Prawo Spolek Handlowych

Prawo spółek handlowych

Wybrane zagadnienia

Skrypt dla aplikantów radcowskich

Okręgowej Izby Radców Prawnych

w Warszawie

Robert Szyszko

O S
PÓ

ŁE

K HA

t d

ap
lik

tó

ich

P w W

Prawo sPółek

handlowych

wybrane zagadnienia

skrypt dla aplikantów radcowskich

Robert Szyszko

Okręgowa Izba Radców Prawnych

Warszawa 2011

Prawo sPółek handlowych

wybrane zagadnienia.

skrypt dla aplikantów radcowskich

Redakcja:

Robert Szyszko

stan prawny: lipiec 2011

Okręgowa Izba Radców Prawnych

ul. Żytnia 15 lok. 16

01-014 Warszawa

tel. 22 862 41 69 (71)

fax 22 862 41 73

e-mail: oirpwarszawa@oirpwarszawa.pl

www.oirpwarszawa.pl

ISBN 978-83-928320-1-0

Opracowanie graficzne, skład i druk:

Foxrabbit Designers

Spis treści

1. informacje podstawowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.1. Umowa spółki handlowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.1.1. Umowa spółki handlowej w systemie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.1.2. Pojęcie, charakterystyka i funkcje umowy spółki handlowej . . . . . . . . . . . 9

1.1.3. Stosowanie przepisów KC do stosunku spółki (art. 2 KSH) . . . . . . . . . . . . 10

1.1.4. Rodzaje spółek i ich charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.1.4.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

1.1.4.2. Spółki osobowe i kapitałowe – podobieństwa i różnice . . . . . . . . 14

1.2. Stosunki prawne powiązane ze stosunkiem spółki handlowej

– wybrane zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.2.1. Umowy (porozumienia) przygotowywujące powstanie (utworzenie)

spółki handlowej (umowy przedzałożycielskie spółek handlowych)

– wzmianka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.2.2. Umowy dotyczące wykonywania praw udziałowych

(umowy wspólników) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.3. Prawo grup spółek (prawo holdingowe/koncernowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.3.1. Istota dominacji – zależności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.3.2. Konsekwencje uzyskania pozycji dominującej nad spółką handlową . . . . 19

1.3.2.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.3.2.2. Ograniczenia i obowiązki wynikające z ogólnego prawa

holdingowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

1.3.2.3. Regulacje szczególne dominacji – zależności . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2. zagadnienia wspólne dla spółek handlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.1. Problematyka spółek handlowych „w organizacji” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2.1.1. Spółka kapitałowa „w organizacji” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

2.1.2. Spółka osobowa „w organizacji” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2.2. Wkłady i udziały (prawa udziałowe) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.2.1. Wkłady. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.2.2. Prawa udziałowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

2.3.

Firma spółek handlowych (art. 432–4310 . . . . . . . . . . . . . . . . . KC) 30

2.3.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

2.3.2. Zasady prawa firmowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2.4. Prokura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.4.1. Pojęcie prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

2.4.2. Ustanowienie i udzielenie prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.4.3. Forma prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

2.4.4. Zakres umocowania prokurenta i jego przekroczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.4.5. Rodzaje prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2.4.6. Wygaśnięcie prokury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2.5. Krajowy rejestr sądowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.5.1. Zagadnienia materialnoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.5.1.1. Zasady KRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

2.5.1.2. Rodzaje wpisów do KRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2.5.1.3. Struktura KRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2.5.1.4. Centralna Informacja KRS (CI KRS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

2.5.2. Zagadnienia proceduralnoprawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.5.2.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.5.2.2. Przebieg postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.5.2.2.1. Wszczęcie postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2.5.2.2.2. Etapy badania wniosku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

2.5.3. Orzeczenia i ich zaskarżanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

2.5.4. Koszty postępowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

2.5.5. Postępowanie przymuszające . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

3. spółki osobowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

3.1. Spółka jawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

3.1.1. Powstanie spółki jawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

3.1.1.1. Umowa spółki jawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

3.1.1.2. Rejestracja w KRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

3.1.2. Zmiana umowy spółki jawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

3.1.3. Majątek, wkłady i udziały w spółce jawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

3.1.4. Prawa i obowiązki wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

3.1.4.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

3.1.4.2. Prawa i obowiązki organizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

3.1.4.2.1. Prowadzenie spraw spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

3.1.4.2.2. Reprezentacja spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

3.1.4.3. Prawa majątkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3.1.4.3.1. Partycypacja w zysku/stracie spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

3.1.5. Ustanie spółki jawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

3.1.5.1. Rozwiązanie spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Spis treści

3.1.5.2. Likwidacja spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

3.1.6. Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

3.2. Spółka komandytowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

3.2.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

3.2.2. Powstanie spółki komandytowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

3.2.2.1. Umowa spółki komandytowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

3.2.2.2. Rejestracja spółki komandytowej w KRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

3.2.3. Zmiana umowy spółki komandytowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

3.2.4. Wkłady do spółki komandytowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

3.2.5. Prawa i obowiązki wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

3.2.5.1. Prawa organizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

3.2.5.2. Prawa majątkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

3.2.6. Ustanie spółki komandytowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

3.2.7. Odpowiedzialność wspólników spółki komandytowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

4. wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych . . . . . . . . . . . . 71

4.1. Reprezentacja organiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

4.1.1. Charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

4.2. Jednoosobowe spółki kapitałowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4.3. Cywilnoprawna odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej

– wybrane zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

4.3.1. Odpowiedzialność w stosunkach wewnętrznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

4.3.3. Odpowiedzialność w stosunkach zewnętrznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80

5. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

5.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

5.2. Powstanie spółki z o.o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

5.2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

5.2.2. Umowa spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

5.2.3. Problematyka rejestracji spółki z o.o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

5.3. Kapitał zakładowy i inne fundusze spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

5.4. Udziały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

5.4.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

5.4.2. Rodzaje udziałów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

5.4.3. Współwłasność udziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

5.4.4. Ograniczenia wstąpienia następców prawnych wspólnika do spółki . . . . 94

5.4.5. Księga udziałów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

5.4.6. Zbycie udziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

5.4.6.1. Wymogi i procedura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

5.4.6.2. Ograniczenia możliwości rozporządzania udziałem . . . . . . . . . . . 97

5.4.7. Zastaw, użytkowanie udziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

5.4.8. Umorzenie udziału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

5.4.9. Problematyka obejmowania/nabywania udziałów własnych przez spółkę . . 103

5.5. Wspólnicy – prawa i obowiązki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

5.6. Zarząd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

5.6.1. Legitymacja do pełnienia funkcji członka zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

5.6.2. Powoływanie/odwoływanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

5.6.2. Mandat a kadencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

5.6.2. Kompetencje zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

5.6.2.1. Prowadzenie spraw spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

5.6.2.2. Reprezentacja spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

5.6.3. Zakaz konkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

5.6.4. Umowy/spory z członkami zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

5.7. Rada nadzorcza/komisja rewizyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

5.8. Zgromadzenie wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

5.8.1. Charakterystyka i uprawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

5 8.2. Zwyczajne a nadzwyczajne zgromadzenie wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . 114

5 8.3. Miejsce zgromadzeń wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

5 8.4. Zwoływanie zgromadzeń wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

5 8.5. Ważność zgromadzenia wspólników i podejmowanych na nim uchwał . . . 117

5 8.6. Wykonywanie prawa głosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

5 8.7. Protokołowanie uchwał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

5.9. Zmiana umowy spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

5.9.1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

5.9.2. Podwyższenie kapitału zakładowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

5.9.2. Obniżenie kapitału zakładowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

5.10. Rozwiązanie i likwidacja spółki z o.o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

5.10.1. Przyczyny rozwiązania spółki z o.o. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

5.10.2. Reżim prawny spółki z o.o. w likwidacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

5.10.3. Likwidatorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

5.10.4. Postępowanie likwidacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

6. spółka akcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

6.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

6.1.1. Charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

6.1.2. Postacie (modele) spółki akcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

6.1.2.1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

6.1.2.2. Spółka publiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

6.1.2.2.1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

6.1.2.2.2. Reżim prawny spółki publicznej (wzmianka) . . . . . . . . 133

6.2. Powstanie spółki akcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

6.2.1. Sposoby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

6.2.2. Pierwotne powstanie spółki akcyjnej (procedura) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

6.3. Statut spółki akcyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

6.4. Akcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

6.4.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140

6.4.2. Treść dokumentu akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

6.4.2.1. Wymogi dotyczące treści dokumentu akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

6.4.2.2. Klasyfikacja akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

Spis treści

6.4.2.3. Inne dokumenty związane z akcjami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145

6.4.3. Księga akcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

6.4.3.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

6.4.3.2. Procedura postępowania o wpis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

6.4.4. Zbycie akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

6.4.4.1. Wymogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

6.4.4.2. Ograniczenia możliwości rozporządzania akcją . . . . . . . . . . . . . . . 149

6.4.5. Umorzenie akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150

6.5. Akcjonariusze – prawa i obowiązki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152

6.6. Zarząd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

6.6.1. Legitymacja do pełnienia funkcji członka zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

6.6.2. Powoływanie/odwoływanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

6.6.3. Mandat a kadencja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

6.6.4. Kompetencje zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

6.6.4.1. Prowadzenie spraw spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

6.6.4.2. Reprezentacja spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

6.6.5. Zakaz konkurencji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

6.6.6. Umowy/spory z członkami zarządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

6.7. Rada nadzorcza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

6.7.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

6.7.2. Kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

6.7.3. Skład, wybór, wykonywanie obowiązków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

6.7.4. Posiedzenia rady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

6.8. Walne zgromadzenie akcjonariuszy (wza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

6.8.1. Charakterystyka i kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

6.8.2. Zwyczajne a nadzwyczajne zgromadzenie wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . 166

6.8.3. Czynności poprzedzające odbycie walnego zgromadzenia . . . . . . . . . . . . . 167

6.8.3.1. Zwołanie WZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

6.8.3.1.1. Podmioty uprawnione do zwołania/wystąpienia

z żądaniem zwołania WZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

6.8.3.1.2. Sposób zwołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

6.8.3.1.3. Podmioty uprawnione do uczestnictwa w WZA . . . . . 170

6.8.4. Przebieg WZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

6.8.4.1. Przesłanki ważności WZA i zdolności do podejmowania

uchwał . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172

6.8.4.2. Przebieg i organizacja WZA – informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . 173

6.8.4.3. Wykonywanie prawa głosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

6.8.4.3.1. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

6.8.4.3.2. Ustawowe wyłączenie prawa głosu (art. 413 KSH) . . . . 174

6.8.4.3.3. Większości głosów (art. 413 KSH) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174

6.8.4.3.4. Tajność/jawność, oddzielne głosowanie grupami

(rodzajami) akcji/możliwość głosowania

korespondencyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

6.8.4.3.5. Pełnomocnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176

6.9. Zmiana statutu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

6.9.1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

6.9.2. Podwyższenie kapitału zakładowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178

6.9.3. Obniżenie kapitału zakładowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

6.10. Rozwiązanie i likwidacja spółki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

7. skarżenie uchwał zgromadzenia wspólników

(walnego zgromadzenia akcjonariuszy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

7.1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

7.1.1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

7.1.2. Stwierdzenie nieważności uchwały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

7.1.3. Uchylenie uchwały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

7.1.4. Problematyka tzw. „uchwał nieistniejących” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

7.2. Skarżenie uchwał a postępowanie rejestrowe przed KRS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

7.3. Konsekwencje prawomocnego wyroku w przypadku skarżenia uchwał . . . . . . . . 206

7.4. Wybrane aspekty proceduralnoprawne dotyczące skarżenia uchwał . . . . . . . . . . 207

wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

Informacje podstawowe

1.1. Umowa spółki handlowej

1.1.1. Umowa spółki handlowej w systemie prawa

W obrocie gospodarczym, ze względu na cel, któremu służą, wyróżnia się dwie głów-

ne kategorie umów tj. tzw.:

(i) umowy funkcjonalne,

(ii) umowy organizacyjne (strukturalne).

Umowy funkcjonalne są umowami mającymi zapewnić wymianę świadczeń pomię-

dzy stronami o przeciwstawnych interesach (np. umowa sprzedaży, umowa najmu itp.). Co

do zasady, mają one charakter dwustronny i wzajemny.

Umowy organizacyjne (strukturalne) są umowami regulującymi zasady współpracy

pomiędzy podmiotami dążącymi do osiągnięcia wspólnego celu. W przeciwieństwie do

umów funkcjonalnych cele uczestników umów organizacyjnych nie mają charakteru prze-

ciwstawnego, ale wspólny (umowy wspólnego celu). Mają one, co do zasady charakter wie-

lostronny i niewzajemny.

1.1.2. Pojęcie, charakterystyka i funkcje umowy spółki handlowej

Stosunek prawny spółki handlowej powstaje na skutek zawarcia umowy spółki han-

dlowej (art. 3 KSH), z wyjątkiem jednoosobowych spółek kapitałowych, których źró-

dłem powstania jest jednostronna czynność prawna (tj. akt założycielski – art. 4 § 2 KSH).

Podstawowymi cechami konstrukcyjnymi spółki handlowej jest więc:

(1) wspólnota celów jej uczestników, realizowana poprzez określony w umowie/statucie

sposób współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu;

(2) wielostronny charakter uczestnictwa w spółce (wyjątek: jednoosobowe spółki kapita-

łowe);

(3) umowne źródło jej powstania (wyjątek: akty założycielskie art. 4 § 2 KSH) tj. umowa

obligacyjno-organizacyjna.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Umowa spółki handlowej (podobnie jak umowa spółki cywilnej) zalicza się do kate-

gorii umów organizacyjnych. Cechą charakterystyczną stosunku umowy spółki handlowej

jest okoliczność, iż tworzy ona odrębną od jej wspólników jednostkę organizacyjną wypo-

sażoną w (pełną – art. 38, 39 KC, bądź niepełną – art. 331 KC) osobowość prawną. W przy-

padku spółek osobowych powstaje ona z chwilą rejestracji w KRS, natomiast w przypadku

spółek kapitałowych odrębna od wspólników jednostka organizacyjna powstaje już z mo-

mentem powstania spółki „w organizacji” (art. 11–13 KSH).

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 10 kwietnia 2008 r. iV csk 20/2008

LexPolonica nr 2038544

Celem każdej spółki handlowej, zarówno osobowej, jak i kapitałowej, podobnie zresztą

jak każdej korporacji, czyli zrzeszenia osób, jest dążenie do osiągnięcia wspólnego celu

(art. 3 ksh). Chodzi tu zresztą nie tylko o cel gospodarczy, ale również społeczny, zaś

podstawową cechą każdej spółki jest idea współdziałania wspólników (akcjonariuszy).

Wspólnicy spółki z o.o. powinni dążyć do osiągnięcia wspólnego celu w całym okresie jej

istnienia. Konsekwentnie więc sytuacja, gdy osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe,

została w ustawie wskazana jako podstawowa „ważna przyczyna” rozwiązania spółki

przez sąd (art. 271 pkt 1 ksh). W piśmiennictwie podkreśla się, że niemożność osiągnię-

cia celu spółki może być spowodowana konfliktem istniejącym między wspólnikami, gdy

wskutek tarć między dwiema grupami wspólników o zrównoważonej liczbie głosów nie

jest możliwe podejmowanie uchwał, co utrudnia prawidłowe funkcjonowanie spółki.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 5 listopada 2009 r. i csk 158/2009

LexPolonica nr 2097054;

Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/1; OSNC 2010/4 poz. 63;

Rzeczpospolita 2009/269 str. F2

Interes spółki handlowej (art. 422 k.s.h.) odpowiada interesom wszystkich grup jej wspól-

ników z uwzględnieniem wspólnego celu określonego w statucie spółki.

1.1.3. stosowanie przepisów kc do stosunku spółki (art. 2 ksh)

Prawo spółek handlowych stanowi element prawa cywilnego (zasada jedności prawa

cywilnego). Art. 2 ab initio KSH konstytuuje zasadę stosowania wprost w zakresie objętym

KSH, a w nim nieuregulowanym, przepisów KC. Wyjątkiem od powyższego jest sytuacja,

gdy właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej powoduje, iż muszą one być

stosowane odpowiednio (art. 2 in fine KSH).

Stosowanie do regulacji objętych zakresem KSH przepisów KC jest więc zagadnie-

niem złożonym. Do stosunku spółki handlowej znajdą w szczególności zastosowanie na-

stępujące regulacje:

(1) art. 33–43 KC regulujące organizację i funkcjonowanie osób prawnych i jednostek or-

ganizacyjnych określonych w art. 331 § 2 KC,

(2) tzw. prawa firmowego zawarte w art. 431–4310 KC,

Informacje podstawowe

(3) art. 551–552 KC, dotyczące przedsiębiorstwa oraz w szczególności art. 554 KC dotyczą-

cy odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa (w sytuacji, gdy np. przedsiębiorstwo

będzie stanowiło aport do spółki),

(4) regulacje dotyczące czynności prawnych (spółka zarówno powstająca na skutek zawar-

cia umowy, jak i aktu założycielskiego jest czynnością prawną), w tym w szczególno-

ści art. 57 KC w odniesieniu do rozporządzania prawami udziałowymi, art. 58 KC przy

interpretacji bezprawności podejmowanych uchwał (zwłaszcza ich częściowej nieważ-

ności, a także tzw. uchwał nieistniejących),

(5) dotyczące formy czynności prawnych (w szczególności dotyczące przedsiębiorstwa –

art. 751 KC),

(6) sporne, aczkolwiek co do zasady dopuszczalne przez doktrynę, jest także stosowanie

przepisów dotyczących wad oświadczenia woli przy interpretacji aktów głosowania

w ramach organów spółek,

(7) brak jest także przeciwwskazań do odpowiedniego (z uwzględnieniem natury stosun-

ku spółki handlowej), stosowania przepisów o warunku (art. 89–92 KC), co może mieć

miejsce np. w przypadku podejmowania uchwały z zastrzeżeniem warunku (np. uza-

leżnienie wejścia w życie danej uchwały od wyrażenia przez regulatora zgody na połą-

czenie spółek),

(8) wprost mogą być stosowane przepisy dotyczące terminu (art. 110–116 KC) oraz pro-

kury (art. 1091–1099 KC),

(9) pewne spory może budzić możliwość odpowiedniego stosowania do wadliwych aktów

reprezentacji organicznej (art. 39 KC) przepisów o potwierdzaniu umów zawartych

przez rzekomego pełnomocnika (art. 103 § 1 KC), którą to możliwość ostatnimi cza-

sy dopuścił SN; na uwagę zasługuje także zakaz zawierania czynności z samym sobą

w odniesieniu do przedstawicieli ustawowych (art. 108 KC w związku z art. 109 KC).

Największe problemy dotyczą odpowiedniego stosowania do KSH regulacji części ogól-

nej zobowiązań dotyczących umów wzajemnych, a zwłaszcza skutków ich niewykonania

(art. 487–497 KC). Wynika to z faktu, iż przepisy te dotyczą niewykonania zobowiązań wy-

nikających z umów wzajemnych (skonstruowanych zgodnie z zasadą do ut des – daję, abyś

dał), natomiast umowy spółki handlowej (jako umowy wspólnego, a nie przeciwstawnego

celu) nie mają co do zasady charakteru wzajemnego.

Kolejną wywołującą spory jest problematyka zastosowania do umów spółek handlo-

wych zasady swobody umów (art. 3531 KC). Zważywszy, iż źródłem stosunku prawnego

spółki jest umowa (art. 2 KSH), a także, iż w zakresie określonym w art. 3 KSH, możliwe

jest stosowanie do KSH przepisów KC, pojawia się pytanie co do dopuszczalnego zakresu

stosowania do stosunku prawnego spółki zasady swobody umów.

Podstawowym ograniczeniem zasady swobody umów w odniesieniu do spółek handlo-

wych jest zamknięty (numerus clausus) katalog spółek handlowych (art. 1 § 2 KSH). Strony

nie mogą więc powołując się na zasadę swobody umów utworzyć innego typu spółki han-

dlowej, niż określona w KSH; natomiast jak najbardziej możliwe jest modyfikowanie (w do-

puszczalnym przez prawo zakresie), treści stosunku spółki.

Największą swobodę kształtowania treści stosunku prawnego umożliwiają przepisy

o spółce jawnej (art. 22 i nast. KSH). W jej regulacji jest stosunkowo najmniej przepisów

ius cogens (np. art. 38 KSH), a jednocześnie szereg regulacji ma charakter dyspozytywny

(np. art. 51 KSH). Jednocześnie spółka jawna stanowi model legislacyjny, do którego odwo-

łują się regulacje pozostałych spółek osobowych (vide art. 89, art. 103 KSH, art. 126 pkt 1

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

KSH), co powoduje, iż spółki osobowe będą charakteryzować się największą „elastyczno-

ścią” konstrukcyjną. Zgodnie jednak z normatywną definicją spółki osobowej, nie będzie

np. możliwe utworzenie spółki osobowej, która nie prowadzi przedsiębiorstwa (a contra-

rio z art. 22 § 1 KSH).

Na przeciwległym biegunie pod względem swobody kształtowania treści stosunku

prawnego spółki handlowej znajduje się spółka akcyjna, gdzie obowiązuje tzw. zasada su-

rowości statutu (art. 304 § 3 i 4 KSH), zgodnie z którą statut S.A. może zawierać postano-

wienia odmienne od tych zawartych w KSH tylko w przypadku gdy:

(1) ustawa wprost na to zezwala (nie można więc tego domniemywać),

(2) ustawa nie reguluje danej kwestii w sposób wyczerpujący,

(3) przewidywane dodatkowe postanowienie nie jest sprzeczne z:

(a) naturą spółki akcyjnej,

(b) dobrymi obyczajami.

Stosownie do powyższego jako niedopuszczalne należy uznać np. tworzenie w spół-

ce akcyjnej (podobnie zresztą jak w z o.o.) dodatkowych organów nieprzewidzianych przez

prawo (np. rady administrująco – nadzorczej), co nie wyklucza jednak możliwości mo-

dyfikowania (w dopuszczalnym przez prawo zakresie) kompetencji istniejących organów.

Nie będzie także dopuszczalne modyfikowanie regulacji ius cogens zawartych w przepi-

sach o S.A. (np. przyznawanie powyżej 2 głosów na 1 akcję jako naruszające art. 352 KSH

w zw. z art. 2 KSH w zw. z art. 58 KC należy uznać za nieważne).

Spółka z o.o. ze względu na brak w jej regulacji odpowiednika art. 304 § 3–4 KSH, umoż-

liwia większą elastyczność modyfikowania treści jej umowy. Także jednak w tym przypadku

regulacje sprzeczne z ius cogens będą nieważne (np. przyznanie powyżej 3 głosów na jeden

udział – art. 174 § 4 KSH). Należy także zauważyć, iż w KSH nie istnieje przepis dopuszczają-

cy odpowiednie stosowanie do sp. z o.o. w zakresie w niej nieuregulowanym przepisów o spół-

ce akcyjnej (w przeciwieństwie do regulacji nakazujących odpowiednie stosowanie przepisów

o spółce jawnej do innych spółek osobowych). Regulacja spółki z o.o. oraz regulacja spółki ak-

cyjnej stanowią więc dwie odrębne od siebie regulacje. Stosownie do powyższego, odpowied-

nie stosowanie w zakresie nieuregulowanym w przepisach o spółce z o.o. regulacji przepisów

o spółce akcyjnej musi następować z uwzględnieniem specyfiki spółki sp. z o.o.

orzecznictwo

Odpowiednie stosowanie KC

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 listopada 2001 r. V ckn

536/2000

LexPolonica nr 385491

Do umowy zbycia udziału w spółce z o.o. zawartej bezwarunkowo, mimo zastrzeżone-

go dla wspólników prawa pierwszeństwa nabycia udziału, możliwe jest odpowiednie

stosowanie art. 59 kc.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 24 listopada 2004 r. ii ck 210/2004

LexPolonica nr 376969;

Biuletyn Sądu Najwyższego 2005/3;

Monitor Prawniczy 2006/3 str. 151;

Informacje podstawowe

Monitor Prawniczy 2006/6 str. 317

Artykuł 425 § 1 ksh wymienia tylko jedną podstawę stwierdzenia nieważności w postaci

sprzeczności z ustawą. W myśl art. 2 zd. 1 ksh w sprawach tworzenia, organizacji, funk-

cjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcenia spółek handlowych

przepisy kc stosuje się wówczas, gdy określane zagadnienie nie jest uregulowane w ksh.

Stwierdzenie nieważności uchwały sprzecznej z ustawą mieści się w zakresie spraw do-

tyczących funkcjonowania spółki w rozumieniu art. 2 zd. 1 ksh. Powyższe uregulowa-

nie w ksh wyłącza stosowanie w omawianym zakresie powołanego w kasacji przepisu

art. 58 § 1 i 2 kc.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 19 października 2006 r. V csk

215/2006

LexPolonica nr 418761

Rzeczpospolita 2006/248 str. C3

1. Reguły wyznaczające podstawę prawną i treść uchwał podejmowanych w ramach

osoby prawnej nie dotyczą przenoszenia własności nieruchomości. Czynnościami

tymi rządzą przepisy kodeksu cywilnego.

2. Osoby prawne zawierające umowy, działają zgodnie z art. 38 kc przez swoje orga-

ny, co oznacza, że oświadczenia woli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są

składane przez jej zarząd.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 26 września 2008 r. V csk 91/2008

LexPolonica nr 1997736

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/1

OSNC 2009/A poz. 24

Umieszczenie uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy w załączniku do protoko-

łu sporządzonego przez notariusza stanowi naruszenie bezwzględnie obowiązujących

przepisów o formie czynności prawnej (art. 421 § 1 ksh oraz art. 73 § 2 kc w związku

z art. 2 ksh).

1.1.4. rodzaje spółek i ich charakterystyka

1.1.4.1. wstęp

Art. 1 § 2 KSH przewiduje zamknięty katalog (numerus clausus) spółek handlowych.

Nie będzie więc możliwe np. poprzez odwołanie się do zasady swobody umów stworzenie

innego typu spółek handlowych.

Wyróżniamy dwa rodzaje spółek handlowych, tj:

(1) spółki osobowe, w ramach których można wyróżnić 4 ich typy:

(-) spółki jawne,

(-) spółki partnerskie,

(-) spółki komandytowe,

(-) spółki komandytowo-akcyjne,

(2) spółki kapitałowe, w ramach których wyróżniamy 2 typy:

(-) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,

(-) spółkę akcyjną z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjną.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

1.1.4.2. spółki osobowe i kapitałowe – podobieństwa i różnice

Zarówno spółki osobowe, jak i kapitałowe powstają na skutek zawarcia umowy spół-

ki handlowej (art. 3 KSH). Spółki osobowe, jak i kapitałowe posiadają podmiotowość praw-

ną (są więc tworami odrębnymi od ich uczestników). Spółki kapitałowe posiadają pełną

osobowość prawną (art. 38–39 KC), natomiast spółki osobowe są tzw. niepełnymi osoba-

mi prawnymi (ułomnymi osobami prawnymi, bezosobowymi podmiotami prawa – art. 331

§ 2 KC w zw. z art. 8 § 1 KSH).

Podstawowa różnica konstrukcyjna pomiędzy nimi sprowadza się do tego czy są one

raczej wspólnotą osób (spółki osobowe), czy też raczej wspólnotą kapitałów (spółki kapi-

tałowe). Podstawowa różnica praktyczna sprowadza się do zasad odpowiedzialności ich

wspólników za zobowiązania spółki. W spółkach osobowych wspólnicy ponoszą subsy-

diarną osobistą i nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki (art. 22 § 2

w zw. z art. 31 KSH, a także art. 7781 KPC), z wyjątkiem (co do zasady) komandytariuszy

w spółce komandytowej (art. 111 KSH) oraz akcjonariuszy w S.K.A. (art. 135 KSH). W spół-

kach kapitałowych wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki

(art. 151 § 4 KSH, art. 301 § 5 KSH). W polskim systemie prawnym brak istniejącej w innych

państwach koncepcji tzw. odpowiedzialności przebijającej/podniesienia zasłony korpora-

cyjnej (niem. Durchgriffshaftung, ang. lifting/piercing the corporate vail – LCV doctrine),

na mocy której wierzyciele (zwłaszcza spółki zależnej) mogą sięgnąć do majątku spółki do-

minującej, w przypadku gdy spółka dominująca użyła spółki zależnej w sposób instrumen-

talny powodując u wierzycieli szkody (tzw. nadużycie podmiotowości prawnej). Swoistym

surogatem odpowiedzialności „przebijającej” jest regulacja art. 6471 KC, powodująca, iż

generalny wykonawca może ponosić odpowiedzialność za długi swoich podwykonawców.

orzecznictwo

Możliwość osobistej odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki

wyrok sn z dnia 24 listopada 2009 r. V csk 169/09

Nie ma podstaw do wyłączenia bezpośredniej, osobistej odpowiedzialności wspólnika

spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za szkody wyrządzone osobom trzecim. Jest to

jednak zawsze osobista odpowiedzialność wspólnika spółki kapitałowej za własne zawi-

nione zachowania wyrządzające szkodę osobom trzecim, a nie odpowiedzialność wspól-

nika za zobowiązania tych spółek.

1.2. stosunki prawne powiązane ze stosunkiem spółki

handlowej – wybrane zagadnienia

1.2.1. Umowy (porozumienia) przygotowywujące powstanie (utworzenie) spółki

handlowej (umowy przedzałożycielskie spółek handlowych) – wzmianka

Wzrost profesjonalizacji obrotu gospodarczego, połączony z wolą zapewnienia sobie

przez strony utworzenia spółek o określonych parametrach gospodarczych (np. określonym

poziomie kapitalizacji, z określoną strukturą aportów itp.), powoduje, iż coraz bardziej po-

Informacje podstawowe

pularne stają się porozumienia dotyczące utworzenia spółek. Jest to widoczne w szczególno-

ści przy tworzeniu tzw. spółek celowych (ang. Special Purpose Vehice czyli „SPV”, względnie

Special Purpose Entity czyli „SPE”), które będą uczestniczyły w złożonych i wieloetapowych

przedsięwzięciach gospodarczych o dużym ryzyku (np. tzw. umowy joint-venture). Można

jednak przyjąć, iż brak jest przeciwwskazań do zawierania umów przedwstępnych spółki

handlowej (zwłaszcza kapitałowej), zarówno o skutku mocnym (art. 390 § 2 KC), jak i sła-

bym (art. 390 § 1 KC) – tzw. umowy przedspółki. De lege lata nie wydaje się natomiast moż-

liwe zawieranie umów w imieniu przyszłej (nieistniejącej) osoby prawnej (art. 39 § 2 KC).

Nader sporne mogą być natomiast zasady obliczania odszkodowania z tytułu braku utwo-

rzenia spółki, bądź też jej niedojścia do skutku pomimo zawiązania (np. ze względu na upływ

6-miesięcznego terminu jej zgłoszenia do KRS – art. 169 KSH).

1.2.2. Umowy dotyczące wykonywania praw udziałowych (umowy wspólników)

Uczestnicy obrotu gospodarczego są zainteresowani usunięciem stanu niepewności co

do wykonywania praw udziałowych przez wspólników. Ze względu na powyższe, w prak-

tyce obrotu gospodarczego wykształciły się bazujące na zasadzie swobody umów (art. 3531

KC) tzw. umowy wspólników (ang. shareholders agreements, niem. Stimmbindungsverträge).

Określenie powyższej umowy mianem umowy „wspólników” jest nieco mylące, po-

nieważ ich stronami nie muszą być wyłącznie wspólnicy. Częstokroć stronami umów

wspólników są także inwestorzy, którzy nie stają się wspólnikiem spółki, ale ze względu na

zaangażowanie znacznych środków finansowych w spółce, są zainteresowani maksymalną

„przewidywalnością” zachowań wspólników (zwłaszcza głosowań nad określonymi sprawa-

mi na zgromadzeniach wspólników/walnych zgromadzeniach akcjonariuszy).

Umowy wspólników co do zasady mają charakter wielostronny.

Podstawą umów wspólników jest określenie wspólnych zasad głosowania w odniesie-

niu do konkretnych kwestii związanych ze strukturą osobową (np. powoływanie członków

zarządu i decydowanie o tym, kto będzie uprawniony do określania jego składu osobowego),

a także majątkową spółki (podwyższenie/obniżenie kapitału, a także określenie, w jakich

terminach i pod jakimi warunkami ma do niego dojść). Niewykonanie powyższych posta-

nowień jest częstokroć obwarowane karami umownymi (art. 483 KC).

Niezależnie od powyższego, umowy te zawierają szereg postanowień dotyczących

ograniczeń w rozporządzaniu prawami udziałowymi (akcjami, udziałami w sp. z o.o.), ma-

jących na celu zapewnienie przewidywalnej struktury udziałowców, a także mających za-

pewnić możliwość uzyskania określonej ceny w przypadku występowania/wstępowania do

spółki innych wspólników.

Typowymi postanowieniami stosowanymi w umowach wspólników są:

(-) opcja kupna (ang. call option) czyli możliwość żądania przez podmiot uprawniony

sprzedaży na jego rzecz określonej ilości praw udziałowych (akcji, udziałów w sp. z o.o.)

po określonej cenie,

(-) opcja sprzedaży (ang. put option) – polega na możliwości zbycia przez uprawnionego

określonej ilości praw udziałowych po określonej cenie na rzecz zobowiązanego,

(-) prawo pierwszeństwa (ang. right of first refusal) – polega ono na obowiązku zaofero-

wania zbywanych przez sprzedającego praw udziałowych w spółce najpierw określo-

nym udziałowcom (akcjonariuszom) spółki, a dopiero po odmowie skorzystania z niego

przez uprawnionych sprzedający może zaoferować prawa udziałowe dowolnemu na-

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

bywcy. Zazwyczaj jest ono połączone ze szczegółową procedurą dokonywania oferty,

jej przyjęcia bądź odmowy, a także proporcjonalnego przechodzenia uprawnień odrzu-

conych przez poszczególnych akcjonariuszy na pozostałych akcjonariuszy. Podstawą

umownego prawa pierwszeństwa jest zasada swobody umów (art. 3531 KC),

(-) prawo pierwokupu (ang. pre-emption right) – podstawą do jego zastosowania jest od-

powiednio (via art. 2 KSH) stosowana regulacja zawarta w art. 596–602 KC. W przy-

padku sprzedaży praw udziałowych ich zbywca zobowiązany jest zawrzeć z nabywcą

umowę sprzedaży pod warunkiem, iż uprawniony nie skorzysta z prawa pierwokupu,

(-) prawo przyłączenia się do sprzedaży (ang. tag-along right) – polega na przyznaniu udzia-

łowcowi X (zazwyczaj mniejszościowemu), w przypadku gdy udziałowiec Y (zazwyczaj

dominujący), będzie zbywał swoje prawa udziałowe, prawa żądania zapewnienia możli-

wości zbycia praw udziałowych X na takich samych warunkach jak zbycie praw udzia-

łowych Y (w szczególności jeżeli chodzi o cenę),

(-) prawo wymuszenia sprzedaży (ang. drag-along right) – polega na przyznaniu udzia-

łowcowi Y (zazwyczaj dominującemu), w przypadku gdy zdecyduje się on zbyć swoje

prawa udziałowe w spółce, prawa żądania od udziałowca X (zazwyczaj mniejszościo-

wego), aby przyłączył się do zbycia praw udziałowych przez Y,

(-) tzw. rosyjska ruletka/teksańska strzelanina (ang. russian roulette/texas shootout) –

mechanizm ten zazwyczaj dotyczy spółek o podziale głosów 50/50. W takim przypad-

ku, jeżeli jeden z udziałowców pragnie wykupić drugiego i proponuje mu określoną

cenę za jego prawa udziałowe, drugi udziałowiec może „odbić” tę samą propozycję na

tych samych warunkach (głównie cenowych) i zażądać, aby pierwotnie oferujący sam

sprzedał mu prawa udziałowe na tych samych warunkach, które zaproponował jemu.

Mechanizm ten ma na celu zapobieżenie składaniu propozycji nabycia praw udziało-

wych z cenami poniżej warunków rynkowych,

(-) tzw. klauzule antyrozwodnieniowe (ang. anti-dilution clauses) mające na celu zacho-

wanie identycznego stopnia siły głosu przez dotychczasowych wspólników (poprzez

możliwość np. żądania od podmiotów, które uzyskały, w ramach emisji akcji, więcej niż

dotychczas głosów, zbycia/darowania odpowiedniej ilości praw udziałowych na rzecz

pozostałych),

(-) klauzule dotyczące rozwiązywania potencjalnych sporów (ang. deadlock clauses) okre-

ślają szczegółowo procedurę prowadzenia negocjacji, spotkań i innych działań mają-

cych na celu rozwiązanie problemu decyzyjnego.

Konsekwencje naruszenia postanowień dotyczących ograniczeń w rozporządzaniu

prawami udziałowymi (opcje kupna/sprzedaży, prawo pierwszeństwa, prawo pierwokupu)

będą inne w zależności od tego, czy będą one zawarte w samej umowie (statucie) spółki, czy

też wyłącznie w umowie wspólników. W drugim przypadku (umowa pomiędzy wspólnika-

mi), ich naruszenie będzie prowadzić wyłącznie do odpowiedzialności w relacjach pomię-

dzy wspólnikami (inter partes). W przypadku wprowadzenia ich do treści umowy (statutu)

spółki dopuszcza się w doktrynie możliwość bezskuteczności czynności dokonanej z naru-

szeniem ww. ograniczeń nie tylko w stosunkach pomiędzy stronami, ale także w stosun-

kach pomiędzy nabywcą praw udziałowych a spółką.

Dość powszechną praktyką jest poddawanie umów wspólników i sporów powstających

na ich tle rozstrzygnięciu sądów arbitrażowych.

Informacje podstawowe

orzecznictwo

Skutki braku zgody spółki na rozporządzenie prawami udziałowymi

wyrok sn – izba cywilna z dnia 7 września 1993 r. ii crn 60/93

LexPolonica nr 298583;

OSNCP 1994/7–8 poz. 159;

OSP 1994/5 poz. 86

OSP 1994/7–8 poz. 143

Umowa zbycia udziałów zawarta bez zezwolenia spółki z o.o. (do udzielenia którego

właściwe jest zgromadzenie wspólników) stanowi czynność bezskuteczną, i to zarówno

wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może się stać skutecz-

na dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie wyraźnie udzielone.

wyrok sn – izba cywilna z 9 lutego 2007 r., iii csk 311/06

Pr. Sp. 2008, Nr 4, s. 58

Czynność zbycia udziałów nie jest czynnością prawną spółki (dokonaną przez spółkę –

art. 254 § 2 k.s.h.), ale czynnością między zbywcą a nabywcą.

Gdy zbycie udziału jest uzależnione od zgody spółki, zastosowanie ma art. 182

k.s.h. Artykuł 182 k.s.h. jest przepisem, który uzależnia dokonanie konkretnej czynno-

ści prawnej od zgody. Stosowne postanowienie umowy spółki ma wobec niego charakter

wykonawczy. Stąd czynność prawna dokonana bez zgody wymaganej przepisem prawa

(art. 182 k.s.h.) jest czynnością niezupełną (negotium claudicans) dotkniętą tzw. bez-

skutecznością zawieszoną.

1.3. Prawo grup spółek (prawo holdingowe/koncernowe)

1.3.1. istota dominacji – zależności

Istotą dominacji jest możliwość wywierania przez spółkę dominującą decydującego

wpływu na organizację i funkcjonowanie spółki zależnej. Katalog środków, za pomocą któ-

rych dominacja ta może być wywierana, zawiera art. 4 § 1 pkt 4 KSH.

Sytuacja, w której pomiędzy podmiotami istnieje więcej niż jeden sposób domina-

cji, określana jest dominacją złożoną krzyżową, podwójną – odwołuje się do niej art. 4

§ 3–5 KSH.

Wyróżnić można dwa podstawowe źródła dominacji:

(1) spółka dominująca oddziałuje na spółkę zależną poprzez wykonywanie praw udziało-

wych w spółce zależnej (w art. 4 § 1 pkt 4 lit. a–e KSH),

(2) spółka dominująca oddziałuje na spółkę zależną za pomocą umowy cywilnoprawnej

zawartej pomiędzy spółką zależną i dominującą (tzw. umowy holdingowe – art. 7 KSH

w zw. z art. 4 § 1 pkt 4 lit. f KSH).

Holdingi powstałe w wyniku pierwszego typu oddziaływania określa się holdingami

(koncernami) faktycznymi, natomiast w wyniku drugiego – holdingami (koncernami) umow-

nymi. Zasadność przyjętej terminologii może jednak budzić wątpliwości. W obu bowiem

przypadkach podstawą dominacji będzie umowa – bądź to spółki handlowej zależnej (art. 4 §

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

1 pkt 4 lit. a-e oraz ab inito art. 4 § 1 pkt 4 lit. f KSH), bądź też umowa holdingowa (art. 4 § 1 pkt 4

lit. f in fine KSH w zw. z art. 7 KSH). W ramach niniejszego opracowania dominacja

„faktyczna” będzie więc określana mianem dominacji umowno-statutowej, a domi-

nacja wywierana za pomocą umowy holdingowej mianem dominacji umowno-struk-

turalnej. Termin dominacja umowno-statutowa nawiązuje do terminologii KC, gdzie

mianem statutu określa się umowę regulującą organizację i funkcjonowanie osoby

prawnej (art. 38 KC), brak jest podstaw, aby odpowiednio nie stosować tej terminolo-

gii do umów regulujących organizację i funkcjonowanie tzw. niepełnych osób praw-

nych (art. 331 § 2 KC w zw. z art. 38 KC). Określenie dominacja umowno-strukturalna

akcentuje okoliczność, iż także w tym przypadku podstawą stosunku dominacji – za-

leżności jest umowa organizacyjna, prowadząca do powstania swoistej struktury or-

ganizacyjnej. W praktyce najszersze zastosowanie ma dominacja umowno-statutowa.

Przesłanki osiągnięcia dominacji „statutowej” będą wyglądać odmiennie w zależności

od tego, czy w roli spółki zależnej będzie występować:

(1) spółka kapitałowa (obszerny katalog środków w tym zakresie zawierają art. 4

§ 1 pkt 4 lit a–d, oraz art. 4 § 1 pkt 4 lit. f ab initio KSH),

(2) spółka osobowa (w tym przypadku uzyskanie dominacji będzie możliwe tylko w jed-

nym przypadku – art. 4 § 1 pkt 4 lit. e KSH).

I tak:

Ad (1)

Spółka handlowa zostanie uznana za dominującą wobec spółki kapitałowej, jeżeli bę-

dzie (bezpośrednio lub pośrednio):

(a) wywierać wpływ na jej organy zarządzające poprzez:

(-) możliwość powoływania lub odwoływania większości członków jej zarządu (art. 4

§ 1 pkt 4 lit. b KSH),

(-) tzw. unię personalną czyli sytuację, w której członkowie zarządu spółki dominu-

jącej stanowią więcej niż połowę członków zarządu spółki kapitałowej zależnej

(art. 4 § 1 pkt 4 lit. d KSH),

(b) wywierać wpływ na jej organy nadzorcze poprzez:

(-) możliwość powoływania lub odwoływania większości członków jej rady nadzor-

czej (art. 4 § 1 pkt 4 lit. c KSH),

(-) dysponowanie bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu

wspólników albo na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, także jako zastawnik

albo użytkownik (art. 4 § 1 pkt 4 lit. a KSH),

(d) wywierać decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej w inny sposób

niż za pomocą umów holdingowych z art. 7 KSH (art. 4 § 1 pkt 4 lit. f ab initio KSH).

Ad (2)

Spółka handlowa zostanie uznana za dominującą wobec spółki osobowej, jeżeli będzie

(bezpośrednio lub pośrednio) dysponować większością głosów w spółce osobowej zależnej

(art. 4 § 1 pkt 4 lit. e KSH).

Katalog przesłanek uzyskania dominacji nad spółką kapitałową jest więc o wiele bar-

dziej rozbudowany niż katalog przesłanek dominacji nad spółką osobową.

Podstawą osiągnięcia nad spółką dominacji umowno–strukturalnej jest zawarcie przez

spółkę dominującą i zależną tzw. umów holdingowych. Ich katalog ma charakter zamknię-

ty – określa go art. 7 KSH, stosownie do treści którego wyróżniamy:

Informacje podstawowe

(a) umowy o zarządzanie spółką zależną,

(b) umowy o przekazywanie zysku przez spółkę zależną.

1.3.2. konsekwencje uzyskania pozycji dominującej nad spółką handlową

1.3.2.1. wstęp

Obecnie obowiązujące regulacje dominacji-zależności mają charakter restrykcyjny tzn.

w istotny sposób ograniczają funkcjonowanie zarówno spółki dominującej, jak i zależnej.

Jednocześnie nie są one zawarte w jednej odrębnej części KSH, a są rozproszone po całym

kodeksie. Ze względu na ich umiejscowienie można wyróżnić:

(1) regulacje ogólne, znajdujące się w części ogólnej KSH,

(2) regulacje szczególne, znajdujące się (z jednym drobnym wyjątkiem) tylko i wyłącznie

w przepisach regulujących organizację i funkcjonowanie spółki z o.o. oraz S.A.

1.3.2.2. ograniczenia i obowiązki wynikające z ogólnego prawa holdingowego

W ramach ogólnego prawa holdingowego należy wyróżnić:

(1) obowiązki informacyjne,

(2) obowiązek uzyskiwania zgody na zawieranie określonych umów przez spółkę zależną

z funkcjonariuszami spółki dominującej (art. 15 § 2 KSH).

Ad (1)

W ramach obowiązków informacyjnych wyróżniamy:

(a) obowiązki informacyjne określone w art. 6 KSH czyli:

(i) obowiązek poinformowania przez dominującą spółki kapitałowej zależnej o po-

wstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania tego

stosunku. Sankcją za naruszenie tego obowiązku jest zawieszenie wykonywania

prawa głosu z akcji albo udziałów spółki dominującej reprezentujących więcej

niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej. Istotne jest przy tym, iż uchwała

zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia jest ważna tylko w przy-

padku, gdy po odjęciu zawieszonych praw głosu z praw udziałowych będzie ona

spełniać wymogi kworum oraz odpowiedniej większości głosów. O powyższej re-

gulacji należy w szczególności pamiętać przy tworzeniu spółek celowych (SPV),

w których dana spółka ma 100% głosów. W przypadku późniejszej zmiany struk-

tury udziałowców możliwe będzie bowiem powoływanie się na bezwzględną nie-

ważność podjętych wcześniej uchwał,

(ii) obowiązek udzielenia informacji na tzw. zapytanie holdingowe (art. 6 § 4 KSH).

W tym przypadku spółka A będąca udziałowcem (akcjonariuszem) danej spółki

kapitałowej X, udziela odpowiedzi, czy jest ona spółką dominującą/zależną wobec

innej spółki będącej udziałowcem spółki X. Dodatkowo można żądać ujawnienia

liczby akcji lub głosów albo liczby udziałów lub głosów, jakie spółka A posiada w X.

Zarówno zapytanie holdingowe, jak i odpowiedź powinny być złożone na piśmie.

Uprawnionymi do złożenia zapytania holdingowego są: akcjonariusz, wspólnik,

członek zarządu albo rady nadzorczej spółki X. Odpowiedź na pytanie holdingowe

musi być udzielona uprawnionemu oraz spółce X w terminie 10 dni od dnia otrzy-

mania żądania. Jeżeli żądanie udzielenia odpowiedzi doszło do adresata później

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

niż na dwa tygodnie przed dniem, na który zwołano zgromadzenie wspólników

albo walne zgromadzenie, bieg terminu do jej udzielenia rozpoczyna się w dniu

następującym po dniu, w którym zakończyło się zgromadzenie wspólników albo

walne zgromadzenie. Istotnym jest, iż od dnia rozpoczęcia biegu terminu udzie-

lenia odpowiedzi do dnia jej udzielenia spółka A nie może wykonywać praw z ak-

cji albo udziałów w spółce X.

Mechanizm powyższy może więc stanowić sposób obstrukcji dla wykonywania

praw udziałowych przez spółkę dominującą.

Obowiązki określone w (a) i (b) stosuje się odpowiednio w razie ustania stosun-

ku zależności. W takim przypadku ciążą one na spółce, która przestała być spół-

ką dominującą.

Przepisy powyższe nie naruszają przepisów innych ustaw dotyczących nabywa-

nia akcji, udziałów lub o uzyskaniu pozycji dominującej w spółce handlowej, co

w szczególności obejmuje regulacje zawarte w OfPublU dotyczące obowiązków

związanych z nabywaniem tzw. znacznych pakietów akcji spółki publicznej tj.

obowiązków informacyjnych (art. 69–71 OfPUblU), a także instytucję wezwań

(art. 72–81 OfPUblU),

(b) obowiązek ogłoszenia w sposób określony art. 5 § 2–4 KSH informacji o osiągnięciu

lub utracie dominacji nad spółką akcyjną, w terminie 2 tygodni od uzyskania/utraty

pozycji dominującej nad S.A. Zaniedbanie tego obowiązku nie prowadzi do tak dotkli-

wych sankcji, jak te określone w art. 6 § 1 KSH, w tym przypadku mogą bowiem zna-

leźć zastosowanie wyłącznie sankcje wynikające z niedochowania terminu rejestracji

określonych faktów w KRS (postępowanie przymuszające),

wy holdingowej określone w art. 7 KSH.

Ad (2)

Obowiązek uzyskiwania zgody na zawieranie umów z funkcjonariuszami spółki do-

minującej polega na konieczności uzyskiwania zgody zgromadzenia wspólników (walnego

zgromadzenia akcjonariuszy) spółki dominującej na zawarcie z (i) członkiem zarządu, (ii)

prokurentem, (iii) likwidatorem spółki dominującej umowy:

(1) kredytu,

(2) pożyczki,

(3) poręczenia,

(4) bądź innej podobnej umowy.

Istotnym jest, iż naruszenie tego obowiązku jest zagrożone dotkliwą sankcją z art. 17

§ 1–2 KSH.

Na koniec należy zauważyć, iż art. 6 § 2 KSH uniemożliwia obejście obowiązku sto-

sowania prawa holdingowego przez tzw. „podstawienie” w miejsce spółki dominującej in-

nej spółki od niej zależnej (np. A nie może wykonywać prawa głosu w spółce X, w związku

z czym przenosi ogół swoich udziałów w spółce X na zależną od niej spółkę B, która staje

się z tym dniem udziałowcem spółki X).

orzecznictwo

Uchwała sn – izba cywilna z dnia 22 października 2010 r. iii czP 69/2010

LexPolonica nr 2399808;

Informacje podstawowe

Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/10, OSNC 2011/5 poz. 54;

Rejent 2010/11 str. 205;

Rejent 2010/12 str. 133;

Umowa sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności wzniesionych

na nim budynków zawarta między spółką kapitałową i jej prokurentem jako kupują-

cym, w której znacznie zaniżono cenę sprzedaży, jest inną podobną umową w rozumie-

niu art. 15 § 1 k.s.h.

1.3.2.3. regulacje szczególne dominacji – zależności

Regulacje szczególne w sposób najbardziej dotkliwy ingerują w organizację i funkcjo-

nowanie spółki dominującej i zależnej.

W ich ramach należy wyróżnić regulacje dotyczące:

(1) zarówno spółki z o.o., jak i akcyjnej, obejmujące:

(a) zakaz nabywania praw udziałowych w spółce dominującej przez spółkę zależną;

(i)

w ramach spółki z o.o. – zakaz nabywania udziałów sp. z o.o. przez spółkę

od niej zależną (art. 200 § 1 KSH);

(ii) w ramach S.A. – zakaz nabywania i obejmowania akcji S.A. przez spółkę od

niej zależną (art. 362 § 4 KSH i art. 366 § 1 i 4 KSH);

(b) zakaz łączenia funkcji nadzorczych i zarządczych (incompatibilitas) czyli zakaz

łączenia funkcji w organach kontrolnych (radzie nadzorczej/komisji rewizyjnej)

spółki z o.o. bądź S.A. z funkcją członka zarządu bądź likwidatora spółki od niej

zależnej (art. 214 § 3 KSH, art. 387 § 3 KSH);

(2) tylko i wyłącznie spółki akcyjnej, obejmujące:

(a) wymóg uzyskania uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy w przypadku za-

warcia umów określonych w art. 394 § 1 i 2 KSH;

(b) prawo odmowy udzielenia akcjonariuszowi informacji określonej w art. 428 § 2

KSH;

świadczenia spełnione na rzecz spółki przez spółki zależne i dominujące w sto-

sunku do niej (art. 355 § 3 KSH);

(d) regulacje dotyczące tzw. kumulacji głosów określone w art. 411 § 4 KSH (ang. vo-

ting cap);

(e) możliwość upoważnienia do reprezentacji na walnym zgromadzeniu S.A. będą-

cej spółką publiczną członków organów lub pracowników spółki zależnej od S.A.

(art. 4122 § 3 KSH);

(f) regulacje zawarte w ramach warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego

zawarte w art. 448 § 2 pkt 2 KSH.

W drodze wyjątku, należy wreszcie wspomnieć o zakazie określonym w art. 51611 § 6 KSH.

2.1. Problematyka spółek handlowych „w organizacji”

2.1.1. spółka kapitałowa „w organizacji”

Spółka kapitałowa w organizacji powstaje:

1. w przypadku spółki z o.o., z momentem zawarcia umowy spółki z ograniczoną odpo-

wiedzialnością (art. 161 KSH w zw. z art. 11 KSH),

2. w przypadku spółki akcyjnej, z chwilą zawiązania spółki akcyjnej czyli z momentem

objęcia wszystkich akcji (art. 310 w zw. z art. 11 KSH),

natomiast ustaje:

stając się spółką kapitałową w docelowej formie – co następuje z chwilą wpisu do re-

jestru (art. 12 KSH),

bądź:

nie stając się spółką kapitałową w docelowej formie:

(-) jeżeli nie została zgłoszona do KRS w terminie 6 miesięcy od: (i) zawarcia umowy spół-

ki z o.o., (ii) sporządzenia statutu spółki akcyjnej,

(-) jeżeli została zgłoszona do KRS i sąd odmówił rejestracji – z dniem uprawomocnienia

się postanowienia o odmowie wpisu (co, uwzględniając ewentualne postępowanie od-

woławcze, może znacznie przekroczyć 6-miesięczny termin).

Z momentem powstania spółka kapitałowa w organizacji posiada pełną zdolność praw-

ną i zdolność do czynności prawnych (art. 11 § 1 KSH).

Na uwagę zasługuje fakt, iż spółka kapitałowa w organizacji nie musi czekać z podję-

ciem działalności gospodarczej do momentu wpisu do KRS (art. 14 ust. 1 SDGU). Przepisy

SDGU przewidują bowiem w tym zakresie wyjątek, umożliwiający spółce kapitałowej pod-

jęcie działalności gospodarczej już z momentem powstania (art. 14 ust. 4 SDGU).

W odniesieniu do spółki kapitałowej w organizacji obowiązuje zasada kontynuacji, co

oznacza, iż spółka kapitałowa z momentem wpisu staje się podmiotem praw i obowiązków

spółki w organizacji.

Za zobowiązania spółki kapitałowej w organizacji odpowiadają solidarnie:

(-) sama spółka,

Zagadnienia wspólne

dla spółek handlowych

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

(-) osoby które działały w jej imieniu, przy czym w stosunkach wewnętrznych ich odpo-

wiedzialność ustaje z dniem zatwierdzenia ich czynności przez zgromadzenie wspól-

ników/WZA (art. 161 § 3, art. 323 § 3 KSH), natomiast w stosunkach zewnętrznych ich

odpowiedzialność przedawnia się na zasadach ogólnych,

(-) wspólnicy/akcjonariusze spółki kapitałowej w organizacji, przy czym ich odpowiedzial-

ność jest ograniczona do wartości niewniesionego wkładu na pokrycie objętych udzia-

łów lub akcji.

W zakresie nie będącym inaczej uregulowanym w przepisach dotyczących spółki w or-

ganizacji, stosuje się do niej odpowiednio przepisy o spółce kapitałowej w docelowej for-

mie (art. 11 §2 KSH).

orzecznictwo

Zmiany umowy spółki kapitałowej w organizacji

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 25 lutego 2009 r. ii csk

489/2008

LexPolonica nr 2040673;

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/5;

OSNC 2010/2 poz. 29,

OSP 2010/7–8 poz. 78

Zmiana umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji następuje w dro-

dze umowy zawartej przez wspólników.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych spółek kapitałowych w orga-

nizacji, skutek rozporządzający czynności dokonanych ze spółką w organizacji

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 21 grudnia 2006 r. i aca 139/2006

LexPolonica nr 1218916

1. Zgodnie z art. 2 ksh w zw. z art. 155 § 1 kc oraz art. 510 kc w chwili zawarcia umowy

spółki na powstałą na skutek tej czynności prawnej spółkę w organizacji (art. 161

§ 1 ksh) przechodzą wkłady, o których mowa w tych przepisach tj. rzeczy oznaczo-

ne co do tożsamości oraz wierzytelności. Przejście wierzytelności na nowo tworzoną

spółkę nie jest uzależnione od podpisania dodatkowej umowy po zarejestrowa-

niu spółki.

2. Spółka w organizacji może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność

nieruchomości i inne prawa rzeczowe (art. 11 ksh). Nie ma racji Sąd I instancji

podnosząc, iż do skutecznego wniesienia aportu wymagane jest zawarcie między

wspólnikiem a spółką (już po jej zarejestrowaniu) dalszej umowy mającej już sku-

tek rzeczowy.

2.1.2. spółka osobowa „w organizacji”

Spółki osobowe powstają dopiero z chwilą wpisu do KRS (art. 251 § 1, art. 94, art. 109

§ 1, art. 134 § 1 KSH).

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Co jednak dzieje się w okresie pomiędzy zawarciem umowy spółki osobowej a jej wpi-

sem do rejestru?

W tym okresie nie ma zastosowania zasada subsydiarnej odpowiedzialności wspólni-

ków za zobowiązania spółek osobowych (art. 22 § 2 w zw. z art. 31 § 1 KSH). Subsydiarna od-

powiedzialność nie dotyczy bowiem osób (np. wspólników), które działały w imieniu spółki

po jej zawiązaniu a przed zarejestrowaniem (art. 251 § 2 KSH oraz art. 31 § 3 KSH). Co wię-

cej, w okresie spółki osobowej w organizacji, pełną i nieograniczoną odpowiedzialność za

zobowiązania spółki osobowej w organizacji ponoszą także komplementariusze sp.k., oraz

akcjonariusze S.K.A., jeżeli tylko działali oni w imieniu spółki (odpowiednio art. 109 § 2

KSH oraz art. 134 § 2 KSH).

Brak jednocześnie innych przepisów dotyczących organizacji i funkcjonowania spółek

osobowych w organizacji, co może powodować w praktyce szereg problemów. Brak regula-

cji pozytywnej powoduje, iż nie jest do końca wiadomo, jakie przepisy stosować do tej kon-

strukcji tj. czy będą to w drodze analogii stosowane przepisy o spółce cywilnej, czy też, na

zasadzie wykładni funkcjonalnej, przepisy o spółce w docelowej formie. Implikuje to sze-

reg dalszych problemów:

(-) z wyjątkiem S.K.A., do której na mocy art. 126 § 1 pkt 2 KSH stosuje się odpowied-

nio art. 326 KSH, brak terminu ustania spółki osobowej w organizacji. De lege lata spółka

osobowa w organizacji może więc istnieć przez nieograniczony czas (w przeciwieństwie do

spółek kapitałowych, które mogą istnieć przed rejestracją co do zasady tylko 6 miesięcy),

(-) brak odpowiednika art. 14 SDGU uniemożliwia prowadzenie działalności go-

spodarczej przed wpisem spółki osobowej do KRS, działalność prowadzona w tym okre-

sie będzie więc działalnością prowadzoną we wspólnym imieniu wspólników, co wyklucza

uznanie jej za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 431 KC, co implikuje kolejne pyta-

nia dotyczące m.in. terminu przedawnienia roszczeń, podwyższonych wymogów należytej

staranności (art. 355 § 2 KSH), trybu, w jakim będą mogły być rozpatrywane te roszczenia

(art. 4791 § 2 pkt 1 KPC), możliwość rozszerzania klauzuli wykonalności przeciwko wspól-

nikom spółki w organizacji (art. 7781 KPC) itp.

2.2. wkłady i udziały (prawa udziałowe)

2.2.1. wkłady

Wkładem do spółki jest określony w umowie (statucie, akcie założycielskim), przed-

miot świadczenia wspólnika przenoszony na spółkę, w zamian za co uzyskuje on prawa

udziałowe (akcje, udziały) w spółce.

Ze względu na ich pieniężny bądź niepieniężny charakter wyróżnia się:

(1) aporty – czyli wkłady niepieniężne,

(2) wkłady pieniężne.

Zasadą jest, iż przedmiotem wkładu może być dowolne zbywalne prawo o charak-

terze majątkowym (przykładowo prawo własności nieruchomości, świadczenie pracy lub

usług, a także np. tzw. przenaszalne ekspektatywy). W żadnym przypadku przedmiotem

wkładu nie mogą być niezbywalne prawa majątkowe (np. użytkowanie – art. 254 KC, za-

równo ustanowione na rzecz wspólnika, jak i w przypadku, gdy wspólnik chciałby je usta-

nowić na rzecz spółki).

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

W spółkach osobowych, poza powyższym wyjątkiem, brak w zasadzie ograniczeń co do

przedmiotu wkładu (wyjątki to wkłady komandytariuszy sp.k. – art. 107 KSH oraz komple-

mentariuszy S.K.A. – art.132 KSH, a także ograniczenia dotyczące wkładów akcjonariuszy

wynikające z odpowiedniego stosowania do nich regulacji dotyczącej wkładów akcjonariu-

szy w S.A., a w szczególności art. 14 KSH).

W przypadku spółek kapitałowych zasada ta doznaje większej liczby wyjątków.

Aportami nie mogą być:

(1) prawa niezbywalne,

(2) świadczenie pracy bądź usług (art. 14 ust. 1 KSH),

należy także pamiętać, iż:

(3) wspólnik/akcjonariusz nie może także dokonać potrącenia ustawowego (jednostron-

nej czynności prawnej uregulowanej w art. 498–505 KC) przysługującej mu przeciwko

spółce wierzytelności z wierzytelnością przysługującą spółce przeciwko niemu z tytułu

wpłaty na poczet prawa udziałowego. Dopuszczalne jest natomiast potrącenie umow-

ne (art. 14 § 4 KSH).

Dodatkowo na gruncie orzecznictwa oraz poglądów doktryny przyjmuje się, iż wkła-

dem nie mogą być także:

(-) zobowiązanie wspólnika do świadczenia w przyszłości określonej sumy pieniężnej na

rzecz powstałej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,

(-) tzw.

good will (renoma) wnoszona samodzielnie (tj. w oderwaniu od przedsiębiorstwa

– art. 551 KC).

Spory w orzecznictwie wywołuje problematyka wnoszenia na rzecz spółki weksla wy-

stawionego przez wspólnika (zarzuca się, iż jego wręczenie nie może być uznawane za rów-

noznaczne z zapłatą).

Jeżeli wkład niepieniężny wspólnika spółki kapitałowej ma wady, wspólnik jest zobo-

wiązany do wyrównania spółce kapitałowej różnicy między wartością przyjętą w umowie

albo statucie spółki a zbywczą wartością wkładu. Niezależnie od powyższego, umowa spółki

(statut) mogą przewidywać dodatkowe uprawnienia spółki (art. 14 § 2 KSH). Spory wywołu-

je długość terminu przedawnienia (nie jest to roszczenie wynikające z działalności gospo-

darczej wspólnika, a więc należy przyjąć, iż termin wynosi 10 lat). Termin wymagalności

roszczenia rozpoczyna się od dnia wniesienia wadliwego aportu do spółki.

Art. 14 § 3 KSH przewiduje obligatoryjną konwersję na kapitał zakładowy wierzytel-

ności wspólnika (akcjonariusza) z tytułu pożyczki udzielonej spółce kapitałowej, w przy-

padku, gdy została ogłoszona upadłość tej spółki w terminie dwóch lat od dnia zawarcia

umowy pożyczki.

Przedmiotem aportu do spółki (osobowej, jak i kapitałowej), może być także przedsię-

biorstwo (art. 551 KC). W tym przypadku zastosowanie będzie miał art. 554 KC. Z punktu

widzenia spółki wskazane jest więc przeprowadzenie badania due diligence, mające na celu

określenie istnienia i potencjalnego zakresu zobowiązań (ryzyk cywilnoprawnych) związa-

nych z wnoszonym przedsiębiorstwem. Niezależnie do powyższego, wnoszenie przedsiębior-

stwa (zwłaszcza przedsiębiorcy jednoosobowego) wiązać się będzie w spółkach osobowych

z dalszymi ograniczeniami wynikającymi z:

(-) art. 33 KSH dotyczącego spółki jawnej, który znajduje także zastosowanie do spółki

partnerskiej (art. 89 KSH), komplementariuszy sp.k. (art. 103 KSH) i komplementariu-

szy S.K.A. (art. 126 § 1 pkt 1 KSH),

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(-) art. 116 KSH – stanowiącego autonomiczną regulację odpowiedzialności komandyta-

riusza sp.k.

orzecznictwo

Odpowiedzialność za wady wkładu

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 października 2009 r. iii

czP 61/2009

LexPolonica nr 2090764

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/10

OSNC 2010/7–8 poz. 99

1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, do której przed dniem wejścia w życie usta-

wy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 r. Nr 94 poz. 1037

ze zm.) wspólnik wniósł wkład niepieniężny mający wady prawne, korzysta z ochrony

przewidzianej w art. 14 § 2 w związku z art. 612 tej ustawy.

2. Bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia, o którym mowa w art. 14

§ 2 Kodeksu spółek handlowych, rozpoczyna się od dnia wniesienia do spółki z ograni-

czoną odpowiedzialnością wkładu niepieniężnego na pokrycie udziałów w kapitale za-

kładowym tej spółki.

Wkłady nie posiadające zdolności aportowej

Uchwała składu siedmiu sędziów sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 2 mar-

ca 1993 r. iii czP 123/92

LexPolonica nr 298521

OSNCP 1993/10 poz. 167

OSP 1994/1 poz. 1

Wokanda 1993/8 str. 1

Zobowiązanie wspólnika do świadczenia w przyszłości określonej sumy pieniężnej na

rzecz powstałej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może stanowić pokrycia

udziału w spółce.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 25 stycznia 1995 r. iii czP

177/94

LexPolonica nr 303663

OSNC 1995/5 poz. 75

OSP 1995/9 poz. 196

Prokuratura i Prawo – dodatek 1995/5 poz. 31

Wokanda 1995/3 str. 6

Nie jest dopuszczalne podwyższenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpo-

wiedzialnością poprzez ponowne oszacowanie wkładów niepieniężnych wniesionych na

pokrycie kapitału zakładowego.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 26 marca 1993 r. iii czP 21/93

LexPolonica nr 315426

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

Przegląd Prawa Handlowego 1994/10 str. 28–30

Radca Prawny 1993/5 str. 63–65

Przysługujące najemcy prawo najmu lokalu użytkowego może być przedmiotem wkła-

du niepieniężnego, którym wspólnik pokrywa swój udział w spółce z ograniczoną od-

powiedzialnością.

Aport przedsiębiorstwa

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 23 marca 2007 r. V csk 518/2006

LexPolonica nr 2092269

Nabycie przedsiębiorstwa (lub gospodarstwa rolnego) jest równoznaczne z przystąpie-

niem nabywcy do długów wynikających z zobowiązań pozostających w związku z pro-

wadzeniem tego przedsiębiorstwa. Konstrukcja z art. 526 kc, a obecnie art. 55[4] kc,

zakłada, że przystąpienie nabywcy do długu następuje wówczas, gdy nabycie przed-

siębiorstwa nie pociąga za sobą przejęcia długów w trybie art. 519 kc. W stosunku zo-

bowiązaniowym łączącym zbywcę przedsiębiorstwa z osobą trzecią pojawia się drugi

dłużnik (nabywca). Pierwszy z dłużników (zbywca przedsiębiorstwa) odpowiada przy tym

w sposób nieograniczony, natomiast drugi z dłużników (nabywca przedsiębiorstwa) –

do wysokości wartości nabytego przedsiębiorstwa (lub gospodarstwa rolnego). W dok-

trynie przeważa przy tym pogląd, że zbyciem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55[4]

kc, a wcześniej art. 526 kc, jest także wniesienie go jako aportu do spółki z ograniczo-

ną odpowiedzialnością.

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 28 lipca 2004 r. i aca 1274/2003

LexPolonica nr 391199

Monitor Prawniczy 2006/12 str. 663

Monitor Prawniczy 2006/18 str. 991

Wokanda 2005/7–8 str. 80

Przejęcie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością jako aportu przedsiębior-

stwa wspólników spółki cywilnej ma ten skutek, że ponosi ona odpowiedzialność za zo-

bowiązania spółki cywilnej powstałe przed przejęciem, a związane z prowadzeniem

przejmowanego przedsiębiorstwa. Do zobowiązań tych zaliczyć trzeba świadczenia od-

szkodowawcze na rzecz kontrahentów spółki cywilnej powstałe w związku z nienależy-

tym wykonaniem umów zawartych przez tę spółkę.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 22 stycznia 2002 r. V ckn

1178/2000

LexPolonica nr 379805

Przepis art. 526 kc ustanawia domniemanie prawne wzruszalne, że nabywca przedsię-

biorstwa wiedział o zobowiązaniach związanych z jego prowadzeniem.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 30 stycznia 1997 r. iii ckn 28/96

LexPolonica nr 314205

Glosa 1997/7 str. 32

Glosa 1998/2 str. 29

Monitor Prawniczy – Zestawienie Tez 2000/9 str. 597

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

OSNC 1997/5 poz. 65

Wokanda 1997/4 str. 8

Wniesienie do spółki części składników majątkowych przedsiębiorstwa państwowe-

go, nie uzasadnia jej odpowiedzialności jako nabywcy przedsiębiorstwa (art. 526

kc), choćby składniki te umożliwiały prowadzenie działalności gospodarczej przez

tę spółkę.

2.2.2. Prawa udziałowe

Prawa udziałowe są ogółem uprawnień wspólnika spółki handlowej (praw i kompeten-

cji), uzyskiwanych w zamian za wniesiony wkład.

Prawa udziałowe w spółkach handlowych można podzielić na:

(1) ogół praw i obowiązków w spółkach osobowych (art. 10 § 1 KSH z wyjątkiem ak-

cjonariuszy S.K.A., którzy posiadają akcje),

(2) udziały w spółce z o.o.,

(3) akcje w spółce akcyjnej.

Podstawowa różnica pomiędzy ww. rodzajami praw udziałowych polega na zasadach

obrotu nimi.

W spółce akcyjnej zasadą jest pełna zbywalność akcji (art. 337 § 1 KSH). Wszelkie ogra-

niczenia, zarówno statutowe (art. 337 § 2–6 KSH), jak i umowne (art. 338 KSH), będą miały

charakter wyjątku wymagającego szczegółowego uregulowania. Podobnie sytuacja wygląda

w spółce z o.o. (art. 182 KSH). W spółkach osobowych (z wyjątkiem akcji S.K.A., do których

mają zastosowanie przepisy o S.A. – art. 126 § 1 pkt 2 KSH) sytuacja wygląda odwrotnie.

Przeniesienie ogółu praw i obowiązków może nastąpić tylko wówczas, gdy umowa spółki

tak stanowi. Dodatkowo konieczne jest uzyskanie pisemnej zgody wszystkich pozostałych

wspólników (chyba że umowa spółki stanowi inaczej – art. 10 § 2 KSH).

W przypadku spółek kapitałowych należy także pamiętać o bezwzględnym zakazie

czynności rozporządzających w odniesieniu do praw udziałowych (art. 16 KSH):

(1) przed wpisem spółki do rejestru,

(2) przed wpisem podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru.

Powyższe nie wyklucza jednak czynności zobowiązujących do rozporządzenia.

Należy także pamiętać o innych ustawowych ograniczeniach rozporządzania akcjami

w S.A. (art. 336 § 1 in fine, art. 356 § 2 KSH).

orzecznictwo

Rozporządzenie akcją w S.A.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 12 czerwca 2008 r. iii csk 8/2008

LexPolonica nr 1955926;

Biuletyn Sądu Najwyższego 2008/9;

OSNC 2009/B poz. 53

Ograniczenie w zakresie rozporządzania akcjami stanowi wyjątek od ogólnej zasady

swobody dysponowania tymi walorami przez akcjonariusza (art. 337 § 1 ksh). Przepisy

wprowadzające odstępstwo od tej zasady (art. 337 § 2 i § 4 ksh) powinny być zatem tłu-

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

maczone restryktywnie, także w sferze przyjętych środków zmierzających do uzyskania

zasadniczego efektu ograniczenia.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 13 stycznia 2010 r. ii csk 357/2009

LexPolonica nr 2127321

Warunkiem skutecznego ograniczenia zbywalności akcji w statucie jest zamieszczenie

w nim postanowień określonych w art. 337 § 4 k.s.h. Wskazanie w kwestionowanym po-

stanowieniu statutu tylko ofertowego sposobu zbycia na rzecz osoby, która zapropono-

wała najwyższą cenę nie odpowiadało wymaganiom określonym w tym unormowaniu.

Brak postanowień statutu dotyczących wskazania nabywcy, ceny albo sposobu jej okre-

ślenia, a także terminu zapłaty wywołuje ten skutek, że winkulowana akcja może być

zbyta bez ograniczenia co do jej zbycia. Innymi słowy zbycie akcji nie podlega określo-

nemu w statucie ograniczeniu, gdy nie spełnia ono chociażby jednego z wymagań okre-

ślonych w art. 347 § 4 k.s.h.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 24 czerwca 2005 r. V ck 718/2004

LexPolonica nr 1631274

Brak postanowień statutu dotyczących wskazania nabywcy, ceny albo sposobu jej okre-

ślenia oraz terminu zapłaty powoduje, że winkulowana akcja może być zbyta bez ograni-

czenia tj. bez zachowania dalszych zawartych już w statucie ograniczeń co do jej zbycia.

wyrok sądu apelacyjnego w łodzi z dnia 7 marca 1994 r. acr 21/94

LexPolonica nr 350890, Wokanda 1994/11 str. 54

(…)

4. Ograniczenie zbywalności akcji na okaziciela przez wprowadzenie wymogu zgody

spółki, uznać należy za nieważne jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym

art. 348 § 1 kh w związku z art. 57 § 1 kc. Sprzeczne także z samą istotą akcji na

okaziciela. Uzależnienie zbywalności akcji od zgody spółki może zatem dotyczyć

tylko akcji imiennych, nigdy zaś akcji na okaziciela, stąd w takim zakresie uchwa-

ła zarządu komisarycznego jest nieważna jako sprzeczna z bezwzględnie obowią-

zującymi przepisami prawa.

Rozporządzenie udziałem w sp. z o.o.

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 11 lipca 2007 r. i aca 332/2007

LexPolonica nr 1932869

Zgoda spółki jest zgodą osoby trzeciej i spółka może udzielić tej zgody zarówno przed,

jak i po dokonaniu czynności prawnej przenoszącej udział, w tym ostatnim przypad-

ku ze skutkiem wstecznym (art. 63 kc). Do czasu złożenia oświadczenia przez spółkę,

czynność mająca na celu przeniesienie udziału w spółce będzie czynnością niezupełną,

a w razie odmowy będzie nieważna.

Art. 182 ksh nie daje przyszłemu nabywcy uprawnienia do wystąpienia do Sądu

Rejestrowego o wydanie zezwolenia po dokonaniu czynności prawnej mającej na celu

przeniesienie udziału (tj. zezwolenia ze skutkiem wstecznym).

Art. 64 kc nie uprawnia sądu do wydania zezwolenia na przeniesienie udziału

w spółce z o.o. i nie może prowadzić do zobowiązania spółki do złożenia oświadczenia

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

woli zastępującego owo zezwolenie w sytuacji, gdy nie istnieje źródło takiego obowiąz-

ku spółki w umowie bądź przepisie prawa.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 lutego 2006 r. V ck 437/2005

LexPolonica nr 399912

To w umowie spółki zostaje ukształtowane uprawnienie określane jako pierwszeństwo

nabycia udziałów przez pozostałych wspólników. Możliwe jest ukształtowanie tego pra-

wa jako prawa pierwokupu w rozumieniu art. 596 kc; dopuszczalne jest także zawar-

cie w umowie spółki postanowień odbiegających od uregulowań zawartych w kodeksie

cywilnym.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 listopada 2001 r. V ckn

536/2000

LexPolonica nr 385491

Do umowy zbycia udziału w spółce z o.o. zawartej bezwarunkowo, mimo zastrzeżone-

go dla wspólników prawa pierwszeństwa nabycia udziału, możliwe jest odpowiednie

stosowanie art. 59 kc.

Rozporządzenie udziałem (ogółem praw i obowiązków) w spółkach osobowych

Postanowienie sądu okręgowego w bydgoszczy z dnia 13 maja 2009 r. Viii ga

23/2009

LexPolonica nr 2353452

Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku 2010/1 poz. 8 str. 65

Zbycie procentowe „udziałów” w spółce osobowej (części tego udziału) godzi w integral-

ność udziału jako konglomeratu uprawnień o charakterze majątkowo – korporacyjnym

i jest niedopuszczalne.

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 26 października 2006 r. Vi aca

394/2006

LexPolonica nr 1954274

OSA 2008/8 poz. 26 str. 50

Skoro przepisy ksh uzależniają przeniesienie „udziału spółkowego” w spółce osobowej

na innego wspólnika lub osobę trzecią od spełnienia dwóch przesłanek przewidzianych

w art. 10 § 1 i § 2 ksh, to brak w umowie spółki postanowienia zezwalającego na prze-

niesienie „udziału spółkowego” powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej

dokonanej z naruszeniem tego przepisu (art. 58 kc).

2.3. Firma spółek handlowych (art. 432–4310 kc)

2.3.1. wstęp

Firma jest oznaczeniem przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą

(art. 432 § 1 KC). Podlega ona ochronie zarówno na etapie naruszenia, jak i samego zagro-

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

żenia (art. 4310 KC w zw. z art. 23 i 24 KC). Prawo do firmy jest także chronione na mocy re-

gulacji publicznoprawnych (art. 3 i 18 ZKNU).

Firma nie może być zbyta, możliwe jest jednak upoważnienie przez przedsiębiorcę in-

nego przedsiębiorcy do korzystania ze swej firmy, pod warunkiem, iż nie wprowadza ona

w błąd (art. 439 § 2 KC).

2.3.2. zasady prawa firmowego

Tworzenie, a także korzystanie z firmy opiera się na kilku podstawowych zasadach.

Są to zasady:

(1) prawdziwości,

(2) jedności,

(3) jawności,

(4) ciągłości (kontynuacji),

(5) wyłączności.

Ad (1)

Używana przez przedsiębiorcę firma winna być zgodna z rzeczywistym stanem fak-

tycznym i prawnym. Firma nie może wprowadzać w błąd (art. 433 § 2 KC).

Ad (2)

Przedsiębiorca może używać tylko jednej firmy. W przypadku oddziału jego firma po-

winna zawierać pełną nazwę tej osoby oraz określenie „oddział” ze wskazaniem miejsco-

wości, w której oddział ma siedzibę (art. 436 KC).

Ad (3)

Firma winna być dostępna dla uczestników obrotu w związku z czym podlega ona obo-

wiązkowi ujawnienia we właściwym rejestrze (art. 432 KSH), także w przypadku jej zmia-

ny (art. 437 KC).

Ad (4)

Umożliwia ona zachowanie dotychczasowej firmy w sytuacjach, w których przy zasto-

sowaniu zasad ogólnych konieczne byłoby jej uaktualnienie (np. nabycie przedsiębiorstwa –

art. 438 § 3 KC, przekształcenia spółek – art. 554 KSH).

Ad (5)

Firma powinna odróżniać się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzą-

cych działalność na tym samym rynku (art. 433 § 1 KC).

2.3.3. budowa firmy

Każda firma składa się z:

(1) rdzenia (korpusu),

(2) dodatków, które dzielą się na:

(a) obowiązkowe,

(b) dowolne.

Ad (1)

W spółkach handlowych rdzeń (korpus) firmy powinien zawierać:

(-) w sp.j. – nazwiska lub firmy jednego lub kilku wspólników;

(-) w sp.p. – nazwiska jednego lub kilku partnerów;

(-) w sp.k. – nazwiska lub firmy jednego lub kilku komplementariuszy;

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Dodatkowo, jeżeli komplementariuszem w sp.k. jest osoba prawna, firma powinna za-

wierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem „spół-

ka komandytowa”. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest

osobą fizyczną.

Nazwisko/firma komandytariusza nie może być zamieszczona w firmie spółki. W przy-

padku zamieszczenia nazwiska lub firmy (nazwy) komandytariusza w firmie spółki, ko-

mandytariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak, jak komplementariusz (art. 104

§ 3–4 KSH).

(-) w S.K.A. – nazwiska lub firmy jednego lub kilku komplementariuszy;

Dodatkowo, jeżeli komplementariuszem S.K.A. jest osoba prawna, firma spółki powin-

na zawierać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej z dodatkowym oznaczeniem

„spółka komandytowo-akcyjna”. Nie wyklucza to zamieszczenia nazwiska komplementa-

riusza, który jest osobą fizyczną.

Nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie może być zamieszczane w firmie spół-

ki. W przypadku zamieszczenia nazwiska albo firmy (nazwy) akcjonariusza w firmie spół-

ki akcjonariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak, jak komplementariusz (art. 127

§ 3–4 KSH).

(-) w spółce z o.o. oraz akcyjnej dowolnie obraną nazwę bądź imię i nazwisko lub pseu-

donim osoby fizycznej, jeśli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub

działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska lub pseudonimu osoby

fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci – zgody jej małżonka

i dzieci (art. 435 § 3 KC).

Ad (2)

Dodatki obowiązkowe:

(-) w przypadku spółek osobowych dodatek powinien zawierać oznaczenie formy prawnej,

które może być użyte w skrócie (art. 24 KSH, art. 90 § 1–2 KSH, art. 104 § 1–2 KSH,

art. 127 § 1–2 KSH),

(-) w przypadku spółek kapitałowych dodatki winny określać ich formę prawną (art. 435

§ 2 KC) czyli: spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Określenie for-

my prawnej może być używane w skrócie (art. 160 § 2 KSH, art. 305 § 2 KSH).

W razie utraty członkostwa przez wspólnika, którego nazwisko było umieszczone w fir-

mie, spółka może zachować w swej firmie nazwisko byłego wspólnika tylko za wyrażoną na

piśmie jego zgodą, a w razie jego śmierci – za zgodą jego małżonka i dzieci. Powyższe ma

zastosowanie także w przypadku kontynuowania działalności gospodarczej osoby fizycznej

przez inną osobę fizyczną będącą jej następcą prawnym (art. 438 § 1–2 KC).

Dodatki nieobowiązkowe mają na celu bliższe określenie przedsiębiorcy (np. przed-

miot działalności, siedzibę). Oznaczenia te winny się jednak odróżniać należycie od firm

innych przedsiębiorców (art. 432 § 1 KC), nie mogą także wprowadzać w błąd, w szczegól-

ności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca dzia-

łalności, źródeł zaopatrzenia (art. 433 § 2 KC), czyli np. kiosk nie powinien mieć w swojej

firmie określenia hurtownia.

Istnieją także inne ograniczenia w zakresie treści firmy wynikające z ustaw szcze-

gólnych, zwłaszcza dotyczących różnego typu specjalistycznych typów spółek akcyjnych,

np. oznaczenia „bank” nie może używać inna spółka niż tylko prowadząca działalność ban-

kową w rozumieniu przepisów prawa bankowego.

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 7 października 2008 r. iii csk

192/2008

LexPolonica nr 1966743

Brak obecnie możliwości uzupełnienia firmy oddziału dodatkiem dostatecznie odróż-

niającym nie świadczy o przyzwoleniu na oznaczenie oddziału w sposób niepozwalający

na dostateczne odróżnienie jej od firm innych przedsiębiorców prowadzących działal-

ność na tym samym rynku. Jeżeli oznaczenie takie, jak i posługiwanie się tym oznacze-

niem w działalności oddziału, narusza prawo do firmy innego przedsiębiorcy, jest to

działanie bezprawne.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 6 maja 1998 r. ii ckn 734/97

LexPolonica nr 333054;

Glosa 2000/4 str. 32;

Jurysta 1999/2–3 str. 53;

OSNC 1999/2 poz. 25;

OSP 1999/2 poz. 31;

Państwo i Prawo 2000/1 str. 102;

Wokanda 1998/12 str. 2

Spółka, która, będąc założycielem innej spółki, wyraziła zgodę na używanie przez nią

zbliżonej nazwy, nie może po zbyciu udziałów żądać zaniechania dalszego używania

nazwy założonej spółki.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 14 grudnia 1990 r. i cr 529/90

LexPolonica nr 296333

OSNCP 1992/7–8 poz. 136

Przegląd Sądowy 1991/4 str. 98

Przegląd Sądowy 1992/11–12 str. 107

Nazwa (firma) przedsiębiorstwa prowadzonego w formie spółki prawa cywilnego stano-

wi dobro osobiste wspólników (art. 23 kc) podlegające ochronie stosownie do art. 24 kc.

2.4. Prokura

2.4.1. Pojęcie prokury

Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa uregulowanym w art. 1091–

1099 KC.

Prokury może udzielić tylko przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przed-

siębiorców. Zakresem prokury jest objęte umocowanie do czynności sądowych, jakie są

związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurentem może być jedynie osoba fizycz-

na mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokura nie może zostać przeniesiona –

vide jednak art. 1096 in fine KC.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

2.4.2. Ustanowienie i udzielenie prokury

Ustanowienie prokury jest decyzją wewnętrzną należącą do stosunków wewnętrz-

nych przedsiębiorcy i nie wywołuje skutków prawnych wobec osób trzecich. Przy okazji

ustanowienia prokury jest zazwyczaj podejmowana decyzja co do ewentualnego stosun-

ku podstawowego dotyczącego prokury (czy będzie on istniał i jakiego będzie on rodzaju,

np. umowa zlecenia, umowa o pracę itp.). W sp.j. ustanowienie prokury wymaga zgody

wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki (art. 41 § 1 KSH). W spół-

ce partnerskiej, jeżeli nie powołano zarządu, decyzja o ustanowieniu prokury wymaga zgo-

dy wszystkich partnerów (art. 41 § 1 KSH w zw. z art. 89 KSH), jeżeli natomiast powołano

zarząd i jest on wieloosobowy, konieczna jest zgoda wszystkich członków zarządu (art. 97

§ 2 w zw. z art. 208 § 6 KSH). W spółce komandytowej ustanowienie prokury wymaga zgody

wszystkich komplementariuszy i komandytariuszy (jako czynności przekraczającej zakres

zwykłych czynności – art. 121 § 2 KSH). W S.K.A. ustanowienie prokury stanowi kompe-

tencję wszystkich komplementariuszy, o ile statut nie powierzył prowadzenia spraw spółki

jednemu lub kilku komplementariuszom (art. 41 § 1 w zw. z art. 126 pkt 1 KSH oraz art. 140

§ 1 i 2 KSH). W spółce z o.o. posiadającej wieloosobowy zarząd, ustanowienie prokury wy-

maga zgody wszystkich członków zarządu (art. 208 § 6 KSH). W S.A. ustanowienie proku-

ry wymaga zgody wszystkich członków zarządu (art. 371 § 4 KSH).

Udzielenie prokury jest oświadczeniem woli składanym w stosunkach zewnętrznych

(akt reprezentacji). W sp.j., o ile umowa nie przewiduje reprezentacji łącznej, oświadcze-

nie o udzieleniu prokury może złożyć każdy wspólnik niepozbawiony prawa reprezentacji

(art. 29–30 KSH). W innym przypadku, oświadczenie o udzieleniu prokury winno być zło-

żone zgodnie z zasadami reprezentacji. W sp.p., jeżeli nie powołano zarządu, oświadczenie

składa samodzielnie każdy partner (o ile nie został pozbawiony prawa do reprezentowania

spółki, względnie o ile umowa spółki nie stanowi inaczej – art. 96 i art. 89 KSH). W przy-

padku powołania zarządu w sp.p., stosownie do postanowień umowy, oświadczenie o udzie-

leniu prokury spółki składa dwóch lub więcej członków zarządu (art. 97 oraz art. 201 KSH),

bądź jeden z członków zarządu (art. 97, art. 204, art. 205 KSH). W spółce komandytowej,

przy udzieleniu prokury spółkę reprezentuje każdy komplementariusz niepozbawiony pra-

wa reprezentowania spółki (art. 117 i art. 103 KSH). W S.K.A. ustanowienie prokury wy-

maga działania komplementariuszy niepozbawionych prawa reprezezentowania spółki na

mocy statutu bądź orzeczenia sądu. W sp. z o.o., jeżeli zarząd jest wieloosobowy, wyma-

gane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie

z prokurentem, o ile umowa spółki nie stanowi w tym względzie inaczej (art. 205 § 1 KSH).

W spółce akcyjnej ustanowienie prokury wymaga współdziałania dwóch członków zarzą-

du (art. 373 § 1 KSH).

2.4.3. Forma prokury

Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie (art. 1092 § 1 KC).

Do prokury nie stosuje się art. 99 KC. Wyjątek od wymogu formy pisemnej ma miej-

sce, gdy przedmiotem czynności jest:

(1) zbycie przedsiębiorstwa, dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następu-

je oddanie go do czasowego korzystania,

(2) zbywanie i obciążanie nieruchomości.

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

W powyższych przypadkach wymagane jest pełnomocnictwo do poszczególnej czyn-

ności, do pełnomocnictwa tego należy stosować art. 98 i art. 99 § 1 KC i dlatego powinno

ono być udzielone w formie przewidzianej dla danej czynności.

W odniesieniu do czynności prawnych niewymienionych w art. 1093 KC nie ma obowiązku

stosowania formy szczególnej wymaganej przez odrębne przepisy. Jeżeli więc właściwe prze-

pisy wymagają do takich czynności formy szczególnej nie będzie ona konieczna (np. nabycie

przez prokurenta nieruchomości nie wymaga prokury udzielonej w formie aktu notarialnego).

2.4.4. zakres umocowania prokurenta i jego przekroczenie

Prokurent jest umocowany do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych zwią-

zanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa (art. 1091 § 1 KC), z wyłączeniem czynności okre-

ślonych w art. 1093 KC. Należy pamiętać, iż prokura nie może być ograniczona ze skutkiem

prawnym wobec osób trzecich (art. 1091 § 2 KC). Czynności niewchodzące w zakres art. 1091

§ 1, art. 1093, art. 1095 K nie są objęte zakresem umocowania prokurenta (np. nie może on

wnieść powództwa o rozwiązanie i likwidację spółki – nie jest to czynność związana z pro-

wadzeniem przedsiębiorstwa, a jego likwidacją). Sposób składania oświadczeń woli przez

prokurenta określa art. 1099 KC.

W przypadku przekroczenia zakresu umocowania prokurenta należy odpowiednio

stosować przepisy dotyczące działania pełnomocnika bez umocowania, bądź przekracza-

jącego jego zakres (art. 103–105 KC).

W regulacji prokury brak przepisów dotyczących czynności z samym sobą – należy

wtedy odpowiednio stosować art. 108 KC.

2.4.5. rodzaje prokury

Przepisy KC nie ograniczają ani liczby prokur, ani liczby podmiotów je tworzących.

W związku z powyższym można wyróżnić:

(1) prokurę oddzielną (samoistną),

(2) prokurę łączną,

(3) prokurę oddziałową,

a także, rodzącą największe problemy praktyczne konstrukcję:

(4) tzw. mieszanej reprezentacji łącznej.

Ad (1)

Występuje ona, gdy przedsiębiorca udziela prokury (uprawniającej do samodzielnego

działania) jednej lub kilku osobom.

Ad (2)

Ma ona miejsce, gdy do złożenia oświadczenia woli w imieniu przedsiębiorcy koniecz-

ne jest współdziałanie co najmniej dwóch prokurentów. W takim przypadku konieczne jest

jednak wskazanie, jaka liczba prokurentów łącznych musi działać razem, aby doszło do zło-

żenia oświadczenia woli (np. przedsiębiorca powołuje 5 prokurentów łącznych, określając,

iż do złożenia oświadczenia woli konieczne jest współdziałanie minimum 3).

W przypadku powoływania znaczniejszej liczby prokurentów, dopuszczalna jest dal-

sza dywersyfikacja kryteriów ich współdziałania (dla uniknięcia wątpliwości konieczne jest

wpisanie tego typu ograniczeń do rejestru). Można np. grupować ich w zespoły, stwierdza-

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

jąc, iż do określonego typu transakcji (określonych np. kwotowo przedziałów) konieczne

jest współdziałanie 2 prokurentów, a powyżej np. 3.

Oświadczenie woli w ramach prokury łącznej zostaje złożone z momentem złożenia

oświadczenia woli przez ostatniego z mających łącznie działać prokurentów (np. w przypad-

ku reprezentacji minimum 3 prokurentów łącznych, gdy dwóch złożyło oświadczenie woli

jednego dnia, a trzeci dwa dni później – jest ono ważne od momentu złożenia woli przez

tego ostatniego). Do tego czasu druga strona może skorzystać z art. 103 § 2 KC.

Ad (3)

Prokura oddziałowa (art. 1095 KC) stanowi jeden z dopuszczalnych sposobów ograni-

czenia prokury w stosunku do osób trzecich (art. 1091 § 2 KC). W takim przypadku nastę-

puje ograniczenie przedmiotowe zakresu reprezentacji prokurenta (zakres spraw wpisanych

do rejestru oddziału przedsiębiorstwa). Aby móc wpisać prokurę oddziałową, konieczne

jest uprzednie odnotowanie w KRS, iż dany przedsiębiorca posiada oddziały (art. 38 pkt 1

lit. d KRSU). Problemem jest brak pojęcia oddziału (nie posługuje się nim ani KC, ani KRSU,

a jedynie art. 5 pkt 4 SDGU). W przypadku złożenia wniosku o zarejestrowanie oddziału,

KRS będzie uprawniony do badania, czy dana jednostka jest wystarczająco wyodrębniona

(prawnie relewantna wobec osób trzecich).

Ad (4)

Mieszana reprezentacja łączna ma miejsce gdy dany podmiot jest reprezentowany łącz-

nie przez prokurenta (prokurentów) oraz podmiot uprawniony do reprezentowania przed-

siębiorcy na podstawie innego tytułu prawnego (np. członków zarządu). W tym przypadku

dochodzi do nałożenia się dwóch odrębnych podstaw reprezentacji – szczególnego rodzaju

pełnomocnictwa, którym jest prokura i zasad (sposobów) reprezentacji organicznej przez

organy spółki (członków zarządu).

W spółkach handlowych możliwość ustanowienia mieszanej reprezentacji łącznej wy-

nika:

(-) w sp.j. – art. 30 § 1 KSH,

(-) w sp.p, gdy nie powołano zarządu – art. 89 KSH w zw. z art. 30 § 1 KSH, gdy powoła-

no zarząd – art. 205 KSH w zw. z art. 97 § 2 KSH,

(-) w sp.k. komplementariusz (niewyłączny od prawa reprezentowania spółki) może re-

prezentować spółkę sam bądź łącznie z innym komplementariuszem lub prokurentem

(art. 103 w zw. z art. 117), natomiast komandytariusz może reprezentować spółkę wy-

łącznie jako pełnomocnik (art. 118 § 1 KSH), co obejmuje swym zakresem także pro-

kurę (zarówno łączną, jak i samoistną),

(-) w S.K.A. komplementariusz może zostać zobowiązany do reprezentowania spółki łącz-

nie z prokurentem (art. 126 § 1 pkt 1 KSH w zw. z art. 137 § 1 KSH), akcjonariusz S.K.A.

może reprezentować tą spółkę wyłącznie jako pełnomocnik (co obejmuje swym zakre-

sem także prokurę – art. 138 § 1 KSH),

(-) w sp. z o.o. posiadającej wieloosobowy zarząd, sposób reprezentacji określa umowa,

w przypadku gdy nie zawiera ona w tym względzie regulacji – art. 205 § 1 KSH, po-

wyższe nie wyklucza ustanowienia prokury jednoosobowej i łącznej, a także nie ogra-

nicza praw prokurentów wynikających z przepisów o prokurze (art. 205 § 3 KSH),

(-) zasady reprezentacji w S.A. określa art. 373 § 1 KSH, co do ustanowienia prokury –

art. 373 § 3 KSH.

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

Mieszana reprezentacja łączna zawiera więc w sobie elementy zarówno reprezentacji

organicznej (w odniesieniu do członków zarządu), jak i prokury (łącznej bądź samoistnej).

Nie można więc utożsamiać prokury łącznej i mieszanej reprezentacji łącznej.

Kwestią budzącą największe spory i wątpliwości jest możliwość udzielania tzw. pro-

kury łącznej niewłaściwej. Polega ona na możliwości udzielenia prokury jednej osobie z za-

strzeżeniem, iż może ona działać tylko i wyłącznie z innym członkiem zarządu spółki, przy

czym prokura taka nie jest traktowana jako łączna. Odrębną kwestią w ramach tego zagad-

nienia jest problematyka dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa (prokury) członkowi

zarządu. Tego typu rozwiązania często pojawiają się w praktyce obrotu, ale problematyka

ta nie jest, jak dotychczas, jednoznacznie rozstrzygnięta przez doktrynę oraz orzecznictwo.

2.4.6. wygaśnięcie prokury

Wygaśnięcie prokury oznacza wygaśnięcie uprawnienia do dokonywania czynno-

ści w imieniu mocodawcy. Regulacja dotycząca wygaśnięcia prokury jest zawarta w KC

(wprost art. 1099 KC oraz odpowiednio przepisy o wygaśnięciu pełnomocnictwa np. art. 102

KC), a także w KSH (np. art. 41 § 2, art. 79 § 1, art. 208 § 7, art. 284 § 1, art. 371 § 5, art. 470

§ 1 KSH). Wygaśnięcie prokury (niezależnie od jej przyczyny) winno być zgłoszone do KRS

(art. 1098 § 1 KC).

W ramach wygaśnięcia prokury można wyróżnić następujące grupy zagadnień:

(1) odwołanie prokury, zrzeczenie się prokury przez prokurenta,

(2) wygaśnięcie prokury z przyczyn leżących po stronie mocodawcy,

(3) wygaśnięcie prokury z przyczyn dotyczących prokurenta.

Ad (1)

Prokura może być w każdym czasie odwołana (art. 1097 § 1 KC).

W ramach spółek handlowych, podobnie jak przy jej ustanawianiu, należy odróżnić

problematykę czynności wewnętrznych dotyczących odwołania prokury (podjęcia decyzji

o odwołaniu prokury ze skutkiem pro foro interno), od złożenia oświadczenia woli o odwo-

łaniu. Decyzja o odwołaniu może być dokonana nawet przez jednego ze wspólników ma-

jącego prawo prowadzenia spraw spółki (art. 41 § 2 KSH w sp.j., który to przepis znajduje

odpowiednie zastosowanie do innych spółek osobowych), bądź jednego z członków za-

rządu spółek kapitałowych (art. 208 § 7 i art. 371 § 5 KSH). Natomiast oświadczenie woli

o odwołaniu (akt reprezentacji w stosunkach zewnętrznych), musi być dokonany zgodnie

z zasadami i sposobem reprezentacji w danej spółce. W przypadku oświadczeń woli o od-

wołaniu prokury istnieje jednak spór czy regulacje art. 208 § 7 i art. 371 § 5 KSH nie mogą

być traktowane jako przepis specjalny dotyczący zasad reprezentacji spółek kapitałowych

(przyjmując taką, dyskusyjną reprezentację możliwe będzie odwołanie prokurenta np. przez

1 członka zarządu w sytuacji, gdy do składania oświadczeń woli w imieniu spółki koniecz-

ne jest współdziałanie co najmniej 2 członków zarządu).

Pomimo braku regulacji zrzeczenia się prokury w przepisach KC, powszechnie przyj-

muje się dopuszczalność jej dokonania przez prokurenta. W takim przypadku prokurent

winien złożyć oświadczenie woli mocodawcy o zrzeczeniu się prokury oraz zwrócić doku-

ment prokury (odpowiednio stosowany art. 102 KC o pełnomocnictwie).

Ad (2)

Prokura wygasa z przyczyn leżących po stronie mocodawcy, gdy ma miejsce (art. 1097

§ 2 KC):

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(-) wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru,

(-) ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy (sporne jest czy chodzi tutaj o upadłość likwida-

cyjną czy także o układową),

(-) otwarcie likwidacji,

(-) przekształcenie przedsiębiorcy – sporne jest czy chodzi tutaj tylko o przekształcenia

sensu stricto (w przypadku spółek handlowych art. 551–584 KSH), czy także o pozosta-

łe czynności restrukturyzacyjne (łączenie i podział). Także i w tym przypadku dojdzie

do wygaśnięcia prokury ze względu na wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru. W przy-

padku połączenia spółka przejmowana albo spółki łączące się przestają istnieć w dniu

wykreślenia rejestru – art. 493 § 1 KSH, natomiast w przypadku podziału spółka dzie-

lona zostaje wykreślona z rejestru w trybie art. 542 § 2 KSH.

Ad (3)

Wygaśnięcie prokury z przyczyn dotyczących prokurenta ma miejsce z chwilą:

(-) śmierci prokurenta,

(-) całkowitego albo częściowego ubezwłasnowolnienia prokurenta po ustanowieniu pro-

kury.

Dyskusyjne jest czy prokura wygasa gdy prokurent uzyska na podstawie postanowień

przepisów prawa (np. KSH) szersze umocowanie niż przysługujące mu z mocy prokury

np. zostanie jednoosobowym członkiem zarządu spółki z o.o.

orzecznictwo

Problematyka prokury łącznej niewłaściwej (reprezentacji mieszanej)

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 27 kwietnia 2001 r. iii czP

6/2001

LexPolonica nr 350892

Biuletyn Sądu Najwyższego 2001/4 str. 12

Glosa 2001/11 str. 47

Glosa 2002/11 str. 48

Glosa 2002/2 str. 48

Glosa 2002/3 str. 48

Glosa 2002/6 str. 48

Glosa 2002/7 str. 48

Jurysta 2001/7–8 str. 20

Monitor Prawniczy 2001/12 str. 623

Monitor Prawniczy 2001/16 str. 831

Monitor Prawniczy 2001/22 str. 1134

Monitor Prawniczy 2002/15 str. 707

OSNC 2001/10 poz. 148

OSP 2001/12 poz. 179

OSP 2002/4 poz. 54

Prawo Bankowe 2001/10 str. 25

Prawo Gospodarcze 2001/10 str. 7

Prokuratura i Prawo – dodatek 2001/10 poz. 32

Przegląd Prawa Handlowego 2002/3 str. 44

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

Radca Prawny 2001/4 str. 122

Wokanda 2001/6 str. 4

Wokanda 2001/9 str. 1

Dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona dzia-

łać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem.

Uchwała sn z dnia 23 sierpnia 2006 r. iii czP 68/06

OSNC 2007, Nr 6, poz. 82

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, uprawniony umową spół-

ki do jej reprezentowania łącznie z drugim członkiem zarządu, może być ustanowiony

pełnomocnikiem do poszczególnych czynności.

wyrok sądu apelacyjnego w lublinie z dnia 14 lutego 2006 r. iii aUa 525/2005

LexPolonica nr 2068568

Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będący jednocześnie jej jednooso-

bowym zarządem może udzielić innemu wspólnikowi prokury w zakresie wynikają-

cym z art. 61 § 1 k.h. Nie może jednak upoważnić go do zawarcia umowy o pracę z sobą

lub innym członkiem zarządu, gdyż w umowach między spółką a członkiem zarządu

spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnicy powołani uchwałą wspólników

(art. 203 k.h.). (…)

wyrok sądu najwyższego – izba administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń

społecznych z dnia 30 kwietnia 1997 r. ii Ukn 82/97

LexPolonica nr 326952

Glosa 1998/8 str. 32

OSNAPiUS 1998/7 poz. 217

Radca Prawny 2003/4 str. 133

Wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, będący jednocześnie jej jednooso-

bowym zarządem, może udzielić prokury innemu wspólnikowi w zakresie wynikają-

cym z art. 61 § 1 kh. Nie może jednak upoważnić go do zawarcia umowy o pracę z sobą

lub innymi członkami zarządu, gdyż w umowach między spółką a członkami zarzą-

du spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnicy powołani uchwałą wspólni-

ków (art. 203 kh).

Prokura łączna a samoistna

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 5 listopada 2006 r. V csk 252/2006

LexPolonica nr 1020934

Monitor Prawniczy 2006/24 str. 1304

Możliwe jest udzielenie pełnomocnictwa pracownikowi ustanowionemu wcześniej pro-

kurentem. Pełnomocnik taki będzie mógł samodzielnie reprezentować spółkę przed są-

dem, nawet jeśli jako prokurent działał na zasadzie prokury łącznej.

Wygaśnięcie prokury

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 21 lipca 2006 r. iii czP 45/2006

LexPolonica nr 413499

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Biuletyn Sądu Najwyższego 2006/7

Monitor Prawniczy 2006/16 str. 848

Monitor Prawniczy 2007/15 str. 859

Monitor Prawniczy 2007/22 str. 1267

OSNC 2007/5 poz. 65

OSP 2008/1 poz. 10

OSP 2008/4 poz. 43

Rejent 2006/7–8 str. 220

Wokanda 2006/9 str. 11

Z chwilą ogłoszenia upadłości prokura wygasa, a nowa nie może być ustanowiona

(art. 109[7] § 2 kc).

Składanie oświadczeń przez prokurenta (dowody potwierdzające status prokurenta)

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 20 października 2005 r. ii ck

120/2005

LexPolonica nr 390116

Monitor Prawniczy 2005/22 str. 1095

Jedynym dokumentem, który potwierdza status prokurenta, jest wyciąg z Krajowego

Rejestru Sądowego. Jak nakazuje art. 109[8] kodeksu cywilnego, udzielenie i wygaśnię-

cie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru. Dlatego dokumentem, który po-

zwala prokurentowi wykazać swój status, jest wypis z tego rejestru.

2.5. krajowy rejestr sądowy

Głównymi zadaniami KRS jest pełnienie funkcji kontrolnej oraz informacyjnej. Z jednej

strony zapewnia on bowiem dostęp do informacji o podmiotach prowadzących działalność

gospodarczą wpisanych do KRS, a z drugiej strony kontroluje poprawność rejestrowanych da-

nych (w szczególności w sytuacjach gdy wpis ma charakter konstytutywny np. art. 255 KSH).

2.5.1. zagadnienia materialnoprawne

2.5.1.1. zasady krs

Głównymi zasadami regulującymi działanie KRS są:

(1) zasada jawności,

(2) zasada wiarygodności,

(3) zasada nieusuwalności wpisu,

Ad (1)

W ramach zasady jawności wyróżnia się:

(a) jawność formalną tj. możliwość powszechnego dostępu do informacji zawartych w re-

jestrze (art. 8 KRSU), przeglądania akt rejestrowych (art. 10 KRSU), a także obowiązek

ogłaszania wpisów do rejestru w MSiG (art. 13 KRS w zw. z art. 5 § 3 KSH).

Najprostszą formą uzyskiwania informacji o podmiotach znajdującących się

w rejestrze (poza zapoznaniem się z danymi udostępnionymi na stronach internetowych:

www.ms.gov.pl), jest wniosek o wydanie odpisu z KRS. W takim przypadku podmiot zaintere-

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

sowany winien złożyć druk wniosku o wydanie odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego (formu-

larz CI KRS-COD) oraz uiścić stosowną opłatę (za odpis pełny 60 zł, za odpis aktualny 30 zł).

(b) jawność materialną, która może występować w aspekcie:

(i) negatywnym (art. 14 KRSU),

(ii) pozytywnym (art. 15 oraz 16 KRSU).

Ad (b) (i)

Jawność materialna w aspekcie negatywnym oznacza, iż podmiot obowiązany do zło-

żenia wniosku o wpis do rejestru nie może powoływać się wobec osób trzecich działających

w dobrej wierze na dane, które nie zostały wpisane do rejestru lub uległy wykreśleniu z re-

jestru. Jej celem jest ochrona osób trzecich.

Ad (b) (ii)

Natomiast jawność materialna w aspekcie pozytywnym ma na celu ochronę podmio-

tu rejestrowego. Dotyczy ona zarówno wpisów podlegających ogłoszeniu w MSiG, jak i nie-

podlegających ogłoszeniu.

W przypadku wpisów podlegających ogłoszeniu:

(-) od dnia ogłoszenia w MSiG nikt nie może zasłaniać się nieznajomością ogłoszonych

wpisów. Jednak w odniesieniu do czynności dokonanych przed upływem szesnastego

dnia od dnia ogłoszenia podmiot wpisany do rejestru nie może powoływać się na wpis

wobec osoby trzeciej, jeżeli ta udowodni, że nie mogła wiedzieć o treści wpisu,

(-) w przypadku rozbieżności między wpisem do rejestru a ogłoszeniem w MSiG obowią-

zuje wpis w rejestrze. Jednak osoba trzecia może powoływać się na treść ogłoszenia,

chyba że podmiot wpisany do rejestru udowodni, że osoba trzecia wiedziała o treści

wpisu,

(-) osoba trzecia może się powoływać na dokumenty i dane, w odniesieniu do których nie

dopełniono jeszcze obowiązku ogłoszenia, jeżeli niezamieszczenie ogłoszenia nie po-

zbawia jej skutków prawnych.

Natomiast w przypadku wpisów nie podlegających ogłoszeniu w MSiG, nikt nie może

zasłaniać się nieznajomością treści wpisu w rejestrze, chyba że mimo zachowania należy-

tej staranności nie mógł wiedzieć o wpisie.

Ad (2)

Zasada wiarygodności ma na celu ochronę osób trzecich działających w dobrej wierze.

Domniemywa się, że dane wpisane do rejestru są prawdziwe. Jeżeli dane wpisano do re-

jestru niezgodnie ze zgłoszeniem podmiotu lub bez tego zgłoszenia, podmiot ten nie może

zasłaniać się wobec osoby trzeciej działającej w dobrej wierze zarzutem, że dane te nie są

prawdziwe, jeżeli zaniedbał wystąpić niezwłocznie z wnioskiem o sprostowanie, uzupeł-

nienie lub wykreślenie wpisu.

Dopełnieniem tej zasady jest odpowiedzialność podmiotu wpisanego do rejestru okre-

ślona w art. 18 KRSU. Odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka.

Ad (3)

Zasada nieusuwalności wpisów wynika z art. 12 ust. 1 KRSU.

Wyjątkami od niej są sytuacje gdy sąd z urzędu (art. 12 ust. 2–3 KRSU):

(-) sprostuje wpis jeżeli okaże się, że w rejestrze znajduje się wpis zawierający oczywiste

błędy lub niezgodności z treścią postanowienia sądu,

(-) wykreśla dane zamieszczone w rejestrze, gdy są one niedopuszczalne ze względu na

obowiązujące przepisy prawa (uprzednio sąd winien wysłuchać zainteresowanych osób

na posiedzeniu lub po wezwaniu do złożenia oświadczenia pisemnego).

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Istnieją w tym względzie także inne regulacje szczególne (np. art. 46 ust. 3 KRSU).

2.5.1.2. rodzaje wpisów do krs

Rodzaje wpisów:

(-) deklaratoryjne,

(-) konstytutywne,

(-) sanujące.

Wpis ma charakter deklaratoryjny, jeżeli tylko informuje o już zaistniałych sytu-

acjach. W przypadku, gdy z wpisem łączy się określony efekt materialnoprawny wpis ma

charakter konstytutywny. Zasadą są wpisy deklaratoryjne (np. ustanowienie/odwołanie

członków zarządu – art. 167 § 2, art. 168, art. 320 § 1 pkt 5 KSH, art. 321 § 3 KSH, otwar-

cie likwidacji spółki). Wpisy o charakterze konstytutywnym są wyjątkiem, należy tutaj

przede wszystkim wymienić wpisy prowadzące do powstania bądź rozwiązania spółki

handlowej (art. 12, art. 251 § 1, art. 94, art. 109 § 1, art. 134 § 1, art. 84 § 2, art. 89, art. 103

w zw. z art. 84 § 2, art. 478 w zw. z art. 150 § 1, art. 272 i art. 478 KSH), zmiany umowy/sta-

tutu spółki (art. 255, art. 430 KSH), połączenia, podziały i przekształcenia spółek (art. 493

§ 2, art. 530, art. 552 KSH).

Odrębną kategorią jest wpis sanujący (np. art. 21 § 1 KSH).

2.5.1.3. struktura krs

KRS składa się z:

(1) rejestru przedsiębiorców,

(2) rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz sa-

modzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej,

(3) dłużników niewypłacalnych.

Katalog podmiotów wpisywanych do rejestru przedsiębiorców zawiera art. 36 KRSU

(wszystkie spółki handlowe, a także inne kategorie podmiotów).

Katalog przedsiębiorców składa się z 6 działów, zawartość których określają

art. 37–44 KRSU oraz stosowne rozporządzenia wykonawcze (tj. rozporządzenie Ministra

Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadze-

nia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej tre-

ści wpisów w tych rejestrach).

2.5.1.4. centralna informacja krs (ci krs)

CI KRS posiada oddziały przy sądach rejestrowych. Pełni funkcje informacyjne (art. 4

ust. 2 KRSU). Wydaje odpisy (np. odpis pełny bądź aktualny – formularz CI KRS-COD),

wyciągi i zaświadczenia oraz udziela informacji z rejestru, które mają moc dokumentów

urzędowych, jeżeli zostały wydane w formie papierowej. Wydaje także z katalogu, drogą elek-

troniczną, kopie dokumentów, które są poświadczane za zgodność z dokumentami znajdu-

jącymi się w aktach rejestrowych podmiotu.

Udzielanie informacji, wydawanie odpisów, wyciągów lub zaświadczeń z rejestru oraz

udostępnianie kopii dokumentów z katalogu jest odpłatne. Bezpłatnie udostępniane są na-

tomiast, w ogólnodostępnych sieciach informatycznych, podstawowe informacje o podmio-

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

tach wpisanych do rejestru przedsiębiorców i do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji

społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki

zdrowotnej, w tym również o organizacjach i podmiotach, które uzyskały status organiza-

cji pożytku publicznego, a także lista podmiotów, wobec których w dziale 6 rejestru przed-

siębiorców wpisano informację o ogłoszeniu upadłości.

2.5.2. zagadnienia proceduralnoprawne

2.5.2.1. wstęp

W ramach postępowania rejestrowego wyróżnia się:

(-) postępowanie rejestrowe sensu stricto (postępowanie o wpis do KRS),

(-) postępowanie rejestrowe sensu largo (postępowanie dotyczące innych czynności niż

wpis oraz czynności nadzorczych).

Do postępowania przed sądami rejestrowymi stosuje się przepisy Kodeksu postępo-

wania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 7

KRSU), w szczególności będą to art. 6941–art. 6948 KPC.

Uczestnikiem postępowania rejestrowego może stać się osoba, której praw dotyczy to

postępowanie, o ile weźmie udział w sprawie (art. 510 § 1 KPC).

Wnioskodawcą w postępowaniu rejestrowym jest podmiot podlegający wpisowi do re-

jestru, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej (art. 6943 § 1 KPC). Nawet jeżeli podmiot

podlegający wpisowi do rejestru nie był wnioskodawcą, staje się on uczestnikiem postępo-

wania, nie stosuje się jednak art. 510 § 2 KPC. Podmiotem zawsze legitymowanym do by-

cia uczestnikiem postępowania rejestrowego (od momentu zarejestrowania) jest podmiot

podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców (art. 36 KRSU).

2.5.2.2. Przebieg postępowania

2.5.2.2.1. wszczęcie postępowania

Postępowanie co do zasady jest wszczynane na wniosek, o ile przepis szczególny nie

przewiduje wszczęcia postępowania z urzędu (art. 19 ust. 1 KRSU).

Wniosek o wszczęcie postępowania winien być złożony w terminie 7 dni od dnia

zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej

(art. 22 KRSU).

Formularze

Postępowanie rejestrowe jest postępowaniem formularzowym – wniosek musi być

więc złożony na urzędowym formularzu (wnioski można także składać na niebarwnych

formularzach stanowiących wydruki komputerowe lub będących kserokopiami formula-

rzy urzędowych; urzędowe formularze są udostępniane w siedzibach sądów oraz na stro-

nie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości: www.ms.gov.pl). Wzory formularzy określa

rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie określenia

wzorów urzędowych formularzy wniosków o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego oraz

sposobu i miejsca ich udostępniania.

Ważniejsze formularze dotyczące postępowania przed KRS:

(a) rejestracja w rejestrze przedsiębiorców:

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(-) KRS-W1 – formularz wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębior-

ców – spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa,

(-) KRS-W2 – formularz wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębior-

ców – spółka komandytowo-akcyjna,

(-) KRS-W3 – formularz wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębior-

ców – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,

(-) KRS-W4 – formularz wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze przedsiębior-

ców – spółka akcyjna,

oraz formularze załączników do ww. wniosków:

(-) KRS-WA – formularz załącznika do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze

przedsiębiorców lub rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i za-

wodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej – oddziały, tere-

nowe jednostki organizacyjne,

(-) KRS-WB – formularz załącznika do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze

przedsiębiorców – wspólnicy spółki jawnej, komplementariusze spółki komandy-

towo-akcyjnej,

(-) KRS-WC – formularz załącznika do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze

przedsiębiorców – wspólnicy spółki komandytowej,

(-) KRS-WD – formularz załącznika do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze

przedsiębiorców – partnerzy,

(-) KRS-WE – formularz załącznika do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze

przedsiębiorców – wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podlega-

jący wpisowi do rejestru,

(-) KRS-WG – formularz załącznika do wniosku o rejestrację/zmianę danych pod-

miotu w rejestrze przedsiębiorców – emisje akcji,

(-) KRS-WK – formularz załącznika do wniosku o rejestrację lub o zmianę danych

podmiotu w rejestrze przedsiębiorców lub rejestrze stowarzyszeń, innych orga-

nizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdro-

wotnej – organy podmiotu/wspólnicy uprawnieni do reprezentowania spółki,

(-) KRS-WL – formularz załącznika do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze

przedsiębiorców – prokurenci, pełnomocnicy spółdzielni, przedsiębiorstwa pań-

stwowego, instytutu badawczego,

(-) KRS-WM – formularz załącznika do wniosku o rejestrację podmiotu w rejestrze

przedsiębiorców – przedmiot działalności,

(b) zmiana danych w rejestrze przedsiębiorców:

(-) KRS-Z1 – formularz wniosku o zmianę danych podmiotu w rejestrze przedsię-

biorców – spółka jawna, spółka komandytowa, spółka partnerska,

(-) KRS-Z2 – formularz wniosku o zmianę danych podmiotu w rejestrze przedsię-

biorców – spółka komandytowo-akcyjna,

(-) KRS-Z3 – formularz wniosku o zmianę danych podmiotu w rejestrze przedsię-

biorców – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna,

a także formularze załączników do ww. wniosków:

(-) KRS-ZA – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w Krajowym

Rejestrze Sądowym – zmiana – oddziały, terenowe jednostki organizacyjne,

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

(-) KRS-ZB – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w rejestrze przed-

siębiorców – zmiana – wspólnicy spółki jawnej, komplementariusze spółki ko-

mandytowo-akcyjnej,

(-) KRS-ZC – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w rejestrze przed-

siębiorców – zmiana – wspólnicy spółki komandytowej,

(-) KRS-ZD – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w rejestrze przed-

siębiorców – zmiana – partnerzy,

(-) KRS-ZE – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w rejestrze przed-

siębiorców – zmiana – wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pod-

legający wpisowi do rejestru,

(-) KRS-ZF – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w rejestrze przed-

siębiorców – zmiana – akcjonariusz spółki akcyjnej,

(-) KRS-ZK – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w Krajowym

Rejestrze Sądowym – zmiana – organy podmiotu/wspólnicy uprawnieni do re-

prezentowania spółki,

(-) KRS-ZL – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w rejestrze przed-

siębiorców – zmiana – prokurenci, pełnomocnicy spółdzielni, przedsiębiorstwa

państwowego, instytutu badawczego,

(-) KRS-ZM – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w rejestrze przed-

siębiorców – zmiana – przedmiot działalności,

(-) KRS-ZN – formularz załącznika do wniosku o wpis/zmianę danych w rejestrze

przedsiębiorców – sprawozdania finansowe i inne dokumenty,

(-) KRS-ZH – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w Krajowym

Rejestrze Sądowym – zmiana – połączenie, podział, przekształcenie,

(-) KRS-ZY – formularz załącznika do wniosku o zmianę danych w Krajowym

Rejestrze Sądowym – numer identyfikacyjny REGON, numer identyfikacji po-

datkowej NIP,

(-) KRS-Z61 – formularz wniosku o zmianę wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym –

likwidacja, rozwiązanie/unieważnienie,

(-) KRS-Z62 – formularz wniosku o zmianę danych podmiotu w rejestrze przedsię-

biorców – zawieszenie/wznowienie wykonywania działalności gospodarczej.

Dodatkowo do wniosku należy załączyć informacje i dokumenty niezbędne do doko-

nania wpisu.

Określa je co do zasady KSH (np. art. 26 § 1–2, art. 74, art. 93, art. 110, art. 133, art. 164–

168, art. 256, art. 265, art. 277, art. 316–321, art. 430, art. 507, art. 51613, art. 523 § 3, art. 535,

art. 542, art. 569–570 i inne).

KRS przewiduje następujące dokumenty, które muszą być załączone do wniosku:

(-) umowę/statut – jeżeli podmiot wpisywany do rejestru działa na podstawie umowy lub

statutu, a w przypadku zmiany umowy lub statutu, tekst jednolity z uwzględnieniem

wprowadzonych zmian. Do tekstu jednolitego nie stosuje się przepisów o formie czyn-

ności prawnych (art. 9 ust. 3–4 KRSU),

(-) wzory podpisów osób upoważnionych do reprezentowania podmiotu podlegającego

obowiązkowi wpisu do KRS (w tym także prokurenta), które powinny być uwierzytel-

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

nione notarialnie albo złożone przed sędzią lub upoważnionym pracownikiem sądu

(art. 19a ust. 1 KRSU),

(-) wraz z wnioskiem o wpis lub zmianę wpisu w rejestrze przedsiębiorców wnioskodaw-

ca ma obowiązek złożyć także (art. 19 b ust. 1 z wyjątkiem przypadków wskazanych

w art. 19 ust. 1c KRSU):

(i)

wniosek o wpis albo zmianę wpisu do krajowego rejestru urzędowego podmiotów

gospodarki narodowej (REGON) – formularz RG–1,

(ii)

zgłoszenie płatnika składek albo jego zmiany w rozumieniu przepisów o systemie

ubezpieczeń społecznych (ZUS ZPA),

(iii) zgłoszenie identyfikacyjne albo aktualizacyjne, o którym mowa w ustawie z dnia

13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatni-

ków (NIP–2) wraz ze wskazaniem właściwego naczelnika urzędu skarbowego pod

rygorem zwrotu wniosku.

(-) do wniosku o pierwszy wpis do rejestru przedsiębiorców wnioskodawca powinien także

załączyć dokument potwierdzający uprawnienie do korzystania z lokalu lub nierucho-

mości, w których znajduje się jego siedziba (art. 19b ust. 2 KRSU), a także dodatkowy

odpis umowy spółki (art. 19b ust. 3 KRSU).

Formę załączanych dokumentów określa art. 6944 KPC.

Wreszcie niezależnie od powyższego, wraz ze złożeniem wniosku wnioskodawca bez

wezwania (art. 19 ust. 2 in fine KRS) uiszcza:

(A) opłatę sądową,

(B) opłatę za ogłoszenie w MSiG, jeżeli wpis podlega ogłoszeniu.

Ad (A)

Opłaty sądowe dotyczące postępowania przed KRS regulują art. 52–64 KSCU1, do naj-

ważniejszych należy:

(-) 500 zł – opłata stała od wniosku o zarejestrowanie podmiotu w rejestrze przedsiębior-

ców w KRS (art. 52 KSCU),

(-) 250 zł – opata stała od wniosku o dokonanie zmiany wpisu dotyczącego podmiotu wpi-

sanego do rejestru przedsiębiorców (art. 55 KSCU),

(-) 100 zł – opłata stała od skargi na orzeczenie referendarza sądowego, chociażby do-

tyczyło kilku wpisów w rejestrze przedsiębiorców lub rejestrze stowarzyszeń, innych

organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki

zdrowotnej (58 KSCU).

W wypadku jednoczesnego wniesienia przez tego samego wnioskodawcę, na kilku for-

mularzach, kilku wniosków o wpis lub o dokonanie zmian w KRS pobiera się tylko jedną

opłatę, z tym że jeżeli przepis przewiduje dla danego rodzaju spraw opłaty w różnych wy-

sokościach – pobiera się opłatę wyższą.

Ad (B)

W brzmieniu od 01.07.2011 r. nadanym przez ustawę z dnia 25 marca 2011 r. o ograniczaniu ba-
rier administracyjnych dla obywateli i przedsiębiorców (Dz.U.2011.106.622).

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

Jeżeli wpis podlega ogłoszeniu (co jest zasadą – art. 13 ust. 1 KRSU), konieczne jest do-

datkowo dokonanie opłaty stałej z tytułu publikacji w MSiG2:

(-) za ogłoszenie pierwszego wpisu – 500 zł,

(-) za ogłoszenie kolejnych wpisów – 250 zł,

(-) za ogłoszenie publikowane w toku postępowania sądowego, inne niż wymienione po-

wyżej – 500 złotych.

2.5.2.2.2. etapy badania wniosku

Wniosek o wpis sąd rejestrowy rozpoznaje nie później niż w terminie 7 dni od daty

jego złożenia. Jeżeli rozpoznanie wniosku wymaga wezwania do usunięcia przeszkody do

dokonania wpisu, wniosek powinien być rozpoznany w ciągu 7 dni od usunięcia przeszko-

dy przez wnioskodawcę, co nie uchybia terminom określonym w przepisach szczególnych.

Jeżeli rozpoznanie wniosku wymaga wysłuchania uczestników postępowania albo przepro-

wadzenia rozprawy, należy rozpoznać go nie później niż w ciągu miesiąca (art. 20a KRSU).

Etapy badania wniosku:

(1) badanie wstępne,

(2) badanie formalne,

(3) rozpoznanie merytoryczne.

Ad (1)

Przedmiotem badania wstępnego jest analiza dopuszczalności wszczęcia i prowadze-

nia postępowania rejestrowego (art. 199 KPC i art. 1099 KPC).

Ad (2)

Braki formalne można podzielić na 2 grupy:

(a) braki określone w art. 19 ust. 3 KRSU (w zw. z art. 5111 KPC), które skutkują zwrotem

bez wzywania do uzupełnienia braków, do której to sytuacji nie stosuje się art. 1301

KPC. W razie zwrócenia wniosku może on być ponownie złożony w terminie 7 dni od

daty doręczenia zarządzenia o zwrocie. Jeżeli wniosek ponownie złożony nie jest do-

tknięty brakami, wywołuje skutek od daty pierwotnego wniesienia. Skutek taki nie na-

stępuje w razie kolejnego zwrotu wniosku, chyba że zwrot nastąpił na skutek braków

uprzednio niewskazanych.

(b) braki inne niż określone w art. 19 ust. 3 KRSU – wnioskodawca jest wzywany pod ry-

gorem zwrotu do ich uzupełnienia (art. 19 ust. 3, a w zw. z art. 130 KPC).

Ad (3)

W ramach badania merytorycznego sprawdzeniu podlega okoliczność czy: (i) wniosko-

dawca posiada legitymację procesową, (ii) nie upłynął termin, w którym można było zło-

żyć wniosek (np. art. 169, art. 256 § 3, art. 326, art. 430, art. 431 § 4 KSH) bądź czy wniosek

nie jest przedwczesny (nie zakończyło się postępowanie likwidacyjne, a złożono już wnio-

sek o wykreślenie spółki z rejestru), (iii) wniosek jest zasadny.

Kluczowe znaczenie w ramach kontroli merytorycznej ma art. 23 KRSU, który jest źró-

dłem największych wątpliwości w praktyce.

Art. 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 1996 r. w sprawie organiza-
cji, sposobu wydawania i rozpowszechniania oraz podstawy ustalania ceny numerów Monitora
Sądowego i Gospodarczego i wysokości opłat za zamieszczenie w nim ogłoszenia lub obwiesz-
czenia.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Konsekwencją badania merytorycznego na podstawie art. 23 KRSU może być:

(1) stwierdzenie braku usuwalnego,

(2) stwierdzenie braku nieusuwalnego,

(3) stwierdzenie drobnych uchybień.

Ad (1)

W przypadku stwierdzenia braku usuwalnego sąd rejestrowy wyznacza spółce kapi-

tałowej w organizacji stosowny termin do jego usunięcia pod rygorem odmowy wpisu do

KRS (art. 165, art. 317 KSH). Podobnie kwestia wygląda w przypadku zmian umowy spółki

kapitałowej (np. art. 256 § 3, art. 431 § 7 KSH). Problematyczne jest, czy sąd rejestrowy ma

takie uprawnienie w odniesieniu do spółek osobowych (brak jest w tym przypadku jedno-

znacznej podstawy prawnej).

Brakami usuwalnymi dotyczącymi umowy spółki są np. wadliwe oznaczenie wspólni-

ków obejmujących udziały (niezgodne z komparycją aktu notarialnego), brak dodatku spół-

ka z ograniczoną odpowiedzialnością, brak postanowienia, czy wspólnik może mieć tylko

jeden czy więcej udziałów (art. 153 KSH).

Ad (2)

Brakiem nieusuwalnym jest np. upływ terminu do zgłoszenia spółki do KRS (bądź zgło-

szenia zmiany umowy/statutu).

Ad (3)

W przypadku stwierdzenia drobnych uchybień, sąd rejestrowy nie może odmówić wpi-

sania spółki do rejestru, jeżeli uchybienia te: (i) nie naruszają interesu spółki oraz interesu

publicznego, a także (ii) nie mogą być usunięte bez poniesienia niewspółmiernie wysokich

kosztów (art. 164 § 3, art. 317 § 2 KSH).

Wpis do rejestru polega na wprowadzeniu do systemu informatycznego danych zawar-

tych w postanowieniu sądu rejestrowego niezwłocznie po jego wydaniu.

Wpis jest dokonany z chwilą zamieszczenia danych w rejestrze (art. 20 ust. 1 KRSU).

orzecznictwo

Zakres kognicji sądu rejestrowego

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 2 października 2008 r.

ii csk 186/2008

LexPolonica nr 2136300

1. Obowiązek badania zgodności treści dokumentu z przepisami prawa należy rozu-

mieć nie tylko jako obowiązek oceny, czy wszystkie dokumenty wymagane do wpisu prze-

kształconej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zostały sporządzone i załączone

do wniosku, ale także jako obowiązek oceny złożonego wniosku i załączonych do niego

dokumentów pod względem merytorycznym.

2. Do zgłoszenia wniosku o wpis przekształconej spółki z ograniczoną odpowiedzialno-

ścią ma zastosowanie art. 169 k.s.h. w związku z art. 555 k.s.h., który wyłącza ogólne

rozwiązanie przyjęte w art. 22 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Zawarcie umo-

wy spółki jest odrębnym warunkiem przekształcenia, poprzedzającym złożenie wnio-

sku o rejestrację spółki przekształconej i wykreślenie z rejestru spółki przekształcanej.

Sama uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy przekształcanej spółki akcyjnej,

chociażby zawierała zgodę na zaproponowaną treść umowy spółki, nie może zastą-

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

pić zawarcia umowy będącej wynikiem oświadczeń woli wspólników uprawnionych do

udziału w spółce przekształconej.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 20 stycznia 2010 r. iii czP

122/2009

LexPolonica nr 2126758

Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/1

OSNC 2010/7–8 poz. 107

Sąd rejestrowy, na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym

Rejestrze Sądowym (Tekst jednolity: Dz.U. 2007 r. Nr 168 poz. 1186 ze zm.) jest upraw-

niony do badania wpływu naruszeń procedury podejmowania uchwał przez walne zgro-

madzenie akcjonariuszy spółki akcyjnej na ich treść.

Wpływ skarżenia uchwał na postępowanie rejestrowe

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 21 lipca 2010 r. iii czP 49/2010

LexPolonica nr 2333600

Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/7

OSNC 2011/1 poz. 7

Rzeczpospolita 2010/169 str. C3

Stosownie do art. 252 § 2 w związku z art. 249 § 2 k.s.h. postępowanie rejestrowe może

zawiesić sąd rejestrowy. Nie wyłącza to jednak dopuszczalności zabezpieczenia rosz-

czenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowie-

dzialnością przez zawieszenie postępowania rejestrowego.

2.5.3. orzeczenia i ich zaskarżanie

Orzeczenia sądu rejestrowego zapadają w formie postanowień (art. 516 KPC, art. 6945

§ 1 KPC), które może także wydawać referendarz (art. 5091 KPC).

Postanowienia co do istoty sprawy są skuteczne i wykonalne z chwilą ich wydania,

z wyjątkiem postanowień dotyczących wykreślenia podmiotu z KRS (art. 6945 § 1 KPC).

W postępowaniu rejestrowym od postanowień sądu pierwszej instancji orzekających co

do istoty sprawy przysługuje apelacja. Na inne postanowienia, w przypadkach określonych

w ustawie, przysługuje zażalenie (art. 516 KPC). Apelacja przysługuje więc od: (i) dokona-

nia wpisu, (ii) odmowy dokonania wpisu, (iii) stwierdzenia, iż brak podstaw do wszczęcia

postępowania z urzędu.

W postępowaniu rejestrowym możliwa jest także skarga na czynności referendarza

(art. 5181 § 3a KPC w zw. z art. 39822 i nast. KPC).

Skarga kasacyjna przysługuje jedynie od postanowień sądu drugiej instancji w przedmio-

cie wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji (art. 5191 § 3 KSH).

W postępowaniu rejestrowym możliwe jest wznowienie postępowania rejestrowego

(art. 524 KPC). Możliwa jest także skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawo-

mocnego orzeczenia (art. 4241–art. 42412 KPC).

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

2.5.4. koszty postępowania

Koszty postępowania rejestrowego ponosi podmiot podlegający obowiązkowi wpisu do

rejestru (art. 6948 § 1 KPC). Gdy wnioskodawca nie jest podmiotem uprawnionym do dzia-

łania w imieniu podmiotu podlegającego wpisowi do rejestru, ponosi je wnioskodawca, chy-

ba że jego wniosek został uwzględniony w całości lub w istotnej części (art. 6948 § 1 KPC).

Zwolnione od kosztów są wpisy dokonywane przez sąd rejestrowy z urzędu w zakre-

sie wskazanym w art. 6948 § 3 KPC.

2.5.5. Postępowanie przymuszające

W razie stwierdzenia, że wniosek o wpis do rejestru lub dokumenty, których złoże-

nie jest obowiązkowe, nie zostały złożone pomimo upływu terminu, sąd rejestrowy wzywa

obowiązanych do ich złożenia, wyznaczając dodatkowy 7-dniowy termin, pod rygorem za-

stosowania grzywny przewidzianej w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego o eg-

zekucji świadczeń niepieniężnych. W razie niewykonania obowiązków w tym terminie, sąd

rejestrowy nakłada grzywnę na obowiązanych. Przepisów art. 1052 KPC i art. 1053 KPC nie

stosuje się. Powyższa grzywna może być ponawiana (art. 24. ust. 1–2 KRSU).

Jeżeli powyższe środki nie spowodują złożenia wniosku o wpis lub dokumentów, któ-

rych złożenie jest obowiązkowe, a w rejestrze jest zamieszczony wpis niezgodny z rzeczy-

wistym stanem rzeczy, sąd rejestrowy wykreśla ten wpis z urzędu (art. 24 ust. 3 KRSU).

W szczególnie uzasadnionych przypadkach sąd rejestrowy może dokonać z urzędu

wpisu danych odpowiadających rzeczywistemu stanowi rzeczy, o ile dokumenty stanowiące

podstawę wpisu znajdują się w aktach rejestrowych, a dane te są istotne (art. 24 ust. 4 KRSU).

Konsekwencje braku wykonywania obowiązków określonych w art. 24 ust. 1 KRSU,

pomimo nałożenia grzywny, będą się różnić w zależności, czy będzie to spółka osobowa,

czy kapitałowa:

(a) w przypadku spółki osobowej sąd rejestrowy z urzędu może, z ważnych powodów, orzec

o rozwiązaniu spółki oraz ustanowić likwidatora (art. 25 KRSU),

(b) w przypadku spółki kapitałowej sąd rejestrowy może ustanowić dla niej kuratora na

okres nieprzekraczający roku. Sąd rejestrowy może przedłużyć ustanowienie kuratora

na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, jeżeli czynności kuratora nie mogły zostać za-

kończone przed upływem okresu, na który został ustanowiony (art. 26 ust. 1 KRSU).

Ad (b)

Ustanowienie kuratora ze względu na brak wykonywania obowiązków rejestrowych

(art. 26 ust. 1 KRSU) stanowi regulację szczególną w stosunku do art. 42 KC.

Kuratorem może być tylko osoba fizyczna, która nie była karana za popełnione umyśl-

nie przestępstwo przeciwko mieniu, obrotowi gospodarczemu oraz obrotowi pieniędzmi

i papierami wartościowymi.

Kompetencje i sposób działania kuratora ustanowionego w trybie art. 26 ust. 1 KRSU

regulują art. 28–33 KRSU.

W szczególności, kurator jest obowiązany do niezwłocznego przeprowadzenia czyn-

ności wymaganych do wyboru lub powołania władz osoby prawnej. W przypadku, gdy

w terminie trzech miesięcy od dnia ustanowienia kuratora nie dojdzie do wyboru lub powo-

łania władz albo wybrane lub powołane władze nie wykonują obowiązków, o których mowa

w art. 24 ust. 1 KRSU, kurator może podjąć czynności zmierzające do likwidacji osoby praw-

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych

nej. Jeżeli powyższe czynności nie doprowadzą do rozwiązania osoby prawnej i wszczęcia

likwidacji, kurator może wystąpić do sądu rejestrowego o rozwiązanie osoby prawnej oraz

ustanowienie likwidatora z powodu braku jej władz lub z innej ważnej przyczyny.

Niezależnie od powyższego, na spółkach handlowych ciążą obowiązki informacyjne

określone w art. 34 KRSU, których naruszenie także może wiązać się z nałożeniem grzyw-

ny przez sąd rejestrowy (art. 34 ust. 3 KRSU).

Spółki osobowe

3.1. spółka jawna

3.1.1. Powstanie spółki jawnej

Spółka jawna może powstać w sposób:

(a) pierwotny tj. na skutek zawarcia umowy spółki i jej wpisu do KRS (art. 251 KSH),

(b) wtórny tj. na skutek (i) przekształcenia innej spółki handlowej w spółkę jawną (art. 551

§ 1 KSH), (ii) przekształcenia w spółkę jawną spółki cywilnej (art. 26 § 4–6 KSH).

Spółka jawna nie może powstać na skutek łączenia (art. 491 § 1 in fine KSH) bądź po-

działu spółek handlowych (art. 528 § 2 KSH).

3.1.1.1. Umowa spółki jawnej

W ramach umowy spółki jawnej należy wyróżnić:

(a) elementy obligatoryjne,

(b) elementy fakultatywne.

Ad (a)

Elementy obligatoryjne umowy sp.j. określa art. 25 KSH, stosownie do treści którego

winna ona zawierać:

(1) firmę i siedzibę spółki,

(2) określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

(3) przedmiot działalności spółki,

(4) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Ad (b)

W ramach elementów dodatkowych, które mogą być uregulowane w umowie spółki

jawnej należy w szczególności wspomnieć o:

(1) możliwości wyłączenia jednomyślności wspólników przy dokonywaniu zmian umowy

spółki (art. 9 KSH),

Spółki osobowe

(2) możliwości przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę (art. 10

§ 1 KSH), a także wyłączenia wymogu zgody wszystkich pozostałych wspólników na

powyższą czynności (art. 10 § 2 KSH),

(3) modyfikacji zasad prowadzenia spraw spółki (art. 39–47 KSH),

(4) modyfikacji sposobu reprezentacji spółki (art. 30 § 1 KSH),

(5) modyfikacji zasad partycypacji wspólników w zyskach i stratach (art. 51 KSH),

(6) modyfikacji regulacji (art. 50 KSH),

(7) możliwości wskazania przyczyn rozwiązania spółki (art. 58 pkt 1 KSH).

Spółka jawna charakteryzuje się najszerszym spośród spółek zakresem swobody stron

w kształtowaniu treści jej statutu (art. 25 KSH w zw. z art. 2 KSH w zw. z art. 3531 KC).

Należy jednak pamiętać, iż w ramach jej regulacji istnieją normy bezwzględnie obowiązu-

jące, których strony nie mogą zmodyfikować. W szczególności należy tutaj wymienić brak

możliwości zwolnienia wspólnika od obowiązku wniesienia wkładu (art. 3 KSH), a także

inne bezwzględnie obowiązujące regulacje np. art. 38 KSH (w zw. z art. 37 § 2 KSH), art. 60

KSH, art. 62 KSH, art. 63 KSH, art. 71 KSH, art. 73 KSH.

Należy także pamiętać, iż spółka jawna musi być powołana w celu prowadzenia dzia-

łalności gospodarczej (art. 22 § 1 KSH), nie jest więc możliwe jej utworzenie w celu niego-

spodarczym (np. działalności charytatywnej).

3.1.1.2. rejestracja w krs

Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru. W okresie pomiędzy zawarciem

umowy spółki jawnej a jej rejestracją w KRS można mówić o tzw. spółce osobowej w orga-

nizacji (vide wcześniejsze rozdziały), w szczególności art. 251 § 2 KSH (osoby, które działa-

ły w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed jej wpisaniem do rejestru, za zobowiązania

wynikające z tego działania odpowiadają solidarnie).

Zgłoszenie spółki jawnej do sądu rejestrowego (niezależnie od innych dokumentów

wymaganych m.in. przez ustawę o KRS) powinno zawierać:

(1) firmę, siedzibę i adres spółki,

(2) przedmiot działalności spółki,

(3) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich ad-

resy do doręczeń,

(4) nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób re-

prezentacji.

Postępowanie o rejestrację spółki jawnej jest postępowaniem formularzowym (główny

formularz to KRS-W1 wraz z obligatoryjnymi załącznikami KRS-WB, KRS-WK, KRS-WM,

oraz ewentualnymi załącznikami fakultatywnymi KRS-WA, KRS-WH, KRS-WL, KRS-ZN).

W pozostałym zakresie mają zastosowanie ogólne zasady postępowania rejestrowego

(vide wcześniejsze rozdziały).

3.1.2. zmiana umowy spółki jawnej

Zawarta przez wspólników umowa może być następnie (w toku istnienia spółki) zmie-

niana (oczywiście, zmiany te nie mogą naruszać bezwzględnie obowiązujących regulacji

dotyczących sp.j.).

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

W zależności od przyjętego przez wspólników rozwiązania, będzie się to odbywać na

zasadzie (i) jednomyślności albo (ii) większości (ustalonej przez wspólników – art. 9 in fine

KSH). Nie jest możliwe umowne określenie większości niezbędnej do wykluczenia wspól-

nika (art. 63 § 2–3 KSH).

Zmiana treści umowy spółki winna być odnotowana w KRS. W odniesieniu do ele-

mentów określonych w art. 26 § 1 KSH obowiązek ten wynika z art. 26 § 2 KSH, natomiast

w pozostałym zakresie wynika on z przepisów KRS (art. 47 KRSU).

3.1.3. Majątek, wkłady i udziały w spółce jawnej

Majątkiem spółki jawnej jest wszelkie mienie:

(-) wniesione jako wkład przez wspólników,

lub

(-) nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.

Wkład wspólnika może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu własności rzeczy lub

innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń na rzecz spółki (art. 48 § 2 KSH).

W przypadku, gdy jest wymagana szczególna forma dla wniesienia wkładów (np. art. 158

KC), wniesienie wkładu winno nastąpić w tej szczególnej formie. W razie braku stosownych

postanowień w umowie spółki przyjmuje się, iż wkłady wspólników są równe.

Powyższy opisany wkład jest określany mianem tzw. wkładu spółkowego czyli ogółu

praw i obowiązków w spółce. Od wkładu spółkowego należy odróżnić tzw. udział kapitałowy

(art. 50 § 1 KSH). Udział kapitałowy stanowi równowartość wkładu rzeczywiście wniesio-

nego do spółki i podstawę do szczególnych roszczeń finansowych wspólnika wobec spół-

ki (art. 53 KSH, art. 65 KSH, art. 82 KSH). W przypadku, gdy przybiera on wartość ujemną

wspólnik musi wyrównać jego wartość (art. 65 § 4 KSH).

W odniesieniu do majątku sp.j. obowiązuje zasada nienaruszalności. Oznacza to, iż

jego uszczuplenie przez wspólników jest dopuszczalne tylko w przypadkach przewidzia-

nych w KSH. Są to:

(a) wypłata udziału w zysku na rzecz wspólników (art. 52 KSH),

(b) wypłata odsetek od udziału kapitałowego (art. 53 KSH),

w zw. z art. 742 KC),

(d) wypłata kwoty określonej w art. 65 KSH na rzecz wspólnika występującego ze spółki.

Ogół praw i obowiązków wspólnika sp.j. może być przeniesiony na inną osobę tylko

wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi (art. 10 § 1 KSH). W przypadku, gdy umowa prze-

widuje tego typu rozporządzenie udziałem, może ona określać także dodatkowe przesłanki

(np. wskazanie kręgu osób, na rzecz których może ono nastąpić). Jeżeli umowa nie stano-

wi inaczej, do zbycia udziału wymagana jest zgoda wszystkich pozostałych wspólników.

Art. 10 KSH nie przewiduje żadnej szczególnej formy dla przeniesienia, w praktyce jed-

nak stosuje się formę pisemną celem uniknięcie problemów dowodowych.

Spółki osobowe

3.1.4. Prawa i obowiązki wspólników

3.1.4.1. wstęp

Ogół praw i obowiązków wspólników można podzielić na:

(1) prawa i obowiązki organizacyjne (korporacyjne), obejmujące:

(a) prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki,

(b) prawo reprezentacji spółki,

(d) obowiązek lojalności (art. 56–57 KSH),

(e) prawo wypowiedzenia umowy spółki (art. 61 KSH) oraz prawo żądania rozwiąza-

nia spółki (art. 63 KSH);

(2) prawa i obowiązki majątkowe:

(a) obowiązek wniesienia wkładu (art. 3 KSH),

(b) prawo do zysku i obowiązek partycypacji w stratach spółki,

(d) prawo do odsetek od udziału kapitałowego,

(e) prawo do wypłaty określonej kwoty w przypadku wystąpienia ze spółki/likwida-

cji spółki.

3.1.4.2. Prawa i obowiązki organizacyjne

3.1.4.2.1. Prowadzenie spraw spółki

Prowadzenie spraw spółki obejmuje dokonywanie przez wspólników wszelkich czyn-

ności związanych z prowadzeniem przez spółkę działalności gospodarczej (art. 22 § 1 KSH),

które to czynności dokonywane są w stosunkach wewnętrznych. Natomiast dokonywanie

czynności związanych z prowadzoną przez spółkę jawną działalnością w stosunkach ze-

wnętrznych określa się mianem reprezentacji (art. 29 § 2 KSH).

Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki (art. 39 § 1 KSH).

W ramach prowadzenia spraw spółki wyróżnia się:

(1) sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności,

(2) sprawy przekraczające zakres zwykłych czynności,

(3) czynności nagłe.

Ad (1)

Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprze-

kraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed załatwieniem sprawy

nieprzekraczającej zakresu zwykłych czynności choćby jeden z pozostałych wspólników

sprzeciwi się jej dokonaniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników. Uchwała win-

na być podjęta jednomyślnie (art. 42 KSH). Decyzja o ustanowieniu prokury wymagać bę-

dzie jednak zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki

(art. 41 § 1 KSH).

Ad (2)

W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgo-

da wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw

spółki (art. 43 KSH).

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Ad (3)

Wspólnik, któremu przysługuje prawo prowadzenia spraw spółki może bez uchwały

wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce po-

ważną szkodę.

Powyższe zasady, ze względu na dyspozytywny w tym zakresie charakter regulacji KSH

(z wyjątkiem art. 38 KSH), mogą zostać zmodyfikowane, przykładowo:

(-) wspólnicy mogą w umowie bądź też późniejszej uchwale wspólników powierzyć pro-

wadzenie spraw spółki jednemu lub kilku wspólnikom. Pozostali wspólnicy są wówczas

wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. W takim przypadku do prowadzenia przez

wybranych wspólników spraw spółki stosuje się przepisy KSH dotyczące prowadzenia

spraw przez wszystkich wspólników. Uchwałę wszystkich wspólników zastępuje wów-

czas uchwała tych wspólników, którym powierzono prowadzenie spraw spółki. Jeżeli

wspólnicy, którym zostało powierzone prowadzenie spraw spółki, mają mieć możli-

wość decydowania samodzielnie także w sprawach przekraczających zakres zwykłych

czynności, konieczna jest w tym zakresie modyfikacja umowy (art. 43 in fine KSH),

(-) wspólnicy mogą powierzyć prowadzenie spraw spółki osobom trzecim (z uwzględ-

nieniem art. 38 § 1 KSH), w szczególności można wyłączyć część wspólników od pro-

wadzenia spraw spółki, a pozostałym wspólnikom umożliwić ich prowadzenie tylko

łącznie z osobami trzecimi (art. 40 § 1 KSH w zw. z art. 38 § 1 KSH),

(-) możliwe jest także modyfikowanie zasad podejmowania decyzji co do prowadzenia

spraw spółki określonych w art. 42 i 43 KSH.

Prowadzenie spraw spółki może być odebrane wspólnikowi z ważnych powodów, na

mocy prawomocnego orzeczenia sądu, a z roszczeniem tym może wystąpić:

(1) spółka,

(2) wspólnik, który chce, aby zwolnić go od obowiązku prowadzenia spraw spółki (art. 47

in fine KSH).

Prawa i obowiązki wspólnika prowadzącego sprawy spółki ocenia się w stosunku mię-

dzy nim a spółką według:

(-) przepisów o zleceniu (art. 731–751 KC),

(-) a gdy wspólnik działa bez umocowania albo przekracza swe uprawnienia – według

przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (art. 752–757 KC).

O ile umowa spółki nie stanowi inaczej, za prowadzenie spraw spółki wspólnik nie

otrzymuje wynagrodzenia. Nawet jednak w przypadku braku wynagrodzenia za prowa-

dzenie spraw spółki, jako iż do prowadzenia spraw spółki stosuje się odpowiednio przepisy

o zleceniu (art. 45 KC), możliwe będzie żądanie przez wspólnika prowadzącego sprawy spół-

ki zwrotu wydatków, które wspólnik poczynił w celu należytego wykonania swych czynno-

ści w ramach prowadzenia spraw spółki (art. 742 KC w zw. z art. 45 KSH).

3.1.4.2.2. reprezentacja spółki

Każdy wspólnik ma prawo reprezentować spółkę. O ile więc wspólnicy nie postanowili

inaczej, spółkę może reprezentować każdy ze wspólników. Wspólnicy reprezentujący spółkę

są jej przedstawicielami ustawowymi (art. 2 KSH w zw. z art. 95 i nast. KC).

Zakres reprezentacji obejmuje wszystkie czynności sądowe i pozasądowe (przed sąda-

mi powszechnymi i administracyjnymi, karnymi), zarówno z osobami trzecimi, jak i z sa-

mymi wspólnikami (w przypadku, gdy drugą stroną umowy jest spółka).

Spółki osobowe

Prawa reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich.

Od ograniczenia prawa reprezentacji wobec osób trzecich należy odróżnić możliwość

określenia przez wspólników sposobu reprezentacji, co może polegać na konieczności re-

prezentowania spółki wraz z innym wspólnikiem (wspólnikami) bądź prokurentem (art. 30

§ 1 in fine KSH).

Pozbawienie prawa reprezentowania może nastąpić (i) w umowie spółki, (ii) na

mocy prawomocnego orzeczenia sądu (co może nastąpić tylko z ważnych powodów –

art. 30 § 2 KSH).

orzecznictwo

Reprezentacja spółek osobowych

wyrok naczelnego sądu administracyjnego z dnia 29 listopada 2007 r. ii osk

1591/2006

LexPolonica nr 2055656

Z mocy ustawy (art. 29 § 1 i § 2 Kodeksu Spółek handlowych) każdy wspólnik ma pra-

wo reprezentować spółkę we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych. Skoro

więc o wszystkich czynnościach dokonywanych w tej sprawie Sąd pierwszej instancji po-

wiadamiał obu wspólników, to było to równoznaczne z powiadomieniem Spółki, która

w żaden sposób nie została pozbawiona możliwości obrony swoich praw.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 30 maja 2008 r. iii czP 43/2008

LexPolonica nr 1908537

OSNC 2009/7–8 poz. 93

Skuteczność pełnomocnictwa procesowego udzielonego przez spółkę jawną uzależniona

jest od zachowania sposobu reprezentacji ujawnionego w Krajowym Rejestrze Sądowym.

3.1.4.3. Prawa majątkowe

3.1.4.3.1. Partycypacja w zysku/stracie spółki

Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach

w tym samym stosunku, bez względu na rodzaj i wartość wkładu (art. 51 § 1 KSH).

Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwo-

ści, także do jego udziału w stratach. Dopuszczalne jest zwolnienie wspólnika w umowie

od udziału w stratach.

Z zysku, przed wypłatą dla wspólników, należy odjąć kwoty określone w art. 52 § 2 KSH.

Regulacje KSH dotyczące partycypacji w zysku/stracie, mają charter dyspozytywny

(art. 37 § 1 KSH).

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 23 kwietnia 2009 r. iV csk

558/2008

LexPolonica nr 2062813

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/7

Umowne zwolnienie wspólnika spółki jawnej od udziału w stratach (art. 51 § 3 k.s.h.)

nie modyfikuje jego odpowiedzialności na podstawie art. 22 § 2 k.s.h.

3.1.5. Ustanie spółki jawnej

3.1.5.1. rozwiązanie spółki

Rozwiązanie spółki powodują (art. 58 KSH):

(1) przyczyny przewidziane w umowie spółki,

(2) jednomyślna uchwała wszystkich wspólników,

(3) ogłoszenie upadłości spółki,

(4) śmierć wspólnika – art. 60 KSH (z uwzględnieniem jednak art. 583 KSH) lub ogłosze-

nie jego upadłości,

(5) wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika (art. 61 KSH) lub wierzyciela wspólni-

ka (art. 62 § 2 KSH),

(6) prawomocne orzeczenie sądu (art. 63 KSH).

W przypadku, gdy pomimo istnienia przyczyn rozwiązania przewidzianych w umo-

wie, prowadzi ona swoją działalność za zgodą wszystkich wspólników, spółkę uważa się za

przedłużoną na czas nieoznaczony (art. 59 KSH).

Zasady wypłaty udziału wspólnika określa art. 65 KSH. Regulacje te znajdują także za-

stosowanie w przypadku gdy w spółce składającej się z dwóch wspólników po stronie jed-

nego z nich zaistnieje powód rozwiązania spółki. W takim przypadku sąd może przyznać

drugiemu wspólnikowi prawo do przejęcia majątku spółki z obowiązkiem rozliczenia się

z występującym wspólnikiem (art. 66 KSH).

3.1.5.2. likwidacja spółki

Zaistnienie przyczyn rozwiązania spółki (art. 58 KSH), powoduje konieczność prze-

prowadzenia likwidacji spółki, o ile wspólnicy nie uzgodnili innego sposobu zakończenia

działalności spółki. W przypadku, gdy podstawą rozwiązania spółki jest wypowiedzenie

jej umowy przez wierzyciela wspólnika lub ogłoszenie upadłości jej wspólnika, porozu-

mienie w sprawie zakończenia działalności spółki wymaga zgody odpowiednio wierzycie-

la lub syndyka.

Likwidatorami są wszyscy wspólnicy. Wspólnicy mogą powołać na likwidatorów tylko

niektórych spośród siebie, jak również osoby spoza swego grona. Uchwała wymaga jedno-

myślności, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 70 § 1 KSH). Jednomyślności wyma-

ga także odwołanie likwidatora (art. 72 KSH). Z ważnych powodów sąd rejestrowy może, na

wniosek wspólnika lub innej osoby mającej interes prawny, ustanowić likwidatorami tylko

niektórych spośród wspólników, jak również inne osoby. Umowa spółki nie może wyłączyć

Spółki osobowe

powyższego uprawnienia sądu rejestrowego (art. 71 § 2 KSH). Likwidatora ustanowionego

przez sąd rejestrowy tylko sąd może odwołać (art. 73 § 2 KSH).

Do spółki jawnej w okresie likwidacji stosuje się przepisy dotyczące jej stosunków we-

wnętrznych i zewnętrznych, o ile co innego nie wynika z regulacji zawartych w art. 67–85

KSH bądź z celu likwidacji. W przypadku, gdy jest kilku likwidatorów, są oni upoważnie-

ni do reprezentowania spółki łącznie, chyba że wspólnicy lub sąd powołujący likwidatorów

postanowili inaczej. W sprawach, w których wymagana jest uchwała likwidatorów, roz-

strzyga większość głosów, chyba że wspólnicy lub sąd powołujący likwidatorów postano-

wili inaczej (art. 75–76 KSH).

Likwidatorzy winni zgłosić do sądu rejestrowego otwarcie likwidacji (szczegółowe wy-

mogi w tym zakresie określa art. 74 KSH). W fazie spółki w likwidacji, firma spółki jawnej

winna zawierać obligatoryjne oznaczenie „w likwidacji”.

Obowiązkiem likwidatorów jest zakończenie bieżących interesów spółki, ściągnięcie

wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie majątku spółki. Nowe interesy mogą

być podejmowane tylko w przypadku, gdy jest to niezbędne do ukończenia spraw w toku

(art. 77 § 1 KSH, co do dalszych obowiązków likwidatorów – art. 77 § 2, art. 78, art. 81 KSH).

Wpływ likwidacji na prokurę – art. 79 KSH.

Podział majątku spółki w likwidacji w pierwszej kolejności polega na spłacie zobowią-

zań spółki, z jednoczesnym pozostawieniem odpowiednich kwot na pokrycie zobowiązań

niewymagalnych bądź spornych (art. 82 § 1 KSH).

Po zaspokojeniu, bądź zabezpieczeniu wierzycieli, jeżeli istnieje jeszcze majątek spół-

ki, dzieli się go między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W przy-

padku braku stosownych postanowień umowy, spłaca się wspólnikom udziały. Nadwyżkę

dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku. Rzeczy

wniesione przez wspólnika do spółki tylko do używania zwraca się wspólnikowi w naturze.

W przypadku, gdy majątek spółki nie wystarcza na spłatę udziałów oraz długów, za-

stosowanie ma art. 83 KSH.

Zakończenie likwidacji winno być zgłoszone przez likwidatorów do sądu rejestrowe-

go wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru. W przypadku rozwiązania spółki bez

przeprowadzenia likwidacji obowiązek złożenia wniosku ciąży na wspólnikach.

Rozwiązanie spółki następuje z chwilą wykreślenia jej z rejestru (art. 84 § 2 KSH).

Przechowywanie ksiąg i dokumentów rozwiązanej spółki – art. 84 § 3 KSH.

orzecznictwo

wyrok sn z 24.7.2009 r. ii csk 134/09

Biul. SN Nr 10/2009, s. 16

OSNC Nr A/2010, poz. 20

Przepisu art. 67 § 1 KSH nie można rozumieć w ten sposób, że wspólnicy stwierdzą tyl-

ko, iż spółka zostaje rozwiązana bez przeprowadzenia likwidacji. W szczególności je-

żeli spółka jest dłużnikiem, nie można zakończyć jej działalności bez wskazania w jaki

sposób jej długi mają być zaspokojone. W razie gdy wspólnicy nie wskażą innego sposo-

bu zaspokojenia długów spółki, to stają się jej następcami prawnymi do czasu zaspo-

kojenia jej wierzycieli.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Uchwała sn z 4.9.2009 r. iii czP 52/09

OSNC Nr 3/2010, poz. 38

Wykreślenie spółki jawnej z rejestru przedsiębiorców nie wyłącza nadania na podsta-

wie art. 7781 KPC tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce klauzuli wy-

konalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność za zobowiązania

wymienione w tytule egzekucyjnym.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 23 października 2008 r. V csk

172/2008

LexPolonica nr 1997744

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/1

OSNC 2009/C poz. 65

Wspólnik spółki jawnej może dochodzić wypłaty udziału w zysku (art. 52 § 1 ksh) tyl-

ko wobec spółki, a po otwarciu jej likwidacji przysługuje mu tylko roszczenie, o którym

mowa w art. 82 § 2 zdanie trzecie ksh, co nie wyklucza roszczenia odszkodowawczego

wobec innych wspólników za szkodę poniesioną w związku z niewypłaceniem w termi-

nie udziału w zysku.

3.1.6. odpowiedzialność wspólników spółki jawnej

Każdy wspólnik spółki jawnej odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia

całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Wierzyciel

spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z mająt-

ku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Możliwe jest

jednak wniesienie powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki

okaże się bezskuteczna. Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika nie dotyczy zobowiązań

powstałych przed wpisem do rejestru (art. 22 § 2 KSH w zw. z art. 31 KSH).

Osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed

dniem jej przystąpienia (art. 32 KSH).

Kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, który wniósł do

spółki przedsiębiorstwo, odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu

tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki, do wartości wniesionego przedsię-

biorstwa według stanu w chwili wniesienia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzycie-

la (art. 33 KSH).

Regulacje zawarte w art. 31–33 KSH mają charakter ius cogens.

Odpowiedzialność subsydiarna jest podtypem odpowiedzialności solidarnej, w za-

kresie w niej nieuregulowanym znajdą więc zastosowanie regulacje KC (art. 366–378 KC

w zw. z art. 2 KSH). Niezależnie od powyższego regulację szczególną w tym zakresie zawie-

ra art. 35 KSH, zgodnie z którym:

(i) wspólnik pozwany z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki może przedsta-

wić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzyciela,

(ii) jeżeli zarzut wymaga złożenia oświadczenia woli przez spółkę celem uchylenia się od

skutków prawnych oświadczenia woli, potrącenia lub w innych podobnych przypad-

kach, wspólnik może odmówić zaspokojenia wierzyciela, dopóki spółka nie złoży ta-

kiego oświadczenia. Wierzyciel może wyznaczyć spółce dwutygodniowy termin do

Spółki osobowe

złożenia oświadczenia woli, po którego bezskutecznym upływie wspólnik lub wierzy-

ciel może wykonać służące mu uprawnienie.

W zakresie możliwości dokonywania potrąceń należy uwzględniać zasady ochrony ma-

jątku spółki jawnej określone w art. 36 KSH.

orzecznictwo

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 13 stycznia 2010 r. i aca 978/2009

LexPolonica nr 2123403

1. Zaprzestanie działalności spółki jawnej, a nawet jej rozwiązanie, nie zwalnia wspól-

ników z odpowiedzialności za jej długi.

2. Chodzi o tzw. subsydiarną odpowiedzialność, która polega na tym, że wierzyciel

spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika, gdy egzekucja z majątku

spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 kodeksu spółek handlowych). Co więcej, moż-

na pozwać wspólnika razem ze spółką, zanim egzekucja z jej majątku okaże się

(formalnie) bezskuteczna, czyli niejako na zapas. Kwestię subsydiarnej odpowie-

dzialności bada się na etapie nadawania wyrokowi tzw. klauzuli wykonalności.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 4 września 2009 r. iii czP

52/2009

LexPolonica nr 2072775

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/9

Orzecznictwo Sądów w sprawach Gospodarczych 2010/3 poz. 19 str. 12

OSNC 2010/3 poz. 38

www.sn.pl

Wykreślenie spółki jawnej z rejestru przedsiębiorców nie wyłącza nadania na podsta-

wie art. 778[1] k.p.c. tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce klauzuli wy-

konalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność za zobowiązania

wymienione w tytule egzekucyjnym.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 23 października 2008 r. V csk

172/2008

LexPolonica nr 1997744

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/1

OSNC 2009/C poz. 65

Wspólnik spółki jawnej może dochodzić wypłaty udziału w zysku (art. 52 § 1 ksh) tyl-

ko wobec spółki, a po otwarciu jej likwidacji przysługuje mu tylko roszczenie, o którym

mowa w art. 82 § 2 zdanie trzecie ksh, co nie wyklucza roszczenia odszkodowawczego

wobec innych wspólników za szkodę poniesioną w związku z niewypłaceniem w termi-

nie udziału w zysku.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 lipca 2008 r. V csk 72/2008

LexPolonica nr 2143221

1. Akcesoryjność odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki oznacza ścisły

związek z długiem głównym. Jeżeli zatem zobowiązanie wspólników jest ściśle zależne

od zobowiązania spółki, to trudno podzielić pogląd, że skutki przedawnienia roszcze-

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

nia przeciw spółce nie rozciągają się na wspólników. (...) Przedawnienie roszczenia głów-

nego odnosi skutek wobec wspólników.

2. Wytoczenie powództwa przeciwko wspólnikom spółki jawnej nie przerywa biegu

przedawnienia wobec spółki.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 10 października 2007 r. i csk

263/2007

LexPolonica nr 2072705

1. Pozwany z tytułu odpowiedzialności za zobowiązania spółki jawnej – dłużnik, nie

może przedstawić zarzutu który przysługiwałby spółce, w momencie w którym spółka

ta w dacie wniesienia pozwu już nie istnieje.

2. Z momentem ustania bytu prawnego spółki jawnej bez przeprowadzenia postępowa-

nia likwidacyjnego, jej wspólnicy stają się sukcesorami spółki. Jeżeli w uchwale o rozwią-

zaniu spółki brak wyraźnego postanowienia kto jest takim sukcesorem, za następców

prawnych spółki, do czasu rozliczenia się jej z pozostałymi uczestnikami obrotu, powin-

ni być uznani wszyscy wspólnicy spółki.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 12 maja 2005 r. iii czP 21/2005

LexPolonica nr 378462

Biuletyn Sądu Najwyższego 2005/5

Monitor Prawniczy 2006/22 str. 1219

OSNC 2006/4 poz. 58

Prokuratura i Prawo – dodatek 2006/1 poz. 51

Radca Prawny 2006/3 str. 114

Rejent 2006/3 str. 211

Rejent 2006/6 str. 187

Wokanda 2005/6 str. 10

Wokanda 2005/9 str. 4

www.sn.pl

Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, opatrzonemu na pod-

stawie art. 778[1] kpc klauzulą wykonalności przeciwko wspólnikowi tej spółki, sąd nie

może nadać klauzuli wykonalności w trybie art. 787 kpc przeciwko jego małżonkowi.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 16 czerwca 2010 r. i csk 453/2009

LexPolonica nr 2297912

Przewidziana w art. 22 § 2 k.s.h. solidarność ma swoisty charakter, gdyż jej skutki zo-

stały w pierwszej kolejności określone w przepisach szczególnych tj. w kodeksie spółek

handlowych, a nie w przepisach kodeksu cywilnego, w szczególności co do możliwości

zgłoszenia zarzutów przez wspólnika wobec wierzycieli spółki. Nie ma wątpliwości, że

wspólnikowi przysługują zarzuty osobiste wobec wierzyciela (art. 375 § 1 k.c. w związku

z art. 22 § 2 i art. 2 k.s.h.), jednak zarzuty wynikające z umowy podstawowej łączącej

spółkę jawną z wierzycielem nie są zarzutami osobistymi wspólnika; są to zarzuty przy-

sługujące spółce, na które może się on powołać tylko z mocy art. 35 § 1 k.s.h., „przejęte”

od spółki w ramach odpowiedzialności za cudzy dług. Ta pochodność zarzutów oznacza,

że muszą one rzeczywiście przysługiwać spółce w chwili zgłoszenia ich wobec wierzyciela.

Spółki osobowe

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 23 kwietnia 2009 r. iV csk

558/2008

LexPolonica nr 2062813

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/7

Umowne zwolnienie wspólnika spółki jawnej od udziału w stratach (art. 51 § 3 k.s.h.)

nie modyfikuje jego odpowiedzialności na podstawie art. 22 § 2 k.s.h.

wyrok sądu apelacyjnego w katowicach z dnia 18 grudnia 2008 r. i aca 726/2008

LexPolonica nr 2060929

Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach i Sądów Okręgowych 2009/2 poz. 5

str. 20

Uregulowanie art. 509 § 2 kc określa przedmiotowy zakres umowy przelewu wierzy-

telności, odnoszący się do jej stron, wierzyciela i osoby trzeciej. Skuteczność tej umowy

względem wspólników dłużnika oceniana być powinna w oparciu o przepisy normu-

jące zasady odpowiedzialności spółki jawnej i jej wspólników za zobowiązania spółki.

Zgodnie z art. 22 § 2 ksh odpowiedzialność każdego wspólnika spółki jawnej jest osobi-

sta, nieograniczona i solidarna pomiędzy wspólnikami oraz ze spółką, przy uwzględ-

nieniu tego, że stosownie do art. 31 § 1 ksh, jest ona subsydiarna w zakresie egzekucji,

bo możliwość zaspokojenia się z majątku osobistego wspólnika powstaje w razie bez-

skuteczności egzekucji z majątku spółki. Takie objęcie wspólników odpowiedzialnością

wynika z powołanej ustawy, która przewiduje możliwość różnicowania zobowiązań,

a nadto określa solidarność odpowiedzialności, która nie może być umownie modyfi-

kowana. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki istnieje także wówczas,

gdy dłużnik główny (spółka) uległa likwidacji, nie stanowi ona (likwidacja) przeszkody

do kierowania roszczeń z tytułu odpowiedzialności za długi spółki przeciwko wspólni-

kom. Nie zasługuje na podzielenie stanowisko skarżącej, iż skoro w umowie przelewu

wierzytelności strony ją zawierające postanowiły, że na rzecz powódki zostały przenie-

sione wierzytelności (...) należne od dłużnika – spółki jawnej, a nie wymieniły jako dłuż-

ników wspólników to umowa uprawnia powódkę do dochodzenia nabytej wierzytelności

jedynie od spółki. Nie ma bowiem podstawy do przyjęcia, że strony umowy przelewu

zwolniły dłużników od odpowiedzialności, co powinno być jednoznacznie wskazane.

Przedmiotem umowy jest zatem wierzytelność wobec dłużnika jakim była spółka jaw-

na, a doszło jedynie do zmiany wierzyciela. Wobec tego powódka jako nowy wierzyciel

spółki jawnej ma prawo domagać się zapłaty od wszystkich odpowiedzialnych za zobo-

wiązania tej spółki zgodnie z art. 22 § 2 ksh. Ustawowy charakter tej odpowiedzialności

przemawia za stanowiskiem, że istnieje ona w każdym przypadku istnienia odpowie-

dzialności spółki, niezależnie od kategorii zobowiązania, nawet po jej likwidacji.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 8 maja 2008 r. V csk 573/2007

LexPolonica nr 1936364

Biuletyn Sądu Najwyższego 2008/7

OSNC 2009/6 poz. 89

OSP 2009/11 poz. 120

Prawo Bankowe 2008/7–8 str. 19

Art. 35 § 1 ksh jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 372 kc.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 listopada 2006 r. ii csk

250/2006

LexPolonica nr 1079211

Biuletyn Sądu Najwyższego 2007/2

OSNC 2007/10 poz. 155

Prawo Bankowe 2007/3 str. 5

Wspólnik spółki jawnej jest wobec wierzyciela tej spółki dłużnikiem w rozumieniu

art. 527 i 530 kc.

3.2. spółka komandytowa

3.2.1. wstęp

Spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębior-

stwa pod własną firmą, w której występują dwa rodzaje wspólników:

(-) komplementariusze – odpowiadający wobec wierzycieli za zobowiązania spółki bez

ograniczenia (art. 22 w zw. z art. 103 KSH), którzy są zobowiązani i uprawnieni do

prowadzenia spraw spółki (art. 39 § 1 w zw. z art. 103 KSH), a także jej reprezentacji

(art. 29 § 1 w zw. z art. 103 KSH),

(-) komandytariusze – ponoszący ograniczoną odpowiedzialność wobec wierzycieli

(art. 111 KSH), którzy są wyłączeni od prowadzenia spraw spółki (dyspozytywny

art. 121 KSH), a także pozbawieni ustawowego prawa reprezentacji spółki (mogą ją re-

prezentować wyłącznie jako pełnomocnicy – art. 118 KSH).

W kwestiach nieuregulowanych w art. 102–124 KSH do spółki komandytowej odpo-

wiednie zastosowanie znajdują przepisy o spółce jawnej (art. 103 KSH). Modyfikacje reżi-

mu prawnego spółki jawnej będą wynikać z występowania w ramach tej spółki wspólnika

o szczególnym charakterze tj. komandytariusza. Będą one w szczególności dotyczyć zasad

prowadzenia spraw spółki, jej reprezentacji, a także problematyki wkładów komandytariusza.

Ze względu na relacje pomiędzy komplementariuszem a komandytariuszem można

wyróżnić dwa główne typy spółki komandytowej:

(1) klasyczny (kodeksowy) – w tym przypadku rola komandytariusza jest ograniczona tyl-

ko do roli dawcy kapitału, któremu przysługują uprawnienia kontrolne,

(2) dynamiczny – w tym przypadku komandytariusz, na skutek modyfikacji dyspozytyw-

nych regulacji KSH, będzie dysponował prawem prowadzenia spraw spółki i jej repre-

zentacji (jako pełnomocnik, prokurent).

Dodatkowo, w praktyce obrotu gospodarczego, istotną rolę odgrywa inspirowana wzor-

cami niemieckimi (GmbH & KG) spółka komandytowa, w której rolę jedynego komplemen-

tariusza pełni spółka kapitałowa (z o.o. lub akcyjna) czyli np. „ABC spółka z ograniczoną

odpowiedzialnością” spółka komandytowa. W konstrukcji tej komandytariuszami są za-

zwyczaj wspólnicy spółki z o.o., którzy są często także członkami zarządu (prokurentami)

spółki z o.o. (a tym samym reprezentując jedynego komplementariusza reprezentują całą

spółkę komandytową). Pełnienie funkcji jedynego komplementariusza przez spółkę z o.o.

umożliwia wyłączenie ich osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki (koman-

dytariusze ponoszą powyższą odpowiedzialność tylko do wysokości sumy komandytowej,

natomiast wspólnicy spółki z o.o. nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki).

Spółki osobowe

Jednocześnie wspólnicy ustalają w umowie spółki komandytowej następujący sposób par-

tycypacji w zyskach: 99% przypada komandytariuszom (osobom fizycznym), natomiast 1%

komplementariuszowi (osobie prawnej – sp. z o.o.). Dzięki temu dochody uzyskane przez

komandytariuszy są opodatkowane tylko PIT, natomiast ograniczenie dochodów komandy-

tariusza tylko do 1% minimalizuje obciążenia fiskalne, którym podlega zysk wypracowany

przez sp. z o.o. przyznawany jej wspólnikom (CIT na poziomie sp. z o.o., a następnie PIT, gdy

zysk uzyskany przez sp. z o.o. jest przekazywany do jej wspólników w formie dywidendy).

3.2.2. Powstanie spółki komandytowej

Spółka komandytowa, podobnie jak spółka jawna, może powstać w sposób:

(a) pierwotny tj. na skutek zawarcia umowy spółki i jej wpisu do KRS (art. 109 KSH),

(b) wtórny tj. na skutek (i) przekształcenia innej spółki handlowej (osobowej albo kapita-

łowej) w spółkę komandytową (art. 551 § 1 KSH), (ii) przekształcenia spółki cywilnej

w spółkę komandytową (art. 551 § 2 KSH).

Szczególnym sposobem właściwym tylko dla spółki komandytowej jest:

ne z przyznaniem mu statusu komandytariusza (art. 583 § 1–5 KSH),

a także (co jednak jest sporne) utworzenie spółki komandytowej:

(d) poprzez przystąpienie do spółki jawnej wspólnika, który będzie odpowiadał w sposób

ograniczony (art. 114 KSH).

3.2.2.1. Umowa spółki komandytowej

W ramach umowy spółki komandytowej należy wyróżnić:

(A) elementy obligatoryjne,

(B) elementy fakultatywne.

Ad (A)

Kluczowe elementy umowy spółki komandytowej zawiera art. 105, stosownie do tre-

ści którego umowa spółki komandytowej powinna zawierać:

(1) firmę i siedzibę spółki,

(2) przedmiot działalności spółki,

(3) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

(4) oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

(5) oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wie-

rzycieli (sumę komandytową).

Ad (1)

Poza regulacjami prawa firmowego należy tutaj w szczególności zwrócić uwagę na re-

gulacje art. 104 § 1–2 określającego budowę firmy, w tym także art. 104 § 3 KSH (brzmie-

nie firmy, gdy komplementariuszem jest osoba prawna).

Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczane w firmie spółki. W przypad-

ku zamieszczenia nazwiska lub firmy (nazwy) komandytariusza w firmie spółki, komandy-

tariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz (art. 104 § 4 KSH).

Ad (2)

Przedmiotem działalności sp.k. musi być prowadzenie przedsiębiorstwa (art. 102 KSH),

oznaczenie przedmiotu działalności spółki winno nastąpić zgodnie z art. 40 pkt 1 KRSU.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Ad (4)

Wspólnicy są zobligowani do wniesienia wkładu (art. 3 KSH), nie jest możliwe zwolnie-

nie komandytariusza od obowiązku wniesienia wkładu (art. 108 § 2 KSH). Jeżeli wkładem

komandytariusza do spółki jest w całości lub w części świadczenie niepieniężne, umowa

spółki określa przedmiot tego świadczenia (aport), jego wartość, jak również osobę wspól-

nika wnoszącego takie świadczenie niepieniężne (art. 107 § 1 KSH).

Ad (B)

Elementy fakultatywne umowy spółki komandytowej, które strony mogą, ale nie mu-

szą umieścić/modyfikować to regulacje np. art. 108 § 1, art. 115, art. 117, art. 121 § 1–3,

art. 123 § 1 KSH.

Umowa spółki komandytowej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 106

KSH).

3.2.2.2. rejestracja spółki komandytowej w krs

Spółka komandytowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru. Osoby, które działały

w imieniu spółki po jej zawiązaniu, a przed jej wpisem do rejestru, odpowiadają solidar-

nie (art. 109 KSH).

Zgłoszenie spółki komandytowej do sądu rejestrowego powinno zawierać (art. 110

§ 1 KSH):

(1) firmę, siedzibę i adres spółki,

(2) przedmiot działalności spółki,

(3) nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) komplementariuszy oraz odrębnie nazwiska

i imiona albo firmy (nazwy) komandytariuszy, a także okoliczności dotyczące ograni-

czenia zdolności wspólnika do czynności prawnych, jeżeli takie istnieją,

(4) nazwiska i imiona osób uprawnionych do reprezentowania spółki i sposób reprezen-

tacji; w przypadku, gdy komplementariusze powierzyli tylko niektórym spośród siebie

prowadzenie spraw spółki – zaznaczenie tej okoliczności,

(5) sumę komandytową.

Należy tutaj także uwzględniać odpowiednie regulacje KRSU, jak np. art. 38 pkt 6

lit. e, art. 39 pkt 1 KRSU.

W pozostałym zakresie do rejestracji znajdą odpowiednio zastosowanie (via art. 103

KSH) przepisy dotyczące rejestracji sp.j. (np. art. 26 § 3 KSH).

Co do postępowania rejestrowego vide wcześniejsze rozdziały.

3.2.3 zmiana umowy spółki komandytowej

W toku istnienia spółki komandytowej wspólnicy mogą dokonywać jej zmian, będą

do nich miały odpowiednie zastosowanie przepisy o spółce jawnej, a także regulacje ogól-

ne KSH (w szczególności art. 9, art. 3 KSH).

Poniżej omówienie istotniejszych modyfikacji w stosunku do spółki jawnej.

Zmiany umowy spółki wymagają formy aktu notarialnego (art. 106 KSH).

Zmiany danych określonych w art. 110 § 1 KSH wymagają zgłoszenia do KRS. Do KRS

należy także zgłosić obniżenie sumy komandytowej. Istotne jest, iż obniżenie sumy koman-

dytowej nie ma skutku prawnego wobec wierzycieli, których wierzytelności powstały przed

chwilą wpisania obniżenia do rejestru (art. 113 KSH).

Spółki osobowe

3.2.4. wkłady do spółki komandytowej

Do wkładów komplementariuszy znajdą odpowiednie zastosowanie regulacje doty-

czące wkładów wspólników do spółki jawnej (art. 103 w zw. z art. 28 oraz 48 i nast. KSH).

Zasady dotyczące wkładów obowiązujące w sp.j. doznają największych modyfikacji

w odniesieniu do wkładów komandytariusza.

W odniesieniu do komandytariusza należy rozróżnić:

(1) wkład (rzeczywiście) wniesiony (art. 123 KSH) od wkładu umówionego (art. 105 pkt 4

KSH, art. 107 § 1 KSH),

(2) sumę komandytową (art. 105 pkt 5, art. 111, art. 113 KSH).

I tak:

Ad (1)

Wkład rzeczywiście wniesiony stanowi element (realne aktywa) majątku spółki, nato-

miast wkład umówiony stanowi zobowiązanie wspólnika do dokonania określonego przy-

sporzenia na rzecz spółki. Wkład wniesiony może pokrywać się z wkładem umówionym,

bądź może być od niego niższy.

W przypadku wnoszenia aportu przez komandytariusza winien on zostać opisany

w umowie zgodnie z art. 107 § 1 KSH.

Zdolności aportowej nie mają następujące wkłady komandytariusza:

(a) zobowiązanie do wykonania pracy lub świadczenia usług na rzecz spółki,

(b) wynagrodzenie za usługi świadczone przy powstaniu spółki,

chyba że wartość innych jego wkładów do spółki nie jest niższa od wysokości sumy

komandytowej,

a także – w przypadku, gdy komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowie-

dzialnością lub spółka akcyjna, zaś komandytariuszem jest wspólnik tej spółki, zdolności

aportowej nie posiadają:

spółki akcyjnej.

Ad (2)

Suma komandytowa jest abstrakcyjną wielkością, określoną przez komandytariusza,

która oznacza maksymalny zakres jego odpowiedzialności. Wysokość sumy komandyto-

wej nie jest, co do zasady, w żaden sposób skorelowana z wysokością wkładu do spółki ko-

mandytowej (umowa spółki może w tym zakresie zawierać odmienne postanowienia vide

art. 108 § 1 KSH).

3.2.5. Prawa i obowiązki wspólników

Prawa i obowiązki komplementariusza nie różnią się co do zasady od praw i obowiąz-

ków wspólnika spółki jawnej. Istotne różnice będą natomiast występować w wybranych

kwestiach dotyczących praw i obowiązków komandytariusza.

3.2.5.1. Prawa organizacyjne

W odniesieniu do praw i obowiązków organizacyjnych komandytariusza na uwagę za-

sługuje problematyka:

(1) prowadzenia spraw spółki,

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(2) reprezentacji spółki,

(3) obowiązku lojalności,

(4) prawa do kontroli.

Ad (1)

Co do zasady, prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki spoczywa na komplemen-

tariuszach (art. 39 § 1 w zw. z art. 103 KSH), natomiast pozbawieni są go komandytariu-

sze (art. 121 § 1 KSH).

Możliwe jest jednak przyznanie prawa do prowadzenia spraw spółki także komandyta-

riuszom. W takim przypadku do prowadzenia spraw przez komplementariuszy będzie miał

zastosowanie mechanizm dotyczący prowadzenia spraw przez wspólników spółki jawnej

z modyfikacjami wskazanymi poniżej.

W przypadku przyznania prawa do prowadzenia spraw spółki komandytariuszowi:

(-) w sprawach nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności spółki komandytariusz

będzie miał takie same prawa, jak komplementariusz (np. art. 40, 42 i in. KSH),

(-) w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana będzie zgo-

da komandytariusza, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 121 § 2 KSH),

(-) będzie on uprawniony do dokonania czynności nagłej (art. 44 KSH).

Ad (2)

Problematykę reprezentacji sp.k. regulują art. 117 i 118 KSH, mające charakter bez-

względnie obowiązujący (art. 119 KSH).

Zasadą jest, iż spółkę komandytową reprezentują komplementariusze niepozbawieni

prawa reprezentacji spółki (art. 117 KSH):

(-) z mocy umowy spółki

albo

(-) prawomocnego orzeczenia sądu.

W pozostałym zakresie będą tutaj miały zastosowanie regulacje art. 29 i 30 KSH

w zw. z art. 103 KSH.

Natomiast komandytariusze są pozbawieni możliwości reprezentacji spółki, z wyjąt-

kiem działania jako pełnomocnik (co obejmuje swym zakresem także szczególny rodzaj peł-

nomocnictwa tj. prokurę). Jednocześnie, jeżeli komandytariusz dokona w imieniu spółki

czynności prawnej nie ujawniając swojego pełnomocnictwa, odpowiada za skutki tej czyn-

ności wobec osób trzecich bez ograniczenia; dotyczy to także reprezentowania spółki przez

komandytariusza, który nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres (art. 118 KSH).

Ad (3)

Obowiązek lojalności ma zastosowanie do komplementariuszy (art. 103 KSH). Nie bę-

dzie on miał zastosowania do komandytariuszy pozbawionych prawa prowadzenia spraw

spółki lub jej reprezentowania, możliwe jest jednak umowne zmodyfikowanie tej zasady

(art. 121 § 3 in fine KSH).

Ad (4)

Prawo kontroli przysługujące komandytariuszowi reguluje art. 120 § 1–2 KSH, mają-

cy charakter bezwzględnie obowiązujący.

3.2.5.2. Prawa majątkowe

W zakresie praw majątkowych na uwagę zasługują regulacje dotyczące uczestnictwa

w zysku i stracie. Do partycypacji przez komplementariusza w zysku/stracie spółki ko-

Spółki osobowe

mandytowej znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o spółce jawnej (w szczególno-

ści art. 51–54 KSH).

Komandytariusz uczestniczy w zysku spółki proporcjonalnie do jego wkładu rzeczy-

wiście wniesionego do spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Zysk przypadający

komandytariuszowi za dany rok obrotowy jest przeznaczany w pierwszej kolejności na uzu-

pełnienie jego wkładu rzeczywiście wniesionego do wartości umówionego wkładu. W ra-

zie wątpliwości komandytariusz uczestniczy w stracie jedynie do wartości umówionego

wkładu (art. 123 KSH).

3.2.6. Ustanie spółki komandytowej

Do ustania spółki komandytowej znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o spół-

ce jawnej (art. 103 KSH), z wyjątkiem art. 124 KSH.

3.2.7. odpowiedzialność wspólników spółki komandytowej

Komplementariusze odpowiadają wobec wierzycieli za zobowiązania spółki bez ogra-

niczenia (art. 22 w zw. z art. 103 KSH), także w pozostałym zakresie do ich odpowiedzial-

ności znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o spółce jawnej.

Natomiast komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli

tylko do wysokości sumy komandytowej (art. 105 pkt 5 KSH).

Obniżenie sumy komandytowej nie ma skutku prawnego wobec wierzycieli, których

wierzytelności powstały przed chwilą wpisania obniżenia do rejestru (konieczny jest więc

w tym przypadku wpis do KRS obniżenia sumy komandytowej).

Podmioty przystępujące do spółki w charakterze komandytariusza odpowiadają także

za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania ich do rejestru (aczkolwiek jest to od-

powiedzialność do wysokości sumy komandytowej).

W przypadku zawarcia umowy spółki komandytowej z przedsiębiorcą prowadzącym

przedsiębiorstwo we własnym imieniu i na własny rachunek, komandytariusz odpowia-

da także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa, a istniejące

w chwili wpisu spółki do KRS.

Jeżeli umowa spółki komandytowej to przewiduje, możliwe jest przyjęcie do spółki no-

wego komplementariusza, w takim przypadku dotychczasowy komandytariusz może uzy-

skać status komplementariusza lub osoba trzecia może przystąpić do spółki w charakterze

komplementariusza, za zgodą wszystkich dotychczasowych wspólników.

Komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności w granicach wartości wkładu wnie-

sionego do spółki.

W przypadku zwrotu wkładu w całości albo w części odpowiedzialność zostaje przy-

wrócona w wysokości równej wartości dokonanego zwrotu. Jeżeli dojdzie do uszczuplenia

majątku przez stratę, uważa się za zwrot wkładu w stosunku do wierzycieli każdą wypłatę do-

konaną przez spółkę na rzecz komandytariusza przed uzupełnieniem wkładu do pierwotnej

wartości określonej w umowie spółki. Dokonanie takich wypłat nie wymaga wpisu do KRS.

Komandytariusz nie jest obowiązany do zwrotu tego, co pobrał tytułem zysku na pod-

stawie sprawozdania finansowego, chyba że działał w złej wierze.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

orzecznictwo

wyrok sądu apelacyjnego w białymstoku z dnia 26 października 2004 r. i aca

327/2004

LexPolonica nr 383353

Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej 2004/4–2005/1 str. 13

OSA 2005/8 poz. 32 str. 51

1. Subsydiarność odpowiedzialności wspólników spółki komandytowej (art. 31 § 1 ksh

w zw. z art. 103 ksh) rzutuje nie na powinność świadczenia przez wspólników, ale

na kolejność zaspokojenia wierzyciela z określonych mas majątkowych.

2. Występowanie przesłanki bezskuteczności egzekucji z majątku spółki komandytowej

(art. 31 § 1 ksh w zw. z art. 103 ksh) badane jest na etapie postępowania o nadanie

klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko wspólnikom

w oparciu o treść art. 31 § 2 ksh w zw. z art. 103 ksh).

3. Upływ terminu przedawnienia przeciwko spółce komandytowej w czasie toczenia się

sprawy wniesionej przez wierzyciela przeciwko wspólnikom spółki może być skutecz-

nie podnoszony przez wspólników na podstawie art. 35 § 1 ksh w zw. z art. 103 ksh.

4.1. reprezentacja organiczna

4.1.1. charakterystyka

Osoba prawna może być reprezentowana przez:

(-) swoje organy (tzw. reprezentacja organiczna – art. 38 i nast. KC w zw. z art. 201 § 1,

art. 204 KSH oraz art. 368, art. 372 KSH),

(-) przedstawicieli ustawowych (np. kurator z art. 42 KC, kurator ustanowiony przez sąd

rejestrowy w przypadku określonym w art. 26 ust. 1 KRSU, art. 253 § 2 KSH, art. 426

§ 2 KSH),

(-) pełnomocników (art. 98 i nast. KC np. 210 § 1, 379 § 1 KSH), co obejmuje także szcze-

gólny podtyp pełnomocnictwa tj. prokurę (art. 1091 KC i nast.).

Możliwe jest także łączenie reprezentacji organicznej z działaniem pełnomocników/

prokurentów (przykładowo art. 205 § 1, art. 373 § 1 KSH), tego typu reprezentacja nosi mia-

no reprezentacji łącznej mieszanej.

W praktyce największe problemy prawne dotyczą wadliwości aktów reprezentacji or-

ganicznej. W praktyce należy tutaj wyróżnić następujące grupy zagadnień:

(1) działanie tzw. kadłubowych organów spółki tj. sytuację, w której skład osobowy orga-

nu jest mniejszy niż wymagany przez ustawę bądź umowę (statut) spółki;

(2) działanie przez organ bez zgody:

(a) innego organu spółki,

(b) osoby trzeciej;

(3) działanie przez organ poza zakresem działalności określonym w umowie spółki;

(4) problematykę udzielania członkom zarządu pełnomocnictwa/prokury.

Ad (1)

Zgodnie z art. 39 KC nieważna jest umowa zawarta przez:

(a) organ z przekroczeniem umocowania,

(b) osobę działającą w imieniu osoby prawnej nie będącą jej organem,

Wybrane zagadnienia wspólne

dotyczące spółek kapitałowych

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Linia orzecznicza jednak w tym względzie nie jest jednoznaczna i dopuszcza możli-

wość następczego potwierdzenia czynności wadliwej reprezentacji organicznej.

Ad (2)

Konsekwencje braku zgody w stosunkach wewnętrznych będą zależeć od tego czy bę-

dzie to zgoda wymagana przez:

(i) przepisy prawa – zastosowanie znajdzie wtedy art. 17 § 1–2 KSH,

(ii) postanowienia umowy/statutu spółki (art. 17 § 3 KSH).

Natomiast w przypadku zgody osoby trzeciej (np. organu administracji rządowej) za-

stosowanie znajdzie art. 63 KSH.

Ad (3)

W prawie polskim, w przeciwieństwie do systemów anglosaskich, brak jest tzw. kon-

cepcji ultra vires czyli działania poza przedmiotem przedsiębiorstwa spółki. Działania

podjęte przez zarząd z naruszeniem określonego w umowie przedmiotu działalności będą

więc ważne, co nie wyklucza jednak odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki

(art. 293, art. 483 KSH).

Ad (4)

Sporna, zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie jest możliwość udzielenia członko-

wi zarządu, zwłaszcza w przypadku reprezentacji łącznej z drugim członkiem zarządu, peł-

nomocnictwa do samodzielnej reprezentacji spółki.

orzecznictwo

Możliwość potwierdzania czynności zarządu

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z 2007-09-14 iii czP 31/07

OSN Izba Cywilna rok 2008, Nr 2, poz. 14, str. 1

Do umowy zawartej przez zarząd spółdzielni bez wymaganej do jej ważności uchwa-

ły walnego zgromadzenia lub rady nadzorczej ma zastosowanie w drodze analogii

art. 103 § 1 i 2 KC.

wyrok sn – izba cywilna z 2009-10-08 ii csk 180/09

Czynność prawna dokonana przez „fałszywy organ” osoby prawnej jest bezwzględnie

nieważna i nie podlega konwalidacji (art. 39 KC).

Skutki braku umocowania wobec osób trzecich

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z 2008-12-05 iii czP 124/08

OSN Izba Cywilna rok 2009, Nr 11, poz. 146, str. 23

Osoba trzecia nie może skutecznie podnieść zarzutu nieważności umowy zawartej przez

spółkę z o.o. reprezentowaną przez odwołanego członka zarządu, który w chwili zawie-

rania umowy był nadal wpisany do rejestru przedsiębiorców.

Możliwość ukształtowania zasad reprezentacji w zależności od wartości danej

czynności

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 24 października 1996 r. iii

czP 112/96

LexPolonica nr 313399

Wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych

Glosa 1997/3 str. 32

Glosa 1997/6 str. 32

Glosa 1997/8 str. 32

Glosa 1998/1 str. 36

Glosa 1998/12 str. 31

OSNC 1997/2 poz. 20

OSP 1997/3 poz. 62

OSP 1997/4 poz. 87

Prokuratura i Prawo – dodatek 1997/2 poz. 29

Przegląd Sądowy 1998/9 str. 122

W umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może być przewidziana reprezen-

tacja łączna dla składania przez zarząd oświadczeń w zakresie praw i obowiązków ma-

jątkowych spółki powyżej określonej ich wartości.

Zarząd kadłubowy

wyrok sądu najwyższego – izba Pracy, Ubezpieczeń społecznych i spraw

Publicznych z dnia 27 października 2004 r. i Pk 680/2003

LexPolonica nr 369906

Rzeczpospolita 2004/254 str. C2

Sąd Okręgowy trafnie stwierdził, że rezygnacja członka zarządu z pełnienia funkcji

w świetle umowy spółki nie powodowała przekształcenia zarządu wieloosobowego w za-

rząd jednoosobowy. Wprowadzenie zarządu jednoosobowego wymagałoby odpowied-

niej uchwały, co nie miało miejsca. Zarząd działający jedynie w osobie prezesa zarządu

w świetle aktów wewnętrznych strony pozwanej był jedynie zarządem kadłubowym, któ-

ry nie mógł w sposób prawnie skuteczny dokonywać czynności z zakresu prawa pracy

tj. zmieniać warunków zatrudnienia w drodze aneksu do umowy o pracę z powodem.

Pełnomocnictwo dla członka zarządu

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 23 sierpnia 2006 r. iii czP

68/2006

LexPolonica nr 415607

Biuletyn Sądu Najwyższego 2006/8

Monitor Prawniczy 2006/18 str. 958

Monitor Prawniczy 2007/3 str. 149

Monitor Prawniczy 2008/1 str. 44

OSNC 2007/6 poz. 82

Prokuratura i Prawo – dodatek 2007/3 poz. 35

Rejent 2006/10 str. 199

Rzeczpospolita 2006/198 str. C1

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, uprawniony umową spół-

ki do jej reprezentowania łącznie z drugim członkiem zarządu, może być ustanowiony

pełnomocnikiem do poszczególnych czynności.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 27 listopada 2007 r. iV csk

263/2007

LexPolonica nr 2424268

Dopuszczone jest ustanowienie pełnomocnictwa do poszczególnych czynności dla człon-

ka zarządu spółki, który jest uprawniony umową spółki do jej reprezentowania łącznie

z drugim członkiem zarządu. Przyznanie członkowi zarządu legitymacji do działania

w imieniu spółki w charakterze pełnomocnika nie przesądza, w jakiej faktycznie roli

występował członek zarządu pozwanej spółki. Jest to kwestia stosownych ustaleń fak-

tycznych, pozostających poza zakresem wniesionej skargi kasacyjnej.

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 5 lutego 2008 r. i aca 1255/2007

LexPolonica nr 1932896

Spółka jako osoba prawna jest samodzielnym podmiotem, który działa przez swe orga-

ny (art. 38 kc). Jej organem wykonawczo-reprezentacyjnym jest zarząd. Zgodnie z prze-

pisem art. 201 ksh prowadzi on sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz, przy czym

zasady reprezentacji mogą być ustalone przez wspólników w sposób odmienny od re-

gulacji zawartej w art. 205 ksh. Już względny charakter tej regulacji prawnej przema-

wia, w ocenie Sądu Apelacyjnego, za dopuszczalnością ustanowienia pełnomocnikiem

jednego z członków zarządu Spółki. Osoba będąca członkiem zarządu jest umocowana

do wszelkich czynności prawnych (art. 204 ksh). Innymi słowy, z obwiązujących prze-

pisów nie można wywieść ogólnego ograniczenia uprawnień do umocowania zarządu

w charakterze pełnomocnika czy zakazu łączenia funkcji piastuna organu spółki z jej

pełnomocnikiem.

Reprezentacja mieszana

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 27 kwietnia 2001 r. iii czP

6/2001

LexPolonica nr 350892

Biuletyn Sądu Najwyższego 2001/4 str. 12

Glosa 2001/11 str. 47

Glosa 2002/11 str. 48

Glosa 2002/2 str. 48

Glosa 2002/3 str. 48

Glosa 2002/6 str. 48

Glosa 2002/7 str. 48

Jurysta 2001/7–8 str. 20

Monitor Prawniczy 2001/12 str. 623

Monitor Prawniczy 2001/16 str. 831

Monitor Prawniczy 2001/22 str. 1134

Monitor Prawniczy 2002/15 str. 707

OSNC 2001/10 poz. 148

OSP 2001/12 poz. 179

OSP 2002/4 poz. 54

Prawo Bankowe 2001/10 str. 25

Prawo Gospodarcze 2001/10 str. 7

Wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych

Prokuratura i Prawo – dodatek 2001/10 poz. 32

Przegląd Prawa Handlowego 2002/3 str. 44

Radca Prawny 2001/4 str. 122

Wokanda 2001/6 str. 4

Wokanda 2001/9 str. 1

Dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona dzia-

łać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem.

4.2. Jednoosobowe spółki kapitałowe

Spółką jednoosobową jest spółka kapitałowa, której wszystkie udziały albo akcje nale-

żą do jednego wspólnika albo akcjonariusza (art. 4 § 1 pkt 3 KSH).

Do aktu założycielskiego sporządzonego przez jedynego wspólnika (akcjonariusza)

spółki stosuje się przepisy o umowie spółki (art. 4 § 2 KSH).

W przypadku funkcjonowania, a także przejmowania i przekształcania jednoosobo-

we spółki kapitałowe charakteryzują się kilkoma odrębnościami w stosunku do spółek wie-

loosobowych.

(1) Na etapie tworzenia spółki z o.o., jak i akcyjnej:

(a) obowiązuje zakaz ich zawiązania wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę

z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 151 § 2, art. 301 § 1 in fine KSH),

(b) zgłoszenie do sądu rejestrowego spółki jednoosobowej (poza danymi określony-

mi w art. 166 § 1 bądź art. 318 KSH) powinno również zawierać nazwisko i imię

albo firmę (nazwę) i siedzibę oraz adres jedynego wspólnika/akcjonariusza, a tak-

że wzmiankę, że jest on jedynym wspólnikiem/akcjonariuszem spółki (art. 166

§ 2, art. 319 § 1 KSH).

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio w przypadku nabycia przez jednego wspól-

nika wszystkich udziałów po zarejestrowaniu spółki (art. 166 § 3 KSH, 319 § 2), przy czym

w przypadku spółki akcyjnej zarząd ma 3 tygodnie na zgłoszenie tej okoliczności do sądu

rejestrowego w terminie trzech tygodni od dnia, w którym dowiedział się, że wszystkie ak-

cje spółki zostały nabyte przez jedynego akcjonariusza.

dodatkowo, tylko w odniesieniu do spółki z o.o.:

zentowania spółki. Nie dotyczy to zgłoszenia spółki do sądu rejestrowego (art. 162

KSH).

(2) Na etapie funkcjonowania jednoosobowej spółki z o.o. i akcyjnej:

(a) w spółce jednoosobowej jedyny wspólnik/akcjonariusz wykonuje wszystkie upraw-

nienia przysługujące zgromadzeniu wspólników/WZA zgodnie z przepisami regu-

lującymi funkcjonowanie spółki z o.o./S.A. Przepisy o zgromadzeniu wspólników/

WZA są stosowane odpowiednio (art. 156/303 § 1 KSH),

(b) w przypadku gdy wszystkie udziały/akcje spółki przysługują jedynemu wspól-

nikowi/akcjonariuszowi albo jedynemu wspólnikowi/akcjonariuszowi i spółce,

oświadczenie woli takiego wspólnika/akcjonariusza składane spółce wymaga for-

my pisemnej pod rygorem nieważności, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 173

§ 1, art. 303 § 2 KSH),

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

nym członkiem zarządu, umowa pomiędzy wspólnikiem a reprezentowaną przez

niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu ta-

kiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis

aktu notarialnego (art. 210 § 2 KSH). Analogicznie sytuacja ta wygląda w spółce

akcyjnej (art. 379 § 2 KSH).

Powyższe zasady dotyczące organizacji i funkcjonowania spółek jednoosobowych będą

miały odpowiednie zastosowanie do jednoosobowych spółek kapitałowych w organizacji

(art. 11 § 2 KSH).

(3) W przypadku przejmowania, przekształcania spółek:

(a) gdy spółka przejmująca przejmuje swoją spółkę jednoosobową zastosowanie ma uprosz-

czony tryb przejmowania (art. 516 § 6 KSH),

(b) plan przekształcenia w spółce jednoosobowej sporządza się w formie aktu notarialne-

go (art. 557 § 3 KSH), gdy co do zasady wystarczająca jest forma pisemna pod rygorem

nieważności – art. 557 § 2 KSH.

przedsiębiorcy jednoosobowego w jednoosobową spółkę kapitałową (art. 551 § 5 KSH

w zw. z art. 5841 i nast. KSH).

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń spo-

łecznych z dnia 17 grudnia 1996 r. ii Ukn 37/96

LexPolonica nr 323779

Glosa 1997/12 str. 32

OSNAPiUS 1997/17 poz. 320

Radca Prawny 2003/4 str. 132

Umowa o pracę zawarta w imieniu jednoosobowej spółki z o.o. z jej prezesem, przez peł-

nomocnika, któremu udzielił on pełnomocnictwa do zawarcia tej czynności jako nad-

zwyczajne zebranie wspólników, w skład którego wchodził jako jedyny wspólnik – jest

nieważna.

wyrok sądu najwyższego – izba administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń

społecznych z dnia 5 lutego 1997 r. ii Ukn 86/96

LexPolonica nr 324086

Glosa 1998/4 str. 32

OSNAPiUS 1997/20 poz. 404

Radca Prawny 2003/4 str. 132

Nieważna jest umowa o pracę, którą jedyny wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzial-

nością i zarazem Prezes jej dwuosobowego – wraz z małżonkiem – zarządu zawarł z tą

spółką za pośrednictwem pełnomocnika ustanowionego przez siebie działającego w cha-

rakterze zgromadzenia wspólników.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 21 czerwca 2007 r. iV csk 88/2007

LexPolonica nr 2088971

Wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych

W sytuacji, gdy jedyny wspólnik działając jako członek zarządu spełnił wszystkie wy-

mogi przewidziane w art. 203 kh dla ustanowienia pełnomocnika, nie ma podstaw do

zakwestionowania ważności takiego pełnomocnictwa.

4.3. cywilnoprawna odpowiedzialność członków zarządu

spółki kapitałowej – wybrane zagadnienia

4.3.1. odpowiedzialność w stosunkach wewnętrznych

Podjęcie przez spółkę kapitałową decyzji dotyczącej odpowiedzialności w stosunkach

wewnętrznych dotyczących roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiąza-

niu spółki lub sprawowaniu zarządu lub nadzoru wymaga zgody zgromadzenia wspólni-

ków (art. 228 pkt 2 KSH) bądź walnego zgromadzenia akcjonariuszy (art. 393 pkt 2 KSH).

W ramach odpowiedzialności w stosunkach wewnętrznych należy wyróżnić wspólne

dla wszystkich spółek kapitałowych rodzaje odpowiedzialności:

(1) odpowiedzialność z tytułu naruszenia zasad tworzenia:

(-) w sp. z o.o. – art. 292 KSH,

(-) w S.A. – art. 480–481 KSH,

(2) odpowiedzialność z tytułu szkody wyrządzonej spółce działaniem (zaniechaniem)

sprzecznym z prawem lub postanowieniami spółki (art. 293/483 KSH),

(3) actio pro socio (art. 295/486 KSH),

a także właściwe tylko dla spółki akcyjnej:

(4) odpowiedzialność w trybie art. 484 KSH,

I tak:

Ad (1)

Kto, biorąc udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa z winy swojej wyrzą-

dził spółce szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Regulacja ta jest analogiczna dla

spółki z o.o. i akcyjnej (art. 292/480 § 1 KSH). Przepisy o spółce akcyjnej dodatkowo zawie-

rają w tym zakresie przykładowy katalog naruszeń, mianowicie obciążają one odpowie-

dzialnością tego kto:

(1) zamieścił lub współdziałał w zamieszczeniu w statucie, sprawozdaniach, opiniach,

ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych lub dane te w inny sposób rozpowszechniał

bądź też pominął lub współdziałał w pominięciu w tych dokumentach danych istot-

nych dla powstania spółki, w szczególności dotyczących wkładów niepieniężnych, na-

bycia mienia oraz przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub

szczególnych korzyści,

albo

(2) współdziałał w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podstawie

dokumentu zawierającego fałszywe dane (art. 480 § 2 KSH).

Dodatkowo przepisy o spółce akcyjnej przewidują odpowiedzialność odszkodowawczą

podmiotów, które w związku z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej kapitału

zakładowego z winy swojej zapewniają sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygóro-

waną ponad wartość zbywczą wkładów niepieniężnych albo nabywanego mienia, lub też wy-

nagrodzenie albo korzyści szczególne, niewspółmierne z oddanymi usługami (art. 481 KSH).

Ad (2)

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę

wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami sta-

tutu spółki, chyba że nie ponosi winy.

Członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swo-

ich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działal-

ności (art. 293/483 KSH).

orzecznictwo

wyrok sądu apelacyjnego w krakowie z dnia 18 października 2010 r.

i aca 826/2010

LexPolonica nr 2521813

1. Dla wykazania interesu prawnego w wytoczeniu konkretnego powództwa nie wystar-

czy powołać się na swój status akcjonariusza i określone w Kodeksie spółek handlowych

uprawnienia korporacyjne w stosunku do spółki akcyjnej, ale należy wskazać na konkret-

ne prawa lub obowiązki (korzyści lub zagrożenia majątkowe), które dotyczą bezpośred-

nio powoda np. na czym polega jego korzyść lub strata w zależności od wyniku sprawy.

2. Jeżeli na skutek czynności organów spółki doszło do zdarzeń powodujących szkodę

w jej majątku, która to szkoda z reguły oznacza zarazem obniżenie wartości udziału

akcjonariusza w spółce, akcjonariuszowi przysługuje jedynie powództwo z art. 486 § 1

w zw. z art. 483 § 1 k.s.h.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 25 listopada 2004 r. iii ck

592/2002

LexPolonica nr 420818

Rzeczpospolita 2006/272 str. C2

Udzielenie absolutorium może zwolnić od odpowiedzialności odszkodowawczej człon-

ka zarządu (rady nadzorczej).

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 lutego 2006 r. V csk 128/2005

LexPolonica nr 401516

Monitor Prawniczy 2006/5 str. 226

1. Ustalenie bezprawności w rozumieniu art. 293 ksh nie może ograniczać się jedynie do

ogólnikowego stwierdzenia, że działanie lub zaniechanie było sprzeczne z prawem lub

umową spółki, lecz powinno wskazywać – z przytoczeniem konkretnych przepisów pra-

wa lub postanowień umowy – na czym polegała sprzeczność zachowania członka orga-

nu spółki z oznaczonym przepisem prawa lub postanowieniem umowy.

2. Wskazana w art. 293 ksh reguła dowodowa w postaci domniemania dotyczy jedynie

winy. Nie obejmuje ona natomiast bezprawności, szkody i związku przyczynowego między

naruszeniem prawa lub postanowień umowy a szkodą, co oznacza, że obowiązek wyka-

zania tych przesłanek odpowiedzialności – zgodnie z art. 6 kc – spoczywa na powodzie.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 15 czerwca 2005 r. iV ck 731/2004

LexPolonica nr 1576787

OSP 2007/9 poz. 103

Wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych

Zarówno poszkodowana spółka, jak i jej wspólnik mogli dochodzić na podstawie art. 292

albo art. 294 § 1 kh odszkodowania od członka zarządu zarówno wówczas, gdy jego czyn

wyrządzający szkodę, był naruszeniem umowy spółki lub przepisów kh, jak i wówczas,

gdy był to także czyn niedozwolony.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 6 lutego 2004 r. ii ck 407/2002

LexPolonica nr 1548526

Unormowanie zawarte w art. 201 kh (obecnie art. 208 ksh) odnosi się do prowadzenia

spraw spółki, a więc czynności w zakresie wewnętrznym spółki. Podjęcie przez członka

zarządu działań wbrew regulacjom dokonywania czynności określonych w tym prze-

pisie narazić go może na przewidzianą w art. 292 kh (obecnie: art. 293 ksh) odpowie-

dzialność wobec spółki za szkody tym spowodowane.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 17 grudnia 2003 r. iV ck 305/2002

LexPolonica nr 365240

Poniesienie przez osobę zatrudnioną w spółce handlowej i pełniącą jednocześnie funkcję

w zarządzie tej spółki, konsekwencji przewidzianych w kodeksie pracy nie wyklucza jej

odpowiedzialności za te same zachowania na podstawie przepisów kodeksu handlowego.

Skazanie pozwanej prawomocnym wyrokiem karnym w istocie stanowi spełnienie prze-

słanki odpowiedzialności z art. 292 kh, jaką jest wyrządzenie przez członka władz spół-

ki szkody przez działalność sprzeczną z prawem lub postanowieniami umowy spółki.

Ad (3)

Problematykę actio pro socio regulują art. 295 § 1 KSH/486 KSH.

Jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w termi-

nie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy wspólnik może wnieść

pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce.

Na żądanie pozwanego, zgłoszone przy pierwszej czynności procesowej, sąd może na-

kazać złożenie kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody grożącej pozwanemu. Wysokość

i rodzaj kaucji sąd określa według swojego uznania. W przypadku niezłożenia kaucji w wy-

znaczonym przez sąd terminie pozew zostaje odrzucony. Na kaucji służy pozwanemu pierw-

szeństwo przed wszystkimi wierzycielami powoda.

Jeżeli powództwo okaże się nieuzasadnione, a powód, wnosząc je, działał w złej wie-

rze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa, obowiązany jest naprawić szkodę wyrządzoną

pozwanemu.

Osoby obowiązane do naprawienia szkody nie mogą powoływać się na uchwałę wspól-

ników udzielającą im absolutorium, ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń

o odszkodowanie w przypadku:

(-) actio pro socio,

(-) w razie upadłości spółki.

orzecznictwo

wyrok sądu apelacyjnego w katowicach z dnia 5 listopada 2009 r. V aca 352/2009

LexPolonica nr 2348325

OSA 2011/2 poz. 3 str. 22

Rejent 2011/10 str. 164

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

W razie bezczynności spółki w dochodzeniu zwrotu bezpodstawnej wypłaty, każdy wspól-

nik może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej w ten sposób spółce w trybie

art. 295 § 1 k.s.h., w którym przesłankowo podlegać będzie badaniu kwestia bezpraw-

ności dokonanych wypłat, jak i bezczynności spółki w dochodzeniu ich zwrotu.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 15 czerwca 2005 r. iV ck 731/2004

LexPolonica nr 1576787

OSP 2007/9 poz. 103

Zarówno poszkodowana spółka, jak i jej wspólnik mogli dochodzić na podstawie art. 292

albo art. 294 § 1 kh odszkodowania od członka zarządu zarówno wówczas, gdy jego czyn,

wyrządzający szkodę, był naruszeniem umowy spółki lub przepisów kh, jak i wówczas

gdy był to także czyn niedozwolony.

wyrok sądu apelacyjnego w krakowie z dnia 18 października 2010 r. i aca

826/2010

LexPolonica nr 2521813

1. Dla wykazania interesu prawnego w wytoczeniu konkretnego powództwa nie wy-

starczy powołać się na swój status akcjonariusza i określone w Kodeksie spółek

handlowych uprawnienia korporacyjne w stosunku do spółki akcyjnej, ale nale-

ży wskazać na konkretne prawa lub obowiązki (korzyści lub zagrożenia majątko-

we), które dotyczą bezpośrednio powoda np. na czym polega jego korzyść lub strata

w zależności od wyniku sprawy.

2. Jeżeli na skutek czynności organów spółki doszło do zdarzeń powodujących szko-

dę w jej majątku, która to szkoda z reguły oznacza zarazem obniżenie wartości

udziału akcjonariusza w spółce, akcjonariuszowi przysługuje jedynie powództwo

z art. 486 § 1 w zw. z art. 483 § 1 k.s.h.

4.3.3. odpowiedzialność w stosunkach zewnętrznych

Odpowiedzialność w stosunkach zewnętrznych obejmuje:

(1) odpowiedzialność za podanie fałszywych danych określoną art. 291/479 KSH

oraz właściwe tylko dla spółki z o.o.

(2) art. 299 KSH.

Możliwe jest także dochodzenie przez osoby trzecie odszkodowania w przypadku gdy

poniosły szkodę na skutek działań określonych w art. 484 KSH.

I tak:

Ad (1)

Jeżeli członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane

w oświadczeniu, o którym mowa w:

(i) art. 167 § 1 pkt 2 KSH, art. 320 § 1 pkt 3 i 4 KSH

lub

(ii) art. 262 § 2 pkt 3 KSH, art. 441 § 2 pkt 5 (czyli w ramach podwyższenia kapitału zakła-

dowego),

odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zareje-

strowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

Wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych

Istotne jest, iż członkowie zarządu odpowiadają solidarnie (nie subsydiarnie) ze spół-

ką czyli wybór, od kogo będzie domagać się zaspokojenia, należy wyłącznie do wierzyciela.

Nie jest także istotny zakres pomyłki np. 10 zł przy wysokości kapitału 10 000 000 zł,

a także fakt, iż ów brak kapitału został niezwłocznie po rejestracji spółki (podwyższenia

kapitału) uzupełniony.

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 14 stycznia 2004 r. i ck 93/2003

LexPolonica nr 1526382

(…)

2. Odpowiedzialność członków zarządu na podstawie art. 470 kh, będąca swoistą karą

„za fałsz” w oświadczeniu przewidzianym w art. 439 § 2 pkt 5 kh, dotyczy wszyst-

kich zobowiązań spółki powstałych po zarejestrowaniu podwyższenia kapitału ak-

cyjnego.

Ad (2)

Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpo-

wiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Członek zarządu może się uwolnić od powyższej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że:

(i) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postę-

powanie układowe

albo

(ii) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania ukła-

dowego nastąpiło nie z jego winy

albo

(iii) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowa-

nia układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

W doktrynie i orzecznictwie sporny jest charakter odpowiedzialności z art. 299 KSH.

Doktryna opowiada się za jej gwarancyjnym charakterem, natomiast w orzecznictwie obec-

nie dominuje pogląd o jej odszkodowawczym charakterze.

Należy pamiętać, iż każdemu z członków zarządu spółki kapitałowej przysługuje samo-

istna (tj. niezależna od sposobu reprezentacji) legitymacja o złożenie wniosku o ogłoszenie

upadłości (art. 20 ust. 2 pkt 2 in fine PrUpN). Członek zarządu nie może się więc zasłaniać

faktem np. kadłubowości zarządu.

Przepisy powyższe nie naruszają dalej idącej odpowiedzialności członków zarządu

(art. 21 ust. 3 PrUpN) czyli odpowiedzialności osób zobowiązanych do zgłoszenia wnio-

sku o ogłoszenie upadłości (określonych w art. 21 ust. 1–2 PrUpN), za szkodę wyrządzoną

niezłożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 2 tygodni od zaistnienia przesła-

nek do ogłoszenia upadłości.

orzecznictwo

odpowiedzialność w trybie art. 299 ksh

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 28 stycznia 2004 r. iV ck 176/2002

LexPolonica nr 370603

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Monitor Prawniczy 2006/17 str. 936

Wokanda 2004/9 str. 7

Roszczenie wierzyciela przeciwko członkom zarządu za zobowiązania spółki z o.o.

(art. 298 kh(1), obecnie art. 299 ksh) ulega przedawnieniu w terminie określonym

w art. 442 § 1(2) kc.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 15 grudnia 2004 r. iV ck 376/2004

LexPolonica nr 2027912

Odpowiedzialność odszkodowawcza członków zarządu jest odpowiedzialnością delik-

tową. Kwalifikacja ta umożliwia stosowanie do przedawnienia roszczenia wierzyciela

spółki wobec członków zarządu przepisu art. 442 kc, a to oznacza poddanie tego rosz-

czenia trzyletniemu terminowi przedawnienia, rozpoczynającemu swój bieg w zasa-

dzie od dnia bezskuteczności egzekucji wierzytelności objętej prawomocnym tytułem

egzekucyjnym wystawionym przeciwko spółce, z reguły bowiem już wtedy, gdy egzeku-

cja tej wierzytelności okaże się bezskuteczna, wierzyciele spółki dowiadują się o szko-

dzie i o osobie odpowiedzialnej do jej naprawienia.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 14 czerwca 2005 r. V ck 719/2004

LexPolonica nr 1631275

Ocena reżimu ustanowionej w art. 298 kh odpowiedzialności członków zarządu spół-

ki wywoływała (podobnie jak pod rządem art. 299 ksh) rozbieżności nie tylko w litera-

turze przedmiotu, lecz także w orzecznictwie. Według zdecydowanie przeważających

w orzecznictwie ocen odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpo-

wiedzialnością z art. 298 kh ma charakter odszkodowawczy.

Szkoda, jako podstawa odpowiedzialności, jest utożsamiana z obniżeniem potencja-

łu majątkowego spółki, a nie z bezpośrednim uszczerbkiem w majątku wierzyciela.

Zarówno bowiem powstanie szkody, jak i inne przesłanki odpowiedzialności tj. wina

i związek przyczynowy pomiędzy tak rozumianą szkodą a zachowaniem członków za-

rządu spółki funkcjonują na zasadzie domniemania ustawowego.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 14 czerwca 2005 r. V ck 719/2004

LexPolonica nr 405563

Gazeta Prawna 2006/81 str. A5

1. Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

z art. 299 ksh ma charakter odszkodowawczy.

2. Szkoda, jako podstawa odpowiedzialności, jest utożsamiana z obniżeniem poten-

cjału majątkowego spółki, a nie z bezpośrednim uszczerbkiem w majątku wierzyciela.

Zarówno bowiem powstanie szkody, jak i inne przesłanki odpowiedzialności tj. wina

i związek przyczynowy pomiędzy tak rozumianą szkodą a zachowaniem członków za-

rządu spółki, funkcjonują na zasadzie domniemania ustawowego.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 7 lipca 2005 r. V ck 839/2004

LexPolonica nr 2424367

Odpowiedzialność z art. 299 ksh jest dolegliwa (całym majątkiem), dlatego należy jed-

noznacznie wykazać obowiązek określonego postępowania przez członka zarządu oraz

Wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych

niedopełnienie tego obowiązku. Przesłanki tej szczególnej odpowiedzialności nie mogą

podlegać wykładni rozszerzającej.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 31 stycznia 2006 r. i csk 417/2006

LexPolonica nr 1162531

Rzeczpospolita 2007/31 str. C1

Jeżeli egzekucja przeciwko spółce z o.o. okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu

odpowiadają osobiście i solidarnie za jej zobowiązania (art. 298 kodeksu handlowego

i art. 299 kodeksu spółek handlowych). Termin przedawnienia roszczeń wobec człon-

ków zarządu spółki z o.o. liczy się dla wierzyciela od momentu uzyskania świadomości,

że wyegzekwowanie długu od spółki jest niemożliwe.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 19 października 2005 r. V ck

258/2005

LexPolonica nr 389471

Gazeta Prawna 2005/205 str. 22

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiada z art. 299 ksh

za szkodę spowodowaną niezgłoszeniem we właściwym czasie wniosku o upadłość.

Decydujące znaczenie ma przy tym to, czy był członkiem zarządu w czasie, gdy powstały

podstawy do zgłoszenia wniosku, a nie to, czy był wtedy wpisany do rejestru sądowego.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 28 kwietnia 2006 r. V csk 39/2006

LexPolonica nr 2059688

Wpis określonej osoby w charakterze członka zarządu nie rozstrzyga o ponoszeniu przez

tę osobę odpowiedzialności na zasadach ustanowionych w art. 299 k.s.h.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 17 stycznia 2007 r. ii csk

322/2006

LexPolonica nr 2073235

W zasadzie na podstawie art. 299 k.s.h. za zobowiązania spółki odpowiadają członko-

wie zarządu, którzy zajmowali to stanowisko w czasie od wymagalności zobowiązania

aż do chwili wystąpienia wierzyciela z powództwem, oraz za wszystkie zobowiązania,

które powstały w okresie sprawowania przez nich tej funkcji, a w tym powstałe tak-

że dopiero po spełnieniu się przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Postępowanie likwidacyjne nie powinno wyłączać odpowiedzialności członków zarządu

określonej w art. 299 k.s.h. w wypadku, gdy wprawdzie zobowiązanie staje się wymagal-

ne lub powstaje w toku likwidacji spółki, lecz nie powstałoby gdyby pozwani członkowie

zarządu wystąpili z wnioskiem o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 7 lutego 2007 r. iii csk 227/2006

LexPolonica nr 1854564

OSNC 2008/A poz. 19

1. W sprawie z powództwa wierzyciela spółki przeciwko członkom jej zarządu, wszczę-

tej na podstawie art. 299 ksh nie zachodzi współuczestnictwo konieczne spółki

i członków zarządu.

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

2. Jeżeli wierzyciel dochodzący roszczenia przewidzianego w art. 299 ksh przedsta-

wia prawomocny wyrok stwierdzający zobowiązanie spółki, sąd nie może badać,

czy stwierdzone w nim zobowiązanie istnieje i w jakim rozmiarze.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 28 lutego 2007 r. iii czP

143/2007

LexPolonica nr 1843523

Biuletyn Sądu Najwyższego 2008/2

OSNC 2009/3 poz. 38

OSP 2009/6 poz. 69

www.sn.pl

Odpowiedzialność związaną z bezskutecznością egzekucji określonego zobowiązania wo-

bec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ponoszą na podstawie art. 299 ksh osoby

będące członkami jej zarządu lub likwidatorami w czasie istnienia tego zobowiązania.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 16 stycznia 2008 r. iV csk

430/2007

LexPolonica nr 2143249

1. Z regulacji art. 299 k.s.h. wynika na rzecz wierzyciela domniemanie szkody w wy-

sokości niewyegzekwowanego wobec spółki zobowiązania. Domniemany w świetle tej

regulacji jest także związek przyczynowy między szkodą wierzyciela a niezłożeniem we

właściwym czasie przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości lub podania

o wszczęcie postępowania układowego oraz zawinienie przez niego niezgłoszenia wnio-

sku o ogłoszenie upadłości i niewszczęcia postępowania układowego.

2. Odpowiedzialność z art. 299 k.s.h. jest sankcją za kierowanie przez zarząd sprawa-

mi spółki w sposób niekorzystny dla wierzycieli, który doprowadził do bezskuteczności

egzekucji jej zobowiązań. Ostatecznym zaś przejawem tego nieprawidłowego, nagannego

postępowania zarządu jest zaniechanie złożenia we właściwym czasie wniosku o ogło-

szenie upadłości spółki.

3. Przyjęcie, że roszczenie z art. 299 k.s.h. jest roszczeniem odszkodowawczym sui

generis nie przesądza jeszcze kwestii zasad rządzących jego przedawnieniem. W tym

względzie wchodzi tu w grę przedawnienie z art. 442 k.c.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 30 maja 2008 r. iii csk 12/2008

LexPolonica nr 2019490

Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej

zobowiązania, ukształtowana w art. 299 ksh, uzależniona jest od wykazania przez wie-

rzyciela tytułem egzekucyjnym istnienia niezaspokojonej wierzytelności w stosunku do

spółki oraz bezskuteczności egzekucji tej wierzytelności z majątku spółki. Bezskuteczność

egzekucji rozumiana jest przy tym jako niemożność uzyskania zaspokojenia z całego ma-

jątku spółki, a nie tylko z pewnych jego składników.

wyrok sądu najwyższego – izba Pracy, Ubezpieczeń społecznych i spraw

Publicznych z dnia 1 września 2009 r. i Uk 95/2009

LexPolonica nr 2127773

Rzeczpospolita 2010/22 str. F5

Wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych

Za „właściwy czas” na złożenie wniosku o upadłość, uwalniający członka zarządu spółki

od odpowiedzialności za zobowiązania składkowe, nie może zostać uznany czas, w któ-

rym należności składkowe są regulowane na bieżąco.

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 23 stycznia 2007 r. i aca 781/2006

LexPolonica nr 1152372

Rzeczpospolita 2006/23 str. C3

Brak formalnego zakończenia postępowania upadłościowego nie uniemożliwia powo-

dowi, który wytoczył powództwo z art. 299 ksh, wykazywania bezskuteczności egzeku-

cji prowadzonej przeciwko spółce na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że

stan masy upadłości świadczy w sposób nie budzący wątpliwości o niemożności zaspo-

kojenia jego wierzytelności w tym postępowaniu.

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 października 2003 r.

iV ca 2/2003

LexPolonica nr 2027903

Dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa Zakładu Ubezpieczeń

Społecznych przeciwko członkom zarządu spółki z o.o. o roszczenie przewidziane

w art. 298 kh (obecnie w art. 299 ksh), gdy zobowiązanie spółki o zapłatę zaległych

składek na ubezpieczenie społeczne powstało przed dniem 1 stycznia 1998 r., także po

wejściu w życie art. 108 Ordynacji podatkowej i art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń

społecznych.

Postanowienie sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 2 marca 2004 r. iii aPz

17/2004

LexPolonica nr 377574

Monitor Prawniczy 2006/17 str. 936

Monitor Prawniczy 2006/22 str. 1219

Monitor Prawniczy 2007/9 str. 515

OSA 2005/1 poz. 5 str. 84

Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje możliwości nadania tytułowi egzeku-

cyjnemu, wydanemu przeciwko spółce z o.o., klauzuli wykonalności przeciwko członko-

wi zarządu tej spółki.

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z roku 2005 i aca 523/2005

LexPolonica nr 409501

Rzeczpospolita 2006/131 str. C2

Z obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki nie zwalnia nawet uspra-

wiedliwione przekonanie, że firma jest już w tak złej kondycji, że sąd oddali wnio-

sek z powodu braku środków na pokrycie kosztów postępowania. Każdy, kto prowadzi

działalność w stanie niewypłacalności, przy kolejnym kontrakcie ryzykuje oskarżenie

o działanie w celu wyłudzenia. Pozostając w zwłoce z wnioskiem o upadłość, naraża

się też na odpowiedzialność karną. Oddalenie wniosku z braku środków nie zmienia

statusu przedsiębiorcy, ma jednak zasadnicze znaczenie dla wierzycieli. Pracownicy,

którym nie wypłacono pensji, mogą od tej daty poszukiwać zaspokojenia z Funduszu

Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a kontrahenci, którzy nie odzyskali na-

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

leżności, mogą wliczyć je w koszty działalności, zmniejszając straty przynajmniej w za-

kresie podatkowym.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 26 czerwca 2003 r. V ckn

416/2001

LexPolonica nr 365457

Biuletyn Sądu Najwyższego 2003/12 str. 15

Jurysta 2004/3 str. 34

Monitor Prawniczy 2004/2 str. 80

Monitor Prawniczy 2006/17 str. 936

OSNC 2004/7–8 poz. 129

Radca Prawny 2004/6 str. 138

Ustalenie przewidzianej w art. 298 § 1 kh (art. 299 § 1 ksh) przesłanki bezskuteczności eg-

zekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma

majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu.

Spółka z ograniczoną

odpowiedzialnością

5.1. wstęp

Spółka z o.o. posiada pełną osobowość prawną. Możliwe więc będzie odpowiednie za-

stosowanie do niej, w zakresie nieuregulowanym w KSH, przepisów dotyczących organiza-

cji i funkcjonowania osób prawnych (art. 35–43 KC w zw. z art. 2 KSH).

Spółka z o.o. może być powołana w każdym celu prawnie dopuszczalnym, nie musi

ona więc (w przeciwieństwie do spółek osobowych – art. 22 § 1 KSH), prowadzić przed-

siębiorstwa.

Wspólnicy spółki z o.o. nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki

(w przeciwieństwie do wspólników spółek osobowych – art. 22 § 2 w zw. z art. 31 KSH).

Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki z o.o. ma absolutnie wyjątkowy cha-

rakter (np. art. 13 § 2 KSH).

5.2. Powstanie spółki z o.o.

5.2.1 wprowadzenie

Na gruncie KSH spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może powstać w sposób:

(1) pierwotny – poprzez zawarcie umowy nowej spółki z o.o. oraz rejestrację w KRS

(art. 163 i nast. KSH),

(2) wtórny tj. poprzez:

(a) połączenie spółek handlowych (art. 491 § 1 i nast. KSH)

(b) podział spółek (art. 528 § 1 i nast. KSH)

(-)

przekształcenie spółki handlowej (osobowej bądź kapitałowej) w spółkę

z o.o. (art. 551 § 1 KSH),

(-)

przekształcenie spółki cywilnej w spółkę z o.o. (art. 551 § 2–3 w zw. z art. 572

KSH),

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(-)

przekształcenie osoby fizycznej wykonującej we własnym imieniu dzia-

łalność gospodarczą w rozumieniu SDGU w jednoosobową spółkę z o.o.

(art. 551 § 5, art. 5841–art. 58413 KSH).

Do pierwotnego powstania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymagane jest:

(1) zawarcie umowy spółki,

(2) wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w ra-

zie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej, także wniesienie nadwyż-

ki (agio),

(3) powołanie zarządu, a także ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeże-

li wymaga tego ustawa lub umowa spółki,

(4) zarejestrowanie spółki w KRS.

Z chwilą zawarcia umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powstaje spół-

ka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji (art. 161 i nast. KSH w zw. z art. 11–13

KSH). Co do problematyki spółki z o.o. w organizacji vide wcześniejsze rozdziały.

5.2.2. Umowa spółki

Umowa spółki z o.o. winna być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 157 § 2 KSH).

W ramach umowy spółki z o.o. należy wyróżnić:

(1) obligatoryjną treść umowy spółki (art. 157 § 1, art. 158 § 1, art. 159 w zw. z art. 3 KSH),

(2) fakultatywną treść umowy spółki (art. 157 § 1 w zw. z art. 3531 KC).

I tak:

Ad (1)

W ramach obligatoryjnej treści umowy spółki należy wyróżnić postanowienia doty-

czące:

(a) firmy i siedziby spółki,

(b) przedmiotu działalności spółki,

(d) okoliczności, czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,

(e) liczby i wartości nominalnej udziałów objętych przez poszczególnych wspólników,

a także, w sytuacji gdy:

(f) wkładem do spółki w celu pokrycia udziału ma być w całości albo w części aport, umo-

wa spółki powinna szczegółowo określać (art. 158 § 1 KSH):

(-) przedmiot tego wkładu,

(-) osobę wspólnika wnoszącego aport,

(-) liczbę i wartość nominalną objętych w zamian udziałów,

(g) wspólnikowi mają być przyznane (art. 159 KSH):

(-) szczególne korzyści

lub

(-) na wspólników mają być nałożone, oprócz wniesienia wkładów na pokrycie udzia-

łów, inne obowiązki wobec spółki,

należy to pod rygorem bezskuteczności wobec spółki dokładnie określić w umowie

spółki (art. 159 KSH),

(h) intencją wspólników jest, aby czas trwania spółki był oznaczony:

(-) wskazanie czasu, na jaki spółka została zawarta (art. 157 § 1 pkt 6 KSH).

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Ad (a)

Firma spółki może być obrana dowolnie; powinna jednak zawierać dodatkowe ozna-

czenie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”. Dopuszczalne jest używanie w obrocie

skrótu „spółka z o. o.” lub „sp. z o. o.” (art. 160 KSH). W pozostałym zakresie mają do niej

zastosowanie regulacje tzw. prawa firmowego (vide wcześniejsze rozdziały).

Siedziba spółki – art. 41 KC w zw. z art. 2 KSH.

Ad (b)

Winien on być oznaczony zgodnie z PKD (art. 40 pkt 1 KRSU).

Ad (c)–(f)

Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co najmniej 5 000 złotych (art. 154 § 1

KSH). Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości no-

minalnej. Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 50 złotych (art. 154 § 2 KSH).

Umowa spółki stanowi, czy wspólnik może mieć tylko jeden, czy więcej udziałów. Jeżeli

wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, wówczas wszystkie udziały w kapitale zakła-

dowym powinny być równe i są niepodzielne (art. 152–153 KSH).

Podstawowe zasady dotyczące wkładu do spółek kapitałowych i zdolności aportowej –

vide wcześniejsze rozdziały (w szczególności regulacje art. 14 KSH).

W przypadku spółki z o.o. nie jest dopuszczalne wypłacanie tzw. prowizji grynder-

skiej (wynagrodzenia za usługi świadczone przy powstaniu spółki) ze środków wpłaconych

na pokrycie kapitału zakładowego, jak również zaliczanie jej na poczet wkładu wspólnika

(art. 158 § 2 KSH).

Dopuszczalne jest obejmowanie udziału po cenie wyższej od wartości nominalnej

(tzw. agio). W takim przypadku agio przelewa się do kapitału zapasowego. Nie jest natomiast

dopuszczalne obejmowanie udziałów poniżej ich wartości nominalnej (art. 154 § 3 KSH).

W przypadku wnoszenia aportów należy szczegółowo wskazać dane określone

w art. 158 § 1 KSH.

Przedmiot wkładu pozostaje do wyłącznej dyspozycji zarządu spółki.

Ad (g)

Wspólnicy są zobowiązani jedynie do świadczeń określonych w umowie spółki (art. 153

§ 3 KSH). Nałożenie więc na wspólników jakichkolwiek dodatkowych obowiązków poza obo-

wiązkiem wniesienia wkładu (art. 163 pkt 2 KSH) wymagać będzie wyraźnego wyszczegól-

nienia ich w umowie (np. art. 176, art. 177–179 KSH).

Jeżeli wspólnikowi mają być przyznane szczególne korzyści lub jeżeli na wspólników

mają być nałożone, oprócz wniesienia wkładów na pokrycie udziałów, inne obowiązki wo-

bec spółki, należy to pod rygorem bezskuteczności wobec spółki dokładnie określić w umo-

wie spółki (art. 159 KSH).

Od pojęcia szczególnych korzyści i obowiązków (osobistego uprzywilejowania wspól-

nika) z art. 159 KSH, należy odróżnić uprzywilejowanie udziału wspólnika (art. 174 § 2–4

KSH).

Ad (2)

W ramach fakultatywnej treści umowy spółki z o.o. należy w szczególności zwrócić

uwagę na możliwość zmian jej treści:

(a) w zakresie praw i obowiązków wspólników:

(-) uprzywilejowanie udziału wspólnika (art. 174 § 2–4 KSH),

(-) wprowadzenie obowiązku powtarzających się świadczeń niepieniężnych

(art. 176 KSH),

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(-) wprowadzenie dopłat (art. 177–179 KSH),

(-) ograniczenie możliwości zbycia udziału, jego części bądź ułamkowej części, a tak-

że jego zastawienia (art. 182 § 1 KSH),

(-) ograniczenia wstąpienia do spółki spadkobierców (art. 183 KSH) bądź małżonka

wspólnika (art. 1831 KSH),

(-) modyfikację zasad podziału zysku (art. 191 § 2 KSH),

(b) w ramach organizacji i funkcjonowania zarządu:

(-) modyfikację zasad powoływania/odwoływania członków zarządu (art. 201 § 4

KSH – z uwzględnieniem jednak art. 203 § 1 ab inito KSH),

(-) modyfikację zasad wygaśnięcia mandatu członka zarządu w przypadku powoła-

nia członka zarządu na okres dłuższy niż rok, bądź w przypadku tzw. wspólnej

kadencji (art. 202 § 2–3 KSH),

(-) określenie zasad reprezentacji (art. 205 § 1 KSH),

(-) nałożeniu dodatkowych ograniczeń na członków zarządu wobec spółki (art. 207

KSH),

(-) relacji w ramach zarządu wieloosobowego (art. 208 § 1 KSH),

(-) zgody na zajmowanie się interesami konkurencyjnymi (art. 211 § 2 KSH),

(-) ograniczenie lub wyłączenie prawa indywidualnej kontroli wspólnika (art. 213

§ 3 KSH),

(-) określenie zasad powoływania/odwoływania członków rady nadzorczej (art. 215

§ 2 KSH), ich kadencji (art. 216 KSH) oraz wygaśnięcia ich mandatu (art. 218

§ 1 KSH),

(-) rozszerzenie uprawnień rady nadzorczej (art. 220 KSH),

(-) ustanowienie surowszych wymogów co do kworum rady nadzorczej (art. 222 § 1

in fine KSH),

(d) w zakresie organizacji i funkcjonowania zgromadzenia wspólników:

(-) poszerzenie zakresu spraw wymagających uchwały zgromadzenia (art. 228 ab in-

itio KSH, art. 228 pkt 4 KSH),

(-) wyłączenie obowiązku uchwały wspólników w sytuacji określonej w art. 229 KSH

i art. 230 KSH,

(-) określenie dodatkowych, poza określonymi w KSH sytuacji, kiedy konieczne jest

zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników (art. 232 KSH),

(-) modyfikację miejsca zgromadzeń wspólników (art. 234 § 1 KSH),

(-) przyznanie uprawnienia do zwołania zgromadzenia wspólników także innym oso-

bom (art. 235 § 3 KSH),

(-) obniżenie progu wspólników uprawnionych do zwoływania zgromadzenia wspól-

ników (art. 236 § 2 KSH),

(-) uprzywilejowanie co do prawa głosu (art. 242 KSH w zw. z art. 177 § 2–4 KSH),

(-) wprowadzenie ograniczeń w zakresie uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników

oraz wykonywania prawa głosu przez pełnomocników (art. 243 § 1 KSH),

(-) modyfikację wymogów co do ilości głosów koniecznych do pojęcia uchwały w za-

kresie wyznaczonym przez art. 245, art. 246 § 1–2 KSH,

(e) w odniesieniu do zmian umowy spółki:

(-) umożliwienie podwyższenia kapitału zakładowego na mocy dotychczasowych po-

stanowień umowy spółki (tj. bez trybu zmiany umowy spółki – art. 257 KSH),

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

(-) modyfikację w umowie spółki zasad prawa pierwszeństwa do objęcia nowych

udziałów (art. 258 KSH),

a także:

(-) modyfikację przesłanek wyłączenia wspólnika ze spółki (art. 266 § 2 KSH),

(-) wprowadzenie dodatkowych, poza ustawowymi, przesłanek rozwiązania spółki

(art. 270 pkt 1 KSH),

(-) wskazanie innych podmiotów mogących pełnić funkcję likwidatorów (art. 270

§ 1 KSH).

5.2.3. Problematyka rejestracji spółki z o.o.

Zgłoszenia zawiązania spółki dokonuje się do sądu rejestrowego właściwego ze wzglę-

du na siedzibę spółki. Wniosek o wpis spółki do rejestru podpisują wszyscy członkowie za-

rządu (art. 164 § 1 w zw. z art. 19 KSH).

Wniosek jest składany na stosownych formularzach (główny formularz to KRS-W3, do

którego obligatoryjnie należy załączyć formularz KRS-WK „Organy podmiotu/wspólnicy

uprawnieni do reprezentowania spółki”, KRS-WM „Przedmiot działalności”, fakultatyw-

nie np. KRS-WA „Oddziały/terenowe jednostki organizacyjne”, KRS-WE „Wspólnicy spół-

ki z ograniczoną odpowiedzialnością podlegający wpisowi do rejestru”, formularz KRS-WL

„Prokurenci, pełnomocnicy spółdzielni, przedsiębiorstwa państwowego, jednostki badaw-

czo-rozwojowej”).

Zgłoszenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do sądu rejestrowego powinno

zawierać:

(1) firmę,

(2) siedzibę,

(3) adres spółki,

(4) przedmiot działalności spółki,

(5) wysokość kapitału zakładowego,

(6) określenie, czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,

(7) nazwiska, imiona członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki,

(8) nazwiska i imiona członków rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli ustawa lub

umowa spółki wymaga ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej,

(9) jeżeli wspólnicy wnoszą do spółki wkłady niepieniężne – zaznaczenie tej okoliczności,

(10) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

(11) jeżeli umowa wskazuje pismo przeznaczone do ogłoszeń spółki – oznaczenie tego pi-

sma.

Zgłoszenie do KRS jednoosobowej sp. z o.o. winno również zawierać nazwisko i imię

albo firmę (nazwę) i siedzibę oraz adres jedynego wspólnika, a także wzmiankę, że jest on

jedynym wspólnikiem spółki. Zasada ta ma także zastosowanie w przypadku nabycia przez

jednego wspólnika wszystkich udziałów po zarejestrowaniu spółki.

Do zgłoszenia spółki należy dołączyć (jako załączniki):

(1) umowę spółki,

(2) oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na pokrycie kapitału zakłado-

wego zostały przez wszystkich wspólników w całości wniesione,

(3) jeżeli o powołaniu członków organów spółki nie stanowi akt notarialny zawierający

umowę spółki, dowód ich ustanowienia, z wyszczególnieniem składu osobowego,

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(4) podpisaną przez wszystkich członków zarządu listę wspólników z podaniem nazwiska

i imienia lub firmy (nazwy) oraz liczby i wartości nominalnej udziałów każdego z nich,

(5) złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów członków zarzą-

du,

(6) adresy członków zarządu,

(7) inne dokumenty wymagane przez przepisy szczególne (w szczególności dokumenty

wskazane w KRSU, dowód uiszczenia odpowiedniej opłaty określonej w KSCU wraz

z dowodem uiszczenia opłaty za ogłoszenie w MSiG i inne).

W pozostałym zakresie mają tutaj zastosowanie zasady ogólne dotyczące załączników,

opłat i postępowania przed KRS omówione we wcześniejszych rozdziałach.

Jeżeli zawiązanie spółki nie zostało zgłoszone do sądu rejestrowego w terminie sześciu

miesięcy od dnia zawarcia umowy spółki albo jeżeli postanowienie sądu odmawiające za-

rejestrowania stało się prawomocne, umowa spółki ulega rozwiązaniu. W takim przypad-

ku, jeżeli spółka w organizacji nie jest w stanie dokonać niezwłocznie zwrotu wszystkich

wniesionych wkładów lub pokryć w pełni wierzytelności osób trzecich, zarząd dokona li-

kwidacji. Jeżeli spółka w organizacji nie ma zarządu, zgromadzenie wspólników albo sąd

rejestrowy ustanawia likwidatora albo likwidatorów. Do likwidacji spółki w organizacji

stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące likwidacji spółki. Likwidatorzy ogłoszą jed-

nokrotnie o otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności

w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia. Spółka w organizacji ulega rozwiązaniu z dniem

zatwierdzenia przez zgromadzenie wspólników sprawozdania likwidacyjnego. Sprawy re-

jestrowe związane z likwidacją spółki w organizacji należą do sądu rejestrowego właściwe-

go ze względu na siedzibę spółki.

5.3. kapitał zakładowy i inne fundusze spółki

Kapitał zakładowy jest podstawowym kapitałem (funduszem) spółki. Kapitał zakła-

dowy ma charakter obligatoryjny. Niezależnie od powyższego, spółka może także posia-

dać inne fundusze własne (w szczególności kapitał zapasowy – art. 154 § 3 KSH, rezerwowy

np. art. 260 § 1 KSH).

Kapitał zakładowy winien być wpłacony przed rejestracją spółki/rejestracją jego pod-

wyższenia (art. 163 pkt 2 KSH, art. 262 § 2 pkt 3 KSH) oraz wyrażony w pieniądzu polskim

(art. 157 § 1 pkt 3 KSH). Wypłata z zysku nie jest możliwa, jeżeli spółka nie osiągnęła zy-

sku bilansowego (art. 192 KSH).

KSH przewiduje szereg przepisów mających zapewnić ochronę majątku spółki (art. 163

pkt 2, art. 158 § 2, art. 175, art. 189, art. 190, art. 192, art. 200 § 1, art. 233).

5.4. Udziały

5.4.1. wstęp

Udział w spółce z o.o. może być rozumiany jako:

(-) ogół praw i obowiązków w spółce,

(-) część kapitału zakładowego.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Udziały nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Możliwe jest nato-

miast ich objecie za cenę wyższą od nominalnej, w takim przypadku nadwyżkę (agio) prze-

lewa się na kapitał zapasowy (art. 154 § 3 ab initio KSH).

Wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 50 złotych.

Na udziały lub prawa do zysku w spółce nie mogą być wystawiane dokumenty na oka-

ziciela, jak również dokumenty imienne lub na zlecenie (art. 174 § 6 KSH).

5.4.2. rodzaje udziałów

Wyróżnia się:

(1) udziały o równej/nierównej wartości nominalnej,

(2) udziały zwykłe/uprzywilejowane,

(3) udziały gotówkowe/aportowe.

Ad (1)

Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nomi-

nalnej (art. 152 KSH); o kwestii tej rozstrzyga umowa spółki.

W przypadku, gdy wspólnik może mieć tylko jeden udział, wówczas wszystkie udziały

w kapitale zakładowym powinny być równe i są niepodzielne (art. 153 KSH).

Ad (2)

Zasadą jest, iż wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce (art. 174. § 1 KSH,

art. 20 KSH).

Wyjątkiem od powyższej zasady jest możliwość uprzywilejowania udziałów wspólni-

ków (art. 174 § 2–5 KSH).

I tak:

(a) uprzywilejowanie udziału musi być wyraźnie przewidziane w umowie spółki,

(b) przykładowy katalog sposobów uprzywilejowania zawiera art. 174 § 3 KSH, są nimi:

(i) uprzywilejowanie co do prawa głosu,

(ii) uprzywilejowanie co do prawa do dywidendy,

(iii) uprzywilejowanie co do sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypad-

ku likwidacji spółki,

w praktyce spotyka się także często np. uprzywilejowanie:

(iv) w zakresie wyboru członków organów spółki (zarządu, rady nadzorczej),

(v) w zakresie prawa pierwszeństwa nabycia nowych udziałów spółki itp.;

datkowych świadczeń na rzecz spółki, upływu terminu lub ziszczenia się warunku.

Ad (b) (i)

Uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu nie może być zastosowane w odniesieniu do

udziałów o nierównej wartości nominalnej. Maksymalny zakres uprzywilejowania prawa

głosu to trzy głosy na jeden udział.

Ad (b) (ii)

Uprzywilejowanie dotyczące dywidendy nie może przewyższać więcej niż o połowę

dywidendy przysługującej udziałom nieuprzywilejowanym. O ile umowa nie stanowi ina-

czej, udziały uprzywilejowane w zakresie dywidendy nie korzystają z pierwszeństwa zaspo-

kojenia przed pozostałymi udziałami. Jeżeli umowa spółki przyznaje prawo do dywidendy

uprzywilejowanej niewypłaconej w latach poprzednich, powinna określać najwyższą licz-

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

bę lat, za które dywidenda może być wypłacona z zysku w następnych latach; okres ten nie

może przekraczać pięciu lat (art. 196–197 KSH).

Ad (3)

Udziały obejmowane za wkłady pieniężne nie są określone w szczególny sposób w umo-

wie spółki.

Natomiast w przypadku udziałów obejmowanych za wkłady niepieniężne (aporty), za-

stosowanie znajduje art. 158 § 1 KSH szczegółowo określający zakres danych, które muszą

być uwidocznione w umowie spółki.

5.4.3. współwłasność udziału

Współwłasność może dotyczyć zarówno udziałów o równej, jak i nierównej wartości

nominalnej (art. 152 KSH).

Współwłasność udziału (udziałów) może przybrać postać:

(-) współwłasności ułamkowej, do której odpowiednie zastosowanie znajdują regulacje

KC (art. 2 KSH w zw. z art. 196 i nast. KC),

(-) współwłasności łącznej, do której odpowiednie (art. 2 KSH) zastosowanie znajdują

przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika (art. 196 § 2 KC) czyli albo prze-

pisy o spółce cywilnej albo regulacje KRiO dotyczące współwłasności łącznej majątku

wspólnego małżonków.

Zgodnie z KSH współuprawnieni z udziału (udziałów):

(i) wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela, natomiast gdy nie

wskazali wspólnego przedstawiciela, oświadczenia spółki mogą być dokonywane wo-

bec któregokolwiek z nich (art. 184 KSH),

(ii) za świadczenia związane z udziałem odpowiadają solidarnie.

W przypadku współwłasności majątku wspólnego małżonków zastosowanie może

znaleźć art. 1831 KSH.

5.4.4. ograniczenia wstąpienia następców prawnych wspólnika do spółki

Umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć:

(-) wstąpienie do spółki spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. W tym przypad-

ku umowa spółki powinna określać warunki spłaty spadkobierców niewstępujących

do spółki pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia. Umowa spółki

może wyłączyć lub ograniczyć podział udziałów między spadkobierców w przypadku,

gdy zmarły wspólnik miał więcej niż jeden udział. Jeżeli według umowy spółki wspól-

nik mógł mieć tylko jeden udział, udział ten może być podzielony między spadkobier-

ców, chyba że umowa spółki wyłącza lub ogranicza w określony sposób podział tego

udziału między spadkobierców. Wskutek podziału nie mogą powstać udziały o warto-

ści niższej niż 50 złotych (art. 183 KSH),

(-) wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udział lub udziały

są objęte wspólnością majątkową małżeńską (art. 1831 KSH).

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 5 października 2005 r. iV ck

99/2005

LexPolonica nr 405567

Biuletyn Sądu Najwyższego 2006/3

Monitor Prawniczy 2006/21 str. 1159

OSNC 2006/7–8 poz. 127

Radca Prawny 2006/5 str. 121

Rejent 2006/4 str. 187

Rejent 2006/9 str. 197

Udział w spółce z o.o. nabyty przez jednego z małżonków ze środków z majątku wspólne-

go, może stać się składnikiem tego majątku, jeżeli małżonkowie tak postanowili (art. 184

kh oraz art. 184 ksh).

5.4.5. księga udziałów

Wpisy do księgi udziałów mają charakter deklaratoryjny (w przeciwieństwie do S.A.,

gdzie mają charakter legitymizacyjny vide art. 343 KSH).

Do księgi udziałów należy wpisywać:

(-) nazwisko i imię albo firmę (nazwę), siedzibę oraz adres każdego wspólnika,

(-) liczbę i wartość nominalną jego udziałów,

(-) ustanowienie zastawu lub użytkowania i wykonywanie prawa głosu przez zastawnika

lub użytkownika,

(-) a także wszelkie zmiany dotyczące osób wspólników i przysługujących im udziałów.

Księgę udziałów prowadzi zarząd. Naruszenie przez zarząd obowiązków w tym zakresie

może prowadzić do odpowiedzialności cywilnej (art. 293 KSH) i odpowiedzialności na zasa-

dach ogólnych (via art. 300 KSH), a także odpowiedzialności karnej (art. 594 § 1 pkt 2 KSH).

Po każdym wpisaniu zmiany zarząd składa do KRS podpisaną przez wszystkich człon-

ków zarządu nową listę wspólników z wymienieniem liczby i wartości nominalnej udziałów

każdego ze wspólników oraz wzmianką o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału.

Każdy wspólnik może przeglądać księgę udziałów (art. 188 § 2 KSH).

orzecznictwo

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 22 września 1993 r. iii czP

118/93

LexPolonica nr 300699

OSNCP 1994/5 poz. 99

Sąd odmówi przyjęcia do rejestru spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nowej listy

wspólników, jeżeli zgłoszona w tym przedmiocie zmiana opiera się na nieważnej umo-

wie zbycia udziałów.

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 sierpnia 1990 r. i cz

188/90

LexPolonica nr 315432

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

W zasadzie dostatecznym dowodem pozwalającym na ustalenie, kto jest wspólnikiem

spółki, jest lista wspólników sporządzona w sposób określony w art. 167 § 2 kh. Lista ta

powinna uwzględniać wszystkie zmiany w składzie spółki (art. 188 § 3 kh). Wątpliwości

co do prawdziwości listy wspólników mogą być wyjaśnione na podstawie prowadzo-

nej przez zarząd księgi udziałów, do której powinny być wpisane wszelkie zmiany,

m. in. w osobach wspólników (art. 188 § 1 kh). Jeżeli zachodzi podejrzenie, że księga

udziałów nie zawiera wpisów odpowiadających rzeczywistemu stanowi faktycznemu,

ustalenie osób wspólników może nastąpić na podstawie innych dowodów i przy uwzględ-

nieniu wchodzących w grę przepisów prawa.

5.4.6. zbycie udziału

5.4.6.1. wymogi i procedura

Przedmiotem zbycia może być:

(1) cały udział (dotyczy to udziałów o równej bądź nierównej wartości nominalnej),

(2) ułamkowa część udziału (dotyczy to zarówno udziałów o równej, jak i nierównej war-

tości nominalnej),

(3) część udziału (dotyczy to udziałów o nierównej wartości nominalnej).

I tak:

Ad (2)

W takim przypadku powstaje współwłasność ułamkowa udziału (art. 184 KSH).

Ad (3)

W przypadku udziałów o nierównej wartości nominalnej (art. 153 KSH) możliwe jest

także zbycie części udziału (czyli podział udziału i rozporządzenie „fragmentem” upraw-

nień udziałowych), w takim przypadku:

(-) umowa spółki powinna przewidywać taką możliwość (art. 181 § 1 KSH),

(-) w wyniku podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50 złotych.

Zbycie udziału/ułamkowej części udziału/części udziału powinno być dokonane w for-

mie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 KSH).

O przejściu udziału/części udziału/ułamkowej części udziału na inną osobę zaintere-

sowani zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia.

Przejście udziału/części udziału/ułamkowej części udziału jest skuteczne wobec spółki

od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz

z dowodem dokonania czynności (art. 187 § 1 KSH).

Zbycie udziału podlega:

(-) wpisowi do księgi udziałów – art. 188 § 1 KSH,

(-) wpisowi do KRS (art. 188 § 3 KSH), z uwzględnieniem wymogów wynikających z KRSU

(w szczególności art. 38 pkt 8 lit. c KRSU).

Nabywca udziału/części udziału/ułamkowej części udziału odpowiada wobec spółki so-

lidarnie ze zbywcą za niespełnione świadczenia należne spółce ze zbytego udziału lub zbytej

części udziału. Roszczenia spółki do zbywcy z tytułu powyższych świadczeń przedawnia-

ją się z upływem trzech lat od dnia, w którym zgłoszono spółce zbycie udziału, jego części

lub ułamkowej części udziału.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

5.4.6.2. ograniczenia możliwości rozporządzania udziałem

Ograniczenia rozporządzalności udziałem mogą mieć charakter:

(1) ustawowy,

(2) wynikający z umowy spółki z o.o.,

(3) wynikający z umowy wspólników.

I tak:

Ad (1)

Nieważne jest rozporządzenie udziałem dokonane przed (art. 16 KSH):

(-) wpisem spółki kapitałowej do rejestru,

(-) zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego KRS.

Nieważne jest także nabywanie udziałów własnych przez spółkę z o.o. (art. 200 § 1 KSH

w zw. z art. 58 KC), z wyjątkiem sytuacji określonych w art. 200 § 1 in fine KSH.

Ad (2)

Zbycie udziału/części udziału/ułamkowej części udziału, a także jego zastawienie, może

być ograniczone w umowie spółki poprzez:

(a) uzależnienie ich dokonania od zgody spółki (art. 182 § 2–5 KSH),

(b) inne ograniczenia.

Ad (a)

Zgody udziela zarząd w formie pisemnej. Zgoda ta ma charakter zgody osoby trzeciej

w rozumieniu art. 63 § 1 KC.

W przypadku odmowy wyrażenia zgody sąd rejestrowy może zezwolić na zbycie, jeże-

li istnieją ku temu ważne powody. W takim przypadku spółka może, w terminie wyznaczo-

nym przez sąd rejestrowy, przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia, cenę

nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po za-

sięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiści-

ła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może swobodnie rozporządzać swoim

udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.

Powyższa regulacja ma charakter dyspozytywny (art. 182 § 2 in fine KSH).

Ad (b)

W przypadku wprowadzenia ograniczeń w rozporządzaniu prawami udziałowymi do

treści umowy spółki [w szczególności prawa pierwszeństwa, ang. right of first refusal, pra-

wa pierwokupu (art. 596–602 KC w zw. z art. 2 KSH)], dopuszcza się w doktrynie możliwość

bezskuteczności czynności dokonanej z naruszeniem ww. ograniczeń nie tylko w stosun-

kach pomiędzy stronami (inter partes), ale także w stosunkach pomiędzy nabywcą praw

udziałowych a spółką. Ze względu jednak na brak w przepisach o spółce z o.o. odpowied-

nika art. 304 § 2 pkt 4 KSH (ograniczenia co do zbywalności akcji, których brak w statucie

powoduje ich bezskuteczność wobec spółki), kwestia ta nie jest całkowicie jednoznaczna.

Ad (3)

W przypadku ograniczeń pomiędzy wspólnikami, zawartymi w umowie wspólników

(ang. shareholders agreement – vide wcześniejsze rozdziały), wszelkie ograniczenia zby-

walności w tym zakresie skutkują wyłącznie w relacjach pomiędzy stronami (art. 57 § 2 KC

w zw. z art. 2 KSH).

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 16 marca 2006 r. iii csk 32/2006

LexPolonica nr 403372

OSP 2007/3 poz. 31

Rzeczpospolita 2006/74 str. F9

Normy wynikającej z art. 254 § 2 i 4 ksh nie stosuje się w przypadkach stwierdzenia nie-

ważności uchwały zgromadzenia wspólników zawierającej zgodę na zbycie udziałów.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 lutego 2007 r. iii csk 311/2006

LexPolonica nr 1622391

Gazeta Prawna 2007/201 str. A7

1. Czynność zbycia udziałów nie jest czynnością prawną spółki (dokonaną przez spół-

kę – art. 254 § 2 ksh), ale czynnością między zbywcą a nabywcą. W sprawie mię-

dzy wspólnikiem a osobą trzecią art. 254 § 2 ksh nie znajduje zastosowania.

2. Artykuł 182 ksh jest przepisem, który uzależnia dokonanie konkretnej czynności

prawnej od zgody spółki. Stosowne postanowienie umowy spółki ma wobec niego

charakter wykonawczy. Stąd czynność prawna dokonana bez zgody wymaganej

przepisem prawa (art. 182 ksh) jest czynnością niezupełną (negotium claudicans)

dotkniętą tzw. bezskutecznością zawieszoną.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 lutego 2006 r. V ck 437/2005

LexPolonica nr 399912

Gazeta Prawna 2006/30 str. 19

To w umowie spółki zostaje ukształtowane uprawnienie określane jako pierwszeństwo

nabycia udziałów przez pozostałych wspólników. Możliwe jest ukształtowanie tego pra-

wa jako prawa pierwokupu w rozumieniu art. 596 kc; dopuszczalne jest także zawar-

cie w umowie spółki postanowień odbiegających od uregulowań zawartych w kodeksie

cywilnym.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 listopada 2001 r. V ckn

536/2000

LexPolonica nr 385491

Do umowy zbycia udziału w spółce z o.o. zawartej bezwarunkowo, mimo zastrzeżone-

go dla wspólników prawa pierwszeństwa nabycia udziału, możliwe jest odpowiednie

stosowanie art. 59 kc.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 listopada 2000 r. ii ckn

341/2000

LexPolonica nr 1611952

Nie można przyjąć, że zgodę na zbycie udziału wyraziło zgromadzenie wspólników

w uchwale podjętej in blanco. Istotą wymagania uzyskania zgody na zbycie udziału

jest umożliwienie wspólnikom wpływania na kształt osobowy i kapitałowy spółki. Nie

można przyjąć, aby skuteczne były uchwały podejmowane in blanco, a więc dopusz-

czające zbycie udziału w dowolnym czasie przez któregokolwiek ze wspólników, dowol-

nie wybranej osobie.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 11 lipca 2007 r. i aca 332/2007

LexPolonica nr 1932869

Zgoda spółki jest zgodą osoby trzeciej i spółka może udzielić tej zgody zarówno przed,

jak i po dokonaniu czynności prawnej przenoszącej udział, w tym ostatnim przypad-

ku ze skutkiem wstecznym (art. 63 kc). Do czasu złożenia oświadczenia przez spółkę

czynność mająca na celu przeniesienie udziału w spółce będzie czynnością niezupełną,

a w razie odmowy będzie nieważna.

Art. 182 ksh nie daje przyszłemu nabywcy uprawnienia do wystąpienia do Sądu

Rejestrowego o wydanie zezwolenia po dokonaniu czynności prawnej mającej na celu

przeniesienie udziału (tj. zezwolenia ze skutkiem wstecznym).

Art. 64 kc nie uprawnia sądu do wydania zezwolenia na przeniesienie udziału

w spółce z o.o. i nie może prowadzić do zobowiązania spółki do złożenia oświadczenia

woli zastępującego owo zezwolenie w sytuacji, gdy nie istnieje źródło takiego obowiąz-

ku spółki w umowie bądź przepisie prawa.

5.4.7. zastaw, użytkowanie udziału

Zastaw udziału w spółce z o.o. może przybrać postać:

(1) zastawu zwykłego,

(2) zastawu rejestrowego.

Ad (2)

Do zastawu rejestrowego znajdą zastosowanie przepisy ustawy z dnia 6 grudnia

1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jednolity: Dz.U. 2009 r. Nr 67

poz. 569 ze zm.) – dalej ZRRZU.

Do ustanowienia zastawu rejestrowego są wymagane:

(i) umowa o ustanowienie tego zastawu (umowa zastawnicza) między osobą uprawnioną

do rozporządzania przedmiotem zastawu (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem)

oraz

(ii) wpis do rejestru zastawów.

Nie jest natomiast wymagane przeniesienie posiadania zastawionych udziałów na rzecz

zastawnika (art. 2 ust. 2 ZRRZU), co przesądza o popularności tej konstrukcji w praktyce.

Umowa zastawnicza winna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie (art. 3

ust. 1 ZRRZU). Regulacja ta stanowi lex specialis wobec art. 180 KSH.

Umowa zastawu na udziałach powinna określać co najmniej (art. 3 ust. 2 ZRRZU):

(-) datę zawarcia umowy;

(-) imię i nazwisko (nazwę) oraz miejsce zamieszkania (siedzibę) i adres zastawnika, za-

stawcy oraz dłużnika, jeżeli nie jest on zastawcą;

(-) przedmiot zastawu w sposób odpowiadający jego właściwościom;

(-) wierzytelność zabezpieczoną zastawem – przez oznaczenie stosunku prawnego, z któ-

rego ta wierzytelność wynika lub może wynikać, oraz najwyższą sumę zabezpieczenia.

Aby zastawnik/użytkownik udziału mógł wykonywać prawo głosu, okoliczność ta musi

być przewidziana w umowie spółki (art. 187 § 2 KRSU).

Zarówno w przypadku ustanowienia zastawu, jak i użytkowania, konieczne jest zawia-

domienie o tym fakcie spółki. W tym celu zainteresowani zawiadamiają spółkę przedstawia-

jąc dowód ustanowienia zastawu lub użytkowania. Ustanowienie zastawu lub użytkowania

100

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych

zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności (art. 187 § 1 KSH).

Po uzyskaniu ww. zawiadomienia zarząd winien:

(i) wpisać tą okoliczność do księgi udziałów, obejmującą w szczególności informację o usta-

nowieniu zastawu lub użytkowania, a także informację co do możliwości wykonywa-

nia prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika (art. 188 § 1 KSH),

(ii) złożyć sądowi rejestrowemu podpisaną przez wszystkich członków zarządu nową listę

wspólników z wymienieniem liczby i wartości nominalnej udziałów każdego ze wspól-

ników oraz wzmianką o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału.

5.4.8. Umorzenie udziału

Udział może być umorzony jedynie po wpisie spółki do rejestru i tylko w przypadku,

gdy umowa spółki tak stanowi (art. 199 § 1 ab initio KSH).

Ze względu na tryb, w ramach którego może dojść do umorzenia udziału, należy wy-

różnić:

(1) umorzenie dobrowolne,

(2) umorzenie przymusowe,

(3) umorzenie automatyczne.

Ad (1)

Do dobrowolnego umorzenia udziału konieczne jest:

(a) zawarcie umowy nabycia udziału od wspólnika (art. 180 i nast. KSH),

(b) podjęcie przez wspólników uchwały o umorzeniu udziału,

Ad (b)

Uchwała o umorzeniu winna określać w szczególności:

(-) podstawę prawną umorzenia,

(-) wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział.

Za zgodą wspólnika umorzenie udziału może nastąpić bez wynagrodzenia (art. 199

§ 3 KSH).

Ad (c)

Jeżeli umorzenie udziału łączy się z obniżeniem kapitału, musi zostać podjęta sto-

sowna uchwała i dokonana procedura obniżenia kapitału (art. 263 i nast. KSH). W takim

przypadku umorzenie następuje z chwilą zarejestrowania obniżenia kapitału zakładowe-

go (art. 199 § 7 KSH).

Jeżeli do umorzenia dochodzi z tzw. czystego zysku (bez obniżenia kapitału), umorze-

nie będzie miało miejsce z chwilą nabycia udziału przez spółkę i zapłaty ceny wspólnikowi.

Wreszcie, w przypadku, gdy umorzenie (za zgodą wspólnika) następuje nieodpłatnie,

do umorzenia dochodzi z chwilą podjęcia przez zgromadzenie wspólników uchwały o ob-

niżeniu kapitału zakładowego.

Ad (2)

Umorzenie przymusowe polega na podjęciu przez zgromadzenie wspólników uchwa-

ły o obniżeniu kapitału zakładowego w przypadku ziszczenia się określonych w umowie

spółki przesłanek.

Umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników, która powinna okre-

ślać w szczególności:

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

101

(a) podstawę prawną umorzenia,

(b) sprecyzowanie, jakie udziały są przedmiotem umorzenia (ich liczbę, wspólnika ich po-

siadającego itp.),

może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych

w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę prze-

znaczoną do podziału między wspólników,

(d) uzasadnienie.

Jeżeli obniżenie przymusowe jest finansowane z czystego zysku, nie jest konieczne ob-

niżenie kapitału zakładowego (art. 199 § 4 in fine KSH), w innym przypadku nastąpi ono

z chwilą obniżenia kapitału zakładowego (art. 199 § 7 KSH).

Ad (3)

Umorzenie automatyczne polega na umorzeniu udziału w przypadku zaistnienia okre-

ślonego w umowie spółki zdarzenia. Brak jest w takim przypadku konieczności uchwały

wspólników, konieczna jest jedynie uchwała zarządu o obniżeniu kapitału (art. 199 § 5 KSH).

Jeżeli obniżenie następuje z czystego zysku (bez obniżenia kapitału), bądź wspólnik wy-

raził zgodę na umorzenie udziału bez wynagrodzenia (art. 199 § 3 KSH), wystarczająca jest

tylko uchwała zarządu w formie aktu notarialnego o treści określonej w art. 265 § 4 KSH.

Jeżeli natomiast obniżenie będzie się wiązać z obniżeniem kapitału zakładowego, konieczne

będzie podjęcie przez zarząd uchwały o obniżeniu kapitału zakładowego (art. 199 § 5 KSH).

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 września 2010 r. i csk 530/2009

LexPolonica nr 2380933

Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/12

OSNC 2011/3 poz. 36

Rejent 2011/10 str. 159

Rejent 2011/2 str. 143

Wspólnik ma legitymację do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały

zgromadzenia wspólników o umorzeniu jego udziałów (art. 252 § 1 w związku z art. 250

pkt 2 k.s.h.).

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 12 maja 2005 r. V ck 562/2004

LexPolonica nr 391416

Biuletyn Sądu Najwyższego 2005/10

Monitor Prawniczy 2006/13 str. 714

Monitor Prawniczy 2007/20 str. 1156

OSNC 2006/4 poz. 70

SP 2007/11 poz. 122

Radca Prawny 2006/3 str. 112

Rejent 2005/11 str. 153

Przymusowe umorzenie udziałów nie może być wykorzystywane do usunięcia wspólni-

ka ze spółki z przyczyn przewidzianych w art. 266 § 1 ksh.

102

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 3 grudnia 1999 r. i ckn 266/98

LexPolonica nr 344859

Glosa 2000/8 str. 32

Przegląd Prawa Handlowego 2000/5 str. 54

Wspólnikowi spółki z o.o. zwraca się nominalną wartość umorzonego udziału, chyba

że umowa stanowi inaczej.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 22 kwietnia 1999 r. ii ckn 266/98

LexPolonica nr 342815

Biuletyn Sądu Najwyższego 1999/10 str. 4

Glosa 2000/4 str. 32

Glosa 2000/5 str. 32

Glosa 2000/7 str. 32

OSNC 2000/1 poz. 5

OSP 2000/4 poz. 64

Prawo Gospodarcze 2000/2 str. 13

Radca Prawny 2000/1 str. 140

Rejent 2000/2 str. 159

Jeżeli mają być umorzone udziały jednego ze wspólników na podstawie postanowie-

nia umowy spółki nie określającego szczegółowych przesłanek umorzenia, jego zgoda

na umorzenie warunkuje prawidłowość uchwały zgromadzenia wspólników w przed-

miocie umorzenia.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 stycznia 1998 r. iii ckn 302/97

LexPolonica nr 330258

Biuletyn Sądu Najwyższego 1998/5 str. 12

Glosa 1998/11 str. 30

OSNC 1998/7–8 poz. 124

OSP 1998/11 poz. 194

W świetle treści art. 235 kh wspólnik nie jest wyłączony od głosowania w przedmiocie

podjęcia uchwały co do umorzenia udziałów.

Wytoczenie powództwa o unieważnienie uchwały przez wspólnika nie dopuszczonego

do głosowania na skutek wadliwej wykładni art. 235 kh nie jest uzależnione od zgłosze-

nia żądania zaprotokołowania sprzeciwu (art. 240 § 3 pkt 3 kh).

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 9 kwietnia 1997 r. iii czP 15/97

LexPolonica nr 320376

Glosa 1997/9 str. 32

Glosa 1998/1 str. 36

OSNC 1997/6–7 poz. 74

Prokuratura i Prawo – dodatek 1997/7–8 poz. 29

Wokanda 1997/6 str. 6

W razie umorzenia w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością części udziałów z czy-

stego zysku dopuszczalne jest powzięcie przez wspólników uchwały zmieniającej umowę

spółki i dostosowującej wartość pozostałych po umorzeniu udziałów do niezmienionej

wysokości kapitału zakładowego.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

103

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 28 września 1995 r. iii czP

124/95

LexPolonica nr 304250

Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Łodzi 1996/1 poz. 10

OSNC 1996/1 poz. 10

OSP 1996/6 poz. 109

Prokuratura i Prawo – dodatek 1996/1 poz. 39

Wokanda 1995/11 str. 8

W przypadku, gdy umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przewiduje moż-

liwość umorzenia udziałów, a nie zawiera postanowień co do odpłatności umorzenia,

byłemu wspólnikowi przysługuje roszczenie o zapłatę ekwiwalentu według wartości bi-

lansowej udziału także wówczas, gdy nie zaskarżył on uchwały zgromadzenia wspól-

ników o umorzeniu udziałów i wypłacie ekwiwalentu według wartości nominalnej

udziału.

5.4.9. Problematyka obejmowania/nabywania udziałów własnych przez spółkę

Spółka nie może:

(-) obejmować,

(-) nabywać,

(-) przyjmować w zastaw

udziałów (części udziałów/ułamkowej części udziałów) własnych. Czynności dokona-

ne z naruszeniem powyższego zakazu są nieważne (art. 200 § 1 KSH w zw. z art. 58 KC).

W drodze wyjątku nabywanie udziałów własnych będzie jednak dopuszczalne w na-

stępujących sytuacjach:

(1) egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego ma-

jątku wspólnika. Udziały powinny być zbyte w ciągu 1 roku od nabycia. Jeżeli do zby-

cia nie doszło, należy je umorzyć zgodnie z przepisami dotyczącymi obniżenia kapitału

zakładowego, chyba że w spółce został utworzony, w celu umorzenia udziałów, specjal-

ny kapitał rezerwowy,

(2) w przypadku nabycia celem umorzenia udziałów (art. 199 KSH),

(3) nabycia udziałów o wartości nominalnej nieprzekraczającej 10% kapitału zakładowe-

go, w celu:

(-) umożliwienia objęcia udziałów lub akcji wspólnikom spółki przejmowanej (art. 515

§ 2 KSH w zw. z art. 200 § 1 in fine KSH),

bądź

(-) wykupienia udziałów przypadających wspólnikom spółki dzielonej, w sytuacji

gdy plan podziału przewiduje objęcie przez wspólników spółki dzielonej udzia-

łów w spółce przejmującej lub nowo zawiązanej na warunkach mniej korzystnych

niż w spółce dzielonej (art. 541 § 5 KSH w zw. z art. 200 § 1 in fine KSH),

(4) nabycia udziałów o wartości nominalnej nieprzekraczającej 25% kapitału zakładowe-

go w przypadku określonym w art. 516 § 6 KSH.

Udziały własne należy umieścić w bilansie w osobnej pozycji kapitału własnego w war-

tości ujemnej (art. 200 § 3 KSH).

104

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 20 marca 2009 r. ii csk 608/2008

LexPolonica nr 2441064

W stosunkach pomiędzy spółką a wspólnikami ma znaczenie umorzenie udziałów

z czystego zysku. Dla stosunków zewnętrznych takie umorzenie nie prowadzi do żad-

nych zmian w kapitale zakładowym. Natomiast ilość udziałów objętych przez wspól-

ników może być wtedy mniejsza od wartości kapitału zakładowego. Skoro zaś wartość

bilansową udziału obliczamy poprzez podzielnie wartości bilansowej spółki przez licz-

bę udziałów w spółce, to z oczywistych względów nie można brać pod uwagę udziałów

umorzonych, gdyż prawnie one nie istnieją.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 6 października 1998 r. ii ckn

291/98

LexPolonica nr 333147

Orzecznictwo Sądów w sprawach Gospodarczych 1999/7–8 poz. 100 str. 88

OSNC 1999/4 poz. 73

Rejent 1999/5 str. 101

Wokanda 1999/2 str. 3

Przewidziane w art. 194 § 1 zd. drugie kh nabycie udziałów celem ich umorzenia może

nastąpić w drodze umowy kupna, której treść ograniczają jedynie klauzule generalne

z art. 58 § 1 i 2 oraz art. 353[1] kc.

5.5. wspólnicy – prawa i obowiązki

W ramach praw i obowiązków wspólników spółki z o.o. za A. Herbetem3, wyróżnię:

(1) uprawnienia:

(-) czysto majątkowe (obligacyjne),

(-) organizacyjne (korporacyjne),

(2) obowiązki:

(-) czysto majątkowe (obligacyjne),

(-) organizacyjne (korporacyjne).

Elementarne stosunki prawne, na podstawie których powstają uprawnienia i obowiąz-

ki czysto majątkowe, mają charakter zobowiązaniowy, a one same mają normatywną postać

roszczeń. Z kolei typowe uprawnienia organizacyjne stanowią uprawnienia kształtujące4.

I tak:

Ad (1)

Uprawnienia czysto majątkowe (obligacyjne) obejmują:

(a) prawo do zysku (art. 191–197 KSH);

(b) prawo poboru/pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapita-

le zakładowym (art. 258 § 1 KSH);

A. Herbet [w] S. Sołtysiński (red.), System Prawa Prywatnego. Tom 17 A. Prawo spółek kapitało-
wych, Warszawa 2010, s 358 i nast.

ibidem

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

105

(d) prawo do zwrotu dopłat (art. 179 KSH);

(e) prawo do wynagrodzenia za powtarzające się świadczenia niepieniężne (art. 176 § 2 KSH);

(f) prawo rozporządzania udziałem (art. 180–182 KSH);

(g) prawo do żądania wykupienia lub odkupu udziału (art. 516 § 3, art. 51611 § 1, art. 541

§ 5 zd. 1 KSH);

(h) prawo do wypłaty wynagrodzenia za udział umorzony (art. 199 § 2 KSH);

(i) prawo do wynagrodzenia za udział w spółce przekształcanej (art. 565 KSH);

(j) prawo do udziału w nadwyżce likwidacyjnej (art. 286 KSH).

Natomiast uprawnienia organizacyjne (korporacyjne) obejmują:

(a) prawo głosu (art. 242 KSH);

(b) prawo udziału w zgromadzeniu wspólników i prawo uczestnictwa w podejmowaniu

uchwał w trybie obiegowym (art. 243 § 1 i art. 227 § 2 KSH);

nia oraz podejmowania uchwał w sprawach nieobjętych porządkiem obrad (art. 240,

art. 239 KSH);

(d) indywidualne prawo kontroli (art. 212 KSH);

(e) prawo do informacji;

(f) prawo przeglądania księgi udziałów i księgi protokołów (art. 188 § 2, art. 248 § 4 KSH);

a także:

(g) uprawnienia członkowskie o charakterze kolektywnym, których wykonywanie jest uza-

leżnione od reprezentacji określonej części kapitału zakładowego, obejmujące:

(i) prawo żądania zwołania zgromadzenia wspólników i postawienia poszczególnych

spraw na jego porządku obrad (art. 236 § 1 KSH);

(ii) prawo zwołania zgromadzenia na podstawie upoważnienia sądu rejestrowego

(art. 237 § 1 KSH);

(iii) prawo żądania wyznaczenia przez sąd biegłego rewidenta w celu zbadania rachun-

kowości i działalności spółki (art. 223 KSH);

oraz uprawnienia o charakterze procesowym obejmujące:

(h) prawo żądania uchylenia uchwały wspólników albo stwierdzenia jej nieważności

(art. 249 i nast. KSH);

(i) prawo żądania wyłączenia wspólnika (art. 266 KSH);

(j) actio pro socio (art. 295 § 1 KSH)

oraz

(k) prawo żądania rozwiązania spółki (art. 271 pkt 1 KSH).

Ad (2)

Obowiązki czysto majątkowe (obligacyjne) wspólnika spółki z o.o. obejmują:

(a) obowiązek wniesienia wkładu (art. 3 i 163 pkt 2 KSH);

(b) obowiązki wynikające z nienależytego wniesienia wkładu (art. 14 § 2 i art. 175 KSH);

spowodowanego taką wypłatą niedoboru w kapitale zakładowym w razie braku moż-

liwości wyegzekwowania zwrotu od odbiorcy i członków zarządu (art. 198 § 2 KSH);

a także ustanowione w umowie spółki:

(e) obowiązek dopłat (art. 177 i 178 KSH);

oraz

(f) obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych (art. 176 § 1 KSH).

106

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Natomiast podstawowym obowiązkiem organizacyjnym (korporacyjnym) wspólnika

spółki z o.o. jest obowiązek lojalności (lojalnego współdziałania).

5.6. zarząd

5.6.1. legitymacja do pełnienia funkcji członka zarządu

W skład zarządu mogą wchodzić wspólnicy lub osoby spoza ich grona (art. 201 § 3

KSH), które:

(-) są osobami fizycznymi,

(-) mają pełną zdolność do czynności prawnych,

(-) nie zostały skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepi-

sach rozdziałów XXXIII–XXXVII Kodeksu karnego oraz w art. 585, art. 587, art. 590

i w art. 591 KSH. Zakaz ten ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia

się wyroku skazującego, jednakże nie może zakończyć się wcześniej niż z upływem

trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary. W terminie trzech miesięcy

od dnia uprawomocnienia się powyższego wyroku skazany może złożyć wniosek do

sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlo-

wej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Nie dotyczy to przestępstw popeł-

nionych umyślnie. Sąd rozstrzyga o wniosku wydając postanowienie.

(-) nie pełnią w danej spółce roli członka rady nadzorczej/komisji rewizyjnej (incompati-

bilitas), a także innych stanowisk wskazanych w art. 214 § 2–3 KSH.

Umowa spółki może zawierać dodatkowe wymogi (ograniczenia) dla pełnienia funk-

cji członka zarządu (np. określone wykształcenie).

5.6.2. Powoływanie/odwoływanie

Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa

spółki stanowi inaczej (art. 201 § 4 KSH). Nawet jednak w przypadku przyznania uprawnie-

nia do powoływania/odwoływania członków zarządu innemu organowi (np. radzie nad-

zorczej) bądź podmiotowi (wybranemu wspólnikowi), wspólnicy mogą zawsze odwołać

członka zarządu (art. 203 § 1 ab initio KSH).

Powołanie członka zarządu powoduje powstanie pomiędzy nim a spółką dwojakiego

rodzaju więzów prawnych:

(-) stosunku organizacyjnego (wynikającego z pełnienia określonej funkcji w strukturze

organizacyjnej spółki),

(-) stosunku cywilnoprawnego wynikającego z zawartej z członkiem zarządu umowy cy-

wilnoprawnej regulującej wzajemne prawa i obowiązki spółki i członka zarządu (umo-

wa o pracę, kontrakt menedżerski, umowa zlecenia itp.).

Umowa spółki może w odmienny sposób regulować problematykę odwołania, w szcze-

gólności ograniczać podstawy odwołania do ważnych powodów (art. 203 § 2 KSH).

Odwołany członek zarządu jest uprawniony i obowiązany do złożenia wyjaśnień

w toku przygotowania sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finanso-

wego, obejmujących okres pełnienia przez niego funkcji członka zarządu oraz do udziału

w zgromadzeniu wspólników zatwierdzającym sprawozdania, o których mowa w art. 231

§ 2 pkt 1 KSH, chyba że akt odwołania stanowi inaczej (art. 203 § 3 KSH).

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

107

5.6.2. Mandat a kadencja

Kadencja to okres, na który został powołany członek zarządu (czas oznaczony albo

nieoznaczony).

Mandat to upoważnienie do pełnienia funkcji członka zarządu.

Mandat członka zarządu wygasa:

(i) z upływem kadencji, na którą został powołany,

(ii) wskutek śmierci członka zarządu,

(iii) jego rezygnacji (w tym zakresie stosuje się odpowiednio przepisy o wypowiedzeniu zle-

cenia przez przyjmującego zlecenie, w szczególności art. 746 § 2 KSH),

(iv) odwołania z funkcji członka zarządu,

(v) jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem od-

bycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierw-

szy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu,

(vi) w przypadku powołania członka zarządu na okres dłuższy niż rok, mandat członka

zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników, zatwierdzającego spra-

wozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu,

chyba że umowa spółki stanowi inaczej,

(vii) jeżeli umowa spółki przewiduje, że członków zarządu powołuje się na okres wspólnej

kadencji, mandat członka zarządu powołanego przed upływem danej kadencji zarzą-

du wygasa równocześnie z wygaśnięciem mandatów pozostałych członków zarządu,

chyba że umowa spółki stanowi inaczej.

orzecznictwo

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 21 lipca 2010 r. iii czP 23/2010

LexPolonica nr 2335730

Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/7

Orzecznictwo Sądów w sprawach Gospodarczych 2011/1 poz. 8 str. 80

OSNC 2011/1 poz. 6

OSP 2011/5 poz. 57

Rejent 2010/7–8 str. 181

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa w terminie

przewidzianym w art. 202 § 1 k.s.h. także wtedy, gdy według uchwały wspólników po-

wołanie nastąpiło na czas nieokreślony.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 27 stycznia 2010 r. ii csk 301/2009

LexPolonica nr 2440310

Likwidator może złożyć rezygnację z funkcji i ma do niej zastosowanie art. 202 § 5

k.s.h. w zw. z art. 746 § 2 k.c. Odpowiednie stosowanie przepisów o zleceniu nakazu-

je przyjąć prymat oświadczenia woli przyjmującego zlecenie (likwidatora) wobec in-

teresów spółki. Z treści art. 746 § 2 wynika, że oświadczenie o rezygnacji likwidatora

jest jednostronną czynnością prawną, a więc nie wymagającą przyjęcia przez spółkę,

lecz wymagającą zakomunikowania innej osobie, gdyż do niej odnosi się unormowa-

nie zawarte w art. 61 k.c.

108

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 2 kwietnia 2008 r. i aca 1296/2007

LexPolonica nr 1932885

Funkcja członka zarządu spółki z reguły ma charakter odpłatny, jego rezygnacja bez

ważnego powodu będzie skutkowała jego odpowiedzialnością odszkodowawczą wobec

spółki, o ile nie zostanie przez spółkę przyjęta. Oznacza to, że rezygnacja z funkcji człon-

ka zarządu to jednostronne oświadczenie woli, skuteczne z chwilą dojścia do spółki, nie

wymagające przyjęcia przez spółkę.

Postanowienie sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 25 maja 2006 r. iii aPz

16/2006

LexPolonica nr 1218926

Podkreślić należy, że wpis oraz wykreślenie członka zarządu z rejestru przedsiębiorców

ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny, a więc potwierdza jedynie istnieją-

cy stan faktyczny. Omawiana norma prawna tworzy co prawda domniemanie praw-

dziwości tego wpisu, jednakże nie może stanowić generalnej zasady zmierzającej do

bezwzględnego uznawania, że osoby formalnie figurujące w tym rejestrze jako człon-

kowie zarządu spółki prawa handlowego wobec których zaniechano przeprowadzenia

przewidzianych prawem procedur wykreślenia z rejestru, zgodnie z prawem reprezen-

tują spółkę w ramach jej zarządu.

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 19 sierpnia 2004 r. V ck

600/2003

LexPolonica nr 2447053

1. Zgodnie z art. 222 § 6 k.s.h. zgromadzenie wspólników może uchwalić regulamin

rady nadzorczej, określający jej organizację i sposób wykonywania czynności; może

też upoważnić samą radę nadzorczą do uchwalenia jej regulaminu. Zatem regu-

lamin, o którym mowa, może określać również sposób składania oświadczeń i do-

konywania doręczeń radzie nadzorczej.

2. W braku odmiennych postanowień regulaminu rady nadzorczej – dojście oświad-

czenia woli o rezygnacji z funkcji członka zarządu do jednego z członków rady nad-

zorczej w sposób określony w art. 61 k.c. można uznać za chwilę złożenia rezygnacji.

Trzeba dodać, że również w sytuacji, w której regulamin określa sposób składa-

nia radzie nadzorczej oświadczeń i dokonywania doręczeń, w praktyce najczęściej

odbiorcą oświadczenia woli o rezygnacji z funkcji członka zarządu będzie jedynie

urzędujący członek tego organu.

5.6.2. kompetencje zarządu

Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę (art. 201 § 1 KSH).

Prawo członka zarządu do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania dotyczy

wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki (art. 204 § 1 KSH).

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

109

5.6.2.1. Prowadzenie spraw spółki

W stosunkach wewnętrznych (wobec spółki) członkowie zarządu podlegają ogranicze-

niom ustanowionym w (i) art. 151–300 KSH tj. Dział I Tytułu III KSH, (ii) w umowie spółki

oraz (iii) jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, w uchwałach wspólników (art. 207 KSH).

Rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń co do pro-

wadzenia spraw spółki (art. 219 § 2 KSH). Ze względu na brak w regulacji spółki z o.o. od-

powiednika art. 3751 KSH, sporne jest, czy zgromadzenie wspólników może wydawać

zarządowi wiążące polecenia dotyczące prowadzenia spraw spółki.

Zarząd może być jedno bądź wieloosobowy (art. 201 § 2 KSH). Jeżeli zarząd jest jed-

noosobowy, ogół kwestii związanych z prowadzeniem spraw spółki wykonuje jedyny czło-

nek zarządu. Natomiast w przypadku zarządu wieloosobowego, jeżeli umowa spółki nie

stanowi inaczej:

(-) każdy członek zarządu ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki,

(-) każdy członek zarządu może prowadzić bez uprzedniej uchwały zarządu sprawy nie-

przekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed załatwieniem

sprawy nieprzekraczającej zakresu zwykłych czynności choćby jeden z pozostałych

członków zarządu sprzeciwi się jej przeprowadzeniu lub jeżeli sprawa przekracza za-

kres zwykłych czynności spółki, wymagana jest uprzednia uchwała zarządu,

(-) uchwały zarządu mogą być powzięte jeżeli wszyscy członkowie zostali prawidłowo

zawiadomieni o posiedzeniu zarządu. Uchwały zarządu zapadają bezwzględną więk-

szością głosów. Umowa spółki może przewidywać, że w przypadku równości głosów

decyduje głos prezesa zarządu, jak również przyznawać mu określone uprawnienia

w zakresie kierowania pracami zarządu,

(-) powołanie prokurenta wymaga zgody wszystkich członków zarządu. Odwołać proku-

rę może każdy członek zarządu.

W przypadku sprzeczności interesów spółki z interesami członka zarządu, jego współ-

małżonka, krewnych i powinowatych do drugiego stopnia oraz osób, z którymi jest powią-

zany osobiście, członek zarządu powinien wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich

spraw i może żądać zaznaczenia tego w protokole (art. 209 KSH).

5.6.2.2. reprezentacja spółki

Reprezentacja obejmuje składanie oświadczeń woli jako organ spółki we wszelkich

czynnościach sądowych i pozasądowych spółki (art. 204 § 1 KSH).

Prawa członka zarządu do reprezentowania spółki nie można ograniczyć ze skutkiem

prawnym wobec osób trzecich (art. 204 § 2 KSH). Wszelkie więc ograniczenia w tym zakre-

sie mogą wywierać jedynie skutki w stosunkach wewnętrznych (pro foro interno), pozba-

wione natomiast będą ograniczeń w zakresie stosunków zewnętrznych (pro foro externo).

Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania określa umowa spółki. Jeżeli

umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświad-

czeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie:

(-) dwóch członków zarządu

albo

(-) jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.

110

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

W przypadku reprezentacji biernej (odbioru oświadczeń w imieniu spółki) wystar-

czające jest złożenie oświadczenia woli wobec jednego członka zarządu lub prokurenta

(art. 205 § 2 KSH).

Powyższe zasady reprezentacji nie wyłączają ustanowienia prokury jednoosobowej lub

łącznej i nie ograniczają praw prokurentów wynikających z przepisów o prokurze.

W przypadku reprezentacji istotne jest, iż niektóre czynności, niezależnie od zacho-

wania określonego sposobu reprezentacji, wymagają uzyskania zgody zgromadzenia wspól-

ników bądź rady nadzorczej. W przypadku, gdy konieczność uzyskania zgody ww. organów

wynika z ustawy, sankcją za brak jej uzyskania jest nieważność czynności prawnej (art. 17

§ 1–2 KSH). W sytuacji, gdy konieczność uzyskania ww. zgody wynika tylko z umowy spół-

ki, czynność prawna jest ważna, co jednak nie wyklucza odpowiedzialności członków za-

rządu z tytułu naruszenia umowy spółki (art. 293 § 1 KSH).

5.6.3. zakaz konkurencji

Członek zarządu nie może bez zgody spółki (art. 211 KSH):

(-) zajmować się interesami konkurencyjnymi wobec spółki

ani też

(-) uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej

lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej

osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyj-

nej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10%

udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka za-

rządu.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody udziela organ uprawniony do powo-

łania zarządu.

5.6.4. Umowy/spory z członkami zarządu

W przypadku:

(-) umowy między spółką a członkiem jej zarządu,

(-) sporu pomiędzy spółką a członkiem jej zarządu

spółka jest reprezentowana przez (art. 210 § 1 KSH):

(-) radę nadzorczą

lub

(-) pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników.

W przypadku, gdy jedyny wspólnik spółki z o.o. jest zarazem jedynym członkiem jej

zarządu, czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką

wymaga formy aktu notarialnego. O każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej

notariusz zawiadamia sąd rejestrowy przesyłając wypis aktu notarialnego (art. 210 § 2 KSH).

Niezależnie od powyższego zgody zgromadzenia wspólników wymaga zawarcie przez

spółkę kapitałową z członkiem zarządu (a także likwidatorem, członkiem rady nadzorczej/

komisji rewizyjnej, prokurentem) albo na jego rzecz umowy:

(-) kredytu,

(-) pożyczki,

(-) poręczenia

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

111

lub

(-) innej podobnej umowy,

chyba, że ustawa stanowi inaczej.

W przypadku stosunków dominacji – zależności vide art. 15 § 2 KSH.

Konsekwencją braku zgody zgromadzenia wspólników jest zastosowanie art. 17 § 1–2

KSH.

5.7. rada nadzorcza/komisja rewizyjna

W odróżnieniu od spółki akcyjnej, wspólnikom spółki z o.o. przysługuje indywidual-

ne prawo nadzoru (art. 212 KSH), a także stanowiące prawo mniejszości uprawnienie do

powołania biegłego rewidenta (art. 223–226 KSH). Powyższe uprawnienie może być przez

umowę spółki ograniczone albo wręcz wyłączone w przypadku, gdy ustanowiona zostanie

rada nadzorcza/komisja rewizyjna (art. 213 § 3 KSH).

Ustanowienie rady nadzorczej/komisji rewizyjnej jest obligatoryjne tylko w przypad-

ku gdy:

(-) kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 000 złotych,

(-) wspólników jest więcej niż 25.

W pozostałych przypadkach ustanowienie rady nadzorczej/komisji rewizyjnej ma cha-

rakter fakultatywny (art. 213 § 1 KSH).

Zakaz łączenia funkcji nadzorczych i zarządczych (incompatibilitas) vide art. 214 KSH.

Minimalny skład rady nadzorczej to co najmniej 3 członków (art. 215 § 1 ab initio KSH).

Rada nadzorcza jest powoływana/odwoływana uchwałą wspólników, jeżeli umowa

spółki nie stanowi inaczej (art. 215 § 2 KSH). Niezależnie jednak od modyfikacji umow-

nych w tym zakresie, wspólnicy będą mogli zawsze odwołać członków rady nadzorczej

(art. 216 § 2 KSH).

Kadencja członków rady nadzorczej wynosi 1 rok jeżeli umowa spółki nie stanowi ina-

czej (art. 216 § 1 KSH).

W ramach kompetencji rady nadzorczej można wyróżnić:

(1) kompetencje ustawowe,

(2) kompetencje przyznane w umowie spółki.

Ad (1)

Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzi-

nach jej działalności, nie ma jednak prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń doty-

czących prowadzenia spraw spółki.

Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy:

(a) ocena sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za

ubiegły rok obrotowy, będących przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspól-

ników, w zakresie ich zgodności:

(-) z księgami i dokumentami,

(-) ze stanem faktycznym,

(b) ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty,

powyższej oceny.

112

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza może badać wszystkie doku-

menty spółki, żądać od zarządu i pracowników sprawozdań i wyjaśnień oraz dokonywać

rewizji stanu majątku spółki.

Zasadą obowiązującą przy wykonywaniu prawa nadzoru jest możliwość jego indywi-

dualnego, a nie kolegialnego wykonywania. Modyfikację w tym zakresie może wprowadzić

umowa spółki z o.o. (art. 219 § 5 KSH).

Ad (2)

Umowa spółki może rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, w szczególności stano-

wić, że:

(-) zarząd jest obowiązany uzyskać zgodę rady nadzorczej przed dokonaniem oznaczo-

nych w umowie spółki czynności

oraz

(-) rada nadzorcza ma prawo zawieszania w czynnościach, z ważnych powodów, poszcze-

gólnych lub wszystkich członków zarządu.

W kontekście powyższej regulacji pojawia się wątpliwość czy możliwe jest delegowa-

nie członków rady nadzorczej do pełnienia funkcji członków zarządu na kształt art. 383

KSH w spółce akcyjnej.

Rada nadzorcza (komisja rewizyjna) podejmuje uchwały na posiedzeniach, z przebie-

gu których sporządza się protokół.

Wymogami (semiiperatywnymi) dla ważności posiedzenia rady nadzorczej są:

(-) prawidłowe zaproszenie wszystkich jej członków,

(-) obecność co najmniej połowy jej członków.

Ustawa dopuszcza dwa wyjątki od obowiązku osobistego uczestnictwa w posiedze-

niu rady nadzorczej:

(-) umowa spółki może przewidywać, że członkowie rady nadzorczej mogą brać udział

w podejmowaniu uchwał rady nadzorczej oddając swój głos na piśmie za pośrednic-

twem innego członka rady nadzorczej. Oddanie głosu na piśmie nie może dotyczyć

spraw wprowadzonych do porządku obrad na posiedzeniu rady nadzorczej;

(-) umowa może także przewidywać podejmowanie uchwał przez radę nadzorczą w try-

bie pisemnym lub przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się

na odległość. W takim przypadku uchwała jest ważna, gdy wszyscy członkowie rady

nadzorczej zostali powiadomieni o treści projektu uchwały.

Wyjątki dotyczące osobistego stawiennictwa nie dotyczą jednak:

(-) wyborów przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady nadzorczej,

(-) powołania członka zarządu,

(-) odwołania i zawieszania w czynnościach ww. osób.

Zgromadzenie wspólników może uchwalać regulamin rady nadzorczej określający jej

organizację i sposób wykonywania czynności. Zgromadzenie wspólników może upoważ-

nić radę nadzorczą do uchwalenia jej regulaminu.

Skład komisji rewizyjnej – art. 217 KSH.

Wygaśnięcie mandatów członków rady nadzorczej – art. 218 KSH.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

113

5.8. zgromadzenie wspólników

5.8.1. charakterystyka i uprawnienia

Zgromadzenie wspólników jest organem (art. 38 i nast. KC w zw. z art. 2 KSH) „stano-

wiącym” spółki z o.o. Wyraża ono swoją wolę w formie uchwał.

Uchwały wspólników spółki z o.o. mogą zapadać:

(a) na zgromadzeniu wspólników (art. 227 § 1 KSH),

(b) bez odbycia zgromadzenia wspólników (art. 227 § 2 KSH).

I tak:

Ad (a)

Podejmowanie uchwał na zgromadzeniu wspólników jest podstawową formą podej-

mowania decyzji przez zgromadzenie wspólników. Uchwały dotyczące spraw określo-

nych w art. 231 § 2–3 KSH mogą zapadać tylko i wyłącznie na zgromadzeniu wspólników

(art. 231 § 4 KSH).

Ad (b)

Uchwały mogą być podjęte bez odbycia zgromadzenia wspólników jeżeli wszyscy wspól-

nicy (i) wyrażą na piśmie zgodę na postanowienie, które ma być powzięte, albo (ii) na gło-

sowanie pisemne.

Katalog spraw, które wymagają uchwały wspólników jest dość obszerny. Uchwały wy-

maga:

(1) rozpatrzenie i zatwierdzenie (art. 228 pkt 1 KSH):

(-) sprawozdania zarządu z działalności spółki,

(-) sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy

oraz

(-) udzielenie absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obo-

wiązków,

(2) postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiąza-

niu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru (art. 228 pkt 2 KSH),

(3) w przypadku przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części (art. 228 pkt 4 KSH)

uchwały wymagać będzie ich:

(-)

zbycie,

(-)

wydzierżawienie,

(-)

ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego,

(4) zwrot dopłat (art. 228 pkt 5 KSH),

(5) zmiana umowy spółki (art. 255 § 1 KSH),

(6) zawarcie umów holdingowych (art. 228 pkt 6 KSH w zw. z art. 7 KSH),

(7) umorzenie udziału (art. 199 § 2 KSH),

(8) zawarcie umowy o nabycie dla spółki nieruchomości albo udziału w nieruchomości

lub środków trwałych za cenę przewyższającą jedną czwartą kapitału zakładowego,

nie niższą jednak od 50 000 złotych, przed upływem dwóch lat od dnia zarejestrowa-

nia spółki, chyba że umowa ta była przewidziana w umowie spółki (art. 229 KSH),

(9) powołanie pełnomocnika do (art. 210 § 1 KSH):

(-) umów między spółką a członkiem zarządu,

(-) sporów pomiędzy członkiem zarządu a spółką,

(10) decyzja co do dalszego istnienia spółki jeżeli (art. 233 KSH):

114

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(-) bilans sporządzony przez zarząd,

(-) bilans sporządzony zgodnie z art. 223–225 KSH

wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz poło-

wę kapitału zakładowego,

(11) rozwiązanie spółki albo przeniesienie jej siedziby za granicę (art. 270 pkt 2 KSH),

(12) zbycie nieruchomości z wolnej ręki w toku likwidacji spółki (art. 282 § 1 KSH),

(13) zawarcie przez spółkę kapitałową umowy kredytu, pożyczki, poręczenia lub innej po-

dobnej umowy z członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokuren-

tem, likwidatorem albo na rzecz którejkolwiek z tych osób (art. 15 § 1 KSH),

(14) połączenie spółek (art. 506 § 1–2 KSH),

(15) podział spółki (art. 541 KSH),

(16) przekształcenie spółki (art. 562 KSH),

a także jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej:

(17) powoływanie i odwoływanie członków zarządu (art. 201 § 4 KSH), członków rady nad-

zorczej/komisji rewizyjnej (art. 215, art. 217 KSH),

(18) określenie terminu i wysokości dopłat (art. 178 § 1 KSH),

(19) wyrażanie zgody na zajmowanie się przez członka zarządu interesami konkurencyj-

nymi, uczestniczenie w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki

osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej, uczestniczenie w innej konku-

rencyjnej osobie prawnej jako członek organu, udział w konkurencyjnej spółce kapi-

tałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub

akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu (art. 211

KSH),

(20) podział zysku (art. 191 § 2 KSH),

(21) nabycie i zbycie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomo-

ści (art. 228 pkt 4 KSH),

(22) uchwalenie regulaminu dla rady nadzorczej/komisji rewizyjnej (art. 222 § 6 KSH),

(23) odwołanie likwidatorów (art. 276 § 2 KSH),

(24) rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwu-

krotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego (art. 230 KSH). W tym przy-

padku art. 17 § 1 KSH nie stosuje się.

Niezależnie od powyższego umowa spółki może przewidywać obowiązek podjęcia

uchwały także w innych sytuacjach.

5 8.2. zwyczajne a nadzwyczajne zgromadzenie wspólników

Zgromadzenie wspólników może być:

(A) zwyczajne,

(B) nadzwyczajne.

Ad (A)

Zwyczajne zgromadzenie wspólników powinno odbyć się w terminie sześciu miesięcy

po upływie każdego roku obrotowego.

Obligatoryjny zakres spraw, które powinny być przedmiotem obrad zwyczajnego zgro-

madzenia wspólników określa art. 231 § 2 KSH. Winny one obejmować:

(1) rozpatrzenie i zatwierdzenie:

(-) sprawozdania zarządu z działalności spółki

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

115

oraz

(-) sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,

(2) powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2

KSH sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników,

(3) udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiąz-

ków.

Powyższe sprawy nie mogą być przedmiotem głosowania pisemnego.

Przedmiotem zwyczajnego zgromadzenia wspólników może być również rozpatrze-

nie i zatwierdzenie sprawozdania finansowego grupy kapitałowej w rozumieniu przepisów

o rachunkowości oraz inne sprawy.

Za rok obrotowy, w którym działalność spółki przez cały czas pozostawała zawieszo-

na i nie doszło do zamknięcia ksiąg rachunkowych na koniec tego roku obrotowego, zwy-

czajne zgromadzenie wspólników może się nie odbyć na podstawie uchwały wspólników.

W takim przypadku przedmiotem obrad następnego zwyczajnego zgromadzenia wspólni-

ków będą sprawy określone w art. 231 § 2 KSH dotyczące roku obrotowego, w którym dzia-

łalność spółki pozostawała zawieszona.

Ad (1)

Sprawozdanie finansowe składa się z (art. 45 ust. 2 RachU):

(i) bilansu wykazującego stan aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący i poprzed-

ni rok obrotowy (art. 46 i nast. RachU),

(ii) rachunku zysków i strat, w którym wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski

i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni rok

obrotowy (art. 47 RachU),

(iii) informacji dodatkowej, obejmującej:

(-) wprowadzenie do sprawozdania finansowego,

a także

(-) dodatkowe informacje i objaśnienia zawierające dane określone w art. 48 RachU.

Do sprawozdania finansowego w przypadkach określonych w art. 45 ust. 4 RachU za-

łącza się także:

(iv) sprawozdanie z działalności jednostki zawierające dane określone w art. 49 RachU.

Kierownik jednostki (czyli, co do zasady, zarząd) zapewnia sporządzenie rocznego

sprawozdania finansowego, nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego i przed-

stawia je właściwym organom zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa i po-

stanowieniami umowy spółki.

Sprawozdanie finansowe podpisuje, podając zarazem datę podpisu, osoba, której po-

wierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych i kierownik jednostki, a jeżeli jednostką kieruje

organ wieloosobowy – wszyscy członkowie tego organu. Odmowa podpisu wymaga pisem-

nego uzasadnienia dołączonego do sprawozdania finansowego (art. 52 ust. 1–2 RachU).

Roczne sprawozdanie finansowe jednostki podlega zatwierdzeniu przez jej organ za-

twierdzający nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia bilansowego. Przed zatwier-

dzeniem jednak roczne sprawozdanie finansowe w sytuacjach określonych w art. 64 i nast.

RachU podlega badaniu przez biegłego rewidenta oraz ogłoszeniu (art. 53 ust. 1 RachU).

Wyboru biegłego rewidenta do badania sprawozdania finansowego dokonuje organ za-

twierdzający sprawozdanie finansowe jednostki (czyli co do zasady zgromadzenie wspólni-

ków), chyba że umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej. Zarząd

jednostki nie może dokonać takiego wyboru.

116

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Zarząd zawiera z podmiotem uprawnionym do badania sprawozdań finansowych umo-

wę o badanie lub przegląd sprawozdania finansowego w terminie umożliwiającym jego

udział w inwentaryzacji znaczących składników majątkowych. Koszty wykonania czynno-

ści rewizji finansowej ponosi jednostka (art. 66 ust. 4–5 RachU).

Ad (2)

Podział lub pokrycie wyniku finansowego netto (czyli zysku w rozumieniu art. 231

§ 1 pkt 2 ab initio KSH) w przypadku, gdy spółka jest zobowiązana, zgodnie z art. 64 ust. 1

RachU, do poddania badaniu biegłego rewidenta swojego rocznego sprawozdania finanso-

wego, może nastąpić po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego przez organ zatwierdza-

jący, poprzedzonym wyrażeniem przez biegłego rewidenta opinii o tym sprawozdaniu bez

zastrzeżeń lub z zastrzeżeniami. Podział lub pokrycie wyniku finansowego netto dokona-

ne bez spełnienia powyższego warunku jest nieważne z mocy prawa.

Podział lub pokrycie wyniku finansowego netto w sytuacji, gdy spółka nie jest zobo-

wiązana, stosownie do art. 64 ust. 1 RachU, do poddania badaniu biegłego rewidenta swo-

jego rocznego sprawozdania finansowego może nastąpić po zatwierdzeniu sprawozdania

finansowego przez organ zatwierdzający (art. 53 ust. 3–4 RachU).

Ad (3)

Udzielenie absolutorium dotyczy wszystkich osób, które pełniły funkcję członków

zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki w ostatnim roku obrotowym.

Członkowie organów spółki, których mandaty wygasły przed dniem zgromadzenia wspól-

ników, mają prawo uczestniczyć w zgromadzeniu, przeglądać sprawozdanie zarządu i spra-

wozdanie finansowe wraz z odpisem sprawozdania rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej

oraz biegłego rewidenta i przedkładać do nich opinie na piśmie. Żądanie dotyczące skorzy-

stania z tych uprawnień powinno być złożone zarządowi na piśmie najpóźniej na tydzień

przed zgromadzeniem wspólników.

Członkowie zarządu nie mogą powoływać się na absolutorium w przypadkach okre-

ślonych w art. 296 KSH.

Ad (B)

Nadzwyczajne zgromadzenie wspólników zwołuje się (art. 232 KSH):

(i) obligatoryjnie w przypadkach określonych w:

(-) ustawie (np. art. 233 KSH)

lub

(-) umowie spółki,

(ii) fakultatywnie – na żądanie uprawnionych do zwołania zgromadzenia organów lub

osób.

5 8.3. Miejsce zgromadzeń wspólników

Zasadą jest, iż zgromadzenia wspólników odbywają się w siedzibie spółki (art. 41 KC

w zw. z art. 2 KSH w zw. z art. 234 KSH).

Wyjątki w tym zakresie mogą wynikać z:

(-) umowy spółki, która może w tym zakresie wskazywać inne miejsce na terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej,

(-) zgodnej woli wspólników wyrażonej na piśmie, w którym określą oni inne miej-

sce na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

117

5 8.4. zwoływanie zgromadzeń wspólników

Zgromadzenie wspólników zwołuje:

(1) zarząd:

(-) gdy uzna to za uzasadnione (art. 235 § 1 KSH),

(-) na żądanie wspólnika/wspólników w sytuacji określonej w art. 236 § 1 KSH,

(-) na żądanie rady nadzorczej/komisji rewizyjnej (art. 235 § 2 KSH),

(-) w wykonaniu uchwały zgromadzenia wspólników,

(-) w innych sytuacjach, gdy umowa spółki będzie przewidywała taką możliwość

(art. 235 § 3 KSH),

(2) rada nadzorcza/komisja rewizyjna w sytuacji określonej w art. 235 § 2 KSH,

(3) wspólnicy – w sytuacji określonej w art. 237 § 1 KSH.

Zgromadzenie wspólników zwołuje się poprzez przesłanie wspólnikom oraz innym

osobom, które mają być obecne na zgromadzeniu wspólników, zaproszenia:

Zaproszenie winno określać:

(-) dzień, godzinę, miejsce zgromadzenia wspólników,

oraz

(-) szczegółowy porządek obrad.

W przypadku zamierzonej zmiany umowy spółki należy wskazać istotne elementy tre-

ści proponowanych zmian.

Zaproszenie winno być przesłane:

(a) za pomocą listów poleconych,

(b) za pomocą przesyłek nadanych pocztą kurierską,

adres, na który zawiadomienie powinno być wysłane.

Wysłanie zaproszenia we wszystkich powyższych przypadkach powinno nastąpić na

co najmniej dwa tygodnie przed terminem zgromadzenia wspólników.

5 8.5. ważność zgromadzenia wspólników i podejmowanych na nim uchwał

Zasadą jest, iż zgromadzenie wspólników jest ważne bez względu na liczbę reprezen-

towanych na nim udziałów (art. 241 KSH). Wyjątki w tym zakresie może przewidywać:

(a) ustawa (np. art. 239 § 1 KSH, art. 240 KSH, art. 273 ab initio KSH, art. 246 § 3 KSH),

(b) umowa spółki.

Pomimo braku formalnego zwołania zgromadzenia wspólników, możliwe jest podję-

cie przez to zgromadzenie uchwały, jeżeli (art. 240 KSH):

(-) cały kapitał zakładowy jest reprezentowany,

(-) nikt z obecnych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego (i) odbycia zgromadzenia lub (ii)

wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad.

Zasadą jest związanie zgromadzenia wspólników porządkiem obrad. Zgromadzenie

wspólników może podjąć uchwałę w sprawach nieobjętych porządkiem obrad tylko w sy-

tuacji, gdy (i) cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu, (ii) nikt z obec-

nych nie zgłosił sprzeciwu dotyczącego powzięcia uchwały.

Na zasadzie wyjątku można podjąć rozstrzygnięcie w sprawach nieobjętych porząd-

kiem obrad, a dotyczących:

(-) wniosku o zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników,

118

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

(-) wniosków o charakterze porządkowym.

5 8.6. wykonywanie prawa głosu

Prawo głosu/prawo do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników nie musi być wyko-

nywane przez wspólnika osobiście. Może on w tym celu korzystać z pełnomocnika (przed-

stawiciela). Ograniczenia w tym względzie może przewidywać:

(a) ustawa (np. art. 243 § 3 KSH, art. 244 KSH),

(b) umowa spółki.

Warunkiem wykonywania prawa głosu przez pełnomocnika jest:

(i) udzielenie pełnomocnictwa w formie pisemnej pod rygorem nieważności,

(ii) złożenie pełnomocnictwa (dołączenie) do księgi protokołów.

Na każdy udział o równej wartości nominalnej przypada jeden głos, chyba że umowa

spółki (art. 174 § 3 KSH) stanowi inaczej.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, na każde 10 złotych wartości nominalnej

udziału o nierównej wysokości przypada jeden głos.

Przez głosy rozumie się głosy „za”, „przeciw” oraz „wstrzymujące się” oddane pod-

czas głosowania w sposób zgodny z (i) ustawą lub (ii) umową spółki (art. 4 § 1 pkt 9 KSH).

Zasadą jest, iż uchwały zapadają bezwzględną większością głosów (art. 245 KSH), co

oznacza więcej niż połowę głosów oddanych (art. 4 § 1 pkt 10 KSH). Powyższe dotyczy tak-

że przypadku określonego w art. 233 KSH (art. 246 § 2 KSH). Przy obliczaniu głosów nie

bierze się pod uwagę głosów nieważnych bądź objętych zakazem głosowania (art. 244 KSH).

Surowsze wymogi w zakresie większości głosów co do ilości głosów mogą wynikać:

(A) z ustawy,

(B) z umowy spółki.

Ad (A)

W szczególności należy tutaj wymienić:

(i) większości 2/3 głosów wymaga uchwała dotycząca (art. 246 § 1 KSH):

(-) zmiany umowy spółki,

(-) rozwiązania spółki (art. 270 pkt 2 KSH),

(-) zbycia przedsiębiorstwa albo jego zorganizowanej części,

(ii) większości 3/4 głosów wymaga uchwała:

(-) dotycząca istotnej zmiany przedmiotu działalności spółki,

(-) o przekształceniu spółki (art. 577 § 1 pkt 1 KSH),

(-) o połączeniu spółek (art. 506 § 1 KSH),

(-) dotycząca podziału spółki (art. 541 § 1 KSH),

(iii) jednomyślności wymaga uchwała w sytuacji określonej w art. 273 KSH.

Specyficzne wymogi co do głosowania przewiduje art. 246 § 3 KSH, zgodnie z którym

uchwała dotycząca zmiany umowy spółki:

(-) zwiększająca świadczenia wspólników

lub

(-) uszczuplająca prawa udziałowe

bądź

(-) uszczuplająca prawa przyznane osobiście poszczególnym wspólnikom,

wymaga zgody wszystkich wspólników, których dotyczy.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

119

Ad (B)

W szczególności mogą one dotyczyć uchwał określonych w art. 246 § 1–2 in fine KSH.

Umowa spółki może ustanowić surowsze warunki powzięcia tych uchwał.

Kolejną kwestią jest ustawowe wyłączenie prawa głosu wspólnika. Wspólnik nie może

bowiem (art. 244 KSH):

(-) osobiście (ani przez pełnomocnika)

bądź

(-) jako pełnomocnik innej osoby

głosować przy powzięciu uchwał dotyczących:

(-) jego odpowiedzialności wobec spółki z jakiegokolwiek tytułu, w tym udzielenia abso-

lutorium,

(-) zwolnienia go z zobowiązania wobec spółki

oraz

(-) sporu między nim a spółką.

Wspólnik będzie więc mógł głosować w sprawach przyznawania mu wynagrodzenia

oraz zawierania z nim umów.

Głosy wykonane z naruszeniem powyższego zakazu są nieważne.

Zasadą jest jawność głosowania (art. 247 § 1 KSH). Głosowanie tajne zarządza się:

(i) przy wyborach, przy czym zgromadzenie wspólników może powziąć uchwałę o uchy-

leniu tajności głosowania w sprawach dotyczących wyboru komisji powoływanej przez

zgromadzenie wspólników,

(ii) przy wnioskach o odwołanie bądź o pociągnięcie do odpowiedzialności członków or-

ganów spółki lub likwidatorów,

(iii) w sprawach osobowych,

(iv) na żądanie choćby jednego ze wspólników obecnych lub reprezentowanych na zgro-

madzeniu wspólników.

5 8.7. Protokołowanie uchwał

Uchwały zgromadzenia wspólników powinny zostać:

(a) wpisane do księgi protokołów,

(b) podpisane przez:

(i) obecnych

lub co najmniej przez:

(ii) przewodniczącego i osobę sporządzającą protokół (protokolanta).

Jeżeli protokół sporządza notariusz, zarząd składa wypis protokołu do księgi proto-

kołów.

Protokół powinien:

(i) zawierać stwierdzenie o prawidłowości zwołania zgromadzenia wspólników,

(ii) zawierać stwierdzenie, iż zgromadzenie posiada zdolność do powzięcia uchwał

(tzw. zdolność postulacyjną),

(iii) wymieniać:

(-) powzięte uchwały,

(-) liczbę głosów oddanych za każdą uchwałą (w praktyce także wstrzymujących się

i przeciw),

(-) zgłoszone sprzeciwy.

120

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Załącznikiem do protokołu powinna być lista obecności z podpisami uczestników zgro-

madzenia wspólników. Natomiast dowody zwołania zgromadzenia wspólników winny być

dołączone przez zarząd do księgi protokołów.

Uchwały podjęte bez zwołania zgromadzenia wspólników zarząd wpisuje do księgi pro-

tokołów. Wspólnicy mogą przeglądać księgę protokołów, a także żądać wydania poświad-

czonych przez zarząd odpisów uchwał.

5.9. zmiana umowy spółki

5.9.1. zagadnienia ogólne

Zmiana umowy spółki wymaga:

(a) uchwały wspólników,

(b) wpisu do rejestru.

Ad (a)

Zasadą jest, iż zmiana umowy spółki wymaga uchwały wspólników. Wyjątkiem w tym

zakresie jest tzw. automatyczne umorzenie udziału (art. 199 § 4–5 KSH), w którym zamiast

uchwały wspólników konieczna jest uchwała zarządu.

Zarówno w przypadku uchwały wspólników, jak i uchwały zarządu zasadą jest, iż win-

ny one być umieszczone w protokole sporządzonym przez notariusza.

Uchwała wspólników może być podjęta na zgromadzeniu wspólników bądź, gdy usta-

wa na to zezwala, także w tzw. trybie obiegowym (art. 227 § 2 KSH).

Ad (b)

Zmianę umowy spółki zarząd zgłasza do sądu rejestrowego. Wpis zmiany umowy spół-

ki do KRS ma charakter konstytutywny (do zmiany umowy spółki dochodzi więc dopiero

z chwilą zarejestrowania zmiany w KRS).

Za zmianę umowy spółki uważane są wszystkie (nawet redakcyjne) zmiany jej treści.

W orzecznictwie przyjęło się, iż za zmianę umowy spółki nie jest uważane odwołanie usta-

nowionego w umowie spółki członka zarządu, a także zmiany w osobach wspólników wy-

nikające ze zbycia udziałów spółki.

Jeżeli na skutek zmiany umowy spółki zmianie ulegają dane obejmujące:

(1) firmę, siedzibę i adres spółki,

(2) przedmiot działalności spółki,

(3) wysokość kapitału zakładowego,

(4) określenie, czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział,

(5) sposób reprezentowania spółki,

(6) nazwiska i imiona członków rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli ustawa lub

umowa spółki wymaga ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej,

(7) okoliczność wniesienia do spółki wkładów niepieniężnych,

(8) czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

(9) pismo przeznaczone do ogłoszeń spółki,

(10) w przypadku spółek jednoosobowych dane określone w art. 166 § 2–3 KSH,

a także, nienastępująca w trybie zmiany umowy spółki, zmiana danych dotyczących:

(11) nazwisk, imion i adresów członków zarządu

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

121

zmiana powyższych danych podlega zgłoszeniu do KRS, jeżeli podlegają one wpisowi do

tego rejestru.

Sąd rejestrowy nie może odmówić wpisania spółki do rejestru z powodu drobnych uchy-

bień, które nie naruszają interesu spółki oraz interesu publicznego, a nie mogą być usunięte

bez poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów. W przypadku stwierdzenia w zgłosze-

niu braku usuwalnego, sąd rejestrowy wyznaczy spółce stosowny termin do jego usunięcia

pod rygorem odmowy wpisu do rejestru.

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 5 lutego 1998 r. iii ckn 363/97

LexPolonica nr 331922

Glosa 1998/10 str. 21

Glosa 2000/3 str. 32

OSNC 1998/10 poz. 159

Przegląd Prawa Handlowego 1999/12 str. 52

Członek zarządu ustanowionego w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

może być odwołany przez zgromadzenie wspólników bezwzględną większością głosów

bez konieczności zmiany umowy spółki.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 20 maja 1992 r. iii czP 55/92

LexPolonica nr 296008

OSAiSN 1993/10 poz. 3 str. 60

OSNCP 1992/12 poz. 221

Wokanda 1992/9 str. 4

Uchwała walnego posiedzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

w przedmiocie rozdzielenia udziałów wspólników – podjęta w następstwie podwyższe-

nia kapitału zakładowego dokonanego w odrębnej uchwale zmieniającej umowę spół-

ki – stanowi zmianę umowy spółki.

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 25 lutego 2009 r. ii csk

498/2008

LexPolonica nr 2081043

Dziennik Gazeta Prawna 2009/193 str. B11

Przewidziany w art. 255 § 1 k.s.h. sposób zmiany umowy spółki w drodze uchwały wspól-

ników jest odstępstwem od zasad ogólnych. Stosowania tego wyjątku nie można rozsze-

rzać na czas poprzedzający moment wpisu spółki do rejestru.

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 25 lutego 2009 r. ii csk

489/2008

LexPolonica nr 2040673

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/5

OSNC 2010/2 poz. 29

OSP 2010/7–8 poz. 78

Rejent 2011/9 str. 153

122

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Zmiana umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji następuje w dro-

dze umowy zawartej przez wspólników.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 3 marca 2006 r. ii csk 147/2005

LexPolonica nr 1935504

1. Dopuszczalna jest zmiana umowy spółki z o.o. przez uchylenie jej dotychcza-

sowego tekstu oraz uchwalenie w całości nowego. Dla skuteczności zmiany tych

postanowień umowy, których nie wymienia art. 166 ksh, jako podlegających obli-

gatoryjnemu ujawnieniu w rejestrze, wystarczające jest w takiej sytuacji wskaza-

nie w postanowieniu o wpisie, że nastąpiła zmiana umowy spółki przez uchylenie

dawnego tekstu i uchwalenie nowego, bez konieczności wymieniania zmienionych

lub uchylonych postanowień (art. 255 i art. 166 w zw. z art. 256 ksh).

2. Z uwagi na to, że zmiana umowy spółki z o.o. w zakresie przedłużenia kadencji

zarządu nie należy do zmian danych wskazanych w art. 166 ksh, których ujaw-

nienie w rejestrze jest obligatoryjne, dla jej skuteczności nie jest konieczne wskaza-

nie w postanowieniu Sądu rejestrowego określonego postanowienia umowy spółki,

które uległo zmianie, a wystarczające jest ogólne stwierdzenie, że nastąpiła zmia-

na umowy spółki przez uchylenie starego i uchwalenie nowego tekstu umowy.

3. Nawet w sytuacji, gdy upłynął już okres, na jaki został powołany członek zarzą-

du (jego kadencja), może trwać jeszcze jego mandat, do czasu odbycia określonego

w tym przepisie zgromadzenia wspólników. Nie następuje w wyniku tego przedłu-

żenie kadencji, która już upłynęła, a jedynie trwanie mandatu do określonego usta-

wowo momentu.

5.9.2. Podwyższenie kapitału zakładowego

Podwyższenie kapitału zakładowego może być dokonane w trybie:

(1) zmiany umowy spółki,

(2) bez zmiany umowy spółki.

Niezależnie od trybu, w którym dokonywane będzie podwyższenie kapitału zakła-

dowego, do jego podwyższenia znajdą odpowiednie zastosowanie regulacje dotyczące

(i) wartości nominalnej udziału, (ii) pełnej wpłaty na poczet kapitału zakładowego, (iii) agio,

(iv) wnoszenia aportów.

Podwyższenie może nastąpić poprzez podwyższenie wartości nominalnej udziałów

istniejących lub ustanowienie nowych (art. 257 § 2 KSH).

Ad (1)

Podwyższenie kapitału zakładowego będzie wymagało zmiany umowy spółki, gdy:

(i) brak będzie w umowie spółki regulacji umożliwiających dokonanie podwyższenia ka-

pitału zakładowego bez zmiany umowy spółki (art. 257 §1 KSH),

bądź

(ii) gdy ww. regulacje będą zawarte w umowie spółki, jednak w związku z podwyższeniem

kapitału konieczna będzie zmiana umowy spółki (np. w umowie spółki nie przewidzia-

no uczestnictwa nowych wspólników, podwyższenie nastąpi ze środków własnych spół-

ki – art. 260 KSH).

W takim przypadku konieczne będzie:

(a) podjęcie uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego:

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

123

(-) uchwała winna określać maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakłado-

wego i termin podwyższenia (art. 257 § 1 KSH),

(-) uchwała winna być dokonana w formie aktu notarialnego (art. 256 § 3 KSH),

(-) uchwała wymaga przegłosowania większością 2/3 głosów (art. 246 § 1 KSH),

(b) zarejestrowanie zmiany umowy spółki w KRS.

Ad (2)

W sytuacji, gdy umowa spółki przewiduje:

(-) maksymalną wysokość podwyższenia kapitału zakładowego,

(-) termin, do którego podwyższenie kapitału zakładowego ma nastąpić,

możliwe jest podwyższenie kapitału na mocy dotychczasowych postanowień umowy spół-

ki tj. bez trybu zmiany umowy spółki.

W takim przypadku konieczne jest podjęcie przez wspólników uchwał „uszczegóła-

wiających” kwestie związane z podwyższeniem kapitału (rodzaj wkładu: pieniężne/aporty,

ilości udziałów obejmowanych przez poszczególnych wspólników itp.).

Powyższe uchwały winny być podjęte bezwzględną większością głosów (art. 245 KSH)

i nie wymagają formy aktu notarialnego (a contrario z art. 255 § 3 KSH).

Oświadczenia dotychczasowych wspólników o objęciu nowych udziałów wymagają

formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 257 § 3 KSH).

Ze względu na finansowanie podwyższenia kapitału należy wyróżnić:

(1) finansowanie poprzez wkłady wspólników,

(2) podwyższenie kapitału zakładowego ze środków własnych spółki (tzw. kapitalizacja re-

zerw spółki),

(3) konwersję wierzytelności na kapitał zakładowy.

Ad (1)

Wkłady mogą pochodzić od dotychczasowych, bądź nowych wspólników.

W przypadku obejmowania udziałów przez dotychczasowych wspólników zasadą jest

obejmowanie ich proporcjonalnie do posiadanych przez nich udziałów (art. 257 § 1 KSH).

W przypadku udziałów o nierównej wartości nominalnej (art. 152 KSH) proporcjonalne

objęcie udziałów będzie polegało na proporcjonalnym podwyższeniu wartości nominalnej

przysługującego każdemu ze wspólników udziału. Natomiast w przypadku udziałów o rów-

nej wartości nominalnej może ono polegać na podwyższeniu wartości nominalnej udzia-

łów istniejących lub ustanowieniu nowych udziałów (art. 257 § 2 KSH).

Jeżeli podwyższenie kapitału zakładowego następuje na podstawie dotychczasowych

postanowień umowy spółki (tzn. w trybie bez zmiany umowy spółki) oświadczenia dotych-

czasowych wspólników o objęciu nowych udziałów wymagają formy pisemnej pod rygorem

nieważności (art. 257 § 3 KSH). W przypadku, gdy podwyższenie kapitału będzie następo-

wać w trybie zmiany umowy spółki, oświadczenia dotychczasowego wspólnika o objęciu no-

wego udziału bądź udziałów lub o objęciu podwyższenia wartości istniejącego udziału bądź

udziałów wymaga formy aktu notarialnego (pomimo nie do końca jasnej redakcji, w doktry-

nie przyjmuje się, iż art. 258 § 2 KSH jest lex generalis dla art. 257 § 3 KSH).

Prawo pierwszeństwa w objęciu udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym może

być zmodyfikowane przez umowę spółki bądź uchwałę wspólników. W takim przypadku

możliwe jest np. wyłączenie prawa pierwszeństwa, przyznanie go nieproporcjonalnie do-

tychczasowym wspólnikom czy wyłączenie części prawa pierwszeństwa dotychczasowych

udziałowców, a w pozostałym zakresie przyznanie prawa o decydowaniu, komu zostaną

przyznane nowe udziały – np. zarządowi.

124

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

Prawo pierwszeństwa należy wykonać w terminie miesiąca od dnia wezwania do jego

wykonania. Wezwania zarząd przesyła wspólnikom jednocześnie (art. 258 § 1 in fine KSH).

W przypadku objęcia udziałów przez nowego wspólnika jego oświadczenie powinno

zawierać przystąpienie do spółki oraz objęcie udziału lub udziałów o oznaczonej wartości

nominalnej. Oświadczenie to wymaga formy aktu notarialnego (art. 259 KSH).

Prawo pierwszeństwa nie dotyczy udziałów własnych spółki, o których stanowi art. 200

KSH.

Ad (2)

Podwyższenie kapitału zakładowego ze środków spółki:

(a) wymaga obligatoryjnie uchwały wspólników (nie można go więc przeprowadzić na

mocy dotychczasowych postanowień umowy spółki),

(b) jego źródłem może być wyłącznie kapitał zapasowy lub kapitały (fundusze) rezerwowe

utworzone z zysku spółki (art. 260 § 1 in fine KSH),

(d) nowe udziały przysługują wspólnikom w stosunku do ich dotychczasowych udziałów

i nie wymagają objęcia (zasada ta ma także odpowiednie zastosowanie do podwyższe-

nia wartości nominalnej dotychczasowych udziałów),

(e) kapitalizacja rezerw nie jest możliwa w odniesieniu do udziałów własnych spółki, o któ-

rych stanowi art. 200 KSH.

Ad (3)

Wspólnik nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki kapitałowej z wie-

rzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów.

Dopuszczalne jest natomiast potrącanie powyższych wierzytelności w trybie potrącenia

umownego (art. 14 § 4 in fine KSH).

Do dokonania konwersji wierzytelności na kapitał konieczne jest więc:

(a) wyłączenie prawa poboru dotychczasowych wspólników i przyznanie go wierzycielo-

wi spółki (może nim być określony wspólnik bądź osoba trzecia),

(b) objęcie przez wierzyciela spółki udziałów spółki (z tym momentem staje się on równo-

cześnie dłużnikiem spółki z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów),

W przypadku wszystkich sposobów podwyższenia kapitału zakładowego konieczne

jest zgłoszenie podwyższenia do sądu rejestrowego (art. 262 § 1 KSH). Załączniki do zgło-

szenia określa art. 262 § 2–3 KSH.

Podwyższenie kapitału zakładowego następuje z chwilą wpisania do rejestru (art. 262

§ 4 KSH).

orzecznictwo

Uchwała sądu najwyższego z dnia 15 grudnia 2006 r. iii czP 132/06

OSNC 2007/10/148

Biul. SN 2006/12/10

Pr.Bankowe 2007/10/7

Jeżeli nie wszyscy wspólnicy objęli – w stosunku określonym w art. 257 § 3 w związ-

ku z art. 260 § 2 k.s.h. – udziały w kapitale zakładowym podwyższonym na podsta-

wie dotychczasowych postanowień umowy spółki, podwyższenie kapitału nie dochodzi

do skutku.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

125

wyrok sądu najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r. i csk 384/09

OSNC 2010/10/140

M.Prawn. 2011/9/494

Nowe udziały w kapitale podwyższonym na podstawie dotychczasowych postanowień

umowy spółki (art. 257 § 1 i 3 k.s.h.) mogą objąć tylko dotychczasowi wspólnicy propor-

cjonalnie do przysługujących im już udziałów; w razie nieobjęcia przez nich udziałów

w ten sposób, podwyższenie kapitału zakładowego nie dochodzi do skutku.

wyrok sądu najwyższego z dnia 14 maja 2010 r. ii csk 505/09

OSNC 2011/1/8

Biul. SN 2010/10/13

Uchwałą zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością niebę-

dąca zmianą umowy spółki można wyłączyć prawo pierwszeństwa dotychczasowego

wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym, chyba że co in-

nego wynika z umowy spółki.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 3 grudnia 2008 r. V csk 283/2008

LexPolonica nr 2012288

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/2

OSNC 2009/12 poz. 170

Uchwała wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o podwyższeniu kapita-

łu zakładowego przez zmianę umowy spółki nie wymaga jednomyślności.

Dopuszczalność konwersji wierzytelności na kapitał zakładowy

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 26 marca 1993 r. iii czP 20/93

LexPolonica nr 300572

OSNCP 1993/9 poz. 157

OSP 1993/9 poz. 188

Pokrycie udziałów, po podwyższeniu kapitału zakładowego spółki z ograniczoną od-

powiedzialnością, dopuszczalne jest także przez oświadczenie wspólnika o przeniesie-

niu – na poczet tego udziału – jego wierzytelności przysługującej mu wobec tej spółki.

5.9.2. obniżenie kapitału zakładowego

Do obniżenia kapitału zakładowego stosuje się przepisy dotyczące najniższej wysoko-

ści kapitału zakładowego oraz udziału.

Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego powinna określać:

(a) wysokość, o jaką kapitał zakładowy ma być obniżony

oraz

(b) sposób obniżenia kapitału.

Uchwała o obniżeniu musi być podjęta kwalifikowaną większością głosów (art. 246

§ 1 KSH) oraz powinna być zawarta w protokole sporządzonym przez notariusza (art. 255

§ 3 KSH).

Obniżenie kapitału zakładowego nie może nastąpić w trybie dotychczasowych posta-

nowień umowy spółki (tj. bez zmiany umowy spółki).

126

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

O uchwalonym obniżeniu kapitału zakładowego zarząd niezwłocznie ogłasza wzywając

wierzycieli spółki do wniesienia sprzeciwu w terminie trzech miesięcy licząc od dnia ogło-

szenia, jeżeli nie zgadzają się na obniżenie (tzw. postępowanie konwokacyjne).

Wierzyciele, którzy w powyższym terminie zgłosili sprzeciw, powinni być przez spół-

kę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Wierzycieli, którzy sprzeciwu nie zgłosili, uważa się za

zgadzających się na obniżenie kapitału zakładowego.

Wyjątkiem od obowiązku przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego jest sytu-

acja, gdy pomimo obniżenia kapitału zakładowego nie zwraca się wspólnikom wpłat doko-

nanych na kapitał zakładowy, a jednocześnie z obniżeniem kapitału zakładowego następuje

jego podwyższenie co najmniej do pierwotnej wysokości (art. 264 § 2 KSH).

Obniżenie kapitału zakładowego zarząd zgłasza do sądu rejestrowego (art. 265 § 1 KSH).

Do zgłoszenia obniżenia kapitału zakładowego należy dołączyć:

(1) uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego,

(2) dowody należytego wezwania wierzycieli,

(3) oświadczenie wszystkich członków zarządu stwierdzające, że wierzyciele, którzy

zgłosili sprzeciw w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia o obniżeniu kapitału, zostali za-

spokojeni lub zabezpieczeni.

Modyfikacje załączników do wniosku o wpis obniżenia kapitału zakładowego – art. 265

§ 3 KSH. W przypadku tzw. umorzenia automatycznego udziału – art. 265 § 4 KSH.

5.10. rozwiązanie i likwidacja spółki z o.o.

5.10.1. Przyczyny rozwiązania spółki z o.o.

Rozwiązanie spółki powodują:

(1) przyczyny przewidziane w umowie spółki,

(2) uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby spółki za gra-

nicę stwierdzona protokołem sporządzonym przez notariusza,

(3) ogłoszenie upadłości spółki,

(4) inne przyczyny przewidziane prawem.

Należy jednak pamiętać, iż pomimo zaistnienia przyczyn rozwiązania spółki, do dnia

złożenia wniosku o wykreślenie spółki z rejestru jednomyślna uchwała wszystkich wspól-

ników o dalszym istnieniu spółki może zapobiec jej rozwiązaniu, chyba że z żądaniem roz-

wiązania wystąpił niebędący wspólnikiem członek organu spółki lub organ, o którym mowa

w art. 271 pkt 2 KSH albo w przypadkach określonych w art. 21 KSH (art. 273 KSH).

Ad (4)

Inne przyczyny przewidziane prawem określone w KSH obejmują:

(a) rozwiązanie spółki przez sąd rejestrowy,

(b) rozwiązanie spółki przez sąd w trybie postępowania procesowego.

Ad (a)

Sąd rejestrowy może orzec o rozwiązaniu wpisanej do KRS spółki kapitałowej w przy-

padku, gdy:

(i) nie zawarto umowy spółki,

(ii) określony w umowie przedmiot działalności spółki jest sprzeczny z prawem,

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

127

(iii) umowa spółki nie zawiera postanowień dotyczących firmy, przedmiotu działalności

spółki, kapitału zakładowego lub wkładów,

(iv) wszystkie osoby zawierające umowę spółki nie miały zdolności do czynności prawnych

w chwili jej zawarcia.

W powyższych przypadkach, jeżeli braki nie zostaną usunięte w terminie wyznaczo-

nym przez sąd rejestrowy, sąd ten może, po wezwaniu zarządu spółki do złożenia oświad-

czenia, wydać postanowienie o rozwiązaniu spółki. Jeżeli natomiast powyższe braki nie

mogą być usunięte, sąd rejestrowy orzeka o rozwiązaniu spółki.

Z powodu powyższych braków nie będzie jednak możliwe rozwiązanie spółki jeżeli od

jej wpisu do rejestru upłynęło pięć lat (tzw. wpis konwalidujący do KRS).

O rozwiązaniu spółki sąd rejestrowy orzeka na wniosek osoby mającej interes prawny

albo z urzędu, po przeprowadzeniu rozprawy.

Orzeczenie o rozwiązaniu spółki nie wpływa na ważność czynności prawnych zare-

jestrowanej spółki.

Ad (b)

Może ono być dokonane:

(i) na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się

niemożliwe albo jeżeli zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki,

(ii) na żądanie oznaczonego w odrębnej ustawie organu państwowego, jeżeli działalność

spółki naruszająca prawo zagraża interesowi publicznemu.

5.10.2. reżim prawny spółki z o.o. w likwidacji

Otwarcie likwidacji następuje (art. 274 § 1 KSH):

(-) z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd,

(-) z dniem powzięcia przez wspólników uchwały o rozwiązaniu spółki

lub

(-) z dniem zaistnienia innej przyczyny jej rozwiązania.

Rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia

spółki z rejestru (art. 272 KSH).

W czasie prowadzenia likwidacji spółka zachowuje osobowość prawną. Likwidację pro-

wadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”.

Do spółki w okresie likwidacji stosuje się przepisy dotyczące organów spółki, praw

i obowiązków wspólników, jeżeli:

(-) przepisy o spółce z o.o. nie stanowią inaczej

lub

(-) z celu likwidacji nie wynika co innego.

Otwarcie likwidacji powoduje wygaśnięcie prokury. W okresie likwidacji nie może być

ustanowiona prokura.

5.10.3. likwidatorzy

Likwidatorami są członkowie zarządu, chyba że umowa spółki lub uchwała wspólników

stanowi inaczej. W przypadku, gdy o rozwiązaniu spółki orzeka sąd, może on jednocześnie

ustanowić likwidatorów. Likwidatorów ustanowionych przez sąd tylko sąd może odwołać.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, likwidatorzy mogą być odwołani na mocy uchwa-

128

Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

ły wspólników. Na wniosek osób mających interes prawny sąd może, z ważnych powodów,

odwołać likwidatorów i ustanowić innych. Sąd, który ustanowił likwidatorów, określa wy-

sokość ich wynagrodzenia.

Do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu, chyba że przepisy

KSH stanowią inaczej.

W granicach swoich kompetencji, określonych w art. 282 § 1 KSH, likwidatorzy mają

prawo prowadzenia spraw oraz reprezentowania spółki. Ograniczenia kompetencji likwi-

datorów nie mają skutku prawnego wobec osób trzecich. Wobec osób trzecich działających

w dobrej wierze czynności podjęte przez likwidatorów uważa się za czynności likwidacyjne.

W stosunku wewnętrznym likwidatorzy są obowiązani stosować się do uchwał wspól-

ników. Likwidatorzy, ustanowieni przez sąd, są obowiązani stosować się do jednomyślnych

uchwał, powziętych przez wspólników oraz przez osoby, które spowodowały ich ustano-

wienie zgodnie z art. 276 § 4 KSH (art. 282 § 2 KSH).

5.10.4. Postępowanie likwidacyjne

Otwarcie likwidacji – art. 274 § 1 KSH.

Każdy likwidator ma prawo i obowiązek dokonania zgłoszenia do sądu rejestrowego

(art. 277 § 1 KSH):

(-) otwarcia likwidacji,

(-) nazwisk i imion likwidatorów oraz ich adresów,

(-) sposobu reprezentowania spółki przez likwidatorów

oraz wszelkich w tym zakresie zmian, nawet gdyby nie nastąpiła żadna zmiana w dotych-

czasowej reprezentacji spółki.

Do zgłoszenia należy dołączyć złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzo-

ry podpisów likwidatorów.

Wpis likwidatorów ustanowionych przez sąd i wykreślenie likwidatorów przez sąd od-

wołanych następuje z urzędu.

Zgłoszeniu podlega także uchylenie likwidacji (art. 278 KSH).

W następnej kolejności likwidatorzy powinni ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu

likwidacji wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie trzech miesię-

cy od dnia tego ogłoszenia.

Likwidatorzy sporządzają bilans otwarcia likwidacji. Bilans ten likwidatorzy składa-

ją zgromadzeniu wspólników do zatwierdzenia. Likwidatorzy powinni po upływie każde-

go roku obrotowego składać zgromadzeniu wspólników sprawozdanie ze swej działalności

oraz sprawozdanie finansowe. Do bilansu likwidacyjnego należy przyjąć wszystkie skład-

niki aktywów według ich wartości zbywczej.

Likwidatorzy powinni wykonać czynności likwidacyjne tj. zakończyć interesy bieżące

spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki (czyn-

ności likwidacyjne). Nowe interesy mogą podejmować tylko wówczas, gdy to jest potrzeb-

ne do ukończenia spraw w toku. Nieruchomości mogą być zbywane w drodze publicznej

licytacji, a z wolnej ręki – jedynie na mocy uchwały wspólników i po cenie nie niższej od

uchwalonej przez wspólników.

Sumy potrzebne do zaspokojenia lub zabezpieczenia znanych spółce wierzycieli, któ-

rzy się nie zgłosili lub których wierzytelności nie są wymagalne albo są sporne, należy zło-

żyć do depozytu sądowego.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

129

Podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu

wierzycieli nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwar-

ciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Masa likwidacyjna jest dzielona pomiędzy wspólników

w stosunku do ich udziałów. Umowa spółki może określać inne zasady podziału majątku.

Wierzyciele spółki, którzy nie zgłosili swoich roszczeń we właściwym terminie, ani nie

byli spółce znani, mogą żądać zaspokojenia swoich należności z majątku spółki jeszcze nie-

podzielonego. Wspólnicy, którzy po upływie terminu określonego w art. 286 § 1 KSH otrzy-

mali w dobrej wierze przypadającą na nich część majątku spółki, nie są obowiązani do jej

zwrotu w celu pokrycia należności wierzycieli.

Po zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników sprawozdania finansowego na dzień

poprzedzający podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub za-

bezpieczeniu wierzycieli (sprawozdanie likwidacyjne) i po zakończeniu likwidacji, likwida-

torzy powinni ogłosić w siedzibie spółki to sprawozdanie i złożyć je sądowi rejestrowemu,

z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru.

Księgi i dokumenty rozwiązanej spółki powinny być oddane na przechowanie osobie

wskazanej w umowie spółki lub w uchwale wspólników. W braku takiego wskazania, prze-

chowawcę wyznacza sąd rejestrowy. Z upoważnienia sądu rejestrowego wspólnicy i osoby

mające w tym interes prawny mogą przeglądać księgi i dokumenty.

O rozwiązaniu spółki likwidator albo syndyk zawiadamia właściwy urząd skarbowy

przekazując odpis sprawozdania likwidacyjnego.

orzecznictwo

Uchwała sn z 28.1.2010 r. iii czP 91/09

OSNC Nr 6/2010, poz. 85

Odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 KSH ponosi także likwidator spółki z o.o.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 15 maja 2009 r. ii csk 18/2009

LexPolonica nr 2128126

Niemożność osiągnięcia celu spółki (art. 271 pkt 1 k.s.h.) może też zachodzić subiektyw-

nie, jeżeli jest wywołana stosunkami spółki.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 10 kwietnia 2008 r. iV csk

20/2008