grzebień, szczelina, obojczyk, opłatki

per/ trans

dołek, kolec, błony, komórka, sklepienie czaszki, grzebień łopatki

de

substancja szara, pączek prawy, gruczoł tarczowy=tarczyca, rdzeń

cum

gameta, kresa, wcięcie, bloczek, łopatki, żyły, siodło tureckie, żebra

super/ supra

torebka, grzebień, skrzydło, rzepka, pochewka, szczęka, szew, łokieć

inter

żyły, tętnice, żebra, kręgi, migdałki, komórki, łopatki, błony, discipliny

ad

blaszka, powięź, łopatka, torebka, żuchwa, błona międzykostna, pudełko

apud

ślimak, kaletka, pęcherzyki, kość łokciowa, dół podgrzebieniowy

propter

trądzik, niedokrwistość, duszność, omdlenie, cukrzyca, grypa

post

wziernikowanie żołądka, migrena, zaćma, grypa, kolka, białaczka

8. Połącz rzeczownik z odpowiednik przymiotnikiem, aby utworzyły wyrażenia.

Przetłumacz na jęz. polski.

rzeczownik

1) sella 2) vesica 3) scapula 4) fractura 5) substantia 6) fossa

przymiotnik

a) complicata b) compacta c) d) supraspinata e) turcica f) urinaria g) dextra

37

9. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe na jęz. łaciński.

w dołeczkach żołądkowych do

żył osierdziowych

pod powięzią podskórną

z grzebieniem międzykrętarzowym przy

wcięciu łopatki do

żył głębokich

przez powięź naramienną

od kolca biodrowego

na łopatce lewej

wokół grzebienia łopatki nad

dołem podgrzebieniowym przez rzepkę

poniżej wcięcia kulszowego

pomiędzy żebrami

z kresy chropawej

10. Przetłumacz przykłady wyrażeń klinicznych na jęz. łaciński

niedokrwistość z krwotoku z trądzikiem skupionym

ze złamaniem obojczyka

podejrzenie grypy

obserwacja w kierunku cukrzycy stan po grypie

bez omdlenia

z powodu duszności przed

biegunką

przeciw uczuleniu

z zapaleniem płuc z

ospą wietrzną

stan po alergii skórnej

bóle głowy bez omdlenia

bez niewydolności oddechowej

11. Przetłumacz zdania na jęz. polski.

1) Medicina est disciplina antiqua.

2) Hodie multae puellae student medicinae.
3) In scapula vides spinam scapulae et duas fossas: fossam supra spinam vel

supraspinatam et fossam infra spinam vel infraspinatam.

4) In columna vertebrarum medullam videmus.

5) Non modo vertebrae, fasciae, telae, tunicae, sed etiam plantae, herbae bestiaeque

studiosis medicinae notae esse debent.

12. Przetłumacz na jęz. polski.

De medicina

Medicina ars medendi sive curandi et sanandi est. Medici morbos varios corporis
humani animaeque curant. Hippocrates a Graecis antiquis pater medicinae nominatus est.

Medicina a Galeno, claro medico Romano, ita definitur: ars praesentis sanitatis
conservatrix, et labefactae instauratrix, etiam scientiae sanitatis protectrix ac morborum

expultrix.
Medicina moderna multos homines adiuvare et vitam longam degere potest. Medicina in

medicinam conservativam, medicinam chirurgicam et sanitatem publicam dividitur.
Medicinae conservativae medicinam internam, cardiologiam, pulmonologiam,

haematologiam, oncologiam, paediatriam, dermatologiam, urologiam, neurologiam,
hepatologiam, gastroenterologiam, rheumatologiam, endocrinologiam, gerontologiam

atque immunologiam clinicam, virologiam, pharmacologiam, toxicologiam ceterasque
annumeramus.

Disciplinae medicinae chirurgicae sunt: chirurgia generalisata, chirurgia conservativa
chirurgia plastica, chirurgia urgens, chirurgia orthopaedica sive orthopaedia, chirurgia

cosmetica, traumatologia, cardiochirurgia, neurochirurgia, angiochirurgia,
thoracochirurgia, otorhinolaryngologia, ophthalmologia, cryochirurgia etiam

odontochirurgia vel chirurgia maxillofacialis.
Etiam sunt aliae disciplinae medicae, ut : pathologia, medicina legalis seu forensis,

microbiologia, parasitologia, radiologia, medicina physicalis, medicina industrialis vel
professionalis, medicina socialis, medicina tropica(lis), medicina experimentalis, medicina

naturalis, physiotherapia , sanitas publica cetaeraeque.

38

13. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1) Grzebień łopatki dzieli łopatkę na dwa (duas) doły.

2) Żebra dzielą się na żebra prawdziwe i rzekome
3) Kręgosłup składa się z licznych kręgów.

4) Oglądamy wcięcie łopatki.
5) W dyscyplinach medycznych często mamy terminologię grecką i łacińską.

6) Studenci medycyny najpierw poznają anatomię, histologię i embriologię.
7) Lekarze w klinice leczą niedokrwistość, białaczkę i błonicę.

8) Jesteśmy studentami Akademii Medycznej w Gdańsku.
9) Żebro łączy się ze stosownymi kręgami.

10) Powięzie dzielą się na powięzie właściwe i powięzie podskórne.

14. Przetłumacz proste wyrażenia kliniczne w kolumnie A na jęz. polski, a w kolumnie B na

jęz. łaciński.

A B
Anaemia perniciosa.

Trądzik skupiony

Pneumonia aspiratoria.

Złamanie skomplikowane obojczyka.

Insufficientia circulatoria. Przepuklina

nabyta.

Ruptura fasciae latae.

Ostre zapalenie płuc.

Diarrhoe chronica.

Cukrzyca.

Zwroty i sentencje

1 Historia est magistra vitae.

2 Ubi concordia ibi victoria.
3 Ad Kalendas Graecas.

4 Exempli gratia/causa. (ang. E.g.)
5 Alma mater.

6 Alpha et omega.
7 Licentia poetica.

8 Academia Medica Gedanensis.
9 Persona non grata. Persona grata.

10 Ex cathedra.

39

5. Deklinacja II rzeczowników

_ ______ __________

Deklinacja II obejmuje rzeczowniki i przymiotniki rodzaju męskiego i nijakiego. Deklinację

II- gą poznajemy po końcówce w gen. sing -i. Rzeczowniki rodz. męskiego mają końcówki
rodzajowe ( w nom. sing.) -us lub -er. Rzeczowniki rodz.nijakiego mają końcówkę -um.

5.1. Samogłoska „e” w odmianie rzeczowników II deklinacji

-e wypada w odmianie

-e zostaje w odmianie

diameter, i f

gen. diametr-i

puer, i m

gen. puer-i

cancer, i m

gen. cancr-i

liber, a, um

gen. liber-i (ae, i)

dexter, a, um

gen. dextr-i (ae, i)

lacer, a, um

gen. lacer-i (ae, i)

sinister, a, um

gen. sistr-i (ae, i)

asper, a, um

gen. asper-i (ae, i)

ruber, a, um

gen. rubr-i (ae, i) sanguifer, a, um

gen. sanguifer-i (ae, i)

niger, a, um

gen. nigr-i (ae, i)

chylifer, a, um

gen. chylifer-i (ae, i)

lactifer, a, um

gen. lactifer-i (ae, i)

sudorifer, a, um

gen. sudorifer-i (ae, i)

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne,

farmaceutyczne

mianownictwo diagnostyczne

musculus, i m

thrombus, i m

bronchus, i m

spasmus, i m

nervus, i m

tetanus, i m

paediater, paediatri m

focus, i m

oculus, i m

icterus, i m

sulcus, i m

residuum, i n

canaliculus, i m

signum, i n

endothelium, i n

ichthyismus, i m

duodenum , i n

botulismus, i m

cavum, i n

morbilli, orum m

atrium, i n

cancer, i m

ligamentum , i n

polypus, im

unguentum, i n

typhus, i m

sirupus, i m

morbus, i m

succus, i m

Nota bene!

W odmianie rzeczowników rodz. męskiego zakończonych na -er najczęściej „e” wypada w odmianie

(p. przykłady wyżej), podobnie jak w jęz. polskim w odmianie lew, lwa; palec, palca. W odmianie
rzeczowników rodz. nijakiego zakończonych na -ium w gen. występuje podwójne -i (jedno w temacie,
a drugie jako końcówka) np. manubrium, manubrii n; brachium, brachii n; atrium, atrii n.

40

5.2. Zestawienie końcówek II deklinacji

sing plur

m n m n

nom

-us -er

-um

-i

- a

gen.

-i

-i

-orum -

orum

dat.

-o

-o

-is -

is

acc.

-um

-um

-os

- a

abl.

-o

-o

-is

- is

voc

-e! -er!

-um

-i!

- a

Nota bene!

Rzeczowniki rodz. nijakiego mają zawsze w sing. końcówkę acc. oraz voc. taką samą jak w nom.

Natomiast w plur. w nom., acc. oraz w voc. jest to zawsze końcówka -a.

Przykłady odmiany w II deklinacji

casus

singularis

pluralis

nucleus pulposus
nom.

nucleus pulposus

nuclei pulposi

gen

nuclei pulposi

nucleorum pulposorum

dat

nucleo pulposo

nucleis pulposis

acc.

nucleum pulposum

nucleos pulposos

abl

nucleo pulposo

nucleis pulposis

psychiater bonus
nom.=voc.

psychiater bonus

psychiatri boni

gen

psychiatri boni

psychiatrorum bonorum

dat

psychiatro bono

psychiatris bonis

acc.

psychiatrum bonum

psychiatros bonos

abl

psychiatro bono

psychiatris bonis

ligamentum latum
nom.=voc.

ligamentum latum

ligament-a lat-a

gen

ligament-i lat-i

ligament-orum lat-orum

dat

ligament-o lat-o

ligament-is lat-is

acc.

ligamentum latum

ligament-a lat-a

abl

ligament-o lat-o

ligament-is lat-is

Nota bene!

Końcówka w voc. sing. i plur. jest zawsze taka sama jak w nom. sing. lub plur.( z wyjątkiem
rzeczowników II dekl. zakończonych w nom. sing. na – us , które mają w voc. singularis wyjątkowo

końcówkę –e)

41

5.3. Wyjątki rodzajowe z II deklinacji

Wyjątkami są rzeczowniki posiadające końcówki rodzajowe charakterystyczne dla rodzaju
męskiego, czyli - us lub - er i odmieniające się według wzoru dla rzeczowników II dekl., ale

są one innego rodzaju, np:

Memoria tene!

rodzaju żeńskiego: rodzaju nijakiego:
humus, i f - ziemia

virus, i n - jad, trucizna

alvus, i f - brzuch

vulgus, i n - pospólstwo

methodus, i f (gr)- metoda

pelagus, i n - morze

periodus, i f (gr)- okres

bolus, i f - gałka (farm)

atomus, i f (gr) - atom

crystallus, i f(gr) - kryształ

diameter, i f (gr) - wymiar

Nota bene!

Przy łączeniu rzeczownika z przymiotnikiem należy zawsze pamiętać o zgodności rodzaju (związek
zgody), a nie końcówek czy deklinacji, np:

diameter transversa - wymiar poprzeczny

virus periculosum - niebezpieczna trucizna

casus

singularis

pluralis

diameter transversa
nom.

diameter transversa

diametri transversae

gen

diametri transversae

diametrorum transversarum

dat

diametro transversae

diametris transversis

acc. diametrum

transversam

diametros transversas

abl

diametro transversa

diametris transversis

nom.

virus periculosum

vira periculosa

gen

viri periculosi

virorum periculosorum

dat

viro periculoso

viris periculosis

acc.

virus periculosum

vira periculosa

abl

viro periculoso

viris periculosis

Nota bene!

Wyraz rodzaju nijakiego ma zawsze accusativus taki sam jak nominativus.

5.4. Słowotwórstwo. Przyrostki w II dekl.

przyrostek znaczenie

przykład

-ulus, - culus, - olus

zdrobnienia

tubulus, i m
lobulus, i m

-ismus

oznacza chorobę lub zatrucie

hepatismus, i m

ichthyismus, i m

-ium

oznacza stan, środek leczniczy

lub rzecz konkretną

somnium, i n

remedium, i n

-(ar)ium

oznacza miejsce

valetudinarium, i n
aquarium, i n

42

5.5. Deklinacja II rzeczowników greckich

Obejmuje rzeczowniki pochodzenia greckiego, które są rodzaju nijakiego i mają końcówkę

rodzajową - on. Czasami obok greckiej końcówki - on występuje zlatynizowana końcówka
- um, np:

sceleton = sceletum organon = organum

Odmiana tych rzeczowników jest identyczna z odmianą rzeczowników łacińskich z
wyjątkiem końcówki - on w nom. sing. (oraz w acc. i w voc. sing.) Odmianę tę obowiązuje

zasada o odmianie rzeczowników w rodzaju nijakim.

5.5.1. Zestawienie końcówek deklinacji II rzeczowników greckich

Przykłady odmiany

casus

singularis

pluralis

organon sanum
nom.=voc

organon

sanum

organa

sana

gen.

organi

sani

organorum

sanorum

dat.

organo

sano

organis

sanis

acc.

organon

sanum

organa

sana

abl.

organo

sano

organis

sanis

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne

mianownictwo diagnostyczne

ganglion, i n

dolichocolon, i n

olecranon, i n

megacolon, i n

encephalon, i n

oligohydramnion, i n

colon, i n

hydramnion, i n

blepharon, i n

microcolon, i n

mesencephalon, i n

symblepharon, i n

prosencephalon, i n

hydroblepharon, i n

thalamencephalon, i n

ectropion, i n

sceleton, i n

urenteron, i n

chorion, i n

amnion, i n

przypadek singularis

pluralis

nom.

-on -a

gen.

-i -orum

dat.

-o -is

acc.

-on -a

abl.

-o

-is

voc. = nom

-on -a

43

Exercitationes

1. Przetłumacz na jęz. polski następujące wyrażenia przyimkowe. Określ przypadek

rzeczowników.

per sternum

apud costas

e musculo

cum cellulis

inter tubercula

circum olecranon

ab arteriis

ad cavum

in utero

sine tuberculis

supra claviculam

cum brachio

in venas

ad septum

sub nervo

propter botulismum

sub bursam

infra ventriculum

in medulla

de anatomia et histologia

apud collum

sine fractura

quoad cancrum

per dolichocolon

2. Dopasuj odpowiedni przymiotnik z nawiasów, aby powstały wyrażenia. Przetłumacz je na

jęz. polski.

1 anulus (fibrosus,a,um) (dexter,a,um)

11 virus (periculosus,a,um)

2 digitus (medius,a,um) seu (tertius,a,um) 12 collum (anatomicus,a,um)
3 fascia (proprius,a,um) musculi

13 diameter (obliquus,a,um)

4 colon (transversus,a,um)

14 lobus glandulae (mammarius,a,um)

5 methodus (novus,a,um)

15 arteria (colicus,a,um) (medius,a,um)

6 nervus (thoracicus,a,um) (longus,a,um) 16 musculus(gluteus,a,um) (medius,a,um)
7 ganglion (cardiacus,a,um)

17 periodus (criticus,a,um) morbi

8 porus (acusticus,a,um) (externus,a,um)

18 fossa cranii (medius,a,um)

9 ductulus (transversus,a,um)

19 amnion (primarius,a,um)

10 bursa (subtendineus,a,um) musculi
(infraspinatus,a,um)

20 nodus (lymphaticus,a,um) (iliacus,a,um)
(externus,a,um)

3. Zastosuj związek rządu czyli postaw w odpowiednim przypadku wyrazy w nawiasach.

Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski.

per

( nucleus nervi trigemini) (cavum amnioticum) ( glandula serosa)
(sulcus venae cavae)

ad

(septum nasi osseum) (bursa subcutanea olecrani)
(musculus transversus nuchae)

inter

(fasciculi transversi) (ligamenta tarsi) (venae internae cerebri)

(nodi lymphatici poplitei)

cum

(diameter transversa) (oculus sinister) (tuberculum conoideum)
(spina scapulae) (nasus)

circum

(ligamentum deltoideum) (sulcus obturatorius) (anulus fibrosus)
(bursa subcutanea)

e (ex)

(musculus latissimus dorsi) (ventriculus sinister) (arteria thoracica suprema)
(sternum)

in (w/na)

(ostium aortae) (venae pericardiacae) (tunica fibrosa) (ramus circumflexus)
(sulcus)

propter

(diabetes mellitus) (botulismus) (acne medicata) (insufficientia respiratoria)
(acrania)

sine

(methodus nova) (atrium sinistrum) (olecranon dextrum) (porus gustatorius)

(colon )

44

4. Wyrazy w nawiasach postaw w gen. singularis. Zwróć uwagę na tłumaczenie w jęz.

polskim wyrażeń w kolumnie A i B.

A B
ligamentum (tarsus,i m)

ligamentum (uterus,i m)

linea (nucha, ae f)

linea (musculus soleus)

cavum (folliculus,i m)

cavum (pericardium,i n)

tuberculum (calcaneus,i m )

tuberculum (costa,ae f)

membrana (tympanum,i n)

membrana (sternum,i n)

bulbus (oculus,i m )

bulbus (vestibulum,i n)

cavum (nasus,i m)

cavum (pleura,ae f)

angulus (sternum,i n)

angulus (oculus,i m)

5. Uzupełnij końcówki przymiotników po uzgodnieniu z rzeczownikami. Wyrażenia

przetłumacz na jęz. polski.

in collum chirurgic...

sine aorta thoracic...

per membranam interosse... antebrachii

cum fascia endothoracic...

per diametrum transvers....

inter costas ver...

ex anulo fibros...

ad septum osse.. nasi

supra claviculam dextr...

apud colon sigmoide...

cum methodo nov...

per sulcum calcane...

inter musculos interosse...

sub sulco arterios...

6. Wyrażenia zamień na liczbę pojedynczą. Przetłumacz na jęz. polski.

columnae griseae

hemispheria cerebri

vertebrae thoracicae nervi

palatini

ligamenta metacarpea transversa profunda

musculi rhomboidei

trigona fibrosa

fossae digastricae

sulci cerebri

anuli fibrosi

nodi lymphatici phrenici

venae hepaticae

cellulae mastoideae

ganglia celiaca

7. Podane wyrażenia zamień na pluralis. Przetłumacz je na jęz. polski.

organon/um sanum

digitus minimus

bronchiolus respiratorius fascia

musculi

ganglion pelvicum

ligamentum flavum

musculus trigoni vesicae (urinariae)

nervus caroticus externus

nodus lymphaticus profundus sulcus

cerebri

vena cerebelli

vertebra thoracica

nucleus raphes

area gastrica

iunctura cranii

ramus nuclei rubri

8. Utwórz zdrobnienia dla następujących rzeczowników. Przetłumacz na jęz. polski.

nodus os globus tuber cornu

45

9. Dopisz odpowiednią końcówkę –olus, a, um lub –ulus, a, um w wyrazach określających

zdrobnienia (deminutiva)

alveus - bruzda / przewód/ koryto

alve-

pęcherzyk / zębodół

arteria - tętnica

arteri-

tętniczka

auris - ucho

auric-

uszko / małżowina

bronchus –oskrzele

bronchi-

oskrzelik/ oskrzelko

calix- puchar, kielich

calic-

kubek

canalis – kanał

canalic-

kanalik

caput - głowa

capit-

główka

cella - komora

cell-

komórka

circus - koło

circ-

koło

clavis – klucz

clavic-

obojczyk / kluczyk

collis – wzgórze

collic-

wzgórek

corpus – ciało

corpusc-

ciałko

cupa – beczka /kadź

cup-

osklepek / sklepienie / miseczka

cutis - skóra

cutic-

skórka

dens -ząb

dent(ic)-

ząbek

ductus – przewód

duct-

przewodzik

follis - miech

follic-

mieszek / grudka / pęcherzyk

fons - źródło

fontic-

źródełko/ ciemiączko

fossa - dół

foss-

dołek

fovea – dołek / wgłobienie

fove-

dołeczek

frenum – wędzidło

fren-

wędzidełko

funis – powróz

funic-

powrózek

genu - kolano

genic-

kolanko

glans - żołądź

gland-

gruczołek /maleńka żołądź

glomus – kłębek

glomer-

kłębuszek

habena – uzda / opaska

haben-

uzdeczka

lingua – język

ling-

języczek

lobus - płat

lob-

płacik

malleus - młot

malle-

młoteczek

mus - mysz

musc-

mięsień

rete - sieć

retic-

siateczka

saccus - worek

saccul-

woreczek

scrobis - dół

scrobic-

dołek

tubus – cewa / rura

tub-

cewka / rurka

uva – grono / jagoda

uv-

gronko /języczek podniebienny

valles/vallis - dolina

vallec-

dolinka

valva – zastawka

valv-

płatek / zastawka

vena - żyła

ven-

żyłka

venter - brzusiec

ventric-

żołądek

vesica - pęcherz

vesic-

pęcherzyk

vinctus – sznur, pas

vinc-

pęto / taśma / opatrunek

zona – pas / strefa

zon-

pasemko / obwódka

46

10. Określ możliwy przypadek, liczbę i deklinację, a następnie podaj formy podstawowe

tych wyrazów.

fonticulis cavum

tubercula costarum

sceleto venis septi

cava

olecranon cerebro arteriae

ligamentis

collo cranii ganglia canaliculi
nasum nervorum

sulcos squama

11. Zaznacz przyrostki i przetłumacz wyrazenia na jęz. polski.

infirmarium, i n

labium, i n

pericardium, i n

somnium, i n

laboratorium, i n

rheumatismus, i m

remedium, i n

botulismus, i m

brachium, i n

ethylismus, i m

cilium, i n

ichthyismus, i m

valetudinarium, i n

hepatismus, i m

aquarium, i n

12. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe na jęz. łaciński.

do mięśnia skórnego

przez wymiar skośny w

trójkącie szyjnym

wokół mózgu

od żeber rzekomych

pod mostek

z podniebieniem kostnym

o embriologii

bez jamy nosa

w oku lewym

na policzku prawym

pomiędzy bruzdami żylnymi

przez okrężnicę poprzeczną do

żołądka z

dobrą metodą

13. Przetłumacz podane wyrażenia na jęz. łaciński.

połączenia włókniste; chrząstkowe; mięsień półpierzasty; pierzasty

omięsna wewnętrzna i zewnętrzna sok

żołądkowy

żyła podobojczykowa

węzły chłonne

istota biała; szara

gruczoł tarczowy= tarczyca

tkanka podskórna

grzebień szyjki żebra

kąt żuchwy szyjka

anatomiczna

okrężnica esowata=esica

pęcherzyk żółciowy

kąt mostka

jama czaszki

okres krytyczny choroby

żyła pośrodkowa łokcia

metoda przezskórna

kanalik kostny

jama nosowa

kąt żylny

pęcherz moczowy

jama bębenkowa

wał podniebienny poprzeczny

kłykieć kości ramiennej

bruzda żebra powieka

prawa

szczepionka wirusowa

błona międzykostna przedramienia

14. Podane wyrażenia przetłumacz na jęz. łaciński. Następnie zamień je na liczbę mnogą.

kaletka śluzowa podskórna

przestrzeń międzypowięziowa

tętniczka prosta

nerw wzrokowy

żebro prawdziwe; rzekome

pęczek własny

włókno skośne dołeczek żołądkowy

gałąź skórna

zakręt mózgu

półkula móżdżku bruzda

podniebienna

więzadło poprzeczne panewki

grzebień skóry

gruczoł łojowy przewodzik

odprowadzający

47

15. Przetłumacz na jęz. łaciński wyrażenia przyimkowe.

powięź podskórna pod podściółką

kąt mostkowy na mostku

przez wymiar poprzeczny

od przedsionka prawego

pomiędzy palcami

wokół żył głębokich

w jamie nosowej

z więzadłem podkolanowym łukowatym

między kręgami

tętnica żwaczowa przez wcięcie żuchwy

w oku lewym

z więzadłem szerokim macicy

przez przełyk i żołądek na

dnie

pęcherza moczowego

do przestrzeni szyi środkowej

przy grzbiecie języka

brodawki liściaste na języku

bez kaletki poskórnej łokcia

komórki bez jąder

kosmówka między owodnią a błoną śluzową
macicy

tętnica nosowo-podniebienna do jamy
nosowej (nosa)

mięsień podgrzebieniowy w dole
podgrzebieniowym

16. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1) Mięśnie są różne, jak na przykład szerokie, wielkie, długie, czworoboczne i inne.

2) Gałka oczna jest położona w oczodole.
3) Między mięśniami często występują (=są) liczne nerwy.

4) Powieki są osłoną naszych oczu.
5) Wielka jest liczba więzadeł.

6) Wiele nazw anatomicznych jest pochodzenia greckiego jak szew, mózgowie, narząd,

okrężnica i inne.

7) Kora mózgu pokrywa półkule mózgu.
8) Kręgi tworzą kręgosłup.

9) Z wcięć mostka wychodzą różne żebra.
10) Krążek posiada jądro miażdżyste.

Zwroty i sentencje
1 Anno Domini (A.D.)

2 Ad oculos.
3 De facto

4 Medicus – amicus et servus aegrotorum
5 Modus curandi.

6 Ab ovo usque ad mala.
7 Cultura cellularum in vitro seu in vivo.

8 Malum necessarium.
9 Post scriptum. (P. S.)

10 Pro publico bono.

48

6. Przymiotniki (I i II deklinacja)

_________ ________

Przymiotnik ma zawsze trzy rodzaje. Do pierwszej grupy (dekl. I i II) należą przymiotniki,
które mają oddzielną formę dla każdego rodzaju tj.:

-us/-er dla rodz. męskiego (dekl. II)
-a dla rodzaju żeńskiego (dekl. I) oraz

-um dla rodzaju nijakiego.(dekl. II)

6.1. Przymiotniki zakończone na –er

Przymiotniki zakończone na –er odmieniają się podobnie jak rzeczowniki w II deklinacji :

-e- wypada w odmianie

-e- zostaje w odmianie

sinister,sinistra, sinistrum asper,

aspera,

asperum

dexter, dextra, dextrum*

lacer, lacera, lacerum

ruber, rubra, rubrum

sanguifer, sanguifera, sanguiferum

niger, nigra, nigrum

mortifer, mortifera, mortiferum

aeger, aegra, aegrum

liber, libera, liberum

* przymiotnik dexter, dextra, dextrum ma jeszcze alternatywną formę z –e- w odmianie czyli dexter, dextera,
dexterum np.: scapula dextra – łopatka prawa ; ad dextram/dexteram – po stronie prawej, prawostronnie

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne

mianownictwo diagnostyczne

latus, a, um

diffusus, a, um

profundus, a, um

chronicus, a, um

medius, a, um

acutus, a, um

accessorius, a, um

secundarius, a, um

primitivus, a, um

primarius, a, um

maternus, a, um

criticus, a, um

transversus, a, um

haemorrhagicus, a, um

lunatus, a , um

peractus, a, um

supraspinatus, a, um

continuus, a, um

interosseus, a, um

malignus, a, um

medianus, a, um

benignus, a, um

subcutaneus, a, um

internus, a, um

glaber, bra, brum

perniciosus, a, um

ruber, bra, brum

suspectus, a, um

49

6.2. Słowotwórstwo. Przedrostki i przyrostki w I i II deklinacji

przymiotników

Przedrostki i przyrostki używane w słowotwórstwie dotyczącym przymiotników.

przedrostek

(łac./grec)

znaczenie przykład

circum- dookoła, wokół

circumflexus, a, um

circumscriptus, a, um

ekto/ecto- zewnątrz- ectocyticus,

a,

um

ectogenicus, a, um

endo- wewnątrz- endolymphaticus,

a,

um

endothoracicus, a, um

epi- nad, na, ponad

epigastricus, a, um
epiglotticus, a, um

extra- poza-

extrauterinus, a, um

extrathoracicus, a, um

hemi- pół-

hemiellipticus, a, um

hemisphaerium, i n

hyper- nad, ponad

hyperexcretorius, a, um
hypertensivus, a, um

hypo- pod, poniżej, uszczuplenie

pojęcia

hypoglossus, a, um

hypophrenicus, a, um

infra-

pod-, poniżej

infraspinatus, a, um

infracardiacus, a, um
infrahyoideus, a, um

inter- między-

interthalamicus, a, m

intertrochantericus, a, um

inter- pomiędzy, między- intercarpeus,

a,

um

intermembranaceus, a, um

intra- wewnątrz-

intrauterinus, a, um
intravenosus, a, um

para- przy-

paraaorticus, a, um

parathyroideus, a, um

peri- dookoła, wokół

pericardiacus, a, um
periphericus, a, um

pr(a)e- przed -

preopticus, a, um
preepilepticus, a, um

semi-

pół-

semimembranosus, a, um

semirotundus, a, um
semitendineus, a, um

sub- pod-, poniżej,

uszczuplenie pojęcia

subpubicus, a, um

subclavius, a, um
subacutus, a, um

supra- powyżej, ponad, nad

suprapubicus, a, um
supraspinatus, a, um

sym/syn- współ-, razem z

sympathicus, a, um

syndactylus, a, um

50

przyrostek

znaczenie

przykład

- acus, a, um

należący do...

cardiacus,a,um

celiacus, a, um

- aceus, a, um
- aneus, a, um

- eus, a, um

złożony z ..., podobny do... membranaceus, a, um

cutaneus, a, um

osseus, a, um

- anus, a, um

- icus, a, um
- inus, a, um

odnoszący się do czegoś

medianus, a, um

phrenicus, a, um
palatinus, a, um

-arius, a, um

przynależność do

urinarius, a, um
tubarius, a, um

coronarius, a, um

-atus, a, um

zaopatrzony w coś supraspinatus

infraspinatus

digitatus, a, um

-icus, a, um

przynależność do

thoracicus, a, um

hepaticus, a, um
pubicus, a, um

-ideus, a, um

podobny do, w kształcie
czegoś

pterygoideus,a,um
sigmoideus, a, um

scaphoideus, a, um

-inus, a, um

przynależność do

palatinus,a,um
pelvinus,a,um

equinus, a, um

-lentus, a, um

pełny, obfitujący w

purulentus, a, um

-orius, a, um

dotyczący czegoś , służący

do czegoś

circulatorius, a, um

respiratorius, a, um

-osus, a, um

zbudowany z czegoś ;
zaopatrzony w coś

spinosus,a,um
petrosus,a,um

pulposus, a, um

-fer/ferus

przenoszący coś…

biliferus/ferus, a, um

sudorifer, a, um
sanguifer, a, um

51

Exercitationes

1. Wybierz odpowiedni przymiotnik z ramki. Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski

fascia

popliteus,a,um ; transversarius,a,um ; cribrosus,a,um ; subcutaneus,a,um ;

parotideus,a,um

musculus

infraspinatus,a,um ; interosseus,a,um ; rhomboideus,a,um ;

pterygoideus,a,um ; pectinatus,a,um

vena

cephalicus,a,um ; choroideus,a,um ; pericardiacus,a,um ; subclavius,a,um ;

thyroideus,a,um

ligamentum arcuatus,a,um ; coronarius,a,um ; denticulatus,a,um ; interosseus,a,um ;

cruciatus,a,um

fissura

petrosquamosus,a,um ; tympanomastoideus,a,um ; medianus,a,um ;
petrotympanicus,a,um

nervus

thoracicus,a,um ; thyroideus,a,um ; zygomaticus,a,um ;
pterygopalatinus,a,um ; saphenus,a,um

linea

arcuatus,a,um ; intermedius,a,um ; trapezoideus,a,um ;

intertrochantericus,a,um ; albus,a,um

ganglion stellatus,a,um

;

tympanicus,a,um ; cardiacus,a,um ; splanchnicus,a,um ;

thoracicus,a,um

ramus

thyroideus,a,um ; sympathicus,a,um ; periphericus,a,um ; meningeus,a,um ;

pancreaticus,a,um

membrana vitreus,a,um ; fibrosus,a,um ; thyroideus,a,um ; obturatorius,a,um ;

interosseus,a,um

2. Wstaw właściwe końcówki w miejsca kropek.

sulc... obturatori...

bruzda zasłonowa

arteri... ophthalmic...

tętnica oczna

tor... palatin...

wał podniebienny

sutur... palatin... transvers...

szew podniebienny poprzeczny

ligament... poplite... obliqu...

więzadło podkolanowe skośne

sell... turcic...

siodło tureckie

muscul... thoracic... long...

mięsień piersiowy długi

palat... osse...

podniebienie kostne

scapul... dextr...

łopatka prawa

tubercul... pubic...

guzek łonowy

52

3. W podanych przymiotnikach zaznacz przedrostek lub przyrostek i zwróć uwagę na jego

rolę. Przetłumacz wyrażenia na jęz. polski.

musculus supraspinatus

fossa infraspinata

membrana interossea

fascia subcutanea

musculi intertransversarii linea

intertrochanterica

pericardium fibrosum

bursa subtendinea

musculus infraspinatus

linea arcuata

fascia endothoracica

fossa supraspinata

musculus serratus

ramus circumflexus rami

pericardiaci

nodi lymphatici epigastrici

musculi supraspinati truncus

subclavius

angulus subpubicus

area subcallosa

arteria circumflexa

arteria epigastrica

bulbus olfactorius

bursa subcutanea

capsula fibrosa

nucleus caudatus

cavum infraglotticum

cellula mastoidea

colon sigmoideum

conus arteriosus

corpusculum nervosum

crista intertrochanterica

ligamentum venosum

diabetes insipidus

glandulae sudoriferae

glomeruli olfactorii

discus interpubicus

fascia endothoracica

gyrus dentatus

tuba uterina

fossa coronoidea

fossa scaphoidea

4. Wybierz poprawny przymiotnik dla poszczególnych rzeczowników. Wyrażenia

przetłumacz na jęz. polski

ventriculus 1) sinisterus
2) sinister

3) sinstrus

diameter 1) transversum
2) transversus

3) transversa

incisura 1) cardiacum
2) cardiaca

3) cardiacus

ganglion 1) thoracicus
2) thoracicon

3) thoracicum

diabetes 1) mellitum
2) mellita

3) mellitus

polypus 1) fibrinosa
2) fibrinosum

3) fibrinosus

tuberculum 1) obturatoria
2) obturatorium

3) obturatorion

fascia 1) latum
2) latus

3) lata

oculista 1) bonus
2) bona

3) bonum

5. Podane wyrażenia zamień na pluralis. Przetłumacz na jęz. polski.

glandula oesophagea

nervus accessorius

ramus pterygoideus

vena arcuata

ganglion phrenicum

spatium interosseummetacarpi

cellula pneumatica

iunctura cartilaginea cranii

oculus sinister

bursa subtendinea musculi sartorii

6. Poniższe wyrażenia zamień na singularis. Przetłumacz na jęz. polski.

venae tympanicae

ligamenta flava

canaliculi caroticotympanici vertebrae

thoracicae

fossae digastricae

nodi lymphatici

folliculi lymphatici solitarii venulae

stellatae

arteriae coronariae nervi

olfactorii

musculi incisivi

glandulae mammariae

glandulae sudoriferae

rami pharyngei

pori sudoriferi

ganglia thoracica

53

7. Wyrażenia w nawiasach postaw w odpowiednim przypadku. Przetłumacz na jęz. polski.

nucleus accessorius (nervus oculomotorius)

tunica mucosa (tuba uterina)

vena obliqua (atrium sinistrum)

tela choroidea (ventriculus quartus)

ramus ovaricus (arteria uterina)

tuberculum (nucleus cuneatus)

ostium pharyngeum (tuba auditiva)

discus (nervus opticus)

fissura (ligamentum venosum)

musculus (digitus minimus)

musculus quadratus (lumbi,orum m)

trigonum (nervus hypoglossus)

lobulus (glandula mammaria)

vagina (musculus rectus)

sulcus (arteria subclavia)

apertura mediana (ventriculus quartus)

vena (septum pellucidum)

nucleus motorius (nervus trigeminus)

papilla (nervus opticus)

fundus (vesica fellea)

8. Określ możliwy przypadek i liczbę dla poniższych wyrażeń. Przetłumacz wyrażenia na jęz.

polski.

membranarum interossearum

crista mammaria

nodos lymphaticos gastricos dextros

ligamento popliteo obliquo

atrii sinistri arteriam

subclaviam

saccum vitellinum primitivum

ligamenta arteriosa

nervi optici

bronchiolis respiratoriis

cellulae giganteae

musculorum rhomboideorum

musculum gluteum maximum

ganglii autonomici

palatum osseum

9. Utwórz przymiotniki (I i II dekl.) od podanych rzeczowników. Przetłumacz je na jęz.

polski.

amygdala, ae f

foveola, ae f

musculus, i m

nervus, i m

ligamentum, i n

membrana, ae f

lamina, ae f

spina, ae f

colon, i n

tuba, ae f

aorta, ae f

vena, ae f

anaemia, ae f

morbus, i m

diabetes, ae m

10. Przetłumacz na jęz. polski.

De medicis
Medicus est vir artis medicae gnarus, qui eam in clinicis et nosocomiis vel valetidinariis

exercet. Vulgo doctor vocatur. Medicus peritus, ordinator, clinicae praestat. Ibi una cum
aliis medicis, e. g. chirurgo, cardiologo, oculista sive ophthalmologo, paediatro,

neurologo, anaesthesiologo ceterisque aegrotis adest.
Medici observant vultum aegroti, habitum, cutem, capillos atque urinam, sputum

mucumque examinant. Etiam formam et locum seu positionem organorum explorant.
Anamnesis, palpatio, auscultatio et percussio medicis ad bonam diagnosim magnum

auxilium est. Medici signa morborum diligenter observare debent. Nam opus
medicorum est sanitas et curatio hominum.

Una cum medicis multae infirmariae in clinicis laborant, quae aegrotos et aegrotas
tuentur.

11. Przetłumacz następujace wyrażenia przyimkowe na jęz. łaciński.

przez bruzdę zasłonową

na grzebieniu zasłonowym pomiędzy żebrami prawdziwymi

od szyjki anatomicznej

bez komórek sutkowych

nad kresą chropawą

przy błonie międzykostnej

do kresy białej

w jelicie grubym

z błoną zewnętrzną wokół tętnicy nadbrzusznej

pod gałęziami ogoniastymi

w dole nadgrzebieniowym

z mięśnia prostego

z węzłami chłonnymi

54

12. Zaszereguj do odpowiedniej rubryki przymiotniki po przetłumaczeniu na jęz. łaciński

wykorzystując przyrostki wg wzoru:

A B C D E F G

-atus, a, um

zaopatrzony
w coś , w
kształcie
czegoś

-ideus, a, um

podobny do,
w kształcie
czegoś

-osus/-lentus,
a,um
pełny czegoś,
obfitujący

-icus/-ius/-inus/
-arius
wyrażający
przynależność,
związek

-orius,a,um

odnoszący
się do,
służący do
czegoś

-fer, fera, ferum

przenoszący
coś

-(ac)eus,a,um

złożony z
czegoś

chrząstkowy elastyczny=

sprężysty okrężnicowy

gardłowy aortalny gąbczasty
jajnikowy krwionośny

łódkowaty=łódeczkowaty (kość)

guziczny tętniczy mlekonośny

chłonny= limfatyczny

kostny

główkowaty

czworoboczny przeponowy piersiowy
jarzmowy

łukowaty migdałkowaty

krążeniowy gwiaździsty (zwój)

księżycowaty

mleczonośny=mleczowy służący do żucia sześcienny
rożkowaty

żołądkowy tarczowy=tarczowaty

tłuszczowy wątrobowy stwardniały
żylny sitowy

równoległoboczny

trzewny oddechowy

wzrokowy

zasłonowy podkolanowy

nalewkowaty

wydzielniczy zębaty promienisty
pęcherzowy trzustkowy żółciowy

zaopatrzony w klin

woszczynowy

wieńcowaty/dziobiasty (wyrostek )

13. Przetłumacz poniższe wyrażenia na jęz. łaciński.

przez

(tętnica nadbrzuszna; więzadło podkolanowe skośne; bruzda zasłonowa;

wymiar poprzeczny)

na/w

(kaletka śluzowa; nerw zasłonowy; gruczoły węchowe; kresa skośna; płat

środkowy)

pomiędzy

(mięśnie międzykostne; tętnice łukowate; więzadła śródstopne; oskrzelka
oddechowe )

z (kim? czym?)

(nerw skórny; okrężnica esowata; więzadło prawe; prawe ujście żylne; nos
zewnętrzny)

przy

(jądra łukowate; kaletka podskórna; pęcherzyk żółciowy; szyjka anatomiczna;
guzek łonowy )

z powodu

(niedokrwistość złośliwa; omdlenie; tracheotomia środkowa; padaczka
objawowa; grypa )

Zwroty i sentencje

1 Verba docent, exempla trahunt.
2 Ad multos annos.

3 Littera scripta manet.
4 Post factum.

5 Circulus vitiosus
6 In extenso

7 Pleno titulo P. T.
8 Medicus medico amicus est

9 Ipso facto
10 Ad deliberandum

55

7. Deklinacja III rzeczowników i przymiotników

_

Deklinacja III obejmuje rzeczowniki i przymiotniki we wszystkich trzech rodzajach.

Poznajemy ją po końcówce –is w genetiwie singularis.

7.1. Rzeczowniki równo- i nierównozgłoskowe

Rzeczowniki w III deklinacji dzielą się na:
-

równozgłoskowe = równosylabowe , tj. takie, które mają w nominatiwie i genetiwie

równą ilość sylab np.:
nom. ba-sis au-ris ca-na-lis syn-des-mo-sis

gen. ba-sis au-ris ca-na-lis syn-des-mo-sis
(basis, is f ) (auris, is f ) (canalis, is m) (syndesmosis, is f)

-

nierównozgłoskowe = nierównosylabowe, tj. takie, które mają w genetiwie o jedną

sylabę więcej niż w nominatiwie np.:
nom. mar-go pars cor-pus o-pe-ra-tio

gen. mar-gi-nis par-tis cor-po- ris o-pe-ra-tio-nis
(margo, marginis m) (pars, partis f) (corpus, corporis n) (operatio, onis f)

7.2. Wzory odmian III deklinacji

Rzeczowniki w III deklinacji odmieniają się według trzech wzorów odmian, które różnią się

końcówkami w trzech przypadkach, tj. w abl. sing., nom. plur., gen. plur. (pozostałe
końcówki są wspólne)

wzór odmiany

abl. sing.

m f n

nom plur.

m f n

gen. plur.

m f n

spółgłoskowy

-e

-es -a

-um

samogłoskowy

-i

-es -ia

-ium

mieszany

-e

-es -ia

-ium

7.2.1. Wzór spółgłoskowy

Według tego wzoru odmieniają się:

a) rzeczowniki nierównozgłoskowe, których temat kończy się na jedną spółgłoskę, np.:
paries, et-is m ; depressio, onis f ; foramen, inis n

b) rzeczowniki pochodzenia greckiego
larynx, yngis m ; pharynx, yngis m

c) niektóre rzeczowniki równozgłoskowe
mater, matris f ; pater, patris m ; iuvenis, is m ; canis, is m

d) wyjątkowo
hepar, atis n

e) przymiotniki w stopniu wyższym

maior, ius

superior, ius

anterior, ius

minor, us

inferior, ius

posterior,ius

56

7.2.2. Wzór samogłoskowy

Według tego wzoru odmieniają się:

a) rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w nom. sing. na –e, -al., -ar

rete, is n ; animal, alis n ; calcar, aris n
b) rzeczowniki równozgłoskowe pochodzenia greckiego zakończone na –(s)is :

basis, is f ; hypophysis, is f ; symphysis, is f ; diagnosis, is f

Nota bene: te rzeczowniki mają w acc. sing końcówkę –im lub –in

c) przymiotniki w stopniu równym oraz imiesłowy czasu teraźniejszego :
acer, acris, acre ; frontalis, frontale ; simplex, icis ; descendens, entis

7.2.3. Wzór mieszany

Według tego wzoru odmieniają się :

a) rzeczowniki nierównozgłoskowe, których temat kończy się na więcej niiż jedną

spółgłoskę

dens, dentis m ; pars, partis f ; os, ossis n

Nota bene: rzeczowniki jednosylabowe mają genetiwus w pełnym brzmieniu.

b) rzeczowniki równozgłoskowe zakończone w nom. sing. na –is lub –es

canalis, is m ; auris, is f ; pubes, is f ;

Nota bene: pelvis, is f ; febris, is f ; tussis, is f ; tuberculosis, is f mogą mieć w acc.

sing. końcówkę

–em lub –im , a w abl. sing. –e lub -i

7.3. Zestawienie końcówek w III deklinacji we wszystkich wzorach

casus

m f

n

singularis
nominativus

różne

genetivus

-is

dativus

-i

accusativus

-em /-im (-in)

= nom

ablativus

-e / -i

vocativus= nominativus

= nom

pluralis
nominativus

-es

-a / -ia

genetivus

-um / -ium

dativus

-ibus

accusativus

-es -a

/

-ia

ablativus

-ibus

vocativus= nominativus

= nom

57

Przykłady na poszczególne wzory.

wzór

spólgłoskowy

margo liber ; corpus spongiosum ; caput laesum ; apex pulmonis ;

impressio cardiaca

vulnus contusum ; otitis media ; sectio caesarea ; operatio palliativa
; coma uraemicum

wzór
samogłoskowy

rete venosum ; dosis minima ; vis therapuetica ; exemplar bonum ;
synchondrosis

sclerosis disseminata ; metastasis carcinomatosa ; necrosis simplex

; ulcus rodens

wzór

mieszany

auris media ; os cuneiforme ; pars thoracica ; canalis alimentarius ;

mors subita

febris continua ; mors subita ; cor atheromatosum ; pelvis angusta ;
frons quadrata

Exercitationes

1. Podaj gen. singularis w pełnym brzmieniu. Wyrazy przetłumacz na jęz. polski.

extremitas, atis f

auris, is f

pulmo, onis m

canalis, is f

corpus, oris n

impressio, onis f

symphysis, is f

tuberositas, atis f

paries, etis m

tuber, eris n

systema, atis n

tumor, oris m

lymphoma, atis n

duodenitis, idis f

luxatio, onis f

thorax, acis m

tendo, inis m

hepar, atis n

pancreas, atis n

carcinoma, atis n

ulcus, eris n

operatio, onis f

abdomen, inis n

diaphragma, atis n

2. Określ wzór dla rzeczowników z poprzedniego ćwiczenia.

3. Zamień na liczbę mnogą następujące rzeczowniki. Przetłumacz na jęz. polski.

calix, icis m

basis, is f

femur, oris n

rete, is n

pulmo, onis m

ren, renis m

tendo, inis m

trochanter, eris m

corpus, oris

cartilago, inis f

symptoma, atis n

regio, onis f

cervix, icis f

os, ossis n

foramen, inis n

caput, itis n

crus, cruris n

radix, icis f

articulatio, onis f

ren, renis m

4. Określ, w którym stopniu są podane przymiotniki a następnie podaj wzór odmiany.

Przetłumacz na jęz. polski.

abdominalis, e

impar, imparis

pleuralis, e

manualis, e

superior, ius

tibialis, e

piriformis, e

anterior, ius

recurrens, entis

maior, ius

hepatogenes, is

communicans, antis

pulmonalis, e

descendens, entis

cranialis, e

cervicalis, e

inferior, ius

palmaris, e

minor, us

acer, acris, acre

58

5. Wybierz odpowiedni przymiotnik z nawiasu. Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski.

ren (dexter, a, um) (migrans, antis)

regio (pulmonalis, e) (superior, ius)

extremitas (inferior, ius) (sinister, a, um)

rete (venosus, a, um)

morbus (ulcerosus, a, um) (recurrens, entis)

laryngitis (chronicus, a, um)

paries (anterior, ius) cordis

pars (descendens, entis) coli

hypertensio (arterialis, e)

impressio (cardiacus, a, um)

auris (internus, a, um)

os (frontalis, e)

pes (varus, a, um)

cor (adiposus, a, um)

pulvis (subtilis, e)

6. Przetłumacz wyrażenia na jęz. polski. Określ przypadek poszczególnych wyrazów.

1 musculus flexor hallucis longus
2 articulationes interphalangeae pedis

3 os naviculare
4 musculus levator scapulae

5 tuber calcanei
6 vagina synovialis tendinis musculi levatores costarum

7 musculus erector spinae
8 venter anterior musculi digastrici

9 musculus transverses thoracis
10 extremitas proximalis tibiae

7. Wpisz odpowiednie końcówki przymiotników. Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski.

cavitas glenoidal…

tuberositas sacral…

vertebrae cervical…

ligamentum palmar…

basis ossis sacr…

foramen sacral… pelvin…

os triangular…

columna vertebral…

linea temporal…

incisura trochlear…

fossa iugular…

sulcus pulmonal…

foramen obturat…

fovea costal… trannsversal… apertura

thoracis

super…

Zwroty i sentencje
1 Respice finem!

2 Amor caecus.
3 Si digitum porrexeris, manum invadet

4 Omnis in arte sua sapiens.
5 Vox clamantis in deserto.

6 Requiescat in pace. (RIP)
7 Venter aures non habet.

8 Repetitio iuvat.
9 Non in solo pane vivit homo.

10 Unus flos non facit ver.

59

8. Wzór spółgłoskowy. Odmiana

_______ ___ _____

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne,

farmaceutyczne

mianownictwo diagnostyczne

margo, inis m

carcinoma, atis n

ossificatio, onis f

gingivitis, idis f

cartilago, inis f

carnificatio, onis f

corpus, oris n

cicatrix, icis f

latus,eris n

varix, icis f

humor,oris m

ulcus, eris n

systema, atis n

vulnus, eris f

foramen, inis n

trauma, atis n

paries, etis m

degeneratio, onis f

caput, itis n

oedema, atis n

hepar, atis n

resectio, onis f

pulmo, onis m

amputatio, onis f

pulvis, eris m

luxatio, onis f

iniectio, onis f

infiltratio, onis f

Przykłady odmian wg wzoru spółgłoskowego

casus

singularis

pluralis

margo superior
nom.

margo superior

margines superiores

gen.

marginis superioris

marginum superiorum

dat.

margini superiori

marginibus superioribus

acc.

marginem superiorem

margines superiores

abl. margine superiore

marginibus superioribus

cartilago epiglottica
nom.

cartilago epiglottica

cartilagines epiglotticae

gen.

cartilaginis epiglotticae

cartilaginum epiglotticarum

dat.

cartilagini epiglotticae cartilaginibus

epiglotticis

acc.

cartilaginem epiglotticam

cartilagines epiglotticas

abl. cartilagine epiglottica

cartilaginibus epiglotticis

foramen ischiadicum maius
nom.

foramen ischiadicum maius

foramina ischiadica maiora

gen.

foraminis ischiadici maioris

foraminum ischiadicorum maiorum

dat.

foramini ischiadico maiori

foraminibus ischiadicis maioribus

acc.

foramen ischiadicum maius

foramina ischiadica maiora

abl. foramine ischiadico maiore

foraminibus ischiadicis maioribus

e

es / a

um

60

8.1. Słowotwórstwo. Przyrostki łacińskie

Za pomocą sufiksów tworzy się rzeczowniki oznaczające stan, sprawcę czynności oraz jej
wynik i inne.

przyrostek znaczenie

przykład tłumaczenie

-tor, -sor

sprawca
czynności/działania

erector (musculus)
supinator (musculus)

depressor (musculus)

prostownik
odwracacz

obniżacz

-or

pewien stan

rubor, oris m

tumor, oris m
calor, oris m

zaczerwienienie

guz
gorąco

-tas

-itas
-etas

oznacza właściwość,

jakość (pochodzi od
czasownika lub

przymiotnika); stan

fragilitas, atis f

tuberositas, atis f
graviditas, atis f

łamliwość

guzowatość
ciąża

-tudo

oznacza rzeczownik

utworzony od
przymiotnika

crassitudo, inis f

longitudo, inis f
altitudo, inis f

grubość

długość
wysokość

-tio, -sio

oznacza wynik działania

dilatatio, onis f
flexio, onis f

inhalatio, onis f

rozszerzanie
zginanie

wdychanie

-itis

określa stany zapalne

hepatitis, idis f
otitis, idis f

laryngitis, idis f

zapalenie wątroby
zapalenie ucha

zapalenie krtani

-oma *

w terminologii klinicznej

oznacza nowotwór
lub inny stan chorobowy

carcinoma, atis n

myoma, atis n
haematoma, atis n

rak

mięśniak
krwiak

Nota bene!

*

Wyrazy pochodzenia greckiego zakończone na –(o)ma mają w datiwie i ablatiwie pluralis

końcówkę

–is zamiast –ibus.

61

Exercitationes

1. Podaj gen. sing. w pełnym brzmieniu. Zaznacz temat rzeczownika. Przetłumacz na jęz.

polski.

pulmo, onis m

corpus, oris n

lipoma, atis n (gr)

liquor, oris m

extremitas, atis f

abdomen, inis n

paries, etis m

diaphragma, atis n (gr)

femur, oris n

functio, onis f

gastritis, idis f

articulatio, onis f

cortex, icis m

latus, eris n

caput, itis n

2. Zamień na pluralis następujące rzeczowniki. Przetłumacz na jęz. polski.

tendo, inis m

operatio, onis f

granulatio, onis f

calix, icis m

cartilago, inis f

intersectio, onis f

cuspis, idis f

digitatio, onis f

pes, pedis m

impressio, onis f

foramen, inis n

pulmo, onis m

ren, renis m

paries, etis m

regio, onis f

margo, inis m

radix, icis f

sphincter, eris m

3. Wyrazy w nawiasach postaw w odpowiednim przypadku. Wyrażenia przetłumacz na jęz.

polski.

agger (nasus, i m )

cavum (os, oris n)

fascia (crus, cruris n)

apex (lingua, ae f)

cervix (vesica, ae f)

corpus (pancreas, atis n)

articulatio (caput, itis n) costae

commisura (fornix, icis m)

corpusculum (ren, renis m)

bifurcatio (trachea, ae f)

falx (cerebellum, i n )

lobus (hepar, atis n)

caput (femur, oris n)

fascia (diaphragma, atis n)

fornix (pes, pedis m)

paries (abdomen, inis n)

trabecula (lien, lienis m)

lobus (pulmo, onis m )

4. Uzgodnij formy przymiotników dla następujących rzeczowników. Przetłumacz na jęz.

polski.

margo, inis m

anterior, ius ; liber, era, erum ; superior, ius ; squamosus, a, um ; inferior, ius

paries, etis m

externus, a, um ; anterior, ius ; mastoideus, a, um ; posterior, ius ; superior,
ius

regio, onis f

epigastricus,a, um ; posterior, ius ; respiratorius, a, um ; anterior, ius ;
hypogastricus, a, um

crus, cruris n

anterior, ius ; dexter, a, um ; posterior, ius; longus, a, um ; sinister, a, um

5. Uzupełnij nazwy czynności mięśni odpowiednio do nazwy mięśni. Przetłumacz na jęz.

polski.

musculus abductor hallucis

abductio

musculus erector spinae

musculus adductor pollicis

musculus extensor carpi

musculus compressor naris

musculus flexor digiti minimi

musculus constrictor pharyngis

musculus levator scapulae

musculus corrugator supercillii

musculus masticator

musculus depressor anguli oris

musculus pronator antebrachii

musculus detrusor vesicae

musculus rotator cervicis

musculus dilatator pupillae

musculus supinator antebrachii

62

6. Przetłumacz na język łaciński wyrażenia anatomiczne.

układ oddechowy

guz kulszowy

opona (mózgowa) twarda

staw eliptyczny

kora nerki lewj

ściana tylna

korzeń tylny

kończyna górna

płuco prawe

ciało szkliste

czynność wątroby okolica

nadbrzuszna

otwór ślepy

brzeg dolny

brzusiec tylny

koniec przedni

wycisk sercowy

guzowatość pośladkowa

7. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe na jęz. łaciński.

przez otwór wielki

w jamie klatki piersiowej

na prawej stopie

przy ścianie zewnętrznej

pomiędzy mięśniami dźwigaczami żeber wokół okolicy uda
od trzonu mostka

przez chrząstki nosa

z brzegiem przednim

do jamy ustnej właściwej

W okolicy głowy

ze stawu głowy żebra

bez guzka zasłonowego przedniego

od szczytu płuca lewego

pomiędzy nerkami

do trzustki

do wątroby w

śledzionie

bez zwieracza odźwiernika na

mięśniu prostowniku palucha

8. Przetłumacz zdania na jęz. polski.

1 Renes organon par sunt.
2 Unus animalium homo, cerebrum habet amplissimum et humidissimum. (Du Laurens)
3 Ren dexter sinistro profundior locatur.
4 Situs diaphragmatis inter abdomen et thoracem obliquus est.

5 Thorax complectitur partem tracheae, pulmones, cor et pericardium .
6 Encephalon in cavo cranii iacet.
7 In omnibus digitis tres adsunt phalanges excepto pollice in quo duo tantummodo occurunt.
8 Palpebrae sunt tegumenta oculorum.

9 Sceleton dividitur in caput, truncum et extremitates seu membra .
10 Facies dividitur in maxillam superiorem et inferiorem sive mandibulam.

9. Przetłumacz na jęz. polski.

Parietes cavi nasi.
Septum nasi osseum cavum nasi in duas (2) partes dividit. Utraque dimidia cavi nasi

quinque (5) parietes habet: parietem superiorem, inferiorem, lateralem, medialem et
posteriorem. Paries lateralis composita est, qui cetera ossa continet: os nasale, faciem

nasalem corporis et processum frontalem maxillae, os lacrimale, labyrinthum ossis
ethmoidalis, concham inferiorem, laminam perpendicularem ossis palatini et laminam

medialem processus pterygoidei ossis sphenoidalis. Paries medialis sepii nasi ossei In
parte superiore lamina perpendiculari ossis ethmoidalis, vomere, spina nasali ossis

frontalis formatur. In parte posteriore paries medialis sepii nasi ossei ostro ossis
sphenoidalis, in parte inferiore crista basali maxillae et ossis palatini formatur.

63

10. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1 Ciało człowieka składa się z głowy, korpusu i kończyn.
2. Wątroba leży pod przeponą
3 Opłucna pokrywa płuca.
4 W klatce piersiowej są 3 jamy surowicze: jama opłucnej – prawa i lewa oraz jama osierdzia.

5 Choroby oczu są niebezpieczne.
6 Nerki leżą w okolicy lędźwi w części tylnej brzucha.
7 Wątroba jest narządem wytwarzającym żółć.
8 Płuca wypełniają jamy opłucnej

9 Obieg krwi większy(duży) jest o wiele dłuższy od obiegu krwi mniejszego.(małego)
10 Wątroba jest zaliczana do gruczołów trawiennych

11. Przetłumacz proste wyrażenia diagnostyczne na jęz. polski.

Fractura colli femoris

Haemorrhagia ex cicatrice

Infectio vulneris

Ulceratio crurum

Observatio abdominis

Amputatio renis sinistri

Dolores posttraumatici

Oedema membri inferioris

Tumor pulmonis dextri

Traumata multa capitis

Operatio herniae inguinalis

Suspicio commotionis cerebri

Status post hepatitidem.

Observatio pancreatitidis

Distorsio pedis sinistri.

Luxatio coxae congenita.

12. Przetłumacz następujące wyrażenia diagnostyczne.na jęz.łaciński

przerzuty
nowotworowe do:

nerek ; wątroby ; śledziony ; węzłów chłonnych ; płuca ; krtani ; płuc ;
mózgu

operacja z powodu:

raka wargi ; zapalenia wyrostka robaczkowego ; tętniaka serca ; złamania
goleni

stan po:

zapaleniu wątroby ; niedokrwistości ; krwotoku ; operacji ; skręceniu

stopy lewej

podejrzenie :

cukrzycy ; zapalenia trzustki ; zapalenia płuc ; astmy ; wstrząśnienia
serca

obserwacja co do:

choroby układowej ; zapalenia nerek ; zwichnięcia biodra lewego
białaczki ;

z powodu:

tętniaka ; krwotoku ; pęknięcia śledziony ; zniekształcenia ;
przemieszczenia

Zwroty i sentencje

1 Honores mutant mores
2 Sine labore non erit panis in ore.

3 Consuetudo est altera natura.
4 Ne omnibus credas.

5 Tempora mutantur et nos mutamur in illis.
6 Panem et circenses.

7 Necessitas artium mater.
8 Testimonium maturitatis.

9 Curriculum vitae.
10 Salus aegrotorum suprema lex.

64

9. Wzór samogłoskowy. Odmiana

_________________

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne

mianownictwo diagnostyczne

rete, is n

sarcoidosis, is f (gr)

basis, is f (gr)

anamnesis, is f (gr)

symphysis, is f (gr)

metastasis, is f (gr)

hypophysis, is f (gr)

necrosis, is f (gr)

synchondrosis, is f (gr)

neurosis, is f (gr)

synostosis, is f (gr)

stenosis, is f (gr)

syntenosis, is f (gr)

agenesis, is f (gr)

syndesmosis, is f (gr)

paralysis, is f (gr)

epiphysis, is f (gr)

cirrhosis, is f (gr)

Nota bene!

Czasami odmienia się we wzorze samogłoskowym również kilka rzeczowników ze wzoru

mieszanego, np.: pelvis, is f ; febris, is f ; tuberculosis,is f

Przykłady odmian wg wzoru samogłoskowego

casus

singularis

pluralis

rete mirabile
nom.

rete mirabile

retia mirabilia

gen.

retis mirabilis

retium mirabilium

dat.

reti mirabili

retibus mirabilibus

acc.

rete mirabile

retia mirabilia

abl. reti mirabili`

retibus mirabilibus

dosis therapeutica
nom.

dosis therapeutica

doses therapeuticae

gen.

dosis therapeuticae

dosium therapeuticarum

dat.

dosi therapeuticae

dosibus therapeuticis

acc. dosim/in therapeuticam

doses therapeuticas

abl. dosi therapeutica

dosibus therapeuticis

i es/ ia ium

65

9.1. Słowotwórstwo w diagnostyce. Przyrostki

przyrostek znaczenie

przykład tłumaczenie

–osis

oznacza w
mianownictwie
klinicznym proces lub
stan chorobowy

necrosis, is f (gr)
paradontosis, is f (gr)
narcosis, is f (gr)

martwica
przyzębica, parodontoza
narkoza, znieczulenie ogólne

-centesis

oznacza w

mianownictwie
klinicznym nakłucie,
biopsję

cardiocentesis, is f (gr)

pleurocentesis, is f (gr)

nakłucie serca

nakłucie opłucnej

-clysis

wlew

bronchoclysis, is f (gr)
phleboclysis, is f (gr)

wlew dooskrzelowy
wlew dożylny

-iasis

stan chorobowy

lithiasis, is f (gr)
psoriasis, is f (gr)

kamica
łuszczyca

-ptosis

opadnięcie

blepharoptosis, is f (gr)

hepatoptosis, is f (gr)

opadnięcie powieki

opadnięcie wątroby

-rrhexis

pęknięcie, rozerwanie

cardiorrhexis, is f (gr)
phleborrhexis, is f (gr)

pęknięcie serca
rozerwanie żyły

-tripsis

kruszenie

lithotripsis, is f (gr)
nephrolithotripsis, is f (gr)

kruszenie kamieni
kruszenie kamieni
nerkowych

Exercitationes

1. Przetłumacz następujące wyrażenia anatomiczne na jęz. polski.

calcar pedis

symphysis pubica

vas afferens

rete venosum plantare

exemplar bonum

margo parietalis

arteria femoralis

foramen ethmoidale anterius

bronchus principalis dexter

vas capillare

basis cranii

syndesmosis tibiofibularis

musculus gracilis

aponeurosis plantaris cirrhosis

hepatis

2. Podane wyrażenia zamień na pluralis. Przetłumacz na jęz. polski.

dosis minima

appendix omentalis

cartilago nasalis accessoria

regio thoracica lateralis

arteria ciliaris posterior brevis

extremitas inferior

articulatio sternocostalis

divisio anterior

cellula ethmoidalis posterior

calix renalis minor

ductulus aberrans

fascia muscularis

crus osseum ampullare

foramen intervertebrale

ramus nasalis internus

3. Wybierz poprawnie napisane wyrażenie. Przetłumacz na jęz. polski.

a) pulmo dextra
b) pulmonis dextri
c) pulmone dextrum

a) foramina sacrala
b) foramina sacralia
c) foraminum sacralum

a) cellula ethmoidalia
b) cellulae ethmoidalis
c) cellulis ethmoidalis

a) vasi lymphatici
b) vas lymphatica

c) vas lymphaticum

a) rete venosum
b) reti venosa

c) retis venosis

a) ramo articulares
b) rami articulari

c) ramo articulari

a) nervus palatinus minus
b) nervi palatini minori
c) nervi palatini minores

a) dosis maximae
b) dosi maximae
c) dosin maxima

a) ductuli alveolari
b) ductuli alveolares
c) ductulo alveolare

66

4. Uzupełnij brakujące końcówki w wyrażeniach przyimkowych. Przetłumacz te wyrażenia

na język polski.

ex incisura trochlear... ulnae

in musculo splenio cervic...

inter nervos intercostal...

circum articulation... cricothyroideam

cum truncis lumbal...

apud glandulas lingual.... anterior...

ad corpus adipos... fossae ischiorectal...

sine bas... cranii

per symphysim/in pubic...

a condylo medial... femoris

trans ganglion cervical... superius

sub hypophysi pharynge...

5. Wyrazy w nawiasach przetłumacz na jęz. łaciński i postaw w odpowiedniej formie.

Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski.

in (szczyt) pulmonis dextri

per (rozścięgno) latam

circum (podstawa) linguae

inter (płuco)

cum (naczynie) sanguineo/sanguifero

ex (nerka) dextro

ab (spojenie) pubica

ad (ostroga) pedis

sine (sieć) arterioso

sub (otwór) sacrali posteriore

6. Od podanych rzeczowników utwórz przymiotniki. Podaj formy podstawowe.

Przetłumacz na jęz. polski.

latus, eris n

cervix, icis f

lacrima, ae f

sternum, i n

abdomen, inis n

cilium , i n

mandibula, ae f

umbilicus, i m

crus, cruris n

occiput, itis n

nasus, i m

dorsum, i n

cerebrum, i n

palma, ae f

femur, oris n

7. Przetłumacz na jęz. polski.

De hypophysi seu glandula pituitaria

Systema endocrinum multas glandulas continet. Inter glandulas endocrinas primam
partem hypophysis tenet. Hypophysis glandula impar est. Haec glandula in facie

inferiore encephali in cavo cranii sita est. Ex duobus lobis constat. Hypophysis multa
hormona secernit.

Hormona lobi anterioris crescentiam organismi regulant. Etiam functiones aliarum
glandularum endocrinarum dirigunt.

Hormona lobi posterioris tensionem sanguinis sustinent. Atque uropoesim retinent.
Denique contractiones tunicae muscularis uteri provocant.

Aliae glandulae endocrinae sunt: glandula thyroidea, thymus, insulae Langerhansi in
pancreate, glandulae suprarenales, glandulae genitales – testes (masculinae) et ovaria

(femininae).

8. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe na jęz. łaciński.

przez mięsień podłużny dolny przy błonie mięśniowej od

tętnicy wątrobowej wspólnej

do okrężnicy zstępującej poniżej żyły podżebrowej

z guza ciemieniowego

z krezką grzbietową wspólną

do podstawy płuca pod

otworem

gruszkowatym

pomiędzy tętnicami

grzbietowymi języka

wokół węzłów oskrzelowo-

płucnych

na gałęziach opłucnowych i

trzewnych

nad szczeliną poziomą przez

chrząstkozrost klinowo-

potyliczny

bez obwodu stawowego

67

9. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1 Podstawa czaszki dzieli się na podstawę czaszki zewnętrzną i wewnętrzną.
2 Powietrze wchodzi do płuc z jamy nosowej przez nozdrza tylne, gardło i tchawicę.

3. Wyróżniamy róne stawy, takie jak : staw płaski, zawiasowy, obrotowy, eliptyczny, kłykciowy,

kulisty i siodełkowy.

4 Płuca są położone w jamie klatki piersiowej.
5 W ciele ludzkim wyróżniamy jamę klatki piersiowej, jamę brzuszną i jamę miednicy.

6 Opłucna pokrywa płuca i wyściela klatkę piersiową.
7 W żołądku widzimy dwa (2) otwory, dwie (2) ściany i dwa (2) brzegi.
8 Śledziona leży w jamie brzusznej, w lewym podżebrzu.
9 Chrząstkozrost żebra pierwszego łączy chrząstkę żebra pierwszego z rękojeścią mostka.

10 Na klatce piersiowej jest linia pośrodkowa przednia od wcięcia jarzmowego mostka do spojenia

łonowego.

10. Przetłumacz proste diagnozy na jęz. polski.

Status post myorrhexin

Intoxicatio ex hypervitaminosi A.

Fibrosis partis marginalis hepatis

Prostatitis acuta cum

retentione urinae

Thrombosis venosa superficialis

cruris dextri

Cholecystectomia propter

cholelithiasim

Bronchiectases post
pneumoniam

Status post cardiocentesim

Pneumonia in anamnesi.

Stenosis ostii arteriae
pulmonalis

Operatio propter blepharoptosim.

Cirrhosis hepatis probabiliter
postalcoholica

Status post
nephrolithotripsim

Intoxicatio alimentaria

Sinusitis paranasalis bacteriosa

11. Przetłumacz diagnozy na jęz. polski

1 Guz płuca lewego z przerzutami do kości

2 Złamanie podstawy czaszki
3 Przerzuty nowotworowe do płuc
4 Martwica niedokrwienna prawej nerki
5 Stłuszczenie wątroby polekowe

6 Rak przerzutowy w nerce prawej
7 Ostra niewydolność oddechowa i krążeniowa
8 Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
9 Guz trzustki z przerzutami

10 Peritonitis diffusa

Zwroty i sentencje

1 Cave canem!
2 Nulla est medicina sine Lingua Latina.

3 Non scholae sed vitae discimus.
4 Nosce te ipsum.

5 Oculus vitae sapientia
6 Verae amicitiae sempiternae sunt.

7 Qualis vita, finis ita.
8 Medicina soror philosophiae.

9 In vino veritas, in aqua sanitas.
10 Repetitio est mater studiorum

68

10. Wzór mieszany. Odmiana

_________ ______________

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne

mianownictwo diagnostyczne

auris, is f

mors, mortis f

cutis, is f

ars, artis f

axis, is m

febris, is f *

orbis, is m

tussis, is f *

canalis, is m

tuberculosis, is f*

pars, partis f

tabes, is f

dens, dentis m

os, ossis n

cor, cordis n

pons, pontis m

lens, lentis f

pelvis, is f *

Nota bene!

* te rzeczowniki czasami są też odmieniane we wzorze samogłoskowym
pelvis, is f –miednica ; febris, is f –gorączka, temperatura ; tuberculosis, is f – gruźlica

odmieniają się we wzorze mieszanym, ale w accusatiwie singularis mogą przyjąć końcówki
–im lub–em
np. ( acc. = pelvem /im ; febrem /im ; tuberculosem /-im),
a w ablatiwie singularis końcówki -i lub –e

np. (abl. = pelve /i ; febre /i ; tuberculose /i)

Przykłady odmian wg wzoru mieszanego

casus

singularis

pluralis

dens incisivus
nom.

dens incisivus

dentes incisivi

gen

dentis incisivi

dentium incisivorum

dat

denti incisivo

dentibus incisivis

acc.

dentem incisivum

dentes incisivos

abl dente incisivo

dentibus incisivis

auris media
nom.

auris media

aures mediae

gen

auris mediae

aurium mediarum

dat

auri mediae

auribus mediis

acc.

aurem mediam

aures medias

abl aure media

auribus mediis

e es/ a ium

69

casus

singularis

pluralis

canalis dentalis posterior
nom.

canalis dentalis posterior

canales dentales posteriores

gen

canalis dentalis posterioris

canalium dentalium posteriorum

dat

canali dentali posteriori

canalibus dentalibus posterioribus

acc.

canalem dentalem posteriorem

canales dentales posteriores

abl canale dentali posteriore

canalibus dentalibus posterioribus

pars subcutanea
nom.

pars subcutanea

partes subcutaneae

gen

partis subcutaneae

partium subcutanearum

dat

parti subcutaneae

partibus subcutaneis

acc.

partem subcutaneam

partes subcutaneas

abl parte subcutanea

partibus subcutaneis

os temporale
nom.

os temporale

ossa temporalia

gen

ossis temporalis

ossium temporalium

dat

ossi temporali

ossibus temporalibus

acc.

os temporale

ossa temporalia

abl osse temporali

ossibus temporalibus

10.1. Nieregularności w odmianie III deklinacji

10.1.1. Rzeczownik vas, vasis n

– naczynie, odmienia się w singularis wg deklinacji III we wzorze spółgłoskowym, natomiast
w pluralis odmiana jest wg deklinacji II

casus

singularis

pluralis

vas capillare lymphaticum
nom.

vas capillare lymphaticum

vasa capillaria lymphatica

gen

vasis capillaris lymphatici

vasorum capillarium lymphaticorum

dat

vasi capillari lymphatico

vasis capillaribus lymphaticis

acc.

vas capillare lymphaticum

vasa capillaria lymphatica

abl vase capillari lymphatico

vasis capillaribus lymphaticis

10.1.2. Rzeczownik vis, - f
– siła, moc, nie posiada genetiwu ani datiwu singularis. W akusatiwie singularis ma końcówkę

-im . W pluralis odmienia się regularnie od tematu vir- we wzorze samogłoskowym

casus

singularis

pluralis

vis occulta
nom.

vis occulta

vires occultae

gen ---

virium occultarum

dat

---

viribus occultis

acc. vim occultam

vires occultas

abl vi occulta

viribus occultis

70

10.1.3. Odmiana we wzorze mieszanym lub samogloskowym
rzeczowniki:

pelvis,is f : febris, is f ;

tuberculosis, is f ; tussis, is f

10.1.4. Rzeczowniki pochodzenia greckiego zakończone na –(o)ma

(np. symptoma ; myoma ) mają w pluralis w datiwie i ablatiwie –is zamiast –ibus
np. (symptomatis ; myomatis)

10.1.5. Rzeczownik hepar, atis n
– wątroba, odmienia się wg wzoru spółgłoskowego.

10.1.6. Przymiotnik vetus, eris
– stary, odmienia się wg wzoru spółgłoskowego.

Exercitationes

1. Dopasuj odpowiednie przymiotniki dla podanych rzeczowników. Przetłumacz na jęz.

polski.

os

brevis,e ; cuboideus, a, um ; centralis, e ; frontalis, e ; hamatus, a, um :

lunatus, a, um

pars

ascendens, entis ; distalis, e ; lacrimalis, e ; osseus, a, um ; cardiacus, a, um ;
nasalis, e ;

canalis

nutricius, a, um ; dentalis, e ; venosus, a, um ; vertebralis, e ; mastoideus, a,

um ; biliaris, e

systema

digestorius, a, um ; respiratorius, a, um ; circulatorius, a, um ; nervosus, a,

um ; urogenitalis, e

2. Przetłumacz następujące wyrażenia na jęz. polski.

auris externa

canalis acusticus

pars buccalis

pelvis maior

vis vitalis

diameter obliqua

cor sinistrum

venter frontalis

falx inguinalis

lens artificialis

pelvis maior

os cuneiforme intermedium

clunis sinistra

dens mollaris

natis dextra

systole atriorum (atrialis)

papilloma malignum

febris gravis continua

metastasis carcinomatosa

frons quadrata

mors subita

symptoma cardinale

bronchitis acuta

tuberculosis pulmonum secundaria

cicatrix vetus

diagnosis falsa

diastole ventriculorum (ventricularis)

71

3. Zaznacz jaka jest poprawna forma pluralis dla następujących rzeczowników. Przetłumacz

na jęz. polski.

musculus, i m
a) musculum

b) musculi
c) muscula
d) muscules

fossula, ae f
a) fossuli

b) fossulae
c) fossules
d) fossula

paries, etis m
a) parieses

b) parieti
c) parieta
d) parietes

index, icis m
a) inexes

b) indices
c) indexices
d) indexici

periodus, i f
a) perioda
b) periodi
c) periodes

d) periodusi

myoma, atis n
a) myomae
b) myomi
c) myomatia

d) myomata

pes, pedis m
a) peses
b) pesis
c) pedes

d) pedis

radix, icis f
a) radixes
b) radici
c) radica

d) radices

salus, utis f
a) salutis

b) saluta
c) saluses
d) salutes

margo, inis m
a) marges

b) margina
c) margines
d) margonis

canalis, is m
a) canales

b) canalis
c) canali
d) canala

calix, icis m
a) calices

b) calixes
c) calici
d) calica

latus, eris n
a) lateri
b) lati
c) latum

d) latera

regio, onis f
a) regiona
b) regies
c) regiones

d) regionis

epidydimis, idis f
a) epidydimes
b) epidydimidi
c) epidydimida

d) epidydimides

foramen, inis n
a) foramines
b) foramina
c) foramini

d) foramena

corpus, oris n
a) corpores

b) corpusa
c) corpora
d) corpori

organon, i n
a) organi

b) organa
c) organum
d) organes

phalanx, angis f
a) phalangi

b) phalanges
c) phalangia
d) phalanxes

ren, renis m
a) renis

b) renes
c) reni
d) rena

crus, cruris n
a) crusis
b) crusa
c) crures

d) crura

ligamentum, i n
a) ligamenti
b) ligamenta
c) ligamentus

d) ligamentum

pars, partis f
a) partes
b) pares
c) partis

d) parietes

trochanter, eris m
a) trochanteres
b) trochantera
c) trochanteri

d) trochanterus

4. Wyrazy w nawiasach postaw w gen. singularis. Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski.

limen (nasus)

ossa (pes)

ulcus (crus sinistrum)

anteversio (uterus)

apex (cor)

ablatio (retina)

apex (os) sacri

medulla (ossa)

coarctatio (aorta)

rubor (labia)

radices (dentes canini)

commotio (cerebrum)

musculus arrector (pilus)

partes (corpus humanum)

observatio (bronchitis chronica)

corpus (homo)

diaphragma (pelvis)

symptomata (carcinoma)

viscera (caput)

planta (pes dexter)

cirrhosis (hepar)

72

5. Dopasuj odpowiednie przymiotniki do podanych wyrazów. Przetłumacz wyrażenia na jęz.

polski.

pars

tympanicus, a, um ; descendens, entis ; lateralis, e ; abdominalis, e ;

osseus, a, um ; liber, a , um

dens

caninus, a, um ; mobilis, e ; molaris, e ; incisivus, a, um ; persistens, entis ;
pr(a)emolaris, e

canalis

alimentarius, a, um ; caroticus, a, um ; femoralis, e ; alimentaris,e ;

obturatorius, a, um ; sacralis,e

pelvis

renalis, e ; infantilis, e ; rhachiticus, a, um ; planus, a, um ; ovalis, e ;

abnormis, e ; angustus, a, um

os

zygomaticus, a, um ; nasalis, e ; pelvicus, a, um ; brevis, e ; hamatus, a , um ;
cranialis, e ; sacralis,e

nephritis acutus, a, um ; bilateralis, e ; degenerativus, a, um ; tubularis, e ;

metastaticus, a, um ; dexter, a, um

6. Dopasuj odpowiedni przymiotnik dla wymienionych rzeczowników. Wyrażenia

przetłumacz na jęz. polski.

7. Wyrazy w nawiasach postaw we właściwym przypadku. Przetłumacz na jęz. polski.

arteria princeps (pollex)

vena efferens (hepar)

ramus (crus dextrum)

dolor post (extractio) (dens)

cavitas (larynx)

pars libera (membrum superius)

dorsum (pes)

transfusio (sanguis)

nervus dorsalis (corpus trapezoideum)

corpus (pancreas)

radix (pulmo)

musculus (diaphragma) (pelvis)

regio (abdomen)

pars dorsalis (pons)

vas longum portale (hypophysis)

minus ; frontalis ; sinistrum

foramen ......
lobus ............
cor ......

sinister ; malignum ; thoracica

vertebra ......
pes ...............
neoplasma ..........

ascendens; sigmoideum; chirurgicum

colon ..........
arteria .........
collum ...........

perniciosa ; urogenitale ; noster

diaphragma ...........

anaemia ............
oculista ..............

adiposum ; mediale ; nova

methodus .........

corpus ...........
crus .................

therapeutica ; anterior ; lymphaticum

vas.........

vis .........
paries ..............

cuneiforme ; molaris ; subita

dens .........
mors .........
os .....

chronica ; maior ; alimentarius

canalis ............
laryngitis .......
pelvis .............

abdominali ; posterior ; ischiadicum

tuber .....
pars .........
venter .......

motoria ; renalis ; superior

calix ............

fornix .......
radix .......

obliqua ; pia ; bifidus

diameter ..........

ureter ............
mater ..............

mastoideus ; sinister ; gastrica

regio .....

margo ..........
pulmo ...........

73

8. Uzupełnij miejsca wykropkowane. Przetłumacz wyrażenia na jęz. polski.

inter muscul... pectoral... maior...

pars clavicular... in clavicul...

glandula submandibular... in angul.. inferior...
trigoni submandibular...

diaphragma inter cav... abdomin... et thorac...

e cav... nasal... per choan...

margines in corpor.. fibul...

cartilagines costal... cum stern..

sternum inter pulmon...

ab basi pyramid... renal...ad cortic...

ungues in digit...man.. et ped...

vena cav... infer... infra diaphragm...

labium extern... et intern... in crista iliac...

pleura circum radic... pulmon...

pedunculi cerebr... supra pont...

medulla oblongat... cum medulla spinal...

9. Przetłumacz na jęz. polski.

De hepate
Hepar maxima glandula in corpore hominis est. Hepar praecipue hypochondrium dextrum,
superiorem partem epigastrii et partim hypochondrium sinistrum implet. Eius crassitudo et
magnitudo apud homines variae sunt. Color eius rubicundus est ac facies plana et glabra. Hepar in

duos lobos divisum est. Lobus dexter maior est quam lobus sinister. Substantia hepatis ex plurimis
membranis et glandulis constat. Omnis fere superficies hepatis peritoneo tegitur. Hepar cum
ventriculo, parte anteriore parietis cavi abdominis et cum diaphragmate a peritoneo multis
ligamentis coniungitur.

Facies diahragmatica dividitur in partes, quae sunt: pars superior, anterior, dextra, et posterior.
In hepate varias impressiones videmus.
Impressio esophagea in margine posteriore (hepatis) apud marginem sulci sagittalis sinistri est.
Impressio gastrica in facie diaphragmatica lobi sinistri (hepatis) est.

Impressio colica a fronte in lobo dextro (hepatis) est.
Impressio renalis et suprarenalis a tergo in lobo dextro (hepatis) est.
Hepar ex parenchymate, vasis sanguineis et ductibus biliaribus constat.
Hepar fel seu bilem secernitur. Fel in vesica fellea deponitur.

10. Przetłumacz zdania na jęz. polski.

1 Cavum abdominis a cavo pectoris diaphragmate seiungitur.
2 Cutis hominum et animalium ex epidermide, e cute propria et subcute constat.

3 In femore conspicimus corpus, collum, caput femoris, foveam capitis femoris atque ligamentum

capitis femoris.

4 Os e tribus partibus constat: e periosteo quod os vestit saepitque, e substantia compacta et e

medulla ossium.

5 Sanguis in corpore hominis per venas et per arterias difunditur.
6 Studiosi medicinae cognoscunt originem, ventrem et insertionem musculi.
7 Viscera varia sunt, exempli causa: hepar, pancreas, lien, ventriculus, renes aliaque.
8 Multum legimus de morbis narium et aurium, de dentium dolore, de vitiis singularium corporis

partium, de tussi, de curationis generibus atque de fracturis ossium.

9 Aegroti medicamenta saepe per os, interdum per rectum et per vaginam in corpus introducunt.
10 Nervus vagus, sive ambulatorius, sic nominatur, quia non determinatur ad aliquem partem , sed

vagatur per omnia viscera corporis humani.

74

11. Wyrazy w nawiasach postaw w odpowiednim przypadku, przetłumacz na jęz. łaciński.

okolica

(ciało ; kolano ; łokieć ; przedramię ; głowa ; grzbiet ; kończyna dolna ; szyja ;
brzuch ; stopa) (pachowa ; łydkowa ; nadbrzuszna ; szyjna ; ustna ; węchowa ;

udowa ; łonowa)

część

(aorta ; kończyna górna ; gardło ; przysadka ; układ autonomiczny ; przegroda

nosa ; żołądek) (błoniasta ; brzuszna ; kostna ; lędźwiowa ; końcowa ; maciczna ;
skórna ; wątrobowa)

kanał

( korzeń zęba ; nadgarstek ; odbytnica ; włos ; żołądek ; szyjka macicy ; żuchwa )
(kręgowy ; kłykciowy ; pachwinowy ; udowy ; spiralny ; wnikający ; skrzydłowy )

ściana

(czaszka ; pochwa ; brzuch ; krtań ; żołądek ; gardło ; macica ; naczynia ; jajowód
; błędnik ) (przednia ; boczna ; kostna ; sutkowa ; szyjno-żylna ; szyjno tętnicza ;

pokrywkowa )

kość / kości

(palce ręki / stopy ; śródręcze ; guziczna ; sitowa ; udowa ; czaszka ; udo ; łzowa ;

serca ; biodrowa ; łonowa ; kulszowa ; czołowa ; gnykowa ; krótka ; haczykowata
; podniebienna)

12. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe na język łaciński.

w krwi żylnej na

kości płaskiej po

zębach mlecznych

wokół stawu złożonego

przez nozdrza nosa

do lewej stopy

z szerokim brzegiem

od miednicy mniejszej

na oponie mózgowej miękkiej

na wierzchołku płuca

z otworu odżywczego pomiędzy częściami bocznymi

wewnątrz skóry właściwej przez

kanał zasłonowy

przy zginaczu kciuka

na szczycie rzepki

w płynie osierdziowym

w okolicy pępkowej

bez naczyń włosowatych

w sieci stawowej łokcia

z korzenia płuca

13. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1 Ucho składa się z ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego.

2 Serce dzieli się na przedsionki i komory.
3 Studenci poznają oś strzałkową, pionową, poziomą a także poprzeczną.
4 Otwory kręgowe tworzą kanał kręgowy.
5 Most mózgu leży powyżej rdzenia przedłużonego.

6 Miednica jest zbudowana z kości krzyżowej i kości guzicznej.
7 W sercu wyróżniamy podstawę serca i koniuszek serca.
8 Okostna pokrywa powierzchnie kości z wyjątkiem powierzchni stawowych
9 Przewlekły kaszel jest objawem gruźlicy.

10 Oznakami zapalenia są: zaczerwienie i obrzęk z bólem i temperaturą.

Zwroty i sentencje

1 Mors certa, hora incerta.
2 De mortuis aut bene aut nihil.

3 Nemo prophaeta acceptus est in patria sua.
4 Parietes habent aures.

5 Occasio furem facit.
6 Errores medicorum terra tegit.

7 Mater semper certa est, pater numquam.
8 Cor in ore, os in corde.

9 Malum vas non frangitur
10 Amicus verus rara avis.

75

11. Przymiotniki III deklinacji. Odmiana

____ __________

11.1. Wiadomości wstępne

Przymiotniki w III deklinacji dzielą się na trzy grupy zależne od ilości końcówek
rodzajowych.

1) Przymiotniki o trzech zakończeniach, tj. każdy rodzaj ma swoją oddzielną końcówkę,

np.:

saluber, salubris, salubre - zdrowy, leczniczy

acer, acris, acre

- ostry

2) Przymiotniki o dwóch zakończeniach, tj. wspólna końcówka dla rodzaju męskiego

i żeńskiego, oddzielna dla rodzaju nijakiego,

np.:

brevis, breve

- krótki

medialis, e

- przyśrodkowy

pulmonalis, e

- płucny

3) Przymiotniki o jednym zakończeniu, tj. wspólna końcówka na wszystkie trzy rodzaje

(podaje się genetiwus),
np.:

simplex, simplicis - prosty, niezłożony

par, paris

- równy, parzysty

descendens, entis - zstępujący
communicans, antis - łączący

hepatogenes, is - wątrobopochodny

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne

mianownictwo diagnostyczne

puter, putris, putre

mobilis, e

costalis, costale

migrans, antis

frontalis, frontale

gravis, e

biceps, bicipitis

duplex, duplicis

teres, teretis

operabilis, e

inguinalis, e

carcinogenes, is

abdominalis, e

vasogenes, is

facialis, e

multiformis, e

renalis, e

penetrans, antis

ascendens, entis

perforans, antis

recens, entis

deformans, antis

persistens, entis

praecox, ocis

costalis, e

cardiogenes, is

76

11.2. Zestawienie końcówek odmiany przzymiotników III deklinacji

casus

m f

n

singularis
nominativus=nom

różne

genetivus

-is

dativus

-i

accusativus

-em

= nom

ablativus

-i

pluralis
nominativus= voc

-es

-ia

genetivus

-ium

dativus

-ibus

accusativus

-es

-ia

ablativus

-ibus

Przykłady odmiany przymiotników

casus

singularis

pluralis

acer, is, e m f n m f n
nom.

acer acris

acre

acres acres

acria

gen

acris acris acris

acrium acrium acrium

dat

acri acri acri

acribus acribus acribus

acc.

acrem acrem

acre

acres acres

acria

abl

acri acri acri

acribus acribus acribus

costalis, e m f n m f n
nom.

costalis costalis

costale

costales costales

costalia

gen

costalis costalis costalis

costalium costalium costalium

dat

costali costali costali

costalibus costalibus costalibus

acc.

costalem costalem

costale

costales costales

costalia

abl

costali costali costali

costalibus costalibus costalibus

recurrens, entis m f n m f n
nom.

recurrens recurrens

recurrens

recurrentes recurrentes

recurrentia

gen

recurrentis recurrentis recurrentis recurrentium recurrentium recurrentium

dat

recurrenti recurrenti recurrenti

recurrentibus recurrentibus recurrentibus

acc.

recurrentem recurrentem

recurrens

recurrentes recurrentes

recurrentia

abl

recurrenti recurrenti recurrenti recurrentibus recurrentibus recurrentibus

77

11.3. Słowotwórstwo. Przyrostki i przedrostki w III deklinacji

przymiotników

Przedrostki i przyrostki używane w słowotwórstwie dotyczącym przymiotników.

przyrostek

(łac./grec)

znaczenie przykład

-alis, -aris

cecha przedmiotu, odnoszący się
do

letalis,e
capillaris, e

-formis

podobny do, w kształcie cuneiformis,

e

falciformis, e

-genes

pochodny od

cardiogenes, is

hepatogenes, is

-bilis

możliwy do czegoś , nadawanie
się do czegoś

mobilis, e
sanabilis, e

-is

wyraża cechę przedmiotu

levis, e
dulcis, e

-ilis

wyraża możliwość, zdatność do

czegoś

gracilis, e

facilis, e

przedrostek

(łac./grec)

znaczenie przykład

circum-

wokoło, wokół circumarticularis,

e

circumintestinalis, e

epi-

nad, ponad

epicostalis, e
epimandibularis, e

hemi-

pół hemiglossalis,

e

hemifacialis, e

hyper-

ponad, nad

hyperglandularis, e

hypernormalis, e

hypo-

pod, poniżej hypocondylaris,

e

hypothermalis, e

infra-

poniżej, pod

infracorticalis, e
infrasternalis, e

inter-

między, pomiędzy interpupillaris,

e

interrenalis, e

para-

przy, obok

paraglenoidalis, e
paranasalis, e

peri-

wokoło, wokół pericellularis,

e

pericornealis, e

prae-

przed- praecardialis,

e

praecordialis, e

retro-

wstecz, za-

retrotonsillaris, e
retrosternalis, e

semi-

pół seminormalis,

e

semilunaris, e

sub-

pod subapicalis,

e

subfemoralis, e

supra-/ super- nad, ponad

supraduralis, e
supracondylaris, e

78

Exercitationes

1. Uzupełnij formy podstawowe przymiotników. Określ przynależność do deklinacji, a

następnie przetłumacz na jęz. polski.

aorticus externus palatinus regularis
capillaris gastricus

permanens sternalis

cerebralis iliacus

piriformis

ulnaris

chronicus insensibilis pisiformis

vaginalis

cruciformis nephrogenes recens

venosus

2. Podaj rzeczowniki, od których zostały utworzone podane przymiotniki. Przetłumacz na

jęz. polski.

abdominalis, e

anaemicus, a, um

infectiosus, a, um

laryngeus, a, um

alaris, e

sacciformis, e

lateralis, e

partialis, e

nasalis, e

angularis, e

vertebralis, e

arteriosus, a, um

osseus, a, um

scapularis, e

sternalis, e

fascialis, e

frontalis, e

pulmonalis, e

pubicus, a, um

articularis, e

3. Dla następujących rzeczowników utwórz przymiotniki i zapisz je w formach

podstawowych.

(o)esophagus colon

nervus

thorax

alveolus crus nodus

tibia

arteria cutis pectus uterus
brachium margo peritoneum vena

caput musculus

pulmo palatum

ventriculus duodenum brachium

venter

scapula femur intestinum

patella

abdomen cervix auricula brachium

4. Po zastosowaniu związku zgody uzupełnij brakujące końcówki przymiotników.

Przetłumacz wyrażenia na jęz. polski.

membrana (analis,e ) (elasticus, a, um) (limitans, antis) (basalis, e) (interosseus, a,

um) (intercostalis, e)

margo

(falciformis, e) (liber, a, um) (temporalis, e) (ulnaris, e) (zygomaticus, a,

um) (squamosus, a, um)

pars

(cuneiformis, e) (cardiacus, a, um) (ascendens, entis) (ciliaris, e)
(cartilagineus, a, um) (alaris, e)

regio

(abdominalis, e) (axillaris, e) (calcaneus, a, um) (cervicalis, e) (cruralis, e)
(epigastricus, a, um)

corpus

(luteus, a, um) (ciliaris, e) (adiposus, a, um) (medullaris, e) (spongiosus, a,

um) (vertebralis, e)

tuberculum (minor, us) (articularis, e) (anatomicus, a, um) (maior, ius) (gracilis, e)

(distalis, e) (lingualis, e)

79

5. Wybierz odpowiedni przymiotnik (może być użyty kilkakrotnie) i połącz go z odpo-

wiednim rzeczownikiem. Przetłumacz wyrażenia na jęz. polski. Zwróć uwagę na

tłumaczenie przymiotników.

canalis , is m ; glandula, ae f ; nucleus, i m

1 hypoglossus,a, um
2 sublingualis, e

3 hypoglossalis,e
4 hypoglossicus, a, um

fovea, ae f ;pars, partis f ;cartilago, inis f ;
fossa, ae f ; plica, ae f ;canalis, is m ;musculus, i m ;

lamina, ae f ; sulcus, i m ; tuberositas, atis f ;
processus, us m; hamulus, i m

1 alaris, e
2 pterygoideus, a, um

3 penniformis, e

ramus, i m ; plexus, us m ; canaliculus, i m ;
margo, inis m ; musculus, i m

1 mammarius, a, um
2 mammiformis, e

3 mammalis, e
4 mammatus, a, um

5 mastoideus, a, um

os, ossis n ; cartilago, inis f ; margo, inis m ; arteria,
ae f; pars, partis f; hemidiscus, i m ; sinus, us m

1 cunealis, e
2 cuneatus, a, um

3 cuneiformis, e
4 sphenoidalis, e

nervus, i m ; arteria, ae f; vena, ae f ; nodus, i m

(lymphaticus) ; fascia, ae f

1 phrenicus , a, um

2 diaphragmaticus, a, um

regio, onis f ; aeteria, ae f ; vena, ae f ; musculus, i m 1 hypochondriacus, a,um

2 subcostalis, e

6. Wpisz w miejsce kropek odpowiednie przedrostki. Wyrażenia przetłumacz na jęz. polski.

in ligamento (

nad)...

spinali

in lamina parietali

(o)....

cardii

circum facies (

między)...

lobares trans

articulationes

(

między)..

metatarseas

de tela (

pod)

...mucosa

per nodos lymphaticos

(przy).....

sternales

e membrana

(między)

...ossea apud

ramum

(

około)....

flexum

inter foramina (

między)...

vertebralia

cum nodis lymphaticis

(między)....

costalibus

supra regionem (

nad)

....gastricam

ad articulationes

(między) ....

tarseas

sub fossa

(pod)....

spinata sine

ramo

(

nad=po)...

ficiali nervi ulnaris

propter herniam

(przy)

...esophageam

ramus sympathicus ad ganglion (

pod)...

mandibulare

cum spatio (

za)...

pharyngeo infra

bursam

(

pod)...

cutaneam (

pod)...

patellarem

7. Przetłumacz na jęz. polski.

De pancreate
Pancreas est magna glandula corporis hominis. Etiam glandula endocrina est. In pariete posteriore
cavi abdominis iacetur. Pancreas transverse a duodeno versus lienem extensa est. Figuram ad

linguam caninam accedentem habet, latiorem apud duodenum, angustiorem prope lienem.
Pancreas e capite, corpore et cauda constat. A pancreate succus pancreaticus secernitur. In
pancreate insulas pancreaticas sive insulas Langerhansi videmus. Cellulae pancreaticae B insulinum
ac cellulae A glucagonum secernunt. Pancreas organon valde necessarium corpori humano est.

80

8. Przetłumacz miana dotyczące położenia, kierunku oraz wielkości na język łaciński (formy

podstawowe).

Termini situs et directionis atque magnitudinis

pionowy

środkowy brzuszny zewnętrzny

poziomy przyśrodkowy grzbietowy

wewnętrzny

pośrodkowy pośredni czołowy powierzchowny
wieńcowy boczny potyliczny głęboki

strzałkowy ogonowy górny

obwodowy

prawy dziobasty

dolny centralny

/środkowy

lewy przedni

czaszkowy

szczytowy/

wierzchołkowy

poprzeczny tylny

osiowy

podstawowy/

podstawny

9. Przetłumacz wyrażenia na jęz. łaciński, a następnie zamień na pluralis.

staw międzyklinowy

otwór krzyżowy przedni

wcięcie żebrowe

kończyna dolna

mięsień międzykostny grzbietowy

węzeł chłonny powierzchowny

kość pneumatyczna

nerw grzbietowy palców

brodawka nerkowa

gałąź piętowa boczna

zwój lędźwiowy więzadło śródstopne międzykostne

mięsień obracający szyi

jądro przywspółczulne krzyżowe

naczynie nadbrzuszne dolne

10. Przetłumacz na jęz. łaciński podane wyrażenia.

oskrzele płatowe dolne lewe

zwój maciczny

ciało kolankowate boczne

brzeg kręgowy

otwory krzyżowe grzbietowe

jądro miażdżyste

mięsień zginacz dodatkowy

grzebień krzyżowy pośrodkowy

korzeń zstępujący nerwu trójdzielnego

odnoga błoniasta pojedyncza

część pozatorebkowa (pozaotoczkowa)

część lędźwiowa

gruczoły okołoodbytowe kanały półkoliste
okrężnica wstępująca sieć żylna podeszwowa

okolica boczna prawa /lewa

bruzda skroniowa dolna

guzek tarczowy górny

więzadło sierpowate wątroby

naczynia chłonne powierzchowne

11. Przetłumacz zdania na jęz. polski.

1 Mater dura cerebrum tegit defenditque.
2 Medicamenta aegrotis saepe per os dantur, saepe per iniectionem, i.e. solutiones sub cutem

iniciuntur.

3 Apud Celsum legimus de narium et aaurium morbis, de dentium dolore, de vitiis singularum

corporis partium, de tussi, de febrium curationum generibus, de ossibus luxatis etc.

4 Pelvis ex ossibus coxarum et osse sacro constat.
5 Studiosi medicinae originem, ventrem, insertionem musculorum discere debent.

6 In margine corporis manubrii sterni incisurae costales sunt.
7 Infantibus ossa sunt mollia.
8 Abdomen, pars trunci, inter pectus et pelvim (pelvem) situm est.
9 Examinatio aegrotorum constat ex anamnesi auscultatione, palpatione, percussione,

analysibusque variis.

10 Regio abdominis in tres partes dividitur: epigastrium, mesogastrium et hypogastrium.

81

12. Postaw podane wyrażenia w odpowiednim przypadku.

przez

część piersiowa ; otwór tarczowy ; sieć żylna grzbietowa stopy ;

kanał nadgarstka ; płuca

w / na

mięsień zginacz krótki palców ; pęcherz moczowy ; częć maciczna
; trójkąt szyi przedni

pomiędzy

nerwy międzyżebrowe ; żyły grzbietowe śródstopia; gałęzie skórne

boczne i przednie ; nerki

do

tętnica podniebienna wstępująca ; zwój podżuchwowy ; pęcherzyk

żółciowy ; jama brzuszna

z (kim,czym?) pęcherzyk nasienny ; kaletka nadrzepkowa ; mięsień

przeciwstawiacz palca małego ; przepona

bez

głowa łokciowa ; nasada nosa ; przegroda kostna nosa ; okolica

oddechowa ; płat wątroby

od

zatoki przynosowe ; okolica węchowa ; ścięgno Achillesa ; węzły

pachwinowe powierzchowne

przy

tętnica podniebienna wstępująca ; gruczoły językowe przednie ;
ogon trzustki ; mostek

z powodu

rak prostaty ; złamanie podstawy czaszki ; niewydolność

oddechowa i krążeniowa ; przepuklina

13. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1 Ciało człowieka składa się z głowy, korpusu i kończyn górnych górnych dolnych.
2 Nerka prawa pod wątrobą, a nerka lewa pod śledzioną są położone.

3 Kość udowa dzieli się na trzon i dwa (2) końce, górny i dolny ; na końcu górnym znajduje się

główka i szyjka kości udowej.

4 Klatka piersiowa obejmuje różne trzewia, takie jak: opłucną, płuca i serce.
5 Obręcz kończyny górnej składa się z obojczyka i łopatki.

6 Żebra rzekome łączą się z mostkiem za pomocą (=przez) chrząstek.
7 W jamie brzusznej są umieszczone różne trzewia, jak wątroba, żołądek, nerki, śledziona, jelita i

inne.

8 Objawami nagminnego = epidemicznego zapalenia mózgu są: ból głowy, zawroty, wymioty i

senność.

9 W tylnej części uda znajduje się kresa chropawa.
10 Powięź piersiowa w okolicy trójkąta obojczykowo-piersiowego jest nazywana powięzią

obojczykowo-piersiową.

Zwroty i sentencje

1 Finis coronat opus.
2 Repetitio iuvat.

3 A priori. A posteriori.
4 Si mihi das, tibi do.

5 Aurea mediocritas
6 Imperare sibi maximum imperium est.

7 Homo homini lupus
8 Is bonus est medicus, sua qui sibi vulnera curat.

9 Nemo sine vitiis est
10 Homo sum, humani nil a me alienum puto

82

12. Stopniowanie przymiotników

____ _ ___________

12.1. Stopnie przymiotników

Przymiotniki w jęz. łacińskim stopniuje się podobnie jak w jęz. polskim. Podobnie też
występują trzy stopnie:

gradus positivus stopień równy (I i II dekl. ; III dekl. – wzór samogłoskowy)

gradus comparativus stopień wyższy (III dekl. – wzór spółgłoskowy)
gradus superlativus stopień najwyższy (I i II dekl.)

12.2. Stopniowanie regularne i nieregularne

12.2.1. Stopniowanie regularne

Stopień równy – podany jest w słowniku jako forma podstawowa

Stopień wyższy – tworzy się przez dodanie do tematu przymiotnika końcówek:
-ior (mf) –ius (n)

Stopień najwyższy – tworzy się przez dodanie końcówek:

a) –issimus, a, um ( do tematu przymiotnika)
b) –rimus, a, um ( do formy podstawowej w nom. dla rodz. męskiego)

c) –limus, a, um ( do tematu dla niżej wymienionych przymiotników)
facilis, e - łatwy

difficilis, e - trudny
similis, e - podobny

dissimilis, e - niepodobny
humilis, e - niski

gracilis, e - smukły, cienki

Przykłady stopniowania

gradus positivus

gradus comparativus gradus superlativus

longus, longa,
longum

long-ior, long-ius

long-issimus, long-issima, long-
issimum

pulcher, pulchra,
pulchrum

pulchr-ior, pulchr-ius

pulcher-rimus, pulcher-rima,
pulcher-rimum

celer, celeris, celere

celer-ior, celer-ius

celer-rimus, celer-rima, celer-

rimum

brevis, breve

brev-ior, brev-ius

brev-issimus, brev-issima, brev-
issimum

gracilis, gracile

gracil-ior, gracil-ius

gracil-limus, gracil-lima, gracil-
limum

83

12.2.2. Stopniowanie nieregularne

12.2.2.1 Stopniowanie opisowe dotyczy przymiotników zakończonych na:

-eus, -ius, -uus przez dodanie do formy podstawowej przysłówków

magis = bardziej i maxime = najbardziej

gradus positivus

gradus comparativus

gradus superlativus

idoneus, idonea, idoneum magis idoneus, idonea,

idoneum

maxime idoneus, idonea,
idoneum

varius, varia, varium

magis varius, varia, varium

maxime varius, varia,
varium

arduus, ardua, arduum

magis arduus, ardua,
arduum

maxime arduus, ardua,
arduum

12.2.2.2. Stopniowanie ze zmianą tematu dotyczy następujących przymiotników.

gradus positivus

gradus comparativus

gradus superlativus

bonus, bona, bonum

melior, melius

optimus, optima, optimum

malus, mala, malum

peior, peius pessimus,

pessima, pessimum

parvus, parva, parvum

minor, minus

minimus, minima, minimum

magnus, magna, magnum maior, maius

maximus, maxima, maximum

multi, multae, multa

plures, plura

plurimi, plurimae, plurima

12.2.2.3. Stopniowanie niezupełne dotyczy przymiotników, które nie mają stopnia

równego, a stopień wyższy ma często znaczenie stopnia równego. Czasami też
przymiotnik nie ma stopnia najwyższego.

gradus positivus gradus comparativus

gradus superlativus

supra

superior, superius

supremus, suprema, supremum

infra

inferior, inferius

infimus, infima, infimum

imus, ima, imum

ante anterior,

anterius

--------

post

posterior, posterius

postremus, postrema, postremum

internus interior,

interius

intimus, intima, intimum

externus

exterior, exterius

extremus, extrema, extremum

12.2.2.4. Brak stopnia najwyższego. Są to następujące przymiotniki:

gradus positivus

gradus comparativus gradus

superlativus

adolescens, adolescentis adolescentior, adolescentius

--------------

iuvenis, iuvene

iunior, iunius

--------------

senex, senis

senior, senius

--------------

declivis, declive

declivior, declivius

--------------

teres, teretis

teretior, teretius

--------------

vulgaris, vulgare

vulgarior, vulgarius

--------------

12.2.2.5. Nie podlegają stopniowaniu. Niektóre przymiotniki np.:

sanguifer, sanguifera, sanguiferum
pestifer, pestifera, pestiferum

84

12.3. Składnie związane ze stopniowaniem

12.3.1. Ablatiwus comparationis – ablatiwus porównania

Stopień wyższy służy do porównania dwóch przedmiotów. Możemy to wyrazić w języku
polskim dwojako:

a) za pomocą spójnika „niż” – wtedy obydwa porównywane przedmioty

stawiamy w nominatiwie, np.:

Zęby są twardsze niż kości.
Dentes quam ossa duriores sunt.

b) za pomocą składni czyli stosując Ablativus comparationis, w której

pomijamy „quam” a przedmiot porównywany stawiamy w ablatiwie bez
przyimka, np.:

Zęby są twardsze od kości.
Dentes ossibus duriores sunt.

12.3.2. Genetivus partitivus – dopełniacz cząstkowy

W tej składni stopień najwyższy służy do wyróżnienia części z całości. „Całość” stawiamy w

genetiwie pluralis bez przyimka, natomiast „cząstkę” w nominatiwie singularis, np.:

Ze wszystkich gruczołów wątroba jest największa.

Hepar

omnium glandularum maximum est.

Exercitationes

1. Stopniuj następujące przymiotniki. Przetłumacz na jęz. polski.

subtilis, e ; parvus, a, um ; latus, a, um ; gravis, e ; mollis, e ; recens, entis

2. Odmień przez przypadki podane wyrażenia. Przetłumacz na jęz. polski.

vas magnum ; paries anterior ; musculus latissimus dorsi ; casus gravior ; pars inferior

3. W poniższych zdaniach zastosuj składnię Ablativus comparationis lub Genetivus

partitivus. Przetłumacz na jęz. polski.

1 Dentes incisivi inferiores minores sunt quam dentes incisivi superiores.
2 Ex omnibus glandulis corporis humani hepar glandula maxima est.
3 Numerus dentium permanentium est maior quam lacteorum.
4 Ex omnibus vasis vasa capillaria minima et tenuissima sunt.

5 Membra superiora breviora sunt quam membra inferiora.

85

4. Uzupełnij tabelę odpowiednimi formami przymiotników wg wzoru

gradus positivus gradus comparativus

gradus superlativus tłumaczenie

ren mobilis

ren mobilior

ren mobilissimus nerka

ruchoma

os

brevius

kość krótka

musculus latus

musculus latissimus

dosis

maior

duża dawka

część przednia

haematoma recens

symptomata

similiora

symptomata simillima

fascia lata

fascia latior

os fragile

kość łamliwa

medicus

peritissimus

doświadczony lekarz

4. Przetłumacz zdania na jęz. polski.

1 Antiquissimis temporibus medici Graeci clariores erant (byli) quam medici Romani.
2 Costa prima brevior et latior reliquis est.
3 Dolor dentium, oculorum, aurium acutissimus est.
4 Omnium ossium sceleti hominis femur maximum et longissimum est.

5 In capite maxima foramina sunt foramina oculorum, deinde narium, tum, quae in auribus habemus

(Celsus).

6 Omnium ossium sceleti humani femur crassissimum longissimumque est.
7 Infantibus dentes lactei candidiores sunt.

8 Arteria carotis interna latior est quam arteria carotis externa.
9 Ossa extremitatum inferiorum crssiora et longiora sunt quam ossa extremitatum superiorum.
10 Graviores et difficiliores animi morbi sunt quam corporis (Cicero).

6. Przetłumacz wyrażenia na jęz. łaciński. Określ stopień przymiotnika.

guzek mniejszy i guzek większy krętarz mniejszy i większy dno

miednicy

mniejszej

kanał środkowy (centralny)

mięsień pośladkowy mały gałąź dłoniowa głęboka

tętnica wargowa dolna i górna

kresa karkowa najwyższa

nerwy podniebienne mniejsze

tętnica tarczowa najniższa więzadło szerokie macicy

grzebień guzka mniejszego

mięsień pośladkowy wielki

brzeg dolny wątroby palec

najmniejszy

oskrzele płatowe górne prawe

żyły najmniejsze serca

tętnica piersiowa najwyższa

powierzchnia przednia rzepki

otwór żyły najmniejszej

naczynie limfatyczne wielkie

mięsień najszerszy grzbietu

krążenie małe (płucne)

krzywizna mniejsza i większa

żołądka

7. Przetłumacz wyrażenia na jęz. łaciński, a następnie napisz dla nich opozycje.

kończyny dolne

zęby kły górne

płuco prawe

okolica przednia

dół nadgrzebieniowy

ściana przednia

bok lewy

choroba przewlekła złamanie zamknięte

płat górny płuca część tylna

szczelina oczodołowa górna

nerka lewa

okolica podbrzuszna

naczynie krwionośne najmniejsze

brzusiec tylny

część górna

komora (serca) prawa

blizna stara

blaszka zewnętrzna opona

(mózgowa)

miękka

choroba pierwotna

jądro górne

gruczoły przedsionkowe mniejsze

86

8. Przetłumacz proste diagnozy na jęz. polski.

1 Anomalia pelvis minoris.
2 Foci maiores osteomalaciae.
3 Metastasis carcinomatosa ad hepar.
4 Infarctus recens myocardii.

5 Hernia inguinalis irreponibilis.

9. Przetłumacz proste diagnozy na jęz. łaciński.

1 Blizna pooperacyjna.

2 Komplikacje nerkowe.
3 Śpiączka mocznicowa.
4 Niedowład połowiczy lewy.
5 Ciało obce przełyku.

10. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1 Kość udowa ze wszystkich kości mających przetokę= przetokowych jest najdłuższa i największa.
2 Żelazo jest bardziej potrzebne ludziom niż złoto.

3 Ze wszystkich tętnic ciała człowieka aorta jest największa.
4 Żebro dzieli się na koniec przedni, trzon i koniec tylny.
5 Kość sześcienna w szkielecie stopy człowieka jest krótsza od kości pięty.
6 Ze wszystkich kości kosteczki słuchowe kowadełko, strzemiączko i młoteczek są najmniejsze.

7 Koniec górny nerki jest szerszy i cieńszy niż koniec dolny.
8 Płuco prawe jest szersze i krótsze od płuca lewego.
9 Z kości twarzy kości łzowe są najmniejsze.
10 Zatoka szczękowa jest największa ze wszystkich zatok przynosowych.

Zwroty i sentencje
1 Medicina fructuosior ars nulla (Plinius)

2 Omnium profecto artium medicina nobilissima. (Hippocrates)
3 Locus minoris resistentiae.

4 Quot capita tot sententiae.
5 Optimum medicamentum quies est (Celsus)

6 Quae nocent , docent
7 Memoria necessarium vitae nostrae bonum est.

8 Medice cura te ipsum.
9 Sol omnibus lucet.

10 Quod non videt oculus, cor non dolet

87

13. Deklinacja IV. Odmiana

______ ________________________

Według IV deklinacji odmieniają się rzeczowniki rodzaju meśkiego zakończone w nom.
sing. na –us (ductus, us m ; sinus, us m ; sensus, us m ) oraz rzeczowniki rodzaju

nijakiego zakończone w nom. sing. na –u (genu, us n ; cornu, us n).

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne,

farmaceutyczne

mianownictwo diagnostyczne

ductus, us m

abscessus, us m

tractus, us m

infarctus, us m

meatus, us m

vomitus, us m

processus, us m

pulsus, us m

recessus, us m

casus, us m

sinus, us m

decursus, us m

aquaeductus, us m

status, us m

hiatus, us m

gradus, us m

cornu, us n

exitus, us m

genu, us n

abortus, us m

arcus, us m **

ictus, us m

manus, us f*

partus, us m**

spiritus, us m

Nota bene!

* wyjątek rodzajowy
** w dat. i w abl. pluralis mają -ubus zamiast -ibus

13.1. Zestawienie końcówek IV deklinacji

casus

m

n

singularis
nominativus=voc

-us

-u

genetivus

-us

-us

dativus

-ui

-u

accusativus

-um

-u

ablativus

-u

-u

pluralis
nominativus

-us

-ua

genetivus

-uum

-uum

dativus

-ibus/ubus

-ibus

accusativus

-us

-ua

ablativus

-ibus/ubus

-ibus

88

Przykłady odmian wg deklinacji IV

casus

singularis

pluralis

ductus hepaticus communis

nom./voc

ductus hepaticus communis

ductus hepatici communes

gen

ductus hepatici communis

ductuum hepaticorum communium

dat

ductui hepatico communi

ductibus hepaticis communibus

acc.

ductum hepaticum communem

ductus hepaticos communes

abl

ductu hepatico communi

ductibus hepaticis communibus

manus dextra

nom./voc

manus dextra

manus dextrae

gen

manus dextrae

manuum dextrarum

dat

manui dextrae

manuibus dextris

acc.

manum dextram

manus dextras

abl

manu dextra

manibus dextris

genu sinistrum

nom.

genu sinistrum

genua sinistra

gen

genus sinistri

genuum sinistrorum

dat

genu sinistro

genibus sinistris

acc.

genu sinistrum

genua sinistra

abl

genu sinistro

genibus sinistris

Exercitationes

1. Dopasuj przymiotnik z nawiasu do rzeczownika. Przetłumacz na jęz. polski

ductus

(arteriosus, a, um) (cochlearis,e) (cysticus, a, um) (deferens, entis)
(excretorius, a, um)

tractus

(corticospinalis, e) (iliotibialis,e) (urinarius, a, um) (digestivus,a,um)
(solitarius, a, um)

meatus

(acusticus, a, um) (nasalis, e = nasi) (nasopharyngeus, a, um)

(acusticus, a, um) (cartilagineus, a, um)

cornu

(cocygeus, a, um) (cutaneus, a, um) (sacralis, e) (temporalis, e)
(dorsalis, e) (maior, ius) (minor, us)

infarctus (anaemicus, a, um) (ischaemicus, a, um) (haemorrhagicus, a, um)

(marginalis, e) (embolicus, a, um)

2. Odmień przez przypadki następujące wyrażenia.

plexus venosus

ductus deferens

manus dextra

hiatus maxillaris

gradus gravis morbi

apparatus respiratorius

sinus paranasalis

habitus athleticus

arcus venosus plantaris

cornu maius

processus articularis

ductus paramesonephricus s.Mullera

89

3. Przetłumacz proste wyrażenia diagnostyczne na jęz. polski.

pulsus saltans

abscessus traumaticus

microinfarctus myocardii recens

partus maturus

infarctus pulmonis sinistri

decubitus profundi et superficiales

situs inversus

casus operabilis

status post abortum spontaneum

ictus epilepticus

status migraenosus continuus

haemorrhagia e tractu urinario

collapsus orthostaticus

defectus dentium congenitalis

deformatio faciei gradus mediocris

4. Uzupełnij formy podstawowe następujących rzeczowników. Następnie podaj nom plur.

Przetłumacz na jęz. polski.

aditus fetus nasus sacculus

angulus focus nervus sensus
anus folliculus

nodus

sinus

apparatus fundus nucleus situs
aquaeductus funiculus oculus

spasmus

arcus hamulus

panniculus

spiritus

bulbus hiatus pectus sulcus
casus hilus pediculus

tactus

condylus incus periodus talus

corpus latus plexus tarsus
crus lobus

polus torus

cubitus locus porus tractus
digitus malleolus

processus

truncus

discus manus

pulsus tubulus

ductulus meniscus

radius ulcus

ductus morbus

ramus uncus

fasciculus musculus

recessus vulnus

5. Przetłumacz na jęz. łaciński następujace wyrażenia.

arcus aortae

cornua uteri

genu capsulae internae

apparatus respiratorius

recessus palatinus processus

zygomaticus

ductus hepaticus dexter

tractus opticus

hiatus tendineus

plexus pharyngeus venosus

sinus obliquus pericardii

genu coccygeum

processus mastoideus

manus sinistra

meatus nasopharyngeus

tractus opticus

ductus cysticus

arcus venosus

6. Przetłumacz następujące zdania na jęz. polski.

1 Arcus aortae prope columnam vertebralem situs est.
2 Hominibus et bestiis varia organa sensuum sunt: organon auditus, visus, tactus, olfactus

gustatusque.

3 Bestiae saepe nos superant aliae visu, aliae auditu, aliae olfactu.
4 Professor studiosis medicinae magnum numerum processuum, recessuum, sinuum, tractuum

ductuumque demonstrat.

5 Studiosus sinum aortae, sinum mammarum, sinus rectos, item processum alae parvae aliosque

processus observat.

6 Homo duas (2) manus habet: manum dextram et manum sinistram.
7 Manus atque pedes habent decem digitos.

8 Verbo exitus significamus et exitum domus et exitum belli et exitum vitae seu exitum letalem.
9 Auris externa ex auricula et meatu acustico externo constat.
10 Cutis meatus acustici externi in regione cartilaginea tenues pilos et glandulas ceruminosas habet.

90

7. Co znaczą proste wyrażenia diagnostyczne?

partus in (de)cursu

dermatitis per contactum

conquassatio manus dextrae

propter insultum cerebri

infarctus ischaemicus myocardii

refluxus duodenogastricus

suspicio ictus solaris

decubitus profundi clunium

complicationes in decursu morbi

carcinoma in situ

status praecancerosus

collapsus circulatorius

abscessus cerebri

sinusitis purulenta nasalis

congelatio manuum et pedum

abortus imminens

status post pneumectomiam

fractura digitorum manus sinistrae

8. Przetłumacz na jęz. polski.

De organis sensuum
Organa sensuum varia sunt exepli gratia tactus, gustus, olfactus, visus auditusque. Organa sensuum

varios stimulos vel impulsus accipere accomodata sunt. Nervi sensorii conductores sensuum sunt.
Organa tactus fere in omnibus telis corporis praecipue in cute locantur. Cutis enim organon tactus
est. Tactus per totum corpus pariter fusus est.
Organa gustus caliculi gustatorii sunt. Hi in papillis linguae, in palato molli, in epiglottide atque in

pariete posteriore pharyngis locati sunt. Gustus optime septus est ; enim regionem oris continetur.
Organum olfactus nasus est. In profundo cavi nasi regio olfactoria tunicae mucosae nasi sita est.
Tunica mucosa nasi impressiones olfactorias accipit.
Organum visus oculus est. Partem visus principalem bulbus oculi una cum nervo optico format.

Palpebrae faciem externam bulbi oculi tegunt. Lacrimae a glandulis lacrimalibus procreantur.
Organa auditus aliter organi vestibulocochleris aures sunt. Auris in aurem externam, mediam et
internam dividitur.Auris externa e auricula et meatu acustico externa constat. Auri mediae cavum
tympani cum antro mastoideo et cellulis mastoideis atque ossicula auditus denique tubam auditivam

annumeramus. Tria ossicula auditus sunt: stapes, incus et malleolus. Autem in aure interna labyrithus
osseus est. Labyrinthum perilympha implet. Labyrinthus membranaceus in perilympha locatur.
Labyrithus osseus e vestibulo, et canalibus semicircularibus osseis et cochlea constat. In labyrintho
membranaceo sunt ductus cochlearis, ductus semicirculares etiam sacculus et utriculus. Sacculus et

utriculus in vestibulo siti sunt.

9. Przetłumacz wyrażenia na jęz. łaciński.

położenie zewnątrzotrzewnowe

w zatoce strzałkowej górnej

do splotu płucnego na

łuku aorty

z przewodu słuchowego zewnętrznego

przez splot podobojczykowy

gruczoły dokrewne /bezprzewodowe

do rogu mniejszego k. gnykowej

od zatoki skalistej dolnej

na rogu mniejszym

przez kolano lewe

z zatoki wieńcowej

wewnątrz lewego kolana

położenie wewnątrzotrzewnowe

na splocie nerkowym

w zatokach przynosowych

przy łuku żylnym

do rozworu aortowego

10. Przetłumacz proste wyrażenia diagnostyczne na jęz. łaciński

z powodu ropnia płuca

krwotok w przebiegu porodu

W przebiegu cukrzycy

z zawałem mięśnia sercowego

stan po poronieniu samoistnym

podejrzenie napadu padaczkowego

odleżyny powierzchowne i głębokie niebezpieczeństwo porodu przedwczesnego
zapaść krążęniowa choroba

morska

obserwacja co do udaru mózgu

bez głębokich odleżyn

z wypadnięciem macicy

zejście śmiertelne

wymioty ciężarnych

91

11. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1 Drogi rdzeniowo-móżdżkowe dzielą się na dwa pęczki : pęczek tylny czyli drogę rdzeniowo-

móżdżkową tylną i pęczek przedni czyli drogę rdzeniowo-móżdżkową przednią.

2 Mamy dwa (2) duże przewody żółciowe : przewód wątrobowy prawy i przewód wątrobowy lewy.
3 Do lewego kąta żylnego uchodzi przewód piersowy zaś do prawego przewód chłonny prawy.
4 Przewód pęcherzykowy łączy się z przewodem wątrobowym wspólnym tworząc przewód

zółciowy wspólny.

5 Splot maciczno-pochwowy powstaje z gałęzi splotu podbrzusznego dolnego czyli miednicznego.
6 Pęcherzyk żółciowy magazynuje żółć.
7 Splot podśluzowy inaczej Meissnera leży w tkance podśluzowej.
8 Mamy różne zmysły, jak: wzrok, słuch, węch, dotyk i smak.

9 Wyrostek czołowy szczęki tworzy część ściany bocznej nosowej.
10 Między ujściem gardłowym trąbki słuchowej a tylną ścianą gardła widzimy zachyłek gardłowy.

Zwroty i sentencje

1 Status quo. Status praesens. Status quo ante.
2 De gustibus non est disputandum.

3 E fructu arborem cognoscimus. E fructu arbor cognoscitur.
4 Manus manum lavat.

5 Usus est magister optimus.(Cicero)
6 Domus propria domus optima.

7 Altera manu fert lapidem, panem ostentat altera.
8 Per risum multum cognoscimus stultum.

9 Senectus enim insanabilis morbus est.
10 Mel in ore, fel in corde

92

14. Deklinacja V. Odmiana

_ _ _

Deklinacja V obejmuje rzeczowniki rodzaju żeńsakiego zakończone w nom sing. na –es.

Memoria tene!

mianownictwo anatomiczne,

embriologiczne, histologiczne,

farmaceutyczne

mianownictwo diagnostyczne

facies, ei f

macies, ei f

res, rei f

caries, ei f

superficies, ei f

scabies, ei f

dies, ei m*

rabies, ei f

meridies, ei m**

series, ei f

species, ei f

Nota bene!

* wyjątek rodzajowy : dies, ei m, jeżeli jest określony przymiotnikiem lub liczebnikiem

porządkowym oznaczającym datę, wtedy jest rodzaju żeńskiego, np.:
(m) dies longus ; dies solaris
(f) prima (dies) Aprilis ; dies quarta,
** meridies, ei m w wyrażeniach : ante meridiem (ang. a.m.)

post meridiem (ang. p.m.)

14.1. Zestawienie końcówek V deklinacji

casus

f

singularis

nominativus=voc

-es

genetivus

-ei

dativus

-ei

accusativus

-em

ablativus

-e

pluralis

nominativus=voc

-es

genetivus

-erum

dativus

-ebus

accusativus

-es

ablativus

-ebus

93

Przykłady odmian wg deklinacji V

casus singularis

pluralis

facies articularis calcanea
nom.=voc

facies articularis calcanea

facies articulares calcaneae

gen.

faciei articularis calcaneae

facierum articularium calcanearum

dat.

faciei articulari calcaneae

faciebus articularibus calcaneis

acc.

faciem articularem calcaneam

facies articulares calcaneas

abl.

facie articulari calcanea

faciebus articularibus calcaneis

dies longus
nom.=voc

dies longus

dies longi

gen.

diei longi

dierum longorum

dat.

diei longo

diebus longis

acc.

diem longum

dies longos

abl.

die longo

diebus longis

Exercitationes

1. Odmień przez przypadki wyrażenia. Przetłumacz na jęz. polski.

facies medialis cerebri

facies diaphragmatica lienis

facies externa ossis frontalis

species laxans

facies articularis cuboidea

facies posterior lentis

facies inferior linguae

facies vesicalis uteri

facies lateralis tibiae

2. Dopasuj odpowiednie przymiotniki z nawiasów do podanych rzeczowników.

Przetłumacz na jęz. polski.

facies

(anterior, ius) (dorsalis, e) (intestinalis, e) (pelvicus, a, um) (visceralis, e) (colicus,

a, um)

caries, ei f

(penetrans, antis) (superficialis, e) (necroticus, a, um) (profundus, a, um) recens,
entis)

scabies, ei f

(animalis, e) (norvegicus, a, um) (pemphigoides, is) (crustosus, a, um)
(complicatus, a, um)

rabies, ei f

( falsus, a, um ) (paralyticus, a, um )

3. Zamień następujące wyrażenia na pluralis. Przetłumacz na jęz. polski.

facies articularis

facies interlobaris symptoma

sclerosis

multiplicis

processus ciliaris

nucleus vestibularis

corpus alienum

ligamentum flavum

ramus occipitalis

infarctus cordis

sinus paranasalis

facies plantaris digiti

plexus cavernosus conchae

facies dorsalis digiti

regio corporis humani

truncus et ductus lymphaticus

94

4. Wstaw odpowiednie końcówki w miejsce kropek. Przetłumacz powstałe wyrażenia na jęz.

polski.

per faciem gastric...

in ostia venar... pulmonalium

intra cav... peritonei

ad pelv... minorem

in meat... acustico extern... a

pariet... abdominis

e muscul... ilioinguinal... sine

faci... pulmonali

cum macie hereditari...

apud recess... pharyngeum

circum hiat... aorticum

quoad rabi... paralyticam

inter cartilagines nas... sub

gen... sinistro

propter scabiem papulos...

5. Zamień na liczbę przeciwną podane wyrażenia.. Przetłumacz na jęz. polski.

per cavernas corporis spongiosi

in cellula ethmoidali

apud crura membranacea

circum ligamentum plantare

ad musculum interosseum dorsalem

supra fasciculos longitudinales

sine recessibus subphrenicis

trans ligamentum sternocostale radiatum

a fascia musculari

infra facies superiores

6. Przetłumacz proste sformułowania diagnostyczne.

facies hippocratica s. decomposita

rabies paralytica

rabies paralytica

canities praematura

macies carcinomatosa

caries dentium profunda

caries necrotica

macies hereditaria

rabies falsa

scabies animalis

7. Postaw wyrażenia z nawiasów w odpowienim przypadku. Przetłumacz wyrażenia na jęz.

łaciński.

na powierzchni

(brzuszna ; płucna ; nosowa ; pośladkowa ; językowa ; skroniowa ;
żebrowa ; skroniowa)

przez powierzchnię

(trzewna ; stawowa ; przednia ; skroniowa ; okrężnicza ; żołądkowa
; dolna ; pęcherzowa)

między powierzchniami

(jelitowa ; międzypłatowa ; policzkowa ; oczodołowa ; brzuszna ;
mózgowa ; boczna)

z powierzchnią

(mostkowo-żebrowa ; nerkowa ; płucna ; podkolanowa ; rzepkowa

; wewnętrzna)

wokół powierzchni

(stawowe ; międzypłatowe ; dłoniowe palców ; podeszwowe

palców; grzbietowe palców)

8. Przetłumacz poniższe wyrażenia na jęz. łaciński. Następnie podaj gen., acc., oraz abl.

singularis.

mięsień obły naczynie

wystające

okolica tylna kolana

korzeń zęba siecznego

głowa mięśnia dwugłowego tętnica łącząca tylna
otwór potyliczny wielki

kość nosowa

przewód wątrobowy wspólny

okrężnica poprzeczna

powierzchnia przednia goleni

wymiar poprzeczny

powierzchnia międzypłatowa zachyłek boczny komory czwartej
przegroda kostna nosa

95

9. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe na jęz. łaciński.

do ściany przedniej klatki piersiowej

więzadło wieńcowe na prawym płacie wątroby

w zachyłku żebrowo-przeponowym głowa długa od guzka podpanewkowego łopatki

trzon trzustki na brzegu górnym

tętnica podniebienna wstępująca do okolicy trąbki słuchowej

krew żylna z głowy przez żyły szyjne

na granicy między warstwą zewnętrzną a wewnętrzną

na łuku żylnym nadmostkowym

do gałęzi łączącej ze splotu bębenkowego

10. Przetłumacz proste diagnozy na jęz. łaciński.

świeży zawał mięśnia sercowego

złamanie postawy czaszki

ropień płuca zapalenie

ucha

środkowego

stany gorączkowe przewlekłe poród

przedwczesny

operacja z powodu przepukliny pachwinowej

zapaść krązeniowa

stan po żółtaczce zakaźnej niewydolność oddechowa
usunięcie zęba z powodu próchnicy

świerzb norweski

stan po napadzie padaczkowym

choroba wrzodowa żołądka

obserwacja niewydolności krążenia podejrzenie

niedokrwistości złośliwej

podejrzenie raka sutka

kolana koślawe

11. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński.

1 Powierzchnie stawowe występują na końcach kości długich.
2 Niektóre ziółka są środkami leczniczymi , np.: moczopędne, uspokajające, przeczyszczające,

żółciopędne itp.

3 Część środkowa górnej powierzchni trzonu kości klinowej tworzy siodło tureckie.

4 Dołki żebrowe znajdują się na bocznych powierzchniach trzonów.
5 Na płucu wyróżniamy powierzchnię żebrową, przeponową i przyśrodkową.
6 Na powierzchni twarzy bruzda nosowo-wargowa oddziela wargę od policzka.
7 Na powierzchni brzusznej pnia mózgu widzimy rdzeń przedłużony, most i śródmózgowie.

8 Kosmki jelitowe pokrywają powierzchnię wewnętrzną jelita.
9 Na bocznej powierzchni końca dalszego kości piszczelowej znajduje się wcięcie strzałkowe.
10 Na powierzchni dłoniowej i grzbietowej ręki występują drobne sieci naczyń ręki.

Zwroty i sentencje

1 Sine spe nulla vita
2 Dies diem docet.

3 Carpe diem.
4 Pars pro toto.

5 Contra spem spero.
6 Quies medicamentum optimum est.

7 Caput imperat non pedes.
8 Novus rex, nova lex.

9 Tempus fugit.
10 In medias res. Ad rem.

96

15. Przysłówki

___________ _________

Przysłówek jest nieodmienną częścią mowy. Określa czynność lub stan. Przysłówek w
zdaniu stoi przy czasowniku i jest okolicznkiem sposobu, czasu, miejsca itp. Przysłówki

pochodzą od przymiotników , liczebników, zaimków i in.

15.1. Tworzenie przysłówków

15.1.1. Przysłówki od przymiotników deklinacji I i II

Przysłówki tworzy się od przymiotników deklinacji I i II przez dodanie do tematu
końcówki –e lub –o.

Memoria tene!

przymiotnik I i II dekl. temat

przysłówek tłumaczenie

transversus, a, um

transvers-

transverse poprzecznie

obliquus, a, um

obliqu-

oblique skośnie

longus, a, um

long -

longe

długo

rectus, a , um

rect-

recte prosto

latus, a, um

lat-

late szeroko

citus, a, um

cit-

cito szybko

rarus, a, um

rar-

raro rzadko

falsus, a, um

fals-

falso fałszywie

continuus, a, um

continu-

continuo stale,

ciągle

tutus, a, um

tut-

tuto bezpiecznie

primus, a, um

prim-

primo po

pierwsze

secundus, a, um

secund-

secundo po

drugie

tertius, a, um

terti-

tertio po

trzecie

Nota bene!

Przymiotnik: bonus, a, um - przysłówek: bene

malus, a, um - przysłówek: male

15.1.2. Rodzaj nijaki przymiotnika w funkcji przysłówka

Niekiedy w funkcji przysłówka występuje przymiotnik w rodzaju nijakim z

końcówką –um

przymiotnik I i II dekl.

przysłówek tłumaczenie

multus, a, um

multum wiele,

bardzo

ceterus, a, um

ceterum zresztą

quantus, a, um

quantum ile

tantus, a, um

tantum tyle

97

15.1.3. Przysłówki od przymiotników deklinacji III

Przysłówki tworzy się od przymiotników deklinacji III przez dodanie do tematu

końcówki –iter

przymiotnik III dekl. temat

przysłówek tłumaczenie

acer, is, e

acr-

acriter ostro

brevis, e

brev-

breviter krótko

simplex, icis

simplic-

simpliciter prosto

Nota bene!

Od zaimka :

alius, alia, aliud - przysłówek - aliter

15.1.4. Przysłówki od przymiotników deklinacji III zakończonych na –ns

Przysłówki od przymiotników deklinacji III zakończonych na –ns tworzy się przez

dodanie do tematu końcówki –er

przymiotnik I i II dekl. temat

przysłówek tłumaczenie

sapiens, entis

sapient-

sapienter

mądrze

recens, entis

recent-

recenter

świeżo

frequens, entis

frequent-

frequenter często

15.1.5. Przysłówki od przymiotników deklinacji III zakończonych na –ilis

Przysłówki od przymiotników deklinacji III zakończonych na –ilis tworzy się przez
dodanie do tematu najczęściej końcówki –e, czasami –iter

przymiotnik I i II dekl. temat

przysłówek tłumaczenie

gracilis, e

gracil-

gracile cienko,

wysmukle

similis, e

simil-

simile podobnie

facilis, e

facil-

facile

łatwo

difficilis, e

dificil-

difficiliter = non facile trudno

15.2. Inne przysłówki często używane

przysłówki miejsca

przysłówki czasu

przysłówki sposobu działania

ibi

tam

saepe

często

ita, sic

tak

ubi

gdzie

diu

długo

quam

jak, w jakim stopniu

unde

skąd

statim

natychmiast

tam

tak, w takim stopniu

inde

stamtąd

numquam

nigdy

ut

jak

undique

wszędzie

semper

zawsze

paulatim

pomału

ibidem

tamże

post

potem

coram

publicznie

iam

już

partim

częściowo

quando

kiedy

tum

wtedy

interdum

niekiedy

98

15.3. Stopniowanie przysłówków

Przysłówki, które pochodzą od przymiotników jakościowych mogą być stopniowane.

Stopień wyższy przysłówka jest równy formie stopnia wyższego odpowiedniego

przymiotnika w rodzaju nijakim czyli z końcówką –ius.
Stopień najwyższy powstaje ze stopnia najwyższego odpowiedniego przymiotnika

z końcówką –e.

15.3.1. Stopniowanie regularne

przysłówek gradus

comparativus gradus

superlativus

longe

długo longius

dłużej longissime najdłużej

cito szybko citius szybciej

citissime najszybciej

graviter ciężko gravius ciężej gravissime najciężej
facile

łatwo facilius

łatwiej facillime najłatwiej

diligenter starannie diligentius staranniej diligentissime najstaranniej

15.3.2. Stopniowanie nieregularne

Stopniowanie ze zmianą tematu (dotyczy również przysłówków, które nie pochodzą od
przymiotników).

przysłówek

gradus comparativus

gradus superlativus

bene dobrze

melius

lepiej optime

najlepiej

male

żle peius gorzej

pessime

najgorzej

magnopere bardzo magis

bardziej maxime najbardziej

multum dużo plus więcej plurimum

najwięcej

non multum

mało minus mniej minime naajmniej

prope blisko

propius

bliżej proxime

najbliżej

Exercitationes

1. Utwórz przysłówki od następujących przymiotników. Przetłumacz na jęz. polski.

felix, icis

latus, a, um

mollis, e

sapiens, entis

altus, a, um

simplex, icis

levis, e

planus, a, um

ingens, entis

frigidus, a, um

malus, a, um

bonus, a, um

2. Podaj formy podstawowe przymiotników, od których pochodzą wymienione przysłówki.

Przetłumacz na jęz. polski.

oblique recenter bilateraliter bene
mediocriter recte

primo

profunde

longe diligenter

dextere eminenter

graviter male

simpliciter transverse

99

3. Zaznacz przysłówki. Przetłumacz zdania na jęz. polski.

1 Interdum medici faciem moribundi nominant faciem Hippocraticam.
2 Species aromaticas nobis libenter paramus.

3 In casibus dubiis medici saepe alios medicos ad aegrotos advocant et inter se consultant.
4 Mox puer genu dextrum bene sanatum movere poterit.
5 Romanis medicina diu ignota erat.
6 Pharmacistae olea aetherea in lagoenis bene clausis et obturatis loco obscuro servant.

7 Medicus signa sive symptomata morbi bene et diligenter observat.
8 2 Interdum originem musculi dicimus caput musculi.
9 Aegroti medicamenta saepissime per os, interdum per rectum aut intra musculos aut intra venas

in corpora sua introducunt.

10 Magni dolores in pectore et in brachio sinistro saepe signa anginae pectoris sunt.

4. Przetłumacz następujące zdania na jęz. łaciński.

1 Lekarze rzadko od razu (natychmiast) poznają odwrócone położenie trzewi.

2 Łatwiej zdrowieje chłopiec lub młodzieniec niż starszy człowiek.
3 Niekiedy trudno jest leczyć ciężkie choroby .
4 Doświadczony lekarz rzadko się myli.
5 Choroby zewnętrzne leczy się łatwiej niż choroby wewnętrzne.

6 W klinice lekarz starannie osłuchuje i opukuje klatkę piersiową chorego.
7 Urazy brzucha są często niebezpieczne.
8 Choroby nerek i pęcherza moczowego u ludzi starych trudno się leczy.
9 Choroby psychiczne są najtrudniejsze do leczenia.

10 Napary świeżo przygotowane są najlepsze.

5. Przetłumacz diagnozy na jęz. polski.

1 Pelvis transverse angusta.

2 Placenta totaliter cervicalis.
3 Cirrhosis hepatis probabiliter postalcoholica.
4 Pneumonia recenter peracta
5 Dilatatio cordis praecipue dextri.

6. Przetłumacz na jęz. łaciński proste przykłady diagnoz.

1 Miednica skośnie wąska.
2 Kolka nerkowa prawdopodobnie na tle kamicy.

3 Niedowład połowiczy lewy zwłaszcza ramienno-twarzowy.
4 Zapalenie trzustki świeżo przebyte.
5 Stan po świeżo wykonanej operacji brzucha.

Zwroty i sentencje
1 Plenus venter non studet libenter.

2 Tarde venientibus ossa.
3 Non nova sed nove.(Celsus)

4 Facilius bonis exemplis quam plurimis praeceptis docemur.
5 Altius, fortius, citius.

6 Ut alimenta sanis corporibus agricultura, sic sanitatem aegris medicina promittit (Celsus)
7 Nihil citius senescit quam gratia.

8 Gutta cavat lapidem non vi sed saepe cadendo. (Ovidius)
9 Hic locus est, ubi mors gaudet sucurrere vitae. (Instytut anatomii w Berlinie)

10 Volenti nihil difficile

100

16. Liczebniki (łacińskie i greckie)

___ _______ _____

Liczebniki używane w znaczeniu przymiotników odmieniają się, w roli przysłówków nie

odmieniają się.
W terminologii medycznej liczebniki najczęściej występują w roli przedrostków (prefiksów).

Zdecydowanie rzadziej występują samodzielnie. Liczebniki greckie występują tylko w roli
przedrostków. Dzielą się na główne porządkowe, podziałowe i przysłówkowe.

16.1. Liczebniki główne (ile?)

Z liczebników głównych w jęz. łacińskim odmieniają się tylko pierwsze trzy:

unus, a, um - jeden ;
duo, duae, duo – dwa ;

tres, tria – trzy
(pozostałe aż do stu nie odmieniają się ).

Memoria tene!

unus, a, um
singularis

casus

m

f

n

nom. unus

una

unum

gen.

unius unius unius

dat.

uni uni uni

acc. unum unam unum
abl. uno

una

uno

duo, duae, duo
pluralis
casus

m

f

n

nom. duo

duae

duo

gen. duorum duarum duorum
dat. duobus duabus duobus
acc. duos

duas

duo

abl. duobus duabus duobus

tres, tria
pluralis
casus

m

f

n

nom.

tres tres tria

gen.

trium trium trium

dat.

tribus tribus tribus

acc.

tres tres tria

abl.

tribus tribus tribus

101

16.2. Liczebniki porządkowe łacińskie i greckie (który z kolei?)

Odmieniają się podobnie jak przymiotniki w deklinacji I i II..np. primus, a, um – pierwszy

Memoria tene!

liczebniki główne (ile?) liczebniki

porządkowe (który z rzędu?)

łacińskie greckie

łacińskie greckie

1

unus, a, um

heis, mia, hen 1

primus, a, um

protos, prote, proton

2

duo, duae, duo dyo

2

secundus, a, um

deuteros

3

tres, tria

treis

3

tertius, a, um

tritos

4

quattuor

tettaros

4

quartus, a, um

tetartos

5

quinque

pente

5

quintus, a, um

pemptos

6

sex

hex

6

sextus, a, um

hektos

7

septem

hepta

7

septimus, a, um

hebdomos

8

octo

okto

8

octavus, a, um

ogdoos

9

novem

ennea

9

nonus, a, um

enatos

10 decem

deka

10

decimus, a, um

dekatos

11 undecim

hendeka

11

undecimus, a, um

hendekatos

12 duodecim

dodeka

12

duodecimus, a, um dodekatos

16.3. Liczebniki podziałowe (po ile?)

Występują tylko przy rzeczownikach w liczbie mnogiej. Odmieniają się w I i II dekl. pluralis,
np.:

1 - singuli, ae, a

po jednym

2 – bini, ae, a

po dwa

3 - terni, ae, a

po trzy

4 - quaterni, ae, a

po cztery

5 - quini, ae, a

po pięć

16.4. Liczebniki wielorakie (iloraki?)

Określa z ilu części składa się całość. Odmieniają się w III dekl, we wzorze

samogłoskowym.

1 – simplex, icis

prosty, pojedynczy

2 – duplex, icis

podwójny

3 - triplex, icis

potrójny

4 - quadruplex, icis

poczwórny

102

16.5. Liczebniki przysłówkowe (ile razy?)

Nie odmieniają się.

1 - semel

jeden raz

2 - bis

dwa razy

3 - ter

trzy razy

4 - quater

cztery razy

5 - quinquies

pięć razy

Nota bene!

Przedział czasu określamy następująco:
jeżeli dotyczy lat:

biennalis, e - dwuletni
triennalis, e - trzyletni
jeżeli dotyczy miesięcy:
bimestris, e - dwumiesięczny

trimestris, e - trzymiesięczny
semestris, e – sześciomiesięczny
jeżeli dotyczy dni:
biduum - przez dwa dni

triduum – przez trzy dni
jeżeli dotyczy długiego przeciągu czasu używamy rzeczowników:
millenium –tysiąclecie

Exercitationes

1. Przetłumacz przykłady użycia liczebników na jęz. polski.

quattuor venae

duae manus

unum sternum

duo pedes

quinque digiti duae

scapulae

quaterni dentes incisivi

duo membra superiora

duo atria

tria trigona

tres phalanges

unus nasus

decimum par

duae phalanges

quattuor extremitates

2. Przetłumacz na jęz. polski nazwy embriologiczne. Zwróć uwagę na rolę liczebników.

folliculus ovaricus primarius linea primitiva myocardium

primitivum

nodus primitivus

glottis primitiva ventriculus

primitivus

fovea primitiva

endocardium primitivum atrium primitivum

septum secundum

meninx primitiva

spina bifida occulta

septum primum

lamina primitiva manus

septum secundum

foramen primum

lamina primitiva pedis

foramen secundum

103

3. Zaznacz liczebnik w następujących wyrażeniach anatomicznych. Przetłumacz na jęz.

polski.

ventriculus tertius cerebri bifurcatio

tracheae

os triquetrum

flexura duodeni

trochanter tertius

lemniscus trigeminalis

trigonum caroticum

valvula bicuspidalis

valva tricuspidalis

ligamentum triangulare sinistrum

plica triangularis

lobus quadratus hepatis

nervus octavus

cellulae pseudounipolares

valvula semilunaris

ligamentum bifurcatum

folliculi ovarici primarii

ventriculus quartus cerebri

fossae digastricae

membrana quadriangularis

ganglion trigeminale

nervus trigeminus

impressio (nervi) trigemini

musculus digastricus

4. Poszukaj synonimów między kolumną A i B. Przetłumacz na jęz. polski.

A B

1 protopathia

A quadriplegia

2 hexadactylia

B infectio primaria

3 deuteropathia

C duodenitis

4 protoinfectio

D morbus primarius

5 dodekadactylitis

E sexdigitismus

6 tetraplegia

F morbus secundarius

5. Przetłumacz podane wyrażenia na jęz. łaciński.

mięsień trójgłowy ramienia

pęcherz podwójny

żebro pierwsze

dwie stare blizny

posiadanie siedmiu palców

dół dwubrzuścowy

trzeci jajnik

rumień dziewiątego dnia

więzadło czworobocznwe

żebro rozdwojone (ME)

choroba wtórna

mięsień czworogłowy uda

podwojenie języka (ME)

kaletka dwugłowo-promieniowa

neuron dwubiegunowy (MH)

zapalenie płuc obustronne

mięsień czworoboczny uda

kora trójwarstwowa pierwotna (ME)

6. Przetłumacz zdania na jęz. łaciński

1 W jamie bębenkowej znajdują się trzy kosteczki słuchowe : kowadełko, strzemiączko i młoteczek.

2 Serce posiada dwie komory i dwa przedsionki.
3 Ciało człowieka składa się z głowy, korpusu i czterech kończyn.
4 Ręka i stopa mają po pięć palców.
5 W błonie śluzowej żołądka wyróżniamy trzy warstwy błonę właściwą, blaszkę mięśniową błony

śluzowej i tkankę podśluzową.

6 Jama krtani składa się z trzech części ; z przedsionka krtani, z jamy pośredniej krtani i jamy

podgłośniowej.

104

7. Przetłumacz proste diagnozy na jęz. polski.

1 Amputatio digiti quinti pedis sinistri propter gangraenam.

2 Fractura quattuor costarum ad dextram.
3 Duo calculi in pelve renali sinistro.
4 Infarctus myocardii bis peractus in anamnesi.
5 Status febrilis a tribus diebus.

6 Cephalgia cum syncope a duabus hebdomadibus.
7 Cranium bifidum occultum.
8 Duo vulnera regionis temporalis.
9 Tres abscessus pulmonis dextri.

10 Congelatio trium digitorum pedis sinistri.

8. Przetłumacz na jęz. łaciński proste wyrażenia diagnostyczne.

1 Wrodzony ubytek zastawki dwudzielnej.
2 Nerka podwójna z miedniczką nerkową podwójną.
3 Martwica piątego palca stopy prawej z powodu oparzenia.

4 Zapalenie dwunastnicy.
5 Gorączka jednego dnia.
6 Niedokrwistość wtórna z krwotoku po porodzie
7 Dwa maleńkie zawały płata dolnego płuca lewego

8 Nowotwór wtórny płuc.
9 Trzy kamienie w pęcherzyku żółciowym.
10 Macica dwurożna podwójna.

Zwroty i sentencje
1 Fortuna vitrea est; cum splendet, frangitur

2 Cum tacent, clamant.
3 Ad rem. Ad vocem.

4 Fugit hora
5 Tres faciunt collegium

6 Dubium sapientiae initium
7 Unus testis, nullus testis.

8 Necessitas non habet legem.
9 Unus pro multis

10 Magis movent exempla quam verba.

105

17. Zaimki

______ _________________ _

Zaimki nie należą do żadnej deklinacji. Mają swoją oddzielną odmianę. Mają trzy rodzaje
i dwie liczby, podobnie jak przymiotniki. Charakterystyczna jest dla ich odmiany jedna

wspólna forma (dla wszystkich rodzajów) w gen. sing. oraz wspólna końcówka w dat.
singularis. Zaimki dzierżawcze odmieniają się tak samo jak przymiotniki zakończone

na -us, -a,-um.

17.1. Zaimki osobowe

singularis

pluralis

nom.

ego ja

tu ty

nos my

vos wy

gen.

mei mnie

tui ciebie

nostri nas
nostrum z nas

vestri was
vestrum z was

dat.

mihi/ mi mnie

tibi tobie

nobis nam

vobis wam

acc.

me mnie

te ciebie

nos nas

vos was

abl.

me mną, mnie te tobą, tobie nobis nami, nas vobis wami, was

Nota bene!

mecum (ze mną) ; tecum (z tobą) ; nobiscum (z nami) ; vobiscum (z wami)

17.2. Zaimek zwrotny

singularis

pluralis

nom. -----

-------

-----

------

gen.

sui

siebie

------

------

dat.

sibi

sobie

-----

------

acc.

se

siebie , się

------

------

abl.

se

sobą

------

------

Nota bene !

Służy do wyrażenia zarówno liczby pojedynczej jak i mnogiej.

17.3. Zaimki dzierżawcze

Odmieniają się tak samo jak przymiotniki zakończone na –us, -a, -um.

meus, mea, meum

mój, moja, moje

tuus, tua, tuum

twój, twoja, twoje

noster, nostra, nostrum nasz, nasza, nasze

vester, vestra, vestrum wasz, wasza, wasze
suus, sua, suum

swój, swoja, swoje

106

17.4. Zaimki wskazujące

is, ea, id – ten, ta, to

singularis

pluralis

m f n

m f n

nom.

is ea id

ei (ii) eae ea

gen.

e i u s

eorum earum eorum

dat.

e i

eis (iis)

acc.

eum eam id

eos eas ea

abl.

eo ea eo

eis (iis)

hic, haec, hoc – ten, ta, to
nom.

hic haec hoc

hi hae haec

gen.

h u i u s

horum harum horum

dat.

h u i c

his

acc.

hunc hanc hoc

hos has haec

abl.

hoc hac hoc

his

idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo
nom.

idem eadem idem iidem(eidem) eaedem eadem

gen.

e i u s d e m

eorundem earundem eorundem

dat.

e i d e m

eisdem (iisdem)

acc.

eundem eandem idem

eosdem easdem eadem

abl.

eodem eadem eodem eisdem (iisdem)

ipse, ipsa, ipsum - sam, sama, samo
nom.

ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa

gen.

i p s i u s

ipsorum ipsarum ipsorum

dat.

i p s i

ipsis

acc.

ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa

abl.

ipso ipsa ipso

ipsis

ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto (ów, owa, owo)
iste, ista, istud - ten, ta, to (ten twój, ten wasz)

17.5. Zaimki względne

qui, quae, quod – który, która, które; jaki, jak, jakie

singularis

pluralis

m f n

m f n

nom.

qui quae quod

qui quae quae

gen.

c u i u s

quorum quarum quorum

dat.

c u i

quibus

acc.

quem quam quod

quos quas quae

abl.

quo qua quo

quibus

quicumque, quaecumque, quodcumque - którykolwiek

quisquis, quidquid - ktokolwiek ; którykolwiek (odmieniająa się obie części wyrazu)

107

17.6. Zaimki pytające

singularis

m n

nom.

quis quid

gen.

c u i u s

dat.

c u i

acc.

quem quid

abl.

quo quo

qui?, quae?, quod? - który?, która? , które?

17.7. Zaimki nieokreślone

Powstają przez dodanie do zaimka quis, quid lub qui, quae, quod nieodmiennych cząstek:

- dam, piam, -quam, -libet, -vis, -que

aliquis, aliquid - ktoś, coś

quidam, quaedam, quiddam - pewien, ktoś, coś
quispiam, quidpiam - ktoś, coś

quisquam, quidquam - ktoś, coś
quilibet, quaelibet, quidlibet - kto bądź, pierwszy lepszy

quivis, quaevis, quidvis - każdy (dowolny), ktokolwiek
quisque, quidque - każdy

17.8. Zaimki przeczące

nom.

nemo - nikt

nihil - nic

gen. nullius

nullius

rei

dat. nemini

nulli

rei

acc. neminem nihil
abl. nullo

nulla

re

17.9. Zaimki porównawcze

tantus, tanta, tantum - tak wielki
quantus, a, um - jak wielki

talis, tale - taki
qualis, quale - jaki

108

17.10. Przymiotniki zaimkowe

singularis

m f n

totus, a, um - cały, całkowity

nom.

totus tota totum

gen.

t o t i u s

dat.

t o t i

acc.

totum totam totum

abl.

toto tota toto

singularis

m f n

uterque, utraque, utrumque - jeden i drugi, obaj

nom.

uterque utraque utrumque

gen.

u t r i u s q u e

dat.

u t r i q u e

acc.

utrumque utramque utrumque

abl.

utroque utraque utroque

uterque, utraque, utrumque - jeden i drugi, obaj
nullus, nulla, nullum - żaden

alter, altera, alterum - jeden z dwóch
ullus, ulla, ullum - jakiś, jakikolwiek

alius, alia, aliud - drugi, inny
uter, utra, utrum - który z dwóch

neuter, neutra, neutrum - żaden z dwóch

Exercitationes

1. Przetłumacz następujące wyrażenia zaimkowe na jęz. polski.

id medicamentum

totum cor

uterque pes

haec scapula

noster medicus

tuus professor

ille chirurgus

ipsa regio

hoc vitium congenitum

ea causa morbi

talis operatio

idem pulmo

mea prima lectio

idem os

tuae opiniones

2. Przetłumacz wyrażenia przyimkowe na jez. polski.

hoc modo

eo morbo

vestra facultas

in qua vena

in illo libro

per hunc sulcum

eo tempore

hac regione

ad eum processum

totius arteriae

quo loco

circum eam venam

utriusque renis

ex altero latere

in hoc pariete

109

3. Przetłumacz następujące wyrażenia kliniczne na jęz. polski.

partus primus suo tempore

cataracta utriusque oculi

forma abnormalis totius sceleti

nephritis dextra et hydronephrosis eodem loco

combustio utriusque manus

ulcus cruris sinistri et cicatrix eiusdem regionis

dolor totius capitis

fibrosarcoma sui generis

congelatio totius faciei

4. Rzeczowniki w nawiasach postaw w gen. singularis. Wyrażenia diagnostyczne prze-

tłumacz na jęz. polski.

congelatio utriusque (manus, us f)

calcificatio utriusque (ren, renis m)

combustio totius (abdomen, inis n)

cirrhosis totius (hepar, atis n)

dilatatio totius (cor, cordis n)

fractura utriusque (crus, cruris n )

5. Przetłumacz diagnozy na jęz.łaciński.

1 odleżyny jednego i drugiego (obydwu pośladków)
2 oparzenie całego brzucha po napromieniowaniu
3 zmiażdżenie jednej i drugiej stopy (obydwu) stopy
4 zakażenie całego przewodu moczowego

5 przerost całego serca
6 rak płuca z wycięciem jego płata górnego
7 owrzodzenie całego podudzia lewego
8 przerost całej komory lewej serca

Zwroty i sentencje
1 Duo cum faciunt idem, non est idem

2 Omnia mea mecum porto.(Bias)
3 Quae volumus, ea credimus libenter.

4 Fide, sed, cui fidas, vide!
5 Ave Caesar, morituri te salutant!

6 Quidquid agis, prudenter agas et respice finem.
7 Hic et nunc

8 De mortuis nil (nihil) nisi bene.
9 Epistula enim non erubescit.

10 Nunc aut numquam.

110

18. Teksty łacińskie

______ _________________ _

Przykłady tekstów do tłumaczenia z różnych epok

Schola Salernitana. Salerno circa annum 1050.

Haec regulae „De conservanda valetudine” fortasse regi Anglorum [Harold II?]
dedicatae sunt.

Praefatio

Anglorum regi scribit schola tota Salerni:
si vis incolumen, si vis te reddere sanum,

curas tolle graves, irasci crede profanum,
parce mero, cenato parum, non sit tibi vanum

surgere post epulas, somnum fuge meridianum,
non mictum retine, nec comprime fortiter anum:

haec bene si serves, tu longo tempore vives.
si tibi deficiant medici, medici tibi fiant

haec tria, mens laeta, requies, moderata diaeta.

Regulae diurnae
Lumina mane manus surgens gelida lavet aqua,

hac illac modicum pergat, modicum sua membra
extendat, crines pectat, dentes fricet. ista

confortant cerebrum, confortant cetera membra.
lote, cale, sta pranse vel i, frigesce minute.

fons, speculum, gramen, haec dant oculis relevamen;
mane igitur montes, sub serum inquiro fontes.

De bono medicamine

Aut sitis atque fames moderata bonum medicamen.
cumque superfluitant important saepe gravamen.

De bibendo

Tu rex, quando bibis, numquam haustu satiaris,
saepe parum bibe quod satis est nec te sitis urat.

quod satis immo quod minus est sapientia curat.
quantuncumque potes parce post balnea potes.

De cena

Ex magna cena stomacho fit maxima poena.
ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis.

De vinis

Vina probantur odore, sapore, nitore, colore.
si bona vina cupis, haec quinque probantur in illis,

fortia, formosa, fragrantia, frigida, frisca.

Antidotum contra venenum
Allia, nux, ruta, pira, raphanus et theriaca,

haec sunt antidotum contra mortale venenum.

111

Remedia ebrietatis amorisque
Salvia cum ruta faciunt tibi pocula tuta.

adde rosae florem, minuit potenter amorem.

Ablue manus
Si fore vis sanus, ablue saepe manus.

Lotio post mensam tibi confert munera bina,
mundificat palmas et lumina reddit acuta.

De ovo

Si sumas ovum, molle sit atque novum.

De prunis
Infrigidant, laxant, multum prosunt tibi pruna.

De diversis remediis

Si cruor emanat, spodium sumptum cito sanat.
gaudet hepar spodio, mace cor cerebrum quoque moscho,

pulmo liquirita, splen capparis stomachumque galanga.

De salvia
Cur moriatur homo, cui salvia crescit in horto?

contra vim mortis non est medicamen in hortis.
salvia confortat nervos manuumque tremores

tollit et eius ope febris acuta fugit.

De humanis ossibus, dentibus venisque
Ossibus ex denis bis centenisque novenis

constat homo ; denis bis dentibus ex duodenis;
ex tricentenis decies sex quinqueque venis

De quattuor humoribus in humano corpore

Quattuor humores in humano corpore constant:
sanguis cum cholera, phlegma, melancholia.

terra melan: aqua phleg: et aer sanguis, chole: ignis

De phlebotomia
Denus septenus vix phlebotomum petit annus.

spiritus uberior exit per phlebotomiam:
spiritus ex potu vini mox multiplicatur

humorumque cibo damnum lente reparatur.

112

De Laurens Andre. Historia anatomiae humani corporis. 1600

[...] Sunt in homine solo variegati oculi et numerosissimae varietatis, caeteris vero
animantibus, excepto equo, in sua specie perpetuo similes, sic boum omnium nigri, ovium

aquei, aliorum rusi. Distant oculi hominis sibi intervallo, proportione magnitudinis respectu
caeterorum animalium, minimo ut celerius ab altero in alterum transmittantur spiritus. Uni

animalium homini depravantur oculi, unde cognomina strabonum et paetorum ab iisdem
qui altero lumine orbi nascuntur.

Palpebrae quadrupendibus superiore tantum cilio, volucribus in inferiore; Homo solus si

struthio chamelum excipias utrinque palpebras habet.

Nasus hominis altior ad decorem, neque alii animalium eminet.
Aures hominis tantum immobiles et sitae ad latus utrumque in aedem linea cum oculis.

Nullum est animal quod praeter hominem mammas parte gerat priore, Elephantes

mammas duas quidem, sed non in pectore habent.

Partes quas homo habet priores anterioresque, pectus, ventrem, guttur, quadrupedes

habent inferiores; quas autem ille posteriores, dorsum, lumbos, nates, hae habent superiores.

Homo paucissimis tegitur pilis nisi in capite, quod ut humidissimum, ita et pilis est

confertissimum.

Oluf Lundt Bangs. 1822.Observationes medicae. Tetanus

[...] vesperam versus febris ardens et aphonia cum continuo ejulatu; altero die dolet caput,
evomit biliosa, oculi torvi et immobiles, pulsus celer sutentus, pallor faciei, alvus aperta; die

3tio delirium mite, clamore misserimo interruptum; ad vesperam remissio, adstantes
agnoscit, praeter maxillae immobilitatem nil queritur, rigor adest tetanicus et dolor dorsi ab

attacu. Die 4to convulsiones et mors.

Isidori Hispalensis episcopi etymologiarum sive originum liber IV

De medicina .Caput I
[1] Medicina est quae corporis vel tuetur vel restaurat salutem: cuius materia versatur in

morbis et vulneribus.

[2] Ad hanc itaque pertinet non ea tantum quae ars eorum exhibet, qui proprie Medici
nominantur, sed etiam cibus et potus, tegmen et tegumen. Defensio denique omnis atque

munitio, qua [sanum] nostrum corpus adversus externos ictus casusque servatur.

De nomine eius. Caput II
[1] Nomen autem Medicinae a modo, id est temperamento, inpositum aestimatur, ut non

satis, sed paulatim adhibeatur. Nam in multo contristatur natura, mediocriter autem gaudet.
Unde et qui pigmenta et antidota satis vel assidue biberint, vexantur. Inmoderatio enim

omnis non salutem, sed periculum affert.

113

De inventoribus medicinae. Caput III

[1] Medicinae autem artis auctor ac repertor apud Graecos perhibetur Apollo. Hanc filius
eius Aesculapius laude vel opere ampliavit.

[2] Sed postquam fulminis ictu Aesculapius interiit, interdicta fertur medendi cura; et ars

simul cum auctore defecit, latuitque per annos pene quingentos usque ad tempus Artaxerxis
regis Persarum. Tunc eam revocavit in lucem Hippocrates Asclepio patre genitus in insula

Coo.

De quattuor humoribus corporis. Caput V
[1] Sanitas est integras corporis et temperantia naturae ex calido et humido, quod est

sanguis; unde et sanitas dicta est, quasi sanguis status.

[2] Morbi generali vocabulo omnes passiones corporis continentur; quod inde veteres
morbum nominaverunt, ut ipsa appelatione mortis vim, quae ex eo nascitur, demonstrarent.

Inter sanitatem autem et morbum media est curatio, quae nisi morbo congruat, non perducit
ad sanitatem.

[3] Morbi omnes ex quattuor nascuntur humoribus, id est ex sanguine et felle, melancholia

et phlegmate. [...] Sicut autem quattuor sunt elementa, sic et quattuor humores, et
unusquisque humor suum elementum imitatur;

sanguis >aerem, cholera > ignem, melancholia > terram, phlegma >aquam.
Et sunt quattuor humores, sicut quattuor elementa quae conservant corpora nostra.

[4] Sanguis ex Graeca etymologia vocabulum sumpsit, quod vegetetur et sustentetur et vivat.

Choleram Graeci vocaverunt, quod unius diei spatio terminetur; unde et cholera, id est
fellicula, nominata est, hoc est, fellis effusio. Graeci enim fel CHOLEN dicunt.

[5] Melancholia dicta eo quod sit ex nigri sanguinis faece admixta abundantia fellis. Graeci

enim MELAN nigrum vocant, fel autem CHOLEN appellant.

[6] Sanguis Latine vocatus quod suavis sit, unde et homines, quibus dominatur sanguis,
dulces et blandi sunt.

[7] Phlegma autem dixerunt quod sit frigida. Graeci enim rigorem FLEGMONEN

appellant. Ex his quattuor humoribus reguntur sani, ex ipsis laeduntur infirmi. Dum enim
amplius extra cursum naturae creverint, aegritudines faciunt. Ex sanguine autem et felle

acutae passiones nascuntur, quas Graeci OXEA vocant. Ex phlegmate vero et melancholia
veteres causae procedunt, quas Graeci CHRONIA dicunt.

De membris hominis

PULMO ex Graeco trahit vocabulum, pulmonem enim Greci PLEUMON seu PNEUMON
vocant, eo quod cordis flabellum sit in quo pneuma, id est spiritus inest, per quod et agitantur

et moventur, unde et pulmones vocati sunt. Nam Grece pneuma a spiritu dicitur, qui flando
et agitando aerem amittit et recipit, a quo moventur pulmones et palpitant, et aperiendo se

ut flatum capiant stringendo ut eiciant, est enim organum corporis.

114

Nuntii Latini

Pneumonia in Sinis periculosa
Mense Februario 2003 (bis milessimo tertio) in Sinis pneumonia novi generis

periculosissima inventa est, quae iam sexaginta fere hominibus in omnibus orbis terrarum
partibus perniciei causa fuit. Etiam CarloUrbani, medicus Italus, qui hunc morbum primus

dignoverat, die Saturni contagio eiusdem periit. Numerus eorum, qui hac febri SARS
appellata impliciti sunt, in praesenti duorum fere milium est. Rerum condicio pessima est in

Sinis et Hongcongi, sed virus pestilentiae per viatores etiam in Europam et Americam
Septentrionalem serpsit. Quam ob rem omnibus rationibus cavendum est, ne haec epidemia

in pandemiam crescat

Praemium Nobelianum medicinae (Anno MMIII)
Praemium Nobelianum medicinae hoc anno inter Americanum Paul Lauterbur et

Britannum Peter Mansfield dividitur, ut ex Instituto Carolino Stockholmensi nuntiatum est.
Ambo viri docti, utpote qui antesignani quidam in descriptione magnetographica evolvenda

essent, ad artem diagnosticam provehendam multum contulerunt. Novis rationibus inventis
effecerunt, ut aegroti, dum a medicis inspiciuntur, multo levioribus doloribus afficerentur

quam ante.

Obesitas in orbe terrae augescit [2005]
Cardiologi orbis terrarum putant obesitati tribuendum esse, quod decies centena milia

hominum quotannis ex cardioplegia et morbis cardiacis moriantur. Multitudo hominum
obesorum in dies augescit, ac quidem ita, ut verbi causa in America Septentrionali iam

tertius quisque puer aut puella nimia pinguitudine laboret.

Morbus aviarius in Turcia vagatur
Die 13, anno 2006-01-17

Grippa aviaria, quam efficit virus, cui nomen H5N1 (ha quinque, en, unum), in Turcia
vagatur.

Numerus hominum affectorum in dies crescit et casus morbi iam in quindecim ex una et
octoginta provinciis Turciae occurrerunt.

Primae contagioses hominum anno ineunte in partibus Turciae orientalibus confirmatae
sunt. Ibi enim gallinae contagionem ab avibus ex oriente commeantibus ceperant.

In homines morbus ex contactu gallinarum transiit, sed nullus casus est repertus, in quo
contagio inter homines facta esset. Unio Europaea importationem plumarum, quae non

sunt tractatae, ex terris Turciae orientali vicinis vetuit. Interdictio importationis spectat ad
Armeniam, Azerbaidzaniam, Georgiam, Iraniam, Iraquiam Syriamque.

Turci ad morbum coercendum de lege ferenda deliberant, qua educatio altilium foris
vetetur. Id enim causa principalis habetur, quae efficit, ut anseres gallinaeque morbo aviario

per aves migratorias contaminentur. (Tuomo Pekkanen)

115

Blanckaert Steven. Lexicon medicum (1650-1702)

ATLAS est vertebra prima colli, immediate capiti subiecta; sic dicitur quia caput sustentare
videtur corpore et apophysi spinosa caret; eius substantia reliquis solidior; supra et infra

recipit, et non recipitur. Caput in eius anteriori parte articulatur, quo in articulo caput
flectitur et extenditur. Foramen proprium est omnium maximum; processus transversales

reliquis longiores; peculiare quoddam ligamentum habet semicirculare, quod processum
dentiformem sequentis vertebrae amplectitur, ab atlao sustineo, perfero.

AXIS est vertebra tertia colli, capiti subiecta. Gr akson. Aliis potius secundae deberi id

nomen videtur, quia circum eius dentiformem processum vertebra caput sustinens,
tamquam rota circa axim, movetur.

ARTERIA est vas conoides, in corpore nostro vivente, se attollens, atque vicissim se

submittens, e corde magno trunco oriundum, sensim in minores ramos divisum, constans
pluribus tunicis; quodque extremitatibus suis vel extra corpus, vel intra cava corporis hiat,

vel in alia vasa desinit, sanguinem e corde ducens versus extrema. Dictum quasi aerotria, ab
aer, et threo = servo, asservo. Vetustissimi enim physiologi et medici arteriis non sanguinem

contineri credebant, sed spiritum, seu aerem, qui respiratione ductus in pulmones, ad cor et
arteriam magnam perveniat, et per hanc toti corpori distribuatur. Haec antiquissima

persuasio diutissime haesit in schola Erasistrateorum, contra quos Galenus acriter disputat,
ut opinionem hanc animis hominum avellat.

VENA PULMONALIS seu arteria venosa veteribus sic vocata, hodiernis est vena

pulmonalis, sive illud vas, per quod sanguis ex pulmonibus in sinistrum cordis centrum
transit; duas habet valvulas mitrales, a figura dictas; non est una vena, sed a sinistra cordis

auricula prodit; deinde primo in quatuor, postea in innumeros ramos, per pulmones
distributos dividitur; sive potius formatur ab infinitis venis, ex finibus arteriae pulmonalis

ortis, quae sanguinem ex his acceptum revehunt in quatuor magna vasa, inde in sinum
venosum pulmonalem. Hinc satis improprie quasi una vena consideratur, cum ex quovis

lobo pulmonum duo magna vasa originantur, in sinum venosum desinentia.

TRACHEA ASPERA ARTERIA, seu TRACHEA Gr. tracheia est fistula oblonga ex
cartilaginibus variis et membranis constans, quae a gutture, sive faucibus imo incipiens,

gulaeque anterius incumbens, in qua pulmones descendens, per totas eorum compagines
ramificatione multiplici dispergitur. Superior pars laryux, inferior vero bronchus appellatur:

quibus et tertia sive infima, a Malphighio vesicularis dicta, additur; inseruit aeri transmittendo
per os vel nares accepto, voci et respirationi. Aspera vocatur arteria, quoniam cartilaginibus

interpositis aliquantum riget et sic ad tactum resistit. Opponuntur ipsi arteriae laeves, [...]
cartilagineis fibris carentes, quales sunt omnes, quae non deducuntur ab arteria aspera.

VENA AZYGOS est vena sanguinem reducens Venae cavae: duplici origine in abdomine

inter duas diaphragmatis appendices oritur, dein thoracem ingressa sub aorta iuxta dorsi
vertebras, accepit venas intercostales, et venae cavae superiori iterum inseritur, estque

insignis capacitatis. Sine Pari dicta, ex a priv. et zygos iugum, par.

BRONCHUS est asperae arteriae portio media, fistulosa, ex annulis incompletis, sive non
perfecte rotundis, anterius constructa; posterius per membranam musculosam connexis, ubi

in rotunditate deficiunt; superior pars larynx; inferior vesicularis dicitur: inservit voci et
respirationi. A bre/xw irrigo, humecto. Vetustissimi enim physiologi docebant potum

omnem ad pulmones demitti; unde hic canalis totius corporis rigatorius existimabatur.

116

ARTHRITIS sive MORBUS ARTICULARIS circa duos, tres, pluresque articulos sive

ossium internodia, suas tragoedias exercet. Estque dolor circa articulos, tensivus, dilacerans,
coarctans, vere et autumno maxime revertens, ortus ab obstructione in vasis minimis circa

has partes, unde nervi, tendines, ligamenta, periostea corrugantur, et miserrime cruciantur,
unde tumor, rubedo, tophi, aliaque symptomata concomitantia. Estque quadruplex; chiragra

in manibus; ischias in aut circa os ilium: gonagra in genubus; et podagra in pedibus: habet et alia
varia nomina pro parte affecta ut dentagra, omagra, etc. Vox arthritis derivatur ab arthron

articulus. Unde arthritica medicamenta, quae arthrititis doloribus subveniunt.

ARTICULATIO est coniunctio ossium inter se invicem, ad motum peragendum. Estque
duplex Diarthrosis sive Articulatio laxior et Synarthrosis sive Articulatio strictior.

AORTA est vas quod circulari orificio ex sinistro ventriculo cordis oritur, ascendit, superato

pericardio sursum parum et, mox retrorsum, paulo sinistrorsum, in arcum se flectit versus
spinam, descendit deinde; ramos ascendentes ex ipso arcu tres habet, unum innominatum,

et duas carotides, quae omnes partibus superioribus prospiciunt, ramus ille innominatus, ubi
ad pollicare circiter spatium ascendit, bifidus evadit, sic ut unus ramus lateraliter dextrorsum

sub claviculam dextram tendens subclavia vocatur dextra, atque ad axillam tendit; alter
carotis dextra vocatur. Inferius per truncum descendens, visceribus ramificationibus

prospicit. Ulterius deinde facta descensione ad femora et pedes terminum consequitur. Tota
haec arteria similis est reliquis arteriis, nisi quod habeat membranas et fibras fortiores. Dicta

videtur quasi lorum ex quo pera vel gladius dependet: quia cor pari ratione suspensum ab
arcu huius vasis videtur.

AMNION [...] Amnion autem est membrana fetum in utero proxime obvolvens, et molliter

excipiens, quae etiam cum reliquis secundinis post partum expellitur. Chorio longe
albicantior atque tenuior est, ipsi chorio blanditer accumbens, non tamen nisi superiore

parte adnexa; haec figurae fere ovalis, maxime tenuis et simplex ac mollis est, laevior ac
politior parte interna, externa inaequalior, candida et pellucida, laxo intervallo a fetu distans,

nullis vasis sanguineis hactenus demonstratis donata; exterius Chorio innectitur, quae sibi
invicem aliquando satis tenaciter adhaerent ab hac parte, ita ut vix avelli queant: Continet

non tantum fetum, sed et humorem nutritium, quo fetus, per os et gulam alimentum sibi
sugit: vide liquorem Amnii. amneios , amnios Graecis dicitur, Latinis amiculum, indusium,

quod fetum amicit et obvolvit. [...]

AMYGDALAE [...] Sunt tamen qui amygdalas vocandas putant glandulas conglobatas
exiguas, quae ad mentum sub regione dentium molarium percipiuntur tactu, subinde autem

aliquibus sporadice, non raro populariter simul compluribus intumescunt, tuncque
descendunt et inter maxillam et linguam deprehenduntur, magnamque molestiam inferunt.

Atque tunc saepe tonsillae verae [...] salvae et incolumes manent.

ABDOMEN Est venter infimus, hepar, lienem, ventriculum, intestina,etc. continens. Intus
membrana Peritonaeum dicta succingitur: anterius in epigastrium, hypochondrium dextrum et

sinistrum, umbilicumque dividitur: inferior regio hypogastrii nomine venit. Nomen
accepisse videtur quod abdit, seu abscondit viscera.

ACETABULUM anatomicis denotat ossis cavitatem, alterius ossis caput profundius

excipientem; et in specie applicatur cavitati, quae est in extrema cervicis scapulae parte, et
caput brachii excipit; et imprimis cavitati magnae, formatae in concursu externo trium

ossium, ilii, ischii, et pubis, capiti ossis femoris recipiendo dicatae. Veteres etiam utero
acetabula tribuebant. [...]

117

ACINESIA akinesia, est totius corporis aut partis alicuius immobilitas, ut in paralysi,
apoplexia, syncope etc. Ex a priv. et kineo moveo.

MORBUS ACUTUS est qui cum magno periculo, brevi tempore decurrit: estque vel

Peracutus sive Peracutissimus, qui tertio vel quarto die terminatur: vel Peracutus, qui usque ad
septimum diem extenditur: vel Acutus simpliciter, qui ad decimum quartum vel vigesimum

diem ad summum durat: vel Acutus ex desidentia, graece Cataptosis , qui quadragesimum diem
pro summo termino habet. Praecipitem non male cum Scribonio dicas; vel Celerem cum

Aureliano; Pernicialis Livio dicitur, qui celeriter necat aut liberat hominem.

AETIOLOGIA est causae explicatio, seu ratio de rebus medicam artem spectantibus. Unde
Aetiologica pars medicinae est, quae causas morborum et sanitatis exponit. Ex aitia causa, et

logos ratio.

Vitruvius Marcus Pollio, De architectura libri decem. Caput III, 1

1. Aedium compositio constat ex symmetria, cuius rationem diligentissime architecti tenere
debent. Ea autem paritur a proportione, quae graece analogia dicitur. Proportio est ratae

partis membrorum in omni opere totiusque commodulatio, ex qua ratio efficitur
symmetriam. Namque non potest

aedis ulla sine symmetria atque
proportione rationem habere

compositionis, nisi uti ad homines
bene figurati membrorum habuerit

exactam rationem.
2. Corpus enim hominis ita natura

composuit, ut os capitis a mento ad
frontem summam et radices imas

capilli est decimae partis, item manus
palma ab articulo ad extremum

medium digitum tantundem, caput a
mento ad summum verticem octavae,

cum cervicibus imis ab summo
pectore ad imas radices capillorum sextae, a medio pectore ad summum verticem quartae.

Ipsius autem oris altitudinis tertia est pars ab imo mento ad imas nares, nasum ab imis
naribus ad finem medium superciliorum tantundem, ab ea fine ad imas radices capilli frons

efficitur item tertiae partis. Pes vero altitudinis corporis sextae, cubitum quartae, pectus item
quartae. Reliqua quoque membra suas habent commensus proportiones, quibus etiam

antiqui pictores et statuarii nobiles usi magnas et infinitas laudes sunt adsecuti.

118

Otii Marpurgensis Liber primus. Caput XXI

Corporis humani externa membra.

CAPILLI (crines, capillitium) contegunt potissimam partem capitis, suntque cirri, cincini,
comae, caesaries. Antiae vel capronae demittuntur in frontem, anteventuli vel propenduli[...]

In facie FRONS eminet, figura prope semicirculari, desinens utrinque in tempora, plerisque

glabra, paucis hispida, senescentibus rugosa, explicata, porrecta, serena; iracundis contracta,
caperata, striata, severa; tristibus obducta. Aliquibus lata, aliis angusta, quibusdam tuberosa;

inverecundis attrita, perfricta; verecundis liberalis, apulejo relicina dicitur, quae versus
occiput est refuga.

OCULI (lumina) subjacent fronti, fenestrae animi, mentis interpretes, figurarum judices,

mobiles, lubrici, et quoquoversum emisfitii, acres, acuti, lyncei, hebetes, clari, nitidi, truces,
torvi, flagrantes, transversi seu limi, obliqui, eminentes, in cavitatem reducti, noctuini seu

glauci, herbei, nigelli, aquilini, milvini; prodentes iratum, propitium, laetantem, dolentem,
fortem, ignavum, audacem, timidum, amantem, odio affectum. Facti sunt ex tunicis tribus,

scilicet Cornea, Uvea, et quae dicitur Aranea seu Reticulata, quam eandem asserunt esse
cum nervo optico; et transparentibus humoribus tribus Aqueo, Crystallino, vitreo. Prominuli

cernunt obscurius, profundiores clarius. Sed hirqui seu anguli sudant saepe lacrimas,
quotidie gramias.

NASUS incipit ad intercilium (medium inter supercilia spatium,) datus respirationis et

olfactus causa. Demittit se inter duas genas, discriminaturquein duo spiracula seu
respiramina, id est, nares, ideo contractiores, ne quid nocens possit pervadere; habentes

humorem ad pulverem, et multa alia repellenda utilem; per quas demanans mucus, detinetur
a vibrissis seu pilis, ne defluat ante munctionem, qua se mucosi emungunt. Orbiculus

protuberans nasi, pirula vocatur, pulpae, seu carnosae partes utrinque sequientes, vocantur
alae vel pinnulae: Cartilago discriminans nares dicitur interfinium (isthmus et imbrex:) pars

recta nasi, columna; quae si in medio assurgit, nasum facit aquilinum. [...]

JUGULUM pars est colli anterior, (quae nonnumquam gula dicitur, ) in qua guttur (animae
canalis, seu canna pulmonis, vel aspera arteria.) Cervix, pars colli posterior est. Gula

(oesophagus, seu canalis per quem descendit cibus, Lactantio, fistula cibalis,) cujus pars
summa, fauces; postrema, stomachus.

PECTUS target papilis, quod hirtum maribus ccalidioribus; in foeminis sunt mammae;

mammilae, ubera. Pars pectoris anterior, qua concurrunt costae, dicitur sternen, pertingitque
ad es ensiforme. Intra thoracem est venter seu alvus.; cujus anterior pars continet

hypochondria, et scrobulam cordis; media umbilicum; infima abdomen, (sumen,
aqualiculum) cum adjacentibus verendis, (genitalibus, pudendis, velandis) quae ut nudare, ita

nomine pudor vetat.

TERGUM habet humeros, dorsum, lumbos, et nates (podicem, anum) obvolutas clunibus,
sessionis gratia. Ad latera sunt axillae et hypochondria (partes subjectae costis nothis, Latine

praecordia; quamquam haec vox significat etiam partes interiores, cordi vicinas;) sub axillis
sunt pili subalares, et hircus, alarum virus.

MANUS cava, dicitur vola (in qua sunt variae incisurae ac lineae;) diducta , est palma:

contracta, pugnus; ab hoc colaphus: ab illa provenit alapa. Habetque digitos quinos, et
quisque digitus, praeter pollicem, articulos tres seu internodia, totidemque condylos seu

nodos, quorum postremi exeunt in ungues: horum albida puncta dicuntur nubecula, quibus

119

scabimus, scalpimus, lancinamus, laceramus. Pollice premimus; Indice monstramus; Medio

(verpo, infami) ludificamus; Annulari seu Medico gestamus anulos; Auricularis servit pro
auriscalpio. Pars prima manus dicitur cava, seu brachialis, unde exoriuntur digiti;

metacarpium seu torus appellatur, quod inter pollicem et medium digitum interest, Graecis
thenar. Talitrum, est percussio convolutis inflicta digitis.

CAPUT XXII. Partes corporis osseae.[…] videbis mirabiliorem corporis humani

structuram; cujus fulcra ossea circiter trecenta sunt; divisa in ossa capitis, trunci,
artuum.Capitis calvaria (calva) est pectinatim velut consuta ex pluribus ossibus. Suturae seu

commisurae sunt tres, et totidem cranii partes; ex quibus antica (anterior) dicitur sinciput,
media vertex, postica (posterior) occiput; quae omnes pericranio teguntur. Utrinque sunt

tempora, sic dicta a cognoscendis annis. Ossa transversa in temporibus, aures
complectentia, vocantur Anatomicis forcipes. Duae sunt maxillae, (mandibulae) quarum

superior immobilis; inferior rotunda in hominibus, oblonga in brutis; continent triginta duos
dentes, in totidem alveolis; Anteriores seu Primores infra supraque quaterni, vocantur

Incisores; utrinque illis proximi, Canini; priores omnes Gelasini; dehinc quinque Maxillares
seu Molares. Primi cibum incidunt, secundi frangunt, tertii confractum atterunt et attenuant;

postremo Genuini bini in extrema gingiva. Ossa quibus continentur, vocantur praesepia,
praesepiola, mortariola, cavernulae, loculamenta; committuntur saepe (septo seu maceria;)

haec vestitur gingiva: purgantur dentiscalpio (dentifricio.) Oris coelum seu cavitas, quod
dentibus labiisque quasi palis munitum est, palatum dicitur. Infantes dentiunt, quando

dentes mittunt.

Vittorio Romano et Francesco Carnevale. De morbis artificum
diatriba…

Cap. I De morbis, quibus obnoxii sunt metallorum fossores.

Varia et multiplex morborum seges, quam non raro artifices quidam extrema sui pernicie ex
iis artibus, quas exercent, pro lucro referunt, e duabus praecipue causis, ut reor,

progerminat; quarum prior ac potissima est prava materiae conditio, quam tractant, quae
noxios halitus ac tenues particulas humanae naturae infensas exspirans particulares morbos

invehit; altera ad motus quosdam violentos, incompositos et incongruas corporis
configurationes refertur, propter quas vitalis machinae naturalis structura vitiatur, ut inde

graves morbi paulatim succrescant. Primo itaque in censum venient ii morbi, qui a prava
materiae indole ortum ducunt, ac inter eos, qui metallurgos infestant et quotquot alios

artifices, qui in suis opificiis mineralibus utuntur, ut aurifices, alchymistae, quique aquam
fortem destillant, figuli, specularii, fussores, stannarii, pictores quoque et alii. Quales vero et

quam pestiferae, noxae intra venas metallicas recondantur, experiuntur primo mineralium
fossores, quibus in profundioribus terrae visceribus continuo degentibus quotidie cum orco

ratio habenda; [...]
Morbi autem, quibus obnoxii sunt metallorum fossores aliique id genus artifices, sunt ut

plurimum dyspnoea, phthisis, apoplexia, paralysis, cachexia, pedum tumores, dentium casus,
gingivarum ulcera, artuum dolores ac tremores. Pulmones itaque et cerebrum in hujusmodi

artificibus male plectuntur, magis tamen pulmones, hi etenim simul cum aere minerales
spiritus hauriunt, et primi noxam persentiunt, mox iidem halitus intra vitae hospitia admissi

et cruori permixti cerebri et nervosi laticis naturalem temperiem pervertunt, et inficiunt,
unde tremores, stupores et superius recensisti affectus. Hinc eorum, qui in fodinis mineralia

effodiunt, maxima solet esse strages; feminae propterea, quae id genus hominibus nubunt,
saepius nubunt, nam referente Agricola, apud fodinas Carpati montis observatae sunt

mulieres, quae septem viris nupserint. [...]

120

Objaśnienia skrótów

abl. (ablativus)

przypadek 5 (polski narzędnik i miejscownik)

acc. (accusativus)

przypadek 4 (polski biernik)

arab-gr

arabsko - grecki

arch.

archaiczny, miano obecnie nie używane

chor. choroba
f (femininum)

rodzaj żeński

gen. (genetivus)

przypadek 2 (polski dopełniacz)

gr. grecki
gr-łac grecko-łaciński
m (masculinum)

rodzaj męski

MA mianownictwo

anatomiczne

ME mianownictwo

embriologiczne

MH mianownictwo

histologiczne

n (neutrum)

rodzaj nijaki

p. patrz
pass. (passivum)

strona bierna

pl. (pluralis)

liczba mnoga

sc. (scilicet)

to jest, to znaczy

tłum.

tłumacz

zap.

zapalenie

121

Słownik łacińsko-polski

A

a (ab) (z abl) od
abdo 3 oddalić, cofnąć się
abdomen, inis n brzuch
abdominalis, e brzuszny
abducens, entis odwodzący
abductio, onis f odwodzenie
abductor, oris m odwodziciel
aberrans, antis zbaczający
ablatio, onis f odwarstwienie
ablepharia, ae f (gr) brak powieki (ME)
abluo 3 obmywać, myć
abnormalis, e nieprawidłowy
abnormis, e nieprawidłowy
abortus, us m poronienie
abscessus, us m ropień
abscondo 3 ukrywać, schować
absentia, ae f brak
abundantia, ae f nadmiar
ac = atque a także
academia, ae f akademia
accedens, entis zbliżony, podobny
acceptus, a, um zabrany, zaakceptowany
accessorius, a, um dodatkowy
accipio 3 przyjąć, wziąć, uznać, otrzymać
accomodatus, a, um przystosowany,

zastosowany, użyty

accumbo 3 położyć się, usadowić się
acer, is, e ostry
acetabulum, i n panewka
achalasia, ae f (gr) achalazja, upośledzenie

rozkurczu zwieracza

acheiria, ae f (gr) brak ręki (ME)
acidum, i n kwas
acidus, a, um kwaśny
acinesia, ae f (gr) bezwład, niedowład,

porażenie ruchowe p. też acinesis

acinesis, is f (gr) bezwład, niedowład,

porażenie ruchowe

acne, es f (gr) trądzik
acorea, ae f (gr) brak źrenicy (ME)
acrania, ae f brak pokrywy czaszki (ME)
acriter ostro, mocno
acromialis, e barkowy
acromion, i (gr) wyrostek barkowy
acta, orum n dokumenty
acus, us f igła
acusticus, a, um słuchowy

acutus, a, um ostry
ad (z acc) do,ku
ad coercendum do ujarzmienia,

opanowania

ad hoc doraźnie
adamantinum, i n szkliwo
adamantinus, a, um szkliwny
addo 3 dodawać, dołączyć
adductio, onis f przywodzenie
adductor, oris m przywodziciel
adenoma, atis n (gr) gruczolak
adhaereo 2 przylgnąć, dotykać, przyczepic

się

adhibeo 2 zastosować, używać,

przytoczyć, dodać

adipositas, atis f otyłość
adiposus, a, um tłuszczowy
aditus, us m wejście
adiuvans, antis wspomagający
admixtus, a, um zmieszany, domieszany
adnexa, orum n (pl) przydatki
adstans, antis stojący obok
ads p. ass..
adsum, adesse być obecnym, uczestniczyć,

zjawić się

adultus, a, um dorosły
advoco 1 przywoływać
aedes, is f gmach, budowla
aedis, is f p. aedes, is f
aeger, a, um chory
aeger, i m chory (człowiek)
aegritudo, inis f choroba, osłabienie
aegrotus, a, um chory
aegrotus, i m chory (człowiek)
aegylops, opis m (gr) jęczmień na oku
aer, aeris m (gr) powietrze
aestimo 1 uważać, rozważać
aeternus, a, um wieczny
aethereus, a, um eteryczny
aethylicus, a, um etylowy
affectus, a, um osłabiony, zakażony
afferens, entis doprowadzający
affero, afferre przynosić, wnosić, wywołać
afficio 3 oddziaływać, gnębić, dotykać
agenesia, ae f (gr) agenezja, brak

zawiązków (ME)

agenesis, is f (gr) p. agenesia
agger, eris m grobla
agito 1 wprawiać w ruch

122

aglossia, ae f (gr) brak języka (ME)
agnosco 3 rozpoznać
ago 3 czynić, robić
agricultura, ae f rolnictwo
ala, ae f talerz, skrzydło ; pacha
alaris, e skrzydłowy
albico 1 bielić się
albus, a, um biały
alienus, a, um obcy
alimentarius, a, um pokarmowy
alimentum, i n pokarm, pożywienie
aliquando kiedyś, czasem, nieraz
aliquantum znaczna część,ilość ; niemało
aliquis, a, id ktoś, jakiś, niektóry, ktoś inny
aliquis, aliqua, aliquid (aliquod) jakiś,

niejeden

aliquis, aliqua, aliquod jakiś
aliquis, aliquid ktoś, coś
aliter inaczej
alius, alia, aliud drugi, inny
allergia, ae f (gr) alergia
allergicus, a, um alergiczny
allium, i n czosnek
alma, ae f żywicielka
aloe, es f (arab-gr) Aloes
alpha, ae f (gr) litera grecka (pierwsza)
alter .... alter jeden .... drugi
alter, altera, alterum jeden z dwóch
alter, era, erum drugi
altiles, ium f (pl) drób tuczony
altitudo, inis f wysokość
altus, a, um wysoki ; głęboki
alveolaris, e zębodołowy
alveolus, i m zębodół
alvus, i f brzuch; stolec
amabilis, e miły, kochany
amari (pass) być kochanym
amarus, a, um gorzki
amelia, ae f (gr) wrodzony brak kończyny

(ME)

ambo, ae, o obaj razem, obydwaj
amicio 4 owijać, zawijać, otaczać
amiculum, i n wierzchnie okrycie, błona
amicus, i m przyjaciel
amitto 3 utracić, puszczać
amnesia, ae f (gr) niepamięć
amnion, i n (gr) owodnia (ME)
amnioticus, a, um owodniowy
amo 1 kochać
amor, oris m miłość
amplector 3 obejmować
amplio 1 powiększyć, udoskonalić

amplus więcej, ponad
amplus, a, um obszerny, wielki
ampulla, ae f bańka (MA)
ampullaris, e bańkowy
amputatio, onis f odjęcie
amyelia, ae f (gr) brak rdzenia (ME)
amygdala, ae f migdałek, migdał
anaemia, ae f (gr) niedokrwistość
anaesthesia, ae f (gr) znieczulenie
anaesthesiologia, ae f (gr) nauka o

znieczulaniu

analis, e odbytowy, odbytniczy
anamnesis, is f (gr) wywiad lekarski
anastomoticus, a, um zespoleniowy,

łączący

anatomia, ae f (gr) anatomia, nauka o

budowie ciała

anatomicus, a, um anatomiczny
angina pectoris dusznica bolesna
angina, ae f angina, zap. gardła
angulus, i m kąt
angustus, a, um wąski
animal, alis n zwierzę
animans, antis żyjący
annumero 1 (z dat) zaliczać
annus, i m rok
anodontia, ae f (gr) brak zęba (ME)
anomalia, ae f anomalia, nieprawidłowa

budowa

anonymus, a, um bezimienny, nienazwany
ansa, ae f pętla
anser, eris m / f gęś
anserínus, a, um gęsi
ante (z acc) przed
antebrachium, i n przedramię
anterior, ius przedni wcześniejszy
antesignanus, a, um postawiony na

pierwszym miejscu

anteversio, onis f przodopochylenie
antiburschius, i m przeciwnik burszów

(żaków, studentów)

antidotum, i n odtrutka
antiquus, a, um starożzytny
antrum, i n jama
anulus, i m pierścień
anus, i m odbyt
aorta, ae f aorta, tętnica główna
aorticus, a, um aortalny
aortitis, itidis f zap. aorty

123

aperio 4 otwierać, odmykać
apertura, ae f otwór
apertus, a, um otwarty
apex, apicis m szczyt, wierzchołek; koniec

(MH)

aphonia, ae f (gr) bezgłos
aphthae, arum f (gr) pleśniawki
apicalis, e szczytowy, wierzchołkowy
apodia, ae f (gr) brak stopy (ME)
aponeurosis, is f (gr) rozcięgno
apophysis, is f (gr) odrostek, wyrostek

kostny

apoplexia, ae f (gr) udar mózgowy
apostolus, i m (gr) wysłaniec, apostoł
apparatus, us m narząd (MH) ; przyrząd
appelatio, onis f nazwa, wyraz
appello 1 nazywać
appendix, icis f wyrostek, przyczepek
applico 1 przyłączyć, zwrócić, dołączyć
approximalis, e zbliżony
apud (z acc) przy, u, obok
aqua, ae f woda
aquaeductus, us m wodociąg
aquarium, i n akwarium
aqueus, a, um wodnisty, błękitny
arachnoidealis, e pajęczynówkowy
arbor, oris f drzewo
architectus, i m budowniczy, architekt
arcuatus, a, um łukowaty
arcus, us m łuk
ardens, entis palący, rozżarzony
arduus, a, um stromy
area, ae f pole, powierzchnia
areola, ae f otoczka, obwódka
Armenia, ae f Armenia
aromaticus, a, um aromatyczny
arrector, oris m przywłosowy (mięsień)
arrhinia, ae f (gr) brak nosa (ME)
ars, artis f sztuka
arteria, ae f tętnica
arteria carotis tętnica szyjna
arteriola, ae f tętniczka
arteriosus, a, um tętniczy
arthralgia, ae f (gr) ból w stawie
arthritis, idis f (gr) zap. stawów
arthropathia, ae f (gr) choroba stawów
articularis, e stawowy
articulatio, onis f staw
articulo 1 spajać
articulus, i m staw

artificialis, e sztuczny
artifex, icis m rzemieślnik, artysta
aurifex, icis m złotnik ; pracownik w

kopalni złota

artus, us m staw
ascendens, entis wstępujący
ascendo 3 wejść, wstępować
ascites, ae m (gr) puchlina brzuszna
asper, a, um szorstki, chropawy, trudny
aspiratorius, a, um zachłystowy
alapa, ae f uderzenie w twarz, policzek
albidus, a, um białawy
anteventulus, a, um zwisający z przodu
antiae, arum (gr) f pukle włosów

opadające na czoło

attenuo 1 rozcierać
attero 3 miażdżyć
attritus, a, um zuchwały
auricularis, e uszny
auriscalpium, i n narzędzie do

wyskrobywania czyli oczyszczania
przewodu słuchowego

aspirinum, i n aspirina
assequor 3 (z acc) doścignąć, osiągnąć
asservo 1 przechowywać
assidue stale, bez przerwy, często
asthma, atis n (gr) astma, dychawica
astomia, ae f (gr) brak ust (ME)
astrum, i n gwiazda
athelia, ae f (gr) brak brodawki sutkowej

(ME)

atheromatosus, a, um miażdżycowy
athleticus, a, um atletyczny
atlas, antis m (gr-łac) atlas, kręg

szczytowy

atomus, i f (gr) atom
atque a także
atrioventricularis, e przedsionkowo-

komorowy

atrium, i n przedsionek
atrociter ostro, zaciekle
atrophia, ae f (gr) zanik
attacus, us m atak, napad
attolo 3 podnosić się, wznosić
auctor, oris m autor
audio 4 słuchać
auditivus, a, um słuchowy
auditus, us m słuch
augesco 3 rosnąć, zwiększać się
aureus, a, um złoty
auricula, ae f małżowina uszna, uszko

124

auricularis, e uszny
auris, is f ucho
auscultatio, onis f osłuchiwanie
aut albo, nawet
autem zaś, znowu, przeciwnie
autogamia, ae f (gr) autogamia,

samozapłodnienie (ME)

autonomicus, a, um autonomiczny
autopsia, ae f (gr) sekcja zwłok
autor, oris m twórca, sprawca
autumno jesienią
auxilium, i n pomoc
ave! bądź pozdrowiony
avello, avelli 3 zrywać, oddalić, odrywać,

wyrywać,

aviarius, a, um ptasi
avis, is f ptak
axilla, ae f pacha
axillaris, e pachowy
axis, is m oś
Azerbaidzania, ae f Azerbejdżan

B

bacterialis, e bakteryjny
bacteriosus, a, um bakteryjny
balneum, i n kąpiel
barba, ae f broda
barbatus, a, um brodaty
basalis, e podstawny
basilaris, e podstawowy, podstawny
basis, is f (gr) podstawa
basivertebralis, e podstawno-kręgowy
bellum, i n bitwa
bene dobrze
benignus, a, um łagodny
bibo 3 pić
bicarbonas, atis n dwuwęglan
bicellularis, e dwukomórkowy
biceps, bicipitis dwugłowy
bicuspidatus, a, um dwuguzkowy,

przedtrzonowy (dens)

biduum przez dwa dni
biennalis, e dwuletni
bifidus, a, um rozszczepiony na dwoje
bifurcatio, onis f rozdwojenie
bilateralis, e dwustronny, obustronny
bilateraliter obustronnie
biliaris, e żółciowy
bilifer, a, um żółcionośny
biliferus, a, um żółcionośny
biliosus, a, um żółciowy

bimestris, e dwumiesięczny
bini, ae, a (pl) podwójny
bini, binae, bina po dwa
bis dwa razy
biventer, is m dwubrzuścowy (musculus)
blanditer wdzięcznie, miło
blandus, a, um łagodny, miły
brachialis, e ramienny
bruta, ae f zwierzę
blepharon, i n (gr) powieka
blepharoptosis, is f (gr) opadnięcie

powieki

bolus, i f gałka (farm)
bonus, a, um dobry
bos, bovis m/f wół, krowa
botulismus, i m zatrucie jadem

kiełbasianym

brachialis, e ramienny
brachium, i n ramię
bradypnoe, es f (gr) oddychanie zwolnione
brevi (tempore) wkrótce
brevis, e krótki
breviter krótko
bronchiectasia, ae f (gr) rozszerzenie

oskrzeli

bronchiectasis, is f (gr) rozszerzenie

oskrzeli

bronchiolus, i m (gr) oskrzelko, oskrzelik
bronchitis, idis f (gr) zap. oskrzeli
bronchoclysis, is f (gr) wlew dooskrzelowy
bronchopathia, ae f(gr) choroba oskrzeli
bronchopulmonalis, e oskrzelowo-płucny
bronchoscopia, ae f (gr) wziernikowanie

oskrzeli

bronchus, i m (gr) oskrzele
bucca, ae f policzek
buccalis, e policzkowy
bulbus, i m opuszka ; gałka (oculi)
bursa, ae f kaletka, torebka

C

cachexia, ae f wyniszczenie
casus, us m przypadek ; wypadanie

(zębów)

cadendo (tłum.) spadaniem
cado 3 spadać
caecalis, e odnoszący się do jelita ślepego

(kątnicy)

caecus, a, um ślepy

125

caementum - p. cementum
caesar, aris m cesarz, władca
caesareus, a, um cesarski
calamus, i m trzcina; pióro
calc(a)emia, ae f (gr) obecność wapnia we

krwi

calcaneus, a, um piętowy
calcaneus, i m kość piętowa
calcar, aris n ostroga
caleo 2 rozgrzewać się
caliculus, i m (gustatorius) kubek

smakowy

calidus, a, um gorący
calix, icis m kielich
calor, oris m gorąco, żar
calvaria, ae f sklepienie czaszki
canaliculus, i m kanalik
canalis, is m kanał
cancer, cancri m rak
candidus, a, um biały, jasny
candidus, a, um śnieżno-biały
caninus, a, um psi, kieł (ząb)
canis, is m pies
canities, ei f siwizna
capacitas, atis f zdolność, pojemność
capillaris, e włosowaty
capio 3 cepi chwytać, wziąć, ogarnąć
capitalis, e głowowy, główny
capitatus, a, um główkowaty
capitulum, i n główka
cappara, ae f kapary
capsula, ae f torebka
caput, capitis n głowa
carbo, onis m węgiel
carcinogenes, is rakopochodny
carcinoma, atis n (gr) rak
carcinomatosus, a, um rakowaty
carcinophobia, ae f (gr) chorobliwa obawa

przed rakiem

cardia, ae f (gr) wpust żołądka ; serce
cardiacus, a, um sercowy
cardiocentesis, is f (gr) nakłucie serca
cardiogenes, is sercopochodny
cardiographia, ae f (gr) zapis ruchów serca
cardiologia, ae f (gr) nauka o chorobach

serca

cardioplegia, ae f porażenie serca
cardiorrhexis, is f (gr) pęknięcie serca
careo 2 nie mieć, brakować być

pozbawionym czegoś

caries, ei f próchnica

carina, ae f ostroga
caritas, atis f miłość
carnificatio, onis f stwardnienie mięsiste
caroticotympanicus, a, um szyjno-

bębenkowy

caroticus, a, um odnoszący się do tętnicy

szyjnej

carpo 3 zrywać ( tu. korzystać)
carpus, i m nadgarstek
cartilagineus, a, um chrząstkowy
cartilago, inis f chrząstka
casus, us m przypadek, zdarzenie,

nieszczęście

cataracta, ae f (gr) katarakta, zaćma
catarrhus, i m (gr) nieżyt ; katar
cathedra, ae f katedra, siedzenie
caudatus, a, um ogoniasty
causa (z gen) w celu, dla
causa, ae f przyczyna, powód
caveo 2 strzec się, bać się
cavernosus, a, um jamisty
cavitas, atis f wydrążenie, jama
cavo 1 drążyć, wydrążyć
cavum, i n jama
cavus, a, um czczy, wydrążony
celiacus, a, um brzuszny, trzewny
cella, ae f komora
cellula, ae f komórka
Celsus, i m Celsus
cementum, i n cement, kostniwo
cenatus, a, um najedzony
census, us m obliczenie, oszacowanie
centeni, ae, a po sto
centralis, e środkowy
cephalgia, ae f (gr) ból głowy
cephalicus, a, um głowowy;

odpromieniowy (vena)

cerebellaris, e móżdżkowy
cerebellum, i n móżdżek
cerebralis, e mózgowy
cerebrum, i m mózg
certus, a, um pewny, znany
ceruminosus, a, um woszczynowy
cervicalis, e szyjny, szyjkowy
cervix, icis f szyja, szyjka ; kark, kręgi
ceteri, ae, a pozostali, reszta
ceterum zresztą
chamelum, i n kameleon
charta, ae f (gr) karta, papier

126

chiasma, atis n (gr) skrzyżowanie
chiragra, ae f (gr) ból dnawy ręki
chirurgia, ae f (gr) chirurgia
chirurgicus, a, um chirurgiczny
chirurgus, i m (gr) chirurg
chloratus, a, um chlorowany
chole es f(gr) żółć
cholecystectomia, ae f (gr) wycięcie

pęcherzyka żółciowego

cholelithiasis, is f (gr) kamica pęcherzyka

żółciowego

cholera, ae f (gr) żółć
chorda, ae f (gr) struna
chorion, i n (gr) kosmówka (ME)
choroideus, a, um naczyniówkowy
chroidalis, e naczyniówkowy
chronicus, a, um przewlekły
caesaries, ei f (bujne) owłosienie głowy
calva, ae f czaszka
caperatus, a, um zmarszczony
capillitium, i n włosy, owłosienie
capronae, arum f włosy zwisające na czoło
cavernula, ae f jamka
cavus, a, um wydrążony, pusty, sklepiony
chyliferus, a, um mleczonośny,

wytwarzający mlecz

cibus, i m pokarm
cicatrix, icis f blizna
ciliaris, e rzęsowy, rzęskowy
cilium, i n rzęsa
cincinus i m (gr) kędzierzawy pukiel
cingo 3 otaczać
cingulum, i n obręcz
circensis, e dotyczący igrzysk, cyrkowy
circiter około
circulatio, onis f krążenie, obieg
circulatorius, a, um krążeniowy
circulus, i m koło, okręg
circum (z acc) około, dookoła
circumanalis, e okołoodbytniczy
circumarticularis, e okołostawowy
circumferentia, ae f obwód
circumflecto 3 okalać
circumflexus, a, um okalający
circumintestinalis, e okołojelitowy
circumrenalis, e okołonerkowy
circumscriptus, a, um ograniczony
cirrhosis, is f (gr) marskość
cirrus, i m lok z włosów
cisterna, ae f zbiornik
cito szybko

citus, a, um szybki, prędki
civitas, atis f państwo
clamo 1 wołać, krzyczeć
clamor, oris m krzyk
clarus, a, um sławny, słynny
claustrophobia, ae f (gr) klaustrofobia
clausus, a, um zamknięty
clavicula, ae f obojczyk
clavicularis, e obojczykowy
clavipectoralis, e obojczykowo-piersiowy
clinica, ae f (gr) klinika, szpital
clinoideus, a, um pochyły
clunis, is f pośladek
coarctans, antis ściskający
coarctatio, onis f zwężenie
coccygeus, a, um guziczny
cochlea, ae f (gr) ślimak
cochlear, aris n łyżka
cochleariformis, e łyżeczkowaty,

podobny

do

łyżki

cochlearis, e ślimakowy
coelioscopia, ae f(gr) laparoskopia
coerceo 2 ujarzmiać
cogito 1 myśleć, rozmyślać
cognomen, inis n przydomek, nazwa
cognosco 3 poznawać
colaphus, i m (gr) uderzenie w twarz,

policzkować

colicus, a, um okrężnicowy
collapsus, us m zapaść
collateralis, e boczny, oboczny
collegium, i n zespół, kolegium
collum, i n szyja ; szyjka
colon, i n (gr) okrężnica
color, oris m kolor, barwa
columna, ae f słup, kolumna
coma, ae f (gr) włosy na głowie, grzywa
coma, atis n (gr) śpiączka
combustio, onis f oparzenie
comitans, antis towarzyszący
commeans, antis przychodzący, schodzący
commensus, us m równa miara, symetria
commisura, ae f spoidło
commisura, ae f spoidło (MH); złączenie
commodulatio, onis f proprcja, równa

miara

commotio, onis f wstrząśnienie
communicans, antis łączący
communicatio, onis f połączenie
communico 1 połączyć

127

communis, e wspólny
compactus, a, um zbity
compago, inis f złączenie, spojenie
complectens, entis obejmujący, otaczający
complector 3 otoczyć, obejmować
complexus, us m zespół
complicatio, onis f komplikacja,

powikłanie

complicatus, a, um powikłany,

skomplikowany

complures, a, ium niektórzy, wielu
compono 3 złożyć, tworzyć
compositio, onis f zestawienie, złożenie
compositus, a, um złożony
compressio, onis f ucisk , zaciskanie
compressor, oris m zaciskacz
comprimo 3 tamować, wstrzymywać,

ściskać

concha, ae f (gr-łac) małżowina
concomitans, antis towarzyszący
concordia, ae f zgoda
concursus, us m zbieg, schodzenie się
condicio, onis f położenie, stan, los
conditio, onis f warunek
conductor, oris m przewodnik
condylaris, e kłykciowy
condylus, i m kłykieć
confero 3 contuli znosić, użyczyć,

przynosić, przyczynić się do czegoś

confertus, a, um gęsty
configuratio, onis f zestawienie,

ukształtowanie, pozycja

confirmatus, a, um potwierdzony
conforto 1 wzmacniać
confractus, a, um pognieciony
congelatio, onis f odmrożenie
congenitalis, e wrodzony
congenitus, a, um wrodzony
conglobatus, a, um zbity
congruo 3 być stosownym zgadzać się,

przystosować

coniugata, ae f sprzężna
coniungo 3 złączyć
connexus, a, um złączony, spojony,

połączony

conoides p. conoideus
conoideus, a, um stożkowaty
conquassatio, onis f zmiażdżenie
consensus, us m zgoda, porozumienie
consequor 3 bezpośrednio następować,

osiągnąć

conservativus, a, um zachowawczy

conservatrix, icis f ratowniczka, ta, która

ratuje

conservo 1 zachowywać
considero 1 uważać, oceniać
consilium, i n narada
conspicio 3 spostrzegać
constituo 3 ustanawiać
consto 1 składać się
constrictio, onis f zaciśnięcie
constrictor, oris m zwieracz (gardła)
constructus, a, um ułożony, zbudowany,

nałożony

consuetudo, inis f przyzwyczajenie
consulto 1 konsultować
consutus, a, um uszyty, skonstruowany
contactus, a, um styczny
contactus, us m dotyk, styczność
contagio, onis f zaraza ; styczność,
contamino 1 dotykać, zarażać
contego 3 pokrywać, zasłaniać
contineo 2 zawierać, łączyć, otaczać,

obejmować

continuo stale, ciągle
continuus, a, um ciągły
contra (z acc) przeciw
contractio, onis f skurcz, obkurczenie
contractus, a, um ściągnięty, zaciśnięty
contraho 3 ściągać
contristo 1 być smutnym, martwić się
contusio, onis f stłuczenie
contusus, a, um stłuczony
conus, i m stożek
convolutus, a, um zwinięty
convulsio, onis f drgawki, konwulsje
cor, cordis n serce
coracoideus, a, um kruczy
coram publicznie
corniculatus, a, um rożkowy
cornu, cornus n róg
corona, ae f wieniec, korona
coronalis, e wieńcowy
coronarius, a, um wieńcowy
corono 1 ozdabiać, wieńczyć
coronoideus, a, um dziobiasty
corporeus, a, um cielesny
corpus, corporis n trzon, ciało
corpusculum, i n ciałko
corrugatio, onis f marszczenie
corrugator, oris m marszczący (mięsień)
corrugo 1 marszczyć
cortex, icis m kora

128

corticospinalis, e korowo- rdzeniowy
costa, ae f żebro
costalis, e żebrowy
costoclavicularis, e żebrowo-obojczykowy
coxa, ae f biodro
cranialis, e czaszkowy
cranium, i n czaszka
crassitudo, inis f grubość
credo 3 wierzyć, uważać
crescentia, ae f wzrost
cresco 3 crevi rosnąć, powstawać
cribrosus, a, um sitowy
cricoarytaenoideus, a, um pierścienno-

nalewkowy

cricoesophageus, a, um pierścienno-

przełykowy

cricothyreoideus, a, um pierścienno-

tarczowy

crinis, is m włos
crisis, is f (gr) przełom,
crista, ae f grzebień
criticus, a, um krytyczny
croup (nieodmienny) krup
crouposus, a, um krupowy
cruciatus, a, um krzyżowy
cruciformis, e krzyżowaty
crucio 1 męczyć, dręczyć
cruentus, a, um krwawy
cruor, oris m krew ; skrzep krwi
crus, cruris n odnoga, goleń
crustosus, a, um strupiasty
crystallus, i f(gr) kryształ
cubitalis, e łokciowy
cubitus, i m łokieć
cuboideus, a, um sześcienny
culter, cultri m nóż
cultura, ae f hodowla, kultura
cum gdy, kiedy
cum (z abl) z (kim? czym?)
cumque kiedykolwiek, zawsze
cuneatus, a, um klinowy
cuneiformis, e klinowaty
cupio 3 pragnąć, pożądać
cupula, ae f osklepek
cur dlaczego
cura, ae f troska, staranie
curandi (tłum.) leczenia
curatio, onis f leczenie
curo 1 leczyć

curriculum, i n bieg, przebieg
cursus, us m bieg, ustalony porządek
curvatura, ae f krzywizna
cuspis, idis f płatek, zastawka
cutaneus, a, um skórny
cuticula , ae f skórka, naskórek; szkliwo,

oszkliwie (dentis)

cutis, is f skóra
cyclus, i m(gr) okres, cykl
cysticus, a, um pęcherzowy
cystis, is f (gr) pęcherz, torbiel
cystoma, atis n (gr) torbielak

D

dacryorrhoe, es f (gr) łzotok, łzawienie
damnum, i n strata, zguba, błąd
de (z abl) o (kim?,o czym?)
de lege ferenda z punktu widzenia

uzupełnienia obowiązującego prawa

debeo 2 być poddanym, musieć, mieć

powinność

debilitas, atis f ułomność
decem dziesięć
degens, entis spędzający czas,

przebywający

diatriba, ae f rozprawa naukowa
dolor, oris m ból
dyspnoea, ae f duszność
deciduus, a, um wypadający
decies centena milia milion
decimus, a, um dziesiąty
decor, oris m ozdoba
decubitus, us m odleżyna
decurro 3 zbiec, przebiec
decursus, us m przebieg
deduco 3 odprowadzać, wyprowadzać
defectus, us m ubytek, brak
defendo 3 bronić
defensio, onis f obrona, ochrona
defensor, oris m obrońca
deferens, entis odprowadzający
deficientia, ae f brak
deficio 3 brakować, słabnąć, stracić
definio 4 ograniczyć; definiować
deformans, antis zniekształcający
degeneratio, onis f zwyrodnienie
degeneratus, a, um zwyrodniały,

zdegenerowany

degero 3 przynieść
dein p. deinde
deinde następnie, potem, dalej

129

delibero 1 rozważać, zastanawiać się
delictum, i n wykroczenie, występek
delirium, i n majaczenie, obłęd
deltoideus, a, um naramienny
dementia, ae f otępienie
demonstratus, a , um pokazany,

oznaczony, wyjaśniony

demonstro 1 pokazywać, demonstrować
deni, ae, a po dziesięć
denique w końcu, wreszcie
denoto 1 określić, oznaczyć
dens, dentis m ząb
dentagra, ae f (gr) ból zębów
dentalis, e zębowy
dentatus, a, um zębaty
denticulatus, a, um zaopatrzony w ząbki
denticulus, i m ząbek
dentiformis, e w kształcie zęba
dentinum, i n zębina
dentista, ae m dentysta
denus septenus annus siedemdziesiąty rok
dependo 2 zwisać
depravo 1 demoralizować
deprehendo 3 zająć, objąć
depressio, onis f obniżanie, ugięcie
depressor, oris m obniżacz
derivo 1 wywodzić, pochodzić
derma, atis n(gr) skóra
dermaticus, a, um skórny
dermatitis, idis f (gr) zap. skóry
dermatosis, is f (gr) choroba skóry
descendens, entis zstępujący
descendo 3 zstępować, schodzić
descensio, onis f zstępowanie, obniżanie się
descriptio, onis f opis, zapis
desertum, i n pustynia, odludzie
desidentia, ae f osłabienie
desino 3 znikać, kończyć się
destillatus, a, um destylowany
determino 1 odgraniczać, określać
detrusio, onis f wypychanie
detrusor, oris m wypychający (mięsień)
deuteropathia, ae f (gr) choroba wtórna
dexter, a, um prawy
dextere na prawo
diabetes, ae m (gr) cukrzyca
diabetes insipidus moczówka prosta,

cukrzyca

diabetes mellitus moczówka cukrowa,

cukrzyca

diabolus, i m diabeł

diaeta, ae f dieta
diagnosis, is f (gr) diagnoza, rozpoznanie
diameter, i f (gr) wymiar
diaphragma, atis n (gr) przepona
diaphragmaticus, a, um przeponowy
diarrhoe, es f (gr) biegunka
diarthrosis, is f (gr) staw ruchomy
diastole, es f (gr) rozkurcz (cordis)
dico 3 mówić, nazywać
dies Saturni sobota
dies, ei m dzień, in dies stale
difficilis, e trudny
difficiliter = non facile trudno
diffundo 3 rozlewać się
diffusus, a, um rozlany
digastricus, a, um dwubrzuścowy
digestio, onis f trawienie
digitalis, e palcowy
digitatio, onis f wypustka palczasta
digitatus, a, um palczasty
digitus, i m palec
dignosco 3 rozpoznawać
dignosco 3 dignovi rozpoznać, rozróżnić,

odkryć

dilacerans, antis rozdzierający
dilatatio, onis f rozszerzenie
dilatator, oris m rozwieracz
dilato 1 rozszerzać
diligenter starannie
diluo 3 rozcieńczyć, rozpuścić
dimidium, i n połowa
diploe, es f (gr) śródkoście
dirigo 3 zarządzać, ustanawiać
disciplina, ae f nauka, dyscyplina
disco 3 uczyć się
discus, i m krążek
dispergo 3 rozrzucić, rozdzielić
disputo 1 badać, rozprawiać, dyskutować
disseminatus, a, um rozsiany
dissimilis, e niepodobny
distalis, e dalszy
distinguo 3 wyróżniać, rozdzielić
disto 1 stać w oddaleniu, być oddalonym
distorsio, onis f wykręcenie
distribuo 3 dzielić, rozdzielać
distributus, a, um w należytym porządku,

rozdzielony

diu długo
diureticus, a, um moczopędny
dehinc stąd, potem

130

demitto 3 spuścić, rozpuścić
dentifricio, onis f proszek lub pasta do

zębów

dentio 4 ząbkować
dentiscalpium, i n wykałaczka do zębów
desinens, entis kończący, przerywający
diductus, a, um otwarty szeroko,

rozwinięty

diurnus, a, um dzienny, codzienny
diversus, a, um inny, odmienny
divido 3 dzielić
divisio, onis f podział, rozdział
divisus, a, um rozdzielony
do 1 dawać
docens, entis uczący, nauczający
doceo 2 uczyć , nauczać
doctor, oris m doktor, uczony, nauczyciel
doctrina, ae f nauka, wiedza
dodekadactylitis, idis f (gr) zap.

dwunastnicy

doleo 2 boleć, cierpieć
dolichocolon, i n (gr) nadmiernie

wydłużona okrężnica

dolor, oris m ból
dominica (dies) niedziela
domino 1 opanowywać
dominor 1 panować, rządzić, górować
dominus, i m pan, panujący
domus, us f ( abl = domo) dom
donatus, a, um dany
dorsalis, e grzbietowy
dorsum, i n grzbiet
dosis, is f (gr) dawka
dubium, i n wątpliwość
dubius, a, um wątpliwy
duco 3 prowadzić , nieść
ductulus, i m przewodzik
ductus, us m przewód
dulcis, e miły, słodki, przyjazny
dum podczas, gdy, dopóki, wtedy, więc
duo, duae, duo dwa
duodecim dwanaście
duodecimus, a, um dwunasty
duodenalis, e dwunastniczy
duodeni, ae, a po dwanaście
duodenitis, idis f zap. dwunastnicy
duodenogastricus, a, um dwunastniczo-

żołądkowy

duodenum, i n dwunastnica
duodevicesimus, a, um osiemnasty
duplex, icis podwójny

duro 1 wytrzymać, trwać
durus, a, um twardy
dyspnoe, es f (gr) duszność
dystrophia, ae f (gr) zaburzenie odżywcze

E

e (ex) (z abl) z (czego?)
ebrietas, atis f opilstwo
eburneus, a, um zębinowy
ectocyticus, a, um zewnątrzkomórkowy
ectogenes, is zewnątrzpochodny
ectropion, i n (gr) wywinięcie brzegów

powiek

educatio, onis f szkolenie, hodowla
efferens, entis odprowadzający
efficio 3 effeci stworzyć, wywoływać,

realizować, wykazać

effusio, onis f wypływ, wysięk
effodio 3 kopać, wydobywać
exerceo 2 uprawiać, trudnić się
experio 4 badać, dochodzić
exspirans, antis wdychający
ego ja
eicio 3 wyrzucać, usunąć
ejulatus, us m zawodzenie, jęk, żałosny

płacz

elasticus, a, um sprężysty
ellipticus, a, um eliptyczny
emano 1 wypływać
embolia, ae f (gr) zator
embolicus, a, um zatorowy
embryologia, ae f (gr) embriologia
eminenter wyniośle
eminentia, ae f wyniosłość
emineo 2 wystawać, wyróżniać się
emissarius, a, um wypustowy
enamelum, i n szkliwo
encephalitis, itidis f (gr) zapalenie mózgu
encephalographia, ae f (gr) radiografia

mózgu

encephalomalacia, ae f (gr) rozmięknienie

mózgu

encephalon, i n (gr) mózgowie
endocrinus, a, um wewnątrz- wydzielniczy
endolymphaticus, a, um endolimfatyczny
endothelium, i n (gr) śródbłonek
endothoracicus, a, um śródpiersiowy
enim bowiem, naprawdę
enteralgia, ae f (gr) ból jelit
enteritis, itidis f (gr) zap. jelit
enterocele, es f (gr) przepuklina jelitowa

131

enteropathia, ae f (gr) choroba jelit
eo, ii maszerować, iść
epicardium, i n (gr) nasierdzie
epicondylus, i m nadkłykieć
epicranium, i n oczaszna
epicranius, a, um naczaszny
epidermis, idis f (gr) naskórek
epiduralis, e nadtwardówkowy, nad oponą

twardą

epidydimis, idis f (gr) najądrze
epigastricus, a, um nadbrzuszny
epigastrium, i n nadbrzusze
epiglotticus, a, um nagłośniowy
epiglottis, ibis ibis nagłośnia
epilepsia, ae f (gr) epilepsja, padaczka
epiphysis, is f (gr) nasada
epiploicus, a, um sieciowy
episcleralis, e nadtwardówkowy
episternalis, e nadmostkowy
epistropheus, i m (gr) kręg obrotowy
epistula, ae f list
epithalamus, i m (gr) nadwzgórze
epithelium, i n (gr) nabłonek
epitympanicus, a, um nadbębenkowy
epulum, i n uczta, biesiada
equinus, a, um koński
equus, i m koń
erectio, onis f prostowanie
erector, oris m prostownik
ergo więc, zatem
erit będzie (futurum od sum, esse)
erro 1 mylić się
error, oris m błąd
erubesco 3 wstydzić się, czerwienić się
eruditio, onis f wykształcenie
eruditus, a, um wykształcony
erythropenia, ae f (gr) niedobór krwinek

czerwonych

estque = et est
et i
ethmoidalis, e sitowy
ethylismus, i m (gr) zatrucie alkoholem

etylowym

etiam również, także
etiologia, ae f (gr) etiologia
evado 3 wychodzić
evolvo 3 rozwinąć, rozwikłać
exemplum, i n przykład
exeo, exire wychodzić, przechodzić
exerceo 2 ćwiczyć, zajmować się czymś
exorior 4 wychodzić, powstawać

explicatus, a, um uporządkowany, jasny,

wyraźny

extensus, a, um rozciągnięty, wydłużony
evomo 3 wymiotować
exactus, a, um dokładny, doskonały
excavatus, a, um wydrążony
excepto z wyjątkiem (z abl)
excipio 3 wyjąć, wykładać, podtrzymać,

łączyć się z czymś (z acc.), dowiadywać
się

excitans, antis pobudzający
excretorius, a, um wydzielniczy,

wydalniczy

exemplar, aris n przykład
exemplum, i n przykład
exeo 4 odchodzić, uchodzić
exerceo 2 pobudzać, wzniecać
exeuns, untis mijający
exhibeo 2 przedstawić, wykazać
exiguus, a, um bardzo mały, drobny
exitus, us m wyjście; zgon, zejście

śmiertelne

expello 3 wypędzić, usunąć, pozbawić
experimentalis, e doświadczalny
explicatio, onis f wyjaśnienie
exploro 1 badać
expono 3 przedłożyć, opisać
expultrix, icis f ta, która wypędza
extendo 3 rozszerzać się, rozciągnąć,

prostować, przedłużyć

extensio, onis f rozciągnięcie, prostowanie
extensor, oris m prostownik
externus, a, um zewnętrzny
extensus, a, um rozciągnięty
extra (z acc) poza
extractio, onis f usunięcie, wyrwanie

(dentis)

extraho 3 wyrywać, usuwać
extrasystole, es f (gr) skurcz dodatkowy
extrauterinus, a, um pozamaciczny
extrathoracalis, e pozapiersiowy
extremitas, atis f kończyna
extremus, a, um najdalszy, najodleglejszy,

ostatni

F

facialis, e twarzowy
facies, ei f powierzchnia, twarz
facile łatwo
facilis, e łatwy
facio 3 czynić, robić
factum, i n czyn

132

factus, a, um uczyniony, zrobiony
facultas, atis f sposobność ; wydział ;

fakultet

faex, faecis f osad, kał
falciformis, e sierpowaty
falso fałszywie
falsus, a, um fałszywy, rzekomy
falx, falcis f sierp
fames, is f głód
fascia, ae f powięź
fasciculus, i m pęczek
fauces, ium m (pl) gardziel, szyja
febrilis, e gorączkowy
febris, is f temperatura, gorączka
fel, fellis n żółć
felleus, a, um żółciowy
fellicula, ae f żółć
feminina, ae f kobieta
femininus, a, um kobiecy, żeński
femoralis, e udowy
femur, oris n kość udowa
fenestra, ae f okno, okienko
fere niemal
feria secunda poniedziałek
feria tertia wtorek
feria quarta środa
feria quinta czwartek
feria sexta piątek
fero, ferre nieść, wymagać, zabrać
festino 1 śpieszyć się
fetus, us m płód
fibra, ae f włókno
fibroma, atis n (łac-gr) włókniak
fibrosarcoma, atis n (łac.-gr)

włókniakorak

fibrosis, is f włóknienie
fibrosus, a, um włóknisty
fibula, ae f strzałka
fibularis, e strzałkowy
fido 3 zaufać, ufać
figulus, i m garncarz ; zdun
figura, ae f postać, kształt
figuratus, a, um uformowany,

ukształtowany

filius, i m syn
finio 4 kończyć
finis, is m koniec
fio, fieri powstawać, stać się
firmissimus, a, um najsilniejszy
firmus, a, um silny
fissura, ae f szczelina, bruzda

fistula, ae f cewka, przetoka
fistulosus, a, um cewkowaty
fixus, a, um stały
flabellum, i n wachlarz, oddech
flagrans, antis płonący, zapalony, żarliwy
flatus, us m oddech
flavus, a, um żółty
flecto 3 zginać, skłonić się, krzywić
flexio, onis f zginanie
flexor, oris m zginacz
flexus, a, um zgięty
flo 1 dmuchać, wdmuchiwać
flos, floris m kwiat
focus, i m ognisko
fodina, ae f kopalnia
foetor, oris m przykry zapach, odór
folliculus, i m grudka, mieszek, pęcherzyk
fons, fontis m woda źródlana
fonticulus, i m ciemiączko
foramen, inis n otwór
foraminosus, a, um podziurawiony
fore=futurum esse > czas przyszły od sum,

esse

forensis, e prawny, sądowy
foris na zewnątrz
forma, ae f postać, kształt
formo 1 kształtować
formosus, a, um piękny
fossor, oris m kopacz ; górnik
fussor, oris m odlewnik, wytapiacz, hutnik
formosus, a, um kształtny, piękny
fornix, icis m sklepienie łukowe, łuk
fortasse być może, prawdopodobnie
fortis, e silny, mocny
fortiter stanowczo, mocno
fortuna, ae f los, fortuna
fossa, ae f dół
fossula, ae f dołek
fovea, ae f dołek
foveola, ae f dołeczek
fractura, ae f złamanie
forceps, ipis m f szczypce, kleszcze
frango 3 łamać
fulcrum, i n podpora, podstawa
fragilis, e kruchy, łamliwy
fragilitas, atis f łamliwość, kruchość
fragrans, antis pachnący
frango 3 łamać
frequens, entis częsty
frequenter często
frico 1 wycierać, czyścić
frigesco 3 ziębnąć, krzepnąć

133

frigidus, a, um zimny, chłodny
friscus, a, um oczyszczony
frons, frontis f czoło
frontalis, e czołowy
fructuosus, a, um owocny, korzystny
fructus, us m owoc
fugio 3 uchodzić, znikać
fugo 1 zmusić do ucieczki, oddalić
fulmen, inis n piorun
functio, onis f funkcja
fundus, i m dno
funiculus, i m sznur, powrózek
fur, furis m f złodziej
fuscus, a, um brunatny
fusus, a, um rozlany, rozłożony

G

galanga [Alpinia Galanga] galanga,

rodzaj imbiru

gallina, ae f kura
ganglion, i n (gr) zwój
gangraena, ae f (gr) zgorzel, martwica
gangraenosus, a, um zgorzelinowy
gaster, gastris f /m(gr) żołądek
gastralgia, ae f (gr) ból żołądka
gastrectomia, ae f (gr) wycięcie żołądka
gastricus, a, um żołądkowy
gastritis, itidis f (gr) nieżyt żołądka
gastroieiunostomia, ae f (gr) zespolenie

żołądka z jelitem

gastroscopia, ae f (gr) wziernikowanie

żołądka

gastrosuccorrhoe, es f (gr) sokotok

żołądkowy

gaudens, entis wesoły
gaudeo 2 cieszyć się, radować
gedanensis, e gdański
gelasinus, a, um ścięty
gelidus, a, um zimny, lodowaty
geniculatus, a, um kolankowy
genitalis, e płciowy, rodny
genitus, a, um zrodzony
genu, genus n kolano
genuinus, a, um policzkowy ; trzonowy

(ząb)

genus, eris n rodzaj, gatunek
Georgia, ae f Gruzja
geralisatus, a, um ogólny
geriatria, ae f (gr) nauka o chorobach ludzi

starych

gero 3 nieść, nosić na sobie
gesto 1 nieść
giganteus, a, um olbrzymi
gingivitis, idis f zap. dziąseł
glabella, ae f gładzizna
glaber, a, um gładki, łysy
glaber, a, um gładki
gladius, i m miecz
glandula, ae f gruczoł
glandularis, e gruczołowy
glenoidalis, e panewkowy
glomeruli, orum m (pl) kłębuszki
glomerulus, i m kłębuszek
glomus, eris n kłębek
glossopharyngeus, a, um językowo-

gardłowy

gluteus, a, um pośladkowy
gnarus, a, um doświadczony, znany
gonagra, ae f (gr)ból w kolanie
gracile cienko, wysmukle
gracilis, e smukły, cienki
gradus, us m stopień
graecus, a, um grecki
gramen, inis n trawa, ziele
gramma, atis n (gr) gram
granulatio, onis f ziarnina, ziarnistość
granuloma, atis n (gr) ziarniniak
gratia, ae f wdzięczność
gratus, a, um miły
gravamen, inis n obciążenie, dokuczliwy

ciężar

graviditas, atis f ciąża
gravis, e ciężki
graviter ciężko
grippa, ae f grypa
griseus, a, um szary, popielaty
gula, ae f gardło, szyja
gustatorius, a, um smakowy
gustus, us m smak
gutta, ae f kropla
guttur, uris n gardło, szyja
gyrus,i m (gr) zakręt (mózgu)

H

habeo, 2 mieć, posiadać, pass. uchodzić za
habitus, us m wygląd, postura
hac illac (sc. via) raz tu, raz tam , wszędzie
hactenus dotąd, tak dalece, do tego stopnia
haematologia, ae f (gr) nauka o chorobach

krwi

haematoma, atis n (gr) krwiak

134

haemophilia, ae f (gr) hemofilia,

krwawiączka

haemoptoe, es f(gr) krwioplucie
haemorrhagia, ae f (gr) krwotok,

krwawienie

haemorrhagicus, a, um krwotoczny
haereo 2 trzymać się, utrzymywać się
hallux, ucis m paluch
hamatus, a, um haczykowaty
hamulus, i m haczyk
haustus, us m łyk, czerpanie
hebdomas, adis f (gr) tydzień
hemiarthrosis, is f(gr) ograniczenie

ruchów w stawie

hemiellipticus, a, um półowalny
hemisphaerium, i n (gr) półkula
hepar, atis n(gr) wątroba
halitus, us m oddech, zapach ; opar
haurio 4 pochłaniać, wdychać
hinc z tej przyczyny, następnie
hospitium, i n szpital
hepatalgia, ae f (gr) ból wątroby
hepatectomia, ae f (gr) wycięcie wątroby
hepaticus, a, um wątrobowy
hepatismus, i m(gr) choroba wątroby
hepatitis, idis f (gr) zap. wątroby
hepatogenes, is wątrobopochodny
hepatologia, ae f (gr) nauka o chorobach

wątroby

hepatoptosis, is f (gr) opadnięcie wąatroby
hepatorrhaphia, ae f (gr) zszycie wątroby,

szew wątroby

hepatosis, is f (gr) czynnościowe

zaburzenie wątroby

hereditarius, a, um dziedziczny
hernia, ae f przepuklina
hexadactylia, ae f (gr) sześciopalczastość
hiatus, us m rozwór
hic tu, w tym miejscu
hic, haec, hoc ten, ta, to
hygiena, ae f (gr) higiena
hilus, i m wnęka
hinc stąd, następnie
hio 1 stać otworem
hircus, i m włos pod pachą
hirundo, inis f jaskółka
histologia, ae f (gr) nauka o tkankach
historia, ae f historia
hodie dzisiaj
hodiernus, a, um dzisiejszy
hispidus, a, um szorstki, kosmaty

homo, inis m człowiek
homoeopathia, ae f (gr) homeopatia
homophilia, ae f (gr) pociąg do tej samej

płci (por. homoseksualizm)

honor, oris m zaszczyt, uznanie
hora, ae f godzina
hormonum, i n hormon
hortus, i m ogród
humanus, a, um ludzki
humerus, i m ramię, kość ramienna
humidus, a, um wilgotny
humilis, e niski
humor, oris, m ciecz, płyn
humus, i f ziemia
hydramnion, i n (gr) wielowodzie (ME)
hydroblepharon, i n (gr) obrzęk powiek
hydrogenium, i n wodór
hydronephrosis, is f (gr) wodonercze
hygiena, ae f (gr) higiena
hyoideus, a, um gnykowy
hyperabductio, onis f (gr-łac) nadmierne

odwiedzenie

hyperaemia, ae f (gr) przekrwienie
hyperexcretorius, a, um nadmiernie

wydzielający

hyperglandularis, e odnoszący się do

nadczynności gruczołowej

hyperkalaemia, ae f (gr) hiperkalemia
hyperplasia, ae f (gr) rozrost
hyperplasticus, a, um przerosły
hypertensivus, a, um nadciśnieniowy
hyperthelia, ae f (gr) brodawki sutkowe

dodatkowe

hypertonia, ae f (gr) nadmierne napięcie

mięśniowe lub nadciśnienie

hypervitaminosis, is f nadmiar witamin
hypnosis, is f (gr) hipnoza
hypochondriacus, a, um podżebrowy
hypochondrium, i n (gr) podżebrze
hypodermaticus, a, um podskórny
hypogastrium, i n (gr) podbrzusze
hypoglossalis, e podjęzykowy
hypoglossus, a, um podjęzykowy
hypophrenicus, a, um podprzeponowy
hypophysis, is f (gr) przysadka
hypothesis, is f (gr) hipoteza
hypotonia, ae f (gr) obniżone napięcie,

podciśnienie

hysterocele, es f (gr) przepuklina macicy

135

I

iam już
ibi tam, w tym miejscu
ibidem tamże
ichthyismus, i m (gr) zatrucie jadem rybim
icterus, i m żółtaczka
ictus, us m napad, atak ; ukłucie,

uderzenie, rażenie

idem, eadem, idem ten sam
iecur, oris n wątroba
ieiunum, i n jelito czcze
igitur więc, zatem
ignis, is m ogień
incompositus, a, um nieuporządkowany,

nieuregulowany

incongruus, a, um niestosowny,

niedopasowany

indoles, is f wrodzone przymioty
infensus, a, um nieprzyjazny
infesto 1 napadać ; szkodzić ; męczyć
inficio 3 mieszać, zarażać
inveho 3 wprowadzać, wnosić, nabawić
ile, ilis n jelito, brzuch
ileotomia, ae f (gr) nacięcie jelita krętego
ileum, i n jelito kręte
iliacus, a, um biodrowy
iliopectinealis, e biodrowo-łonowy
iliopectineus, a, um biodrowo-łonowy
iliotibialis, e biodrowo- piszczelowy
ilium, i n kość biodrowa
ille, illa, illud tamten,; ów
imito 1 naśladować
imminens, entis zagrażający
immo w każdym razie, zaiste
immobilis, e nieruchomy
immobilitas, atis f nieruchomość, bezruch
imo a raczej
impar, aris nieparzysty
imperium, i n rozkaz
impero 1 rozkazywać
impleo 2 wypełniać, napełnić
implicitus, a, um objęty, zaatakowany,

ogarnięty

importatio, onis f import
importo 1 wnosić, powodować
impressio, onis f wycisk
imprimis przede wszystkim, szczególnie,

mianowicie

improprie niewłaściwie, nieodpowiednio,

niesłusznie

impulsus, us m impuls, bodziec
imus, a, um najniższy

in (z abl) w, na
in (z acc) do
in multo (tempore) dawno
in praesenti teraz w obecnym położeniu
inaequalis, e nierówny, zmienny,

nieprawidłowy

incarceratus, a, um uwięźnięty
incipio 3 zacząć (się)
incisio, onis f nacięcie
incisivus, a, um sieczny
incisura, ae f wcięcie
incolumis, e nie uszkodzony, nienaruszony,

cały

incompletus, a, um niepełny, niezupełny
incumbo 3 położyć się, przyłączać się
incus, udis f kowadełko
inde stąd, stamtąd
index, icis m wskaźnik
indirectus, a, um pośredni
indusium, i n nakrycie, błona
industrialis, e zawodowy
infantilis, e dziecięcy
infarctus, us m zawał
infectio, onis f zakażenie
infectiosus, a, um zakaźny
inferi, orum m f bóstwa podziemne
inferior, ius dolny, niższy
infero 3 wnosić, wyrządzić, wywołać
infirmaria, ae f pielęgniarka
infimus, a, um najniższy
infirmarium, i n szpital
infirmus, a, um chory
inflammatio, onis f zapalenie, stan zapalny
influenza, ae f (włoski) grypa
infra (z acc) pod, poniżej
infracardiacus, a, um podsercowy
infraclavicularis, e podobojczykowy
infraglotticus, a, um podjęzykowy
infrahyoideus, a, um podgnykowy
infraorbitalis, e podoczodołowy
infrapatellaris, e podrzepkowy
infraspinatus, a, um podgrzebieniowy
infrasternalis, e podmostkowy
infratemporalis, e podskroniowy
infridigo 1 chłodzić, oziębiać
ingens, entis ogromny
ingressus, a, um zaczęty, rozpoczęty
inguen, inis n pachwina
inguinalis, e pachwinowy
inhalatio, onis f wdychanie
inicio 3 wprowadzać

136

iniectio, onis f wstrzyknięcie
iniens, ineuntis idący
initium, i n początek
inmoderatio, onis f nieumiarkowanie,

rozpusta

innecto 3 otaczać, oplatać
innumerosus, a, um niezliczony
inoperabilis, e nieoperacyjny
inpositus, a, um nałożony, nadany
inquiro 3 szukać, pragnąć
inreponibilis, e nieodprowadzalny
insanabilis, e nieuleczalny
insero 3 wprowadzić, zaliczyć
insertio, onis f przyczep
inservio 4 służyć, pomagać
insignum, i n oznaka, dowód
inspicio 3 oglądać, badać
instauratrix, icis f odnowicielka
incido 3 przeciąć
infamis, e mający złą sławę, haniebny
inflictus, a, um uderzony, trącony
insanabilis, e nieuleczalny
insufficientia, ae f niewydolność
insula, ae f wyspa
insultus, us m udar, napad
insum, inesse znajdować się, mieścić sie
integras corporis zdrowie
integumentum, i n pokrycie, powłoka,

skóra

inter (z acc) między, pomiędzy
inter se między sobą
interalveolaris, e międzyzębodołowy;

międzypęcherzykowy

intercarpeus, a, um śródnadgarstkowy
intercartilagineus, a, um

międzychrząstkowy

intercondylaris, e międzykłykciowy
intercostalis, e międzyżebrowy
intercruralis, e międzyodnogowy;

międzykonarowy

interdictio, onis f zabronienie, zakaz
interdictus, a, um nakazany
interdum niekiedy, czasem
intereo, interii ginąć, umrzeć
interior, ius głębszy, wewnętrzny
interlobaris, e międzypłatowy
intermedius, a, um pośredni
intermembranaceus, a, um

międzybłonowy

intermetatarseus, a, um śródstopny

intermuscularis, e międzymięśniowy,

śródmięśniowy

internodium, i n kolanko, przegub
internodius, a, um przegub, kolanko,

przestrzeń między węzłami

internus, a, um wewnętrzny
interosseus, a, um międzykostny
interparietalis, e międzyścienny,

międzyciemieniowy

interpositus, a, um wstawiony lub

umieszczony między

interpubicus, a, um międzyłonowy
interradicularis, e międzykorzonkowy
interruptus, a, um przerwany
intersectio, onis f wstawka, przecięcie;

smuga

intersum interesse znajdować się, być
intertarsalis, e śródstępowy
intertarseus, a, um śródstępowy
intertransversarius, a, um znajdujący się

pomiędzy wyrostkami poprzecznymi
kręgów

intertrochantericus, a, um

międzykrętarzowy

intervallum, i n przerwa, odstęp
intervenosus, a, um między żyłami,

śródżylny

interventio, onis f zabieg
interventricularis, e międzykomorowy
intervertebralis, e międzykręgowy
intestinum, i n jelito
intimus, a, um najgłębszy
intoxicatio, onis f zatrucie
intra (z acc) wewnątrz, wśród
intrauterinus, a, um śrómaciczny
intravenosus, a, um śródżylny
intro 1 wchodzić
introduco 3 wprowadzać
intumesco 3 napuchnąć, obrzmieć
intus wewnątrz, w środku, do środka
invado 3 przywłaszczyć, pochłaniać
inventor, oris m odkrywca
inventus, a, um odkryty
inverecundus, a, um bezczelny
invicem na przemian, kolejno, przeciwnie,

wspólnie, razem

Iodum, i n jod
ipse, a, um sam, ten sam
iracundus, a um popędliwy, gniewliwy
Irania, ae f Iran
Iraquia, ae f Irak

137

irascor 1 gniewać się, złościć
irregularis, e nieregularny, nieprawidłowy
irreponibilis, e nieodprowadzalny
irrisor, oris m szyderca
is, ea, id ten, ten oto
ischaemicus, a, um blady, niedokrwienny
ischiadicus, a, um kulszowy
ischias, adis f (gr) rwa kulszowa, ischias
ischiorectalis, e kulszowo-odbytniczy
ischium, i n kość kulszowa
ista w ten sposób
iste, ista, istud ten, ten twój, ten wasz
isthmus, i m (gr) cieśń
ita ut o tyle, w takim stopniu, tak bardzo
ita tak
item także
iterum znowu, przeciwnie
iucundus, a, um przyjemny
iugularis, e jarzmowy ; szyjny
iugum, i n zaprzęg, małżeństwo
iugum, i n jarzmo
iunctura, ae f połączenie
iungo 3 łączyć
iunior, oris m młodszy człowiek
iuvenis, is m/ f młodzieniec, młoda kobieta
iuventus, utis f młodość
iuvo 1 pomagać, sprzyjać

K

kakodylicus, a, um kakodylowy
Kalendae, arum f (pl) Kalendy, 1-szy

dzień każdego miesiąca

kali(a)emia, ae f (gr) obecność potasu we

krwi

Kalium, i n (arab) potas
kyphosis, is f (gr) garb

L

labefactus, a, um zachwiany,

przywiedziony do upadku

labialis, e wargowy
labium, i n warga
labor, oris m praca
laboratorium, i n pracownia
laboriosusu, a, um pracowity
laboro 1 pracować
laboro 1 (z abl) chorować na
labrum, i n obrąbek, brzeg
latex, icis m (gr) płyn, wilgoć
lucrum, i n zysk, korzyść, chciwość

labyrinthus, i m (gr) błędnik
lac, lactis n mleko
lacer, a, um poszarpany
lacrima, ae f łza
lacrimalis, e łzowy
lacteus, a, um mleczny
lactifer, era, erum mlekonośny
laedo 3 uszkodzić, skaleczyć
laesus, a, um uszkodzony
laetus, a, um radosny, zadowolony
laevis, e łagodny, lekki, gładki
laevus, a, um ewy
lagoena, ae f butelka, pojemnik
lambdoideus, a, um węgłowy
lamina, ae f blaszka
laparotomia, ae f (gr) otwarcie jamy

brzusznej

lapis, idis m kamień
lapsus, us m błąd, pomyłka
laryngeus, a, um krtaniowy
laryngitis, idis f (gr) zapalenie krtani
laryngographia, ae f (gr) opis krtani,

rentgenografia krtani

laryngoscopia, ae f (gr) wziernikowanie

krtani

laryngotomia, ae f (gr) nacięcie krtani
larynx, yngis m(gr) krtań
late szeroko
lateo 2 latui być ukrytym, pozostać

nieznanym

lateralis, e boczny
lacero 1 rozdzierać, krzywdzić
lancino 1 zmiażdżyć, rozerwać
liberalis, e wielkoduszny, dobrotliwy
loculamentum, i n pudełko
ludifico 1 drwić, wyśmiewać
Latine po łacinie
latinus, a, um łaciński
latissimus, a, um najszerszy
latus, a, um szeroki
latus, eris n bok
laudo 1 chwalić
laus, laudis f chwała, sława
lavo 1 myć
laxans, antis przeczyszczający
laxo 1 rozpuszczać, rozwalniać
laxus, a, um luźny, przestronny
lectio, onis f lekcja
legalis, e sądowy
lego 3 czytać
lens, lentis f soczewka

138

lente powoli
letalis, e śmiertelny
leucopenia, ae f (gr) zmniejszona liczba

leukocytów we krwi

levatio,onis f podnoszenie
levator, oris m dźwigacz
lex, legis f prawo, przepis
liber, bri m książka
liber, a, um wolny
liberi, orum m dzieci
libero 1 uwolnić
licentia, ae f swoboda, wolność
lien, lienis m śledziona
lienalis, e śledzionowy
ligamentum, i n więzadło
ligatura, ae f podwiązka
limen, inis n próg
limes, itis m granica
limitans, antis ograniczający, graniczny
limpidus, a, um przeźroczysty
linea, ae f kresa
lingua, ae f język
lingualis, e językowy
lingula, ae f języczek
lingularis, e języczkowy
lipoma, atis n (gr) tłuszczak
liquiritia, ae f lukrecja
liquor, oris m płyn
lithiasis, is f (gr) kamica
littera, ae f litera, pismo
litus, oris n brzeg morski ; okolica

nadbrzeżna

lobaris, e płatowy, zrazowy
lobulus, i m płacik
lobus, i m płat
locatus, a, um położony, umieszczony
loco 1 umieścić, położyć
locus, i m miejsce
longe długo, daleko, o wiele
longitudinalis, e podłużny
longitudo, inis f długość
longus, a, um długi
lorum, i n rzemień, cugle
lote (od lavo) myj!
lotio, onis f mycie
luceo 2 świecić
lumbalis, e lędźwiowy
lumen, inis n blask (oczu)
lumino 1 świecić, dodawać blasku

lunatus, a, um księżycowaty
lupus, i m wilk
lux, lucis f blask, światło, chwała
luxatio, onis f zwichnięcie
luxatus, a, um zwichnięty
lymphaticus, a, um chłonny, limfatyczny

M

macero 1 miękczyć
maceria, ae f ogrodzenie, ściana
macies, ei f wychudzenie
macis, is [Myristica fragrans]

muszkatołowiec wonny, gałka
muszkatołowa

magis więcej, bardziej
magister, i m nauczyciel
magistra, ae f nauczycielka
magnitudo, inis f wielkość
magnus, a, um duży
maior, ius większy, duży
male źle
malignus, a, um złośliwy
malleolaris, e kostkowy
malleolus, i m młoteczek
malleus, i m młot
malum, i n jabłko
malus, a, um zły
mamillaris, e suteczkowaty
mamma, ae f sutek, gruczoł piersiowy
mammarius, a, um sutkowy, należący do

sutka

mandibula, ae f żuchwa
mane rankiem, rano
maneo 2 pozostawać
manualis, e ręczny
manubrium, i n rękojeść
manus, us f ręka
mare, is n morze
margo, inis m brzeg
marinus, a, um morski
masculinus, a, um męski
massa, ae f masa; ciasto
masseter, eris m żwacz
masticatio, onis f żucie
masticator, oris m żuciowy,

żujący(mięsień)

mastoideus, a, um sutkowy, sutkowaty
mastoplastica, ae f (gr) operacja plastyczna

sutka

139

mater, matris f matka ; opona mózgowa
maternus, a, um matczyny
maturitas, atis f dojrzałość
maturus, a, um dojrzały
maxilla, ae f szczęka
maxillaris, e szczękowy
maximus, a, um największy
meatus, us m przewód
mecum = cum me ze mną
medeor 2 leczyć, kurować
medialis e przyśrodkowy
medianus, a, um pośrodkowy
mediastinalis, e śródpiersiowy
mediastinum, i n śródpiersie
medicamen, inis n lekarstwo, lek
medicamentum, i n lekarstwo
medicatus, a, um leczniczy, zdrowotny
medicina, ae f medycyna ; lekarstwo
medicus, a, um leczniczy, leczący,

medyczny

medicus, i m lekarz
mediocris, e średni, umiarkowany
mediocritas, atis f umiarkowanie, umiar
mediocriter średnio, umiarkowanie
medius, a, um środkowy
medulla, ae f rdzeń
megacolon, i n (gr) okrężnica olbrzymia
mel, mellis n miód, słodycz
melancholia, ae f (gr) melancholia,

depresja ; czarna żółć

membrana, ae f błona
membranaceus, a, um błoniasty
membrum, i n kończyna
memoria, ae f pamięć
meningeus, a, um oponowy
meningocele, es f (gr) przepuklina

oponowa

meniscus, i m łąkotka stawowa
mens, mentis f rozum, myśl, umysł
mensa, ae f uczta
mensis,is m miesiąc
mentalis, e bródkowy, podbródkowy
mentum, i n bródka, podbródek
meo 1 chodzić, iść
meridianus, a, um południowy
meridies, ei m południe
merum, i n (sc. vinum) czyste wino (nie

zmieszane z wodą)

mesencephalon, i n (gr) śródmózgowie
mesentericus, a, um krezkowy
mesogastrium, i n śródbrzusze

metacarpalis, e śródręczny
metacarpeus, a, um śródręczny
metacarpium, i n śródręcze
metacarpophalangeus, a, um śródręczno-

palcowy

metacarpus, i m (gr) śródręcze
metallum, i n metal ; kopalnia metali
metallurgus, i m górnik w kopalni kruszcu
metastasis, is f (gr) przerzut
metatarsalis, e śródstopny
metatarsus, i m (gr) śródstopie
metathalamus, i m (gr) zawzgórze
methodus, i f (gr) metoda, sposób
methylicus, a, um metylowy
metus, us m strach
meus, a, um mój, moja, moje
microcolon, i n (gr) okrężnica mała
mictus, us m mikcja, oddawanie moczu
migraena, ae f (gr) migrena
migrans,antis wędrujący
migratio, onis f wędrówka
migratorius, a, um wędrujący
milia (pl) tysiące
mille tysiąc
millenium tysiąclecie
minimus, a, um najmniejszy
minor, us mniejszy, mały
minuo 3 zmniejszać, ograniczać
minute dokładnie
misceo 2 mieszać
mitis, e delikatny, łagodny
mitto 3 wyrzucać, wychodzić
mixtio, onis f zmieszanie, mieszanie
mobilis, e ruchomy
moderatus, a, um umiarkowany
modicus, a, um umiarkowany, skromny
modus, i m sposób, metoda, forma,

zachowanie

molaris, e trzonowy
molestia, ae f przykrość, ból
molestus, a, um przykry, dokuczliwy
mollis, e miękki
mons, montis m góra
monstro 1 pokazywać, przedstawiać
morbilli, orum m (pl) odra
morbus, i m choroba
moribundus, a, um umierający
morior 3 umierać
moriturus, a, um mający umrzeć/zginąć
mors, mortis f śmierć
mortaliolum, i n mały moździerz

140

mortalis, e śmiertelny
mortifer, a, um śmiercionośny
mortuus, a, um zmarły
mos, moris m obyczaj, zwyczaj
moschus, i m piżmo jelenia
motorius, a, um ruchowy
motus, us m ruch
motus, us m ruch, poruszanie
movens, entis ruchomy, poruszający,

sprawczy

moveo 2 poruszać
mox wnet, wkrótce, zaraz, potem
mucosus, a, um śluzowy
mucus, i m ślina, wydzielina
mulier, eris f kobieta
multiformis, e wielokształtny
multiplex, icis wielokrotny, mnogi
multiplico 1 powiększać
multitudo, inis f mnóstwo, wielka liczba
multum wiele, bardzo
multus, a, um liczny
mundifico 1 oczyszczać
mundus, i m porządek, wszechświat
munitio, onis f wzmocnienie,

zabezpieczenie

munitus, a, um obwarowany, okryty
munus, eris n dar, korzyść
muscularis, e mięśniowy
musculosus, a, um umięśniony
musculotubarius, a, um mięśniowo-

trąbkowy

musculus, i m mięsień
muto 1 zmieniać
myalgia, ae f (gr) ból mięśni, mięśnioból
myeloma, atis n (gr) szpiczak
myocardium, i n mięsień serca
myologia, ae f (gr) nauka o mięśniach
myoma, atis n (gr) mięśniak
myorrhaphia, ae f (gr) zszycie mięśnia
myorrhexis, is f (gr) pęknięcie mięśnia
myotomia, ae f (gr) nacięcie mięśnia

N

nam ponieważ
narcosis, is f (gr) narkoza, znieczulenie

ogólne

naris, is f nozdrze
narro 1 opowiadać
nasalis, e nosowy
nasolacrimalis, e nosowo-łzowy

nasus, i m nos
natis, is f pośladek
natr(a)emia, ae f (gr) obecność sodu we

krwi

natura, ae f przyroda, natura
naturalis, e naturalny
navicularis, e łódkowy
ne aby nie
nec i nie, także nie, ani
necessarius, a, um konieczny
necessitas, atis f konieczność, przymus
neco 1 zabić
necrosis, is f (gr) martwica
negotium, i n zajęcie
nemo nikt
neoplasma, atis n (gr) nowotwór
nephralgia, ae f (gr) ból nerek
nephrectomia, ae f (gr) wycięcie nerki
nephritis, idis f (gr) zap. nerek
nephrogenes, is nerkopochodny
nephrolithotripsis, is f (gr) kruszenie

kamieni nerkowych

nephromalacia, ae (gr) rozmięknienie

nerki

nephropathia, ae f (gr) choroba nerek
nephrorrhagia, ae f (gr) krwotok nerki
neque i nie
nervosus, a, um nerwowy
nervus, i m nerw
nescio 4 nie wiedzieć, nie znać
neuralgia, ae f (gr) nerwoból
neurocranium, i n mózgoczaszka
neurologia, ae f (gr) neurologia, nauka o

chorobach układu nerwowego

neurosis, is f (gr) nerwica
neurotomia, ae f (gr) nacięcie nerwu
neuter, a, um nijaki, żaden z dwóch
nicotinicus, a, um nikotynowy
niger, a, um czarny
nihil nic
nil nic
nimius, a, um zbyt wielki, nieumiarkowany
nisi o ile nie, prócz
nitor, oris m gładkość, ozdoba
nobis nam
noceo 2 szkodzić
nocte w nocy
noctiphobia, ae f (gr) lęk nocny, fobia

ciemności

nodus, i m węzeł

141

nomen, inis n imię, nazwa
nomino 1 nazywać, mianować
non nie
non modo nie tylko
non tamen przecież nie
non tantum... sed etiam nie tylko ... lecz

także

nonnullus, a, um niektóry
nonus, a, um dziewiąty
norvegicus, a, um norweski
nos my
nosco 3 poznawać
noster, a, um nasz
nota, ae f znak
noxius, a, um szkodliwy
nubo 3 wychodzić za mąż, poślubiać
nodus, i m węzeł ; kostka, staw
nubecula, ae f chmurka
nosocomium, i n szpital
nothus, a, um fałszywy, rzekomy p. spurius
notus, a, um znany
novem dziewięć
noveni, ae, a po dziewięć
novus, a, um nowy, świeży
nucha, ae f kark
nucleus, i m jądro
nullus, a, um żaden
numerosus, a, um obfity, nieprzebrany
numerus, i m numer, liczba
numquam nigdy
nunc teraz
nuntiatus, a, um ogłoszony
nutricius, a, um odżywczy
nutriens, entis odżywiający, odżywczy
nutrio 4 odżywiać, żywić
nux, nucis f orzech

O

obesitas, atis f otyłość
obesus, a, um tłusty, otyły
oblique skośnie
obliquus, a, um skośny
oblongatus, a, um przedłużony
oblongus, a, um podłużny
obscurus, a, um ciemny, ukryty
observatio, onis f obserwacja
observo 1 patrzeć, obserwować
obstructio, onis f zaczopowanie, zatkanie
obturatorius, a, um zasłonowy
obturatus, a, um zasłonięty

obvolutus, a, um otoczony, osłonięty
obvolvo 3 zakryć, okryć, osłonić
occasio, onis f okazja
occipitalis, e potyliczny
occiput, itis n potylica
occultus, a, um skryty, schowany
occupo 1 zajmować
occurro 3 biec naprzeciw, występować,

przychodzić z pomocą

octavus, a, um ósmy
octo osiem
oculista, ae m okulista
oculomotorius, a, um okoruchowy
oculus, i m oko
odor, oris m zapach
oecologia, ae f (gr) ekologia
oedema, atis n (gr) obrzęk
oesophageus, a, um przełykowy
oesophagus, i m (gr) przełyk
olecranon, i n (gr) wyrostek łokciowy
oleum, i n olej
olfactorius, a, um węchowy
olfactus, us m węch
oligohydramnion, i n (gr) skąpowodzie

(ME)

olivaris, e oliwkowaty
omagra, ae f (gr) ból barku
omega litera grecka (ostatnia)
omen, inis n wróżba, znak wróżebny
omentalis, e sieciowy
omentum, i n sieć
omnis, e każdy, cały, wszystek
omphalocele, es f (gr) przepuklina

pępkowa

operabilis, e operacyjny
operatio, onis f operacja
ophthalmicus, a, um oczny
opponens, entis przeciwstawny
oppono 3 przeciwstawiać się
obnoxius, a, um winny, poddany, narażony
observatus, a, um zauważony
opifficium, i n praca, działalność
orcus, i m podziemie
ops, opis f siła, moc, pomoc
opticus, a, um wzrokowy
optimus, a, um najlepszy
opus, eris n dzieło, zadanie
oralis, e ustny
orbis terrarum świat
orbis, is m krąg, koło

142

orbita, ae f oczodół
orbitalis, e oczodołowy
organismus, i m (gr) ustrój, organizm
organon, i n (gr) narząd, organ
organum, i n narząd, organ
oriens, entis wschodni
oriens, entis m wschód
orificium, i n ujście, wrota
origino 1 brać początek, powstawać
origo, inis f początek
orior 4 powstawać, rodzić się
orthopnoe, es f (gr) duszność
orthostaticus, a, um ortostatyczny
ortus, a, um stworzony
obductus, a, um zachmurzony
ortus, a, um powstały
os, oris n usta
os, ossis n kość
osor, oris m wróg, przeciwnik
osseus, a, um kostny
ossiculum, i n kosteczka
ossificatio, onis f kostnienie
ostalgia, ae f (gr) ból kości
ostendo 3 pokazywać, wyciągać
osteogenes, is kościopochodny
osteomalacia, ae f (gr) rozmięknienie kości
ostium, i n wejście,otwór
oticus, a, um uszny
otitis, idis f (gr) zap. ucha
otium, i n odpoczynek
oulorrhagia, ae f (gr) krwawienie z dziąseł
ovalis, e owalny
ovarium, i n jajnik
ovis, is f owca
ovum, i n jajko ; początek
oxydatus, a, um utleniony
oxygenium, i n (gr) tlen

P

paediater, i m (gr) pediatra
paediatria, ae f (gr) nauka o chorobach

dzieci

paetus, a, um zezowaty
palatinus, a, um podniebienny
palatum, i n podniebienie
palliativus, a, um objawowy, łagodzący
pallium, i n płaszcz
pallor, oris m bladość, trwoga
palma, ae f (manus) dłoń
palmaris, e dłoniowy

palpatio, onis f metoda palpacyjna,

obmacywanie

palpebra, ae f powieka
palpito 1 drgać, pulsować
palpo 1 macać, badać
palus, i m pal
pancreas, atis n (gr) trzustka
pancreaticus, a, um trzustkowy
panis, is m chleb
panniculus, i m podściółka
papilla, ae f brodawka
papillaris, e brodawkowy
papilloma, atis n brodawczak
papulosus, a, um grudkowy
par, paris n para
par, paris równy, parzysty
paraaorticus, a, um okołoaortalny
paracardialis, e przysercowy
paracolicus, a, um przyokrężniczy
paradontosis, is f (gr) przyzębica
paraganglion, i n (gr) ciało przyzwojowe
paralysis, is f (gr) porażenie
paralysis, is f (gr) porażenie, paraliż
paralyticus, a, um porażenny
paramastoideus, a, um przysutkowy
paramedianus, a, um przyśrodkowy
paranasalis, e przynosowy
parasternalis, e przymostkowy
parasympathicus, a, um przywspółczulny
parathyroideus, a, um przytarczyczny
paratyphus,i m (gr) dur rzekomy
parco 3 chronić, hamować (z dat), strzec

się, oszczędzać

paries, etis m ściana
parietalis, e ścienny
pariter równie, w podobny sposób
paroticus, a, um przyuszny
parotideomassetericus, a, um

przyuszniczo-żwaczowy

parotideus, a, um przyuszniczy
pars, partis f część
partim częściowo
partus, us m poród
parum niewiele, bardzo mało, trochę
parvus, a, um mały
passio, onis f cierpienie, ból, choroba
passus, us m krok
patella, ae f rzepka
pater, patris m ojciec

143

pathologia, ae f (gr) patologia, nauka o

chorobach

patria, ae f ojczyzna
paucis w nielicznych przypadkach
paucus, a, um mały, niewielki
paulatim powoli, nieco
paulo nieco, trochę, niewiele
pax, pacis f pokój
pecten, inis m grzebień
pectinatim na wzór grzebienia
pectinatus, a, um grzebieniowy
pecto 3 czesać
pectoralis, e piersiowy
pectus, oris n pierś, klatka piersiowa
peculiaris, e własny, właściwy
pediculus, i m nasada
pedunculus, i m konar
pelagus, i n (gr) morze
pellucidus, a, um przezroczysty,

przeświecający

pelvicus, a, um miednicowy
pelvinus, a, um miedniczny
pelvis, is f miednica
pemphigoides, is pęcherzycowaty,

pęcherzowy

pendulus, a, um obwisły
penetrans, antis przenikający
per (z acc) przez
pera, ae f torba
peractus, a, um przebyty
peracutus, a, um nadzwyczaj ostry,

burzliwy

perago 3 ustawicznie uprawiać
percipio 3 ująć, spostrzegać, odczuć
percussio, onis f opukiwanie
percussio, onis f uderzenie
perduco 3 doprowadzić
pereo, perii ulec zagładzie, ginąć
pereo, perire przemijać, ginąć
perfecte zupełnie, doskonale
perfero, perferre zawiadamiać
perforans, antis przeszywający,

przebijający

perforatio, onis f przebicie
perforo 1 dziurawić, przebijać
perfrictus, a, um obojętny, lodowaty
pergo 3 przeprowadzić, iść dalej
perhibeo 2 podawać, opowiadać
pericardiacus, a, um osierdziowy
pericardium, i n (gr) osierdzie
pericellularis, e okołokomórkowy
pericranium, i n okostna czaszki ; oczaszna

periculosus, a, um niebezpieczny
periculum, i n niebezpieczeństwo
perigastrium, i n (gr) otrzewna żołądkowa
perilympha, ae f (gr) przychłonka
perilymphaticus, a, um przychłonkowy
perimysium, i n (gr) omięsna
perinealis, e kroczowy
periodontium, i n (gr) ozębna
periodus, i f (gr)okres
periostalis, e okostnowy
periosteum, i n (gr) okostna
periphericus, a, um obwodowy
perirenalis, e okołonerkowy
peritendineum, i n ościęgna
peritoneum, i n otrzewna
peritus, a, um doświadczony
permanens, entis stały, trwały
permultus, a, um bardzo liczny
pernicialis, e zgubny, szkodliwy
pernicies, ei f zagłada, zguba, upadek
pernicies, ei f zniszczenie, zguba, zagłada
perniciosus, a, um złośliwy
perone, es f(gr)[arch] kość strzałkowa
perpendicularis, e pionowy
perpetuo ciągle, stale, na zawsze
perpetuus, a, um ciągły, ustawiczny
persentio 4 odczuwać, zauważyć
persistens, entis przetrwały
persona, ae f osoba
persuasio, onis f przekonanie
pertineo 2 należeć
pervenio 4 dotrzeć, dochodzić
perverto 3 przewrócić, niszczyć
pes, pedis m stopa
pestifer, a, um zgubny, szkodliwy
pestilentia, ae f zaraza, morowe powietrze
peto 3 żądać, wymagać
petrosquamosus, a, um skalisto-łuskowy
petrosus, a, um skalisty
petrotympanicus, a, um skalisto-

bębenkowy

phalanx, angis f (gr) paliczek
pharmacista, ae m (gr) aptekarz
pharmacon, i n (gr) lekarstwo
pharmacopola, ae m (gr) aptekarz
pharyngealis, e gardłowy
pharyngeus, a, um gardłowy
pharynx, yngis m (gr) gardło
philosophia, ae f (gr) filozofia
philosophus, i m (gr) filozof
phlebectasia, ae f (gr) rozszerzenie żyły

144

phleboclysis, is f (gr) wlew dożylny
phlebographia, ae f (gr) zapisywanie

krzywej tętna żylnego

phleborrhexis, is f (gr) rozerwanie żyły
phlebotomia, ae f (gr) nacięcie żyły, upust

krwi

phlebotomum, i n flebotom
phlegma, atis n (gr) śluz
phlegmone, es f (gr) ropowica
phrenicus, a, um przeponowy
phthisiatria, ae f (gr) ftyzjatria
phthisis, is f (gr) gruźlica
phthisis, is f (gr) gruźlica płuc, suchoty
physiologia, ae f (gr) fizjologia
physiologicus, a, um fizjologiczny
pictor, oris m malarz
pictor, oris m malarz
pigmentum, i n barwa, kolor
pilus, i m włos
pinealis, e szyszynkowy
pinguitudo, inis f tłustość, tusza
pira, ae f gruszka
piramidalis, e p. pyramidalis
piriformis, e gruszkowaty
pisiformis, e grochowaty
pius, a, um miękki
placenta, ae f łożysko
planta, ae f roślina
plantaris, e podeszwowy
planus, a, um płaski
plasma, atis n (gr) osocze, plazma
plecto 3 cierpieć, pokutować
plenus, a, um pełny
plerisque w przeważnej ilości wypadków
pleura, ae f (gr) opłucna
pleurocentesis, is f (gr) nakłucie opłucnej
plexus, us m splot
plica, ae f fałd
pluma, ae f pióro, puch
pluralis, e mnogi
plures, a (pl) liczni
pneumaticus, a, um pneumatyczny
pneumectasia, ae f (gr) rozszerzenie płuc
pneumonia, ae f (gr) zap. płuc
poculum, i n puchar
podex, icis m tyłek, zadek
poena, ae f kara, pokuta, przykrość
poeta, ae m poeta
poeticus, a, um poetycki
politus, a, um wygładzony, delikatny
pollex, icis m kciuk

pollicaris, e (od pollex) taki, który ma

wymiar dużego palca

polus, i m biegun
polypus, i m polip
pons, pontis m most
popliteus, a, um podkolanowy
populariter powszechnie, popularnie
porrectus, a, um rozszerzony
porrigo 3 porrrexi podawać, oddawać
porta, ae f brama, wrota ;vena portae –żyła

wrotna

portalis, e wrotny
portio, onis f część, odcinek, dawka
porto 1 nosić
porus, i m otwór, szpara
possum, posse móc, zdołać
post (z acc) po
post potem
postalcoholicus, a, um poalkoholowy
postea później, dalej
posterior, ius tylny, późniejszy
postremus, a, um ostatni
posttraumaticus, a, um pourazowy
postvaccinalis, e poszczepienny
potenter skutecznie
potis, e potężny
potissimus, a, um najważniejszy
potus, us m picie, napój
prae (z abl) z powodu
praecancerosus, a, um przedrakowy
praecardialis, e przedsercowy
praeceps, cipitis nagły, szybki
praeceptum, i n przepis, nakaz
praecipue zwłaszcza
praecox, ocis przedwczesny
praeepilepticus, a, um przedpadaczkowy
praematurus, a, um przedwczesny
praemium, i n nagroda
praemolaris, e przedtrzonowy
praeparo 1 przygotować
praepatellaris, e przedrzepkowy
praesens, entis teraźniejszy, obecny
praesepiolum, i n zagródka
praesepium i n zagroda
praesto 1 stać na czele, wyróżniać się
praeter (z acc) obok, oprócz, pominąwszy
praeter oprócz
praetrachealis, e przedtchawiczy
praevisceralis, e przedtrzewny
pranse po zjedzeniu

145

pravus, a, um nikczemny, zły,

niesprawiedliwy

premo 3 cisnąć, przygniatać
primarius, a, um pierwotny
primitivus, a, um pierwotny
primo po pierwsze
primum najpierw, przede wszystkim
primus, a, um pierwszy
principalis, e główny, zasadniczy
prior, prius wcześniejszy
pro (z abl) dla, za, w obronie, do (czego?)
probabiliter prawdopodobnie
probo 1 próbować
procedo 3 wyjść, dojść, postępować
processus, us m wyrostek
procreo 1 rodzić, wytwarzać
prodo 3 podać dalej, podawać
profanus, a, um pogański, złowieszczy
profecto zaiste, z pewnością
profecto zaiste, zaiste pewnością
professionalis, e zawodowy, pracowniczy
professor, oris m profesor
profunde głęboko
profundus, a, um głęboki
progermino 1 kiełkować, wykluwać się,

rodzić

prognosis, is f (gr) przewidywanie,

prognoza

prominens, entis wystający
promitto 3 obiecywać, przyrzekać
pronatio, onis f nawracanie, nawrót
pronator, oris m nawracający, nawrotny
prope w pobliżu, blisko
propendulus, a, um zwisający z przodu
propheta, ae m (gr) prorok
proportio, onis f stosunek, proporcja,

harmonia

proprie właściwie
proprius, a, um właściwy, własny
propter (z acc) z powodu
propterea z tego powodu, dlatego
prosencephalon, i n (gr) przodomózgowie
prospicio 3 patrzeć w dal, odnosić się,

kierować się

prostata, ae f prostata , gruczoł krokowy
prostatitis, idis f zap. prostaty
prosum, prodesse pomagać
prosum, prodesse być przydatnym,

pożytecznym

protectrix, icis f opiekunka, obrończyni
protego 3 osłaniać ; ochraniać
protoinfectio, onis f zakażenie pierwotne

protopathia,ae f (gr) choroba pierwotna
protuberantia, ae f guzkowatość
proveho 3 prowadzić naprzód, przyspieszać
provenio 4 powstawać, wyjść
provincia, ae f prowincja, obszar
provoco 1 wywoływać
proximalis, e bliższy
proxime bardzo blisko, przede wszystkim
prudenter roztropnie
prunus, i f śliwa, śliwka
pseudounipolaris, e rzekomo-jedno-

biegunowy

psoa, psoas f (gr) lędźwie
psoriasis, is f (gr) łuszczyca
psychiater, i m (gr) psychiatra
psychiatria, ae f (gr) psychiatria
pterygoideus, a, um skrzydłowaty
pterygopalatinus, a, um skrzydłowo-

podniebienny

ptyalorrhoe, es f (gr) ślinotok
pubes, is f łono
pubicus, a, um łonowy
publicus, a, um publiczny
puer, i m chłopiec
pugnus, i m pięść
pulcher, a, um piękny
pulmo, onis m płuco
pulmonalis, e płucny
pulmonectomia, ae f wycięcie płuca
pulmonologia, ae f nauka o chorobach płuc
pulpa, ae f miazga
pulposus, a, um miażdżysty
pulsus, us m tętno
pulvero 1 proszkować
punctio, onis f punkcja, nakłucie
pupilla, ae f źrenica
purgans, antis przeczyszczający
purgo 1 oczyszczać
purulentus, a, um ropny
pus, puris n ropa
pustula, ae f krostka
pustulosus, a, um krostkowy
puter, is, e zgniły
puto 1 uważać, sądzić
pyloricus, a, um odźwiernikowy
pyramidalis, e piramidowy, stożkowaty
pyramis, idis f (gr) piramida

146

Q

quadratus, a, um czworoboczny,

kwadratowy

quadriceps, cipitis czworogłowy
quadriplegia, ae f (gr) porażenie czterech

kończyn

quadrupes, pedis m f czworonożne

zwierzę (sc. koń)

quadruplex, icis poczwórny
qualis, quale jaki
quam jak, w jakim stopniu ; niż
quam-ob-rem wskutek czego, i dlatego
quando kiedy, skoro
quantum ile
quantumcumque ilekolwiek, ilekroć, ile by
quantus, a, um jak wielki
quartus, a, um czwarty
quasi jak, jakby, niejako
quater cztery razy
quaterni, ae, a po cztery
quattuor cztery
queo 4 móc, zdołać
quero 3 pytać, dowiadywac się
qui, quae, quod który, jaki
quia ponieważ
quicumque, quaecumque, quodcumque

którykolwiek

quidem bez wątpienia, wprawdzie, zaiste
quies, etis f odpoczynek
quilibet, quaelibet, quodlibet ktokolwiek
quindecim piętnaście
quingenti pięćset
quini, ae, a po pięć
quinque pięć
quinquies pięć razy
quintus, a, um piąty
quis, quid kto, co
quisquam, quidquam ktoś, coś
quisquis, quidquid ktokolwiek ;

którykolwiek

quivis, quaevis, quidvis każdy, jakikolwiek
quoad (z acc) w kierunku
quoque także
quot ile
quot..tot ile....tyle
quotannis, e coroczny
quotquot ile razy, ile tylko

R

rabies, ei f wścieklizna
radialis, e promieniowy

radiocarpalis, e promieniowo-

nadgarstkowy

radiocarpeus, a, um promieniowo-

nadgarstkowy

radius, i m kość promieniowa
radix, icis f korzeń
ramificatio, onis f rozgałęzienie,

rozdwojenie w kształcie T

ramus, i m gałąź
raphanus, i m (gr) rzodkiew
raphe, es f (gr) szew
rapio 3 porywać, ciągnąć
raro rzadko
rarus, a, um rzadki
rasus, a, um wytarty, wyczyszczony
ratus, a, um obliczony,
ratio, onis f reguła, sprawa, sposób,

metoda, środek, działanie

reactio, onis f reakcja
recens, entis świeży, wczesny
recenter świeżo
recessus, us m zachyłek
recipio 3 cofnąć, przynieść na powrót,

przyjąć, odzyskać

recte prosto
rector, oris m rektor
rectoscopia, ae f wziernikowanie

odbytnicy

rectotomia, ae f nacięcie odbytnicy
rectum, i n odbytnica, prostnica
rectus, a, um prosty
recurrens, entis wrotny
reddo 3 oddać, dotrzymać, przywracać
recenseo 2 recensui opisać, omówić
recondo 1 zatrzymywać, odkładać
referro referre odnosić, wyjaśnić,
reor 2 mniemać, sądzić
reduco 3 przynieść na powrót
reflexus, us m odruch, przebieg odwrotny
refugus, a, um uciekający
relicinus, a, um kędzierzawy, wspaniały
rugosus, a, um zmarszczony,

pomarszczony

refluxus, us m refluks, cofanie się
regio, onis f okolica
rego 3 rządzić, kierować
regulo 1 porządkować, regulować
regula, ae f przepis, zalecenie, reguła
relevamen, inis n ulga
reliquus, a, um resztkowy, pozostały
remedium, i n lekarstwo, środek leczniczy

147

remissio, onis f ustąpienie, remisja
ren, renis m nerka
renalis, e nerkowy
repertor, oris m stwórca
repertus, a, um spostrzeżony, wykryty
repetitio, onis f powtarzanie
requies, etis f odpoczynek, spokój
requiesco 3 odpoczywać
res publica rzecz pospolita
res, rei f rzecz
resectio, onis f wycięcie
residuum, i n pozostałość, resztka
resistentia, ae f odporność, opór
resisto 3 stanąć, pozostać, usunąć
respectus, us m wzgląd, respectu (gen) ze

względu na

respicio 3 spoglądać za siebie, mieć wzgląd
respiratorius, a, um oddechowy
restauro 1 odbudować
rete, is n sieć
retentio, onis f zatrzymanie
retina, ae f siatkówka
retinaculum, i n troczek
retinens, entis zatrzymujący
retineo 2 powstrrzymywać, zatrzymywać
retroflexio, onis f tyłozgięcie
retrogradus, a, um cofający się, wsteczny
retrorsum wstecz, z powrotem
reuniens, entis łączący
reveho 3 odprowadzić
revertor 3 wracać, nawracać
revoco 1 przywracać, odnawiać
rex, regis m król
rhachiticus, a, um krzywiczy
rhaphe, es f (gr) szew
rheumatismus, i m (gr) choroba

reumatyczna, gościec

rhinitis, itidis f (gr) nieżyt nosa, katar
rhinoplastica, ae f (gr) plastyka nosa
rhomboideus, a, um równoległoboczny
rigeo 2 tężeć, sztywnieć
rigor, oris m dreszcze, stężenie
risus, us m śmiech
rodens, entis żrący
roentgenographia, ae f (gr) wykonywanie

zdjęć rentgenowskich

rosa, ae f róża
rostralis, e dziobiasty
rostrum, i n dziób
rota, ae f krąg
rotatio, onis f obracanie
rotator, oris m skręcacz

rotunditas, atis f kolistość, zaokrąglenie
rotundus, a, um okrągły
rubedo, inis f czerwień
ruber, a, um czerwony
rubicundus, a, um czerwonawy
rubor, oris m zaczerwienienie
ruga, ae f marszczka, fałda
ruptio, onis f pęknięcie
ruptura, ae f pęknięcie
rusus, a, um czerwony
ruta, ae f ruta

S

sabbatum, i n sobota
sacculus, i m woreczek
saccus, i m worek
sacer, a, um krzyżowy
sacralis, e krzyżowy
saepe często
saepio 4 otoczyć, zamknąć
saeptalis, e przegrodowy
saeptum, i n przegroda
saeptus, a, um ograniczony, otoczony,
sagittalis, e strzałkowy
salicylicus, a, um salicylowy
salivaris, e ślinowy
salivarius, a, um ślinowy
salsus, a, um słony
saluber, is, e zdrowotny
salus, utis f zdrowie, ocalenie
saluto 1 pozdrawiać
salveo 2 być zdrowym ; mieć się dobrze
salvus, a, um cały, nietknięty
sanabilis, e uleczalny
sanatio, onis f uleczenie
sanguifer, a, um krwionośny
sanguineus, a, um krwionośny
sanguis, inis m krew
sanies, ei f posoka
sanitas, atis f zdrowie, wyleczenie
sano 1 uzdrawiać
sanus, a, um zdrowy
saphenus, a, um odpiszczelowy
sapiens, entis mądry, myślący, rozumny
sapienter mądrze
sapientia, ae f mądrość, rozwaga
sapor, oris m smak, miły zapach
sarcoidosis, is f (gr) sarkoidoza
sarcoma, atis n (gr) mięsak

148

sartorius, a, um krawiecki
satio 1 nasycić, zaspokoić, przesycić się
satis dość, dostatecznie, wystarczająco
scabies, ei f świerzb
scalenus, a, um pochyły
scaphoideus, a, um łódeczkowaty
scapula, ae f łopatka
scapularis, e łopatkowy
sceleton, i n (gr) szkielet, kościec
schola, ae f (gr) szkoła
scio 4 wiedzieć, znać
sclera, ae f twardówka
scleroma, atis n (gr) twardziel
sclerosis, is f (gr) stwardnienie
scribo 3 pisać
scriptorius, a, um pisarski
scriptus, a, um napisany
sculptor, oris m rzeźbiarz
sebaceus, a, um łojowy
seborrhagia, ae f (gr) łojotok
secerno 3 wydzielać
sectio, onis f krajanie, cięcie
secundarius, a, um wtórny
secundinae, arum f (pl) łożysko, popłód
secundo po drugie
secundum (z acc) za, według
secundus, a, um drugi
sed lecz, ale, jednak
sedativus, a, um uspokajający
sedecim szesnaście
sedeo 2 siedzieć
seges, etis f zasiew, niwa
segmentum, i n segment
seiungo 3 oddzielać, rozłączyć
sella, ae f siodło
semel jeden raz
semen, inis n nasienie
semestris, e sześciomiesięczny, semestr
semicanalis, is m półkanał
semicircularis, e półkolisty
semilunaris, e półksiężycowaty
semimembranosus, a, um półbłoniasty
semirotundus, a, um półokrągły
semispinalis, e półkolcowy
semitendineus, a, um półścięgnisty
semper zawsze
sempiternus, a, um wieczny, stały
senectus, utis f starość
senesco 3 starzeć się

specularius, i m producent luster
stannarius, i m konwisarz, wytapiacz cyny
strages, is f zniszczenie, spustoszenie
stupor, oris m odrętwienie, tępota
succresco 3 wyrastać, kwitnąć
senectus, utis f starość
senior, oris m starszy człowiek
sensim z wolna, z ostrożnością
sensorius, a, um czuciowy
sensus, us m zmysł
sententia, ae f zdanie, myśl
sentio 4 rozumieć, czuć
separo 1 oddzielać
septem siedem
septentrionalis, e północny
septimus, a, um siódmy
septum p. saeptum
septum, i n przegroda
sequens, entis następujący, dalszy
series, ei f szereg
serosus, a, um surowiczy
serotinus, a, um opóźniony
serpo 3 serpsi szerzyć się
serratus, a, um zębaty, piłowy
serum, i n późna pora
servo 1 przechowywać, strzec, zachować,

baczyć na coś

servus, i m niewolnik, sługa
sespensus, a, um wiszący, zawieszony
sessio, onis f siedzenie
seu albo, bądź
sex sześć
sexaginta sześćdziesiąt
sexdigitismus, i m sześciopalczastość
sextus, a, um szósty
si jeśli, jeżeli
sibi sobie
sic tak
siccus, a, um suchy
sigmoideus, a, um esowaty
signum, i n znak, oznaka
simile podobnie
similis, e podobny
similitudo, inis f podobieństwo
simplex, icis prosty, pojedynczy
simpliciter prosto
simul razem, jednocześnie,
Sinae, arum f (pl) Chiny
sine (z abl) bez (czego?)
singularis, e pojedynczy, jedyny
singuli, ae, a po jednym

149

sinister, a, um lewy
sinistrorsum na lewo, w lewo
sinus, us m zatoka
sinusitis, idis f zap. zatok
sitis, is f pragnienie
situs, a, um położony
sive albo, lub
sive potius albo raczej
sol, solis m słońce
solaris, e słoneczny
solidus, a, um twardy, lity
solitarius, a, um samotny
solus, a, um sam jeden, samotny
somnium, i n sen
somnus, i m spanie, sen
soror, oris f siostra
spasmus, i m skurcz, spazm
spatium, i n przestrzeń
species, ei f postać, gatunek, mieszanka

ziołowa

specto 1 patrzeć, odnosić się do czegoś
speculum, i n zwierciadło, lustro
spero 1 oczekiwać, mieć nadzieję
spes, ei f nadzieja
sphaeroideus, a, um kulisty
sphenoidalis, e klinowy
sphenooccipitalis, e klinowo- potyliczny
sphenopetrosus, a, um klinowo- skalisty
sphenosquamosus, a, um klinowo-łuskowy
sphincter, eris m (gr) zwieracz
spina, ae f kolec
spinalis, e kolcowy, kręgowy, kolczysty
spinosus, a, um kolczysty
spiralis, e spiralny
spiritus, us m duch, oddech; spirytus
spiro 1 oddychać
splanchnicus, a, um trzewny
splanchnocranium, i n (gr) trzewioczaszka
splendeo 2 błyszczeć, sprzyjać
splenectomia, ae f (gr-łac) wycięcie

śledziony

splenius, a, um płatowaty
spodium, i n popiół, stara nazwa tlenku

cynku

spondylosis, is f (gr) zesztywnienie

kręgosłupa

spongiosus, a, um gąbczasty
spontaneus, a, um samoistny
sporadice przypadkowo, sporadycznie
spurius, a, um rzekomy

sputum, i n ślina
squama, ae f łuska
squamosus, a, um łuskowy
stapes, edis m strzemiączko
statim natychmiast
statoacusticus, a, um statyczno-słuchowy
statoconium, i n kamyczek błędnikowy
statuarius, i m rzeźbiarz
status, us m stan
stearylicus, a, um stearylowy
steatosis, is f (gr) stłuszczenie
stellatus, a, um gwiaździsty
stenosis, is f (gr) zwężęnie
sternalis, e mostkowy
sternocleidomastoideus, a, um mostkowo-

obojczykowo-sutkowy

sternocostalis, e mostkowo-żebrowy
sternum, i n mostek
stimulus, i m bodziec ; podnieta
sto 1 stać, wstawać,
stomachus, i m (gr) żołądek
stomatitis, idis f (gr) zap. jamy ustnej
strabo, onis m zez, zezowaty człowiek
stratum, i n warstwa
strictus, a, um ciasny, zbity, ściągnięty
stringo 3 ściągnąć, ścisnąć
structura, ae f budowa
struma, ae f wole
struthius, i f struś
studeo 2 studiować
studiosus, a, um studiujący
studiosus, i m uczeń, student
stultus, a, um głupi
styloideus, a, um rylcowy
suasio, onis f polecenie
suavis, e słodki, przyjemny
suavis, e przyjemny, słodki
sub (z abl) pod (gdzie?)
sub (z acc) pod (dokąd?)
subacromialis, e podbarkowy
subacutus, a, um podostry
subarachnoidealis, e podpajęczynówkowy
subarachnoideus, a, um

podpajęczynówkowy

subcallosus, a, um podspoidłowy
subclavius, a, um podobojczykowy
subcostalis, e podżebrowy
subcutaneus, a, um podskórny
subcutis, is f tkanka podskórna

150

subduralis, e podtwardówkowy, pod oponą

twardą

subiectus, a, um położony, leżący (pod)
subinde bezpośrednio, potem
subitus, a, um nagły
sublingualis, e podjęzykowy
submandibularis, e podżuchwowy
submitto – p.summitto
submucosus, a, um podśluzowy
subpubicus, a, um podłonowy
subruber, a, um jasnoczerwony
subscapularis, e podłopatkowy
subserosusu, a, um podsurowiczy
substantia, ae f istota
subtalaris, e podskokowy
subtendineus, a, um podścięgnowy
subvenio 4 pomagać, zapobiegać
succingo 3 przepasać, opasać, zaopatrzyć
succurro 3 pomagać, przyjść na myśl
scabo 3 trzeć, drapać, skrobać
scalpo 3 drapać, skrobać
senescens, entis starzejący się
serenus, a, um pogodny, wesoły
servio 4 służyć, posługiwać
severus, a, um surowy, poważny
sinciput, itis n głowa
striatus, a, um pofałdowany, żłobiony
sudorifer, era, erum potny
sugo 3 chłonąć, wsysać
sulcus, i m bruzda
sum, esse być
summa, ae f ilość, całość
summitto 3 obniżyć, poddać
sumo 3 sumpsi brać, przyjmować
sumptus, a, um przyjęty, używany
super (z acc) nad, ponad
superatus, a, um przekroczony,

wystawiony ponad, pokonany

superciliaris, e brwiowy
supercillium, i n brew
superficialis, e powierzchowny
superficies, ei f powierzchnia
superfluito 1 obfitować, być w nadmiarze
superi, orum m bogowie niebiańscy
superior, ius górny, wyższy
supero 1 przewyższać
supinatipo, onis f odwracanie
supinator, oris m odwracacz
supra (z acc) nad, ponad, poza
supracardialis, e nadsercowy
supraclavicularis, e nadobojczykowy

supraglenoidalis, e nadpanewkowy
suprahyoideus, a, um nadgnykowy
supramarginalis, e nadbrzeżny
supraorbitalis, e nadoczodołowy
suprapatellaris, e nadrzepkowy
suprapubicus, a, um nadłonowy
suprarenalis, e nadnerkowy
suprascapularis, e nadłopatkowy
supraspinatus, a, um nadgrzebieniowy
suprasternalis, e nadmostkowy
supravaginalis, e nadpochwowy
supraventricularis, e nadkomorowy;

nadżołądkowy

supremus, a, um najwyższy
surgo 3 podnieść, wyprostować, powstać
sursum w górę
suspectus, a, um podejrzany
suspicio, onis f podejrzenie
sustentaculum, i n podpórka
sustento 1 podtrzymywać, wspomagać
sustineo 2 utrzymywać, podtrzymywać,

wziąć na siebie

sutentus, a, um utrzymujący się, doznający,
sutura, ae f szew
suus, a, um swój
symblepharon, i n (gr) zrost spojówki

powiek z gałką oczną

symmetria, ae f symetria
sympathicus, a, um współczulny
symphysis, is f (gr) spojenie
symptoma, atis n (gr) objaw
synarthrosis, is f (gr) zrośnięcie stawu,

staw rzekomy

synchondrosis, is f (gr) chrząstkozrost
syncope, es f (gr) omdlenie
syndactylus, a, um ze zrośniętymi palcami
syndesmosis, is f (gr) więzozrost
synostosis, is f (gr) kościozrost
synovialis, e maziowy
syntenosis, is f (gr) ścięgnozrost
synthesis, is f (gr) synteza
Syria, ae f Syria
systema, atis n (gr) układ
systole, es f (gr) skurcz (cordis)

T

tabes, is f wiąd
tabula, ae f tablica, dokument
tachypnoe, es f (gr) częsty oddech
taceo 2 milczeć

151

tactus, us m dotyk
talaris, e skokowy
talis, e taki
talus, i m kość skokowa
tam tak, w takim stopniu
tamen jednak
tamquam jak, jakby
tantum tylko tyle, tyle
tantummodo tylko, jedynie
tantus, a, um tak wielki
tarde późno
tarsalis, e stępowy
tarsus, i m (gr) stęp
te ciebie
tegmen, inis n pokrycie
tegmentalis, e pokrywkowy
tego 3 pokrywać
tegumen, inis n osłona
tegumentum, i n pokrycie, osłona
tela, ae f tkanka
temperamentum, i n temperament,

usposobienie

temperies, ei f należyta proporcja,

równowaga

tracto 1 wydobywać, dotykać ręką
tremor, oris m drżenie, drgawki
tumor, oris m guz ; obrzmienie
temperantia, ae f umiar, powściągliwość
temporalis, e skroniowy
tempus, oris n skroń; czas
tenaciter mocno, uporczywie, skąpo
tendineus, a, um ścięgnisty
tendo 3 napiąć, kierować się, dążyć do
tendo, inis m ścięgno
teneo 2 trzymać, zapamiętać (memoria )
tener, era, erum delikatny
tenere delikatnie
tensio, onis f ciśnienie ; naprężanie
tensivus, a, um napięty
tensor, oris m naprężacz
tentorium, i n namiot
tenuis, e cienki, delikatny
ter trzy razy
teres, etis obły
terminalis, e graniczny, krańcowy
termino 1 ograniczyć, ukończyć, określić
terni, ae, a po trzy
talitrum, i n prztyczek
terra, ae f ziemia, teren
tertio po trzecie
tertius, a, um trzeci
testes, ium m (pl) jądra

testimonium, i n zaświadczenie,

świadectwo

testis, is m jądro
testis, is m f świadek
tetanicus, a, um tężcowy
tetanus, i m tężec
tetraplegia, ae f (gr) porażenie czterech

kończyn

thalamencephalon, i n (gr)

wzgórzomózgowie

thenar, aris n (gr) kłąb
therapia, ae f (gr) leczenie
therapueticus, a, um leczniczy
theriaca, orum n (pl) mieszanka 64 ziół

jako odtrutka

thoracicus, a, um piersiowy
thorax, acis m (gr) klatka piersiowa
thrombosis, is f (gr) zakrzepica
thrombus, i m (gr) skrzeplina
thymus, i m (gr) grasica
thyreiodeus p. thyroideus
thyreopenia, ae f (gr) niedoczynność

tarczycy

thyroideus, a, um tarczowy
tibia, ae f piszczel
tibialis, e piszczelowy
tibiofibularis, e piszczelowo-strzałkowy
tibiotalaris, e piszczelowo-skokowy
titulus, i m tytuł, nazwa
tollo 3 przyjmować, wziąć na siebie, znosić
tonsilla, ae f migdałek
tophus, i m (gr) guzek dnawy
torus, i m nabrzmiałość ; wał, fałd
torus, i m wał
torvus, a, um ponury, dziko patrzący
tot tyle
totidem tyle samo, tyleż
totus, a, um cały, całkowity
trabecula, ae f beleczka
trachea, ae f (gr) tchawica
trachealis, e tchawiczy
tracheotomia, ae f (gr) nacięcie tchawicy
tractatus, a, um umówiony,

zakontraktowany

tractus, us m przewód, pasmo, droga
traho 3 ciągnąć, pociągnąć
trans (z acc) przez, poprzez
transeo, transire przechodzić
transfusio, onis f przetaczanie
transmitto 3 przesyłać, przekazać,

przenosić

transversarius, a, um poprzeczny

152

transverse poprzecznie
transversus, a, um poprzeczny
trapezius, a, um czworoboczny
trapezoideus, a, um czworoboczny
trauma, atis n (gr) uraz
tremor, oris m drżenie
tres, tria trzy
tribuo 3 przypisywać komu (czemu) coś,

dzielić

tricenteni, ae, a po trzysta
triceps, cipitis trójgłowy
triduum przez trzy dni
triennalis, e trzyletni
trigeminalis, e trójdzielny
trigeminus, a, um trójdzielny
triginta trzydzieści
trigonum, i n trójkąt
trimestris, e trzymiesięczny
triplex, icis potrójny
triquetrus, a, um trójgraniasty
tristis, e smutny, ponury
tristitia, ae f smutek
trochanter, eris m (gr) krętarz
trochantericus, a, um krętarzowy
trochlea, ae f (gr) bloczek
trochlearis, e bloczkowy
truncus, i m pień, tułów
tu ty
tuba uterina jajowód
tuba, ae f cewa, rura, trąbka
tubarius, a, um trąbkowy
tuber, eris n guz
tuberculosis, is f gruźlica
tuberculosus, a, um gruźliczy
tuberculum, i n guzek
tuberositas, atis f guzowatość
tubulus, i m rurka
tueor 2 oglądać, mieć staranie
tum wreszcie , na koniec ; wtedy
tumor, oris m obrzmienie, guz
tunc następnie, potem, wtedy
tunica, ae f błona
Turcia, ae f Turcja
turcicus, a, um turecki
tussis, is f kaszel
tuto bezpiecznie
tutus, a, um bezpieczny
tuus, tua, tuum twój, twoja, twoje
tympanicus, a, um bębenkowy

tympanomastoideus, a, um bębenkowo-

sutkowy

tympanum, i n bębenek
typhus, i m (gr) dur

U

uberius, a, um żyzny, obciążony, zasobny
ubi gdzie
ulceratio, onis f owrzodzenie
ulcus, eris n wrzód
ullus, ulla, ullum jakiś, jakikolwiek
ulna, ae f kość łokciowa
ulnaris, e łokciowy
ulterior, ius bardziej oddalony
ulterius dalej
ultimus, a, um ostatni
umbilicalis, e pępkowy
una et octoginta osiemdziesiąt jeden
uncinatus, a, um haczykowaty
uncus, i m hak
ulcus, eris n wrzód
utor 3 używać, posługiwać się
unde skąd
undecimus, a, um jedenasty
undique wszędzie
unguentum, i n maść
unguis, is m paznokieć
unicellularis, e jednokomórkowy
unicornis, e jednorożny
uninuclearis, e jednojądrowy
Unio Europaea Unia Europejska
unus, a, um jeden , jedyny
unusquisque, unaquaeque, unumquidque

każdy bez wyjątku, jeden

uraemicus, a, um mocznicowy
urenteron, i n (gr) jelito ogonowe

(pierwotne) (ME)

ureteroenterostomia, ae f (gr) zespolenie

moczowodowo-jelitowe

urethra, ae f(gr) cewka moczowa
urina, ae f mocz
urinarius, a, um moczowy
urgens, entis naglący
uro 3 suszyć, dręczyć
urogenitalis, e moczowo - płciowy
urographia, ae f radiografia narządu

moczowego

urologia, ae f nauka o chorobach

układu moczowego

uropoesis, is f (gr) wytwarzanie moczu

153

uropoeticus, a, um moczowy
usque aż
usque ad aż do
ut jak ; aby ; że
uter, utra, utrum który z dwóch
uterinus, a, um maciczny
uterque, utraque, utrumque jeden i drugi,

obydwaj

uterus, i m macica
uti p. ut
utor 3 używać, posługiwać się
utpote mianowicie, to jest
utriculosaccularis, e łagiewkowo-

woreczkowy

utriculus, i m łagiewka
utrinque z obu stron , na obu stronach

V

vado 3 iść, kroczyć
vagina, ae f pochwa
vaginalis, e pochwowy
vado 3 postępować, iść
vago 1 błądzić
vagor 1 błąkać się, włóczyć się
vagus, a, um błędny
valde bardzo
valeo 2 być zdrowym
valetudinarium, i n szpital
valetudo, inis f zdrowie
valgus, a, um koślawy
valva, ae f zastawka
valvula, ae f płatek zastawki
vanum, i n wszystko co próżne/

przemijające

varicella, ae f ospa wietrzna
variegatus, a, um urozmaicony
varietas, atis f różnobarwność, rozmaitość
varius, a, um różny
varix, icis f żylak
varus, a, um szpotawy
vas, vasis n naczynie
vasogenes, is naczyniopochodny
vegeto 1 ożywiać, wzmacniać, rosnąć
vel albo, lub
velociter szybko
velut lub, albo
vena, ae f żyła
venenum, i n trucizna
veniens, entis przychodzący
venio 4 veni przychodzić, przybywać

venosus, a, um żylny
venter, ventris m brzuch ; brzusiec
ventriculus, i m żołądek ; komora (cordis)
venula, ae f żyłka
ver, veris n wiosna
verbi causa dla przykładu, na przykład
verbum, i n słowo
vere na wiosnę
veritas, atis f prawda
vermiformis, e robaczkowy
verso 1 zwracać się, ograniczać się na

czym (z abl)

versus (z acc) w kierunku, do, ku
vertebra, ae f kręg
vertebralis, e kręgowy
verus, a, um prawdziwy
vesica, ae f pęcherz, pęcherzyk
vesicularis, e pęcherzykowy
vespera, ae f wieczór
vester, a, um wasz
vestibularis, e przedsionkowy
vestibulocochlearis, e przedsionkowo-

ślimakowy

vestibulum, i n przedsionek
vestio 4 pokrywać
veteres, um m (pl) dawni ludzie
veto 1 vetui zabronić
vetus, eris stary,zastarzały
vexo 1 trapić, niszczyć
via, ae f droga
viator, oris m podróżny
vicesimus, a, um dwudziesty
vici zwyciężyłem (od vinco 3)
vicinus, a, um sąsiedni
vicissim na przemian, przeciwnie, znowu
victoria, ae f zwycięstwo
video 2 vidi widzieć, zobaczyć
viginti dwadzieścia
verecundus, a, um nieśmiały, lękliwy
verpus, i m trzebieniec, eunuch
versus (z acc) w kierunku
vertex, icis m szczyt, wierzchołek
vola, ae f dłoń
violentus, a, um gwałtowny, natarczywy
vir, i m mąż, mężczyzna
vitio 1 psuć, skazić
vinco 3 vici zwyciężać
vinum, i n wino
virgo, inis f dziewczyna, dziewica
virologia, ae f wirusologia
virus, i n jad, trucizna ; woń cuchnąca
vis, - f siła, moc

154

visus, us m wzrok
vita, ae f życie
vitalis, e witalny, życiowy
vitellinus, a, um żółtkowy
vitiosus, a, um błędny
vitium, i n wada
vitreus, a, um szklisty, szklany
vitrum, i n szkło
vivo 3 żyć
vivus, a, um żywy
vix zaledwie, prawie nie, teraz, właśnie
vocabulum, i n nazwa, słowo
voco 1 nazywać
volens, entis chcący, pragnący
vollo, velle chcieć
volucris, cris f ptak, drób
vomicus, a, um wymiotny
vomitus, us m wymioty

vos wy
votum, i n ślub, małżeństwo
vox, vocis f słowo, głos
vulgo popularnie, potocznie
vulgus, i n pospólstwo
vulnus, eris f rana
vultus, us m wyraz twarzy, mina
vulva, ae f srom niewieści

X

xenophobia, ae f (gr) ksenofobia

Z

Zíncum, i n cynk
zona, ae f (gr) strefa, okolica, warstwa,
zygoma, atis n (gr) jarzmo, kość jarzmowa
zygomaticus, a, um jarzmowy

155

Słownik polsko-łaciński

A

a także atque
akademia academia, ae f
albo aut, vel, seu, sive
Aloes Aloe, es f (gr)
amputować amputo 1
anatomia anatomia, ae f (gr)
anatomiczny anatomicus, a, um
anemia anaemia, ae f (gr)
aorta aorta, ae f
aortalny aortalis, e
aortowy aorticus, a, um
aptekarz pharmacopola, ae m (gr)
aspirina aspirinum, i n
astma asthma, atis n (gr)
atom atomus, i f/gr/
autogamia autogamia, ae f (gr)
autonomiczny autonomicus, a, um
autor auctor, oris m

B

badać examino 1
badanie examinatio, onis f
bańka ampulla, ae f
bardzo multum
barwić coloro 1
beleczka trabecula, ae f
bez sine (z abl.)
bezpiecznie tuto
bezprzewodowy tłumacz: bez przewodów
bębenek tympanum, i n
bębenkowy tympanicus, a, um
białaczka leucaemia, ae f (gr)
biały albus, a, um
biegun polus, i m
biegunka diarrhoe, es f (gr)
biodro coxa, ae f ; ilium, i n
biodrowo-łonowy iliopubicus, a, um
biodrowy iliacus, a, um
blaszka lamina, ae f
blisko prope
blizna cicatrix, icis f
bloczek trochlea, ae f (gr)
bloczkowy trochlearis, e
błędnik labyrinthus, i m(gr)
błędny vagus, a, um

błona membrana, ae f; tunica, ae f
błoniasty membranaceus, a, um
błonica diphtheria, ae f (gr)
boczny lateralis, e
bok latus, eris n
boleć doleo 2
ból dolor, oris m
ból głowy cephalgia, ae f (gr)
ból jelit enteralgia, aef (gr)
ból kości ostealgia, ae f (gr)
ból mięśni myalgia, ae f (gr)
ból nerek nephralgia, aef (gr)
ból nerwowy neuralgia, ae f (gr)
ból w stawie arthralgia, ae f
ból wątroby hepatalgia, ae f (gr)
ból żołądka gastralgia, ae f (gr)
brew supercilium, i n
brodawka papilla, ae f
bronić protego 3 ; defendo 3
bródkowy mentalis, e
bruzda sulcus, i m
brzeg margo, inis m
brzeżny marginalis, e
brzuch abdomen, inis n; alvus, i f ; venter,

ventris m ; alvus, i f

brzusiec venter, ventris m
brzuszny abdominalis, e; ventralis, e
budować construo 3
być sum, esse

C

cały totus, a, um
cement cementum, i n ; caementum, i n
centralny centralis, e
cesarski caesareus, a, um
cewka tubulus, i m
chirurg chirurgus, i m
chirurgiczny chirurgicus, a, um
chłonny lymphaticus, a, um
chłopiec puer, i m
choroba morbus, i m
choroba jelit enteropathia, ae f (gr)
choroba nerek nephropathia, ae f (gr)
choroba reumatyczna rheumatismus, i m

(gr)

choroba skóry dermatosis, is f (gr)

156

choroba stawów arthropathia, ae f (gr)
choroba wątroby hepatismus, i m
chorobliwa obawa przed rakiem

carcinophobia, ae f (gr)

chory aegrotus, a, um ; aeger, a, um
chroniczny chronicus, a, um
chronić defendo 3
chropawy asper, a, um
chrząstka cartilago, inis f
chrząstkowy cartilagineus, a, um ;

chondralis, e

chrząstkozrost synchondrosis, is f (gr)
ciałko corpusculum, i n
ciało corpus, oris n
ciągle continuo
ciąża graviditas, atis f
ciemiączko fonticulus, i m
ciemieniowo-sutkowy parietomastoideus,

a, um

ciemieniowy parietalis, e
ciemię vertex capitis
cienki tenis, e ; gracilis, e
cienko tenue ; gracile
cierpieć doleo 2
ciężarna gravida, ae f
ciężki gravis, e
co do quoad (z acc.)
cukrzyca diabetes, ae m (gr)
czarny niger, a, um
czaszka cranium, i n
czaszkowy cranialis, e
czerwony ruber, a, um
często saepe ; crebro ; frequenter
częsty oddech tachypnoe, es f (gr)
częściowo partim
część pars, partis f
człowiek homo, inis m
czoło frons, frontis f
czołowy frontalis, e
cztery quattuor
cztery razy quater
czuć sentio 4
czwarty quartus, a, um
czworoboczny quadratus, a, um ;

trapezoideus, a, um

czworogłowy quadriceps, cipitis
czyli sive, vel, seu
czynność functio, onis f

czytać lego 3

D

dawać do 1
dawka dosis, is f (gr)
delikatny subtilis, e
demonstrować demonstro 1
dentysta dentista, ae m
diagnoza diagnosis, is f (gr)
dla pro (z abl)
dłoniowy palmaris, e; volaris, e
długi longus, a, um
długo longe ; diu
długość longitudo, inis f
dno fundus, i m
do ad (z acc) ; in (z acc) ; pro (z abl)
dodatkowy accessorius, a, um
dokrewny endocrinus, a, um
dokuczliwy molestus, a, um
dolinka vallecula, ae f
dolny inferior, ius
dołeczek foveola, ae f
dołek fovea, ae f; fossula, ae f ;

scrobiculum, i n

dom domus, us f (abl. domo)
dookoła circum ; circa (z acc)
doprowadzający afferens, entis
dorosły adultus, a, um
doświadczony peritus, a, um
dotyk tactus, us m
dotykać tango 3
dotykanie tactus, us m; tactio, onis f
dół fossa, ae f
drobny subtilis, e ; minusculus, a, um
droga via, ae f; tractus, us m
dur typhus, i m (gr)
duszność orthopnoe, es f (gr); dyspnoe, es f

(gr)

dużo multum
duży magnus, a, um
dwa duo, duae, duo
dwa razy bis
dwanaście duodecim
dwubiegunowy bipolaris, e
dwubrzuścowy biventer, entris
dwudzielny mitralis, e ; bicuspidalis, e
dwugłowo-promieniowy bicipitoradialis, e
dwugłowy biceps, cipitis

157

dwuletni biennalis, e
dwumiesięczny bimestris, e
dwunastnica duodenum, i n
dwunastniczy duodenalis, e
dwunasty duodecimus, a, um
dwurożny bicornis, e
dychawica asthma, atis n (gr)
dysciplina disciplina, ae f
dystalny distalis, e
działanie functio, onis f
dzielić divido 3
dzielić (na) divido 3 in (z acc)
dzień dies, ei m f
dziesięć decem
dziewięć novem
dziobiasty rostratus, a, um; rostralis, e
dziwny mirabilis, e
dźwigacz levator, oris m

E

elastyczny elasticus, a, um
eliptyczny ellipticus, a, um
embriologia embriologia, ae f (gr)
encefalografia encephalographia, ae f (gr)
epidemiczny epidemicus, a, um
esowaty sigmoideus, a, um
etiologia etiologia, ae f (gr)

F

fałd plica, ae f
fałszywie falso
flebografia phlebographia, ae f (gr)
fobia ciemności noctiphobia, ae f (gr)
ftyzjatria phthisiatria, ae f
funkcja functio, onis f

G

gałąź ramus, i m
gałka (farm) bolus, i f
gałka (oka) bulbus, i m
gameta gameta, ae f
gardło pharynx, yngis m (gr)
gardłowy pharyngeus, a, um ; pharyngealis,

e

gąbczasty spongiosus, a, um
gdański gedanensis, e
gdzie ubi
geriatria geriatria, ae f

głęboki profundus, a, um
głowa caput, itis n
główka capitulum, i n
główkowaty capitatus, a, um
gnykowy hyoideus, a, um
goleń crus, cruris n
gorąco calor, oris m
gorączka febris, is f
gorączkowy febrilis, e
gościec rheumatismus, i m (gr-łac)
górny superior, ius
górski montanus, a, um
granica limes, itis m
graniczny terminalis, e
grasica thymus, i m (gr)
grecki graecus, a, um
gronko uvula, ae f
grubość crassitudo, inis f
gruby crassus, a, um
gruczolak adenoma, atis n (gr)
gruczoł glandula, ae f
gruczoł krokowy prostata, ae f
gruczoł tarczowy p. tarczyca
grudka folliculus, i m
gruszkowaty piriformis, e
gruźlica tuberculosis, is f
grypa influenza, ae f
grzbiet dorsum, i n
grzbietowy dorsalis, e
grzebieniowy pectinealis, e
grzebień crista, ae f; pecten, inis m
guz tuber, eris n ; tumor, oris m
guzek tuberculum, i n
guziczny coccygeus, a, um
guzowatość tuberositas, atis f
gwiaździsty stellatus, a, um

H

haczyk hamulus, i m
haczykowaty hamatus, a, um
hak uncus, i m
hemofilia haemophilia, ae f (gr)
histologia histologia, ae f (gr)

I

i et
igła acus, us f
ile quantum

158

inny ceterus, a, um
istota substantia, ae f

J

jad virus, i n
jajnik ovarium, i n
jajnikowy ovaricus, a, um
jajowód oviductus, i m
jak ut ; uti ; quam
jama cavum, i n ; cavitas, atis f
jama ustna os, oris n
jamisty cavernosus, a, um
jarzmowy zygomaticus, a, um ; iugularis, e
jądro nucleus, i m ; testis, is m
jądrowy nuclearis, e
jeden unus, a, um
jeden raz semel
jedenasty undecimus, a, um
jednojądrowy uninuclearis, e
jednokomórkowy unicellularis, e
jednopłatowy unilobatus, a, um
jednorożny unicornis, e
jednostronny unilateralis, e
jelito intestinum, i n
jelitowy entericus, a, um; intestinalis, e
języczek lingula, ae f
języczek podniebienny uvula, ae f
język lingua, ae f
językowy lingualis, e ; glossalis, e
już iam

K

kaletka bursa, ae f
kamica lithiasis, is f (gr)
kamień calculus, i m
kanalik canaliculus, i m ; tubulus, i m
kanał canalis, is m
karcinofobia carcinophobia, ae f (gr)
kardiografia cardiographia, ae f (gr)
kark nucha, ae f
kaszel tussis, is f
każdy omnis, e
kąt angulus, i m
kciuk pollex, icis m
kiedy quando
kieł caninus, a, um (dens)
klatka piersiowa thorax, acis m (gr)
klaustrofobia claustrophobia, ae f (gr)

klinika clinica, ae f
klinowaty cuneiformis, e
klinowo-podniebienny sphenopalatinus, a,

um

klinowo-potyliczny sphenooccipitalis, e
klinowo-sitowy sphenoethmoidalis, e
klinowo-szczękowy sphenomaxillaris, e
klinowy sphenoidalis, e
kłębuszek glomerulus, i m
kłuty punctus, a, um ; ictus, a, um
kłykciowy condylaris, e
kłykieć condylus, i m
kolanko geniculum, i n
kolankowaty geniculatus, a, um
kolano genu, us n
kolec spina, ae f
kolka colica, ae f
koło orbis, is m ; circulus, i m
komora cella, ae f
komora (serca ) ventriculus, i m
komórka cellula, ae f
komplikacja complicatio, onis f
konar pedunculus, i m
koniec finis, is m; extremitas, atis f ; apex,

icis m

koniuszek apex, icis m
końcowy terminalis,e
kończyć finio 4
kończyna membrum, i n ; extremitas, atis f
kora cortex, icis m
korowo-rdzeniowa corticospinalis, e
korpus truncus, i m ; corpus, oris n
korzeń radix, icis f
kosmek villus,i m
kosmówka chorion, i n (gr)
kosteczki ossicula, orum n (pl)
kostny osseus, a, um
kościec sceleton, i n (gr)
kość os, ossis n
kość biodrowa ilium, i n
kość guziczna coccyx, ygis m
kość łokciowa ulna, ae f
kość piętowa calcaneus, i m
kość ramienna humerus, i m
kość skokowa talus, i m
kość strzałkowa perone, es f (gr)
kość udowa femur, oris n
koślawy valgus, a, um

159

kowadełko incus, udis f
krajanie sectio, onis f; anatomia, ae f (gr)
krawiecki sartorius, a, um
krąg orbis, is m
krążek discus, i m (gr)
krążenie circulatio, onis f
krążeniowy circulatorius, a, um
kresa linea, ae f
krew sanguis, inis m
krezka mesenterium , i n
krezkowy mesentericus,a, um
kręg vertebra, ae f
kręgosłup columna vertebralis ; columna

vertebrarum

kręgowy vertebralis, e
krętarz trochanter, eris m
krótki brevis, e
krótko breviter
krtań larynx, yngis m (gr)
krwawiączka haemophilia, ae f (gr)
krwiak haematoma, atis n (gr)
krwionośny sanguifer, a, um; sanguineus, a,

um

krwioplucie haemoptoe, es f (gr)
krwotok haemorrhagia, ae f (gr)
krwotok nerki nephrorrhagia, ae f (gr)
kryształ crystallus, i f (gr-łac)
krytyczny criticus, a, um
krzywizna curvatura, ae f
krzyżowo-miedniczny sacropelvinus, a, um
krzyżowy sacralis, e; cruciatus, a, um ;

crucialis, e ; sacer, cra, crum

ksenofobia xenophobia, ae f (gr)
księżycowaty lunatus, a, um
kształt forma, ae f
kształtować formo 1
ku ad (z acc) ; in (z acc)
kubek caliculus, i m
kulisty sphaeroideus, a, um; spheroidalis, e
kulszowy trochantericus, a, um

L

leczniczy medicatus, a, um; therapeuticus,

a, um

leczyć curo 1
lekarstwo remedium, i n; medicamentum , i

n; pharmacon, i n (gr)

lekarz medicus, i m

leukopenia leucopenia, ae f (gr)
lewy sinister, a, um
leżeć iaceo 2
lędźwie lumbus, i m
lędźwiowy lumbalis, e
lęk nocny noctiphobia, ae f (gr)
lęk przed rakiem carcinophobia, ae f (gr)
liczba numerus, i m
liczba leukocytów we krwi zmniejszona

leucopenia, ae f

liczny multus, a, um ; multiplex, icis
limfatyczny lymphaticus, a, um
liściasty foliatus, a, um
ludzki humanus, a, um

Ł

łaciński latinus, a, um
łamliwość fragilitas, atis f
łatwo facile
łatwy facilis, e ; simplex, icis
łączący communicans, antis
łączyć coniungo 3
łąkotka meniscus, i m
łojotok seborrhagia, ae f (gr)
łokciowy ulnaris, e; cubitalis, e
łokieć cubitus, i m ; olecranon, i n

(gr)(wyrostek) ; ulna, ae f

łonowy pubicus, a, um
łopatka scapula, ae f; omoplata, ae f (gr)
łopatkowo-czworoboczny

omotrapezoideus, a, um

łopatkowo-gnykowy omohyoideus, a, um
łopatkowo-obojczykowy omoclavicularis,

e

łopatkowy scapularis, e
łódeczkowaty scaphoideus, a, um;

navicularis, e

łódkowaty scaphoideus, a, um; navicularis,

e

łuk arcus, us m
łukowaty arcuatus, a, um
łuska squama, ae f
łuskowaty squamosus, a, um
łuskowy p. łuskowaty
łuszczyca psoriasis, is f (gr)
łydka sura, ae f
łydkowy suralis,e
łyżka cochlear, aris n

160

łzawienie dacryorrhoe, es f (gr)
łzotok dacryorrhoe, es f (gr)
łzowy lacrimalis, e

M

macica uterus, i m
maciczno-pochwowy uterovaginalis, e
maciczny uterinus, a, um
magazynować depono 3
mający przetokę fistulosus, a, um
maleńki minusculus, a, um
mały parvus, a, um; minimus, a, um (palec);

minor, us

małżowina concha, ae f
martwica necrosis, is f (gr)
matka mater, matris f
maziowy synovialis, e
mądry sapiens, entis
mądrze sapienter
medycyna medicina, ae f
medyczny medicatus, a, um ; medicus, a,

um

metoda methodus, i f (gr)
mezjalny mesialis, e
męski masculinus, a, um
miażdżysty pulposus, a, um
mieczykowaty xiphoideus, a, um
mieć habeo 2
miednica pelvis, is f
miedniczny pelvinus, a, um
mieszać misceo 2
mieszanka ziołowa species, ei f
mieszek folliculus, i m
między inter (z acc)
międzyklinowy intercuneiformis, e
międzykolcowy interspinalis, e
międzykomorowy interventricularis, e
międzykostny interosseus, a, um
międzykręgowy intervertebralis, e
międzykrętarzowy intertrochantericus, a,

um

międzypaliczkowy interphalangeus, a, um
międzypłatowy interlobaris, a, um
międzystępowy intertarseus, a, um
międzyżebrowe intercostalis, e
miękki mollis, e ; pius, a, um
mięsak sarcoma, atis n(gr)
mięsień musculus, i m

mięsień sercowy myocardium, i n (gr)
mięśniak myoma, atis n(gr)
mięśniowy muscularis, e
migdałek tonsilla, ae f
migdałkowaty tonsillaris, e
migdałkowy tonsillaris, e
migrena migraena, ae f (gr)
miłość amor, oris m
mleczny lacteus, a, um ; lactifer, a, um
mleczonośny chyliferus, a, um
mleczowy chyliferus, a, um
mleko lac, lactis n
mlekonośny lactifer, a, um
młodzieniec iuvenis, is m
młot malleus, i m
młoteczek malleolus, i m
mniejszy minor, us
mocznicowy uraemicus, a, um
moczopędny ureticus, a, um
moczowo-płciowy urogenitalis, e
moczowy urinarius, a, um
morski marinus, a, um ; nauticus, a, um
morze mare, is n; pelagus, i n
most pons, pontis m
mostek sternum, i n
mostkowo-gnykowy sternohyoideus, a, um
mostkowo-obojczykowo-sutkowy

sternocleidomastoideus, a, um

mostkowo-żebrowy strenocostalis, e
mostkowy sternalis, e
mówić dico 3
mózg cerebrum, i n
mózgoczaszka neurocranium, i n (gr)
mózgowie encephalon, i n (gr)
mózgowy cerebralis, e
móżdżek cerebellum, i n
mylić się erro 1
myślący sapiens, entis

N

na in (z abl)
na przykład exempli causa ; exempli gratia
na tle kamicy calculosus, a, um
nabyty acquisitus, a, um
nacięcie incisio, onis f
nacięcie krtani laryngotomia, ae f (gr)
nacięcie mięśnia myotomia, ae f (gr)
nacięcie odbytnicy rectotomia, ae f (łac-gr)

161

nacięcie tchawicy tracheotomia, ae f (gr)
naczynie vas, vasis n
naczynioruchowy vasomotorius, a, um
nad super, supra (z acc)
nadbrzuszny epigastricus,a,um
nadgarstek carpus, i m (gr)
nadgarstkowo-śródręczny

carpometacarpeus, a, um

nadgnykowy suprahyoideus, a, um
nadgrzebieniowy supraspinatus, a, um
nadmostkowy suprasternalis, e
nadobojczykowy supraclavicularis, e
nadpanewkowy supraglenoidalis, e
nadrzepkowy suprapatellaris, e
nadzieja spes, ei f
nagminny epidemicus, a, um
najgłębszy intimus, a, um
najpierw primum
największy maximus, a, um
najwyższy supremus, a, um
nakłucie opłucnej pleurocentesis, is f (gr)
nakłucie serca cardiocentesis, is f (gr)
nalewkowaty arytaenoideus, a, um
należeć pertineo 2; sum, esse
namiot tentorium, i n
napad crisis, is f (gr) ; ictus, us m
napar infusum, i n
naramienno-piersiowy deltoideopectoralis,

e

naramienny deltoideus, a, um
narkoza narcosis, is f (gr)
narząd apparatus, us m ; organon, i n (gr)
nasada (nosa) radix, icis f
nasienny seminalis, e
następujący talis, e ; subsequens, entis
nasz noster, a, um
natychmiast statim
nauczać doceo 2
nauczyciel magister, i m
nauka o chor. krwi haematologia, ae f (gr)
nauka o chor. płuc pulmonologia, ae f (gr)
nauka o chor. serca cardiologia, ae f (gr)
nauka o chor. układu nerwowego

neurologia, ae f (gr)

nauka o tkankach histologia, ae f (gr)
nauka o znieczulaniu anaesthesiologia, ae f

(gr)

nawracający recurrens, entis

nazwa nomen, inis n
nazywany nominatus, a, um
nerka ren, renis m
nerkowy renalis, e
nerw nervus, i m
nerwica neurosis, is f (gr)
nerwoból neuralgia, ae f (gr)
nerwowy nervosus, a, um
neuron neuronum, i n
niebezpieczeństwo periculum, i n
niebezpieczny periculosus, a, um
niedobór krwinek czerwonych

erythropenia, ae f (gr)

niedoczynność tarczycy thyreopenia, ae f

(gr)

niedokrwienny anaemicus, a, um ;

ischaemicus, a , um

niedokrwistość anaemia, ae f (gr)
niedowład połowiczy hemiparesis, is f (gr)
niekiedy interdum
nieparzysty impar, imparis
niepodobny dissimilis, e
niewydolność insufficientia, ae f
nieżyt żołądka gastritis, itidis f(gr)
nigdy numquam
nijaki neuter, a, um
niski humilis, e
niż quam
noc nox, noctis f
noga pes, pedis m
norweski norvegicus, a, um
nos nasus, i m
nosowo-gardłowy nasopharyngeus, a, um
nosowo-łzowy nasolacrimalis, e
nosowo-podniebienny nasopalatinus, a, um
nosowo-wargowy nasolabialis, e
nosowy nasalis, e
nowotworowy neoplasmaticus, a, um
nowotwór neoplasma, atis n (gr)
nowy novus, a, um
nozdrze naris, is f
nozdrze przednie naris, is f
nozdrze tylne choana, ae f
nóż culter, i m

O

o (kim?,o czym?) de (z abl.)
obcy alienus, a, um

162

obecność potasu we krwi kali(a)emia, ae f

(gr)

obecność sodu we krwi natr(a)emia, ae f

(gr)

obecność wapnia we krwi calc(a)emia, ae f

(gr)

obieg circulatio, onis f
objaw symptoma, atis n (gr)
objawowy symptomaticus, a, um
obły teres, etis
obmacywanie palpatio, onis f
obniżacz depressor, oris m
obojczyk clavicula, ae f
obok apud (z acc)
obrączkowy annularis, e
obręcz cingulum, i n
obrońca defensor, oris m
obrotowy trochoideus, a, um
obrzęk oedema, atis n (gr)
obrzmienie tumor, oris m ; intumescentia,

ae f

obserwacja observatio, onis f
obserwować observo 1
obszar regio, onis f
obustronny bilateralis, e
obwodowy periphericus, a, um
obwód circumferentia, ae f ; circulus, i m
ochraniać protego 3 ;
oczny ophthalmicus, a, um
oczodołowy orbitalis, e
oczodół orbita, ae f
od a /ab (z abl)
od razu statim p. natychmiast
odbytnica rectum, i n
oddech częsty tachypnoe, es f (gr)
oddechowy respiratorius, a, um
oddychać respiro 1
oddychanie zwolnione bradypnoe, es f ( gr)
oddzielony separatus, a, um
odleżyna decubitus, us m
odłokciowy basilicus, a, um
odnoga crus, cruris, n
odpromieniowy cephalicus, a, um
odprowadzający efferens, entis ;

excretorius, a, um

odróżniać distinguo 3
odwodziciel abductor, oris m
odwracacz supinator,oris m

odwrotny p. odwrócony
odwrócony inversus, a, um
odźwiernik pylorus, i m (gr)
odżywczy nutricius, a, um
odżywiać nutrio 4
oglądać specto 1 ; video 2
ogon cauda, ae f
ogoniasty caudatus, a, um
ogonowy caudalis, e
okalający circumfexus, a, um
oko oculus, i m
okolica regio, onis f
około circum ; circa (z acc)
okołoodbytowy circumanalis, e
okostna periosteum, i n(gr)
okrągły rotundus, a, um
okres periodus, i f (gr)
okrężnica colon, i n (gr)
okrężnicowy colicus, a, um
okrężniczy colicus, a, um
okrężny orbicularis, e
okrywać tego 3
okulista oculista, ae m
omdlenie syncope , es f (gr)
opadnięcie powieki blepharoptosis, is f (gr)
opadnięcie wątroby hepatoptosis, is f (gr)
operacja operatio, onis f
operacja plastyczna sutka mastoplastica,

ae f (gr)

oparzenie combustio, onis f
operować opero 1
opis krtani laryngographia, ae f (gr)
opłucna pleura, ae f (gr)
opłucnowy pleuralis, e
opona (mózgowa) mater, matris f ; meninx,

ingis f (gr)

oponowy meningeus, a, um
opukiwać percutio 3
opukiwanie percussio, onis f
organizm organismus, i m
osiem octo
osierdzie pericardium, i n (gr)
osierdziowy pericardialis, e; pericardiacus,

a, um

osiowy axialis, e
osklepek cupula, ae f
oskrzele bronchus, i m
oskrzelik p. oskrzelko

163

oskrzelko bronchiolus, i m
oskrzelowo-płucny bronchopulmonalis, e
oskrzelowy bronchialis, e
osłaniać tego 3 ; protego 3
osłona tegmen, inis n ; tegmentum, i n
osłuchiwać ausculto 1
osłuchiwanie auscultatio, onis f
ospa wietrzna varicella, ae f ; variola notha

(spuria)

ostro acriter
ostroga calcar, aris n ; carina, ae f
ostry acutus, a, um ; acer, is, e
ostry acutus, a, um; acer, is, e
oś axis, is m
ośrodkowy centralis, e
otaczać circumdo 1; cingo 3
otępienie dementia, ae f
otoczony circumdatus, a, um
otrzewna peritoneum, i n(gr)
otwór foramen, inis n
owodnia amnion, i n (gr)
oznaczać signo 1
oznaka nota, ae f ; signum, i n

P

pachowy axillaris, e
pachwina inguen, inis, n
pachwinowy inguinalis, e
padaczka epilepsia, ae f (gr)
padaczkowy epilepticus, a, um
palec digitus, i m
paliczek phalanx, angis f (gr)
paluch hallux, ucis m
panewka acetabulum, i n
para par, paris n
paradontoza paradontosis, is f (gr)
parzysty par, paris
pasmo p. droga
patologia pathologia, ae f (gr)
paznokieć unguis, is m
pączek gemma, ae f (gr)
pediatra paediater, i m (gr)
pediatria paediatria, ae f (gr)
pęcherz vesica, ae f
pęcherzowy vesicalis, e
pęcherzyk vesicula, ae f ; folliculus, i m
pęcherzykowy cysticus, a, um
pęczek fasciculus, i m

pęknięcia śledziony splenorrhexis, is f (gr)
pęknięcie ruptura, ae f
pęknięcie serca cardiorrhexis, is f (gr)
pęknięcie żyły phleborrhexis, is f (gr)
pępkowy umbilicalis, e
pęto vinculum, i n
pień truncus, i m
piersiowy thoracicus, a, um; pectoralis, e
pierścień annulus, i m
pierwotny primarius, a, um
pierwszy primus, a, um
pięć quinque
pięć razy quinquies
piętowy calcaneus, i m
piłowaty serratus, a, um
pionowy verticalis, e ; longitudinalis, e
pisać scribo 3
piszczel tibia, ae f
piszczelowo-strzałkowy tibiofibularis, e
piszczelowy tibialis, e
plamisty exanthematicus, a, um
plastyka nosa rhinoplastica, ae f (gr)
płacik lobulus, i m
płaski planus, a, um
płat lobus, i m
płatek zastawki valvula,ae f
płatowy lobaris, e
płciowy genitalis, e
płucny pulmonalis, e
płuco pulmo, onis m
płyn liquor, oris m
pneumatyczny pneumaticus, a, um
po post (z acc)
po cztery quaterni, ae, a
po drugie secundo
po dwa bini, ae, a
po jednym singuli, ae, a
po pierwsze primo
po pięć quini, ae, a
po trzecie tertio
po trzy terni, ae, a
poboczny collateralis, e
pobudzać excito 1
pochewka vagina, ae f
pochodzenie origo, inis f
pochwa vagina, ae f
pochyły scalenus, a, um
pociąg do tej samej płci (por.

homoseksualizm) - homophilia, ae f (gr)

164

poczwórny quadruplex, icis
pod (gdzie?) sub (z abl.)
pod (dokąd?) sub (z acc.)
podbarkowy subacromialis, e
podbrzuszny hypogastricus, a, um
podejrzenie suspicio, onis f
podeszwa planta, ae f (pedis)
podeszwowy plantaris, e
podgnykowy infrahyoideus, a, um
podgrzebieniowy infraspinatus, a, um
podkolanowy popliteus, a, um
podłopatkowy subscapularis, e
podłużny longitudinalis, e
podniebienie palatum, i n
podniebienno-językowy palatoglossus, a,

um

podniebienny palatinus, a, um
podobieństwo similitudo, inis f
podobnie simile
podobny similis, e
podobojczykowy subclavius, a, um
podpanewkowy infraglenoidalis, e
podpórka sustentaculum, i n
podskórny subcutaneus, a, um
podstawa basis, is f(gr)
podstawny p. podstawowy
podstawowy basalis, e ; basilaris, e
podściółka panniculus, i m
podśluzowy submucosus, a, um
podudzie crus, cruris n
podwójny duplex, icis
podżebrowy subcostalis, e ;
podżebrze hypochondrium, i n (gr)
podżuchwowy submandibularis, e
poeta poeta, ae m
pojedynczy singularis, e ; simplex, icis
pokryty tectus, a, um
pokrywać tego 3
pokrywkowy tegmentalis, e
pole area, ae f
polekowy (post)medicamentosus, a, um
policzek bucca, ae f
policzkowy buccalis, e
połączyć coniungo 3
położenie localisatio, onis f; situs, us m
położony situs, a, um; locatus, a, um
pomału paulatim
pomiędzy inter (z acc)

ponad super, supra (z acc)
poniżej infra (z acc)
pooperacyjny postoperativus, a, um
poprzecznie transverse
poprzeczny transversus, a, um
poprzez trans (z acc)
poronienie abortus, us m
poród partus, us m
poruszać moveo 2
posiadać habeo 2
posiadanie siedmiu palców heptadactylia,

ae f (gr)

posoka sanies, ei f
pospólstwo vulgus, i n
postać figura, ae f
poszarpany lacer, era, erum
pośladek natis, is f ; clunis, is f
pośladkowy gluteus, a, um
pośredni intermedius, a, um
pośrodkowy medianus, a, um
potem post
potowy sudorifer, a, um
potrójny triplex, icis
potrzebny necessarius, a, um
potylica occiput, itis n
potyliczny occipitalis, e
powieka palpebra, ae f ; blepharon, i n (gr)
powierzchnia facies, ei f; superficies, ei f
powierzchowny superficialis, e
powietrze aer, aeris m (gr)
powiększać augeo 2
powięź fascia, ae f
powłoka integumentum, i n
powonienie p. węch
powrózek funiculus, i m
powtarzać repeto 3
poza extra (z acc)
pozaotrzewnowy extraperitonealis, e
pozatorebkowy extracapsularis, e
poziomy horizontalis, e
poznawać cognosco 3
półkanał semicanalis, is m
półkolisty semicircularis, e
półksiężycowaty semilunaris, e
półkula hemisphaerium, i n
półpierzasty unipennatus, a, um
prawdopodobnie probabiliter
prawdziwy verus, a, um

165

prawy dexter, a, um
profesor professor, oris m
promieniowy radialis, e
promienisty radiatus, a, um
prostata prostata, ae f
prostata p. gruczoł krokowy
prosto recte ; simpliciter
prostownik erector, oris m
prosty rectus, a, um; simplex, icis
próchnica caries, ei f
przebieg decursus, us m
przebiegać percurro 3
przebyty peractus, a, um
przechodzić transmeo 1 ; transeo, ire
przeciw contra ; adversus (z acc)
przeciwstawiacz opponens, entis

(musculus)

przeciwstawiający opponens, entis

(musculus)

przeczyszczający laxans, antis
przed ante (z acc)
przedłużony oblongatus, a, um
przedni anterior, ius
przedramię antebrachium, i n
przedsionek atrium, i n; vestibulum, i n
przedsionkowy atrialis, e ; vestibularis, e
przedtrzonowy praemolaris, e
przedwczesny praematurus, a, um
przegroda septum, i n
przełyk oesophagus, i m (gr) ; esophagus, i

m (gr)

przełykowy oesophageus, a, um;

esophageus, a, um

przemieszczenie dislocatio, onis f
przepona diaphragma, atis n(gr)
przeponowy diaphragmaticus, a, um
przepuklina hernia, ae f
przepuklina jelitowa enterocele, es f (gr)
przepuklina macicy hysterocele, es f (gr)
przepuklina oponowa meningocele, es f

(gr)

przepuklina pępkowa omphalocele, es f

(gr)

przerzut metastasis, is f (gr)
przestrzeń spatium, i n
przeszywający perforans, antis
przetokowy fistulosus, a, um
przewlekły chronicus, a, um
przewodzący ducens, entis

przewodzik ductulus, i m
przewód ductus, us m ; tractus, us m ;

meatus, us m

przez per (z acc) ; trans (z acc)
przez dwa dni biduum
przez trzy dni triduum
przezskórny percutaneus, a, um
przodomózgowie prosencephalon, i n (gr)
przy apud (z acc.)
przychodzić venio 4
przyczep insertio, onis f
przyczepek appendix, icis m
przygotować praeparo 1
przygotowany praeparatus, a, um
przyjmować sumo 3 ; adhibeo 2
przykład exemplum, i n
przylegać adhaereo 2
przynosowy paranasalis, e
przypadek casus, us m
przysadka hypophysis, is f (gr)
przystosować accommodo 1; adapto 1
przyśrodkowy medialis, e
przywodzić adduco 3
przywspółczulny parasympathicus,a , um
przyzębica paradontosis, is f (gr)
psychiatria psychiatria, ae f (gr)
psychiczny psychicus, a, um
publicznie coram
puchlina brzuszna ascites, ae m (gr)

R

radiografia mózgu encephalographia, ae f

(gr)

radiografia narządu moczowego

urographia, ae f (gr)

rak carcinoma, atis n (gr); cancer, i m
ramienno- twarzowy brachiofacialis, e
ramienny brachialis, e
ramię brachium, i n
rana vulnus, eris n
raz semel
rdzeniowo-móżdżkowy spinocerebellaris, e
rdzeniowy spinalis, e
rdzenny p. rdzeniowy
rdzeń medulla, ae f
ręczny manualis, e
ręka manus, us f
rękojeść manubrium, i n

166

rodzaj genus, eris n
rogowaty cornuatus, a, um
ropień abscessus, us m
ropowica phlegmone, es f (gr)
rowek fossa, ae f
rozcięgno aponeurosis, is f (gr)
rozdarcie laceratio, onis f ; ruptura, ae f
rozdarcie serca cardiorrhexis, is f (gr)
rozdwojony bifurcatus, a, um
rozerwanie serca cardiorrhexis, is f (gr)
rozerwanie żyły phleborrhexis, is f (gr)
rozkurcz (serca) diastole, es f (gr)
rozmięknienie kości osteomalacia, ae f (gr)
rozmięknienie mózgu encephalomalacia,

ae f (gr)

rozmięknienie nerki nephromalacia, ae f

(gr)

rozszerzać dilato 1
rozszerzanie dilatatio, onis f
rozszerzenie oskrzeli bronchiectasia, ae f

(gr)

rozszerzenie płuc pneumectasia, ae f (gr)
rozszerzenie żyły phlebectasia, ae f (gr)
rozumieć sentio 4
rozwór hiatus, us m
rożek p. róg
rożkowaty cornuatus, a, um
róg cornu, us n
równoległoboczny rhomboideus, a, um
równy par, paris
różny varius, a, um
ruchomy mobilis, e
rumień erythema, atis n (gr)
rura tuba, ae f
rurka tubulus, i m
rzadko raro
rzecz res, rei f
rzekomy spurius, a, um
rzepka patella, ae f
rzepkowy patellaris, e
rzeźbiarz sculptor, oris m
rzęsa cilium, i n
rzęskowy ciliaris, e

S

samoistny spontaneus, a, um
samozapłodnienie autogamia, ae f (gr)
sen somnium, i n

senność somnolentia, ae f ; dormitatio, onis

f

serce cor, cordis n
sercowy cardiacus, a, um
siateczka reticulum, i n
sieciowy omentalis, e
sieczny incisivus, a, um
sieć rete, is n; omentum, i n
siedem septem
sierpowaty falciformis, e
siła vis, - f
siodełkowy sellaris, e
siodło sella, ae f
sitowy cribrosus, a, um; ethmoidalis, e
siwizna canities, ei f
skalisto-łuskowa petrosquamosus, a, um
skalisty petrosus, a, um
skąd unde
sklepienie fornix, icis m
sklepienie czaszki calvaria, ea f
składać (się) consto 1
skokowo-goleniowy talocruralis, e
skomplikowany complicatus, a, um
skośnie oblique
skośny obliquus, a, um
skóra cutis, is f; derma, atis n (gr)
skóra właściwa dermis, is f (gr); corium, i n
skórka cuticula, ae f
skórny cutaneus, a, um; dermaticus, a, um
skręcający (mięsień) rotator, oris m
skręcenie distorsio, onis f
skroniowo-jarzmowy

temporozygomaticus, a, um

skroniowy temporalis, e
skrzydło ala, ae f
skrzydłowy alaris, e ; pterygoideus, a, um
skupiony conglobatus, a, um
słoneczny solaris, e
słowo verbum, i n; vox, vocis f
słuch auditus, us m
słuchać audio 4
słuchowy acusticus, a, um ; auditorius,a, um

; auditivus, a, um

służący do żucia masticatorius, a, um
smak gustus, us m
smuga intersectio, onis f
smukły gracilis, e

167

sokotok żołądkowy gastrosuccorrhoe, es f

(gr)

spiralny spiralis, e
splot plexus, us m
spływ confluens, entis m
spojenie symphysis, is f (gr)
spostrzegać conspicio 3
sprężysty elasticus, a, um
sprzężna coniugata, ae f
stale continuo
stały permanens, entis
stamtąd inde
stan status, us m
stanowić p. tworzyć
stary vetus, eris ; vetustus, a, um ; senex,

senis ; senior, ius

staw articulatio, onis f; artus, us m
stawowy articularis, e
stęp tarsus, i m
stępowo-śródstopny tarsometatarsus, a, um
stłuczenie contusio, onis f
stłuszczenie p. zwyrodnienie tłuszczowe
stopa pes, pedis m
stosować adhibeo 2
stosowny idoneus, a, um
stożkowaty conoideus, a, um
strona pars, partis f
strzałka fibula, ae f
strzałkowy fibularis, e ; sagittalis, e
strzec się caveo 2
strzemiączko stapes, edis m
student studiosus, i m
studentka studiosa, ae f
studiować studeo 2
stwardniały scleroticus, a, um
stwardnienie sclerosis,is f
substancja substantia, ae f
surowiczy serosus, a, um
suteczkowaty mammillaris, e
sutkowaty mastoideus, a, um
sutkowy p. sutkowaty
synteza synthesis, is f (gr)
szary griseus, a, um
szczelina fissura, ae f
szczepionka virus, i n
szczęka maxilla, ae f
szczękowy maxillaris, e
szczyt apex, icis m; vertex, icis m

szczytowo-potyliczny atlantooccipitalis, e
szczytowy apicalis, e
szereg series, ei f
szeroki latus, a, um
szeroko late
sześcienny cuboideus, a, um
sześciomiesięczny semestris, e
sześć sex
szew sutura, ae f ; raphe, es f (gr)
szew mięśnia myorrhaphia, ae f (gr)
szew wątroby hepatorrhaphia, ae f (gr)
szkielet sceleton, i n (gr)
szklisty vitreus, a, um
szkliwo enamelum, i n
szkodzić noceo 2
szorstki asper, a, um
szpiczak myeloma, atis n (gr)
szpik medulla, ae f
szpotawy varus, a, um
sztuka ars, artis f
szybko cito
szyja collum, i n ; cervix, icis f
szyjka p. szyja
szyjno-tętniczy caroticus, a, um
szyjno-żylny iugularis, e
szyjny cervicalis, e

Ś

ściana paries, etis m
ścienny parietalis, e
ścięgnisty tendineus, a, um
ścięgno tendo, inis m
ścięgno Achillesa tendo calcaneus
śledziona lien, lienis m ; splen, splenis m
śledzionowy lienalis, e
ślepy caecus, a, um
ślimak cochlea, ae f (gr)
ślimakowy cochlearis, e
ślinotok ptyalorrhoe, es f (gr)
ślinowy salivalis, e
śluzowy mucosus, a, um
śmiertelny mortifer, era, erum
śpiączka coma, atis n (gr)
środek leczniczy remedium, i n
środkowy medius, a, um; centralis, e
śródchłonka endolympha, ae f (gr)
śródchłonkowy endolymphaticus, a, um
śródkoście diploe, es f(gr)

168

śródmózgowie mesencephalon, i n (gr)
śródotrzewnowy intraperitonealis, e
śródręcze metacarpus, i m (gr-łac)
śródręczny metacarpalis, e
śródstopie metatarsus, i m
śródstopno-paliczkowy

metatarsophalangeus, a, um

śródstopny metatarsalis, e
świerzb scabies, ei f
świeżo recenter
świeży recens, entis

T

tak ita, sic; tam
także etiam
tam ibi
tamże ibidem
tarczowy thyr(e)oideus, a ,um
tarczyca glandula thyreoidea
tchawica trachea, ae f (gr)
temperatura febris,is f ; calor, oris m
terminologia terminologia, ae f
tętniak aneurysma, atis n (gr)
tętnica arteria, ae f
tętniczka arteriola, ae f
tętniczy arteriosus, a, um
tkanka tela, ae f ; textus, us m
tłuszczak lipoma, atis n
tłuszczowy adiposus, a, um
torebka capsula, ae f
towarzyszyć comitor 1
tracheotomia tracheotomia, ae f (gr)
trawienny digestorius, a, um ; digestivus,

a, um ; pepticus, a, um

trąbka tuba, ae f
trądzik acne, es f (gr)
troczek retinaculum, i n
trójdzielny trigeminalis, e
trójgłowy triceps, cipitis
trójgraniasty triquetrus, a, um
trójkąt trigonum, i n
trójwarstwowy trilaminaris, e
trudno difficiliter ; non facile
trudny difficilis, e
trzewia splanchna, orum n ; viscera, um n

(pl)

trzewioczaszka splanchnocranium, i n (gr)
trzewny visceralis, e

trzon corpus, oris n
trzonowy molaris, e
trzustka pancreas, atis n (gr)
trzustkowy pancreaticus, a, um
trzy tres, tria
trzy razy ter
trzydzieści triginta
trzyletni triennalis, e
trzymiesięczny trimestris, e
turecki turcicus, a, um
twardy durus, a, um
twarz facies, ei f
twarzowy facialis, e
tworzyć formo 1
tyle tantum
tylny posterior, ius
tył tergum, i n
tysiąclecie millenium

U

u apud (z acc.)
ubytek defectus, us m
ucho auris, is f
uchodzić effugio 3
uczulenie allergia, ae f (gr)
uczyć (kogoś) doceo 2
uczyć (kogoś) p. nauczać
uczyć się disco 3 ; studeo 2
udar (mózgu) apoplexia, ae f (gr); ictus, us

m

udo femur, oris n
udowy femoralis, e
ujście ostium, i n
układ systema, atis n (gr)
układowy systematicus, a, um
ułomność debilitas, atis f
umiejscowiony locatus, a, um
umysł mens, mentis f
uraz trauma, atis n (gr)
urografia urographia, ae f (gr)
uspokajający (środek) sedativus, a, um
usta os, oris n
ustny oralis, e
usunięcie (zęba) extractio, onis f
uszko (małżowina) auricula, ae f
uszny auricularis, e
uzdeczka habenula, ae f
uzdrawiać sano 1

169

W

w in (z abl.)
w obronie pro (z abl.)
w Gdańsku Gedani
w jakim stopniu quam
w kierunku quoad (z acc)
w takim stopniu tam
w zgodzie z secundum (z acc)
wał torus, i m
warga labium, i n
wargowy labialis, e
warstwa stratum, i n
wąski angustus, a, um
wątroba hepar, atis n (gr)
wątrobopochodny hepatogenes, is
wątrobowo-żołądkowy hepatogastricus, a,

um

wątrobowy hepaticus, a, um
wchodzić intro 1
wcięcie icisura, ae f
wdychanie inhalatio, onis f
według secundum (z acc)
wejście aditus, us m
wewnątrz intra (z acc)
wewnętrzny internus, a, um
węch olfactus, us m
węchowy olfactorius, a, um
wędrujący migrans, antis
wędzidełko frenulum i n
węgłowy lambdoideus, a, um ; angularis, e
węzeł nodus, i m
węzeł chłonny lymphonodus, i m ; nodus

lymphaticus

widzieć video 2
wiele multum
wielki magnus, a, um ; maior, ius
wielkość magnitudo, inis f
wieńcowaty coronoideus, a, um
wieńcowy coronarius, a, um; coronalis, e
wieńczyć corono 1
wierzchołek apex, icis m
większy maior, ius
więzadło ligamentum ,i n
więzozrost syndesmosis, is f (gr)
wirus virus, i n
wirusowy virusalis, e ; viralis, e
wlać infundo 3
wlew dooskrzelowy bronchoclysis, is f (gr)

wlew dożylny phleboclysis, is f (gr)
własny proprius, a, um
właściwy p. własny
włos capillus, i m
włosowaty capillaris, e
włókniak fibroma, atis n (gr)
włóknisty fibrosus, a, um
włókno fibra, ae f
wnikający perforans, antis
wodociąg aquaeductus, us m
wolny liber, era, erum
woreczek sacculus, i m
worek saccus, i m
workowaty sacciformis, e
woszczynowy ceruminosus, a, um ;

sebaceus, a, um

wpustowy pyloricus, a, um
wrotny recurrens, entis
wrzodowy ulcerosus, a, um
wskaźnik (wskazujący) index, icis m
wspólny communis, e
wsteczny recurrens, entis
wstępujący ascendens, entis
wstrząśnienie commotio, onis f
wszędzie undique
wszystek omnis, e
wścieklizna rabies, ei f
wśród inter (z acc)
wtedy tum
wtórny secundarius, a, um
wychodzić exeo, exire
wychudzenie macies, ei f
wycięcie nerki nephrectomia, ae f (gr)
wycięcie płuca pulmonectomia, ae f (łac-gr)
wycięcie śledziony splenectomia, ae f(gr)
wycięcie wątroby hepatectomia, ae f (gr)
wycięcie żołądka gastrectomia, ae f (gr)
wycinać amputo 1
wycisk impressio, onis f
wydzielać secerno 3
wydzielniczy excretorius, a, um ;

secretorius, a, um

wyjście exitus, us m
wykonany factus, a, um
wymiar diameter, i f (gr)
wymioty vomitus, us m ; emesis, is f (gr);

vomitio, onis f

wypadający deciduus, a, um

170

wypadnięcie prolapsus, us m
wypełniać impleo 2
wypukły convexus, a, um
wypustowy emissarius, a, um
wyrostek processus, us m
wyrostek łokciowy olecranon, i n(gr)
wyróżniać distinguo 3
wysmukle gracile
wysokość altitudo, inis f
wystający prominens, entis
wystawać promineo 2
występować p. być
wyścielać p. wypełniać
wytwarzać p wydzielać
wytwarzać secerno 3
wytwarzający secernens, entis
wywiad anamnesis, is f (gr)
wzdłuż secundum (z acc)
wzgórek colliculus, i m
wzgórzomózgowie thalamencephalon,

i n (gr)

wziernikowanie krtani laryngoscopia,

ae f (gr)

wziernikowanie odbytnicy rectoscopia,

ae f (łac- gr)

wziernikowanie oskrzeli bronchoscopia,

ae f (gr)

wziernikowanie żołądka gastroscopia,

ae f (gr)

wzrok visus, us m
wzrokowy opticus, a, um

Z

z (kim? czym?) cum (z abl.)
z (kogo? czego?) e/ex (z abl)
z powodu propter (z acc)
z wyjątkiem excepto (z abl)
za pro (z abl)
zabieg interventio, onis f
zachyłek recessus, us m
zaczerwienienie rubor, oris m
zaczynać incipio 3
zaćma cataracta, ae f (gr)
zakaźny infectiosus, a, um
zakręt gyrus, i m (gr)
zaliczać annumero 1 (z dat)
zamknięty occlusus, a, um
zaopatrzony w klin cuneatus, a, um

zapalenie inflammatio, onis f
zap. dwunastnicy duodenitis, idis f
zap. jamy ustnej stomatitis, itidis f (gr)
zap. jelit enteritis, itidis f(gr)
zap. krtani laryngitis, idis f (gr)
zap. mózgu encephalitis, itidis f (gr)
zap. nerek nephritis, idis f (gr)
zap. pęcherzyka żółciowego cholecystitis,

idis f (gr)

zap. płuc pneumonia, ae f (gr)
zap. trzustki pancreatitis, idis f (gr)
zap. ucha otitis, idis f (gr)
zap. wątroby hepatitis, idis f (gr)
zapaść collapsus, us m
zapis ruchów serca cardiographia, ae f (gr)
zapisywanie krzywej tętna żylnego

phlebographia, ae f (gr)

zarazek p.wirus
zasłonięty obturatus, a, um
zasłonowy obturatorius, a, um
zastarzały inveteratus, a, um
zastawka valva, ae f ; valvula, ae f
zaś autem
zatoka sinus, us m
zatrucie jadem kiełbasianym botulismus, i

m

zatrucie jadem rybim ichthyismus, i m
zawał infarctus, us m
zawał maleńki microinfarctus, us m
zawiasowy ginglyformis, e; ginglymus, i m

(gr)(staw)

zawroty głowy vertigo, inis f
zawsze semper
ząb dens, dentis m
ząb kieł dens caninus
ząbek denticulus, i m
zbiór complexus, us m; complex, icis m
zbity compactus, a, um
zbudowany formatus, a, um
zdrowotny saluber, is, e
zejście śmiertelne exitus letalis
zespolenie moczowodowo-jelitowe

ureteroenterostomia, ae f (gr)

zespolenie żołądka z jelitem czczym

gastroieiunostomia, ae f (gr)

zewnętrzny externus, a, um
zębaty dentatus, a, um
zębodołowy alveolaris, e
zębodół alveolus, i m

171

zębowy dentalis, e
zginacz flexor, oris m
zginanie flexio, onis f
zgniły puter, is, e
ziemia humus, i f ; terra, ae f
ziółka species, ei f
złamanie fractura, ae f
złośliwy perniciosus, a, um
złoto aurum, i n
złożony compositus, a, um
zmniejszona liczba leukocytów we krwi

leucopenia, ae f (gr)

zmysł sensus, us m
znajdować się p. być
znieczulenie anaesthesia, ae f (gr)
znieczulenie ogólne narcosis, is f (gr)
zniekształcenie deformatio, onis f
zresztą ceterum
zstępujący descendens, entis
zszycie mięśnia myorrhaphia, ae f (gr)
zszycie wątroby hepatorrhaphia, ae f (gr)
zwany nominatus, a, um
zwichnięcie luxatio, onis f
zwieracz sphincter, eris m (gr)
zwierzę animal, alis n
zwłaszcza praecipue
zwolnione oddychanie bradypnoe, es f ( gr)
zwój ganglion, i n (gr)

zwyrodnienie tłuszczowe adiposis, is f (gr);

degeneratio adiposa

Ż

żebro costa, ae f
żebrowo-kręgowy costovertebralis, e
żebrowo-przeponowym

costodiaphragmaticus, a, um

żebrowy costalis, e
żelazo ferrum, i n
żeński femininus, a, um
żołądek ventriculus, i m; gaster, gastris f /m

(gr)

żołądkowy gastricus, a, um
żółciopędny (środek) cholagoga, orum n

(pl) (gr)

żółciowy biliferus, a, um ; bilifer, a, um ;

felleus, a, um

żółć fel, fellis n ; chole, es f (gr) ; bilis, is f
żółty flavus, a, um ; luteus,a, um
żuchwa mandibula, ae f
żucie manducatio, onis f
żwacz masseter, eris m
żwaczowy massetericus, a, um
żylny venosus, a, um
żyła vena, ae f
żyłka venula, ae f
żywić nutrio 4

172

Bibliografia

Aleksandrowicz R., Gielecki J., Gacek W., Słownik mian anatomicznych, PZWL, Warszawa 1997
Aleksandrowicz R., Mianownictwo anatomiczne, PZWL, Warszawa 1989
Babecki J., Bober S., Słownik lekarski łacińsko- polski, PZWL, Warszawa 1972
Babecki J., Dąbrowska B., Słownik lekarski polsko – łaciński, PZWL, Warszawa 1983

Bartel H., Embriologia. Podręcznik dla studentów, PZWL, Warszawa 1999
Birmingham J. J., Medical terminology. A self-learning module, Mc Graw-Hill Book Company, New York

1981

Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I – V, PZWL, Warszawa 2000

Bogolepow W. M., Język łaciński. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 1966
Bruska B., Latinitas medicinalis część II, Akademia Medyczna w Gdańsku, Gdańsk 2002
Dąbrowska B., Podręczny słownik medyczny łacińsko – polski i polsko – łaciński, PZWL, Warszwa 1997
Fałdrowicz W., Grech-Żmijewska Z., Lingua Latina pro usu medico, PZWL, Warszawa 2004

Feneis H., Ilustrowany słownik międzynarodowego mianownictwa anatomicznego, PZWL, Warszawa 1973
Filipczak-Nowicka S., Grech-Żmijewska Z., Lingua Latina ad usum medicinae studentium, PZWL,

Warszawa 2004

Hutton A. R., An introduction to medical terminology. A self-teaching package, Churchill Livingstone,

Edinburgh 1993

Kabrt J., Chlumska E., Lekarska terminologie. Ucebnice pro lekarske fakulty, Avicenum, Praha 1975
Karwowska K., Podręczny słownik lekarski łacińsko – polski i polsko – łaciński, PZWL, Warszawa 1979
Kołodziej A., Kołodziej S., Lingua Latina medicinalis, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2003

Kreiner J., Słownik etymologiczny łacińskich nazw i terminów używanych w biologii oraz medycynie,

Wrocław – Kraków 1960

Kruś S., Anatomia patologiczna, PZWL, Warszawa 1980
Kummel W. F., Siefert H., Kursus der medizinischen Terminologie, Schattauer Verlag, Stuttgart – New York

1984

Marcinkowski Z., Mianownictwo położniczo-ginekologiczne, PZWL, Warszawa 1986
Pawlikowski T., Karasek M., Pawlikowski M., Podręcznik histologii, PZWL, Warszawa 1981
Piekarz M., Lingua Latina medicinalis. Medycyna Praktyczna, Kraków 1996

Popiak W., Rudimenta linguae Latinae medicinalis. Podstawy nauki języka łacińskiego dla liceów medycznych

pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1986

Schneider I., Lingua Latina Medicinalis, VEB, Leipzig 1965
Sobotta J., Atlas anatomii człowieka, Tom I i II, oprac. R.Putza, I. R. Pasta, Urban & Partner 2003

Sokołowska-Pituchowa J., Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 2005
Sokołowski T., Polsko-łacińskie mianownictwo w chirurgii operacyjnej, PZWL, Warszwa 1962
Strand H. R., An illustrated guide to medical terminology, Baltimore 1968
Sylwanowicz W. (red), Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszwa 1978

Szczeklik E., (red) Podręcznik chorób wewnętrznych, PZWL, Warszawa 1975
Urbanowicz Z., Anatomia człowieka. Słoownik encyklopedyczny, Morpol, Lublin 2000
Wawrzyniak M., Mianownictwo embriologiczne, PZWL, Warszawa 1983
Wawrzyniak M., Mianownictwo histologiczne, PZWL, Warszawa 1979

Wolf J. H., Kompendium der medizinischen Terminologie, Springer – Verlag, Berlin – Heidelberg

– New York 1982

Złotnicki B (red.), Lexicon medicum: anglicum, russicum, gallicum, germanicum, latinum, polonum, PZWL,

Warszawa 1971