Wykorzystanie kwestionariuszy
do samobadania w poradnictwie
zawodowym

Elżbieta Czarnul
Kierownik Centrum Informacji i Planowania Kariery
Zawodowej w Łodzi

Współczesne poradnictwo zawodowe rozwija się w rzeczy-

wistości niejednoznacznej i nieklarownej. Jest rożnie
definiowane przez specjalistów z tej dziedziny. Wydaje
się, że z najpełniejszą definicją mamy do czynienia
w podręczniku A. Wattsa i R. Sultany [11], gdzie czytamy,

że poradnictwo zawodowe to usługi i czynności mające

na celu pomoc jednostkom w każdym wieku, dowolnym
momencie życia, w podejmowaniu wyborów edukacyj-
nych, szkoleniowych i zawodowych oraz w zarządzaniu
ich rozwojem zawodowym. Wspomniane czynności
to m.in. stosowanie narzędzi służących do oceny bądź
samooceny potencjału odbiorców usług poradnictwa.

Zarysowuje się więc tendencja przechodzenia poradni-

ctwa zawodowego w kierunku umożliwiania ciągłego
dokonywania wyborów i podejmowania decyzji.

Testy w poradnictwie zawodowym

Narzędziami wspierającymi doradcę w świadczeniu usług

poradnictwa zawodowego są testy: zainteresowań, prefe-
rencji i predyspozycji zawodowych. Doradcy z wykształ-
ceniem psychologicznym oferują klientom także badania
testami określającymi ich potencjał osobowości, tempe-
ramentu czy inteligencji, np.: Bateria Testów Uzdolnień

Ogólnych, Bateria Testów APIS-P, Bateria Testów APIS-Z,
Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (ISCL), Kwestionariusz
Osobowości Eysencka (EPQ-R), Kwestionariusz Tempe-

ramentu (FCZ-KT) itp. Narzędzia te pozwalają sporzą-
dzić diagnozę potencjału zdolności, zainteresowań i cech
osobowościowo-temperamentalnych z punktu widzenia
zarówno planowania kariery zawodowej, jak i doboru
zawodowego.

Jak podają A. Anastasi i S. Urbina [1], test jest to „obiek-

tywna i wystandaryzowana miara próbki zachowania.”

Według M. Chojnowskiego [3] – „testy to zbiory pytań

lub sytuacje służące do badania właściwości jednostek
lub grup ludzkich przez wywoływanie u nich określonych
obserwowalnych reakcji werbalnych lub niewerbalnych,
będących w miarę możliwości reprezentatywnymi prób-
kami ich zachowania się.”
Należy jednak pamiętać, że testem nie jest każdy zbiór
pytań lub zadań, a tylko taki, który spełnia określone

kryteria formalne. Według J. Brzezińskiego [2], test
powinien być obiektywny, wystandaryzowany, rzetelny,
trafny i znormalizowany. Dodatkowy warunek, na który
zwraca uwagę E. Hornowska [6], to właściwa adaptacja,
czyli dopasowanie testu do polskich warunków.

Testy pozwalają selekcjonować i określać przydatność

ludzi do pełnienia rozmaitych ról i zadań. W zależności
od tego, do pomiaru jakich cech dany test jest przezna-
czony, wyróżnić można:

- Testy inteligencji – mogą sprawdzać m.in. wydolność

kojarzenia faktów i logicznego myślenia czy umiejętność
posługiwania się liczbami. Są one przydatne do szukania
kandydatów na stanowiska, gdzie wymagane jest szybkie
podejmowanie decyzji.

- Testy uzdolnień – wykorzystywane są do mierzenia

specyficznych zdolności takich jak np.: zręczność, uzdol-
nienia biurowe, manualne. Mają na celu prognozę możli-
wości jednostki do wykonywania określonych zadań.

- Testy osobowości – mają za zadanie ocenę osobowości

jednostki i jej zachowań na danym stanowisku. Odnoszą
się do jej relacji z otoczeniem, gdyż pewne cechy osobo-
wości mogą ułatwiać wykonywanie zadań i osiąganie
satysfakcji z pracy, a inne nie.

- Testy zainteresowań – mogą stanowić uzupełnienie

wyżej wymienionych. Określają one skłonność jednostki
do wyboru rodzajów zajęć. Oceniają indywidualne zain-
teresowania i preferencje. Znajdują głównie zastosowanie
w poradnictwie zawodowym, gdzie ważne jest dobranie
odpowiedniego typu zajęcia dla jednostki.
Rolą testów stosowanych w poradnictwie zawodowym
jest też ukazanie mocnych i słabych stron klientów oraz
weryfikacja psychologicznych predyspozycji wymaga-
nych do pracy na danym stanowisku. Głównym powo-
dem popularności testów jest fakt, że dostarczają one
wielu informacji dotyczących osobowości czy też poten-
cjału intelektualnego, a więc informacji, które nie łatwo
uzyskać np. podczas standardowej rozmowy doradczej
czy też obserwacji.
Metody testowe można podzielić na: zadaniowe (związane
z wykonywaniem różnych czynności, nie tylko odpowia-
daniem na pytania) oraz kwestionariuszowe (zawierające

pytania otwarte, na które odpowiadać możemy z pełną
dozą kreatywności, lub pytania zamknięte z wyselekcjo-
nowaną grupą możliwych odpowiedzi, np.: „tak”, „nie
mam zdania”, „nie” etc.), jak np. testy osobowości. W ich

wypadku należy pamiętać, że choć z metodologicznego

punktu widzenia są to testy, to jednak wyróżniają się

PORADNICTWO KARIERY

13

tym, że nie można ich zdać albo nie zdać, a uzyskane
wyniki są w istocie opisem, a nie miarą osobowości. Testy
osobowości mają najczęściej postać kwestionariusza,
czyli listy pytań, stwierdzeń lub pojęć, do których należy
się ustosunkować.

Testowanie jest jakby pobieraniem próbek zachowania,

badaniem ich w specjalny sposób, a następnie wyciąga-
niem wniosków na temat względnie stałych właściwości
autora tych zachowań.

Testy mogą przynosić następujące korzyści [4]:

- wspierać klientów w uzyskiwaniu wiedzy na temat

samego siebie,

- pomagać doradcom w lepszym zrozumieniu klienta,
- pomagać doradcom w określeniu, które z metod dorad-

czych byłyby najbardziej odpowiednie,

- pomagać doradcom w prognozowaniu przyszłej drogi

kariery klienta,

- wspierać doradców w rozbudzaniu nowych zaintereso-

wań klienta.

Kwestionariusze do samobadania w poradnictwie
zawodowym

Zasadniczo można wskazać dwa źródła wiedzy na swój
temat: informacja z otoczenia oraz własna refleksja.
Wczesne etapy naszego życia, to głównie przyswajanie

opinii innych osób o nas. Szczególną rolę odgrywają tu
rodzice. Ich zachowania względem dziecka kształtują
w nim określony obraz siebie, umacniają przekonanie
o swojej wartości albo przeciwnie – osłabiają je. Stop-
niowo coraz większego znaczenia nabierają informacje
od innych osób: nauczycieli, wychowawców, rówieśników.
Relacje z koleżankami i kolegami prowadzą do przeko-
nania o swojej popularności w grupie, sympatii i atrak-
cyjności. Świadczą o akceptacji lub jej braku z ich strony.

Jednocześnie coraz większego znaczenia nabiera własna

aktywność, osiągnięcia, refleksja nad sobą, dzięki czemu
jednostka może określić, kim jest i w jaki sposób funkcjo-
nuje, co potrafi, a czego nie, co jest jej siłą, a co słabością.

W ten sposób kształtują się wyobrażenia jednostki na jej

temat, które wciąż są wzbogacane.

Aby skutecznie podejmować decyzje zawodowe, konieczne

jest posiadanie odpowiedniego poziomu wiedzy o sobie
i ten fakt jest często motywem wizyty u doradcy zawodo-
wego. Niektóre z narzędzi stosowanych w poradnictwie
zawodowym pozwalają na samodzielną pracę klienta
począwszy od wypełnienia testu (kwestionariusza), po
interpretację jego wyników.
Podstawą metody kwestionariuszowej jest twierdzenie,

„iż w toku kontaktów z własnym otoczeniem człowiek

gromadzi pewien zakres wiedzy o sobie i otaczającym

świecie, o typowych dla siebie sposobach zachowania w

określonych sytuacjach, swoich preferencjach, upodoba-

niach, wartościach, sposobie postrzegania i przeżywania

świata, aż wreszcie jest świadomy własnych poglądów,

stąd zapytany o pewne fakty i własny doń stosunek
potrafi udzielić odpowiednich informacji.” [8]

Kwestionariusz do samobadania – jak sama nazwa wska-

zuje – wyklucza konieczność uczestnictwa osoby przepro-
wadzającej badanie, a co za tym idzie w badaniu takim
wyeliminowane jest źródło zniekształceń, jakie może
wynikać z interakcji z psychologiem (doradcą). Sytuacja
taka jest dla jednostki komfortowa, ponieważ jeżeli jej
samoocena jest zaniżona, to przecież wyniki autotestu są
dostępne tylko jej i nikt nie otrzymuje informacji, jakie
wyniki uzyskała.

Ograniczeniem autotestów, jak pisze B. Zawadzki
[12], „jest ich komplikacja techniczna, gdyż wiele osób

– zwłaszcza o niższym poziomie wykształcenia – może

mieć problemy z obliczeniem wyników i ich interpretacją.

Ograniczenie to można przezwyciężyć stosując kompu-

terowe autotesty – eliminują one, bowiem trudności
techniczne obliczając automatycznie wyniki i podając
ich standardowe interpretacje.” Pojawia się jednak pyta-
nie: czy informatyczne wersje testów są równoważne ich
wersjom papierowym? Pytanie to ma pewne znaczenie
w okresie przejściowym, kiedy to te same testy występują
jednocześnie w wersji informatycznej i tradycyjnej.

Jak podaje J. Guichard i M. Huteau [5], „badania prze-

prowadzone nad zagadnieniem ekwiwalencji dostarczyły
sprzecznych wyników. Identyczność testów w formie
informatycznej z testami tradycyjnymi jest w istocie
pozorna. Różnią się one nie tylko wykorzystywanym
przez nie fizycznym nośnikiem, lecz również wieloma
innymi cechami, które mogą mieć wpływ na zachowanie
się klienta. Forma prezentacji tych testów nie jest dokład-
nie taka sama. […] Lepiej jest przyjąć, że test w formie
informatycznej jest po prostu nowym testem.”

Obecnie prace idą w kierunku tworzenia nowych testów

komputerowych. W latach 2004–2005 w wyniku działań
podjętych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecz-
nej, opracowano nową metodę diagnozy zainteresowań
zawodowych przeznaczoną do stosowania przez dorad-
ców zawodowych zatrudnionych w publicznych służbach
zatrudnienia oraz OHP. Metoda ta nazwana Kwestiona-
riuszem Zainteresowań Zawodowych (KZZ) jest nowym,
oryginalnym polskim narzędziem do pomiaru zaintere-
sowań zawodowych, opartym na interakcyjnym modelu
uwarunkowań i przejawów zainteresowań zawodowych
w pełni dostosowanym do specyfiki naszego rynku.
Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych jest prze-
znaczony do diagnozy zainteresowań zawodowych:

- bezrobotnych, poszukujących pracy, jak i osób, które chcą

zmienić rodzaj aktywności zawodowej czy też poszukują

14

nowej pracy (KZZ-D),

- osób młodych (od 16 do 24 roku życia) planujących lub

rozpoczynających swoją drogę kariery, a w szczegól-
ności wybierających dalszą ścieżkę edukacyjną (wersja
KZZ-M).
Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych posiada
wersję konwencjonalną (papier i ołówek) i komputerową.

Wszystkie pozycje w kwestionariuszu mają formę stwier-

dzeń zamkniętych, ocenianych przez osobę badaną na
pięciostopniowej skali Likerta wyrażającej stopień zgody
z treścią danego stwierdzenia (kategorie odpowiedzi:

„zgadzam się”,” raczej się zgadzam”, „trudno powiedzieć”,
„raczej się nie zgadzam”, „nie zgadzam się”).

Wersja KZZ-D liczy 209 pozycji wchodzących w skład

jedenastu skal zainteresowań zawodowych i dwóch skal
kontrolnych, a wersja KZZ-M – 224 pozycje [15].
Skale zainteresowań zawodowych diagnozują zaintere-
sowania: artystyczne (ART), badawcze (BAD), handlowe

(HAND), komunikacyjne (KOM), konwencjonalne
(KONW), mechaniczne (MECH), opiekuńcze (OPK),

perswazyjne (PERS), przedsiębiorcze (PRZ), realistyczne

(REAL), społeczne (SPOŁ) [13].

Dwie skale kontrolne to:

- Skala aprobaty społecznej (APS) służąca do oceny wiary-

godności odpowiedzi na pytania dotyczące zachowań
pożądanych i nieakceptowanych społecznie.

- Skala reagowania na niepewność (RNP) mierząca stosu-

nek do postrzeganej niepewności oraz potencjalne reakcje
emocjonalne doświadczane w sytuacjach niepewnych.
Diagnoza zainteresowań zawodowych na podstawie
badania Kwestionariuszem Zainteresowań Zawodowych
ma postać profilu, obejmującego standaryzowane wyniki

we wszystkich trzynastu skalach. Uzyskany w badaniu
wynik pozwala na dość elastyczne wykorzystanie diag-
nozy KZZ w zależności od problemu i etapu kariery
zawodowej, na którym znajduje się osoba badana. Umoż-
liwia wskazanie obszarów aktywności zawodowej, a nie
konkretnych zawodów. Takie podejście diagnostyczne
zgodne jest z założeniem D. Supera, że każdy zawód
można opisać za pomocą szerokiego wzorca pożądanych
zdolności, zainteresowań i cech osobowości [7].

W przypadku badania wersją elektroniczną wszystkie

wyniki zostają obliczone przez komputer i mają postać
raportów. Badany otrzymuje informację na temat włas-
nych, najwyższych oraz najniższych wyników oraz krótki
opis skal, na których te wyniki osiągnął. Natomiast
doradca otrzymuje dane w postaci profilu, tj. konfigu-
racji wyników na wszystkich trzynastu skalach. Dodat-
kowo program generuje zestaw profili typowych, które
są najbardziej podobne do profilu osoby badanej. Ponadto,
doradca zawodowy otrzymuje na wydruku zalecenia co
do zawodów, które mogą interesować badanego lub doty-
czące jego dalszej edukacji [10].
Kwestionariusz Zainteresowań Zawodowych jest dość
złożonym narzędziem i trudno zaliczyć go do grupy
testów, których wyniki mogłyby być samodzielnie inter-

pretowane przez osobę badaną. Zaleca się interpretację

wyników badań w kontakcie z doradcą zawodowym.
Należy pamiętać, że autotesty muszą z konieczności

prowadzić do prostej i powierzchownej interpretacji
obszaru badanego tak, aby była ona bez trudu zrozumiała
dla klienta. Bardziej skomplikowana diagnoza wymaga
jednak udziału psychologa i z tego powodu autotesty

(w tym komputerowe) powinny być wykorzystywane

15

tylko w dość prostych diagnostycznych przypadkach [12].

Trafne prognozowanie kariery zawodowej zależy m.in. od

sposobu wykorzystania wyników uzyskanych w samoba-
daniu. Dla większej mocy diagnostycznej i prognostycz-
nej wskazane jest, aby w charakterystyce osoby badanej
zostały uwzględnione dodatkowe informacje, takie jak:
określenie ograniczeń wynikających z cech osobowości,
trudności z identyfikacją zawodową, brak samodzielno-

ści w podejmowaniu decyzji, brak umiejętności społecz-

nych czy ogólne trudności w zmaganiu się z sytuacjami
problemowymi itp. Sprawdzenie zakresu wiedzy, jaki
posiada jednostka na temat określonych wymagań zawo-
dowych i umiejętności samooceny w zakresie przydatno-

ści zawodowej, umożliwia ocenę, jak dalece realistyczne

jest jej planowanie kariery zawodowej. Należy również
uwzględnić możliwość wpływu barier środowiskowych
na decyzję zawodową jednostki czy ograniczenia wyni-
kające z fizycznych i zdrowotnych warunków przydatno-

ści zawodowej, które mogą stanowić istotne przeszkody

w możliwościach wyboru wymarzonego zawodu [9].

Te wszystkie elementy uwzględnia doradca zawodowy

podejmując pracę z klientem.

Autotesty wymagają dobrego kontaktu między badanym

a prowadzącym badanie, atmosfery szczerości niwelują-
cej postawy obronne, poczucie zagrożenia, wstydu i lęku.

Wymagają współpracy badanego i jego wiary, że szczera

i zgodna z prawdą informacja o sobie nie będzie wykorzy-
stana przeciwko niemu.
Niebezpieczeństwo w stosowaniu kwestionariuszy do
samobadania wynika również stąd, że kształtuje się wolny
rynek testów. Mnogość firm zajmujących się doradz-
twem personalnym, rekrutacją i selekcją kandydatów
do pracy powoduje, że mamy do czynienia z masowym
stosowaniem testów (a raczej narzędzi testopodobnych)

– najczęściej bez właściwego psychometrycznego opraco-

wania, często jedynie tłumaczonych z języków obcych,
bez jakiejkolwiek adaptacji do kulturowych uwarunko-
wań polskich i stosownych badań psychometrycznych.

Tak więc, rola kwestionariuszy do samobadania jest

uzależniona od ich jakości. Jeżeli bardziej będą przypo-
minać psychozabawy – ich przydatność będzie znikoma.

Im bardziej są podobne do rzetelnych narzędzi diag-

nostycznych, tym ich wartość informacyjna będzie
większa.

Testy i autotesty będą coraz szerzej wykorzystywane

w poradnictwie zawodowym. Jednakże ich mądre stoso-
wanie musi przeważyć nad mechanicznym i nierefleksyj-
nym podejmowaniem decyzji.

Pełny tekst artykułu dostępny jest na stronie projektu
Poradnictwo w Sieci: www.doradca-zawodowy.pl.

Bibliografia

1. Anastasi A., Urbina S., Testy psychologiczne. Warszawa,

Pracownia Testów Psychologicznych PTP 1999.

2. Wybrane zagadnienia z psychometrii i analizy diagnostyki

psychologicznej. Red. J. Brzeziński. Poznań, UAM 1984.

3. Chojnowski M., Podstawy i zastosowania teorii

rzetelności testów psychologicznych. W: red. J. Kozielecki,

Problemy psychologii matematycznej. Warszawa,
PWN 1971.

4. Gladding S., Poradnictwo zawodowe – zajęcie

wszechstronne. Warszawa, Urząd Pracy 1994.

5. Guichard J., Huteau M., Psychologia orientacji

i poradnictwa zawodowego. Kraków, Oficyna Wydawnicza

Impuls 2005.

6. Hornowska E., Testy psychologiczne. Teoria i praktyka.
Warszawa, SCHOLAR 2005.

7. Hornowska E., Paluchowski W. J., Techniki badania

ważności pracy D. E. Supera. W: red. M. Strykowska,

Współczesne organizacje – wyzwania i zagrożenia.
Perspektywa Psychologiczna. Poznań, Wydawnictwo
Fundacji Humaniora 2002.

8. Jarosz E., Wysocka E., Diagnoza psychopedagogiczna

– podstawowe problemy i rozwiązania. Warszawa,

Wydawnictwo Akademickie Żak 2006.

9. Łącała Z. i in., Zestaw do Samobadania ZdS – Wersja S.
Podręcznik dla doradców zawodowych. Warszawa, MPiPS

– KUP 1998.

10. Nosal Cz., Bajcar B., Borkowska A., Czerw A.,

Gąsiorowska A., Kwestionariusz zainteresowań

zawodowych – nowoczesne narzędzie doradcy zawodowego.

Materiały szkoleniowe. Wrocław, TAW Polska 2006.

11. Watts A., Sultana R., Podręcznik wdrażania

nowoczesnego poradnictwa kariery. Warszawa,

Wydawnictwo OECD, wydanie polskie dla

potrzeb OHP 2005.

12. Zawadzki B., Wartość diagnostyczna inwentarzy

psychologicznych w badaniach naukowych, doborze i
poradnictwie zawodowym. KUP. Zeszyt informacyjno-
metodyczny doradcy zawodowego. Nr 6, 1996.

13. Zeszyt informacyjno-metodyczny doradcy zawodowego.

Nr 37, MPiPS, Warszawa 2006.

16

1

Artysta estradowy

Jacek Brzeziński

Zawody występujące na rynku pracy w Polsce są zgroma-

dzone w Klasyfikacji Zawodów i Specjalności Minister-
stwa Pracy i Polityki Społecznej. Klasyfikacja ukazuje się
jako rozporządzenie ministra właściwego do spraw pracy.

Obecnie obowiązującą jest klasyfikacja wprowadzona

rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 8 grud-
nia 2004 r. (Dz. U. Nr 265, poz. 2644). W Klasyfikacji
tej nie występuje zawód pod nazwą Artysta estradowy.

W grupie zawodów Producenci, organizatorzy produkcji

filmowej i telewizyjnej, reżyserzy, aktorzy i pokrewni wystę-
puje po prostu zawód Aktor (kod 245501). Niemniej
jednak we wcześniejszej Klasyfikacji Zawodów i Specjal-
ności Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z 1995 r.
był sklasyfikowany zawód Aktor estradowy z kodem

2450502. Jest wiele osób, które wykonując zawód aktora,

wyspecjalizowały się jako artyści estradowi. Jeżeli
chciałoby się określić w jednym zdaniu cel pracy artysty
estradowego, to można najogólniej powiedzieć, że celem
tym jest dostarczenie publiczności rozrywki. Jedną
z form typowych dla artysty estradowego jest monolog,
najczęściej o zabarwieniu humorystycznym. W trakcie

programu artystycznego aktor estradowy występuje
także w skeczach, czyli krótkich żartobliwych utworach
o dowcipnym, dynamicznym dialogu. Jednak nie tylko
jest to repertuar lekki. W trakcie przedstawień estra-
dowych aktor przechodzi od zabawnego monologu do
poważnej piosenki. Podczas uczestnictwa w występach
estradowych zdarza mu się deklamować poezję. Bardzo
częstą formą stosowaną przez artystów estradowych
jest parodia, czyli dowcipna przeróbka jakiegoś utworu
lub karykaturalne naśladowanie jakiejś osoby, dzieła
literackiego, stylu zachowania. Do zadań aktora estra-
dowego często należy uczestnictwo w przedstawieniach,

w których musi wykazać się umiejętnością różnych
rodzajów tańca zarówno klasycznego, ludowego, jak
i nowoczesnego tańca dyskotekowego. Niejednokrotnie

podczas przedstawień musi zaśpiewać piosenkę, może to
być jakaś piosenka podwórkowo-biesiadna, ale zdarza się,

że także pieśń operową.

Artysta estradowy, przygotowując się do występu musi

opanować pamięciowo swoją rolę, czyli nauczyć się tekstu
monologu, dialogu, piosenki, zapamiętać układ taneczny.

W pracy nad rolą ważne jest opracowanie własnej koncep-

cji występu, aby nadać postaci, którą się kreuje, szczegól-
nego charakteru. Ta część pracy często typowo intelek-
tualna jest przez wielu wykonawców zawodu uważana za
najważniejszą. Ponadto artysta estradowy bardzo często
sam lub w gronie kolegów tworzących zespół przygo-
towuje tematykę programu, pisze scenariusz i układa

dialogi. Niektórzy artyści estradowi wyspecjalizowali się
w piosence aktorskiej, gdzie poza poprawnym odśpiewa-
niem tekstu piosenki muszą zrobić podczas kilku minut
występu minishow.

Artysta estradowy przed występem uczestniczy

w próbach przedstawienia, podczas którego współpracuje
z pozostałymi aktorami i reżyserem. Jedna próba może
trwać kilka godzin, a na jedno przedstawienie może
składać się kilkadziesiąt prób. Jednakże występy artysty
estradowego często zawierają duży procent improwiza-
cji, ale – jak mówią mistrzowie – improwizacja powinna
także być dobrze przygotowana. Zależnie od przygoto-
wywanego programu prace nad występem wymagają od
aktora estradowego uczestniczenia w przymiarkach przy
tworzeniu kostiumu lub przygotowaniu charakteryza-
cji samodzielnej lub przez charakteryzatora. Tuż przed
występem aktor estradowy koncentruje się nad zadaniem
aktorskim, które ma wykonać.

Aby być gotowym do realizacji nowego zlecenia, artysta

estradowy powinien stale doskonalić swoje umiejętności
warsztatowe, takie jak: operowanie głosem, rozwijanie
wrażliwości, utrzymywanie sprawności fizycznej oraz
stale podnosić swoje kwalifikacje poprzez zdobywanie
nowych umiejętności niezbędnych w jego pracy, np. nauka
nowego tańca czy pantomimy. Ciągle także poszukuje
inspiracji do przygotowania nowego programu, stara się
wnikliwie obserwować rzeczywistość, co może zaowoco-
wać kolejnym materiałem na przedstawienie estradowe.
Ponieważ zawód artysty estradowego nie należy do tzw.
zawodów etatowych, zdarza się, że aktor może mieć prze-
rwy w wykonywaniu zawodu. Jednak, mimo tych przerw,
powinien doskonalić swój warsztat, gdyż w zasadzie
w każdej chwili może nadarzyć się okazja do kolejnego
występu. Praca artysty estradowego nie jest wbrew pozo-
rom zajęciem łatwym.

Jednakże, żaden aktor estradowy nie wkładałby w swoją

pracę takiego wysiłku i zaangażowania, gdyby nie miał

wielkiej satysfakcji z tego, że daje radość innym. Dlatego
tak wielu artystów ceni sobie bezpośredni udział w spot-
kaniach z publicznością po przedstawieniu.
Ponieważ artysta estradowy często sam przygotowuje
tekst do swoich występów, to bardzo przydatną umiejęt-
nością jest łatwość wyrażania się w piśmie. Jeżeli sam

pisze swoje teksty, to powinien być wnikliwym obserwa-
torem i wykazać się zdolnościami analitycznymi. Jedną
z podstawowych zdolności, jaką powinna mieć osoba

wykonująca zawód aktora, jest łatwość zapamiętywa-
nia. Zdolność ta jest niezbędna do tego, aby być w stanie
nauczyć się dużej ilości tekstu w krótkim czasie. Oczy-
wiście nauczenie się tekstu na pamięć to nie wszystko.
Przede wszystkim liczy się to, co aktor będzie chciał

powiedzieć tym tekstem, a dokładniej, co będzie chciał

wyrazić. Do wyrażania emocji, uczuć, czyli tego, co widza
w występie najbardziej ciekawi potrzebna jest ekspresyj-
ność. Szczególnie ważną zdolnością u artysty estradowego
jest vis comica czyli naturalna zdolność do rozbawiania
ludzi. Artysta będąc w ciągłym ruchu, przemieszczając
się z jednego miejsca w inne, gdy zmienia się otoczenie,
w którym ma występować powinien posiadać zdolność
koncentracji uwagi w warunkach niesprzyjających skupie-
niu. Przy takim systemie pracy dochodzi duża dawka
stresu, napięcie może udzielać się wszystkim, z którymi
artysta estradowy współpracuje, czyli innym aktorom,
reżyserom, dlatego bardzo ważna jest odporność emocjo-
nalna. Szczególnie współpraca z reżyserem, który często
ma autorytarny sposób pracy wymaga tej odporności.

W pracy tej, ze względu na częste działania o charakterze

zespołowym bardzo przydatna jest umiejętność pracy
w grupie mimo, że znakomita większość aktorów jest
indywidualistami. U aktora estradowego, który często
samodzielnie przygotowuje swój program niesłychanie
ważna jest kreatywność do tworzenia nowych, oryginal-
nych pomysłów. Cecha ta także przydaje się do wymyśla-
nia i opracowywania nowych sposobów wyrażenia jakiejś
postaci.

Zmiana konwencji w trakcie przedstawienia, przejście

z wesołego, czasami wręcz rubasznego dialogu czy mono-
logu do poważnego tekstu czy piosenki, wymaga od
aktora zdolności wczuwania się w różne sytuacje i posta-
cie. Prócz tego aktor musi realizować wskazówki reżysera
i nie zrażać się wielokrotnością powtarzania tych samych
scen.

Dobry ogólny stan zdrowia jest ważny dla aktora, ponie-
waż jego podstawowym narzędziem pracy jest ciało.
Duża sprawność fizyczna może być przydatna, ponie-
waż pozwala aktorowi na poszerzenie jego możliwości

zagrania wielu ról. Szczególnie, jeżeli jest okazja zagrania
w filmie lub przedstawieniu, którego akcja jest niesły-
chanie dynamiczna, gdzie jest dużo ruchu, mogą okazać
się przydatne także umiejętności akrobatyczne. Nie ma
jakiegoś określonego typu fizycznego artysty estrado-
wego, przede wszystkim ze względu na różnorodność ról,
jakie mogą być grane. Pomimo tego, że duża sprawność
fizyczna poszerza znacznie możliwości pracy, to nie
jest wykluczone, aby zawód mogły wykonywać osoby
niepełnosprawne. Osoby mające dysfunkcje ruchowe
mogą doskonale radzić sobie z monologiem czy piosenką.

Zadania artystyczne, występy na estradzie są wykorzy-

stywane czasami jako elementy terapii u osób z różnymi
rodzajami niepełnosprawności.
Najlepszym sposobem zdobycia odpowiednich kwalifi-
kacji do wykonywania zawodu aktora estradowego jest

ukończenie uczelni artystycznej na kierunku aktorstwo.

Jak podkreśla wielu artystów, wyższa szkoła teatralna

jest najlepszą agencją artystyczną otwierającą szerokie
możliwości zatrudnienia. Rzetelne wykształcenie aktor-
skie zdobyte w renomowanych uczelniach daje szansę
na odniesienie sukcesu w zawodzie. Dlatego, jeżeli ktoś
myśli o wykonywaniu tego zawodu powinien zastano-
wić się nad podjęciem studiów na uczelni artystycznej
na kierunku aktorstwo. Poniżej dane kilku uczelni, na
których można zdobyć dyplom aktora:

-

Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza,

Warszawa, ul. Miodowa 22/24,

- Wydział Sztuki Lalkarskiej, Białystok, ul. Sienkiewicza,
- Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika

Solskiego, Kraków, ul. Straszewskiego 21/23 ,

-

Wydział zamiejscowy Aktorski i Lalkarski PWST

w Krakowie, Wrocław, ul. Powstańców Śląskich 22,

-

Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna

i Teatralna im. Leona Schillera, Łódź, ul. Targowa 61/63.

Istnieją także inne szkoły, które umożliwiają słuchaczom

nabycie umiejętności aktorskich:

- Policealne Studium Aktorskie, Olsztyn, ul. 1 Maja 4,
-

Państwowe Policealne Studium Wokalno-Aktorskie

im. Danuty Baduszko, Gdynia, ul. Plac Grunwaldzki 1 ,

- Policealne Studio Aktorskie Lart®studio – IX Prywatne

Liceum Ogólnokształcące (Prywatne), Kraków, ul. Brzo-

zowa 6.

Aby rozpocząć naukę w szkole artystycznej, po ukoń-

czeniu szkoły średniej należy przede wszystkim zdać
egzamin z predyspozycji do wykonywania zawodu. Egza-
min jest kilku etapowy. Komisja egzaminacyjna ocenia
zdolności, takie jak: poziom ekspresji kandydata, jego
warunki głosowe, sprawność fizyczną, zdolności wokalno-
muzyczne. Jednakże, szczególnie w takiej specjalizacji,
jaką jest uprawianie sztuki estradowej, istnieją oczywi-

ście odstępstwa typowego sposobu dojścia do zawodu.
Tak naprawdę do zaistnienia w zawodzie liczy się talent,

pracowitość i siła przebicia. Po kilku latach pracy można
także zdać egzamin aktorski eksternistyczny przed
komisją Związku Artystów Scen Polskich. Wielu artystów
estradowych jest tzw. amatorami (nie posiadają specjali-
stycznego wykształcenia w tej dziedzinie) i są uwielbiani
przez publiczność, a ich występy przyciągają zawsze
tłumy wielbicieli danej formy sztuki. Osoby, które myślą
o wykonywaniu zawodu artysty estradowego i wolałyby
zaistnieć na scenie nie przez typową drogę kształcenia,
mogą rozważyć uczestnictwo w licznych konkursach,
przeglądach kabaretowych lub wokalnych. Do najbar-
dziej znanych konkursów należy Przegląd Kabaretów

PAKA. Popisy laureatów tego konkursu niejednokrotnie

możemy oglądać na ekranach telewizora lub bezpośred-

18

nio podczas występów na scenie. Przykładem sukcesu
odniesionego w ten sposób może być popularność akto-
rów takich formacji jak: kabaret MUMIO z Katowic, czy
KABARET MORALNEGO NIEPOKOJU z Warszawy,
Kabaret Ani MRU MRU z Lublina.

Praca artysty estradowego odbywa się w różnych warun-

kach i w różnym miejscu. Jednego dnia przed południem
występ ma miejsce na małej scenie, np. w domu kultury,
a po południu przedstawienie może odbywać się w innym
zakątku kraju na scenie w teatrze. Bywa, że spektakle
odbywają się na estradzie na wolnym powietrzu, więc
artysta estradowy może pracować w zmieniających się
warunkach pogodowych.

Praca artysty estradowego jest pracą polegającą na inten-

sywnych kontaktach z ludźmi. Kontakty te odbywają się
na płaszczyźnie zawodowej, podczas przygotowywania
występu: z aktorami, reżyserem, producentem, oświet-
leniowcem, akustykiem. Innym rodzajem kontaktów są
spotkania z publicznością. Artysta estradowy, im częściej
występuje, szczególnie w programach emitowanych przez
telewizję, tym większą popularność zyskuje. A ta, z jednej
strony działa dopingująco na aktora, ale z drugiej strony
wiąże się z utratą prywatności. Artysta staje się rozpozna-
walny na ulicy i poza dużą satysfakcją zawodową, może
to być przeszkodą w realizowaniu zwykłych, codziennych
obowiązków.

Czas pracy artysty estradowego jest w zasadzie nienor-

mowany. Artysta nie siedzi codziennie na estradzie,
w teatrze, w telewizji w określonych godzinach. Pracując
nad przygotowaniem występu, przeznacza temu wiele
godzin swojego indywidualnego czasu. Potem odbywają
się próby z pozostałymi członkami zespołu, jeżeli arty-
sta nie występuje samodzielnie. Dodatkowy czas pracy
to także przygotowania bezpośrednio przed występem:
ustawianie oświetlenia, sprawdzanie nagłośnienia, ostat-
nie próby sceniczne. Jeżeli praca związana jest z wykony-
waniem jakiegoś zadania w filmie, to artysta w zależności
od scenariusza może wyjeżdżać na wiele dni w plener,
poza miejsce zamieszkania. Takie wyjazdy i sesje plene-
rowe mogą odbywać się w trudnych warunkach środowi-
skowych, takich jak nieprzyjemna pogoda czy trudne do
przewidzenia reakcje mieszkańców innych kultur.
Miejsca wykonywania zawodu artysty estradowego
są bardzo różne. Często artysta estradowy występuje
podczas festiwali, przeglądów kabaretowych. Może
zdarzyć się tak, że swoje zadania wykonuje także podczas
etatowej pracy w teatrze, jeżeli w repertuarze teatru na
stałe goszczą formy pozwalające realizować się artyście
estradowemu. Jednak, należy podkreślić, że wykony-
wanie zawodu artysty estradowego nie jest związane
z byciem na tak zwanym etacie. Rzadko kiedy aktor

estradowy jest związany z jednym miejscem pracy. Raz
może to być kontrakt na serię programów telewizyjnych,
a innym razem kontrakt na trasę objazdową po różnych
scenach na terenie kraju lub za granicą. Artysta estradowy
może także prowadzić konferansjerkę różnego rodzaju
imprez estradowych, takich jak: festiwale, konkursy czy
bale. Są pewne wspólne obszary zadań zawodowych dla
wszystkich specjalności aktorskich. Artysta estradowy
może np. pracować przy dubbingu, czyli może podkładać
głos do postaci występujących w zagranicznych filmach
fabularnych, w filmach dokumentalnych, być lektorem
lub użyczać głosu postaciom z filmów animowanych.

W gospodarce rynkowej ważnym przemysłem jest

reklama. Także i tutaj przy kręceniu filmów reklamo-
wych jest miejsce dla aktora, w tym dla aktora specjali-
zującego się w sztuce estrady. Zdarza się, że aktor estra-
dowy bierze udział w nagraniach słuchowisk radiowych,
czytając różnego rodzaju utwory literackie lub śpiewając
piosenki.
Do dodatkowych zajęć, jakimi może parać się aktor
estradowy, należy także nauczanie technik aktorskich
w szkołach artystycznych, na kursach zawodowych czy
warsztatach teatralnych organizowanych przez różnego
rodzaju instytucje kultury.

Aktor estradowy pomimo specjalizowania się w sztuce

estrady na pewno nie zrezygnuje z możliwości zagrania
roli w spektaklu teatralnym, w filmie fabularnym, serialu
telewizyjnym zwłaszcza w repertuarze komediowym.
Może także pracować jako reżyser w przygotowywa-
niu przedstawień w szkołach lub instytucjach kultury.

Zatrudniany jest także do prowadzenia amatorskiego

koła teatralnego, zespołu estradowego lub kabaretu.

Jeżeli ktoś jest zainteresowany informacjami o dzia-

łaniach Związku Artystów Scen Polskich duży ładu-
nek informacji może znaleźć na stronie internetowej

Związku... www.zasp.pl. Na stronie tej można znaleźć

szczegółowe informacje na temat tego, kto i w jaki sposób
może zostać członkiem ZASP-u. Dane adresowe ZASP-u,

Warszawa, Al. Ujazdowskie 45.
Warto zajrzeć na stronę Przeglądu Kabaretów PAKA:

www.paka.pl, gdzie można znaleźć informacje o aktual-
nych wydarzeniach związanych z Przeglądem..., trochę
informacji o historii oraz materiały multimedialne
z wcześniejszych edycji.
Śmiało można także polecić stronę internetową oraz
kontakt do jednego z organizatorów Przeglądu Kabare-
tów, czyli Stowarzyszenia Rotunda Centrum Kultury:
www.rotunda.pl, Kraków, ul. Oleandry 1.

19