CZĘŚĆ XV

DEFINICJE

ROZDZIAŁ 94

DEFINICJE

TEOLOGII BIBLIJNEJ

Precyzyjne definicje są oznaką starannej myśli teologicznej. Każda

definicja powinna dokładnie odzwierciedlać i podsumowywać określoną
prawdą biblijną lub termin teologiczny.

Gdy domagam się od studentów dobrego formułowania definicji, a szcze-

gólnie wtedy, gdy kwestionuje, użyte przez nich słowa, wtedy często słyszę
odpowiedź: „To tylko sprawa semantyki. Jedno słowo jest tak samo dobre
jak i inne". Taka odpowiedź jest całkowicie nieuzasadniona. To prawda, że
definicje są sprawą semantyki; ale jedno słowo niekoniecznie musi być tak
samo dobre jak inne. Właściwe definicje muszą być konstruowane w oparciu o
staranny dobór słów. Niedbałe sformułowania nie mogą zyskać uznania.

Na kartach niniejszej książki starałem się posługiwać dokładnymi i zwię-

złymi definicjami różnych dogmatów i terminów. W tej części wiele z nich
zestawiam w kolejności alfabetycznej. Po każdej definicji umieszczam
numer rozdziału, gdzie została ona użyta. Ułatwi to odszukanie jej w treści
książki w trakcie dalszych, samodzielnych studiów.

Adopcja

Przyjęcie wierzącego do rodziny Bożej jako dorosłego syna (52).

Amillenizm

Pogląd utrzymujący, że przed końcem świata nie będzie żadnego szcze-
gólnego, dosłownie lub niedosłownie rozumianego Millennium. Dobro i
zło, Królestwo Boże i władztwo szatana będzie się rozwijało aż do
końca (79).

Antropologiczny dowód na istnienie Boga

Istnienie inteligentnego i posiadającego poczucie etyczne człowieka jest
możliwe tylko dzięki istnieniu inteligentnego i mającego poczucie etyczne
żywego Boga (5).

Arianizm

Pogląd głoszący, że Syn — jako zrodzony z Ojca — miał swój początek (8,
68).

Arminianizm

Pogląd utrzymujący, że po Adamie, który został stworzony jako niewinny,
dziedziczymy skażenie, nie zaś winę czy też grzeszną naturę; człowiek jest
zdolny czynić dobrze (36, 57).

Atrybuty

Cechy właściwe danemu przedmiotowi lub zjawisku (5).

Bartha teologia

System teologiczny wypracowany przez Karola Bartha (1886-1968).
Akcentuje suwerenność objawiania się Boga w Słowie, którym, w osta-
tecznym rozrachunku, jest Chrystus; Pismo Święte — jako Księga nie
pozbawiona błędów — wskazuje na Chrystusa (11,36).

Bezbłędność

W dziedzinie teologii, słowo wyrażające myśl, że Biblia mówi prawdę, co nie
wyklucza przybliżeń, wolnych cytatów, posługiwania się językiem
potocznym i stosowania różnych opisów dla przedstawienia tych samych
wydarzeń (12).

Bezgrzeszność

Brak grzechu przy możliwości zgrzeszenia. Zob.: Niegrzeszność (6).

Biblijna teologia

System teologiczny stawiający sobie za cel systematyczne przedstawienie
historycznie uwarunkowanego rozwoju objawiania się Boga w Biblii (1).
Chalcedon (Sobór)
Sobór kościelny (451 r. po Chr.); sformułował dogmat o dwóch naturach w
Chrystusie oraz wyraźnie potwierdził Boskość Ducha Świętego (68).

Chrzest Duchem Świętym

Dzieło Ducha Świętego, za pośrednictwem którego włącza On wierzącego w
Kościół (Ciało Chrystusa) w chwili przyjęcia przez niego zbawienia (64).

Deprawacja całkowita (zepsucie całkowite)

Określenie wyrażające fakt, że w człowieku nie ma nic, co w oczach Bożych
mogłoby uchodzić za zasługę (36).

Dni ostateczne

Cały okres czasu pomiędzy pierwszym a drugim przyjściem Chrystusa (83).

Duch

Niematerialna część istoty człowieka; w myśli Pawia zajmuje główne miejsce
jako podmiot życia duchowego (32).

Dusza

Pojęcie, które może odnosić się do całej osoby (żywej lub martwej); może
oznaczać niematerialną część istoty ludzkiej wraz z jej uczuciami i emocjami.
Do duszy odnoszą się sprawy odrodzenia i duchowego wzrostu (32).

Dychotomia

Pogląd traktujący człowieka jako jedność dwóch części: materialnej i
niematerialnej (32).

Elohim

Imię Boga; dosłownie: Silny, potężny Władca, Najwyższy Bóg (7).

Epifania

Polski odpowiednik greckiego słowa epifaneia, zjawienie się, manifestacja.
Słowo to nie występuje w niniejszej pracy. W niektórych dziełach

traktujących o zagadnieniach eschatycznych słowo to odnosi się do Drugiego
Przyjścia Chrystusa na podstawie 2 Tm 2,8. Zob. także: Paruzja.

Ewolucja

Proces powstawania i rozwoju bardziej złożonych form życia z form
znajdujących się na niższym szczeblu rozwoju, na drodze doboru naturalnego
(29).

Ewolucja stopniowa

Pogląd twierdzący, że ewolucja przebiegała na drodze procesów naturalnych
na przestrzeni długich okresów geologicznych, Bóg zaś „wkraczał do akcji"
stwórczej tylko w kluczowych jej momentach (29).

Ewolucja teistyczna

Pogląd, zgodnie z którym Bóg kierował procesami ewolucji, aby „stworzyć"
świat i wszystko, co na nim (29).

Grzech

Wszelkie rozminięcie się z Bożą normą; chybienie celu (34).

Hermeneutyka

Nauka o zasadach interpretacji Pisma Świętego (16).

Jahwe

Imię Boga wyrażające Jego naturę jako działającego i zawsze będącego
Twórcą rzeczy nowych (7).

Kanon Pisma Świętego

Zbiór ksiąg świętych uznany na podstawie ściśle określonych kryterów za
natchniony i autorytatywny; zawiera on zasady naszego życia (15).

Kenosis

Wyrzeczenie się przez Chrystusa prawa do zachowania i korzystania z
przywilejów Jego Boskiej pozycji, przyjęcie na siebie człowieczeństwa i
posłuszeństwo aż do śmierci krzyżowej (44).

Kondycjonizm (lub: nieśmiertelność warunkowa)

Wieczne potępienie jest całkowitym zatraceniem w zapomnieniu (92),

Konstantynopol (Sobór)

Sobór (381 r. po Chr.); sformułował dogmat potwierdzający Boskość Ducha
Świętego (8, 68).

Kosmologiczny dowód na istnienie Boga

Otaczający nas wszechświat jest skutkiem ściśle określonej przyczyny (5).
Kosmos (świat)
Uporządkowany i zarządzany przez szatana system instytucji i zjawisk
odrzucający Boga i przeciwny wszystkiemu, co boskie. Pojmowanie słowa
kosmos (świat) jako systemu przeciwnego Chrystusowi, pojawia się dopiero
w Nowym Testamencie i kontrastuje z tradycyjnym użyciem tego słowa w
pismach greckich, gdzie odnosi się ono do czegoś atrakcyjnego (25).

Kościół

Przekład greckiego słowa ekklesia. Dosłownie znaczy: zwołane zgromadzenie
ludzi - Słowa Kościół używa się najczęściej na określenie Kościoła w
wymiarze powszechnym. Zob. także: Zbór (69).

Kreacjonizm

Pogląd wyjaśniający pochodzenie niematerialnego pierwiastka istoty
ludzkiej; głosi, że Bóg stwarza duszę człowieka w momencie jego poczęcia
lub narodzin i natychmiast łączy ją z ciałem (31).

Kreacjonizm progresywny

To samo, co ewolucja stopniowa (29).

Królestwo Dawidowe lub Mesjańskie

Królestwo Millenijne na ziemi, z Mesjaszem jako Królem (70).

Królestwo duchowe

Sfera, w którą wchodzą wierzący ery Kościoła (70).

Królestwo w formie utajonej

Chrześcijaństwo pomiędzy pierwszym a drugim przyjściem Chrystusa (70).

Królestwo powszechne (uniwersalne)

Rządy Boga nad całym Światem (70).

Miłość Boża

Najwyższe dobro i chwata Boga wynikające z atrybutów Jego doskonałej
natury (6).

Monarchianizm dynamiczny (adopcjanizm)

Pogląd głoszący, że Jezus był tylko człowiekiem, który w chwili chrztu został
przez Ducha Świętego obdarzony szczególną mocą (8).

Monarchianizm modalistyczny (sabelianizm, patrypasjanizm)

Osoby Bóstwa są sposobami manifestowania się Jego natury (8).

Montanizm

Ruch około roku 70 po Chr., głoszący, że Bóg daje ludziom nowe objawienie
(68).

Nabożeństwo

Indywidualna, grupowa, publiczna lub prywatna społeczność z Bogiem
wynikająca z czci i posłuszeństwa względem Pana w pełni godnego naszego
uwielbienia (75).

Niegrzeszność

Niezdolność Chrystusa do popełnienia grzechu (6). Zob.: Bezgrzeszność.

Nieutracalność zbawienia (wieczne bezpieczeństwo)

Oparta na dziele Bożym gwarancja, że zbawienie, raz darowane, jest
nieutracalne (57).

Objawienie ogólne

Wszystko to, co Bóg objawił w otaczającym nas świecie, nie wyłączając
człowieka (5).

Objawienie szczególne

Boże poselstwo, zapisane w Biblii i przekazane za pośrednictwem
różnych sposobów (5).

Odrodzenie

Dzieło Boga, przez które daje On nowe życie tym, którzy uwierzyli (56).

Ontologiczny dowód na istnienie Boga

Z faktu istnienia koncepcji Istoty najdoskonalszej musi wynikać konieczność
istnienia jej samej (5).

Ordo salutis

Próba uszeregowania w kolejności logicznej (nie czasowej) elementów dzieła
zbawienia w odniesieniu do jego przyjęcia przez jednostkę ludzką (56).

Ordynacja

Obrzęd albo symbol ustanowiony przez Boga i wykonywany w Kościele
(74).

Panteizm

Pogląd głoszący, że Bóg jest umysłem i duszą wszechświata. Teologia
procesu głosi, że Jego Istota przenika cały wszechświat, lecz wszechświat jej
nie wyczerpuje (6).

Paruzja

Przekład greckiego słowa parousia, czyli obecność, przybycie. Słowo to nie
występuje w niniejszej pracy. W opracowaniach z dziedziny eschatologii
niektórzy odnoszą je do Przyjścia Jezusa po Kościół i odróżniają je od
Drugiego Przyjścia Chrystusa (zob. Epifania), inni utożsamiają Paruzję z
Drugim Przyjściem.

Pelagianizm

Pogląd głoszący, że człowiek został stworzony ani grzesznym ani świętym,
ale jako posiadający wolę i zdolność dokonywania wyboru pomiędzy tym, co
złe, a tym, co dobre (36, 68).

Pewność zbawienia

Świadomość osoby wierzącej, że rzeczywiście posiada życie wieczne (57).

Pochwycenie

Porwanie Kościoła z ziemi do nieba (83).

Pokuta (nawrócenie)

Prawdziwa, głęboka, pociągająca praktyczne konsekwencje decyzja zmiany
postawy względem kogoś lub czegoś (49).

Pominięcie

W teologii, pominięcie przez Boga osób niewybranych do zbawienia (54).

Postmillenizm

Pogląd głoszący, że Królestwo Boże rozpowszechnia się obecnie w świecie
mocą zwiastowanej ewangelii; w efekcie świat zostanie schrystianizowany na
czas Millennium, po którym powróci Chrystus (78).

Predestynacja

Pogląd głoszący, że Bóg przed czasem określił przeznaczenie wybranych
przez siebie ludzi, swoich dzieci (54).

Premillenizm

Pogląd głoszący, że po powtórnym przyjściu Chrystusa, na ziemi nastąpi
okres Millennium, czyli Tysiącletniego Królestwa (80).

Prolegomena

Uwagi wstępne (1).

Prostota Istoty Boga (niezłożoność Boga)

Wyrażenie ujmujące fakt, że Bóg nie jest Istotą złożoną z wielu składników
(6).

Przebłaganie

Przejednanie i odwrócenie gniewu Bożego ze względu na ofiarę Chrystusa
(51).

Przekonywanie

Posługa Ducha Świętego, której istota polega na budzeniu w człowieku
przeświadczenia o prawdziwości chrześcijańskiego zwiastowania (56).

Przezsięistnienie

Atrybut Boga stwierdzający fakt Jego przez nic nie uwarunkowanego oraz
przez nic i przez nikogo nie poczętego, wiecznego istnienia;
samoegzystencja, samoistnienie, samoistność Boga. W literaturze angielskiej
na określenie tego atrybutu można spotkać słowo aesity. (6)

Reprobacja

Przeznaczenie na zagładą.

Samoegzystencja

Zob. Przezsięistnienie

Samoistnienie

Zob. Przezsięistnienie

Samoistność

Zob. Przezsięistnienie

Semipelagianizm

Pogląd głoszący, że człowiek zachowuje pewną wolność woli, dzięki której
może współpracować z łaską Bożą (36).

Serce

Centrum i siedlisko zarówno fizycznego, jak i psychicznego, intelektualnego,
emocjonalnego, wolicjonalnego i duchowego życia człowieka (32).

Socynizm

Pogląd odrzucający Boskość Chrystusa, predestynację, grzech pierworodny i
zastępstwo w ponoszeniu kary (8, 36).

Systematyczna teologia

Dyscyplina teologii zajmująca się poszukiwaniem i systematyzowaniem
związków zachodzących pomiędzy danymi objawienia biblijnego w celu
przedstawienia uporządkowanego i przejrzystego jego obrazu (1).

Szatan

Dosl. znaczy: przeciwnik, wróg (22-25).
Świat
Zob.: Kosmos.

Świętość Boga

Odrębność Boga od wszystkiego, co nieczyste i złe; w sensie zaś czystości
pozytywnej, Jego odmienność od wszelkiej istoty żywej (6).

Teleologiczny dowód na istnienie Boga

Organizacja świata i celowość stworzenia narzuca potrzebę istnienia
Planisty (5).

Toledo (synod)

Synod z 589 r. po Chr.; ogłosił, że Duch Święty wychodzi od Ojca i Syna
(filioąue) (8).

Traducjanizm

Pogląd, według którego niematerialna część istoty człowieka przekazuje się
wraz z ciałem mocą naturalnych procesów zradzania (31).

Trychotomia

Pogląd głoszący, że człowiek składa się z trzech części: ciała, duszy i ducha
(32).

Opamiętanie

Prawdziwa zmiana w sposobie myślenia wpływającą na zmianę sposobu
życia. Zbawcze upamiętanie musi się wiązać ze zmianą stosunku do Jezusa
Chrystusa, tak że bez względu na to, co człowiek myślał o Nim przedtem,
teraz zmienia swoje zdanie na Jego temat i powierza Mu się jako swemu
Zbawicielowi.

Usprawiedliwienie

Korzystny werdykt, oznajmiający sprawiedliwość osoby uprzednio oskar-
żonej (52).

Wieczność Boga

Nieskończoność Boskiej egzystencji (6).
Wikariusz
Osoba zajmująca czyjeś miejsce; zastępca (51).

Wszechmoc Boga

Zdolność Boża do czynienia wszystkiego, co jest zgodne z Jego naturą (6).

Wszechobecność Boga

Atrybut Boga akcentujący obecność w każdym miejscu jednocześnie całej
Jego Istoty (6).

Wszechwiedza Boga

Atrybut Boga akcentujący pełną i niewyuczoną wiedzę Boga o wszystkim, co
istnieje i co może zaistnieć (6).

Wybranie

Pogląd, zgodnie z którym Bóg przed czasem wybrał tych, którzy mają być
zbawieni (54).

Zrządzenie Boże

Obejmujący wszystko plan Boży, na który składa się. wiele Jego postano-
wień.

Zbór (Kościół lokalny)

Przekład greckiego słowa ekklesia. Dosłownie znaczy: zwołane zgromadzenie
ludzi. Słowa tego używa się. na określenie zgromadzenia wyznawców wiary
w Chrystusa, ochrzczonych i zorganizowanych do realizacji woli Bożej, na
określonym obszarze. Zob. także: Kościół (72).

SŁOWNICZEK

terminów anglojęzycznych i odpowiadających

im terminów polskich

Niniejszy słowniczek pomyślany został na użytek tych, którzy w dalszym
studium

teologii

posługiwać

się

będą

zarówno

podręcznikami

anglojęzycznymi, jak i polskimi. Może on służyć jako swoisty azymut na
drodze poszukiwań dogmatycznych.

A. Część angielsko-polska

assurance

pewność zbawienia

atonement

okup

(subtitutionary atonement)

(okup zastępczy)

decree

zrządzenie (albo: postanowienie)

design

zamysł (projekt)

drawing

plan

eternal security

wieczne bezpieczeństwo
nieutracalność zbawienia

impeccability

niegrzeszność (non posse pecare)

peccability

bezgrzeszność (posse non pecare)

perseverance

trwanie w stanie łaski

preservation

zachowanie w zbawieniu

preterition

pominięcie

propitiation

przebłaganie (przejednanie)

reconciliation

pojednanie

redemption

odkupienie

reprobation

przeznaczenie na zagładę

retribution

odpłata

satisfaction

zadośćuczynienie

substitution

zastępstwo

B. Część polsko-angielska

bezgrzeszność

peccability (posse non pecare)

niegrzeszność

impeccability (non posse pecare)

nieutracalność zbawienia
wieczne bezpieczeństwo

eternal security

odkupienie

redemption

odpłata

retribution

okup

atonement

(okup zastępczy)

(subtitutionary atonement)

pewność zbawienia

assurance

plan

drawing

pojednanie

reconciliation

pominięcie

preterition

Przebłaganie (przejednanie)

propitiation

przeznaczenie na zagładą

reprobation

trwanie w stanie łaski

perseverance

wieczne bezpieczeństwo

eternal security

zachowanie w zbawieniu

preservation

zadośćuczynienie

satisfaction

zamysł (projekt)

design

zastępstwo

substitution

zrządzenie (albo: postanowienie)

decree