1

Wprowadzenie do psychologii klinicznej – H.Sek

- ladnie opracowane -

WSTEP


PSYCHOLOGIA KLINICZNA JAKO DZIEDZINA STOSOWANA


PODEJSCIA, MODELE I KONCEPCJE W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ


SPOSOBY ROZUMIENIA NORMALNOSCI I ZDROWIA ORAZ ICH
ZNACZENIE DLA PSYCHOLOGII KLINICZNEJ


ORIENTACJA PATOGENETYCZNA I SALUTOGENETYCZNA


PSYCHOLOGIA KLINICZNA A PSYCHOPATOLOGIA


WKLAD POSTAWOWYCH KIERUNKÓW PSYCHOLOGII DO
PSYCHOLOGII KLINICZNEJ


PODSTAWY KLINICZNEJ DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ


POMOC PSYCHOLOGICZNA W ROZWIAZYWANIU PROBLEMÓW
ZDROWOTNYCH - ZAGADNIENIA PODSTAWOWE

2

Wstep

Psychologia kliniczna jest dziedzina psychologii stosowanej. W polskiej tradycji

traktowana jest jako dziedzina badan, jak i zastosowan tj. realizuje zadania teoretyczne

i praktyczne. Wiedza z psychologii klinicznej dotyczy podstawowych pojec, ogólnych modeli
normalnosci i nienormalnosci, zdrowia i choroby, sprawnosci i niepelnosprawnosci.

Wg Altmana wiedza podstawowa i teoretyczna to kamienie milowe edukacji

akademickiej. Nauczanie powinno byc uzupelniane o wiedze profesjonalna (znajomosc zasad
i procedur postepowania). Profesjonalna wiedza proceduralna i myslenie kliniczne gwarantuja

poprawnosc, poziom wyspecjalizowania i etycznosc uslug psychologa klinicznego. Altman dodaje
jeszcze wiedze odpowiadajaca na zapotrzebowania spoleczne – wiedze spolecznie

responsywna. To ona glównie dynamizuje przemiany psychologii klinicznej i mówi sie, ze jest to
wiedza goraca, podrzucona nauce przez praktyke. Ten typ wiedzy wyrasta z pilnych potrzeb

spolecznych (stres zyciowy, traumy, katastrofy, przemoc w szkole, ale i wsparcie spoleczne,
promocja zdrowia itp.).

Tylko tradycyjne zadania (diagnoza IQ, indywidualna psychoanaliza) wymagaja umiejetnosci

utrwalonych w toku codziennej praktyki (wiedza profesjonalna). Wiele zadan ma charakter
zlozony, czesto nowy i wymaga siegania do wiedzy podstawowej, korzystania z aktualnych

osiagniec, czasem nawet wlasnych badan.
W niektórych przypadkach (uzaleznienia, przemoc, stres spoleczny, kryzysy) skuteczna jest

tylko interdyscyplinarna wspólpraca istot róznych zawodów.

Celem tej ksiazki jest stworzenie rusztowania wiedzy, które uwzglednia najwazniejsze

osiagniecia psychologii klinicznej i jej aktualne problemy. Czesc I (ta opracowana do

egzaminu:) jest poswiecona najbardziej podstawowym zagadnieniom (taka podstawa wiedzy
podstawowej:) Jest to wiedza o pojeciach, modelach i kierunkach. Ujmuje wazne zagadnienia

z róznych perspektyw. Przedstawione sa tu nowe osiagniecia teoretyczne tj. modele zdrowia
(model salutogenetyczny) i nowe podejscia syntetyzowania wiedzy z zakresu diagnozy i terapii.

Wiedza podstawowa teoretyczna

Wiedza
profesjonalna

Wiedza spo³ecznie
responsywna

3

Rozdzial I

1.1

PSYCHOLOGIA KLINICZNA JAKO DYSCYPLINA

Okreslenie „kliniczna” jest przestarzale, ale jeszcze sluzy. Informuje o tym, ze

obszarem zainteresowania psychy klinicznej jest czlowiek i jego srodowisko ujmowane z
punktu widzenia zdrowia i choroby, dobrostanu i cierpienia.

Scislej: chodzi o czlowieka w relacji do innych ludzi i systemów oraz o uwarunkowania zdrowia
i patologii, a takze o teorie i praktyke rozwiazywania problemów zdrowotnych.

No i psycholog kliniczny nie musi pracowac w klinice rzecz jasna.

[Rozszerzajac, sam termin wprowadzil klinicysta L.Witmer (USA). Wtedy to badanie kliniczne
oznaczalo jednostkowe psychologiczne badania czlowieka.]

Nurty w psychologii klinicznej:

Witmer zapoczatkowal nurt pragmatyczny. Twórca psychoanalizy zainicjowal nurt teoretyczny.
Wazna role odegral jeszcze nurt empiryczny = eksperymentalny, zwany patopsychologia

eksperymentalna.
Nurt pragmatyczny warunkowal zmiane w obszarze zastosowan od diagnozy na rzecz

psychiatrii, przez psychoterapie, problemy psychosomatyki i zdrowia somatycznego, po
interwencje w kryzysie i poradnictwo zyciowe, pomoc psychologiczna.

Nurt teoretyczny – wplywa na rozwój teoretycznych podstaw praktycznego dzialania.

Nurt empiryczny rozwinal metody badawcze.

Miejsce psychologii klinicznej wsród innych dziedzin psychologii

:

Psychologia kliniczna jest jedna z glównych dziedzin psychologii stosowanej (inne to

psychologia wychowania, pracy i organizacji, ekonomiczna, polityczna). Ma silne powiazania z
dzialami psychologii teoretycznej, zwlaszcza z osobowoscia i spoleczna. Korzysta z psychologii

rozwoju, z psychologii ogólnej i ekologicznej. I oczywiscie pozostaje pod wplywem pana prof.
Brzezinskiego tzn. metodologii badan psychologicznych.

1.2

KORZENIE PSYCHOLOGII KLINICZNEJ I JEJ PRZEMIANY

Poczatki byly trudne. Ale spokojnie, nie bede zanudzac. Napomkne tylko, ze byl sobie

K.Dabrowski i od 1931r. prowadzil Instytut Higieny Psychicznej. M.Grzegorzewska zajmowala

sie czyms o wdziecznej nazwie „defektologia”. E.Abramowski zglebial tajniki nieswiadomosci i

tak to wygladalo przed wojna. Po wojnach bylo naprawde ciezko, zlikwidowano zawód
psychologa i nasi starsi bracia po fachu robili za asystentów psychiatrycznych. Ale odrodzili

sie. Powstalo PTP. Modna byla teoria samoregulacji (chodzi o przystosowanie i tyle:) no i
zajmowali sie tym Obuchowscy, Lewicki, Spionek, Maruszewski i inni mniej znani. Wyskoczono

poza ten paradygmat dopiero krótko przed naszym przyjsciem na swiat. Duzo sie produkowal
w tym czasie psychoterapeuta K.Jankowski. W latach 90-tych zwrócono uwage na

problematyke zdrowia i w ogóle wszystko sie zaczelo rozwijac jeszcze bardziej.
Faktem jest, ze od czasów swego powstania psychologia kliniczna przez dlugi czas byla

utozsamiana glównie z psychologia zaburzen psychicznych. Wreszcie róznicuje sie ze wzgledu

4

na obszar zainteresowan, jak i przez wielorakie rozumienie zdrowia i patologii. Powstala

psychologia uzaleznien, przemocy, zdrowia, takze psychoonkologia.

Jest jednak wiedza, która stanowi podstawe dla róznych subdyscyplin psychologii klinicznej:
- koncepcje i modele zdrowia, jego promocji i ochrony

- koncepcje patologii psychicznej i psychosomatycznej, behawioralnej i spolecznej
- teorie etiologii zdrowia (salutogeneza) i patologii (patogeneza)

- teoretyczno-metodologiczne podstawy diagnozy i ekspertyzy
- teorie pomocnej interwencji, teorie terapii

1.3 PRZEDMIOT I ZADANIA PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Obszar zainteresowan psychologii poszerzyl sie ostatnio o sfere uwarunkowan zdrowia – to
wazne. Dawniej psycholog zajmowal sie zaburzeniami psychicznymi, ich diagnoza itd. A nie

zajmowano sie zaburzeniami funkcjonowania somatycznego oraz czlowiekiem w sytuacji
choroby i leczenia. Dopiero Wallen zwraca uwage na wewnetrzna dynamike czlowieka, w ogóle

na czlowieka – jego problemy i trudnosci.

Rózne definicje psychologii klinicznej:

Wallen: jednostkowe badanie, które ma na celu zrozumienie czlowieka i jego trudnosci.
(podejscie typowo amerykanskie)

Jones: psychopatologia (tylko zaburzenia)
Lewicki: dziedzina badan i praktyki, nauka o zaburzeniach w przystosowaniu, o formach tych

zaburzen i ich przyczynach. A zadaniem psychologii klinicznej jako nauki uzytecznej

praktycznie jest stosowanie gromadzonej wiedzy do rozpoznawania zaburzen przystosowania i
oddzialywania psychokorekcyjnego.

Zaburzenia zachowania wystepuja wówczas, gdy istota ludzka nie zaspokaja swoich potrzeb
osobistych i/lub nie rozwiazuje zadan stawianych mu przez sytuacje zyciowe.

(Lewicki preferowal podejscie systemowe, ujmujace czlowieka jako uklad samoregulujacy i
samoorganizujacy sie oraz pozostajacy w scislych relacjach z otoczeniem. Lewicki stworzyl

pomost miedzy teoriami regulacji, a teoriami upatrujacymi istote czlowieka w rozwoju jego
potencjalów).

H.Sek: psychologia kliniczna to dziedzina psychologicznych badan i zastosowan, która zajmuje

sie opisem, wyjasnianiem zdrowych i zaburzonych form zachowania, przezywania i
funkcjonowania somatycznego, okresleniem ich przyczyn oraz wypelnianiem zadan

praktycznych polegajacych na diagnozie zdrowia i/lub zaburzen w celu zastosowania
profesjonalnych, psychologicznych form pomocy i interwencji.

Mozna dodac, ze zachowanie, przezywanie i funkcjonowanie somatyczne jest zdrowe i nie
zaburzone, wówczas, gdy czlowiek zaspokaja swoje potrzeby, realizuje cele indywidualnego i

spolecznego rozwoju we wzajemnej dynamicznej relacji z otoczeniem, w którym zyje i dziala.
Gdy powyzsze warunki nie sa spelnione proces zdrowia – czyli wykorzystania i rozwoju

potencjalów i zasobów – zostaje zaklócony, co przejawia sie róznymi formami patologii

biopsychospolecznej.

W obszarze zainteresowan psychologa klinicznego znajduja sie wiec zjawiska ujmowane w 2
wymiarach: zdrowie – choroba i jednostka – srodowisko.

5

Rozdzial II

2.1 SYTUACJA BRAKU OGÓLNOTEORETYCZNYCH I METODOLOGICZNYCH RAM
DZIALANIA PSYCHOLOGÓW KLINICZNYCH

Sytuacja taka towarzyszy psychologii klinicznej od poczatku. W poczatkach rozwoju tego

zawodu psycholog kliniczny byl asystentem psychiatrycznym i pelnil funkcje pomocnicze
wzgledem diagnozy psychiatrycznej – dostarczal jedynie dodatkowych danych z badan

prowadzonych metodami psychologicznymi. Stad Obuchowski wyróznil 2 formy pracy
psychologa jako laboranta (ten, który wykonuje badania zleconymi metodami) lub technika

(ten, który otrzymujac zadanie diagnostyczne sam dobiera metody diagnozy). Samodzielna

praca psychologa klinicznego wymaga znacznie wiekszej swiadomosci zawodowej, a ta bierze
sie miedzy innymi z bogatej, refleksyjnej wiedzy podstawowej, profesjonalnej i umiejetnosci

myslenia klinicznego.
Psychologia kliniczna wymaga od swoich reprezentantów stosowania najnowszych osiagniec

z róznych dziedzin psychologii i wrazliwosci zarówno na tradycyjne, jak i nowe podejscia
i orientacje.

2.2 PODEJSCIE IDIOGRAFICZNE W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

?

Reprezentowane glównie w amerykanskiej psychologii klinicznej.

?

Akcentowane jest jednostkowe badanie, studiowanie psychiki czlowieka.

?

Wg Reykowskiego tak pojeta psychologia jest dziedzina bardziej ogólna niz
poszczególne dzialy psychologii praktycznej.

?

Kontekst zycia czlowieka schodzi na dalszy plan, wybijaja sie metody kliniczne.

?

Preferowane okreslenie klient a nie pacjent (Klient to osoba samodzielna, autonomiczna
potrzebujaca fachowej konsultacji w rozwiazywaniu swoich niekiedy trudnych

problemów. Ingerencja psychologa jest mniejsza).

ASPEKT JEDNOSTKOWY

ASPEKT SPOLECZNY

ZDROWIE
DOBROSTAN

CHOROBA
CIERPIENIE

Psychologiczne
ryzyko choroby
ukl. krazenia

Promocja
zdrowia

Przemoc
rodzinna

Zaburzenia
z pogranicza
psychozy i nerwicy
(borderline)

6

?

Istotne „myslenie kliniczne” – tj. umiejetnosc zmobilizowania calego kapitalu wiedzy

w zastosowaniu jej do analizy przezyc i postepowania konkretnej istoty, w toku

nawiazywania kontaktu z nia, stawiania pytan, stosowania metod badawczych w slad za
postawionymi hipotezami majacymi na celu wyjasnienie psychologicznego mechanizmu

funkcjonowania tej istoty.

2.3 SPOLECZNA PSYCHOLOGIA KLINICZNA

Okreslenie „aspekt spoleczny” oznacza w psychologii klinicznej, ze zjawiska zdrowia i patologii,

diagnoze i formy pomocy:

?

Mozna opisac za pomoca pojec typowych dla psychologii spolecznej: zdrowie grupy

i rodziny, zdrowe i zaburzone sposoby komunikowania sie z ludzmi, dynamika grupy
terapeutycznej, dewiacja i naznaczanie spoleczne

?

Zachowania czlowieka mozna wyjasniac analizujac jego funkcjonowanie w kontekscie
spolecznym, w interakcji

?

Kontekst spoleczno-kulturowy wyjasnia uwarunkowania zdrowia i patologii Spoleczne

przyczyny zaburzen. (np. dzialanie totalitarnej instytucji w interakcji z jednostka o
róznej odpornosci – próby samobójcze w wojsku, paniczny lek dziecka w rodzinie

alkoholika)

?

Zachowania jednostkowe moga miec konsekwencje dla zdrowia i patologii struktur

spolecznych (np. patologia wladzy, zdrowe i patologiczne wypelnianie ról w edukacji –
wypalenie zawodowe a komunikacja z mlodzieza)

2.4 ZNACZENIE MODELI W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

W znaczeniu metodologicznym chodzi o uklad zalozen, jakie przyjmuje sie w nauce przy

rozpatrywaniu problemów. Zalozenia te upraszczaja i ulatwiaja rozwiazanie tych problemów.

Przykladem sa modele zdrowia: biomedyczny, holistyczny i spoleczno-ekologiczny. Model
salutogenezy mozna uznac za model realny w naukach o zdrowiu.

Modele mozna odnosic do róznych kategorii normy i normalnosci.

W konstruowaniu modeli o znaczeniu heurystycznym, stosuje sie metafory np.

mandala

– jako symbol powiazania miedzy systemami we wszechswiecie. (na niej skonstruowano model

socjoekologiczny zdrowia)
Wazne sa pojecia:

Model kliniczno-opiekunczy – profesjonalista opiekuje sie lub pomaga czlowiekowi, bo jest on
slaby, niepelnosprawny, nieodpowiedzialny i bezradny.

Model srodowiskowo-profilaktyczny – psycholog równiez dziala w srodowisku, wspólpracuje

z ludzmi zdolnymi do zachowania /odzyskania zdrowia. „Kazdy jest kowalem wlasnego losu”
„Zasoby mozna zdobyc”

W odniesieniu do diagnozy psychologicznej nasi profesorkowie wymyslili model

nozologiczny, funkcjonalny i psychospoleczny (? protodiagnoza, diagnoza negocjowana)

Modeli uzywamy tez w sytuacjach braku odpowiedniej teorii naukowej.

7

2.5 KONCEPCJE I TEORIE W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Jak wiemy, niegdys okreslano psychologie kliniczna jako ta dziedzina, która zajmuje sie
zaburzeniami przystosowania czlowieka. Z czasem zastapiono pojecie „przystosowania”

pojeciem „regulacji i samoregulacji” jako podstawowym mechanizmem wyjasniajacym

zaburzone i nie zaburzone formy zachowania rozumianego jako czynnosc ukierunkowana na
osiagniecie celu, majaca swoja wewnetrzna strukture i dynamike. Stosujac ogólna teorie

celowego zachowania i teorie czynnosci mozna okreslic zaburzenia zachowania jako
wystepujace wtedy, gdy czlowiek nie zaspokaja swoich potrzeb i nie spelnia wymagan

otoczenia, czyli wykazuje zaburzenia regulacji pomiedzy soba, a srodowiskiem, czyli w ukladzie
podmiot – otoczenie. Przyczyny moga tkwic w podmiocie (zaburzenia osobowosci) lub pochodza

z zewnatrz (trudne, stresowe sytuacje).

Rozdzial III

3.1 KONCEPCJE NORMALNOSCI

Norma – idealny lub realny wzór wlasciwosci
Normalnosc – jest wlasciwoscia albo zbiorem wlasciwosci przypisanych ludziom, grupom i

zgodnych ze wzorem normalnosci, czyli norma.

Norma ilosciowa jest wynikiem pomiaru i odzwierciedla rozklad cechy w populacji.

Przedmiotowe odniesienia tej normy jako przecietnej moga dotyczyc cech biologicznych
(wzrost, tetno, zapis EEG) i psychologicznych (zakres uwagi, lekliwosc). Za pomoca procedur

statystycznych okresla sie rozklad cech w populacji i wyznacza przecietna wartosc liczbowa
lub zakresy wyników przecietnych, czyli normalnych. Znajac normy ilosciowe róznych cech

mozemy porównac z nimi wyniki konkretnego czlowieka i okreslic, czy przysluguje mu atrybut
normalnosci (np. uczenia sie, lekliwosci, czy czlowiek ten reprezentuje normalny poziom

inteligencji)

Norma spoleczno-kulturowa jest wieloznaczna.

a) Po pierwsze normalne jest to, co jest powszechne, typowe dla danej kultury.

Odchylenie od wzorów spoleczno-kulturowych nazywamy dewiacja.

b) W drugim znaczeniu chodzi o zgodnosc z normami moralnymi, prawnymi. Istnienie

skodyfikowanych i zinstytucjonalizowanych norm umozliwia wprowadzenie nakazów ról

spolecznych, zasad funkcjonowania organizacji, prawa i struktur spolecznych. Osoba,
która nie spelnia norm etycznych itd. jest nienormalna, bo narusza lad spoleczny

i zagraza funkcjonowaniu spolecznosci i rozwojowi jednostek.

Najsmieszniejsze jest to, ze wzory spoleczne i wymagania normatywne czasem pochodza od

patologicznych grup spolecznosci, a niekiedy calych systemów. Chodzi o faszyzm, totalitaryzm,

przestepczosc. W takich przypadkach dewiacja od negatywnych wzorców moze byc wyrazem
zdrowia psychicznego i spolecznego!!

Dalej mozna myslec, czy odchylenie od normy ma przyczyne psychologiczna czy biologiczna.

8

Norma teoretyczna to ten typ normy, w którym stan jednostki, grup odnosi sie do ogólnych

prawidlowosci, twierdzen naukowych. O stanie normalnym wnioskuje sie, porównujac
obserwowalne wskazniki z teoretycznymi twierdzeniami. Np. czy Zdzisiu posiada normalne

zasoby odpornosci zgodnie z koncepcja zasobów.

3.2 PODEJSCIA DO KATEGORII ZDROWIE I ZDROWIE PSYCHICZNE

Wyczerpal sie model biomedyczny zdrowia i zbudowana na nim medycyna naprawcza,

w mysl których lekarz i profesjonalista byl odpowiedzialny za diagnoze stanu zdrowia i
zastosowanie skutecznych form leczenia. Pacjent mial jedynie poddawac sie leczeniu. Wtedy

zdrowie definiowano jako stan braku choroby i zaburzen.

Z czasem okazalo sie, ze przyczyny chorób tkwia nie tylko w patogenach, ale w stylu

zycia czlowieka ? choroby cywilizacyjne. Bardziej niz leczenie chorób potrzebna byla
prewencja zaburzen, promocja zdrowia.

Przelomem byla nowa definicja zdrowia, jako pelny dobrostan fizyczny, psychiczny

i spoleczny, a nie tylko brak choroby lub niedomagania. Podkreslono koniecznosc tworzenia
pozytywnych kategorii dla zdrowia, koniecznosc wyjscia poza model biomedyczny.

Próby konstruowania pozytywnych pojec zdrowia psychicznego

Marie Jahoda byla pierwsza. Na podstawie koncepcji osobowosci opracowala zespoly

kryteriów zdrowia, które odnosza sie do:

1. pozytywnej postawy wobec Ja
2. zdolnosci do rozwoju i samoregulacji

3. integracji
4. autonomii

5. realistycznego spotrzegania rzeczywistosci
6. radzenia sobie z wymaganiami otoczenia

Tworzenie ogólnych modeli zdrowia

Wg Tatarkiewicza pojecie „zdrowie” jest zblizone do pojecia „szczescie” w tym sensie, ze:

?

moze byc uznawane jako stan w okreslonej chwili lub staly uklad czynnosci

?

moze byc rozpatrywane od strony subiektywnej, a takze oceniane jako obiektywny
uklad warunków

?

moze byc wynikiem empirycznych badan badz pojmowane jako idealny wzorzec

Tatarkiewicz stwierdza, ze zdrowie psychiczne moze miec rózne przedmiotowe odniesienia.

Jedni widza jego istote w samorealizacji i rozwoju, inni uznaja za istotne trafne
spostrzeganie siebie i innych, jeszcze inni uwazaja, ze zdrowie polega na radzeniu sobie ze

stresem, harmonizowaniu i scalaniu róznych funkcji. Jego zdaniem jest wiele teorii zdrowia,

tak jak i szczescia i zadna nie jest lepsza od innych. Tak wiec zdrowie psychiczne jest
pojeciem wieloznacznym – pluralistycznym i trzeba wyrózniac typy zdrowia. Mozna byc

zdrowym na rózne sposoby.
Zdrowie jest dobrem czlowieka, ale nie jedynym dobrem. (tak uwaza tez Jahoda).

9

Wg Tatarkiewicza zdrowie nie jest tozsame ze szczesciem, ale sa blisko zwiazane. „Poczucie

szczescia jest objawem zdrowia psychicznego, naturalnym, choc nie zawsze mozliwym.

A zdrowie jest warunkiem szczescia, istotnym, choc nie jedynym.”

Obiektywny i subiektywny aspekt okreslania jakosci zycia

Obiektywnie rozumiana jakosc zycia – to warunki zycia i dzialania czlowieka obejmujace m.in.

obszar materialny. (rodzina, edukacja, praca, wypoczynek itp.) Warunki te sa wyznacznikami
subiektywnej jakosci zycia.

Subiektywnie pojeta jakosc zycia – to wynik wartosciowania i oceny róznych sfer zycia i zycia

jako calosci. Jakosc zycia mierzymy poczuciem satysfakcji (charakter poznawczy) albo
poziomem zadowolenia z róznych sfer zycia i zycia w ogóle (kategoria emocjonalno-

przezyciowa). Niekiedy tak pojeta jakosc zycia utozsamia sie z poczuciem dobrostanu.

Subiektywna ocena jakosci zycia

Obiektywne
warunki zycia

Pozytywna

Negatywna

Korzystne

Zadowolenie uzasadnione A Dylemat niezadowolenia B

Niekorzystne Paradoks zadowolenia C

Niezadowolenie uzasadnione D

Tabela ta pokazuje, ze warunki zycia nie wyznaczaja wprost poziomu zadowolenia z zycia.

Sa ludzie, którzy mimo trudnych warunków potrafia pozytywnie oceniac zycie – paradoks
zadowolenia C. Sa to ludzie, którzy nawet niekorzystna sytuacje zdrowotna

(niepelnosprawnosc) potrafia tak psychicznie zinterpretowac, ze nadaja zyciu nowy sens
i czerpia z niego satysfakcje.

Dylemat niezadowolenia B sygnalizuje, ze oprócz zewnetrznych wyznaczników, czlowiek

korzysta takze z wewnetrznych czynników pozytywnej oceny zycia, gdy ich nie ma –
zadowolenie z zycia jest niskie.

Sytuacje A i D sa oczywiste, wystepuje zgodnosc czynników zewnetrznych i wewnetrznych.

Model biomedyczny i holistyczno-funkcjonalny zdrowia

Model biomedyczny

– chodzi o rozdzielenie ciala i psychiki.

Zdrowie i normalnosc jako naturalne stany nie sa dostrzegane, zdrowie jest wiec brakiem

choroby. Jest sie albo zdrowym albo chorym, nie ma stanów posrednich. Zdrowym nie trzeba
sie zajmowac, a chorym tak, lekarz musi naprawic organizm – stad okreslenie medycyna

naprawcza. Od czlowieka nie oczekuje sie aktywnosci prozdrowotnej, jedynie
podporzadkowania sie zaleceniom profesjonalisty.

Model holistyczny

– wzajemne powiazanie psychiki i ciala.

?

podejscie psychosomatyczne do chorób (Ader)

Zdrowie wyraza sie we wzajemnej relacji pomiedzy strukturami funkcjonalnymi czlowieka oraz
miedzy czlowiekiem a jego srodowiskiem. Jest to proces stalego, dynamicznego równowazenia

potrzeb czlowieka i wymagan otoczenia. O poziomie zdrowia decyduja zasoby (wewn. i zewn.)

oraz wymagania (stresory). Czlowiek aktywnie uczestniczy w procesie leczenia, promuje
zdrowie i ochrania je. Nazywamy to swiadoma aktywnoscia podmiotu.

Model socjoekologiczny

– jeszcze bardziej zlozony, zbudowany na zasadzie mandali.

W krag mandali wpisano pojecie hierarchii systemów, w mysl którego kazdy podsystem jest

czescia ogólniejszego i pozostaje z nim we wzajemnych zwiazkach.

10

Wg Wlodarczyka „czlowiek jako punkt srodka i 2 skrajne kregi – biosfera i kultura – tworza

podstawowe odniesienia w definiowaniu zdrowia”.

Model ekosystemu czlowieka ponizej.

W modelu socjoekologicznym czlowiek ujmowany jest tez jako calosciowy system
funkcjonujacy biologicznie, umyslowo i duchowo. Zdrowie podlega wielorakim wplywom,

a najwazniejsze sa dazenia do rozwoju swoich potencjalów w uzgodnieniu z wymaganiami

spolecznymi. Tutaj czlowiek posiada wlasne pojecie zdrowia (kazdy czlowiek nadaje znaczeniu
zdrowiu w swoim codziennym zyciu). Nalezy wiec nie przypisywac konkretnej, ale odkrywac

indywidualna koncepcje zdrowia w kazdym czlowieku.
Podstawowe pojecia tego modelu to: dynamiczna równowaga powiazanych systemów i potencjal

zdrowia. Zdrowie jest tu procesem dynamicznej równowagi miedzy systemami np. miedzy
potrzebami jednostki a wymaganiami otoczenia. Ten stan dynamicznej równowagi jest

spostrzegany i oceniany jako dobrostan fizyczny, psychiczny i spoleczny.
Potencjal zdrowia to te cechy systemów, które sprzyjaja utrzymaniu dynamicznej równowagi

miedzy nimi. Potencjalem zdrowia moga byc zasoby zawarte w kregach i polach mandali

zdrowia.

Kultura

Biosfera

Spolecznosc

Styl zycia

Srodowisko stworzone przez

czlowieka

System

medyczno

spolecznej

opieki nad

chorym

Praca

Rodzina

Zachowa

nie
czlowieka

Srodowi-
sko spol.
kulturowe

Biologia
czlowieka

Srodowi-
sko fiz.

Hart ducha

Cialo

Intelekt

MANDALA
ZDROWIA

11

W tym modelu zdrowie mozna definiowac jako proces, jak i jako wlasciwosc czlowieka, który

jest centrum tego modelu. Dlatego wg Slonskiej zdrowie to zdolnosc czlowieka do osiagania

pelni wlasnych mozliwosci i reagowania na wyzwania otoczenia.

3.3 SYNTEZA

Zdrowie w najszerszym biopsychospoleczno-ekologicznym znaczeniu jest procesem

dynamicznego równowazenia wzajemnych powiazan miedzy systemami we wszechswiecie, który
zapewnia istnienie tych systemów i ich rozwój. Ten proces gwarantuje, ze czlowiek jako

wyrózniony podsystem, moze zaspokajac potrzeby, rozwijac swoje potencjaly w zgodzie
z wymaganiami otoczenia.

Czlowiek jest zdrowy gdy zaspokaja potrzeby, realizuje cele w zgodzie z wymaganiami

uspolecznionej kultury, w której chroni sie i rozwija zasoby srodowiska.

O poziomie zdrowia (holistycznie patrzac) decyduje rozwój potencjalów zdrowia, które

tez nazywamy zasobami. Zasoby to wszystkie te wlasciwosci systemów, w których czlowiek

zyje i dziala, a które optymalizuja ów proces dynamicznej równowagi miedzy czlowiekiem a

innymi systemami.

Rozdzial IV

4.1 PODEJSCIE ETIOPATOGENETYCZNE

W podejsciu patogenetycznym dominuje pytanie: co jest przyczyna choroby. Szuka sie

czynników odpowiedzialnych za powstanie i rozwój zaburzen i chorób.
Etiologia – o przyczynach chorób i czynnikach ksztaltujacych przebieg chorób.

W modelu biomedycznym to patogen zmienia stan organizmu ze zdrowego na chorobowy. Gdy

ten czynnik patogenetyczny zaczyna dzialac, przestaje sie traktowac czlowieka jako zdrowego.
W modelu tym dominuje pojecie dychotomiczne – zdrowie jest wtedy, gdy nie ma objawów

choroby.
Wiekszosc chorób powstaje na skutek wspóldzialania wielu ze soba powiazanych czynników.

Wiadomo, ze przyczyna gruzlicy jest pratek Kocha (wykrycie tego patogenu pomoglo
skutecznie walczyc z ta choroba). Wiadomo jednak takze, iz to czy choroba sie rozwinie i jaki

bedzie miala przebieg zalezy od stanu organizmu czlowieka, jego odpornosci, a ta odpornosc

uwarunkowana jest czynnikami osobowosciowymi i sytuacja zyciowa osób zagrozonych
zarazkami.

Zlamanie kosci to konsekwencja urazu mechanicznego – tak najprosciej mozna stwierdzic. Ale
uwaga!! Dlaczego upadek skonczyl sie zlamaniem kosci? Moze to staruszka z osteoporoza sie

przewrócila? A moze wypadek i zlamanie kosci byl spowodowany ryzykancka jazda na
zatloczonym stoku narciarskim, zeby zaimponowac kolegom? W tej sytuacji uraz moze byc

spowodowany zachowaniem wyniklym z silnej potrzeby stymulacji badz admiracji.

Do zaburzen dochodzi na skutek interakcji wielu czynników!! ? rysunek: wieloczynnikowa

etipatogeneza zaburzen

12

W psychiatrii wymienia sie czynniki: endogenne (predyspozycje genetyczne czlowieka),
somatogenne (toksyczne, infekcyjne) i psychogenne (stresory, krytyczne wydarzenia zyciowe).

W swiecie czlowieka tkwi wiele czynników patogenetycznych: brak zasobów do zaspokajania
potrzeb, przeszkody i utrudnienia. Warunki zycia moga pozbawiac czlowieka wartosci i

mozliwosci nabywania kompetencji.
Do szkodliwych czynników chorobotwórczych naleza tez wzory zachowan antyzdrowotnych,

które sa czynnikami ryzyka wielu chorób cywilizacyjnych.

Bilikiewicz – teoria etioepigenezy: etiologia i patogeneza chorób psychicznych to zjawisko

wielowymiarowe i dynamiczne. Wystepuja 3 warstwy procesu patogennego:

1) warstwa dziedziczno-konstytucjonalna (np. predyspozycje do uzaleznienia)

2) czynniki etiopatogenetyczne uszkadzajace OUN
3) zespoly psychopatologiczne

W modelu patogenezy wyróznia sie czynniki wyzwalajace i patoplastyczne.

Do czynników wyzwalajacych zaburzenia naleza czynniki przejsciowo obnizajace odpornosc np.

przeciazajace wydarzenia zyciowe. Stres i silne przezycia moga prowadzic do inicjacji,
progresji procesu chorobowego np. nowotworowego. W takim sensie wlasnie mówi sie o

psychologicznych uwarunkowaniach chorób onkologicznych.
Czynniki patoplastyczne – te które wspólwystepuja z przyczyna choroby, wplywaja na jej

przebieg i tresc. (np. tresc urojen, natretnych mysli).

W koncepcji Leviego czlowiek wyposazony jest w indywidualny program psychobiologiczny
(predyspozycje i wzory reagowania). Istote napiec tworza sprzecznosci miedzy wymaganiami

zycia, a tym wlasnym programem. Jak czynniki ryzyka nakladaja sie na siebie jest krucho.

Czynniki
patogenetyczne,
genetyczne,
konstytucjonalne,
biologiczne

Czynniki zaburzajace

psychologiczne:

Sytuacja <--> osobowosc

zachowanie

Czynniki patogenetyczne

Ekologiczne, klimatyczne,

spoleczno-kulturowe

Z

A
B
U
R

Z

E
N

13

4.2 SALUTOGENEZA I FUNKCJONALNE WLASCIWOSCI POCZUCIA
KOHERENCJI

Antonovsky badal kobiety, które przezyly ekstremalny stres w warunkach obozu

koncentracyjnego i wykazal, ze relatywnie duza grupa osób potrafi radzic sobie z

ekstremalnymi obciazeniami.
U podloza modelu salutogenezy stoi pytanie o przyczyny zdrowia: „Dlaczego ludzie, mimo iz

podlegaja dzialaniu stresorów (patogenów), zachowuja zdrowie, a w wypadku jego zalamania,
szybko do zdrowia powracaja?

Zdrowie jest powiazane ze stresem, jest procesem równowazenia wymagan (stresorów) i
zasobów, jest procesem skutecznego radzenia sobie ze stresem. Zdrowie polega na

wykorzystaniu dostepnej energii, aby sprostac wymaganiom bez chronicznego zaklócenia
procesu dynamicznej równowagi.

W tym modelu mozna okreslac poziomy zdrowia i ujmowac je jako kontinuum.

Poziom zdrowia mozna oceniac obiektywnie z perspektywy obserwatora np. lekarza i

subiektywnie z perspektywy aktora np. pacjenta.
Poziom zdrowia wyznaczaja:

1) uogólnione zasoby odpornosciowe
2) stresory

3) poczucie koherencji

4) zachowania, styl zycia

Antonovsky operacjonalizowal poziom zdrowia. Opracowal skale ocen do kategorii: ból,
aktywnosc zyciowa, implikacje prognostyczne i implikacje dla opieki zdrowotnej. Jednak autor

modelu salutogenezy pozostal pod wplywem modelu biomedycznego i ta operacjonalizacja stanu
zdrowia nie jest zgodna z ogólnymi zalozeniami modelu salutogenezy. Bo np. nie uwzglednil

innych, poza leczeniem, dzialan sluzby zdrowia.

Twórca salutogenezy zajmowal sie bardzo zasobami. Moga to byc niemal wszystkie cechy

czlowieka i srodowiska, w którym zyje. Zasoby sa czesciowo dane, ale mozna je w sobie
rozwijac. Najbardziej rozbudowana grupa zasobów sa cechy psychiczne jednostki, które jako

zasoby odpornosciowe okresla sie potencjalami zdrowia.
W jego pojeciu nie kazde napiecie spowodowane stresorami powoduje stres! Stan stresu

pojawia sie dopiero gdy czlowiek nie radzi sobie skutecznie ze stanem napiecia.
(Model salutogenezy Antonovsk’iego str. 60 w ksiazce)

STRESOR – kazdy element, który do systemu wprowadza entropie, napiecie, sprzecznosc.
W modelu salutogenetycznym stresory zdefiniowane zostaly nie jako proste bodzce, lecz jako

wymagania, które rodza stan napiecia. Nie jest tak, ze stresory musza sie przeradzac w stres,
negatywne stany emocjonalne. Stresory moga pelnic funkcje korzystna, rozwojowa, moga

mobilizowac i wyzwalac energie.

Idealne
zdrowie

gleboka choroba
zagrazajaca zyciu

14

Antonovsky koncentrowal sie na stresie zyciowym, wynikajacym z codziennego zycia ? stres

endemiczny.

Odróznia stresory psychospoleczne i fizyczno-biologiczne, krótkotrwale (ostre) i dlugotrwale
(przewlekle dzialajace).

Istotna role odgrywa subiektywna ocena wydarzen (pozytywne, negatywne, ambiwalentne) i
posiadane kompetencje tworzenia nowych sposobów funkcjonowania w obliczu tych stresorów.

Stresory, którymi sa wazne wydarzenia zyciowe (slub, smierc, wypadek) moga zarówno
sprzyjac osiaganiu zdrowia, jak i utrudniac proces radzenia sobie z wymaganiami. Do zalamania

zdrowia dochodzi gdy energia wlasna i dostepne zasoby oraz mozliwosci nie sa wystarczajace,

aby zaradzic wymaganiom, wówczas napiecie przeradza sie w stres i objawia zaburzeniami.

POCZUCIE KOHERENCJI – ogólne nastawienie, wyrazajace trwale i dynamiczne przekonanie
o przewidywalnosci i racjonalnosci swiata i wlasnego polozenia zyciowego. To kluczowa zmienna

dla procesów osiagania, ochrony i przywracania zdrowia.
Skladniki:

?

poczucie zrozumialosci – zmienna poznawcza

?

poczucie zaradnosci – sterowalnosci

?

poczucie sensownosci – charakter motywacyjno-emocjonalny

Najwazniejsze jest poczucie sensownosci, bo gdy ono jest wysokie, to pozostale elementy
maja tendencje do podwyzszania sie, a gdy poczucie sensownosci jest niskie caly zespól

zmiennych ma tendencje do obnizania sie.
Poczucie koherencji to zmienna osobowosciowa, na która skladaja sie przekonania o swiecie,

wlasnej osobie i swoich relacjach ze swiatem.
Poczucie koherencji wplywa pozytywnie na zdrowie, efektywnosc radzenia sobie ze stresorami,

warunkuje ocene pierwotna stresorów!

(Model salutogenezy – str. 65)

4.3 PODSUMOWANIE

Modele patogenezy i salutogenezy uzupelniaja sie wzajemnie.
Model patogenetyczny sluzy przede wszystkim do wyjasniania etiologii, patogenezy i

patomechanizmu zaburzen.
W modelu salutogenetcznym stresory traktujemy jako stymulatory, wyzwania inicjujace

procesy radzenia sobie z wymaganiami i rozwoju oraz zwiekszania odpornosci. Poszukujemy
zasobów, ujawniamy potencjaly zdrowia. Rozpatrujemy rózne poziomy zdrowia: somatyczny,

duchowy, psychiczny. Analizujemy poziom poczucia koherencji. Ten model jest przydatny do

wyjasniania procesów zachowania, rozwoju i przywracania zdrowia.

Made by Renata

c.d.n.

15

Rozdzial V

5.1 MIEJSCE PSYCHOPATOLOGII WSRÓD INNYCH NAUK I SPOSÓB EJ
UJMOWANIA

PSYCHOPATOLOGIA – nauka o zaburzeniach psychicznych.
Zdania sa podzielone. Psychologowie uwazaja, ze psychopatologia jest dziedzina psychologii,

psychiatrzy uwazaja inaczej ;-p a zwlaszcza jesli chodzi o psychopatologie ogólna – nauke o
objawach zaburzen psychicznych. Dla Bilikiewicza podstawa psychopatologii powinna byc

psychologia ogólna. A Zeigarnik laczy oba podejscia i wg niego psychopatologia jest nauka z
pogranicza. Page uznaje to za nauke behawioralna, która odpowiada na pytanie: czemu

zachowania sa nienormalne, dewiacyjne itp. Dodaje, ze zaburzenia zachowania sprawiaja
cierpienie, sa zagrazajace dla jednostek, ich rodzin i spoleczenstwa.

Ujecie amerykanskie propagowal Zawadzki – dziedzina ta zajmuje sie anormalnymi ludzmi i

anormalnymi zachowaniami. To samo podejscie reprezentuja Dawid Rosenhan i Martin
Seligman – twórcy 2 tomowej „Psychopatologii”. W ich ujeciu psychopatologia pokrywa sie z

psychologia kliniczna. W ramach eksperymentu przebywali incognito na oddziale
psychiatrycznym z gotowym rozpoznaniem i planem leczenie. Duzo sie nauczyli...

Klasyfikacja zaburzen psychicznych DSM-IV:

Podstawa tego systemu jest diagnostyka wieloosiowa. DSM-IV obejmuje 5 osi, które maja

cechy kategorii i wymiarów. Kazda os wyodrebniona przez inne kryteria patologii. W
diagnostyce psychiatrycznej obowiazuja osie I, II, III.

Os I – zespoly kliniczne: zaburzenia nastroju, schizofrenia, urojenia, zaburzenia lekowe,
organiczne zaburzenia psychiczne, zaburzenia spowodowane srodkami psychoaktywnymi

Os II – zaburzenia rozwojowe, osobowosci i uposledzenia umyslowe
Os III – stany ogólnomedyczne: zaburzenia psychosomatyczne

Os IV – problemy spoleczne i srodowiskowe: stres zyciowy, obciazenia psychiczne
Os V – poziom przystosowania: ocena poziomu zdrowia lub zaburzenia na skali 1-90.

Miedzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10
Klasyfikacja ta obejmuje 10 kategorii zbudowanych na kryteriach opisowych i

etiopatogenetycznych, sa to:

1. Organiczne zaburzenia psychiczne wlacznie z zespolami objawowymi (otepienia itd.)

2. Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane uzywaniem substancji

psychoaktywnych.

3. Schizofrenia itp.

4. Zaburzenia nastroju (afektywne).
5. Zaburzenia nerwicowe, zwiazane ze stresem i pod postacia somatyczna. (leki, fobie,

nerwica natrectw, pourazowy stres).

6. Zaburzenia behawioralno – fizjologiczne (zaburzenia odzywiania sie, snu, dysfunkcje

seksulane).

7. Zaburzenia osobowosci i zachowania doroslych (klasyki typu pedofilia, sadomasochizm

itp.)

16

8. Uposledzenia umyslowe.

9. Zaburzenia rozwoju psychicznego (funkcji poznawczych: czytania, pisania, mowy),

calosciowe zaburzenia rozowju - autyzm.

10. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynajace sie w dziecinstwie i wieku

mlodzienczym (zespoly nadpobudliwosci, zaburzenia socjalizacji, przywiazania,
separacji).

Obie klasyfikacje sa powiazane, ICD-10 jest uzywana powszechnie w Polsce.

W psychologii klinicznej istotny jest podzial psychopatologii na
a) psychopatologie procesów psychicznych

b) psychopatologie mechanizmów przystosowawczych (regulacyjnych)

5.2 PSYCHOPATOLOGIA PROCESÓW PSYCHICZNYCH. SYMPTOMATOLOGIA I
SYNDROMOLOGIA.

Przy objawowym podejsciu do psychopatologii (wyrasta z modelu biomedycznego) wyrywa sie
zaburzenia z ich spolecznego i podmiotowego kontekstu. Robi sie analize zjawisk

spostrzeganych w warunkach badania.

Tutaj chory czlowiek jest tylko nosicielem objawów i przedmiotem opisu, a nastepnie
przypisania mu nozologicznego rozpoznania, zgodnego z klasyfikacja zaburzen psychicznych.

5.3 PSYCHOPATOLOGIA MECHANIZMÓW PRZYSTOSOWAWCZYCH,
REGULACYJNYCH.

W ujeciu calosciowym zaburzenia psychiczne sa spowodowane zaburzeniem regulacji

psychicznej, która polega na stosowaniu mechanizmów obronnych – zastepczego zaspokajania
potrzeb, redukcji napiec i obrony przed lekiem.

To dynamiczne podejscie jest najczestsze tam, gdzie psychopatologia rozumiana jest jako
psychologia zaburzen zachowania. Uznaje sie tu, ze zachowanie jest zaburzone gdy czlowiek

nie moze za jego posrednictwem wypelnic podstawowych zadan zyciowych.

Podobnie rozumie Lewicki, zachowanie (celowa czynnosc) jest zaburzone, gdy nie zaspokaja
potrzeb czlowieka i nie sluzy do wypelniania zadan wynikajacych z uczestnictwa w

uspolecznionej kulturze.
Szuka sie wyjasnienia zaburzen z pozycji róznym koncepcji teoretycznych.

W tak rozumianej psychopatologii objaw mozna pojmowac jako wyuczony nawyk, mechanizm
obronny, jako zaburzenia w procesie nadawania sensu lub jako komunikat o zaburzeniu w

funkcjonowaniu systemu rodzinnego. Moze byc forma dezorganizacji zachowania, a takze

ekspresji deficytów uwarunkowanych przez OUN oraz deficytów uczenia sie w toku
socjalizacji.

17

5.4 KONTROWERSJE WOKÓL POJEC: NIENORMALNY, PATOLOGICZNY. PROBLEM
KLASYFIKACJI ZABURZEN PSYCHICZNYCH I ZABURZEN ZACHOWANIA.

„Nie istnieje zaden element, który bylby wspólny wszystkim przypadkom normy”. Rosenhan i

Seligman wprowadzaja natomiast pojecie podobienstwa rodzinnego, które oznacza zbiór

elementów, kryteriów. Do tego zbioru zaliczamy:

?

Cierpienie (ból, dolegliwosci lekowe, brak checi do zycia ? stan maniakalny, patologia)

?

Trudnosc w przystosowaniu indywidualnym (ograniczenie realizacji zadan i zaspokajania
potrzeb, stagnacja, brak sensu i rozwoju)

?

Naruszanie norm spolecznych

?

Nieracjonalnosc i dziwacznosc (przekonania urojeniowe, te sprawy)

?

Zachowania niekontrolowane, nieprzewidywalne (pod wplywem emocji)

?

Zachowania niekonwencjonalne (lagodne dewiacje utrudniajace zycie spoleczne)

?

Dyskomfort obserwatora (gdy ludzie naruszaja niepisane zasady postepowania)

Kryteriów moze byc wiele i sa zawodne (po co ja je wypisywalam?:)

Wedlug autorów DSM zaburzenie psychiczne to pojawiajacy sie zespól lub wzorzec
zachowania i mechanizmów psychologicznych majacych znaczenie kliniczne, tzn., ze jego

wystepowanie zwiazane jest z :

?

Dolegliwoscia (bólem, cierpieniem)

?

Uposledzeniem funkcjonowania w conajmniej jednym waznym obszarze zycia

?

Zagrozeniem inwalidztwa lub smiercia

?

Utrata lub ograniczeniem swobody dzialania

Musza istniec podstawy do wnioskowania, iz wystepuje rzeczywista dysfunkcja, a nie tylko
zaklócenie w relacji czlowieka z jego otoczeniem. Przy niespelnieniu oczekiwan spolecznych

mamy do czynienia z dewiacja, a dewiacja spoleczna nie jest zaburzeniem psychicznym.

Powstawaly psychometryczne skale do oceny zaburzen:
SCAN - Schemat Klinicznej Oceny w Neuropsychiatrii

SADS – Wywiad Dotyczacy Chorób Afektywnych i Schizofrenii

5.5 PSYCHOPATOLOGIA – PSYCHOLOGIA ZABURZEN PSYCHICZNYCH A
PSYCHOLOGIA KLINICZNA

Jesli niektórzy psychopatologie utozsamiaja z psychologia kliniczna, to traktuja psychologie

kliniczna wasko jako nauke o zaburzeniach psychicznych, sposobach diagnozy i terapii.
Nasza Pani prof. H.Sek ujmuje psychologie kliniczna duzo szerzej, naprawde baardzo szeroko.

Dla przypomnienia:

Psychologia kliniczna to

dziedzina badan i praktyki,
która zajmuje sie zdrowiem, jego geneza i promowaniem,

zagrozeniem zdrowia i profilaktyka zaburzen

i samymi zaburzeniami w zachowaniu, psychice i funkcjach somatycznych,
czyli zaburzeniem calosciowego funkcjonowania czlowieka

w jego srodowisku biologicznym, fizycznym, materialnym i spoleczno-kulturowym.

18

Podstawowe kategorie zaburzen psychicznych

Zaburzenia zachowania i procesów psychicznych powstaja najczesciej w wyniku wspóldzialania
wielu czynników, m.in.:

?

Struktury biologiczne organizmu (OUN)

?

Struktury i funkcje osobowosci

?

Wlasciwosci sytuacji

Sytuacje, które wspóldeterminuja zaburzenia to sytuacje trudne: stresowe, kryzysowe,

straty, traumatyczne). Wg Tomaszewskiego sytuacja trudna to taki uklad elementów

otoczenia i czlowieka, w którym zostaje zachwiana równowaga (dopasowanie) miedzy
wymaganiami zewnetrznymi a mozliwosciami podmiotu. Ten stan niedopasowania powoduje

zaklócenie czynnosci i utrudnienie realizacji celów i zaspokajania potrzeb. Trudnosci moga byc
natury zadaniowej i egzystencjalnej.

Trudnosc moze miec charakter poznawczy (sytuacja trudna do zrozumienia i rozwiazania) lub
emocjonalny (sytuacja zagrazajaca wartosciom, powodujaca napiecie i negatywne emocje).

Najczesciej jest tak, ze sytuacje sa i trudne do rozwiazania i trudne do zniesienia. Sa
sytuacje subiektywnie trudne (subiektywna percepcja i ocena) i obiektywnie trudne (brak

bezpieczenstwa, pokarmu, tlenu).

Wsród sytuacji trudnych wymienia sie:
?

stresowe

?

Sytuacje deprywacji – jest potrzeba i nie ma jak jej zaspokoic

?

Sytuacja frustracji – przeszkody na drodze do celu

?

Sytuacja zagrazajaca – sygnalizuje utrate wartosci, powoduje antycypacje lekowe

?

Sytuacja straty

?

uszkadzajace czlowieka

?

sytuacje konfliktowe – czlowiek staje w obliczu sprzecznych wartosci dodatnich i

ujemnych.

„+ +”

czlowiek stoi wobec 2 równocennych wartosci pozytywnych i musi wybierac

„+ -„

korzysci trzeba okupic negatywnymi konsekwencjami

„- +”

korzysci mozna osiagnac za cene pewnych niedogodnosci

„- -„

najtrudniejsza, czlowiek musi wybierac pomiedzy 2 negatywnymi wartosciami

?

sytuacje traumatyczne – przekraczajace mozliwosci adaptacyjne czlowieka, zagraza jego

zyciu i zdrowiu oraz powoduje uraz (traume).

Czynnikiem przyczynowym patologii jest czesto konflikt intrapsychiczny. Chodzi o

sprzecznosc wewnetrznych struktur czlowieka. Jest to konflikt miedzy dazeniami (ID-
SuperEgo), miedzy przekonaniami, pomiedzy strukturami Ja i pomiedzy potrzebami podmiotu a

wymaganiami otoczenia. Konflikty intrapsychiczne sa najczesciej wypierane i jako
nieujawniane procesy psychiczne dynamizuja negatywnie psychike czlowieka. Powoduja

nieuswiadomiony, nieokreslony lek ? poczatek patologii.

Uwaga: nieokreslony lek nie ma nic wspólnego z fobia – lekiem skonkretyzowanym.
Ten fragment mozna opuscic, bo to juz wszyscy znaja :-))

Mechanizmy obronne – nieswiadome, nawykowo stosowane techniki radzenia sobie z napieciem
i lekiem, które maja na celu obnizenie leku i spowodowanie zastepczego zaspokojenia potrzeb.

19

Mechanizmy obronne oprócz pozytywnej funkcji obrony przed lekiem maja takze wlasciwosci

negatywne ? znieksztalcaja info o swiecie i wiedze o wlasnej osobie, a to jest powodem

dalszych zaburzen psychiki.
Powrót!!

Teraz konflikty interpersonalne – wynikaja ze sprzecznych tendencji pomiedzy osobami w
róznych relacjach interpersonalnych. Np. konflikty malzenskie.

Wsród podmiotowych czynników powodujacych zaburzenia psychiczne jest kategoria
deficytów. Brak czegos powoduje cos. Przykladowo deficyty w warunkach rozwoju maja wplyw

na uksztaltowanie przywiazania, poczucia ufnosci koniecznego dla dalszego rozwoju.

Wsród czynników warunkujacych patologie sa tez defekty: wrodzone, nabyte, psychiczne.
Wspólczesnie odkrywa sie coraz wiecej defektów w genomie, majacych wplyw na powstanie

chorób psychicznych: zaburzen nastroju, schizofrenii, alkoholizmu. Defekty osobowosci to
agrsywnosc, dewiacje seksualne, itp. Moze polegac tez na wyksztalceniu w toku uczenia sie

wadliwych schematów poznawczych, nieracjonalnych (neurotycznych) przekonan o swiecie i
sobie.

Podsumowujac, a propo klasyfikacji. Psycholog powinien je znac :-)) Musi umiec porozumiewac

sie z psychiatrami. Powinien umiec wykorzystac klasyfikacje w badaniach naukowych. To

wystarczy.

Rozdzial VI

Troche wiedzy paradygmatycznej (jaka koncepcja jak widzi norme i patologie, jaka diagnoze i
terapie proponuje itd.)

6.1 ZDROWIE, ZABURZENIA, DIAGNOZA I TERAPIA W PODEJSCIU
PSYCHODYNAMICZNYM

Koncepcje psychoanaliyczne sa skoncentrowane na mechanizmach i przyczynach zaburzen,

takze na psychoterapii.

Nurty glówne:

(1) klasyczna psychoanaliza Z. Freuda

(2) psychologia ego
(3) wspólczesna psychoanaliza = teoria relacji z obiektem

Psychoanaliza nawiazuje do filozofii naturalizmu.

Postepowaniem czlowieka kieruja wrodzone popedy, a motywacja czlowieka rzadza wrodzone

dynamizmy np. dazenia do przyjemnosci lub dazenia do obiektu. Gdy dynamizmy te nie sa
zaspokajane powstaja wewnetrzne napiecia i konflikty oraz rózne formy obrony. Regulacja

psychiki opiera sie na procesach nieswiadomych – „psychiczny swiat podziemny”. W klasycznej
psychoanalizie centralna role w rozwoju osobowosci odgrywaja popedy zycia (seksualny) i

smierci oraz kompleks Edypa.
Przemiany w psychoanalizie dotyczyly czesciowego odejscia od dominacji popedów (zwlaszcza

od seksualnego) i coraz wiekszej koncentracji na ego. Wspóleczesnie odchodzi sie od analizy

20

dynamizmów intrapsychicznych i wewnetrznych konfliktów na rzecz orientacji

interpresonalnej tworzenia i rozwoju zwiazków z obiektem, a nastepnie separacji i

indywiduacji.
Wszystko jednak wzielo swój poczatek z metapsychologii Freuda. Metapsychologia to taka

ogólna nazwa dla abstrakcyjnych modeli funkcjonowania psychiki. To najwyzszy poziom
abstrakcji miedzy obserwacja kliniczna i teoria psychoanalityczna.

Modele psychiki:

(1) dynamiczny – istnieja wrodzone popedy (libido i agresji) , których energia biologiczna

ulega transformacji na psychiczna i warunkuje zachowania

(2) ekonomiczny – energia psychiczna przemieszcza sie w czlowieku, gromadzi i

rozladowuje

(3) topograficzny – wyróznia procesy nieswiadome, przedswiadome i swiadome
(4) strukturalny – zbiór zalozen o strukturach psychiki, czyli o id, ego i superego

(5) genetyczny (rozwojowy) – czlowieka mozna zrozumiec analizujac 5 faz rozwoju (libido)

Model 2 i 3 to nienaruszalne fundamenty psychoanalizy. Najwieksze modyfikacje dotycza

pochodzenia i funkcji ego, popedowosci i rozwoju psychoseksualnego.
Psychoanaliza jako podejscie diagnostyczne ? ujawnianie nieswiadomych przezyc tresci

psychiki poprzez metody projekcji, swobodnych skojarzen, rozmowy, psychodrame i analize

snów.
Zachowanie jest oznaka glebszych tresci psychicznych.

Celem terapii w koncepcjach dynamicznych jest wzmocnienie ego, uwolnienie od tlumionych
przezyc, uswiadomienie potrzeb i pragnien oraz mechanizmów obronnych i zaburzenw rozwoju

ego (Ja). Jednak metody osiagania zmian sa rózne w róznych koncepcjach.

Klasyczna psychoanaliza Z.Freuda (1856-1939)

Metapsychologia Freuda

Energia psychiczna zwiazana jest z wrodzonymi popedami do zycia (libido) i smerci (tanatos).

ITD ITD. Mysle, ze co jak co, ale Freuda kazdy zna na wylot ;-p
Jakby co sa to strony 86-90.

Koncepcje neopsychoanalityczne – psychoanaliza kulturowa:
Karen Horney ( od leku postawowego do neurotycznosci)

Sullivan (prototaktyczne doswiadczenie z dziecinstwa matryca dla rozwoju, adaptacji)
Erich Fromm (ucieczka od wolnosci i te sprawy)

Psychologia ego: Hartmann, Rapaport, Anna Freud, Erikson

Skupiono sie na adapatacyjnych funkacjach ego, które tutaj juz nie wylania sie z id, ale tworzy
sie samodzielnie. Czlowiek zdrowy ma silne ego. To tez wszyscy wiedza, bez sensu przepisywac.

A mechanizmy obronne??

?

Wyparcie

?

Projekcja

?

Zaprzeczanie (typu „wcale sie nie boje”)

?

Reakcja upozorowana (np. przesadna troska o osobe, której sie nienawidzi)

?

Izolacja

?

Intelektualizacja

?

Racjonalizacja

?

Kompensacja (np. fantazjowanie)

21

?

Identyfikacja

?

Sublimacja – zdrowy mechanizm obronny!! Realizacja popedu zgodnie z normami

spolecznymi.

Norma Haan wyodrebnila cos takiego jak fragmentaryzacje – glebokie zaburzenie procesów
psychicznych spotykane w zaburzeniach psychotycznych (? zerwanie relacji z otoczeniem).

Erikson ? koncepcja psychospolecznego rozwoju ego
Mysle, ze tez znana i nie chce mi sie przepisywac wszystkiego ze str. 93-95. Gosciu wyróznil sie
tym, ze przedstawil calosciowa koncepcje rozwoju czlowieka w ciagu zycia i zaburzenia tego
rozwoju. Czlowiek rozwija sie zgodnie z zasada epigenezy, wedlug planu. Motorem rozwoju sa 2
dazenia: do regresji i progresji oraz wspólwystepowanie 2 pierwiastków: meskiego i zenskiego. ITD
ITD
Koncepcja Eriksona jest przydatna dla analizy patologii w róznych okresach zycia.

Wspólczesna psychoanaliza – teoria relacji z obiektem (M.Klein, M.Mahler)

Obiekt – to wewnetrzna psychiczna reprezentacja drugiej osoby.

Relacja z obiektem – jest to powiazanie wewnatrz psychicznych reprezentacji z obiektem,

która odpowiada obrazowi konkretnej osoby.

Obiekt przejsciowy – rzecz, która ma szczególne znaczenie dla niemowlecia np. kawalek

szmatki, kocyk, zabawka – cos co bierze do buzi, przytulenia gdy jest
smutne, sfrustrowane. Do tych obiektów ludzie wracaja w doroslosci w

okresach trudnych, czasami jest to fetysz erotyczny. Nalezy do
obiektywnego swiata, ale jest doswiadczany jako nalezacy do Ja.

Teoria separacji-indywiduacji M.Mahler – to bylo na osobowosci duzo dokladniej omówione.

Otto Kernberg ? borderline – zaburzenia z pogranicza
Heinz Kohut ? koncepcja zaburzen narcystycznych ; psychologia self

Tutaj w psychoterapii pacjent przenosi przezywane uczucia na terapeute, teraz to terapeuta

wzbudza leki i napiecia. Analityk utozsamiany jest z odczepionymi elementami Ja pacjenta.
Wazne zjawisko przeciwprzeniesienia – zdolnosc terapeuty do analizowania wlasnych

doswiadczen i odczuc powstajacych w reakcji na przeniesienie pacjenta i wykorzystanie tych
doswiadczen w psychoterapii.

6.2 KIERUNKI BEHAWIORALNE, PSYCHOLOGIA UCZENIA SIE, PSYCHOLOGIA
POZNAWCZA I ICH ZNACZENIE DLA PSYCHOLOGII KLINICZNEJ.

Wszystkie koncepcje laczy zalozenie, co do natury czlowieka: jako jednostki uczacej sie
nawyków, zachowan i kompetencji. Czlowiek to istota samoregulujaca sie, racjonalna, moze

zdobyc poczucie sprawstwa i kompetencji oraz skutecznosc wlasna.
Glównym zalozeniem jest srodowiskowosc, bo czlowiek ksztaltuje sie pod wplywem oddzialywan

zewnetrznych, jak inne organizmy.

Zdrowy jest ten czlowiek, który posiada przystosowawcze umiejetnosci, racjonalne
przekonania i jest zdolny do samoregulacji.

22

Patologia zachowania, reakcji emocjonalnych i nastawien powstaje zgodnie z prawami

warunkowania i uczenia sie. Typy patologii:

1. brak pozadanych przystosowawczych nawyków i czynnosci
2. wadliwe reakcje i nawyki oraz systemy zachowan (natretne reakcje, fobie itd.)

Diagnoza koncentruje sie na analizie zachowan i czynników oraz praw uczestniczacych w

wyuczonej patologii i nazywa sie analiza behawioralna.
Terapia polega na róznych formach warunkowania i uczenia sie oraz zmiany nawyków myslenia.

Klasyczny behawioryzm

- warunkowanie klasyczne Pawlowa

- warunkowanie instrumentalne Skinnera (wzmocnienia)

Neobehawioralne koncepcje

– modelowanie i spoleczne uczenie sie jako podstawa wyjasniania

zdrowia, patologii i terapii.

Uczenie sie przez modelowanie – Bandura!

?

efekt wyniku – nauczenie, ze zachowanie daje wynik

?

efekt rozhamowania – rozhamowujemy sie na skutek obserwacji pozytywnych efektów

patologicznych zachowan np. zaczynamy palic papierochy (ptfu!) w pubie, gdzie jest
mila atmosferka i przyzwolenie na palenie.

?

efekt zahamowania – gdy obserwujemy szkodliwe zachowanie, które zostalo ukarane

?

efekt facylitacji - ulatwienie przejmowania zachowania modela, gdy jest on lubiany,

podobny, bliski. Lub gdy jest duzo uczestników w warunkach tlumu.

Modyfikacja zachowan – terapia behawioralna przy wykorzystaniu mechanizmu modelowania.

Rotter –lokalizacja kontroli wzmocnien

Wewnetrzna – wzmocnienie jest spostrzegane jako konsekwencja wlasnych dzialan; czlowiek
wewnatrzsterowny

Zewnetrzna – zewnatrzsterownosc, wszystko zalez od otoczenia
Optymalna przewaga poczucia wewnetrznej lokalizacji kontroli i poczucia sprawstwa sprzyja

zdrowiu i rozwojowi.

Seligman – wyuczona bezradnosc

Istota uczy sie bezradnosci gdy spostrzega brak zwiazku miedzy wzmocnieniami, nagrodami i
karami, a jego zachowaniem. Wielokrotnie doswiadcza, ze wzmocnienia i wydarzenia sa poza

jego kontrola, on nie ma wplywu na zdarzenia.
Konsekwencje takich doswiadczen:

?

deficyty poznawcze – brak zrozumienia sytuacji

?

deficyty motywacyjne – obnizenie motywacji

?

deficyty emocjonalne – pojawia sie apatia, bezradnosc, lek, deprecha

Bezradnosc rozwija sie bardziej w zaleznosci od czynników tj: istotnosc wydarzen, chec

swobody wyboru i sprawstwa, ilosc porazek. Bezradnoscia mozna sie zarazic zyjac w

srodowisku,w którym osoby znaczace doswiadczaja bezradnosci wlasnie, a stan taki wytwarza
totalitarna organizacja zycia spolecznego i instytucji (domy staruszków, szpitale psychiatr.)

23

Podejscie poznawcze

Czlowiek jest istota racjonalna. Zdrowie wiaze sie z jakoscia wiedzy o swiecie i sobie.

Patologia wynika z deficytów i defektów tresciowych i formalnych struktur poznawczych.
Ellis ? 13 wlasciwosci zdrowia

Zaburzenia neurotyczne, depresyjne i wrogosc sa efektem internalizacji nielogicznych,
nieracjonalnych i nierealistycznych przekonan.

6.3 ORIENTACJA FENOMENOLOGICZNO – HUMANISTYCZNA

Zdrowie psychiczne to zalozony ideal czlowieka, do którego ludzie powinni dazyc; ideal ten
zaklada zdolnosc do rozwoju i realizacji wlasnych potencjalów – czyli samorealizacji. Zdrowie

wiaze sie przede wszystkim z funkcjami Ja i samorealizujacego sie podmiotu.

Logoteoria i logoterapia V.E. Frankla

?

Najwazniejsze w tej koncepcji to sens i potrzeba sensu, bo czlowiek poszukuje sensu

zycia, ukierunkowany jest na swiat wartosci.
?

Zdrowy czlowiek jest zdolny do zaspokajania potrzeby sensu, a ostatecznym sensem

istnienia czlowieka jest transcendencja.
?

Poczucie sensu pomaga przetrwac, czego Frankl doswiadczyl sam na sobie – byl wiezniem

obozu koncentracyjnego:-/
?

W odróznieniu od psychologów humanistycznych Frankl nie uznaje samorealizacji za cel

ostateczny, ale za efekt realizacji sensu.
?

Patologia polega na braku swiadomosci tego, ze czlowiek potrzebuje sensu albo na

frustracji w realizacji tej potrzeby.
?

frustracja egzystencjalna i nerwica egzystencjalna powstaje gdy czlowiek traci sens

istnienia. Nasilenie frustracji moze byc przyczyna zaburzen nerwicowych, tendencji
samobójczych. Zjawisko to wystepuje w sytuacjach przesytu, likwidacji stresu, wymagan i

zobowiazan. Moga pojawic sie objawy nudy, niezadowolenia, pustki i bezsensu i w koncu
poszukuje sie sposobów na wypelnienie tej pustki, czyli zabawy, pracy, zachowan

uzalezniajacych.
?

Logoterapia zmierza do poglebiania samoswiadomosci i odkrycia potrzeby sensu zycia

poprzez refleksje, badanie wartosci.
?

Frankl wyróznia: wartosci twórcze (praca, tworzenie), wartosci doznaniowe (kontakt ze

sztuka, milosc) i wartosci postawy, które nabieraja znaczenia w sytuacjach straty,

nieuleczalnej choroby. Frankl proponuje wtedy odwolanie sie do wartosci absolutnych i
duchowych.

Psychologia humanistyczna A.H. Maslowa

Najbardziej znana jest teoria motywacji i koncepcja hierarchicznej organizacji potrzeb. Obie
koncepcjce wyjasniaja postepowanie zdrowych i zaburzonych istotek. Realizacja potrzeb jest

stopniowa, zeby zaspokajac wyzsze to nizsze potrzeby musza byc juz zaspokojone. Sa

potrzeby niedoboru i potrzeby wzrostu (im wiecej tym lepiej) i tylko realizacja tych drugich,
czyli samoaktualizacja, gwarantuje zdrowie.

Zdrowie to proces rozwoju w kierunku pelni czlowieczenstwa, poznania i realizowania
potencjalów, czemu towarzyszy swiadome przezywanie siebie i otoczenia. Jest to dlugotrwaly

24

proces samorealizacji, integrujacy funkcjonowanie na wymiarze intrapsychicznym i w relacji

ze swiatem.

Patologia to defekt rozwoju na skutek trwalego niezaspokojenia potrzeb, braku samorealizacji.
Wiaze sie z tym zatracenie Ja i poczucie niautentycznosci. Wg Maslowa winna niezaspokajaniu

potrzeb jest kultura, a zdrowym mozna byc tylko w doroslosci. Terapia powinna polegac na
oddzialywaniu na otoczenie, które blokuje rozwój i na wzory kultury, które rozwój zaburzaja.

Terapia skoncentrowana na kliencie Carla Rogersa

Dla przypomnienia – pole fenomenologiczne – stworzone przez doswiadczenie i potencjalnie

dostepne swiadomosci. Swiadomosc to ta czesc doswiadczenia, która jest przedstawiona
symbolicznie. Wrodzona tendencja organizmu to dazenie do urzeczywistnienia doswiadczen

organizmu – Ja.
Zdrowy to ten, który zaspokaja potrzebe uznania ze strony otoczenia, potrzebe

samoakceptacji, jest otwarty na doswiadczenie i posiada spójne pojecia Ja. Proces
urzeczywistniania wlasnych mozliwosci nigdy sie nie konczy. Czlowiek zdrowy jest zdolny do

ciaglego rozwoju.
Patologia pojawia sie gdy otoczenie staje na drodze naturalnej tendencji do samorealizacji.

Szczególna rola warunkowej akceptacji stosowanej przez otoczenie. Rodzi sie konflikt, lek,

obrona ? 2 mechanizmy: niedopuszczania do swiadomosci i znieksztalcania w swiadomosci. W
polu fenomenologicznym powstaja doswiadczenia odszczepione od Ja. Przy glebszych

zaburzeniach moze dojsc do zaprzeczania tozsamosci, do pojec urojonych, co nazywamy
zmiana pojecia Ja.

Wg Rogersa obiektywna diagnoza osobowosci jest niemozliwa.
Terapia polega na tworzeniu warunków, które wywoluja zmiany w sposobie spostrzegania siebie

i otoczenia, poprawiaja samoocene, powoduja spójnosc Ja ? odblokowanie energii do
urzeczywistniania siebie. Od terapii skoncentrowanej na kliencie oczekuje sie:

- bezwarunkowo pozytywnego odniesienia do klienta (pelen szacunek, bez oceniania)

- zdolnosci do empatii i spojrzenia na problemy klienta z jego punktu widzenia
- autentycznosci i wewnetrznej zgodnosci terapeuty (co zaklada, ze terapeuta jest dojrzalym,

rozwijajacym, samoaktualizujacym sie czlowiekiem)
Nie mozna ograniczac samodzielnosci klienta, nalezy go sluchac, zachecac do ekspresji uczuc i

pomagac skoncentrowac sie na trudnych sprawach, klaryfikowac to, co istotne.
2 glówne procesy zachodzace w psychoterapii:

- doznawanie niesymbolizowane

- samoeksploracja (symbolizowanie, rozpoznanie i nazwanie zachodzacych procesów)

Terapia Gestalt Fredericka Perlsa

?

nacisk na terazniejszosc

?

motorem dzialania jest dazenie do samoaktualizacji i swobodnego rozwoju oraz tendencja

do zamkniecia postaci, dokonczenia spraw.
?

Osoba zdrowa jest w interakcji ze swiatem, wykorzystuje potencjaly. Czlowiek swiadomy

wlasnych doznan rozpoznaje swoje potrzeby i pobudzenia, podejmuje dzialania i w ten sposób

pozostaje w kontakcie z otoczeniem. Swiadome doznania tworza calosc, figure wyodrebniajaca

sie z tla. Wazne, aby stale zachodzila wymiana miedzy jednostka a otoczeniem. Zle sie dzieje,
gdy energia zostaje w ciele i powoduje chroniczne napiecie miesniowe ? bóle.

25

Retrofleksja - zwrócenie energii na siebie zamiast na zewnatrz

Patologia dotyczy zaburzenia wymiany miedzy Ja a swiatem. Sa rózne mechanizmy np.

introjekcja (wlaczenie do Ja czesci obcych), projekcja (rzutowanie na swiat cech
nieakceptowanych, nieuswiadamianych).

W procesie neurotycznym jest odrzucanie wlasnego Ja i unikanie kontaktu z naszym
doswiadczeniem. Ksztaltuje sie : Ja powinnosciowe Ja-Pan realizujace tylko oczekiwania

spoleczne, ze szkoda dla wlasnych potrzeb i pragnien, Ja – Poddany broni sie i czasem
oszukuje. Czlowiek jest caloscia psychocielesna, zaburzenia psychiczne powoduja zaburzenia

struktur cielesnych.

Celem terapii jest dotarcie do autentycznego Ja (usuniecie bloków napiec, zafalszowan i
ubytków w czlowieku). Poszerza sie swiadomosc doznaniowa, dociera sie do potrzeb i pragnien.

Perls wykorzystywal techniki psychodramy i pracy z 1 klientem na tle grupy. W toku terapii
uwalniane sa napiecia, silne reakcje emocjonalne, zachodzi proces domykania otwartych figur i

niezalatwionych spraw. Istotne sa wlasne decyzje klientów i ich poczucie odpowiedzialnosci.
David Laing – autor pojecia rozszczepionego Ja i scenariuszy rodzinnych. Wyjasnial

zaburzenia schizofreniczne. To przez oczekiwania i normy spoleczne czlowiek chcac nawiazac
kontakt z innymi ludzmi musi ukrywac swoje prawdziwe Ja i przyswoic Ja falszywe, czyli

przywdziac maske. Czlowiek zdrowy jest swiadom tych masek w kontaktach spolecznych, czuje

sie przez nie ograniczany, ale ma zdolnosc dotarcia przez nie do Ja prawdziwego. Sluzy temu
eksperymentowanie swoimi uczuciami w sytuacji akceptacji. W schizofrenii u podloza jest lek,

które powoduje, ze Ja falszywe stanowi twierdze odgraniczajaca od bolesnych przezyc.
Czlowiek chory moze sie bronic jedynie przez ucieczke w szalenstwo, doznajac rozszczepienia

miedzy Ja-prawdziwym a Ja-falszywym, przy czym doswiadcza leku przed wchlonieciem i
depersonalizacja. Terapia polega na towarzyszeniu osobom z rozszczepionym Ja, blisko i

bezpieczny kontakt pozwala odzyskac poczucie pewnosci.

6.4 ORIENTACJA INTERAKCYJNO-SYSTEMOWA W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

Czlowiek jest istota spoleczna i nic co spoleczne nie jest mu obce ;-p. Czlowiek rozwija sie w

srodowisku spolecznym, ono tez wspóldecyduje o zagrozeniach i patologii. Wazne sa interakcje
wzajemne, cechuje je cyrkularnosc. Jednostki nie mozna zrozumiec odrywajac ja od

spolecznego kontekstu.

Czlowiek zdrowy jest zdolny do komunikowania sie ze swoim spolecznym otoczeniem w sposób
otwarty i partnerski. Jest czescia systemu np. rodzinnego, który wraz z nia przechodzi

zmiany i adaptacje do zmian.

Podejscie komunikacyjne do analizy zdrowia i zaburzen, diagnozy i terapii

Don Jackson, Virginia Satir, Jay Haley, John Weakland, Paul Watzlawik i lider Gregory

Batesom
Zachowania komunikacyjne sprzyjaja zdrowiu gdy sa partnerskie (otwartosc, bezposrednosc,

uwazne sluchanie itp.). Wazna jest tez spójnosc komunikatów werbalnych i niewerbalnych.

Koncepcja podwójnego zwiazania Batesona, Jacksona, Halyea i Weaklanda

Odnosi sie do specyficznego komunikowania sie rodzin z pacjentami schizofrenicznymi, w

warunkach tj.:

?

ktos pelni role ofiary

26

?

gdy powtarzaja sie serie komunikatów

?

pierwotny negatywny nakaz: Nie zachowuj sie tak, bo zostaniesz ukarany lub „Jesli nie

zachowasz sie tak, spotka Cie kara” pozostaje w konflikcie

?

z wtórnym nakazem negatywnym – Nie traktuj tego tak powaznie, Nie traktuj tego jako

kary, „Nie musisz podporzadkowywac sie moim nakazom” itd.

?

trzeci nakaz zakazuje ofierze wyjscia z pola

Czasem zaprzeczeniem komunikatu moze byc niespójnosc komunikatu werbalnego i
niewerbalnego.

Swietny przyklad ? str 122

Podejscie Watzlawicka i szkola mediolanska Selivini-Palazzoli

Negowanie znaczenia czynników intrapsychicznych. Zdrowie i patologia wynikaja z wzorów

interakcji i regul komunikowania sie. Przez pytania okrezne (cyrkularne) mozna zebrac wiele
informacji o relacjach w rodzinie. Inna technika to technika paradoksalna. Terapeuta w

patologicznych rodzinach rozpoznaje zasady gry, a potem nie zmieniaja graczy, nie daza do
zmian intrapsychicznych, a zmieniaja reguly gry – uzdrowienie zasad komunikowania sie.

Virginia Satir zwracala uwage na poczucie wlasnej wartosci i miejsce w rodzinie. Opracowala
style patologicznej komunikacji:

?

styl zjednywacza – pomijanie swych uczuc, dostosowywanie sie do innych ludzi

?

styl obwiniacza – krytykowanie innych, zeby wydac sie silnym

?

styl komputerowo racjonalny – unikanie emocji, gestykulacji, kontaktu wzrokowego,

sztywnosc

?

styl maciciela – rozladowywanie rozmowy przez wprowadzanie tresci nie zwiazanych

Koncepcje strukturalne – strukturalna terapia rodziny

Minuchin
Kazdy z czlonków rodziny moze nalezec do róznych podsystemów i pelnic rózne role. Waznym

elementem struktury rodziny sa granice – reguly przynaleznosci do systemu i podsystemu oraz

reguly interakcji i komunikowania sie. Granice moga byc jasne albo sztywne albo rozmyte.
Patologia jednostkowa jest przejawem patologii systemu rodzinnego. Zaburzenia wynikaja ze

zle funkcjonujacych granic. Forma patologii moze byc tez koalicja. Terapia strukturalna
rodziny jest realizowana w kilku fazach. Najpierw terapeuta przylacza sie do rodziny,

nastepnie wspólnie z nia odkrywa jej strukture, by w trzeciej fazie dokonac restrukturacji
rodziny.

Zdrowa rodzina sklada sie z jasno oddzielonych podsystemów o okreslonej hierarchii i

systemie ról i wymagan. Czlonkowie komunikuja sie w sposób otwarty i pelniac okreslone
funkcje sprzyjaja rozwojowi i adaptacji systemu rodzinnego, w którym istnieje tez równowaga

pomiedzy poczuciem wlasnego Ja i przynaleznoscia do rodziny. Granice sa przepuszczalne i
elastyczne (jasne).

Rozdzial VII

Odniesienia, punkty widzenia dotyczace diagnozy klinicznej:

(1) ogólnometodologiczne

(2) wynikajace z przyjecia zalozen epistemologicznych okreslonego paradygmatu

27

(3) modelowe

(4) celowosciowe

(5) typ badania

7.1 PSYCHOLOGICZNA DIAGNOZA ZDROWIA I ZABURZEN Z PERSPEKTYWY
METODOLOGII BADAN PSYCHOLOGICZNYCH

Diagnoze mozna opisywac dwojako:

?

jako postepowanie diagnostyczne – proces diagnozy

?

jako wynik badania – orzeczenie

Prediagnostyczny etap diagnozy – fakty natury psychologicznej: historia zycia pacjenta, jego
doswiadczenie, kontakty z lekarzem, terapeuta, przekonania, wartosci, dazenia, idealy itd.

Dalej sa blubry, ze lepiej jak pacjent dobrowolnie przychodzi do psychologa, ze zawsze jest
obecny lek przed badaniem i ocena i wazne jest nawiazanie wstepnego kontaktu, co

doprowadza do zaufania interpersonalnego. I wazna jest etyka, etyka i jeszcze raz etyka.

Etapy badania diagnostycznego

1. sformulowanie problemu

2. stawianie i weryfikacja hipotez – badanie diagnostyczne

Sa tu 2 podejscia:

?

teoretyczno funkcjonalne

?

empiryczno korelacyjny (odpowiada tak lub nie, nie szuka uzasadnien w dynamice
osobowosci i mechanizmach kompensacyjnych)

?

schemat str 136

3. opracowanie wyniku diagnozy

Po zakonczeniu badania psycholog wycofuje sie z interakcji z pacjentem i wykonuje
zadanie poznawcze: analizuje dane, porównuje z teoria i znanymi w psychologii

prawidlowosciami. Czasem tez konsultuje wyniki badan w gronie specjalistów i

opracowuje rózne wnioski diagnostyczne do mniej lub bardziej rozbudowanych
orzeczen. Gdy diagnoza jest powiazana z procesem terapii terapeuta zapisuje przebieg

diagnozy. Wynik badania zasadniczo sklada sie z:

danych wstepnych (ogólne dane o pacjencie, powód zgloszenia i oczekiwania)

aktualnego zachowania i opisu sytuacji

danych biograficznych

danych srodowiskowych i danych o dzialaniach np. nauka, praca, rodzina

danych z badan testowych i wnioski

opisu zaburzenia, hipotetycznego wyjasnienia jego mechanizmu i etiologii oraz

patogenezy oraz charakterystyki podmiotowych i srodowiskowych zasobów

wniosków ogólnych i wskazan do interwencji selekcyjnej lub pomocnej

Oczekuje sie, aby wynik diagnozy skladal sie z:

opisu zaburzen / zdrowia

wyjasnienia mechanizmów zaburzen / zdrowia

okreslenia przyczyn zaburzen / zdrowia (patogeneza, salutogeneza)

28

wniosków i wskazan do interwencji

Diagnoza zaburzen (objawów, mechanizmów, przyczyn)
Diagnoza zasobów jednostkowych i srodowiskowych

Diagnoza calosciowa = diagnoza negatywna / diagnoza pozytywna

4. Znaczenie celu badan

Cel okreslany przez samego badanego

Okreslony zewnetrznie np. przez czlonków rodziny

Instytucje: wojsko, szkola

Specjalisci: lekarze, nauczyciele

Cele kliniczne:

a) Selekcyjne – rozpoznanie i zaklasyfikowanie ? diagnozy sprawnosci, kompetencji,

orzeczenie co do kategorii inwalidztwa, itd.

b) Interwencyjne – z zastosowaniem pomocy

5. Komunikowanie diagnozy

Wazne, aby dostosowac sie do odbiorcy, nie etykietowac, bo to wzmaga proces
naznaczania osoby badanej. Czasem jest to orzeczenie dla innego specjalisty.

Jatropatogenia – uszkadzajace dzialanie blednych form komunikowania diagnozy.
Jatrogenne sa informacje zagrazajace, niezgodne z oczekiwaniami pacjenta co do

zdolnosci, kompetencji itd. Niekorzystne jest stosowanie okreslen niezrozumialych,
niejasnych, wieloznacznych, zargonowych. Psycholog powinien sprawdzic jak pacjent

odebral informacje, jak je rozumie i ocenia.

7.2 MODELE PSYCHOLOGICZNEJ DIAGNOZY KLINICZNEJ

Model nozologiczny – róznicowy str143

Jest podobny do diagnozy lekarskiej. Diagnoza taka ma charakter selekcyjny i niekiedy
pomocniczy dla lekarza psychiatry, gdy ma on watpliwosci.

Przyklad: „Czy zaburzenia nastroju pana X maja charakter depresyjny czy lekowy?”

Ustalamy tym modelem postac psychopatologii i jej nasilenie. Stosujemy go do celów
selekcyjnych, w miare obiektywnie. Wynik jest czesto etykieta klasyfikacyjna. Niesie to

ryzyko uprzedmiotowienia pacjenta i stygmatyzacji. Model ten nie sluzy pelnemu rozwojowi
psychologa klinicznego.

Model funkcjonalny str 145

Psycholog moze w pelni wykorzystac swoja wiedze i umiejetnosci. Celem diagnozy jest forma
psychologicznej interwencji pomocnej. Zwykle pacjent stawia problem i oczekuje od

psychologa porady, jakiejs formy pomocy. W tym modelu jest maksymalnie podmiotowe

podejscie do badanego.
Typowy problem to „zycie dla mnie stracilo sens, nic mnie nie cieszy, chcialabym wiedziec skad

to sie bierze, chcialabym podjac terapie”.

DIAGNOZA CALOSCIOWA =

29

Model psychospoleczny diagnozy klinicznej i podjecie protodiagnozy

Ten model uwzglednia kontekst spoleczny diagnozy.

Protodiagnoza – proces w spoleczenstwie, w trakcie którego wyodrebnia sie nieprzystosowane
jednostki, które trzeba skierowac do specjalisty, aby podjeto wobec nich specjalne

postepowanie – diagnoze i terapie. Np rozpoznanie przez nauczyciela trudnego ucznia, a przez
meza swirujaca zonke.

c.d.n.

tu bedzie model!!

:*

Psychospoleczna diagnoza, jak widac powyzej jest diagnoza z pacjentem. Psycholog jest
posrednikiem miedzy spoleczenstwem, a pacjentem. Diagnoza uwzglednia interes pacjenta, ale

tez interes spoleczny np. rodziny, szkoly, partnera.

W tym podejsciu psycholog odwiedza szkoly, rodziny i integruje rózne sposoby patrzenia na to
samo i negocjuje miedzy stronami.

Wartoscia tego modelu jest zmniejszenie barier informacyjnych miedzy psychologiem
diagnosta a spoleczenstwem, jednak slaba strona to oslabienie podmiotowego charakteru i

wielka trudnosc praktycznego realizowania takiego wzoru.

7.3 PSYCHOLOGICZNA DIAGNOZA KLINICZNA Z NASTAWIENIEM NA
PROBLEMY SPOLECZNE

Diagnoza kliniczna grupy

Problem

definiowany
przez

psychologa po
badaniu,

komunikowany

pacjentowi

P

R

O

T

O

D

I

A

G

N

O

Z

A

Problem z

perspektywy
pacjenta

BADANIE I

Problem

definiowany
przez

psychologa

Pacjent okresla swój stosunek do nowego ujecia problemu

Modyfikacja i wspólna

definicja problemu

BADANIE II negocjowane

Komunikowanie

diagnozy
autorom

protodiagnozy
i innym

odbiorcom

30

Przedmiotem diagnozy moga byc: cele grupowe, normy, interakcje, sposoby komunikowania sie,

a takze struktura grupy, pozycje czlonków, styl kierowania grupa itd. W grupie treningowej,

terapeutycznej diagnozujemy dynamike grupy.
Waznym celem diagnozy grupy jest ocena jej dysfunkcjonalnosci. Zawsze patrzy sie na

funkcjonowanie grupy pod katem wymiaru zdrowia i zaburzen oraz zmian w tych zakresach.

Ekspertyza psychologiczna

Chodzi o rozpoznanie zdarzen, sytuacji spolecznych ze wzgledu na wage, dotkliwosc i potrzebe

zmian. Ta diagnoza bierze pod uwage problem spoleczny z uwzglednieniem kontekstu

spolecznego i jednostkowego. Ekspertyze wykonuje specjalista lub nawet zespól specjalistów.
Powazna sprawa, definicja problemu nie jest prosta!

Ekspertyza sadowa – szczególne badanie diagnostyczne, które zarzadza sad w sprawach
poczytalnosci ludzi stajacych przed sadem w róznych sprawach.

Ekspertyza moze tez dotyczyc monitorowania problemów spolecznych – poziomu zdrowia i jego
zagrozen. No duzo by o tym mozna jeszcze napisac:-))

7.4 WYBRANE PROBLEMY ZASTOSOWANIA METOD W DIAGNOZIE
KLINICZNEJ

Metody kliniczne w praktyce diagnostycznej psychologa to obserwacja, wywiad i rozmowa

psychologiczna. Teraz krótkie omówienie, bo de facto mamy to juz przecwiczone.

Obserwacja

Celowe spostrzeganie zachowan i innych wskazników procesów i cech psychicznych, jest
uznawana za metode podstawowa. Diagnosta rejestruje w pamieci, na tasmie lub video rózne

wskazniki:

?

Konstytucjonalne: np. wychudzone dziewcze z duza niedowaga wskaznikiem

anoreksji; chodzi o budowe ciala, proporcje, mase ciala itp.

?

Fizjologiczne: np. przyspieszony oddech, tetno, wyzsze cisnienie, pocenie sie itp.

jako wskazniki stresu

?

Behawioralne przebiegajacych procesów, istniejacych cech psychicznych:
obserwacja mimiki, pantomimiki, postawy ciala, proksemiki, paralingwistycznych

wskazówek mowy, sposobu mówienia, komunikowania sie, sposoby milczenia,
zapominania itp.

?

Przedmiotowe: wytwory badanego lub rzeczy do niego nalezace

Dane te zbierane sa podobnie, róznice wsród specjalistów zaczynaja sie w momencie

interpretacji. Inaczej interpretuje sie idac za Rogers’em, inaczej za Freud’em ;-p

Obserwacja jest tez forma weryfikacji danych uzyskanych inaczej, bada sie zgodnosc
ekspresji werbalnej i niewerbalnej. Czasem obserwacja jest metoda z wyboru, gdy dzieci nie

potrafia jeszcze mówic lub gdy badany nie chce i juz.
Rodzaje obserwacji: spontaniczna, samodzielna lub towarzyszaca rozmowie, ogólna lub

analityczna, nastawiona na zaimki dzierzawcze (to wskaznik egocentryzacji).
Obserwacja moze miec postac arkusza lub skali ? zmniejszenie subiektywizmu. Rejestruje sie

wtedy z góry przewidziane wskazniki np. aktywnosci, niepokoju, ekspresji zlosci, wytrwalosci
itd.

31

Wywiad

Forma zbierania informacji o osobie badanej od innych osób. Psycholog zbiera dane o
pacjencie, jego zachowaniu, sytuacji i warunkach zycia.

Wywiad jest szczególnie wazny w przypadkach interwencji kryzysowej.

Rozmowa psychologiczna:
Jest to metoda komunikowania sie z pacjentem,

aby zdobyc informacje o problemach badanego, celach podjetego z psychologiem kontaktu;

jest rozmowa polegajaca na wymianie informacji umozliwiajacych opis
i zrozumienie problemów, sposobów reagowania, przezywania, doswiadczanych trudnosci,

pojawiajacych sie zaburzen i zdrowych cech osoby badanej.
Rozmowa ta sprzyja nawiazaniu kontaktu i uzyskaniu zaufania interpersonalnego.

Metody projekcyjne

To techniki zwolenników psychoanalizy; Przy zadaniach otwartych i wieloznacznych badani
ujawniaja swoje przezycia, nastawienia, konflikty i przedswiadome tresci.

Np.

test Rorschacha

: zawiera 10 tablic z plamami atramentowymi, badany ma powiedziec, co

widzi. W tej metodzie koduje sie i ocenia m.in.

?

lokalizacje wypowiedzi

?

determinante wypowiedzi (ksztalt, barwa, wrazenie ruchu)

?

tresc wypowiedzi (ludzie, zwierzeta, przedmioty, natura)

?

czestosc wystepowania w populacji

Badanie testem Rorschacha umozliwia okreslenie aspektu ekspresyjnego, znaczeniowego i

adaptacyjnego osobowosci, wymaga jednak wiedzy i sporej praktyki od psychologa.

Test Apercepcji Tematycznej TAT i dzieciecy odpowiednik CAT

: sklada sie z tablic

tematycznych przedstawiajacych sytuacje spoleczne. Badany ma ulozyc opowiadanie na temat

obrazka, co czuja i mysla bohaterowie, jak sie zakonczy itp. Analiza opowiadan umozliwia
okreslenie dominujacych potrzeb i nacisków, a takze ocene konfliktów. Jezeli badany

identyfikuje sie z postacia z obrazka to mozna poznac jego cechy, cechy obiektów, z którymi
jest w relacji i formalne cechy osobowosci, poziom jej integracji i adaptacyjnosci.

Projekcyjne techniki rysunkowe

: rysunek postaci ludzkiej, rysunek rodziny, drzewa, domu itp.

W analizie rysunków ocenia sie:

?

aspekty formalne – lokalizacja i wielkosc rysunku, odleglosci pomiedzy elementami,

kreske, nacisk, starannosc.

?

Aspekty tresciowe – co i kogo autor przedstawia, w jakich barwach, ale tez czego na

rysunku brakuje.

Techniki skojarzen slownych

: naleza tu:

?

klasyczny eksperyment skojarzeniowy Junga,

?

test niedokonczonych zdan

?

test niedokonczonych historii

32

Testy psychometryczne w diagnozie klinicznej

Sa to metody do obiektywnej oceny potencjalów – zdolnosci ogólnych, specjalnych oraz

deficytów. No i wypada znac sie na psychometrii :-)) czytac instrukcje i poprawnie obliczac
wyniki.

Najpopularniejszy jest Wechsler oczywiscie. Skala ta wraz z analiza klinicysty moze dac
informacje o schizofrenii, uposledzeniu umyslowym (IQ=

<

69pkt), uszkodzeniach OUN

(wskaznik deterioracji ? stosunek skali slownej do bezslownej).

Kwestionariusze

Wykorzystuje sie zasade samoopisu i mozna je konstruowac niezaleznie od teorii.
Najpopularniejszy kwestionariusz o rodowodzie kliniczno-empirycznym to tajemniczy

MMPI

.

Sklada sie z 10 skal klinicznych:

1. Hipochondria - Hp

2. Depresja - Dp

3. Histeria –Hy
4. Psychopatia – Pd

5. Meskosc/Kobiecosc – Mf
6. Paranoja – Pa

7. Psychastenia – Pt
8. Schizofrenia – Sc

9. Mania – Ma

10. Introwersja spoleczna - Si

Robi sie profil osobowosci i ocenia poziom zdrowia, zagrozenia, patologie i rodzaj patologii.

Troche duzo jest pozycji, bo od 336-550!!! To jest kwestionariusz wielowymiarowy, bo inne np.
Eysencka ma mnie wymiarów – bada neurotyzm i ekstrawersje.

Spielberger ? poziom leku
Beck ? depresja

CISS Endlera i Parkera ? strategie radzenia sobie ze stresem
SOC ? poczucie koherencji (zasoby odpornosciowe, cechy wspomagajace zdrowie)

Eksperyment kliniczny – patopsychologiczny
Mozna po prostu wybrac sobie cos i sprawdzic, czy tak bedzie za pomoca eksperymentu.

Rozdzial VIII – ostatni do egzaminu

POMOC PSYCHOLOGICZNA:

Psychoterapia

Interwencja kryzysowa

Rehabilitacja psychologiczna

Psychoprofilaktyka (psychologiczna prewencja)

Promocja zdrowia

Poradnictwo i konsultacja grup samopomocy

8.1 ISOTA POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ I JEJ UWARUNKOWANIA

33

Pomoc psychologiczna to rodzaj czynnosci lub jako typ interakcji spolecznej, czy tez relacji

spolecznej o charakterze profesjonalnym.

Jesli to czynnosc ? czynnosc prospoleczna
Korzysc innego czlowieka, jego zmiany ? zachowania allocentryczne

Korzysc grupy ? zachowania socjocentryczne
Dobro innych z pominieciem siebie ? zachowania altruistyczne (w interwencji kryzysowej, w

pracy z rodzina z problemem alkoholowym, przy tsunami itp.)
Pomoc psychologiczna mozna analizowac z punktu widzenia interakcji spolecznej i relacji

spolecznej. W relacji pomagania bardzo wazna jest cecha: zaufanie interpersonalne. Trzeba

stosowac zdystansowana troske, bo inaczej wypalenie zawodowe grozi.
Cechy pomagajacego:

(1) pozytywny stosunek do ludzi, zainteresowanie, troska, chec niesienia pomocy, empatia,

motywacja

(2) zdolnosc do zachowania wlasnej odrebnosci i przyzwolenia na odrebnosc innej osobie,

wysokie kompetencje komunikowania sie, zdolnosc do zmiany zachowan w zaleznosci i

od potrzeb wspomaganego i specyfiki sytuacji

4 modele atrybucji przyczyn i odpowiedzialnosci za geneze problemu i jego rozwiazanie:

(

++

) model moralny – osoby zywia przekonanie o odpowiedzialnosci za problem i jego

rozwiazanie. Zaleta jest silna wlasna motywacja do zmian, a wada skazanie na samotna walke z

trudnosciami, gdy ta atrybucja nie jest trafna.
(

-+

) model kompensacyjny – czlowiek nie jest odpowiedzialny za swoje problemy i bieda wynika

z tego, ze zyjemy pod takimi a nie innymi rzadami itd. Ludzie cierpia z powodu pokrzywdzenia

przez los. Pomoc koncentruje sie na podtrzymaniu emocjonalnym i podtrzymaniu motywacji do
dzialania.
(

--

) model medyczny – ludzie z problemami i zaburzeniami twierdza, ze nie ponosza

odpowiedzialnosci za powstanie problemu i jego rozwiazanie. Percepcja siebie jako niezdolnego

do kierowania wlasnym zyciem. Profesjonalista z takim modelem bedzie bezosobowy, bedzie

uprzedmiotawial ludzi majac przy tym wysokie poczucie skutecznosci i mocy.
(

+-

) model oswiatowy – ludzie sa odpowiedzialni za powstanie problemu, ale nie za jego

rozwiazanie. Czasem np. trzeba zaakceptowac uzaleznienie i poddac sie detoksykacji.
Stosowanie modelu medycznego i oswiatowego powinno byc uzasadnione ciezkim stanem

choroby, zagrozeniem zycia. Dobrze jak pacjent i psycholog kieruja sie podobnymi modelami.

8.2 RODZAJE POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ KLINICYSTY – OGÓLNA
CHARAKTERYSTYKA

P S Y C H O T E R A P I A

Polega na swiadomym, celowym i programowym oddzialywaniu psychologicznym w celu usuniecia
lub zmniejszenia zaburzen w funkcjonowaniu psychicznym, somatycznym i spolecznym oraz

usuniecia ich psychospolecznych przyczyn.
Psychoterapeuta musi posiadac licencje itd. W psychoanalizie obowiazuje analiza wlasna i

okresowa superwizja. W innych kierunkach tez jest jakis tam wglad we wlasne mechanizmy, w
mocne strony uwarunkowane biografia doswiadczeniami itd.

34

Sprawdzianem profesjonalizmu jest umiejetnosc ustalania z klientem kontraktu

terapeutycznego – umowa dotyczaca celu terapii i jej przebiegu. Celem jest takze

podkreslenie, ze za wyniki pacjent jest wspólodpowiedzialny. Ogólnie ten kontrakt ma byc
gwarantem bezpieczenstwa dla pacjenta.

Psychoterapia dziala na plaszczyznie psychologicznej przez uruchomienie mechanizmów
psychologicznych. Najczesciej jest to oddzialywanie werbalne, niewerbalne, organizowanie

sytuacji i tworzenie zwiazku terapeutycznego (odpowiedniej relacji klient / psychoterapeuta).

Zjawiska zachodzace w psychoterapii – procesy i zmiany:

- uczenie sie, zmiana zachowan ? behawioryzm
- modelowanie, uczenie sie kompetencji i wlasnej skutecznosci

- zmiana przekonan, nastawien, schematów poznawczych o sobie i swiecie, zmiana stylu
myslenia ? podejscie poznawcze

- proces wgladu (intelektualny, emocjonalny) ? wszystkie kierunki psychoterapii
- rozladowanie napiec i ekspresja emocji ? katharsis w psychoanalizie

- relacja terapeutyczna pacjent/terapeuta ? psychoterapia skoncentrowana na kliencie
- przeniesienie uczuc i postaw na terapeute ? koncepcje dynamiczne

- opór jako proces prowadzacy do zmiany ? psychoanaliza

- i wiele wiele innych.

Psychoterapia grupowa

W psychoterapii grupowej wykorzystuje sie cechy i procesy zachodzace w grupie do celów

terapeutycznych. Grupy terapeutyczne moga miec charakter otwarty lub zamkniety, tzn. sklad
grupy albo sie zmienia albo wszyscy w tym samym czasie rozpoczynaja i koncza terapie.

Terapeutyczne wlasciwosci grupy:

?

poczucie przynaleznosci; grupa moze byc zródlem wsparcia i zapobiega uczuciu

osamotnienia

?

daje poszerzone wlasciwosci uczenia sie, zbierania doswiadczen

?

zachodzi modelowanie i uczenie sie kompetencji

?

czlonkowie doswiadczaja jak sa spostrzegani przez innych

Procesy terapeutyczne sa animowane przez zachowania i postawy terapeuty i koterapeuty

oraz wzmacniane przez dynamike grupy.
(inne nazwy: grupowa terapia analityczna, grupowa terapia zachowania, podejscie systemowe
?

terapia rodzinna)

Interwencja kryzysowa

Jest forma pomocy interdyscyplinarnej. Osoby w sytuacji kryzysu wymagaja systemowej i
wszechstronnej pomocy: prawnej, ekonomicznej, medycznej, spolecznej i psychologicznej.

Psycholog musi wiec byc przygotowany do zespolowej pracy. Sa to dzialania polegajace na
wsparciu emocjonalnym i podtrzymaniu.

Kryzys – stan zwrotny, cechuje go duze napiecie emocjonalne, obawa utraty kontroli, uczucie
przerazenia, poczucie bezradnosci, dezorganizacja zachowania, objawy somatyczne. Osoba

jest wyczerpana i wymaga pomocy z zewnatrz, by odzyskac równowage i kontrole nad zyciem.

35

Podstawa interwencji kryzysowej jest szybka diagnoza sytuacji kryzysowej, uwzglednia sie

caly czas kontekst spoleczny. Trzeba okreslic zasoby jednostki i na co moze liczyc wsród

rodziny itd.
Czasem interwencja kryzysowa przybiera forme psychoterapii, gdy kryzys jest konsekwencja

przewleklego stresu i traumy, które spowodowaly zaburzenia funkcjonowania.

Pomoc psychologa klinicznego wobec osób niepelnosprawnych – rehabilitacja

Rehabilitacja moze dotyczyc rzeczywistej niepelnosprawnosci – fizycznej, ale

niepelnosprawnosc rozumiana psychologicznie moze byc zwiazana z przezyciem wydarzenia

traumatycznego oraz urazu fizycznego i psychicznego. Moze sie laczyc z procesami zaloby po
stracie czesci ciala i pelnosprawnosci organizmu. Trzeba pokonac kryzys, do którego ciezko sie

przygotowac.
Celem rehabilitacji jest uzyskanie wyzszych poziomów przystosowania osobistego i

spolecznego oraz rozwoju ludzi niepelnosprawnych.

Podstawowe zagadnienia psychoprofilaktyki, prewencji patologii

To nie to samo, co promocja zdrowia!!

Sa to dzialania majace na celu obnizenie prawdopodobienstwa wystapienia zaburzen w

funkcjonowaniu. Cel ten osiaga sie przez przeciwdzialanie czynnikom ryzyka i wzmacnianie
zasobów.

Czynniki ryzyka:

a) sytuacyjne (stres wydarzen)

b) rozwojowe (okresy krytyczne w rozwoju)
c) temperamentalne (wysoka reaktywnosc i niska wytrzymalosc)

d) osobowosciowe (zwiazane z poszukiwaniem stymulacji, typem wiedzy i schematów)

Oddzialywanie na czynniki ryzyka nazywa sie w profilaktyce strategia negatywna ? negatywne

kampanie antyalkoholowe, antyrakowe. Strategie negatywne budza reakcje oporu, zwane

reaktancja. Strategia pozytywna natomiast odwoluje sie do wzmacniania zasobów
odpornosciowych i ksztaltowaniu kompetencji potrzebnych do przeciwdzialania zagrozeniom.

Takze programy nastawione na podnoszenie jakosci zycia. (sa to strategie wlasciwe dla
promocji zdrowia)

Dzialania prewencyjne w przeciwnosci do promocji zdrowia sa nastawione glównie na grupy
ryzyka ? profilaktyka chorób onkologicznych. W modelu promocyjnym myslenie przyczynowo

skutkowe nie jest najwazniejsze.

Podzial prewencji wg Caplan’a:

a) prewencja pierwotna – wlasciwa, polega na zmniejszeniu prawdopodobienstwa

wystapienia zaburzen poprzez przeciwdzialanie czynnikom ryzyka

b) wtórna – gdy wykryto sygnaly zaburzen i dazy sie do powstrzymania rozwoju patologii

(tu mozna wykorzystywac metody wlasciwe dla terapii)

c) prewencja trzeciego stopnia – zapobieganie skutkom przebytej choroby, hospitalizacji

oraz przeciwdzialanie nawrotom. W psychiatrii ten typ prewencji zaliczany jest do
rehabilitacji i opieki srodowiskowej.

36

Promocja zdrowia – udzial psychologa klinicznego

Promocja zdrowia jest to proces umozliwiajacy kazdemu czlowiekowi zwiekszenie

oddzialywania na wlasne zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymywania. Z psychologicznego
punktu widzenia jest to zespól dzialan profesjonalnych psychologów, których celem jest

podnoszenie swiadomosci zdrowia, ksztaltowanie i utrwalanie zachowan potrzebnych dla
rozwoju i utrzymania zdrowia jednostki.

Promocja zdrowia jest ruchem globalnym, pomaga rozwijac potencjaly i rozszerzac
odpowiedzialnosc za zdrowie wlasne i innych.

Zadania systemowe promocji zdrowia:

- budowanie prozdrowotnej polityki panstwa
- tworzenie srodowisk sprzyjajacych zdrowiu

- wzmacnianie dzialan spoleczenstwa na rzecz zdrowia
- rozwijanie indywidualnych umiejetnosci sluzacych zdrowiu

- reorientacja sluzby zdrowia
Mozna tu mlody psychologu znalezc miejsce dla siebie.

Psychologie mozna wykorzystac przy promocji zdrowia w dwojaki sposób:

a) upowszechnienie nowoczesnej wiedzy psychologicznej

b) ksztaltowanie zachowan sprzyjajacych zdrowiu

Poradnictwo psychologiczne, dzialalnosc konsultacyjna

Psycholog moze pelnic funkcje doradcy. Pomaga wtedy osobom zdrowym przy trudnosciach w

adaptacji do zmian zyciowych.

Psycholog kliniczny jako konsultant grup samopomocy

Grupa samopomocy – ich celem jest wzajemna pomoc w rozwiazywaniu wspólnych problemów

osobistych i spolecznych, które zrzeszaja na zasadach dobrowolnosci osoby o podobnych

doswiadczeniach zyciowych lub trudnosciach.
Np. stowarzyszenie bylych pacjentów psychiatrycznych

Najstarsza grupa samopomocy jest AA.
Sa tez grupy, których czlonkowie sa pod stresem np. Amazonki, ludki po zabiegach itp.

Koniec :)

Moze byc kilka bledów i literówek.
Uwag nie kierowac pod adres

[e-mail]

:)