ZASADY USTROJOWE UE

Prof. UJ Dr hab. Nina Półtorak

Zasada przyznania



Art. 1 TUE

Niniejszym

Traktatem

WYSOKIE

UMAWIAJĄCE SIĘ STRONY ustanawiają
między sobą UNIĘ EUROPEJSKĄ, zwaną
dalej „Unią”, której Państwa Członkowskie
przyznają kompetencje do osiągnięcia ich
wspólnych celów

Zasada przyznania



Zasada przyznania – art. 5 TUE

Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania

(…)

Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w

granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa
Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych
w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w
Traktatach należą do Państw Członkowskich.



Art. 4 ust. 1 Zgodnie z artykułem 5 wszelkie
kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do
Państw Członkowskich.

Zasada przyznania - podział
kompetencji



Kompetencje UE (zakres jej działania) pochodzą

od państw członkowskich



UE nie może samodzielnie poszerzać swoich

kompetencji, konsekwencje?



Brak Kompetenz-Kompetenz po stronie Unii

(państwa „panami traktatów”)

Zasada równości państw i poszanowania ich
tożsamości narodowej

Art. 4 ust. 2 TUE: Unia szanuje równość Państw
Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich
tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich
podstawowymi strukturami politycznymi i
konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu
regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje
państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu
zapewnienie jego integralności terytorialnej,
utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę
bezpieczeństwa narodowego. W szczególności
bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie
wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa
Członkowskiego.

Podział kompetencji a tożsamość
konstytucyjna

Wyrok niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego z 30
czerwca 2009 r. (w sprawie TL):



Ustawa Zasadnicza upoważnia wprawdzie ustawodawcę do
daleko sięgającego przeniesienia praw zwierzchnich na Unię
Europejską. Upoważnienie to jest jednak obwarowane
warunkiem, że zachowana zostanie suwerenna konstytucyjna
państwowość oparta na programie integracyjnym, że działania
będą realizowane zgodnie z zasadą ograniczonych kompetencji
przyznanych oraz z poszanowaniem tożsamości konstytucyjnej
Niemiec jako Państwa Członkowskiego, oraz równocześnie
Państwa Członkowskie nie utracą swojej zdolności do
wykonywanego na własną odpowiedzialność politycznego i
socjalnego kształtowania warunków życia.

Podział kompetencji a tożsamość
konstytucyjna

Wyrok

niemieckiego

Federalnego

Trybunału

Konstytucyjnego z 30 czerwca 2009 r. (w sprawie TL):

Nieprzenoszalna, a tym samym odporna na działania

integracyjne tożsamość Konstytucji (art. 79 ust. 3
Ustawy Zasadniczej) stanowi odpowiednik obowiązku
z prawa europejskiego do poszanowania władzy
konstytucyjnej Państw Członkowskich jako panów
traktatów. Federalny Trybunał Konstytucyjny w
ramach swoich kompetencji ma w razie potrzeby
sprawdzić, czy te zasady są zachowane.

Wyrok TK z 24 listopada 2010 r. w sprawie
Traktatu z Lizbony (K 32/09)

„

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego art. 90 konstytucji,

stanowiący normatywną kotwicę suwerenności, wyznacza
granicę przekazania kompetencji na rzecz Unii. Granicę tę
stanowią

czynniki

określające

tożsamość

konstytucyjną

Rzeczypospolitej: poszanowanie zasad polskiej państwowości,
demokracji, zasady państwa prawnego, zasady sprawiedliwości
społecznej,

zasad

określających

podstawy

ustroju

gospodarczego, zapewnienie ochrony godności człowieka i praw
oraz wolności konstytucyjnych. Przekazanie kompetencji jest
więc dopuszczalne jako niezagrażające tożsamości narodu i
suwerenności tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza
konstytucyjnych podstaw państwa. Regułę tę uznaje co do
zasady prawo pierwotne UE. Ocenę i kontrolę poszanowania tej
reguły

zapewnia

kontrola

konstytucyjności

przekazania,

dokonywana

poprzez

kontrolę

konstytucyjności

aktów

decydujących o przekazaniu.”

Podział kompetencji



Kompetencje wyłączne UE



Art. 2 ust. 1 TFUE: Jeżeli Traktaty przyznają Unii
wyłączną kompetencję w określonej dziedzinie,
jedynie Unia może stanowić prawo oraz
przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast
Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie
z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów
Unii.

Podział kompetencji



Kompetencje wyłączne UE

Artykuł 3 TFUE 1. Unia ma wyłączne kompetencje w następujących
dziedzinach:

a) unia celna;

b) ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania
rynku wewnętrznego;

c) polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich,
których walutą jest euro;

d) zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej
polityki rybołówstwa;

e) wspólna polityka handlowa

Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli
ich zawarcie zostało przewidziane w akcie ustawodawczym Unii lub jest niezbędne do
umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w
jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

Podział kompetencji



Kompetencje dzielone UE



Art. 2 ust. 2 TFUE: Jeżeli Traktaty przyznają Unii
w określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z
Państwami Członkowskimi, Unia i Państwa
Członkowskie mogą stanowić prawo i
przyjmować akty prawnie wiążące w tej
dziedzinie.

Podział kompetencji



Kompetencje dzielone UE - domniemanie
kompetencji dzielonych



Art. 4. 1. TFUE: Unia dzieli kompetencje z
Państwami Członkowskimi, jeżeli Traktaty
przyznają jej kompetencje, które nie
dotyczą dziedzin określonych w artykułach
3 i 6.

Podział kompetencji



Kompetencje dzielone UE



Zasada zajętego pola - art. 2 ust. 2 TFUE:
Państwa Członkowskie wykonują swoją
kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie
wykonała swojej kompetencji. Państwa
Członkowskie ponownie wykonują swoją
kompetencję w zakresie, w jakim Unia
postanowiła zaprzestać wykonywania swojej
kompetencji.

Podział kompetencji



Kompetencje dzielone UE



Zasada zajętego pola



Deklaracja 18 do TUE: „Jeżeli Traktaty przyznają Unii w
określonej dziedzinie kompetencję dzieloną z Państwami
Członkowskimi, Państwa wykonują swoją kompetencję w
zakresie, w jakim Unia nie wykonała lub postanowiła
zaprzestać wykonywania swojej kompetencji. Ta ostatnia
sytuacja ma miejsce wtedy, gdy właściwe instytucje Unii
postanowią uchylić dany akt ustawodawczy, w
szczególności w celu lepszego zagwarantowania stałego
poszanowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

Podział kompetencji



Kompetencje koordynacyjne UE



Art. 2 ust. 5 TFUE: W niektórych dziedzinach i na
warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma
kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu
wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań
Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich
kompetencji w tych dziedzinach. Prawnie wiążące akty
Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów
odnoszących się do tych dziedzin nie mogą prowadzić do
harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych
Państw Członkowskich

Podział kompetencji



Kompetencje koordynacyjne UE



Artykuł 6 TFUE



Unia ma kompetencje do prowadzenia działań mających
na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupełnianie
działań Państw Członkowskich. Do dziedzin takich
działań o wymiarze europejskim należą: m.in. (…)

g) współpraca administracyjna.

Podział kompetencji



Klauzula otwarta, elastyczności - Artykuł 352 (dawny
artykuł 308 TWE)



Jeżeli działanie Unii okaże się niezbędne do
osiągnięcia, w ramach polityk określonych w
Traktatach, jednego z celów, o których mowa w
Traktatach, a Traktaty nie przewidziały
uprawnień do działania wymaganego w tym
celu, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek
Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, przyjmuje stosowne przepisy.

Zasada pomocniczości

Zasada pomocniczości – art. 5 ust. 3 TUE



Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które
nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia
podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim
zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą
zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa
Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i
regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na
rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe
jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.

Zasada pomocniczości

Zasada pomocniczości – art. 5 ust. 3 TUE

Rola parlamentów krajowych!

Parlamenty

narodowe

czuwają

nad

przestrzeganiem zasady pomocniczości

Zasada proporcjonalności

Art. 5 ust. 4 TUE:
Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i
forma działania Unii nie wykraczają poza to,
co jest konieczne do osiągnięcia celów
Traktatów. Instytucje Unii stosują zasadę
proporcjonalności zgodnie z Protokołem w
sprawie stosowania zasad pomocniczości i
proporcjonalności.

Zasada proporcjonalności

Art. 296 TFUE – wybór aktu prawnego
UE

z

poszanowaniem

zasady

proporcjonalności

Zasada lojalnej współpracy

Art. 4 ust. 3 TUE:



Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa
Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie
wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań
wynikających z Traktatów. Państwa Członkowskie
podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne
właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań
wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.
Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię
jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich
środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu
celów Unii.

Zasada praworządności



ETS 294/83, Les Verts



system instytucjonalny prawa UE
oparty jest na zasadzie praworządności
(tu oznaczającej konieczność kontroli
sądowej aktów każdej instytucji)

Zasada demokracji



Demokracja jako wartość UE – art. 2 TUE



Pokojowa Nagroda Nobla dla UE – 12.10.2012 –
za „wkład w działania na rzecz pokoju i
pojednania, demokracji i praw człowieka,
prowadzone w Europie od ponad sześćdziesięciu
lat”.



Nowy Tytuł II TUE (art. 9 – 12) – Postanowienia o
zasadach demokratycznych



Powiązana z obywatelstwem i niedyskryminacją
(równością) – art. 9 TUE



Demokracja przedstawicielska jako zasada
funkcjonowania UE - art. 10 TUE

Zasada demokracji



Prawo obywateli uczestniczenia w życiu
demokratycznym UE (wybory, prawo inicjatywy
ustawodawczej)



Otwartość, przejrzystość działania UE (także art.
15 TFUE – jawność obrad PE i Rady, dostęp do
dokumentów)



Konsultacyjny udział obywateli w działaniu
instytucji UE – art. 11 ust. 1 -3



Europejska Inicjatywa Obywatelska (Inicjatywa
ustawodawcza) – art. 11 ust. 4



http://ec.europa.eu/citizens-initiative/

Zasada demokracji



Udział parlamentów narodowych – art. 12
TUE (lista uprawnień parlamentów
narodowych)



Udział w przyjmowaniu prawa
pierwotnego



Udział w przyjmowaniu prawa wtórnego
(kontrola zasady pomocniczości)



Kompetencje informacyjne i kontrolne

Zasada praworządności



Artykuł 2 TUE



Unia opiera się na wartościach poszanowania
godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji,
równości, państwa prawnego, jak również
poszanowania praw człowieka, w tym praw osób
należących do mniejszości. Wartości te są
wspólne Państwom Członkowskim w
społeczeństwie opartym na pluralizmie,
niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości,
solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn.

Zasada praworządności



Preambuła do KPP



Świadoma swego duchowo-religijnego i
moralnego dziedzictwa, Unia jest zbudowana na
niepodzielnych, powszechnych wartościach
godności osoby ludzkiej, wolności, równości i
solidarności; opiera się na zasadach demokracji i
państwa prawnego. Poprzez ustanowienie
obywatelstwa Unii oraz stworzenie przestrzeni
wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości
stawia jednostkę w centrum swych działań.

Zasada praworządności



Sankcje za naruszenie zasady praworządności
przez państwa – art. 7 TUE



1. Na uzasadniony wniosek jednej trzeciej
Państw Członkowskich, Parlamentu
Europejskiego lub Komisji Europejskiej, Rada,
stanowiąc większością czterech piątych swych
członków po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, może stwierdzić istnienie
wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez
Państwo Członkowskie wartości, o których
mowa w artykule 2.

Zasada praworządności



Artykuł 4 Kodeksu Dobrej Praktyki
Administracyjnej UE



Zasada praworządności



Urzędnik działa zgodnie z zasadą
praworządności, stosuje uregulowania i
procedury zapisane w prawnych przepisach
Wspólnot. Urzędnik zwraca w szczególności
uwagę na to, aby decyzje dotyczące praw lub
interesów jednostek posiadały podstawę
prawną, a ich treść była zgodna z
obowiązującymi przepisami prawnymi.

Zasada niedyskryminacji



Art. 9 TUE – równość obywateli UE



Art. 18 TFUE – zakaz dyskryminacji ze
względu na przynależność państwową



Art. 19 – pośredni zakaz dyskryminacji ze
względu na inne kryteria: płeć, rasa,
pochodzenie etniczne, religia, światopogląd,
niepełnosprawność, wiek, orientacja
seksualna

Zasada dzielonego wykonywania
prawa UE



Art. 19 TUE „Państwa Członkowskie
ustanawiają środki niezbędne do
zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w
dziedzinach objętych prawem Unii”



art. 291 ust. 1 TFUE: państwa członkowskie
przyjmują wszelkie środki prawa krajowego
niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie
wiążących aktów Unii

Zasada dzielonego wykonywania
prawa UE



Pojęcie administracji europejskiej



Artykuł 298 TFUE



Wykonując swoje zadania, instytucje,
organy i jednostki organizacyjne Unii
korzystają ze wsparcia otwartej,

efektywnej i niezależnej

administracji

europejskiej.

Zasada dzielonego
wykonywania prawa UE



Nowy tytuł TYTUŁ XXIV TFUE:
WSPÓŁPRACA ADMINISTRACYJNA



197 TFUE: „Skuteczne wdrażanie prawa Unii
przez Państwa Członkowskie, mające istotne
znaczenie dla dobrego funkcjonowania Unii,
jest uznawane za sprawę będącą
przedmiotem wspólnego zainteresowania”

Zasada dzielonego wykonywania prawa
UE (dzielonej administracji)



197 ust. 2 i 3 TFUE: „Działanie to może polegać w szczególności na
ułatwianiu wymiany informacji i urzędników oraz wspieraniu
programów szkolenia. Żadne Państwo Członkowskie nie jest
zobowiązane do korzystania z tego wsparcia. Parlament Europejski i
Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą
procedurą ustawodawczą, ustanawiają niezbędne ku temu środki, z
wyłączeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisów ustawowych i
wykonawczych Państw Członkowskich. Niniejszy artykuł nie
narusza zobowiązań Państw Członkowskich do wdrażania prawa
Unii ani prerogatyw i obowiązków Komisji. Nie narusza również
pozostałych postanowień Traktatów przewidujących współpracę
administracyjną między Państwami Członkowskimi oraz między
nimi a Unią.”

Autonomia instytucjonalna
(ustrojowa)



Swoboda wyznaczenia organów i sądów
rozpatrujących sprawy z elementem unijnym



Ograniczona przez przepisy prawa UE



Ograniczona przez zasadę efektywności



Odpowiedzialność państwa za wszystkie
swoje organy

Autonomia proceduralna/zasada
procedur krajowych



Swoboda? Państw członkowskich w wyborze i regulacji środków
proceduralnych, według których wykonywane mają być w prawie
krajowym roszczenia wynikające z prawa unij nego



33/76 Rewe I, 45/76 Comet – 1976 r.: „w braku przepisów
wspólnotowych, do krajowego systemu prawnego każdego państwa
członkowskiego należy wyznaczenie sądów właściwych i określenie
przepisów proceduralnych dotyczących skarg mających na celu
zapewnienie ochrony praw obywateli, wynikających ze skutku
bezpośredniego prawa wspólnotowego, przy czym przepisy takie nie
mogą być mniej korzystne od przepisów, które dotyczą podobnych
skarg o charakterze krajowym” (…) Sytuacja byłaby odmienna
jedynie wówczas, gdyby przepisy i terminy uniemożliwiały w
praktyce wykonywanie praw, które sądy krajowe zobowiązane są
chronić”

Zasada efektywności prawa UE



W sprawie Walt Wilhelm 14/68 Trybunał użył po raz
pierwszy pojęcia efektywności w odniesieniu do środków
prawa krajowego, stwierdzając:



„Traktat EWG ustanowił swój własny system prawny,
zintegrowany z systemami prawnymi państw
członkowskich, który musi być stosowany przez ich sądy.
Byłoby niezgodne z naturą tego systemu pozwolić
państwom członkowskim na wprowadzanie czy
utrzymywanie środków, które mogłyby naruszyć
praktyczną efektywność Traktatu”

Zasada efektywności prawa UE



Komunikat Komisji, Skuteczna Europa – Stosowanie
Prawa Wspólnotowego, COM(2007) 502:



„Unia Europejska oparta jest na prawie, realizuje wiele
ze swoich strategii politycznych za pośrednictwem
aktów prawnych, a jej istnienie możliwe jest dzięki
poszanowaniu zasady praworządności. Jej powodzenie w
osiąganiu celów zapisanych w Traktatach oraz
prawodawstwie zależy od skutecznego stosowania
prawa unijnego w państwach członkowskich. Nie można
w pełni osiągnąć celów prawa, jeżeli nie jest ono
właściwie stosowane i egzekwowane

Zasada efektywności prawa UE



Zasada efektywności jako wywodząca się z
zasady lojalnej współpracy – art. 4 ust. 3 TUE

Zasada efektywnej ochrony sądowej
(prawnej)



Pojawiła się w orzeczeniach z 1984 r. w sprawach von Colson i Harz



C-432/05, Unibet „zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada
skutecznej ochrony sądowej jest zasadą ogólną prawa
wspólnotowego wynikającą ze wspólnych tradycji konstytucyjnych
państw członkowskich, chronioną na mocy art. 6 i 13 europejskiej
konwencji praw człowieka”



W systemie unijnym skuteczna ochrona prawna jest elementem
zasady efektywności. Jest ujęciem efektywności od strony praw
jednostek – prawa przyznane w systemie unijnym mają być
odpowiednio chronione na poziomie prawa krajowego, a ochrona w
aspekcie instytucjonalnym spoczywa na sądach krajowych.

Zasada efektywności –obowiązki
sądów



Roszczenia wynikające z prawa UE
muszą być skutecznie i równoważnie
wykonane przez organy krajowe za
pomocą środków prawa krajowego

Efektywność prawa UE a autonomia
proceduralna państw

AUTONOMIA PROCEDURALNA

(ZASADA PROCEDUR

KRAJOWYCH)

„Nie było intencją [Traktatu

Rzymskiego] tworzenie nowych

środków przed sądami krajowymi

zapewniających przestrzeganie

prawa wspólnotowego innych niż

istniejące już w prawie krajowym.”

(ETS, 158/80 Rewe)

Prawo UE ma być wykonywane

przez procedury i środki prawa

krajowego, ale spełniające

warunki:

Równoważności (ekiwalencji,

niedyskryminacji) – roszczenia

unijne są traktowane nie gorzej

niż roszczenia krajowe

Skuteczności – wykonanie

roszczeń unijnych nie może być

niemożliwe lub nadmiernie

utrudnione

Zasada efektywności – przykłady
obowiązków sądów



Zapewnienie drogi sądowej



Podnoszenie prawa UE z urzędu



Środki zabezpieczające



Wznowienie postępowań krajowych



Obowiązek zwrotu opłat i podatków



Odpowiedzialność odszkodowawcza