Starożytność

Architektura sakralna starożytnych cywilizacji wschodu

- cele religijne, miejsce kultu i spotkania z bóstwem, ziemska rezydencja bogów

Egipt, Mezopotamia- rozwinięta kultura, sztuka, nauka, technika, wynalazki, politeizm

MEZOPOTAMIA (3500-500pne)

państwa-miasta (Sumerowie, Akadowie, Asyryjczycy, Babilończycy, Persowie)
miedzy rzekami Eufratem a Tygrysem, żyzne, niekorzystny klimat->
budowle nietrwałe-słaby surowiec

Świątynia- zigurat/zikkurat- kompleksy budynków w centrum miasta obok pałaców: świątynia, mniejsze
schodkowe piramidy (z posągiem), magazyny urzędnicze, domy kapłanów, otoczone murem
Poświęcone miejscowemu bóstwu. Bogowie zamieszkują szczyty-> wysokie

- cegła suszona i wypalana, wapień, przekładane co kilka rzędów gliną i trzciną ze spoiwem- smoła bitumiczna
- zwarte, ogromne, rozłożyste
-plan prostokąta, kwadratu

-ziggurat- wielka piramidalna wieża świątynna
-zmniejszające się schodkowo kolejne tarasy połączone wielostopniowymi rozłożystymi schodami,
pochylniami, portykami
- zwęża się trapezoidalnie
- najwyższy taras niewielka kaplica centralna 4-boczna cella z posągiem bóstwa i 2 salami bocznymi,
obserwatorium astrologiczne (kapłani-astrologowie)
- płaskie dachy, zębate balustrady


-dekoracja:
-na zewnątrz- mozaiki, glazurowana cegła, reliefy, nisze, lizeny i ryzality
-wnętrze- przeładowane ozdobami, freski, relief, majolika, płaskorzeźby, drewno, alabastry, ornamenty,
inkrustacja, mozaika
- tematyka-polowania, wojny, motywy geometryczne, zwierzęce-byki, orły, lwy, roślinne, udziwnione półbąki
półludzie, ze skrzydłami, ogonem lwa, zarost, umięśnieni

-Np. ziggurat z Ur (rekonstrukcja)
-III/II tys pne
-ku czci Nanny- boga księżyca
-platforma schodkowa, zwężająca się ku górze
-trójstopniowy
-podstawa 65x43m, wys 21m
-cegła suszona-rdzeń, obłożona wypalona,
-pochylone ściany
-na pierwszy taras prowadzą 3 szerokie
ciągi schodów połączone portalem

-również bramy poświęcone bogom np. Brama Isztar w Babilonie (re
berliński Pergamon, monumentalne 2 wieże na planie kwadratu, lwy,
glazurowana mozaika)

konstrukcja

EGIPT (IV tysiąclecie pne- IV w)

Świątynia- Dom Uwielbienia
W każdym mieście zespół świątynny: wolno stojąca świątynia, domy kapłanów, ogrody- rośliny i kwiaty do
celów liturgicznych.

- wiele pozostałości <-korzystny klimat, zabytki przysypane piaskiem
- kamień (twardy porfir, granit, bazalt), wykuwane w masywnych skałach, suszona cegła
-monumentalna, zwarta, potężna, ciężka, surowa, prostota, harmonia, symetria, osiowość
-plan: wydłużony prostokąt

-kanon:
-fasada ku Nilowi
- aleja sfinksów (strzegą)
- obeliski (słupy), posągi
-maszty
-pylony (brama, 2 masywne trapezoidalne wieże z portalem)
- dziedziniec kolumnowy (z sadzawką do obmyć, rośliny)
- sala hipostylowa/modłów/ kolumnowa (miejsce przygotowania kapłanów)
- sala św barki (miejsce św, posąg bóstwa z arką (kryjówka na noc))

-części-wg dostępności dla klas społecznych:
-dziedziniec (początek ceremonii, lud),
-sala hipostylowa (urzędnicy),
-część wewnętrzna (kapłani, faraon)
-układ amfiladowy (z pomieszczenia do pomieszczenia-pomniejszanie, mniej światła- mrok wnętrza, nastrój)

- dekoracja: rzeźby, posągi, reliefy; malarstwo ścienne; hieroglify; kolumny kielichowe, palmowe (dekoracja i
podpora dachu); złocenia i drogie kamienie
- ornamentyka: sakralno-wojenna, zwierzęca, roślinna

- przykłady: Świątynia Horusa w Edfu
-Edfu- kult Horusa
-jedna z najlepiej zachowanych i największych 137x79m
- czasy ptolemejskie III-Iw pne (budowa ponad 150lat)
-monumentalizm, rozmach
-pylony-ogromne, wys 35m, szer 35m, dł 137m, relief- Ptolemeusz
zabijający wrogów Egiptu, Horus i Hathor. Nad wejściem fryz z
dyskiem słonecznym i kobrami
-dziedziniec z kolumnadą, sala hipostylowa
-posągi faraona, kolumny z motywem palmy daktylowej, lotosu
inne:
- Chonsu w Karnaku (największa), Tell el Amarna, Fajum, Memfis, Teby

- świątyniami stawały się groby wielkich władców i kapłanów np.
świątynia grobowa królowej Hatszepsut w Dei el Bahari (wykuta w skale),
Ramzesa II w Abu Simbel

ARCHITEKTURA SEPULKRALNA STAROŻYTNEGO EGIPTU

Architektura sepulkralna, powiązana jest ściśle z architekturą grobową i innymi tego typu zabytkami.
Należą do nich mastaby, grobowce skalne, czy zwykłe nasypy grobowe, a także znane Piramidy.
Piramidy i grobowce skupiły się na południe od delty Nilu koło Memfis i w Gizie. Znamy ich około
osiemdziesięciu.
Pierwsze były zapewne grobowymi kopcami, później budowano kamienny grób (zwany mastabą).

MASTABA - pierwsza forma grobowca; płaski budynek na planie
prostokąta i o przekroju trapezu. Na zewnątrz mastaby było widać
tzw. ślepe wrota czyli wyrzeźbione w ścianie ale naprawdę
nieistniejące wejście. Prawdziwe wejście do grobowca znajdowało
się bowiem pod budynkiem i było zasypane ziemią.
Początkowo Mastaba była zastrzeżona jedynie dla króla. Do
wnętrza najstarszych mastab nie można było wejść. Do komory
sarkofagowej dostawało się przez otwór w dachu. Miejsce sk
ofiar znajdowało się przy zewnętrznej ścianie wschodniej. Z
biegiem czasu we wnętrzu urządzano dodatkowe pomieszczenia
dostępne przez boczne drzwi. Pochówki nadal składano w

podziemnej części grobowca. Mastabę otaczał mur z suszonych cegieł mułowych. Przestrzeń zamknięta murem
wokół mastaby, zajmował dziedziniec ofiarny, na którym przy wschodniej ścianie znajdowało się miejsce do

ładania

,

ładania ofiar.

miennych bloków. Miały

onumentalną.

sk

Dopiero później powstały PIRAMIDY, które na początku
dość ubogie, z czasem rozwinęły swoje przestrzenie, przybyło
im korytarzy i komór oraz dekoracji na ścianach. Same
piramidy wykonywane były z ka
więc formę prostą i przez to m
Schodkowa Piramida Dżosera
Jest to najstarsza piramida znajdująca się w Egipcie.
Zbudowana została w Sakkarze przez najbardziej znanego w
tamtych czasach architekta - Imhotepa . Była wzniesiona dla
faraona z trzeciej dynastii o imieniu Dżoser (ok. 2800 r.
p.n.e.). Jest to pierwowzór wszystkich późniejszych piramid,
które miały już ściany gładkie. Ta natomias

w

Piramidy były wyrazem nie tylko wiary w życie pozagrobowe, ale były też formą kultu słońca: z ich szczyt
można je było dosięgnąć wzrokiem w momencie wschodu i zachodu słońca. Piramidy stały się symbolem
Egiptu, a zarazem budowlami podziwianymi aż do naszych czasó

t powstała w

yniku ustawienia jednej na drugiej coraz mniejszych mastab. Ma ona wyskokość około 59 metrów.

u

w. Najsłynniejsze są trzy piramidy koło Gizy.

budowano je dla faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerynosa.

iej

a

tawy. Według niektórych uczonych

ielka Piramida ukrywa nieodnalezione jeszcze systemy komnat i korytarzy.

o

Z

Największa z piramid, piramida Cheopsa, zaliczona została
przez starożytnych Greków do siedmiu cudów świata. Piramida
zorientowana jest zgodnie z kierunkami świata. Boki jej są
zwrócone dokładnie na północ, południe, wschód i zachód.
Wejście do piramidy znajduje się w północnej ścianie.
Przejście niskim korytarzem prowadzi do położnej na
wysokości 42m nad poziomem terenu komnaty królewsk
komory grobowej. Wewnątrz piramidy wybudowano jeszcze
dwie komory grobowe. Jedna poniżej poziomu terenu, drug
powyżej poziomu pods

W

GROBOWCE SKALNE:
Najstarsze grobowce skalne, w których pochowano wysokich urzędników pochodzą z okresu IV dynastii. D
grobowca wchodziło się przez mały dziedziniec, czasami także przez fronton z kolumnami lub filarami, za
którym znajdowało się pomieszczenie kultowe. Z czasem miało ono sklepiony strop, wsparty na kolumnach

palmowych lub lotosowych. To właśnie tutaj członkowie rodziny składali ofiary dla zmarłego. Właściwa komora
grobowa z sarkofagiem była ukryta w tylnej części wykutego w skale korytarza. Królewskie grobowce ska
miały o wiele bardziej skomplikowany układ wewnętrzny. Długie korytarze i klatki schodowe, połączon

lne

e

cznymi komorami, prowadziły głęboko do skały. Ściany były dekorowane reliefami lub malowidłami

OLINA KRÓLÓW :

ę miejscem

ł

e na

o nie

ca pochówku, ale i niedokończone komory

boga słońca przez świat podziemi w jego barce oraz sceny ukazujące bogów

ną Małp

odnią. W sumie archeolodzy natrafili na 62 grobowce i 20

rozpoczętych i nieukończonych budowli.

ANON W STAROŻYTNYM EGIPCIE

li

D

Położona na terenie Teb Zachodnich dolina stała si
spoczynku królów Egiptu XVIII - XX dynastii.
Niestety, już w czasach współczesnych faraonom, wiele
grobów zostało otwartych i ograbionych. Proceder ten trwa
przez wieki. Z tego też powodu, już w czasach panowania
faraonów zdarzały się sytuacje przenoszenia mumii, mając
celu ochronę ich przed zbezczeszczeniem. Współczesnym
badaczom udało się odnaleźć tylko jeden niesplądrowany
grobowiec - Tutanchamona. W Dolinie Królów odkryt
tylko miejs
grobowe.
W wielu grobowcach możemy znaleźć interesujące malowidła

ścienne przedstawiające np.: sceny z codziennego życia Egipcjan, sceny z życia pozagrobowego według Księgi
Zmarłych, sceny z nocnej podróży

oraz boginie z głowami zwierząt.
Cała dolina to właściwie dwie doliny, zachodnia jej część zwana po prostu Doliną Zachodnią lub Doli
oraz część wschodnia, zwana Doliną Wsch

K

anon- zasady, reguły, wzorce i ustalone sposoby występujące w sztuce.

eźby i malarstwa, a w Nowym Państwie do architektury. Kanon

dpowiadał przede wszystkim sztuce oficjalnej.

anon egipski dotyczył:

K

Przez cały okres rozwoju architektury i sztuki Starożytnego Egiptu utrwalił się obowiązujący kanon.
Był on stały, niezmienny i czytelny dla wszystkich. Kanon kształtował się stopniowo, ale w Starym Państwie
zostały ustalone najważniejsze jego zasady dla rz
o

K

w rzeźbie postaci (wyraz porządku społecznego- wielkość

wania

zedstawione bardziej swobodnie, w trakcie pracy, przy codziennych

czynnościach.

 kompozycji i sposobu przedstawienia

postaci, perspektywa hierarchiczna)

o

faraon, żona faraona i bóstwa- ponadczasowa młodość, twarz nie wyraża uczuć, pozycja
krocząca lub siedząca, sztywna, statyczna sylwetka, postawa uroczystego oczeki

o

wyżsi urzędnicy, kapłani- te same zasady prócz ponadczasowej młodości

o

postaci ludu- pr

ZASADA PRZEDSTAWIENIA CZŁOWIEKA W PŁASKORZEŹBIE, MALARSTWIE I

nie

spektyw jednocześnie- służąca lepszemu zobrazowaniu

eczywistości dla patrzącego odbiorcy)

kompozycji układów pasowych,

układu świątyni służącej kultowi władcy i bogom,

nych na kształt pni i łodyg roślin o głowicach naśladujących formę kwiatu

lotosu i liści palmowych.

obowiązywał system modularny zbudowanej na siatce kwadratów: postać stojącą

dziel

do oczu 1, stąd do podstawy

osa 1 i do ramion 1) Ciało od ramion do kolan 10, a od kolan do stóp 6.

y w przepasce biodrowej, jej dolna krawędź winna się była znajdować

2 1/2 kwadratu od czubka głowy.

od kanonu egipskiego nastąpiło za czasów Echnatona. Faraon nakazał zachowywać w sztuce

alizm.

rzykładowe dzieła malarskie z zastosowaniem kononu Starożytnego Egiptu:

olowanie na dzikie ptactwo z grobu Menny Tancerka i dwie muzykantki, grobowiec Nachta w Tebach

ztuka za czasów Echnatona

ł z

olnej

ie

RYSUNKU:
-nogi, głowa z profilu
-ramiona, oko frontal
-biodra w ujęciu ¾
-stopy także z boku, obydwie do środka od strony dużego palca
(metoda ujmowania człowieka z kilku per
rz





 kolumn i filarów stylizowa

W rzeźbie figuratywnej

ono na 19 części

(od Późnego Państwa na 21 lub 25) a siedzącą na 15. Poszczególnym częściom ciała odpowiadała stała
liczba kwadratów: od czubka głowy do nasady ramion 3 (od czubka głowy
n

Jeśli było to wyobrażenie mężczyzn
1

Odejście
re


P

P


S

Czasy panowania faraona Amenhotepa IV – Echnatona (1379
– 1362 p.n.e.) są szczególnym epizodem w dziejach Egiptu.
Król przeniósł stolicę (dzisiejsza Tell El-Amarna), zerwa
politeizmem i zaingerował kult jednego boga Atona,
naruszając władze kapłańską. Popierał rozwój sztuki w
od schematów. Liczne portrety Echnatona i jego żony
Nefretete realistycznie przedstawiają rysy twarzy pary
królewskiej, a nawet wady budowy ciała. Swobodne ukazan
życia rodzinnego faraona, pełne uczuć sceny rodzajowe,
miłość, porozumienie małżonków, ich radość z dzieci.

Po śmierci Echnatona przywrócono dawny porządek w państwie, zburzono świątynię Atona.
O przywiązaniu artystów do myślenia kanonami świadczyć może fakt, że realistyczne osiągnięcia sztoki z
panowania faraona Echnatona stały się schematem do późniejszej sztuki np. wydłużony kształt głowy
charakterystyczny dla rodziny króla stał się typem urody przypisywanym późniejszym władcom i urzędnikom.