BUDOWANIE ŚCIEŻKI

ROZWOJU

INSTRUKTORSKIEGO

ZESZYT II

Opiekun próby instruktorskiej

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP

Macierzysta Akademia Kształcenia

2009

Materiał zawarty w niniejszym wydawnictwie może być
wykorzystywany do celów kształceniowych, reprodukowany

i rozpowszechniany pod warunkiem podania źródła

© Copyright by Komenda Chorągwi Gdańskiej ZHP

ISBN 83-916248-8-9

Wydawca:

Komenda Chorągwi Gdańskiej ZHP

tel. [phone]; faks 058-301-24-72

e-mail: [e-mail]

Redaktorzy zeszytu

:

hm. Aleksandra Rynkiewicz i hm. Wiesław Laskowski

Skład: hm. Wiesław Laskowski
Korekta: phm. Janosz Józefczyk

Sfinansowano ze środków Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Wstęp

Przekazujemy Wam kolejny materiał dotyczący rozważań na temat
budowania ścieżki rozwoju instruktora w naszej organizacji. Następnym

ważnym ogniwem we wspieraniu rozwoju instruktorów, którego kwestię

podejmujemy, jest funkcja opiekuna próby na stopień instruktorski.

Niniejszy zeszyt jest zbiorem doświadczeń, myśli oraz refleksji
instruktorów Chorągwi Gdańskiej na temat roli i istoty bycia opiekunem

próby. Składa się on z następujących rozdziałów:

Kim jest opiekun próby?

Opiekun próby – formalnie

Opiekun próby jako coach

O pracy komisji stopni instruktorskich

Rola opiekuna podczas posiedzeń KSI

Sztuka motywacji

Mądra próba

Od wymagania do zadania

Udzielanie informacji zwrotnej

Zobowiązanie Instruktorskie

Treści warsztatów dla opiekunów prób

Literatura

4

7

9

11

14

16

19

20

26

27

31

32

Oby poradnik stał się dla Was przydatną wskazówką, jak pracować nad
sobą jako opiekunem, by praca z naszymi podopiecznymi stawała się coraz

bardziej wartościowa i efektywna.

hm. Aleksandra Rynkiewicz

Z-czyni Komendanta Szkoły Instruktorskiej Chorągwi Gdańskiej ZHP

Macierzystej Akademii Kształcenia

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Kim jest opiekun próby?

hm. Aleksandra Rynkiewicz

Może za mało o tym myślimy, mówimy, za mało w tym kierunku
działamy, aby instruktorem był ktoś, kto przede wszystkim ma
udane, szczęśliwie ułożone, własne życie osobiste. Że powinien to
być młody człowiek, który już coś w życiu osiągnął, coś osiąga, ma
wybrany, konkretny zawód, dąży do jego zdobycia, ma ustaloną –
lub konsekwentnie buduje – swą pozycję materialną. To młody
człowiek, który ma uporządkowane życie rodzinne – jako syn lub
córka, jako narzeczony, mąż, ojciec, albo jako ktoś, kto świadomie
wybrał dorosłe życie samotne.

Dla pracy instruktorskiej wydaje mi się rzeczą ważną, aby była ona
akceptowana przez środowisko, w którym instruktor żyje, pracuje,
mieszka, a jeżeli nie jest akceptowana, to aby instruktor taką
akceptację budował, kształtował swoją postawą.

hm. Stefan Mirowski, Styl życia[1]

Być opiekunem to spełniać ważną rolę, mieć w pamięci fakt, iż nie

jesteśmy jedynie sami dla siebie. Być opiekunem to odpowiedzialne

zadanie, którego podjąć się należy jedynie wtedy, gdy ma się świadomość

powagi tej roli. Opiekun powinien być osobą, która w odpowiednich

proporcjach potrafi pomagać, asystować oraz wspierać swego
podopiecznego przed, podczas i po próbie.

KIM JEST OPIEKUN PRÓBY

5

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Określenie Opiekować się ma wiele znaczeń. Według słownika wyrazów

bliskoznacznych [W. Broniarek, Gdy ci słowa zabraknie. Słownik
synonimów, Haroldson Press, (2008)] opiekun to:

patron, kurator, protektor, mecenas, anioł stróż, duch opiekuńczy,

przyjaciel czy też dobrodziej.

Jego rola rozpoczyna się od momentu wyrażenia zgody na podjęcie się bycia

opiekunem, a kończyć może zaraz po zakończeniu posiedzenia Komisji Stopni

Instruktorskich, pozytywnie zamykającej próbę lub zdecydowanie później, jeśli

tylko nasz podopieczny potrzebuje nadal wsparcia. Wtedy nie jesteśmy już

opiekunami próby, ale opiekuńczymi duchami danej osoby. Jeżeli zauważamy
taką potrzebę, nie powinniśmy zostawiać osoby samej sobie.

Zanim podejmiemy decyzję

Zanim podejmiemy się opieki nad próbą instruktorską, powinniśmy zadać

sobie następujące pytania:

1. Czy jestem gotowy, by podjąć się takiej odpowiedzialności?

2. Co wiem o moim potencjalnym podopiecznym?

3. Ile prób prowadzę w tej chwili?
4. Czy zdołam zaangażować się z wystarczającą mocą w tę próbę?

5. Ile czasu jestem w stanie poświęcić podopiecznemu? Czy to

wystarczająca ilość?

6. Czy znam środowisko pracy harcerskiej potencjalnego

podopiecznego?

7. Czy jestem wystarczająco kompetentny, by być opiekunem danej

osoby?

Co pięknego jest w byciu opiekunem?

Każde działanie, którego efekty możemy zauważyć, jest dla nas bardziej

wartościowe niż to, które, przynajmniej pozornie, takich efektów nie
przynosi. Większą wartość przykładamy do osiągnięć wiążących się ze

spełnieniem i satysfakcją, kosztujących nas trochę wysiłku. Doceniamy te

nasze działania, które są związane z czynieniem faktycznego dobra,

odbijającego się w drugim człowieku.

Wyżej wymienione myśli charakteryzują bycie opiekunem próby na

stopień. Widoczne efekty naszej pracy to zadania opracowane przez

6

BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

podopiecznego przy naszym wsparciu, samodzielnie później przez niego

wykonane. Odczujemy satysfakcję, gdy okaże się, że próba była dobrze

przygotowana i odpowiadała potrzebom podopiecznego. Natomiast

zmiany, jakie dokonają się w jego osobie oraz umiejętności i wiedza, które

dzięki próbie posiądzie, będą miały odbicie w postawie świeżo upieczonego

przewodnika, podharcmistrza czy harcmistrza.

Dlaczego bycie opiekunem to odpowiedzialność?

Nie ma bardziej wrażliwego „materiału” niż ludzki charakter. Bycie

instruktorem wiąże się nierozerwalnie z kształtowaniem postawy
wychowawcy oraz pracą z innymi ludźmi. Jako opiekunowie, wspomagamy

rozwój naszego podopiecznego – ukierunkowujemy go. Jesteśmy też dla

niego swoistym przykładem.

Kształtowanie postaw stanowi bardzo czułą sferę rozwoju człowieka, gdyż

może znacząco wpłynąć na jego zachowania oraz światopogląd. To, w jaki

sposób myślimy i zachowujemy się względem innych, jest kluczowe dla

godnego wypełniania służby instruktora Związku Harcerstwa Polskiego.

Instruktor powinien reprezentować wartości wypływające z Prawa

Harcerskiego, a próby na kolejne stopnie instruktorskie powinny mu
w tym pomagać. Stąd też opiekun próby na stopień instruktorski ma

kształtować postępowanie i myślenie kandydata do stopnia w duchu
świadomego działania według przyświecających harcerskiemu życiu

ideałów.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Opiekun próby – formalnie

hm. Wojciech Konieczny

Rozważając zagadnienia związane z rozwojem instruktorskim nie sposób

pominąć opiekuna próby, który jest bodajże najważniejszą osobą biorącą

udział w stymulowaniu tego rozwoju. Aby uświadomić sobie, kto może

zostać opiekunem, warto zastanowić się, jakim człowiekiem powinien być

idealny opiekun, oraz jakie stoją przed nim zadania. Określa je System
stopni instruktorskich - Do zadań opiekuna próby należy dbałość
o przygotowanie, realizację i posumowanie próby, które zagwarantują
osiągnięcie poziomu określonego w idei stopnia… Ponadto, w sposób

oczywisty, opiekun powinien być osobą mądrą, odpowiedzialną, szanowaną
i mającą doświadczenie instruktorskie.

Odpowiedzialność za poziom i umiejętności opiekuna składana jest w ręce

komisji stopni otwierającej próbę. System stopni instruktorskich mówi, że
KSI akceptuje opiekuna próby, przedstawionego przez otwierającego próbę,

lub wyznacza za jego zgodą innego opiekuna próby.

Jeżeli chodzi o konkretne formalne wymogi, wspomniany wyżej dokument

mówi mało i dość ogólnie - opiekunem próby na stopień przewodnika
może być podharcmistrz lub harcmistrz, na stopień podharcmistrza
harcmistrz, przy czym regulamin dopuszcza, aby był to podharcmistrz.

Obwarowuje to jednak dodatkowymi wymogami: musi posiadać stopień

podharcmistrza od minimum dwóch lat, mieć otwartą próbę
harcmistrzowską, musiał w przeszłości być opiekunem pozytywnie

zamkniętej próby instruktorskiej. Opiekunem próby harcmistrzowskiej

może być oczywiście tylko i wyłącznie harcmistrz.

8

BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Skąd takie wymogi? Skoro opiekun ma służyć podopiecznemu radą

i pomocą, powinien być na wyższym poziomie rozwoju instruktorskiego,

czego najbardziej mierzalną oznaką jest posiadany stopień instruktorski.

Wyjątkiem tutaj jest przytoczona wcześniej sytuacja, w której

podharcmistrz opiekuje się próbą podharcmistrzowską. Dodatkowe

warunki wymuszają, aby opiekun, pomimo że sam jeszcze nie zdobył
stopnia harcmistrza, w praktyce jest tego bardzo bliski. Wymogi te

gwarantują zatem odpowiedni poziom zaangażowania i świadomości

instruktorskiej. Zwróćmy uwagę, że posługując się wymaganiami

określonymi dla tego szczególnego przypadku można w prosty sposób

przedstawić pożądaną sylwetkę opiekuna dowolnej próby. Ma stopień
instruktorski minimum dwa lata – jest więc osobą która zdążyła spojrzeć

na swą służbę z perspektywy czasu i własnego doświadczenia. Ma otwartą

próbę na kolejny stopień – nie jest więc kimś, kto osiągnął pewien etap
rozwoju i spoczął na laurach. To osoba, która wciąż się rozwija, szuka

nowych pól służby, jest więc wzorem godnym naśladowania dla

podopiecznego. Jako opiekun pozytywnie przeprowadził co najmniej jedną

próbę – w efekcie wie, w jaki sposób próba powinna przebiegać i będzie

potrafił prawidłowo przeprowadzić podopiecznego przez zdobywanie

stopnia.

Dodatkowym wymaganiem stawianym często przez komisje stopni jest

uczestniczenie opiekuna w warsztatach bądź innych formach kształcenia

opiekunów prób. Istnienie takich form jest zasygnalizowane w dwóch

dokumentach. System Stopni Instruktorskich zobowiązuje KSI do

prowadzenia pracy z opiekunami prób m.in. poprzez organizowanie
seminariów, warsztatów i konsultacji dla opiekunów prób, natomiast
Kształcenie Kadry w ZHP mówi, że hufcowe i chorągwiane zespoły kadry

kształcącej wspierają rozwój i prowadzą kształcenie opiekunów prób
instruktorskich. Pojawienie się wzmianki dotyczącej takich form

kształcenia w tych dwóch dokumentach, a także wprowadzenie udziału
w nich, jako wymogu względem opiekunów prób, pokazuje, jak istotną

rzeczą jest przygotowanie opiekuna próby do realizacji stawianego przed

nim zadania.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Opiekun próby jako coach

hm. Wiesław Laskowski

Gdy wpiszemy w popularną wyszukiwarkę internetową słowo coaching,

wyświetli nam się 55 600 000 propozycji stron internetowych. Gdy

przejdziemy do pierwszej z nich – Wikipedii – przeczytamy:

Coaching – pomoc i kierowanie rozwojem umiejętności oraz kompetencji

osoby w określonej dziedzinie, prowadzone indywidualnie przez trenera.

Jego istotnym elementem jest partnerska relacja i wzajemne zaufanie

między

osobistym

trenerem

(z

ang.

coach),

a

jego

uczniem/klientem/sportowcem/pracownikiem. Zasadniczym zadaniem

coachingu jest wsparcie osoby objętej coachingiem w osiągnięciu przez nią
uzgodnionych z coachem celów.

Odnajdujemy bardzo przejrzysty opis tej metody, który na naszym gruncie

jednoznacznie kojarzy się z opieką podczas próby instruktorskiej. Jest

coach – opiekun. Są uzgodnione cele – próba. Cele skupiają się na rozwoju,

a relacje na zaufaniu.

Ten obrazek przypomina nam o jednej bardzo ważnej rzeczy. Próba

instruktorska powinna być mniej sprawdzianem, a więcej okazją do
rozwoju w określonym kierunku. Oczywiście jedno bez drugiego nie może

istnieć. Tak, jak odchudzanie bez wchodzenia na wagę, czy trening
biegowy bez mierzenia czasu.

Gdy potraktujemy próbę jako swoisty trening, powstanie pytanie, czy

można trenować samemu. Znamy wiele przykładów, które każą nam

odpowiedzieć twierdząco na to pytanie. Z drugiej strony wiemy, że praca

z bardziej doświadczoną osobą może znacznie usprawnić osiągnięcie
zamierzonych efektów. Im bardziej zaawansowane umiejętności, tym

wsparcie bardziej potrzebne. Dobrym przykładem jest tutaj nauka

pływania. Praktycznie każdy jest w stanie nauczyć się pływać

10 BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

samodzielnie. Dużo szybciej przychodzi to jednak, gdy mamy wsparcie

innej osoby (np. rodzica). Ale dopiero po czasie spędzonym z trenerem

widać, jakie koślawe i nieefektywne były wcześniej nasze ruchy w wodzie.

Próba to nie tylko rozwój umiejętności i kompetencji. To także praca nad

charakterem, słabościami, budowaniem świadomości. Tutaj rola opiekuna

jest nie do przecenienia.

Jakie, w takim ujęciu, powinien posiadać cechy opiekun próby?

Świadomość. Powinien być świadomy tego, iż to na nim spoczywa ciężar

właściwego pokierowania rozwojem instruktora, czy przygotowania do
zostania instruktorem. Nie chodzi tu tylko o jednostkowe wsparcie
i nadzór, ale spojrzenie na całą próbę przez pryzmat rozwoju

podopiecznego. Opiekun musi być świadomy swojego osobistego

przykładu.

Dopasowanie. Nie ma idealnego opiekuna próby dla wszystkich. Jednym z

kryteriów poszukiwania opiekuna próby powinno być dopasowanie jego do
pola służby, którą podejmujemy lub będziemy podejmować. Wtedy jego

kompetencje mogą zostać w pełni wykorzystane do wsparcia

podopiecznego.

Zaufanie. Zaufanie i wiarygodność to bardzo ważne cechy. W trakcie próby
bardzo często mamy do czynienia z delikatnymi sytuacjami. Tylko zaufana

osoba będzie w stanie dotrzeć do sedna problemu i pomóc w jego

rozwiązaniu.

Konsekwencja. Opiekun musi zarażać uporem w pokonywaniu trudności.

Ich w trakcie próby nie zabraknie. Musi także czuwać nad konsekwentną

realizacją założonego programu próby.

Otwartość i ciekawość. To przede wszystkim głębokie przekonanie o tym,

iż podczas próby swojego podopiecznego, samemu można się rozwinąć.

Ciekawość nie pozwoli ominąć intrygujących, nowych zagadnień, które
pojawią się w czasie współpracy. Takie podejście może uczynić ten okres

ciekawą przygodą.

Działanie opiekuna próby daleko wykracza poza jej ramy. Opiekunem,

w takim rozumieniu, jest się również po zdobyciu stopnia. Jest się w

pewnym sensie mentorem, który winien inspirować, doradzać i wspierać w

dalszej pracy. Taka relacja uczeń – mistrz, oparta na ciągłym odkrywaniu i

wzmacnianiu potencjału tego pierwszego, winna być główną osią pracy

z kadrą w organizacji.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

O pracy komisji stopni

instruktorskich

hm. Maciej Szafrański

W pracy hufcowej komisji stopni instruktorskich niezwykle ważne jest
stawianie wysokich wymagań kandydatom do stopni instruktorskich.

To jest w realizacji jedna z najtrudniejszych rzeczy. Wymagania muszą być
wysokie, ale nie za wysokie. Muszą być dostosowane do możliwości i etapu

rozwoju, na jakim znajduje się kandydat. Stawianie wysokich wymagań
pociąga za sobą gotowość komisji do podjęcia w pełni szczerej rozmowy, w

której, jeśli zachodzi potrzeba, musi np. odmówić otwarcia lub zamknięcia

próby, ze względu na jej zbyt niski poziom i uzasadnić to kandydatowi.

Idealna KSI powinna być w życiu hufca „regulatorem wzrastania nowych

instruktorów”. Poprzez dobrze przemyślany system pracy w skali krótko

i długofalowej powinna ona być strażnikiem prawidłowości przebiegu prób

(dobrych zadań przy otwarciu, właściwej ich realizacji we współpracy

z opiekunem, właściwej pracy opiekuna), powinna reagować w sytuacjach
nieprawidłowości (np. jeśli opiekun „szwankuje”), powinna być „zaporą”

dla kandydatów niedojrzałych, niegotowych jeszcze do zostania
instruktorami, nawet pomimo zrealizowania przez nich wszystkich zadań

próby.

Dobrze funkcjonująca KSI jest w hufcu elementem pracy wychowawczej,

którego rola polega na „regulacji” ciągle prowadzonych prób

instruktorskich. Oczywiście taka pozycja KSI wymaga ciężkiej pracy.

Nie mniej ważne niż dobre przygotowanie opiekunów jest wyłuskiwanie

i odpowiednie przygotowywanie kandydatów do stopni instruktorskich.

12 BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Dobrą metodą na ciągłe podejmowanie nowych prób jest stworzenie

w hufcu atmosfery „wewnętrznego ciśnienia”, które będzie motywować

zarówno instruktorów do przygotowywania swoich następców -

kandydatów do stopni, jak i harcerzy starszych do samodzielnego

podejmowania próby przewodnikowskiej.

Poza tym stopnie zdobywać warto - służą prawdziwemu rozwojowi,

pomagają w pracy nad sobą, uczą, jak pracować z innymi, przygotowują do

podjęcia decyzji o wyborze służby instruktorskiej (pwd.) jako drogi
życiowej. Zdobycie stopnia, obrzędowy moment złożenia Zobowiązania

Instruktorskiego w niesamowitej scenerii, często w nocy, w obecności
innych instruktorów, łzy, gratulacje i wręczenie nominacji z podkładką i

lilijką... - to wszystko przeżycia budujące motywację do stawania się

instruktorem. Najważniejszą motywacją do zostania instruktorem jest

jednak chęć służby innym.

Wzrastanie instruktorskie odbywa się wśród innych instruktorów, razem

z nimi, z ich pomocą, z ich przykładem. Tu dochodzimy do sedna -

określenia komisji jako „regulatora wzrastania instruktorskiego”. Próby na

stopień instruktorski opierają się na bezpośredniej pracy i oddziaływaniu
dwóch ludzi - opiekuna i kandydata. Opiekun dba, aby kandydat się

rozwijał, pomaga przełamać trudności, rozmawia, chwali, gani (jeśli
trzeba). Opiekun i kandydat muszą w pełni szczerze rozmawiać, jeśli próba

i stopień mają być prawdziwe, nieoderwane od życia. Ich relacja powinna

być oparta na głębokim zaufaniu i autorytecie. Często kandydat zwierza się

opiekunowi ze swoich spraw osobistych, wad, trudności, wspólnie znajdują

zadania pozwalające podopiecznemu poradzić sobie ze sobą i rozwinąć się.

Dlatego właśnie komisja nie powinna ingerować w próbę instruktorską.
Nakłada to niesłychaną odpowiedzialność na opiekunów, gdyż komisja

często nie mając nawet możliwości sprawdzenia kandydata w swoich

decyzjach opiera się na opinii i słowie opiekuna. Ponieważ jednak

ostateczna odpowiedzialność za próbę spada na KSI, musi ona reagować,
jeśli to konieczne. Jej działania mogą polegać na ingerencji w zadania lub

przebieg próby, rozmowie z kandydatem, a nawet zwróceniu uwagi

opiekunowi na nieprawidłowości i żądaniu od niego reakcji.

Dobre i ciągłe kształcenie opiekunów daje gwarancję dobrze realizowanych

prób instruktorskich. Dzięki niemu znikną problemy ze źle ułożonymi

zadaniami, zbyt szybko otwieranymi próbami. Spowoduje to, że nie będzie

O PRACY KOMISJI

13

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

osób zniechęconych złymi zadaniami, zbyt wcześnie otwartą lub

nieciekawie realizowaną próbą.

Komisja nie powinna być bezpośrednio motorem rozwoju instruktorskiego.

Może nim być pośrednio poprzez opiekunów. Sobie powinna pozostawić

ciągłą regulację tego procesu. Oczywiście metodą harcerską!

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Rola opiekuna

podczas

posiedzeń KSI

hm. Artur Bradtke

Rola opiekuna próby na stopień bywa różna w zależności od zwyczajów
i tradycji, jakie panują w danej komisji stopni, jak również w zależności

od poziomu podopiecznego i stopnia, który zdobywa.

Należy do każdej próby podejść indywidualnie i pamiętać, że podczas

posiedzenia komisji otwierającego ją:



można wspierać wypowiedzi podopiecznego (uzupełniać je, lecz nie
mówić zamiast niego)



można zadawać pytania pomocnicze (ułatwiające i delikatnie

naprowadzające na odpowiedzi)



w razie potrzeby powinno się pomóc w wyjaśnieniu celowości lub
istoty zadania



trzeba czuwać nad tym, aby wszystkie wypowiedzi były dobrze

zrozumiane zarówno przez podopiecznego, jak i przez członków
komisji.

Gdy zaś zamykana jest próba, rola opiekuna jest już trochę inna. Należy

przyjąć, że kandydat do jej zamknięcia jest gotowy, by zostać instruktorem

(przewodnikiem), podharcmistrzem, harcmistrzem. Jest zatem już na

danym poziomie rozwoju. Podczas tego spotkania to ON samodzielnie

powinien przekonać komisję, że zdobył stopień. To ON zdaje relacje

z realizacji przedsięwzięć, które podjął. Opiekun słownie i podpisem na
karcie próby potwierdza wykonanie zadań, wnioskując do komisji

o zamknięcie próby. Oczywiście powinien wspierać swojego podopiecznego,

lecz z umiarem i tylko w razie konieczności.

ROLA OPIEKUNA PODCZAS POSIEDZEŃ KSI

15

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Podopieczny musi czuć wsparcie duchowe swojego opiekuna. Jego

obecność ma mu pomóc w opanowaniu stresu, jaki towarzyszy spotkaniu

ze starszymi i czasami mało znanymi mu instruktorami. Opiekun jest

łącznikiem, pośrednikiem, „stabilizatorem", a nawet czasami adwokatem

i sędzią. On może rozmawiać z członkami komisji jak równy z równym,
oczywiście z poszanowaniem autorytetu funkcji i stopnia. Opiekun

w ostatniej części spotkania, w razie wątpliwości, powinien upewnić

wszystkich członków komisji, że należy zamknąć pozytywnie próbę, nad

którą osobiście czuwał.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Sztuka motywacji

hm. Aleksandra Rynkiewicz

W Sztuce motywacji Alana Loy’a McGinnis’a [2] odnajdujemy 12 zasad

wydobywania z ludzi tego, co najlepsze. Poniżej prezentuję te zasady wraz

z komentarzem.

1. Od ludzi, którymi kierujesz, oczekuj tego, co najlepsze.

Pozwalaj swojemu podopiecznemu pokazać całe jego dobro, wszystkie

umiejętności. Jeśli robi coś prawidłowo, pochwal go. Jeśli coś kuleje, motywuj go do

pracy nad sobą. Jeśli wiesz, że jest w stanie zrobić coś jeszcze lepiej niż do tej pory,
pozwól mu się poprawić, dopracować co trzeba. Po osiągnięciu celu przez

podopiecznego satysfakcja będzie towarzyszyła nie tylko jemu, lecz tobie również.

2. Zauważaj potrzeby drugiego człowieka.

Pamiętaj, że prócz próby instruktorskiej, twój podopieczny ma również inne,

związane z życiem codziennym zadania. Nie naciskaj na niego, jeśli sprawy życia

prywatnego, zawodowego podopiecznego wezmą górę nad jednym z zadań próby

na stopień. Jeśli w danym czasie twój podopieczny potrzebuje czasu do zapalenia

się do kontynuacji realizowania próby, pozwól mu i pomóż w łagodnym, ale

owocnym przejściu tego okresu.

3. Wysoko ustawiaj poprzeczkę doskonałości.

Nie odpuszczaj, nie popuszczaj i nie przepuszczaj miernoty. To jest twój

podopieczny. Nie pozwól, by po ukończeniu swojej próby pozostał na tym samym

poziomie rozwoju, z którego startował, układając zadania na próbę. Ty, jako dobry

opiekun, chcesz dla podopiecznego jak najlepiej, dlatego nie zadawalaj się

zadaniem wykonanym na pół gwizdka i niech on też nie będzie z tego zadowolony.

W miarę możliwości, niech każde zadanie będzie wykonane o poziom wyżej niż do

tej pory twojemu podopiecznemu się udawało.

SZTUKA MOTYWACJI

17

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

4. Stwórz środowisko, w którym niepowodzenie nie oznacza przegranej.

Kiedy coś pójdzie nie tak, jak to zaplanowaliście, przeanalizujcie spokojnie

sytuację, gdy już opadną emocje z nią związane. Każdemu może się powinąć noga.

Czasem do trzech razy sztuka, a przecież to trening czyni mistrza. Poza tym,

czasem wydarzają się okoliczności od nas niezależne i których nie byliśmy w stanie

przewidzieć. Wtedy najważniejsze jest to potraktować jako kolejną lekcję życia

i dojść przyczyn niepowodzenia. Kiedy już się okaże, dlaczego stało się, jak się

stało, odnajdźcie lekarstwo i, jeśli to możliwe, niech podopieczny ponowi próbę

wykonania zadania (by się przekonać, że jest to w zasięgu jego możliwości) lub

niech wykona inne zadanie, ale sprawdzające te same umiejętności, wiedzę czy

postawę (w zależności od celu pierwotnego zadania).

5. Jeżeli ktoś zdąża tam, gdzie ty – dołącz do niego.

Nieczęsto zdarza się, by spotkać na swej drodze osobę, która dokładnie zrozumie

nasze plany i potrzeby, dlatego tak istotne jest dopasowanie do siebie

podopiecznego i opiekuna.

6. Wykorzystuj wzorce, by zachęcać do sukcesu.

W dużej mierze motywacja twojego podopiecznego może zależeć od ciebie, od

twojej postawy i zaangażowania w jego próbę. To nie ty masz przejść próbę
i wykonać zadania, ale sprawić, by on chciał to zrobić i je wykonać. Co może

pomóc w zachęcaniu podopiecznego do pracy, to pokazanie przykładów osób, które

już coś osiągnęły. Gdy patrzymy na „ludzi sukcesu”, przekonujemy się, że człowiek

może osiągnąć wiele i coraz bardziej realne wydają się nam nasze przyszłe,

zaplanowane osiągnięcia.

7. Okazuj uznanie i chwal osiągnięcia.

Nic tak nie wspiera jak dobre słowo i miła pochwała. Uznanie z ust autorytetu,

jakim powinien być opiekun, posiada zdwojoną moc. Gdy docenia nas ktoś, kogo

sami wybraliśmy na bycie naszym instruktorskim aniołem stróżem, mamy
poczucie prawdziwego zadowolenia i spełnienia. Dlatego nasze „opiekunowanie”

nie może polegać na chwaleniu wszystkich poczynań podopiecznego, ale tych,

które wykonał dobrze, bardzo dobrze i celująco. Gdybyśmy chwalili słabo
wykonane zadania, pochwała ta straciłaby na wartości

.

8. Stosuj mieszankę wzmacniania pozytywnego i negatywnego.

Nie ma osoby, która lubi słyszeć o karze, negatywnych konsekwencjach swoich

poczynań (chyba, że jej organizm nie funkcjonuje prawidłowo, bo przecież każdy

zdrowy człowiek oczekuje przyjemności). Jednak czasem, jeśli dana osoba ma

18 BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

osiągnąć pewien poziom rozwoju, należy przedstawić jej negatywne konsekwencje
niewykonania lub błędnego wykonania danego zadania. To pomaga

w zmobilizowaniu się do jak najlepszej pracy. Częściej jednak powinno się

stosować wzmacnianie pozytywne, bo taka też między innymi jest nasza metoda

harcerska, a naturalność jest jedną z jej cech. Ludzie oczekują tego, co dobre.

9. Potrzebę współzawodnictwa wykorzystuj w sposób umiarkowany.

Motywowanie podopiecznego do pracy to niełatwa sztuka. Każdy człowiek „ulega”

innym argumentom, niektórych należy dopingować indywidualnie, a pozostali

najlepiej działają w konkurencji z kimś drugim. Zdrowe współzawodnictwo na

pewno jest mobilizujące, ale uważajmy, by zachować także w nim umiar.

10. Nagradzaj współpracę.

Kto współpracuje ze sobą podczas próby? Współpracują podopieczny i opiekun,

współpracuje KSI z opiekunem i podopiecznym, współpracuje podopieczny z

różnymi osobami podczas wykonywania zadań. Każdą formę pozytywnej

współpracy należy docenić i podtrzymywać. To jest jedna z kluczowych cech próby

na stopień.

11. Pozwalaj, by w grupie zdarzały się burze.

„Burze” to normalnie występujące wśród ludzi konflikty, potrzebne spięcia, które

mogą uzdrowić międzyludzkie relacje. Gdyby nie występowały, wiele spraw

mogłoby pozostać nierozwiązanych. Stąd pamiętajmy, że jeśli taki poryw chwili

wydarzy się między ludźmi, wyciągnijmy z niego konstruktywne wnioski

i wykorzystajmy do dalszego budowania dobra.

12. Staraj się własną motywację utrzymywać na wysokim poziomie.

Bardzo wiele zależy od opiekuna, gdyż postawa jednego człowieka wpływa na

drugiego. W duecie podopieczny – opiekun to ten drugi ma być wzorem do

naśladowania dla pierwszego. Czasem nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak bardzo

nasz podopieczny jest w nas wpatrzony i jak wiele naszych cech może przyswoić

oraz jak wiele naszych zachowań naśladować. Nie bez kozery „opiekun” kojarzy
nam się ze słowem „autorytet”. Tak być powinno. Opiekun to osoba godna

naśladowania, dlatego też jego motywacja i chęci powinny być przykładem dla

podopiecznego, wpatrzonego w swego mentora.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Mądra próba

Hm. Maciej Szafrański

Poniżej prezentuję kilka zasad, które warto przemyśleć przystępując do

budowania programu próby instruktorskiej.

1. Zadania muszą być dostosowane do poziomu wiedzy, umiejętności

i rozwoju kandydata.

2. Zadania muszą wypływać z naturalnej pracy środowiska kandydata

i hufca.

3. Przy wyznaczaniu zadań muszą być dogłębnie przeanalizowane

i wzięte pod uwagę wszystkie wymagania regulaminu.

4. Tylko próba złożona z rzeczywistych wyzwań będzie wartościowa.

5. Program próby musi dać kandydatowi po zrealizowaniu rzeczywisty

rozwój.

6. Koniecznie trzeba wysłuchać propozycji zadań, harców i marzeń

kandydata.

7. Im więcej z kształtu próby zaproponuje kandydat, a opiekun

zaakceptuje, tym lepiej.

8. Im większą liczbę obszarów rozwoju (fizyczny, społeczny,

intelektualny, duchowy, emocjonalny) obejmuje jedno zadanie, tym

lepiej.

9. Wszystkie zaproponowane zadania + stan rozwoju kandydata →

osiągnięcie założonego postępu i w efekcie spełnienie wymagań

regulaminu na dany stopień.

10. Sztuką jest zawrzeć w niewielkiej liczbie zadań wszystkie potrzebne

wyzwania, utrzymując ich wykonalność przez kandydata,

przydatność dla środowiska i maksymalną naturalność.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Od wymagania do zadania

hm. Robert Chomicki

Budowania próby instruktorskiej nie można traktować schematycznie.

Każdy jest inny, ma inne predyspozycje, zainteresowania i pracuje

w różnych środowiskach. Spróbujmy zastanowić się nad próbami dwóch

osób, zupełnie różnych od siebie i niepowiązanych ze sobą.

Bartek, lat 22, niepracujący i nieuczący się. Ma dużo czasu na wszystko.

Jest członkiem drużyny wędrowniczej, ale nie potrafi pracować z dziećmi i

młodzieżą. Nigdy też nie myślał o sobie w kategorii „drużynowy”. Jego

konikiem jest kwatermistrzostwo. Lubi mieć wszystko poukładane
i posprzątane. Wszędzie jest go pełno i wszystkiemu potrafi zaradzić.

Interesuje się również informatyką. W harcerstwie jest od szkoły

podstawowej, ale dopiero w drużynie wędrowniczej odkrył swoje „ja”. Czy
taka osoba, która nie czuje się drużynowym, może zostać instruktorem?

Drugą osobą jest Iza, lat 17, uczennica pierwszej klasy liceum. Nowa

szkoła, nowe wyzwania, nowe znajomości. Nauka w nowej szkole jest inna

niż w poprzednich latach. Trzeba poświęcić na nią więcej czasu. Wstąpiła

do harcerstwa w wieku 12 lat. Regularnie zdobywała stopnie i sprawności.

Ukończyła kurs zastępowych i będąc w gimnazjum prowadziła zastęp. W
trzeciej klasie gimnazjum została przyboczną i dostała dużo nowych
obowiązków. Czasami zdarzało jej się prowadzić zbiórki w zastępstwie za

drużynową. W chwili obecnej musi znaleźć czas na szkołę, harcerstwo,

zajęcia teatralne i dodatkowe koła przedmiotowe. Przed nią największe

wyzwanie - bycie drużynową drużyny harcerek. Czy tak młoda, zabiegana

osoba może zostać instruktorką?

OD WYMAGANIA DO ZADANIA

21

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Odpowiedź w obydwu przypadkach jest oczywista – tak. Pozostaje tylko

kwestia umiejętnego doboru zadań próby.

Spróbujmy przymierzyć się do zbudowania prób na stopień przewodnika

i przewodniczki dla tych osób z podziałem na poszczególne grupy

wymagań.

Wymagania

I. Własny rozwój

1.

Kształtuje własną osobowość zgodnie z Prawem Harcerskim.

2.

Pogłębia swoją wiedzę i rozwija swoje zainteresowania.

3.

Zachowuje właściwe proporcje w wypełnianiu obowiązków wynikających

z przynależności do różnych grup społecznych (rodzina, szkoła, środowisko

zawodowe)

4.

Wykazał się znajomością podstawowych dokumentów Związku, w tym Statutu.

5.

Wykazał się znajomością harcerskiej literatury i prasy.

II. Zadania na rzecz własnego środowiska

1. Podejmuje stałą służbę w swoim harcerskim środowisku i odpowiada za powierzony

sobie zespół.

2. Wykazał się umiejętnością pracy wychowawczej z dziećmi lub młodzieżą

w wybranej grupie wiekowej, w tym:



znajomością specyfiki rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży



stosowania harcerskiego systemu wychowawczego w pracy z drużyną

(gromadą)



umiejętnością organizowania pracy z grupą (w systemie małych grup)



umiejętnością tworzenia planu pracy i jego realizacji



umiejętnością prowadzenia dokumentacji niezbędnej do działania drużyny

(gromady).

3. Przestrzega przepisów dotyczących zasad bezpieczeństwa w pracy z dziećmi

i młodzieżą.

4. Uwzględnia elementy wychowania ekonomicznego w swojej działalności

harcerskiej.

5. Współpracuje ze środowiskiem działania - rodzicami, szkołą itp.

III. Zadania na rzecz hufca

1.

Bierze udział w życiu hufca.

2.

Współorganizował przedsięwzięcie dla kilku drużyn.

IV. HAZ lub HAL

1.

Pełnił funkcję podczas HAL lub HAZ.

V. Kurs

1.

Ukończył kurs drużynowych lub przewodnikowski.

22 BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Popatrzmy teraz na zadania.

ROZWÓJ WŁASNY

Zadania dla Bartka:

Zastanówmy się, dlaczego Bartek nie ma pracy. Bartosz ukończył szkołę

zawodową, lecz w rodzinnym mieście popyt na jego zawód jest zbyt mały.

Chłopak chciałby też pracować jako ochroniarz, ale brakuje mu licencji.
Jedna z firm ochroniarskich organizuje raz do roku takie szkolenia i osoby,
które je ukończą, przyjmuje do pracy. Mamy więc bardzo dobre zadanie na

rozwój własny:

1.1.

Ukończę Kurs Pracownika Ochrony Fizycznej z wynikiem

pozytywnym.

W ten sposób Bartek, gdy zrealizuje to zadanie i podejmie pracę w agencji

ochrony, spełni 2. oraz 3. wymaganie dotyczące rozwoju własnego, gdyż

pogłębi swoją wiedzę i rozwinie zainteresowania. Usystematyzuje w ten

sposób swoje życie, dzieląc równomiernie swoje obowiązki.

Zadania dla Izy:

Wydaje się, że Iza umie znaleźć czas na wszystko. Ma dużo zajęć, ale w tak

młodym wieku, przy takiej ilości obowiązków, łatwo jest się gdzieś

zatracić. Dlatego też, dla naszej podopiecznej, jednym z zadań rozwoju

własnego powinien być terminarz, w którym mogłaby równomiernie
rozdzielać obowiązki, uczyć się planowania, aby w natłoku zadań znaleźć

czas dla rodziny, przyjaciół i dla siebie.

1.1. Przeczytam książkę na temat zarządzania czasem. Będę
systematycznie prowadzić kalendarz, umiejętnie dzieląc czas na różne
obowiązki i przyjemności. Wypracuję odpowiednie proporcje.

Zadanie spełnia 3. wymóg z rozwoju własnego. Iza, dzięki wykorzystaniu

terminarza, nauczy się gospodarować czasem. Będzie rozwijać swoje

zainteresowania, zdobywać wiedzę teatralną (ukończone warsztaty,

cotygodniowe zajęcia w Domu Kultury). Nie zabraknie jej też czasu na

obowiązki szkolne i życie rodzinne.

OD WYMAGANIA DO ZADANIA

23

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

1.2. Razem z drużyną przygotuję i przedstawię hufcowi sztukę na Dzień
Myśli Braterskiej.

To zadanie pozwala wyćwiczyć pewne umiejętności przydatne w pracy

każdego instruktora, a mianowicie pracę z ludźmi, sprawiedliwy podział

obowiązków, dopasowanie zadań do osoby (dobór ról). Więc to, co może
wydawać się trudne, sprawi wielką radość naszej podopiecznej i możemy

być pewni, że z przyjemnością będzie starała się wykonać to zadanie jak

najlepiej. Zastanówmy się również, które wymagania to zadanie spełnia.

Z grupy zadań własnego rozwoju realizujemy 1., 2. i po części także i 3.

wymóg oraz nawiązujemy do przedsięwzięć na rzecz hufca, własnego
i szerszego środowiska. W ten sposób nasza podopieczna wykazuje się

umiejętnością pracy z dziećmi i młodzieżą.

Z zakresu rozwoju własnego została literatura. Dajmy Izie i Bartkowi

lekturę, która nie tylko im się przyda, ale pozwoli skorzystać z pozyskanej

w ten sposób wiedzy. Dla Bartka proponuję lekturę z zakresu

kwatermistrzostwa, pionierki obozowej czy też technik przetrwania, co
pozwoli urozmaicić mu program przyszłego obozu. Izie pozwólmy

„nakarmić” duszę np. Księgą Jaszczurki.

WŁASNE ŚRODOWISKO

Zadania dla Bartka:

Co dla Bartka? Jest to chłopak, który był przy organizacji wielu imprez,

biwaków, rajdów, ale nigdy sam się takich rzeczy nie podejmował. Wie,

jak to zrobić, ale zawsze coś go powstrzymywało. Dajmy szansę wykazać
się naszemu podopiecznemu.

2.1. Pokieruję zespołem, który zaplanuje (program i preliminarz
finansowy) i przeprowadzi biwak szczepu o tematyce puszczańskiej.

Tym zadaniem pozwolimy mu wykazać się umiejętnościami: pracy

w zespole i kierowania nim, dostosowywania programu do różnych grup

wiekowych, uwzględniania elementów ekonomicznych w swojej

działalności, współpracy ze środowiskiem działania – rodzice, szkoła.

Pamiętajmy również o tym, że Bartosz jest członkiem drużyny

wędrowniczej - możemy zaproponować mu w tym zakresie pole stałej
służby.

2.2. Pokieruję grupą wędrowników zdobywających Znak Służby Turystyce.

24 BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Zadania dla Izy:

Wiemy, że Iza była dotychczas prawą ręką drużynowej. Od ostatniego
czasu nawet trochę więcej niż prawą, gdyż drużynowa świadoma

konieczności wychowania swojej następczyni powoli usuwała się w cień.

Więc czemu Iza nie miała by spróbować przejąć na siebie całej

odpowiedzialności?

2.1. Zostanę drużynową drużyny harcerek (przejmę drużynę). Wspólnie
z radą drużyny zaplanuję jej pracę, która zostanie podsumowana
samodzielnym programowo obozem. Dopilnuję prawidłowej realizacji tego
planu.

A co z pozostałymi wymaganiami? Otóż prawidłowo zrealizowane

powyższe zadanie zagwarantuje wypełnienie wszystkich wymagań z tego

obszaru. Bowiem dobry drużynowy to taki, który wykazuje się wskazanymi

umiejętnościami pracy wychowawczej, dba o wychowanie ekonomiczne,
współpracuje z rodzicami i przestrzega zasad bezpieczeństwa.

HUFIEC

Zadania dla Izy:

Tutaj mamy dwa wymagania, które wiążą się z aktywnością na poziomie

hufca oraz organizacją przedsięwzięć. Jednym z corocznych przedsięwzięć

organizowanych przez hufiec jest przekazanie Betlejemskiego Światła

Pokoju. Iza, pracująca z drużyną o zdolnościach artystycznych, może

uatrakcyjnić uroczystość i nadać jej inny wymiar.

3.1.

Przygotuję i poprowadzę część artystyczną uroczystości

przekazania Betlejemskiego Światła Pokoju. Skoordynuję akcję
przekazywania Światełka mieszkańcom.

Zadania dla Bartka:

Wykorzystajmy zdolności informatyczne Bartka. Mając na uwadze to, że

odnalazł się dopiero w drużynie wędrowniczej i dopiero jako wędrownik

spojrzał tak naprawdę na harcerstwo, pozwólmy powiedzieć mu, co

zobaczył.

3.1. Napiszę i umieszczę na stronie hufca cykl artykułów pt.: „Prawo
harcerskie oczami wędrownika”.

OD WYMAGANIA DO ZADANIA

25

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

3.2.

Stworzę internetowe forum wędrownicze i zainicjuję na nim

dyskusję na temat zamieszczonych artykułów. Będzie ona wstępem do

hufcowej kuźnicy, którą poprowadzę.

Zadania te pozwolą nie tylko na integrację wędrowników z hufca czy też

chorągwi, ale także będą miały wpływ na osobowość Bartka, pogłębienie

jego wiedzy i rozwijanie zainteresowań, pozwolą mu także na zebranie

bagażu doświadczeń przydatnego w pracy z wędrownikami.

HAL/HAZ

Nasi przyszli instruktorzy przez rok pracy zdobędą doświadczenia, które

można wykorzystać na obozach, czy też zimowiskach. Bartkowi dajmy

zadania z jego dziedziny. Niech zostanie kwatermistrzem, oboźnym, niech

znajdzie miejsce na obóz i zajmie się zabezpieczeniem logistycznym.

Funkcji dla niego jest mnóstwo. Ale niech pamięta, że ma być

instruktorem. Poprzez pełnienie tych funkcji, ma również wychowywać.

A Iza? Wykorzystajmy jej kreatywność. Niech współtworzy plan obozu

i zostanie instruktorem programowym.

KURS DRUŻYNOWYCH

Izę, z racji, iż prowadzić będzie drużynę harcerek, wysyłamy na kurs
drużynowych.

A co z Bartkiem, który prawdopodobnie nie zostanie drużynowym? Dla
niego przede wszystkim jest kurs przewodnikowski, który da mu ogólne

przygotowanie do bycia instruktorem.

Zadania, które zostały zaproponowane są tylko przykładem,
dostosowanym do konkretnych osób, ich zainteresowań i możliwości. Iza i

Bartek realizując po kilka zadań, spełniają wszystkie wymagania na
stopień.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Udzielanie informacji

zwrotnej

phm. Izabela Konieczna

Udzielając informacji zwrotnej po każdym ocenianym zadaniu należy
pamiętać o właściwym jej formułowaniu. Krytyka, która nie jest

konstruktywna, niszczy zapał i inicjatywę, ważne dla przyszłego

drużynowego. Forma przedstawienia wniosków z działania może zaważyć

na tym, czy uda nam się uzyskać pozytywne wzmocnienie, czy

zdemotywować instruktora. Udzielanie informacji zwrotnej może
przebiegać w następujący sposób.

I faza – przygotowanie do rozmowy, w którym może pomóc następujący

arkusz:

Ogólna

ocena

Określenie, czy instruktor posiada odpowiednie

umiejętności. Ogólne wrażenie.

Cel rozmowy

Efekt końcowy, który chcemy osiągnąć w wyniku

rozmowy. Wynika on przede wszystkim z ogólnej oceny

przeprowadzonej powyżej.

Mocne

strony

Wyłonienie mocnych stron – umiejętności instruktora.

Należy skupiać się na konkretnych przykładach.

Niedopuszczalne są zwroty: ogólnie mi się podobało,
ale…

Słabe strony Jak powyżej, ale w stosunku do braku umiejętności.

II faza – rozmowa. Składa się z etapów przedstawionych na rysunku (patrz

rysunek na wewnętrznej stronie okładki).

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Zobowiązanie Instruktorskie

hm. Katarzyna Michałowska

Przyjmuję obowiązki instruktorki/instruktora Związku Harcerstwa

Polskiego. Jestem świadoma/świadomy odpowiedzialności harcerskiego

wychowawcy i opiekuna. Będę dbać o dobre imię harcerstwa, przestrzegać

Statutu ZHP, pracować nad sobą, pogłębiać swoją wiedzę i umiejętności.

Wychowam swego następcę. Powierzonej przez Związek Harcerstwa

Polskiego służby nie opuszczę samowolnie

Zacytowane wyżej słowa rozpoczynają odpowiedzialną i ważną drogę

instruktorską członków Związku Harcerstwa Polskiego. Do złożenia tej
deklaracji wędrownicy i inni dojrzali już ludzie przygotowywali się

realizując próby przewodnikowskie. Po przyznaniu stopnia rozkazem

komendant hufca bądź wyznaczony przez niego instruktor przyjmuje

w poczet instruktorów kolejną osobę. To istotna dla każdego chwila w

życiu harcerskim, dlatego też instruktor organizujący tę uroczystość

powinien ją dobrze przemyśleć, przygotować i zrealizować.

Wybierając miejsce warto wziąć pod uwagę:



miejsce, gdzie dana osoba składała Przyrzeczenie Harcerskie,



miejsce jej pierwszego obozu,



miejsca ważne dla harcerzy na terenie ich działania,



miejsce dogodne, aby w skupieniu i harcerskiej atmosferze przeżyć

te chwile,



szczególnie lubiane miejsce z innych powodów.

Zobowiązanie należy zorganizować nie później niż 3 miesiące od momentu
przyznania stopnia i dopuszczenia do złożenia Zobowiązania

Instruktorskiego (rozkazem komendanta hufca).

28 BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Organizując uroczystość należy wybrać taki czas, aby przede wszystkim

pasował zainteresowanej osobie i przynajmniej kilku bliskim jej harcerzom

czy instruktorom. Pamiętajmy, że rzadko się zdarza, aby wszyscy

zainteresowani byli na tym spotkaniu. Zawsze jakiś termin będzie dla

kogoś nieodpowiedni, a bardzo ważne jest złożenie ZOBOWIĄZANIA

w odpowiednim okresie po zamknięciu próby. Można wykorzystać
odbywające się w danym czasie wydarzenia.

Poniżej przedstawiamy kilka przykładowych scenariuszy obrzędu złożenia
Zobowiązania Instruktorskiego.

Przykład 1

hm. Katarzyna Michałowska

Okoliczności: miejsce ogniskowe na Polance Redłowskiej (tam, gdzie

Baden - Powell odwiedził obóz harcerski), październikowy rajd hufca

1.

Obrzędowe rozpoczęcie ogniska.

2. Drużyna, z której pochodzi przyszły instruktor, prezentuje przygotowaną wcześniej

scenkę na temat: „Ten druh/ta druhna w naszej drużynie…”.

3. Drużyny biorące udział w rajdzie wręczają kandydatowi przygotowane wcześniej

upominki (wykonane własnoręcznie) mówiące o tym, jaki ma być instruktor lub co go

czeka na drodze instruktorskiej.

4. Uroczyste złożenie Zobowiązania Instruktorskiego.

5. Dalsza część ogniska.

Przykład 2

phm. Karolina Dębska

Okoliczności: Las, plaża

,

termin nieznany dla przyszłego instruktora

.

1. Powiadamiamy przyszłego instruktora o ważnym spotkaniu i prosimy go o przybycie na

wskazane miejsce.

2. Na umówionym miejscu spotkania czeka na daną osobę samochód oraz opiekun próby.

Tutaj przyszły instruktor dowiaduje się, że odbędzie się jego Zobowiązanie.

3. Opiekun zakłada druhnie/druhowi opaskę na oczy i zawozi go na miejsce złożenia

zobowiązania (np. las, plaża). Cały czas panuje cisza.

4. Po przybyciu na miejsce opiekun zdejmuje opaskę przyszłemu instruktorowi i mówi

(lub wskazuje), w którą stronę przyszły instruktor ma się udać. Sam zaś wsiada do

samochodu i odjeżdża lub odchodzi w inną stronę.

5. Na trasie prowadzącej do ogniska przyszły instruktor spotyka milczące postacie

w maskach zasłaniających twarze. Są to instruktorzy przybyli na zobowiązanie.

6. Każda osoba stoi obok wbitej w ziemię pochodni i trzyma tabliczkę, na której są

wypisane słowa - może to być Prawo Harcerskie lub Zobowiązanie podzielone na

części, lub pożądane cechy charakteru instruktora czy cytaty.

8. Druh/druhna mija postacie czytając ich tabliczki. Na końcu trasy, przy ognisku stoi

opiekun próby. Pozostali instruktorzy dołączają do kręgu i zdejmują maski.

9. Rozpoczyna się złożenie Zobowiązania Instruktorskiego.

ZOBOWIĄZANIE INSTRUKTORSKIE

29

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Przykład 3

hm. Monika Kosmowska

Złożenie Zobowiązania Instruktorskiego to ważny dzień w życiu przyszłego

instruktora, jego opiekuna i środowiska działania. Warto, aby pozostało

ono na długo w pamięci głównego bohatera tegoż wydarzenia. Z tego

powodu należy najpierw dobrze je przemyśleć, a następnie starannie

i z dbałością o szczegóły przygotować. W środowisku, z którego się
wywodzę, w przygotowaniu Zobowiązania biorą udział zarówno

instruktorzy

jak

i harcerze, którzy są zaprzyjaźnieni z przyszłym instruktorem. Zdarza się
również, że pomagają nam rodziny i przyjaciele. A oto, jak to wygląda.

Nic się nie może odbyć bez porządnego planu działania. W tym celu

opiekun wraz z kilkoma osobami najlepiej znającymi przyszłego

instruktora spotyka się, aby ustalić, jakie zadania przygotować dla naszego
bohatera na czekający go najczęściej dwudniowy bieg. Zadania za każdym

razem muszą być dobierane indywidualnie, stąd dobrze jest, aby nad

pomysłami pracowało kilka osób, które znają przyszłego instruktora

z różnych stron. Zadania dobierane są tak, aby dobrze się bawił, pokonał

jakąś swoją słabość, zrealizował jakieś swoje ukryte marzenia, ale również
miał czas na chwilę przemyślenia i refleksji nad swoim harcerskim

i instruktorskim żywotem przed uroczystym momentem złożenia

Zobowiązania. Ważne jest, aby zadania nie przekraczały możliwości
przyszłego instruktora – przecież najważniejsza jest zabawa..

Realizując bieg instruktorski najważniejsze są dwie rzeczy: zachowanie

tajemnicy, tak aby nasz bohater do końca niczego się nie spodziewał i była

to dla niego miła niespodzianka oraz dobre zgranie wszystkich zadań,

czasem dosłownie co do minuty. Nie można pozwolić sobie na

niedociągnięcia, przesunięcia w czasie, czy stwierdzenie „jakoś to będzie”.

Należy wcześniej dobrze zaplanować trasę biegu i sposób przemieszczania
się po niej przyszłego instruktora, miejsca toczących się zadań, w tym

szczególnie godziny otwarcia instytucji, do których ma trafić, jeśli takowe

są potrzebne. Należy zadbać o dostarczenie odpowiedniego sprzętu

i ubioru, zwłaszcza jeśli zadania wymagają wybrudzenia się lub zmoczenia

odzieży. No i najważniejsze – należy dokładnie omówić zadania z osobami,

które są za nie odpowiedzialne, zwłaszcza jeśli korzystamy z tzw. „ludzi

dobrej woli” – osób, które nie są harcerzami, ale chcą lub mogą nam

pomóc. Dobrze jest wcześniej wytłumaczyć, dlaczego taki bieg się odbywa
i jaki jest jego cel oraz dokładnie wytłumaczyć czego od nich oczekujemy.

30 BUDOWANIE ŚCIEŻKI ROZWOJU INSTRUKTORSKIEGO

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Bardzo istotne jest również odpowiednio wczesne przegotowanie rodziców

przyszłego instruktora tak, aby wiedzieli, co będzie się działo. Pomoże nam

to również w zachowaniu całej imprezy w tajemnicy.

Ostatnia rzecz to wybór miejsca, w którym będzie odbywać się złożenie

Zobowiązania. Dobrze, aby było one szczególne dla tej osoby, jeśli jest to

możliwe. Nie można zapomnieć o odpowiedniej atmosferze, symbolach,

gawędzie indywidualnie dobranej do bohatera wieczoru oraz o tym, aby

w kręgu stanęły osoby ważne dla niego, nawet jeśli nie są harcerzami.

Poniżej przedstawiony jest przykładowy plan Zobowiązania (na podstawie
jednego ze zobowiązań, które odbyły się w środowisku wodnym Chorągwi

Gdańskiej). Oto zadania, które miała do wykonania przyszła instruktorka:

1. „Znajdź pokrewną duszę” – przyszły instruktor dostaje plecak z podstawowym

wyposażeniem i dostaje za zadanie wsiąść do pociągu i znaleźć znajomego – nie wie kogo

szuka, ani dokąd jedzie. Na razie…

2. Po znalezieniu znajomej osoby kolejne zadanie w kopercie - trzeba wysiąść

w Chojnicach.

3. Następnie w dowolny sposób dostać się do HOŻ Funka.

4. W HOŻ Funka, po znalezieniu Druhny X, zwiedzanie izby pamięci, udział

w doprowadzeniu do użycia małego statku wycieczkowego, obiad w podziękowaniu za

pracę.

5. Jezioro Charzykowskie – wycieczka ww. statkiem, poznawanie piękna otaczającego

krajobrazu, przesiadka do rib-a (łódź pontonowa) na środku jeziora.

6. Nauka pływania rib-em.

7. Wysiadka na przeciwległym brzegu – wizyta w HBO Kopernica.

8. HBO Kopernica - nauka robienia ciasteczek w ognisku, poznanie środowiska harcerskiego

z łódzkiego hufca, wymiana wiadomości o tradycjach.

9. Psi zaprzęg - nauka zaprzęgania psów Husky do zaprzęgu, podróż zaprzęgiem, nauka

kierowania zaprzęgiem.

10. Noc w wigwamie na skórach przy ognisku.

11. Kajakowy spływ Brdą do miejscowości Rytel.

12. Rytel - nauka jazdy konno.

13. Rytel – nauka spawania, samodzielne wykonanie świecznika.

14. Piesza wędrówka na podstawie enigmatycznych wskazówek w poszukiwaniu baru nad

jeziorem, gdzie na hasło rodem z serialu „Stawka większa niż życie” można dostać obiad.

15. Wędrówka nad jezioro Dybrzk.

16. Jezioro Dybrzk – przeprawa przez jezioro przy pomocy tylko tego co się ma przy sobie.

17. Wędrówka Parkiem Krajobrazowym – poszukiwanie miejsca dokładnie naprzeciwko

miejsca obozowego, czas na odpoczynek, przebranie się w mundur.

18. Podróż DZ-tą na wiosłach i z pochodniami do kei przy obozie.

19. Przejście na miejsce ogniskowe trasą wyznaczoną przez osoby trzymające pochodnie.

20. Ognisko – gawęda, możliwość opowiedzenia własnych przeżyć, złożenie Zobowiązania.

21. Gratulacje, podziękowania, zakończenie ogniska.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Załącznik 1

Treści warsztatów dla opiekunów prób instruktorskich

Regulaminy, podstawy prawne,

wiedza instruktorska



Regulamin Kształcenie kardy

w ZHP



System stopni instruktorskich



uprawnienia związane ze

stopniami instruktorskimi



Statut ZHP



repetytorium z metody

harcerskiej i metodyk (w tym

system stopni harcerskich)

Opiekun próby



rola i zadania opiekuna próby

(przed, w trakcie i po

zakończeniu próby)



sylwetka opiekuna próby



współpraca opiekuna z

komisją stopni



warsztat pracy opiekuna

próby (m.in. bibliografia)



korzyści z podjęcia się funkcji

opiekuna próby

Relacja opiekun – podopieczny



oczekiwania podopiecznego



oczekiwania w stosunku do

podopiecznego



motywowanie



współpraca z podopiecznym

(przed, w trakcie i po

zakończeniu próby)



różne modele sprawowania

opieki



najczęściej spotykane

problemy w pracy opiekuna



udzielanie informacji

zwrotnej



elementy rozwiązywania

konfliktów

Budowanie próby na stopień

instruktorski



planowanie własnego rozwoju



analiza wymagań próby



właściwe dobieranie i

formułowanie zadań



sposoby oceniania

efektywności próby



dokumentowanie realizacji

zadań



prezentacja próby przed

komisją

Inne



obrzęd Zobowiązania

Instruktorskiego



wymiana doświadczeń - giełda

pomysłów



promocja harcerskiego stylu

życia

Opracowano pod kierunkiem hm. Iki Kręczkowskiej

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP – Macierzysta Akademia Kształcenia

Załącznik 2

Literatura przydatna w pracy opiekuna próby

Książki i broszury

[1]

S. Mirowski, Styl życia, HBW Horyzonty, Warszawa (1997)

[2]

A. L. McGinnis, Sztuka Motywacji, Warszawa (2005)

[3]

W. Hansen, Wilk, który nigdy nie śpi, HBW Horyzonty, Warszawa (1992)

[4]

A. Maslow, Motywacja i osobowość, PWN (2006)

[5]

F. Rheinberg, Psychologia motywacji, Wydawnictwo WAM, Kraków (2006)

[6]

W. E. Scott, L.L. Cummings, Zachowanie człowieka w organizacji,

Warszawa, PWN (1983)

[7]

M. Supeł, G. Zielińska, Jak zdobywać stopnie instruktorskie. Poradnik dla

przewodników, HBW Horyzonty (1996)

[8]

B. Śliwerski, Przyrzeczenie harcerskie. Historia. Metodyka. Manipulacje,

Kraków 2009

Artykuły w Miesięczniku Instruktorów ZHP – „CZUWAJ”

[9]

Katarzyna Kuś, Opiekunie – bądź Sokratesem, Czuwaj 1/2005

[10] Anita Regucka-Kwaśnik, Piotr Żywicki, Mistrzowie też się uczą, Czuwaj

1/2005

[11] Anita Regucka-Kwaśnik, Najpierw wyznaczmy kierunek, Czuwaj 2/2005

[12] Anita Regucka-Kwaśnik, Kilka recept na pracę z opiekunami, Czuwaj

3/2005

[13] Adrian Łaskarzewski, Co musi opiekun próby, Czuwaj 4/2005

[14] Sabina Szuta, Właściwe zadanie na właściwy stopień, Czuwaj 6/2005

[15] Anita Regucka-Kwaśnik, Do rozmowy trzeba się przygotować, Czuwaj

6/2006

[16] Anita Regucka-Kwaśnik, Instruktor opiniotwórczy, Czuwaj 10-12/2006

[17] Anita Regucka-Kwaśnik, Swędzenia mózgu, Czuwaj 3/2007
[18] Anita Regucka-Kwaśnik, Znany i znaczący, Czuwaj 4/2007

[19] Anita Regucka-Kwaśnik, O smarowaniu masłem, Czuwaj 7-8/2007

[20] Anita Regucka-Kwaśnik, Poza swój ogródek, Czuwaj 9/2007

[21] Czuwaj - Cykl BYĆ HARCMISTRZEM (od stycznia 2007 do października

2009)

Zebrała hm. Hanna Piotrowska

Pytamy instruktora o własne odczucia na temat wykonanego zadania
(zarówno te pozytywne, jak i te negatywne). Zadajemy pytania,
doprowadzamy do tego, by sam podał jak najwięcej faktów.. Tworzymy
w ten sposób grunt do rozmowy oraz partnerską atmosferę. Fakty
przedstawione w rozmowie możemy wykorzystać w dalszej części.

Przedstawiamy mocne strony, odwołujemy się do przykładów,
które instruktor poda w części pierwszej oraz wykorzystujemy
własne przykłady zawczasu przygotowane. Skupiamy się na
konkretnych faktach. Pozytywne rozpoczęcie zapobiegnie
przyjęciu postawy obronnej i zamknięciu się na argumenty.

Przedstawiamy słabe strony. Przede wszystkim odwołujemy się do
przykładów, które instruktor podał w części pierwszej oraz
wykorzystujemy własne przykłady zawczasu przygotowane.
Wypunktowanie słabych stron stwarza grunt do rozwoju.
Szczególną rolę w tej części odgrywa wstępna rozmowa. Podane w
niej fakty negatywnych zachowań pomagają oddzielić problem od
oceniającego.

Razem wypracowujemy działania, środki, które należy podjąć, by
wzmocnić pozytywy i wyeliminować negatywy.

Takie swoiste odprężenie po przedstawieniu
słabych stron. Pozwala stonować emocje. W tej
części także należy skupić się na jakimś
pozytywnym konkretnym fakcie.

Szkoła Instruktorska Chorągwi Gdańskiej ZHP - MAK opracował: hm. Wiesław Laskowski