mechanik operator pojazdow i maszyn rolniczych 723[03] z2 07 u

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Piotr Ziółek

Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych
w pojazdach i maszynach 723[03].Z2.07

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Andrzej Kulka
mgr inż. Piotr Nowak

Opracowanie redakcyjne:
inż. Piotr Ziółek

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 723[03].Z2.07
,,Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych w pojazdach i maszynach”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu mechanik – operator pojazdów i maszyn
rolniczych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Instalacja i wyposażenie elektryczne pojazdów

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Oświetlenie pojazdów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswajaniu wiedzy o zasadach i sposobach diagnozowania

i naprawiania układów elektrycznych w pojazdach i maszynach. Poradnik zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś opanować przed
przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z tym
poradnikiem,

−

materiał nauczania, który umożliwi samodzielne przygotowanie się do wykonywania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów,

−

pytania sprawdzające, które pomogą sprawdzić, czy opanowałeś podany materiał
nauczania z zakresu naprawiania części maszyn i urządzeń rolniczych,

−

ćwiczenia, które ułatwią nabycie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć.
W materiale nauczania zostały przedstawione zagadnienia dotyczące: organizacji

i wyposażenia stanowiska pracy, technologii diagnozowania i napraw instalacji elektrycznych
w pojazdach i maszynach stosowanych w rolnictwie. Przy wyborze treści pomoże
Ci nauczyciel, który wskaże zagadnienia szczególnie ważne, jak i pomocnicze potrzebne do
wykonywania zadań określonych dla zawodu operator pojazdów i maszyn rolniczych.
Do poszerzenia wiedzy powinieneś wykorzystać zamieszczoną w wykazie literaturę oraz
korzystać z innych źródeł informacji. W przypadku trudności z opanowaniem materiału lub
zrealizowaniem ćwiczenia poproś nauczyciela o pomoc.

Kolejnym etapem poznawania oraz uzupełniania i utrwalania zagadnień dotyczących

diagnozowania i naprawiania uszkodzonych instalacji elektrycznych w pojazdach i maszynach
rolniczych będzie wykonywanie ćwiczeń. Po wykonaniu ćwiczeń sprawdź poziom swoich
postępów rozwiązując Sprawdzian postępów, zamieszczony po ćwiczeniach. W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz na nie wstawiając X w odpowiednie miejsce.

Przykładowy zestaw zadań testowych zamieszczony jest w rozdziale 5 tego poradnika.

Zawiera on instrukcję, w której wyjaśniono tok przeprowadzania sprawdzianu, przykładową
kartę odpowiedzi, w której, w odpowiednich miejscach zaznacz odpowiedzi na pytania; będzie
to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez nauczyciela.

W czasie zajęć dydaktycznych musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych i ochrony środowiska zgodnie
z obowiązującymi normami prawnymi.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

723[03].Z2

Eksploatacja pojazdów rolniczych

723[03].Z2.01

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

723[03].Z2.02

Stosowanie technik kierowania

pojazdem i wykonywanie czynności

kontrolno – obsługowych

723[03].Z2.03

Diagnozowanie i naprawa

układów silnika

723[03].Z2.04

Diagnozowanie i naprawa

układów napędowych

pojazdów

723[03].Z2.05

Diagnozowanie i naprawa

układów kierowniczych,

jezdnych, zawieszenia

i hamulcowych

723[03].Z2.06

Diagnozowanie i naprawa

układów hydraulicznych,

pneumatycznych

i urządzeń zaczepowych

723[03].Z2.07

Diagnozowanie i naprawa

układów elektrycznych

w pojazdach i maszynach

723[03].Z2.08

Wykonywanie przeglądów

technicznych i obsługi sezonowej

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

czytać ze zrozumieniem informacje przedstawione w formie opisu, instrukcji, rysunków,
szkiców, wykresów, dokumentacji technicznej,

−

rozpoznawać elementy, zespoły i układy na rysunkach, schematach, zgodnie z instrukcją,

−

określać funkcje zespołów i układów,

−

wykonywać proste szkice i rysunki części i zespołów maszyn,

−

nazywać i użytkować narzędzia,

−

organizować stanowisko pracy do diagnostyki, naprawy i obsługi sprzętu technicznego
zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

radzić sobie w sytuacjach problemowych,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

podejmować decyzje dotyczące wyboru technologii naprawy,

−

podejmować decyzje zawodowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

−

skutecznie komunikować się z innymi uczestnikami procesu pracy,

−

oceniać własną pracę,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

przewidywać i wskazywać zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska
przyrodniczego,

−

udzielać pomocy ofiarom wypadków przy procesie pracy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować instalacje elektryczne pojazdów samochodowych, ciągników i maszyn
rolniczych,

−

odczytać schematy instalacji elektrycznych pojazdów i maszyn rolniczych,

−

objaśnić budowę, działanie i czynności obsługowe akumulatorów, prądnic, alternatorów,
rozruszników i silników elektrycznych,

−

sprawdzić działanie źródeł światła, odbiorników, układów kontrolno – pomiarowych
i sterujących pojazdów i maszyn rolniczych,

−

wykonać ładowanie akumulatorów,

−

wyregulować ustawienie świateł głównych pojazdów,

−

wykryć usterki elektrycznego wyposażenia pojazdu,

−

dokonać naprawy układów elektrycznych,

−

zastosować przepisy bhp podczas diagnozowania i naprawy układów elektrycznych
w pojazdach i maszynach.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Instalacja i wyposażenie elektryczne pojazdów

4.1.1. Materiał nauczania

Wyposażenie pojazdów jak i wyposażenie maszyn wymaga zastosowania urządzeń

zasilanych napięciem elektrycznym. Do zasilania urządzeń wykorzystuje się instalację
elektryczną. W pojazdach i maszynach rolniczych najczęściej instalacja elektryczna jest
zasilana napięciem stałym o wartości 12 V. Instalacje o zasilaniu 24 V stosowane są
w pojazdach ciężkich, z silnikami o dużej mocy. Wynika to z większego zapotrzebowania na
energię przez urządzenia elektryczne w jakie jest wyposażony pojazd oraz ma to na celu
zmniejszenie wartości pobieranego prądu, zmniejszenie przekroju przewodów. Instalacja
elektryczna składa się z następujących części:

−

źródło prądu,

−

przewody elektryczne,

−

elementy zabezpieczenia,

−

elementy automatyki,

−

osprzęt kontrolno pomiarowy,

−

odbiorniki prądu.

Budowa akumulatora została opisana w poradniku do jednostki modułowej 723[03].O1.06.
Budowa prądnicy, jako źródła prądu w pojazdach została opisana w poradniku do jednostki
modułowej 723[03].O1.07.

Prądnica została zastąpiona przez alternator który ma większą wydajność elektryczną oraz

posiada mniejsze gabaryty i wagę. Prądnice zostały zastąpione przez alternatory, również
z powodu dłuższej ich żywotności, która wynika z ich konstrukcji, ponieważ prąd wytwarzany
w alternatorze powstaje w nieruchomych elementach uzwojenia, a nie w wirniku jak
w prądnicy. Alternator wytwarza prąd przemienny, który jest przetwarzany na prąd stały za
pomocą układu prostowniczego - mostka składającego się z diod.

Zalety alternatora spowodowały, że jest on obecnie stosowany pojazdach jako podstawowe

źródło prądu, pozwalające zaspokoić zapotrzebowanie na energię elektryczną odbiorników
w pojeździe, a także zasilić urządzenia i maszyny podłączane do instalacji elektrycznej
pojazdu. W celu zapewnienia współpracy z akumulatorem, który wymaga zasilania (ładowania)
napięciem stałym, alternator posiada wbudowany prostownik na diodach krzemowych.
Alternator (rys. 1) może zawierać wbudowany regulator napięcia. Jeśli alternator nie posiada
wbudowanego regulatora, wymaga wówczas regulatora zewnętrznego. Takie rozwiązania były
stosowane w starszych konstrukcjach.

Układ prostowania prądu posiada często oddzielne diody do prostowania prądu głównego

i oddzielne 3 diody do prostowania prądu używanego do wzbudzania alternatora (alternator 9-
diodowy). Układ taki zapewnia, podczas małych obrotów silnika spalinowego lub przy
włączonej instalacji elektrycznej, że wirnik alternatora nie jest magnesowany i nie pobiera
prądu z akumulatora, jak to się dzieje w prądnicach lub alternatorach 6-diodowych.
W nowoczesnych samochodach układ prostowania i regulator poziomu wzbudzania, zwany
regulatorem napięcia, są instalowane w alternatorze.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Budowa alternatora: 1 – dioda prostownicza prądowa, 2 – radiator diod prostowniczych masowych,

3 – pierścień ślizgowy uzwojenia wzbudzenia, 4 – uzwojenie trójfazowe stojana, 5 i 6 – łożyska toczne
wałka magneśnicy, 7 – szczotka, 8 – jarzmo stojana, 9 – rdzeń pazurowy magneśnicy, 10 – wentylator,
[www.pl.wikipedia.org

]

Przewody elektryczne służą do rozprowadzania energii elektrycznej ze źródła prądu

w pojazdach i maszynach do odbiorników oraz urządzeń kontrolno pomiarowych. Najczęściej
stosowaną przewody miedziane. Są to linki o średnicy najczęściej od 0,5 do 2,0 mm izolowane
pojedynczo. Przewody rozprowadzane są wiązkami, po kilka linek zgrupowanych ze sobą za
pomocą izolacji ochronnej w postaci przewodu gumowego lub innych o różnych średnicach
(karbowana rurka plastikowa). Izolacja ochronna ma na celu zabezpieczenie przewodu przed
zerwaniem oraz uszkodzeniem izolacji linki. Najczęściej występującymi uszkodzeniami są:

−

przerwanie przewodu,

−

uszkodzenie izolacji,

−

utlenienie przewodu,

−

poluzowanie złączy.
Przerwanie przewodu to uszkodzenie typowe dla maszyn doczepianych i przyczep.

Nieprawidłowo zabezpieczone przewody lub nieuwaga operatora powodują zerwanie
przewodów instalacyjnych, co w rezultacie przynosi brak zasilania odbiorników elektrycznych.
Uszkodzenia izolacji przewodów, szczególnie prądowych, powodują zwarcia i przebicia
prądowe czego skutkiem jest nieprawidłowa praca odbiorników prowadząca do uszkodzenia
odbiorników. Utlenianie się przewodów jest uszkodzeniem najbardziej niepożądanym
w instalacji elektrycznej. Na powierzchni przewodu, pod izolacją, zachodzi reakcja chemiczna
podczas której powstają tlenki metalu, z którego wykonany jest przewód. Tlenki słabo
przewodzą prąd, a w przypadku nadmiernej ich ilości dochodzi do zaniku przewodzenia

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

napięcia. Uszkodzenie to nie jest widoczne podczas oględzin i przysparza wielu kłopotów
podczas wykrywania usterek. Linka miedziana, pod wpływem reakcji chemicznej utlenia się
i przerywa się wewnątrz izolacji To uszkodzenie jest możliwe do wykrycia jedynie miernikiem
elektrycznym lub kontrolką. Diagnostyka polega na tym, że sprawdzamy, czy przewód
przewodzi prąd, jaki stawia opór. Często zdarza się tak, że kiedy poruszymy przewód, to
wskazuje on prawidłowy przepływ energii elektrycznej, a kiedy pozostawimy, przepływ energii
zostaje przerwany.

Nieprawidłowa eksploatacja instalacji elektrycznej polega najczęściej na zabrudzeniu

instalacji, złącz, zamoczeniu, złym przytwierdzeniu przewodów do konstrukcji pojazdu,
maszyn. Zamoczenie nadmierne instalacji np. podczas mycia powoduje zwarcia i przepięcia co
może skutkować unieruchomienie pojazdu. Podczas mycia pojazdów musimy zwracać uwagę,
czy instalacja elektryczna jest wystarczająco osłonięta od wody i zabrudzeń zewnętrznych.
Producenci stosują przewody ochronne, w których jest prowadzona instalacja elektryczna,
jednak podczas nieprawidłowej eksploatacji ochrony są uszkadzane mechanicznie i przestają
pełnić rolę ochronnika instalacyjnego. Kolejnym błędem są przewody luźno spoczywające, nie
przytwierdzone do konstrukcji. Jest to częsta przyczyna uszkodzenia instalacji elektrycznej na
skutek mechanicznego przetarcia, urwania przewodów. Przewody nie przytwierdzone
poruszają się, nadmiernie drgają podczas pracy pojazdu czy też maszyny, w skutek czego
następuje mechaniczne uszkodzenie linki wewnątrz izolacji przewodu.

Zabezpieczenia w pojazdach i maszynach to kolejny element instalacji, najczęściej jako

bezpieczniki, znajdujące się w instalacji przed odbiornikami. Każdy z odbiorników posiada
inne parametry elektryczne, dlatego też każdy odbiornik posiada inne parametry zabezpieczeń.
Głównym celem stosowania bezpieczników jest zabezpieczenie odbiorników przed zwarciem
i nadmiernym, gwałtownym dopływem prądu, który może spowodować uszkodzenie
odbiornika. Bezpieczniki umieszczone są najczęściej na konsoli, zebrane w jednym miejscu,
ułatwia to eksploatację instalacji elektrycznej – nie musimy poszukiwać zabezpieczeń po całej
maszynie czy pojeździe, tylko mamy je umieszczone (zgrupowane) w jednym miejscu.
W niektórych instalacjach możemy spotkać zabezpieczenia zamontowane bezpośrednio na
przewodach w zabudowanych osłonach, lub zgrupowane w kilku skrzynkach bezpieczników.
Często jest to stosowane do instalacji zasilającej dodatkowe wyposażenie pojazdu lub maszyny
(konstruktor/projektant nie przewidział na konsoli miejsca na dodatkowy bezpiecznik), które
wymaga jednak zabezpieczenia prądowego. Bezpieczniki mają różne kształty.

Rys. 2. Bezpieczniki [www.pl.wikipedia.org]

Parametry bezpieczników są umieszczone na obudowie (wartości określone w amperach),

a dla ułatwienia ich rozróżniania są oznakowane kolorami. Każdy z kolorów jest
odpowiednikiem danej wartości wyrażonej w amperach. Wyróżniamy 11 podstawowych
wartości prądów i odpowiadających im kolorów bezpieczników:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Oznakowanie kolorami elementów zabezpieczających (bezpieczników) [opracowanie własne]

Lp.

Oznakowanie/kolor

Wartość parametru (A)

Czarny

Szary

Fioletowy

Różowy

Beżowy

Brązowy

7,5A

Czerwony

10A

Niebieski

15A

Żółty

20A

Bezbarwny lub biały

25A

Zielony

30A

Kolejnymi elementami instalacji są przekaźniki, styczniki, regulatory napięciowe,

kontrolki, lampki kontrolne, sygnalizatory dźwiękowe. Wszystkie te urządzenia pozwalają na
monitorowanie instalacji elektrycznej oraz załączenie i wyłączanie odbiorników oraz
sygnalizowanie o tych czynnościach operatorowi w postacie znaków świetlnych lub
dźwiękowych. Urządzenia kontrolno pomiarowe są nieodłączną częścią pojazdów i maszyn. Za
pomocą tej aparatury jesteśmy w stanie określić czy pojazd lub maszyna posiada prawidłowe
parametry pracy i czy praca wykonywana przez maszynę lub pojazd jest właściwa. Odbiorniki
prądu w pojazdach można podzielić w zależności od pobieranej mocy. Odbiorniki prądu to
urządzenia sterujące, napędzające, sygnalizujące, oświetlające. Typowymi odbiornikami prądu
w pojazdach są:

−

oświetlenie pojazdu (wszelkiego rodzaju żarówki dające światło np. światła pozycyjne,
drogowe, przeciwmgielne, podświetlenie deski rozdzielczej, podświetlenie kabiny itd.),

−

lampki kontrolne (wszelkiego rodzaju żarówki dające sygnały świetlne),

−

silniki elektryczne napędzające mechaniczne elementy,

−

wentylatory, dmuchawy,

−

podgrzewacze (np. szyb, lusterek, siedzeń),

−

silnik napędowy wycieraczki szyb,

−

spryskiwacz szyby,

−

klimatyzacja,

−

silnik sterujący elektrycznymi lusterkami,

−

sterowanie elektrycznymi szybami,

−

zapalniczka,

−

akumulator (po rozruchu silnika spalinowego akumulator staje się odbiornikiem prądu),

−

radio oraz nagłośnienie,

−

przekładniki napięciowe (przetwarzają napięcie z 12 V na 24 V oraz na 230 V – stosowane
do zasilania urządzeń zewnętrznych wymagających wyższego napięcia),

−

maszyny przyczepiane – podłączane od instalacji pojazdu (wykorzystujące źródło energii
pojazdu do zasilania własnego oświetlenia i osprzętu),

−

wszystkie elementy dodatkowe instalacji wewnętrznej i zewnętrznej pojazdu wymagające
zasilenia energia elektryczną.

Odbiornikiem dużej mocy jest rozrusznik silnika spalinowego. Jest to odbiornik który

wymaga dużego prądu podczas rozruchu silnika spalinowego, a źródłem jego zasilania jest
akumulator.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Budowa rozrusznika jest prosta ponieważ jest to silnik elektryczny wyposażony

dodatkowo w układ sprzęgający i elektromagnes umożliwiający współpracę z napędem silnika
spalinowego. Rozrusznik składa się z wirnika, zbudowanego z pakietu blach odizolowanych od
siebie. Wirnik jest umieszczony wewnątrz stojana, zamocowany na łożyskach ślizgowych.
Uzwojenia poszczególnych sektorów spotykają się na jednym z końców wirnika. Poprzez
komutator i szczotki dociskane do komutatora, mają kontakt z zewnętrznym zaciskiem
prądowym. Stojan, umieszczony w obudowie wyposażony jest w uzwojenia tworzące
elektromagnes, wytwarzający pole magnetyczne, umożliwiające ruch wirnika po
doprowadzeniu napięcia. Rozrusznik zasilany jest wprost z akumulatora, a ponieważ ma bardzo
duży pobór prądu, połączony jest z baterią przy pomocy przewodu o dużej średnicy.
Uruchomienie rozrusznika odbywa się za pośrednictwem przekaźnika, sterowanego sygnałem
elektrycznym prowadzonym równolegle, ale znacznie cieńszym przewodem z tego samego
zacisku akumulatora poprzez bezpiecznik, włącznik zapłonu (stacyjkę) i włącznik rozrusznika.
Układ sprzęgający, jako systemy mechaniczny lub mechaniczno-elektryczny pozwala
wprowadzić rozrusznik do pracy (obracanie wałem korbowym) i wycofanie go ze współpracy
z układem korbowym po uruchomieniu silnika. Można zapewnić to poprzez elektromagnes
i koło zębate na specjalnym wieloklinie śrubowym, które po dokonaniu rozruchu cofane jest
w stronę rozrusznika dzięki sprężynie. Stosuje się również inne rozwiązania, wykorzystujące
np. mechanizmy rolkowe. Niezależnie od typu mechanizmu zazębiającego, przełożenie
rozrusznik-silnik, jest tak dobrane, by zwiększyć moment obrotowy generowany przez
rozrusznik. Poruszanie całego układu korbowego i współpracujących z nim mechanizmów
wymaga pokonania dużych oporów, zwłaszcza gdy silnik jest zimny. Przełożenie rozrusznik-
silnik wahają się od 10:1 do 20:1.

Naprawa rozrusznika (silnika elektrycznego) polega na zdiagnozowaniu, wykryciu usterki

i wymianie bądź regeneracji uszkodzonych elementów. Przed przystąpieniem do naprawy
rozrusznika należy go wymontować z silnika pojazdu czy maszyny. W nowych konstrukcjach
pojazdu ten proces jest utrudniony poprzez złożoną budowę silnika, obudowanie dodatkowym
osprzętem, z którym współpracuje rozrusznik. Podczas naprawy należy w pierwszej kolejności
zawsze odłączyć przewód zasilający, łączący go bezpośrednio z akumulatorem.

Odbiorniki prądu stosowane w pojazdach są tak zróżnicowane pod względem budowy, że

nie sposób opisać je wszystkie. Cechą wspólną łączącą je, jest zasilanie za pośrednictwem
instalacji i elementów dodatkowych (zabezpieczeń) energią elektryczną.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są główne elementy instalacji elektrycznej w pojazdach?
2. Wyjaśnij, co to jest odbiornik elektryczny?
3. Jakie są źródła prądu w pojazdach?
4. Jakie są rodzaje odbiorników elektrycznych?
5. Jaką rolę pełnią bezpieczniki w instalacji elektrycznej?
6. Jakie sa kolory bezpieczników i co one oznaczają?
7. Jakie są typowe uszkodzenia instalacji elektrycznej?
8. Wyjaśnij co oznacza że przewód „utlenił się”?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj sprawdzenia stanu technicznego bezpieczników w ciągniku marki New Holland.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) zaplanować tok postępowania,
3) odszukać panel z bezpiecznikami w pojeździe,
4) dokonać kontroli zabezpieczeń,
5) ocenić wykonane ćwiczenie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy marki New Holland,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

multimetr.

Ćwiczenie 2

Dokonaj pomiaru napięcia na zaciskach akumulatora i zapisz uzyskane wartości gdy:

a) silnik pojazdu jest w stanie spoczynku,
b) silnik pojazdu jest uruchomiony a główne odbiorniki prądu są powyłączane,
c) silnik pojazdu pracuje a odbiorniki główne prądu są uruchomione.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić materiały i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zaplanować tok postępowania,
3) dokonać pomiarów zgodnie z zaleceniami zadania,
4) zapisać w punktach uzyskane wartości pomiarów,
5) wyciągnąć wnioski,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dowolny pojazd ze sprawnie działającą instalacją elektryczną,

−

woltomierz cyfrowy lub analogowy,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

dokumentacja instalacji elektrycznej w pojeździe.

Ćwiczenie 3

Podłączona prawidłowo przyczepa do ciągnika rolniczego nie posiada napięcia w instalacji

elektrycznej. Oświetlenie przyczepy jest niesprawne. Wtyka oświetlenia przyczepy jest
podpięta do gniazda zasilania zewnętrznego ciągnika. Sprawdź instalację przyczepy, wykryj
usterki i usuń je.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić przybory i materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować narzędzia do naprawy instalacji elektrycznej,
4) zaplanować tok postępowania,
5) rozpoznać usterki,
6) usunąć usterki,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy, przyczepa wyposażona w oświetlenie,

−

multimetr,

−

narzędzia niezbędne do naprawy instalacji elektrycznej,

−

instrukcja obsługi ciągnika, instrukcja obsługi przyczepy.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rodzaje źródeł prądu w pojazdach?



2) wyjaśnić, jakie są kolory bezpieczników i co oznaczają?



3) określić zadania instalacji elektrycznej w pojazdach i maszynach?



4) wymienić podstawowe elementy instalacji elektrycznej w pojazdach?



5) rozpoznać odbiorniki prądu w pojazdach i maszynach?



6) wyjaśnić, jak diagnozowany jest akumulator?



7) scharakteryzować, jak zbudowana jest instalacja elektryczna

w pojazdach?



8) wyjaśnić, do czego służy aparatura kontrolno pomiarowa w pojazdach

i maszynach?



,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych

4.2.1. Materiał nauczania

Diagnostyka zajmuje się oceną stanu technicznego maszyny poprzez badanie właściwości

procesów roboczych i towarzyszących pracy maszyny, a także poprzez badanie właściwości
wytworów maszyny. Wykrywanie usterek w układach elektrycznych i ich usuwanie jest
w niektórych przypadkach pracochłonne ze względu na dużą liczbę czynności kontrolno
pomiarowych, jakie trzeba wykonać aby zlokalizować usterkę i ją usunąć. Najczęściej
spotykane niedomagania w instalacji elektrycznej dotyczą:

−

akumulatora,

−

alternatora,

−

rozrusznika,

−

oświetlenia pojazdu,

−

zabezpieczenia instalacji wraz z przekaźnikami (automatyka),

−

uszkodzenie kabli.

Akumulator w pojeździe służy głównie do rozruchu pojazdu i jest to kryterium

podstawowe podczas dobierania jego parametrów (pojemności) do pojazdu. Sprawność
akumulatora sprawdzamy poprzez pomiar napięcia na zaciskach akumulatora. Typowy
akumulator posiada 6 segmentów nazywanych celami. Każda z cel posiada napięcie 2,1 V,
a więc sprawny akumulator powinien posiadać napięcie na zaciskach o wartości 12.6 V.
Pomiaru możemy dokonać za pomocą miernika cyfrowego, analogowego lub bardzo
popularnego na rynku miernika uniwersalnego – multimetra.

Rys. 3. Multimetr – uniwersalny przyrząd pomiarowy [www.pl.wikipedia.org]

Bardzo ważny jest pomiar napięcia, gdy pobierany jest prąd rozruchowy, gdyż w tym

samym czasie z akumulatora jest zasilany układ zapłonowy w silnikach z zapłonem iskrowym
Jest to możliwe do wykonania za pomocą próbników akumulatorów samochodowych. Spadek
napięcia w instalacji poniżej 10 V podczas rozruchu, może spowodować brak zapłonów,
a także niedostateczną prędkość obrotowa silnika, która jest potrzebna do zainicjowania
samoczynnej pracy silnika. Stan techniczny akumulatora również sprawdzamy podczas jego
oględzin. Prawidłowo „wyglądający” akumulator nie powinien posiadać pęknięć obudowy,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wycieków elektrolitu, zaciski powinny być stabilnie przytwierdzone do obudowy
(nie naderwane). Kolejnym parametrem świadczącym o prawidłowym funkcjonowaniu
akumulatora jest poziom elektrolitu w celach oraz jego stężenie (gęstość). Poziom elektrolitu
w poszczególnych celach powinien być na takim poziomie, aby płyty były całkowicie
zanurzone w elektrolicie. Zagęszczenie elektrolitu sprawdza się za pomocą areometru (rys. 4).

Rys. 4. Areometr – przyrząd do pomiaru gęstości elektrolitu [www.pl.wikipedia.org]

Gęstość elektrolitu w pełni naładowanego akumulatora w każdej z cel powinna wynosić

1,28 G/cm

. Akumulator powinien być raz na pół roku wyjęty z pojazdu i skontrolowany,

a w przypadku potrzeby należy uzupełnić elektrolit wodą destylowaną oraz powinien być
doładowany prostownikiem, jeśli tego wymaga. Na rynku są dostępne również akumulatory
bezobsługowe. Akumulatory tego typu nie są wyposażone w otwory umożliwiające
uzupełnienie elektrolitu (wodą destylowaną). Niektóre firmy produkujące akumulatory używają
sloganu handlowego „akumulator bezobsługowy”, jednak baterie tak nazywane posiadają
otwory do uzupełniania elektrolitu i nie są typowymi akumulatorami bezobsługowymi.

Sprawnie działający akumulator powinien pokryć zapotrzebowanie na energię elektryczną

podczas poboru energii przez rozrusznik w trakcie rozruchu silnika spalinowego. Akumulator,
po rozruchu silnika spalinowego staje się odbiornikiem prądu.

Alternator to kolejne źródło prądu w pojazdach mające za zadanie wytworzyć taką ilość

energii aby zaspokoić zapotrzebowanie odbiorników w pojeździe na energie elektryczną.
Alternator dostarcza do układu napięcie do instalacji (akumulatora), poprzez układ
prostowniczy składający się z diod krzemowych, a także regulator napięcia o 2 V większe, niż
posiada akumulator naładowany, czyli 14.6 V. Wartość napięcia dostarczanego do akumulatora
podczas pracy silnika powinna zawierać się od 14.6 V do 15.2 V. W ten sposób akumulator jest
doładowywany podczas pracy silnika, co sprawia że akumulator jest w ciągłej dyspozycji.

Typowym uszkodzeniem alternatora, najczęściej występującym, jest uszkodzenie układu

prostowniczego składającego się z diod krzemowych.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Diody krzemowe stosowane w alternatorach [www.pl.wikipedia.org]

Wadliwa praca układu prostowniczego powoduje przepalenie zabezpieczeń i brak napięcia

w instalacji elektrycznej pojazdu. W pierwszej chwili taki stan awarii jest sygnalizowany
poprzez lampkę kontrolną na pulpicie, która ma symbol akumulatora i jest barwy czerwonej.
W chwili gdy nie ma napięcia w instalacji elektrycznej lub jest jej gwałtowny spadek lampka
powinna się świecić. Jest to sygnałem, że źródło prądu (alternator) nie wytwarza napięcia.
W niektórych przypadkach bywa tak, że podczas przepalenia układu prostowniczego ulega
uszkodzeniu lampka kontrolna (przepala się) uszkodzenie nie jest sygnalizowane.

Wykrycie tego typu uszkodzenia jest bardzo proste – wystarczy dokonać pomiaru

miernikiem (woltomierzem) na zaciskach alternatora sprawdzając wielkość napięcia podczas
pracy alternatora. Uszkodzony układ nie będzie wytwarzał napięcia.

Kolejnym, często spotykanym przypadkiem uszkodzenia alternatora, jest jego układ

napędowy. Alternator jest napędzany przez przekładnię pasową od silnika spalinowego.
Uszkodzenie przekładni pasowej lub jej niedomagania powodują, że alternator nie generuje
napięcia. Usterkę wykrywamy poprzez oględziny przekładni pasowej, sprawdzając:

−

czy przekładnia posiada pasek (brak paska na skutek przerwania powoduje braku napędu
alternatora),

−

czy pasek znajduje się na przekładni w prawidłowym położeniu (w rowkach kół
pasowych),

−

stan techniczny paska (czy nie jest postrzępiony lub naderwany),

−

stan naprężenia paska klinowego napędzającego alternator (pasek nie może się ślizgać
podczas pracy przekładni – podczas poślizgu wydaje dźwięk „piszczy”).

Kolejnym niedomaganiem alternatorów jest regulator napięcia. Jest to urządzenie

wbudowane w alternator. W starszych konstrukcjach regulator napięcia był montowany
oddzielnie, ponieważ posiadał większe gabaryty. W obecnych konstrukcjach jest
wbudowywany w korpus alternatora tak, aby w łatwy sposób można było go demontować.

Regulator odpowiedzialny jest za utrzymywanie napięcia generowanego przez alternator

na stałym poziomie, bezpiecznym dla instalacji elektrycznej pojazdu i odbiorników tego
napięcia bez względu na prędkość obrotową, która jest zmienna podczas pracy silnika
spalinowego. Uszkodzenie regulatora objawia się poprzez spadek energii elektrycznej
w instalacji, na skutek przepalenia zabezpieczenia instalacyjnego z powodu gwałtownego
chwilowego wzrostu wartości natężenia prądu. Wykrycie tej usterki polega na pomiarze na
zaciskach alternatora napięcia i sprawdzeniu układu prostowniczego czy przepuszcza napięcie.
Naprawa polega na wymianie elementu.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Regulator napięcia wbudowywany w korpus alternatora [www.pl.wikipedia.org]

Uszkodzenie rozrusznika jest przyczyną braku możliwości uruchomienia silnika

spalinowego. Uszkodzenie rozrusznika musi być niezwłocznie usunięte ze względu na
konieczność szybkiego uruchomienia pojazdu w każdych warunkach (na skrzyżowaniu dróg).
Doraźnie, mogą być stosowane inne sposoby uruchamiania silnika np. w przypadku
rozładowania akumulatora. Rozrusznik zbudowany jest jak silnik elektryczny, z układem
sprzęgającym, więc uszkodzenia rozrusznika są typowymi uszkodzeniami jak dla silników
elektrycznych. Typowymi usterkami rozrusznika są:

−

zawieszenie szczotek,

−

przepalenie uzwojenia,

−

zatarcie łożysk ślizgowych,

−

przepalenie komutatora,

−

uszkodzenie mechaniczne uzwojeń wirnika jak i stojana,

−

uszkodzenie cewki podtrzymującej,

−

uszkodzenie mechanizmu sprzęgającego rozrusznik z kołem zamachowym silnika
spalinowego,

−

uszkodzenie instalacji doprowadzającej energię elektryczną ze źródła prądu do
rozrusznika.
Diagnozowanie rozrusznika zaczynamy od podłączenia go bezpośrednio do źródła prądu.

Jeśli nie pracuje (brak jest ruchów obrotowych), wiemy na pewno, że jest uszkodzony,
ponieważ wyeliminowano ewentualne usterki w elektrycznym układzie włączającym. Należy
go wymontować z silnika i dokonać naprawy. Rozruszniki posiadają zróżnicowaną budowę
pod względem wymiarów. Im większy jest silnik spalinowy tym większe ma wymiary
gabarytowe, a także moc elektryczną posiada rozrusznik. Przyczyną tego jest zapotrzebowanie
większej energii do rozruchu przez duże silniki spalinowe. Producenci jednak dążą do
miniaturyzacji i starają się aby nowe konstrukcje rozruszników były jak najmniejsze, a ich moc
była jak największa, odpowiednia do potrzeb.

Zabezpieczenia instalacji są niezbędnym elementem do uchronienia odbiorników przed

uszkodzeniem, pojazdu lub maszyny. Bezpieczniki są zgromadzone w jednym miejscu
w pojeździe. Jest to konsola zamknięta w obudowie, na której znajdują się ponumerowane
gniazda bezpiecznikowe i stycznikowe, w których umieszczone są bezpieczniki
odpowiedzialne za zabezpieczenie poszczególnych odbiorników. Uszkodzenie bezpiecznika
polega na jego przepaleniu. Usterkę tą wykrywamy poprzez oględziny wizualne (przepalone
włókno oznacza uszkodzenie) lub przy użyciu miernika sprawdzamy czy element
zabezpieczający przepuszcza prąd. Uszkodzone elementy wymieniamy bezwzględnie na nowe

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

o takich samych parametrach. W przypadku, gdy usterka zabezpieczenia powtórzy się musimy
zlokalizować przyczynę uszkodzenia zabezpieczenia instalacyjnego i usunąć ją, przed
włożeniem nowego, sprawnego bezpiecznika.

Energia elektryczna jest rozprowadzana do odbiorników za pomocą przewodów

elektrycznych które ulegają uszkodzeniu. Uszkodzenia mechaniczne przewodu są
spowodowane najczęściej przez nieprawidłową eksploatację okablowania. Osłony kabli są
zniszczone lub mocowanie kabli zostaje uszkodzone. Wykrycie takiej usterki sprawdzamy
metodą wizualną lub za pomocą miernika sprawdzając czy określony przewód przewodzi prąd.

W przypadku uszkodzenia izolacji uzupełniamy ją za pomocą dostępnych taśm

izolacyjnych lub izolacji termokurczliwych (rurki plastikowe o niewielkiej średnicy naciągane
na przewód, które po podgrzaniu za pomocą np. zapalniczki kurczą się). Uszkodzone
mocowania okablowania, bezwzględnie muszą być naprawione lub zastąpione innymi
uchwytami mocującymi kable w sposób trwały. Utlenianie przewodów powstaje na skutek
reakcji chemicznej miedzi i tlenu. Powoduje to spadek napięcia na przewodzie w skutek czego
odbiornik nie jest prawidłowo zasilany. Usterkę wykrywamy za pomocą miernika lub
kontrolki. Sprawdzamy czy przewód przewodzi prąd, jaki jest opór przewodzenia. Zdarzają się
sytuacje kiedy to przewód przewodzi prąd a po jego poruszeniu następuje zanik przewodzenia.
Usterkę usuwamy poprzez wymianę odcinka przewodu. Uszkodzony odcinek należy usunąć,
wstawiając odcinek dobrego przewodu, o tym samym przekroju lub najlepiej, gdy wymienimy
cały przewód na nowy. W razie usterki występującej w kilku żyłach jednocześnie wymieniamy
całą wiązkę przewodów.

W samochodowych instalacjach elektrycznych, występują napięcia bezpieczne 12 V i 24 V

w zależności od typu instalacji. Występują również napięcia niebezpieczne dla zdrowie i życia
człowieka. Dotknięcie części znajdujących się pod napięciem niebezpiecznym (np. cewki
zapłonowej), przebicia napięciowe spowodowane uszkodzeniami izolacji (np. przegryzieniem
izolacji przewodów zapłonowych przez gryzonie) grozi porażeniem elektrycznym. Dotyczy to
obwodu wtórnego układu zapłonowego, wiązki przewodów i złączy wtykowych, instalacji
oświetleniowej oraz przyłączy do urządzeń diagnostycznych.

Zasady bezpieczeństwa podczas napraw instalacji elektrycznych:

−

przewody z uszkodzoną izolacją należy wymienić (np. przewody połączeniowe do
akumulatora),

−

przed włączeniem zapłonu, urządzenie diagnostyczne należy połączyć z masą elektryczną
silnika lub zaciskiem (B-) akumulatora,

−

wszelkie czynności w samochodowej instalacji elektrycznej należy wykonywać tylko przy
wyłączonym zapłonie. W szczególności dotyczy to takich czynności, jak np.: podłączanie
urządzeń diagnostycznych, wymiana części w instalacji zapłonowej, demontaż zespołów
(np. akumulatora) itd.,

−

czynności kontrolne i regulacyjne należy wykonywać w miarę możliwości tylko przy
wyłączonym zapłonie i zatrzymanym silniku,

−

podczas wykonywania czynności kontrolnych i regulacyjnych, przy włączonym zapłonie
lub pracującym silniku, nie dotykać części znajdujących się pod napięciem. Dotyczy to
wszystkich przewodów przyłączeniowych urządzeń diagnostycznych oraz przyłączy
zespołów badanych na stanowiskach diagnostycznych,

−

zwrócić uwagę przy pracy z narzędziami – nie doprowadzać do zwarć, zawsze zdejmować
najpierw zacisk ujemny z akumulatora,

−

podczas regulacji, gdy pracuje silnik szczególną uwagę należy zwrócić na elementy
mechaniczne będące w ruchu, np. pasek klinowy, wentylator.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas obsługi akumulatorów istnieje niebezpieczeństwo kontaktu z kwasami. Kwasy

w kontakcie z niezabezpieczoną skórą powodują silne poparzenia. Stosując się do zasad
bezpiecznej pracy unikniemy zagrożenia.

Zasady postępowania podczas obslugi akumulatorów:

−

oparzone miejsca skóry natychmiast spłukać wodą, a następnie udać się do lekarza,

−

zalane elektrolitem ubranie i skórę należy natychmiast umyć wodą i mydłem,

−

po wdychaniu opar elektrolitu lub po jego połknięciu natychmiast udać się do lekarza,

−

w pomieszczeniach zamkniętych należy zapewnić stałą, intensywną wentylację,

−

zabrania się wywoływania iskrzenia podczas podłączania przewodów do akumulatora,
które może wywołać wybuch lub pożar od akumulatora, ponieważ podczas jego ładowania
wydziela się wodór, który tworzy w kontakcie z tlenem mieszaninę wybuchową.

Podczas prowadzenia napraw należy zadbać o bezpieczeństwo. Sam pojazd może stanowić

zagrożenie dla osoby przeprowadzającej proces naprawy. Jeżeli samochód nie jest
zabezpieczony przed stoczeniem, istnieje niebezpieczeństwo powstania zagrożenia np.
przyciśnięcia

stołu

warsztatowego.

Zarówno

silnikach

pracujących

jak

i unieruchomionych występują części obracające się i ruchome (np. przekładnie pasowe), które
mogą spowodować urazy rąk. Szczególnie, w przypadku zastosowania wentylatorów
z napędem elektrycznym istnieje niebezpieczeństwo, że przy zatrzymanym silniku
i wyłączonym zapłonie niespodziewanie włączy się wentylator. Zasady bezpieczeństwa:

−

na czas wykonywania diagnostyki zabezpieczyć samochód przed stoczeniem.
Automatyczną skrzynkę biegów ustawić w pozycji parkowania, zaciągnąć hamulec ręczny
lub zablokować koła przez podłożenie klinów,

−

podczas pracy silnika nie sięgać do obszaru, w którym znajdują się obracające się lub
poruszające się części,

−

przed rozpoczęciem czynności wykonywanych na wentylatorach z elektrycznym napędem
lub w pobliżu tych wentylatorów poczekać, aż silnik ostygnie i zdjąć wtyczkę z silnika
elektrycznego wentylatora,

−

przewodów przyłączeniowych urządzeń diagnostycznych nie układać w okolicy
obracających się części.

Podczas wykonywania prac, gdy silnik jest gorący, istnieje niebezpieczeństwo oparzenia

w razie dotknięcia lub nadmiernego zbliżenia się do takich elementów, jak np. kolektor
wydechowy, turbosprężarka, sonda lambda itd. Elementy te mogą nagrzewać się do
temperatury kilkuset stopni Celsjusza, zależnie od czasu pracy silnika.

Aby uniknąć niebezpieczeństwa oparzenia, należy stosować się do następujących zasad

bezpieczeństwa:

−

stosować środki ochrony osobistej, np. rękawice,

−

nie układać przewodów przyłączeniowych urządzeń diagnostycznych w pobliżu gorących
części,

−

nie przedłużać czasu pracy silnika, ponad niezbędny do wykonania pomiarów lub
regulacji.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest definicja diagnostyki?
2. Jaka jest wartość napięcia na zaciskach naładowanego akumulatora?
3. Jaka jest prawidłowa wartość gęstości elektrolitu w celi akumulatora?

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Czym uzupełniamy elektrolit w akumulatorze?
5. Jakie są typowe uszkodzenia alternatora?
6. Jakie są typowe uszkodzenia rozrusznika?
7. Jakie są typowe uszkodzenia przewodów instalacyjnych?
8. Jakie są typowe niedomagania akumulatorów rozruchowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj diagnostykę akumulatora rozruchowego. Sprawdź stan techniczny, dokonaj

pomiaru stanu naładowania, sprawdź gęstość elektrolitu w poszczególnych celach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy podczas wykonywania ćwiczenia,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) scharakteryzować budowę akumulatora,
4) sprawdzić optycznie stan techniczny akumulatora,
5) dokonać pomiaru napięcia na zaciskach akumulatora,
6) sprawdzić poziom elektrolitu w poszczególnych celach (uzupełnić w miarę potrzeby),
7) dokonać pomiaru gęstości elektrolitu,
8) dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia,
9) uporządkować miejsce pracy,
10) zaprezentować wnioski z wykonanego ćwiczenia na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

akumulator obsługowy,

−

multimetr,

−

areometr,

−

woda destylowana,

−

woda bieżąca,

−

stanowisko do wykonania pomiarów,

−

instrukcja bhp,

−

środki ochrony indywiduualnej.

Ćwiczenie 2

Po uruchomieniu silnika spalinowego w pojeździe kontrolka sygnalizacyjna czerwona

o symbolu graficznym „akumulator” świeci się światłem ciągłym. Ustal przyczynę usterki oraz
przedstaw w punktach procedurę jej usunięcia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić materiały i narzędzia do wykonania ćwiczenia,
2) zaplanować tok postępowania podczas diagnozowania usterki,
3) ustalić przyczynę usterki,
4) zapisać w punktach procedurę wykonania naprawy,
5) ocenić wykonane ćwiczenie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dowolny pojazd z zasymulowaną usterką,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

multimetr,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

przykładowa dokumentacja instalacji elektrycznej w pojeździe.

Ćwiczenie 3

Po zdiagnozowaniu rozrusznika okazało się, że szczotki na komutatorze uległy

„zawieszeniu”. Dokonaj usunięcia usterki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) scharakteryzować budowę rozrusznika,
4) zidentyfikować rodzaj uszkodzenie i jego przyczynę,
5) zaplanować kolejne czynności i skonsultować je z nauczycielem,
6) wykonać naprawę,
7) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rozrusznik z zasymulowaną usterką,

−

zestaw narzędzi warsztatowych potrzebnych do wykonania naprawy,

−

instrukcja obsługi pojazdu,

−

instrukcja napraw rozrusznika,

−

stanowisko do wykonania naprawy,

−

instrukcja stanowiskowa bhp.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić, czym zajmuje się diagnostyka?



2) scharakteryzować diagnozowanie akumulatora?



3) scharakteryzować czynności obsługowe akumulatora?



4) dokonać naprawy układów elektrycznych w pojazdach?



5) określić zasady bhp podczas napraw instalacji elektrycznych?



6) scharakteryzować usterki instalacji elektrycznej pojazdów

samochodowych?



7) wykryć usterkę rozrusznika?



8) wykryć usterkę alternatora?



9) wykryć usterkę w układzie ładowania?



,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Oświetlenie pojazdów

4.3.1. Materiał nauczania

Instalacja oświetleniowa w pojazdach jest jedną z ważniejszych części instalacji

elektrycznej pojazdów i maszyn. Oświetlenie ma nie tylko wpływ na jakość wykonywanej
pracy przez operatora, ale przede wszystkim na jego bezpieczeństwo i bezpieczeństwo innych
uczestników ruchu drogowego.

Oświetlenie pojazdów można podzielić, ze względów funkcjonalnych, na dwie

podstawowe grupy. Pierwsza to wymagana przez przepisy ruchu drogowego, służące do
poruszania się po drogach publicznych. Druga, to oświetlenie maszyn i pojazdów mające na
celu oświetlenie miejsca pracy, zespołów roboczych maszyny, której głównym celem jest
ułatwienie, podniesienie jakości pracy i zwiększenie bezpieczeństwa operatora pojazdu lub
maszyny samobieżnej. W rolnictwie wiele prac wykonuje się do późnych godzin wieczornych,
dlatego maszyny jak i pojazdy muszą być wyposażone w oświetlenie dodatkowe,
umożliwiające wykonywanie pracy w takich warunkach.

Źródłem światła w pojazdach są żarówki różnego rodzaju. Różnią się mocą, barwą

emitowanego światła, sposobem mocowania jak i zastosowaniem. Producenci wprowadzili
standaryzację żarówek, która umożliwia łatwy dobór żarówek podczas przepalenia
i konieczności wymiany. Żarówki w pojazdach i maszynach są zasilane napięciem 12 V lub
24 V, w zależności od napięcia instalacji elektrycznej.

Instalacja oświetleniowa, jej poszczególne obwody są zabezpieczone bezpiecznikami

i przekaźnikami do załączania odbiorników. Ma to na celu zabezpieczenie odbiorników
i instalacji przed uszkodzeniem w przypadku zwarć. Nadmierny pobór prądu podczas zwarcia
powoduje rozgrzanie przewodu, stopienie izolacji co oznacza jej zniszczenie.

Obecnie na rynku jest dostępnych wiele typów żarówek do instalacji. Wielu kierowców

udoskonala oświetlenie swojego samochodu, zakładając do reflektorów żarówki o większej
mocy, innej konstrukcji, innej barwie, które są znacznie droższe. Jednak taka wymiana czasem
nie daje spodziewanych rezultatów. Często drogie żarówki szybko się przepalają, nie oświetlają
lepiej drogi albo oślepiają innych użytkowników dróg, co może być powodem wypadków.
Podczas kontroli drogowej, taki pojazd zostanie uznany przez uprawnione służby, jako pojazd
niesprawny technicznie, zostanie nałożony na kierującego mandat karny z konsekwencjami
finansowymi.

Oprócz elementów wytwarzających światło ważne są elementy optyczne je rozpraszające.

Ze względu na rodzaje świateł, elementy te są oznakowane, co powinno zapobiec pomyłkom
podczas wymiany (np. po stłuczeniu). Element optyczny bardzo często ma oznaczenie, jaka

żarówka powinna być zamocowana (typ żarówki). Poszczególne rodzaje świateł mają
oznaczenie:

Tabela 2. Oznaczenia elementów optycznych

Oznaczenie na elemencie optycznym

Rodzaj świateł

pozycyjne,

przeciwmgłowe,

mijania,

drogowe

Poprzez zastosowanie dodatkowego oświetlenia miejsca pracy (elementów roboczych

maszyn i narzędzi) operatorzy maszyn, ciągników rolniczych mogą bezpiecznie pracować.
Należy pamiętać, że pojazd uczestniczący w ruch drogowym musi mieć wyłączone dodatkowe
oświetlenie robocze, którego używa podczas prac polowych w nocy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprawne oświetlenie drogowe bezpośrednio wpływa na ograniczenie liczby wypadków. Na

oświetlonej drodze kierowca widzi więcej. Łatwiej jest mu określić odległość pomiędzy
pojazdami. Wcześniej może zauważyć przeszkodę i dlatego ma więcej czasu na zatrzymanie
pojazdu lub jej ominięcie. Sprawne oświetlenie podnosi komfort pracy kierowców, ale również
zwiększa bezpieczeństwo pieszych na drodze i poboczu.

Oświetlenie pojazdów jest bardzo rozbudowane co powoduje, że problematyka oświetlenia

jest bardzo szeroka, aczkolwiek niektórzy kierowcy nie zdają sobie sprawy z powagi
zagadnienia. Potwierdzeniem wagi problemu jest przeprowadzona nowelizacja Kodeksu
Drogowego w Polsce. Wprowadzono nowy przepis obowiązujący od 17 kwietnia 2007 roku
nakazujący obowiązek używania świateł mijania przez całą dobę, podobnie jak w wielu krajach
europejskich.

Warunki dobrego oświetlenia drogi

Czynniki, wpływające na bezpieczeństwo na drodze to:

−

poziom luminancji drogi (oświetlenia drogi),

−

równomierność luminancji drogi (oświetlenia drogi),

−

ograniczenie olśnienia,

−

prowadzenie wzroku przez instalację oświetleniową.

Uzyskanie odpowiednio wysokiego poziomu luminancji na drodze gwarantuje powstanie

dobrej widoczności na drodze. Wraz ze wzrostem luminancji drogi wzrasta szansa dostrzeżenia
przeszkody. Luminacja jest uzależniona od żarówek zastosowanych do oświetlenia. Aby
zrozumieć parametry żarówek samochodowych, należy wyjaśnić pojęcia dotyczące światła,
techniki świetlnej i parametrów żarówek.

Światło widzialne jest promieniowaniem elektromagnetycznym, o długości fal zawartych

w przedziale od 380 do 780 nm (nanometrów). Oko człowieka potrafi rozróżniać fale o różnej
długości, zawartej w tym przedziale, odbierając to jako barwę światła. Najkrótszym falom
odpowiada barwa fioletowa, najdłuższym barwa czerwona. Czułość oka jest różna dla różnych
barw. Największa czułość występuje w dzień dla barwy zielonożółtej, natomiast w nocy dla
zielonej.

Najlepsze właściwości dla odbioru przez wzrok człowieka mają źródła światła dające

widmo zbliżone do światła słonecznego, czyli białe. Podczas mgły, deszczu, śniegu
najkorzystniejsze do oświetlenia drogi przed samochodem jest światło żółte, ponieważ ulega
najmniejszemu rozproszeniu i poprawia kontrast widzenia. Natomiast bardzo niekorzystne jest

światło niebieskie. Ze względu na małą długość fal ulega znacznemu rozpraszaniu, powodując
mniejszy kontrast widzenia. Daje więc wyraźnie gorsze oświetlenie drogi, niż światło białe
oraz powoduje oślepianie kierowców jadących z przeciwka, gdyż czas adaptacji oczu kierowcy
do widzenia światła niebieskiego jest znacznie dłuższy, niż np. do światła żółtego.

Wskaźnikiem barwy światła jest temperatura barwowa określana w K (Kelwinach). Jest to

temperatura ciała doskonale czarnego, wysyłającego światło o określonej barwie.

Pojazdy i maszyny są wyposażone w oświetlenie z różnego rodzaju żarówkami, które maja

za zadanie dostarczać światło widzialne. Każda z marek pojazdów posiada różnego rodzaju
grupy żarówek stosowanych w pojazdach. Na rysunku nr 8 zostały pokazane różnego rodzaju

żarówki, a także ich rozmieszczenie na przykładzie pojazdu samochodu osobowego.
Producenci oświetlenia ciągle prowadzą badania nad polepszeniem własności oświetlenia
pojazdów, wprowadzane są nowe rodzaje elementów oświetleniowych.

Zmieniając żarówki, należy zwrócić uwagę na jej sposób mocowania, który jest

dostosowany do odpowiedniego typu reflektora. Modyfikowanie sposobu osadzenia żarówki
(zmiana zaczepów) może spowodować przemieszczenie żarnika z ogniska i uniemożliwienie
wyregulowania poprawnego ustawienia świateł mijania, które nie mogą w takiej sytuacji
oślepiać kierowców pojazdów jadących z przeciwka.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Wykaz żarówek wraz z rozmieszczeniem w pojeździe osobowym [www.zarowki-hurtownia.pl]

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oświetlenie w pojeździe wymaga okresowej kontroli oraz regulacji w przypadku potrzeby.

Żarnik żarówki, pod wpływem wysokich temperatur, drgań pojazdu, podczas eksploatacji
odkształca się, i zmienia swoje położenie. Nie znajduje się wówczas w ognisku elementu
optycznego. Usunięcie tego problemu jest możliwe poprzez okresową regulację ustawienia

świateł. Ponadto, zamontowanie nowej żarówki może skutkować koniecznością korekty
ustawienia świateł, ponieważ reflektor mógł być ustawiony do innej, zużytej żarówki
(z odkształceniami). Światła reflektorów przednich (mijania, drogowe, przeciwmgłowe)
powinny być tak ustawione, aby w pełni oświetlały drogę wraz z poboczem i nie oślepiały
innych uczestników drogi. Podczas przeglądów codziennych przed rozpoczęciem pracy należy
sprawdzać stan techniczny oświetlenia tzn. czy reflektory nie są uszkodzone i czy światła
w pojeździe są sprawne. Podczas obsługi ciągników rolniczych przegląd P1 (codzienny
przegląd przed rozpoczęciem pracy) należy przeprowadzać starannie, nie pomijając żadnego
z kontrolowanych elementów. W razie potrzeby należy wykonać bieżącą naprawę oświetlenia
(wymiana przepalonej żarówki, bezpiecznika) lub przeprowadzić regulację. Należy pamiętać,
podczas regulacji ustawienia świateł, że w Polsce są wymagane reflektory asymetryczne, co
oznacza że prawa strona (prawy reflektor) świeci nieco dalej niż lewy i strumień światła jest
częściowo kierowany na prawo poza obrys pojazdu tak, aby oświetlał prawe pobocze drogi ze
względów bezpieczeństwa. Jest on również tak ukształtowany, że strumień światła podnosi się
do góry, aby skutecznie oświetlać znaki drogowe umieszczone z prawej strony, na poboczu.

Żarówki wykorzystywane w pojazdach są różnorodne, co zostało pokazane na rys 8.

Wykorzystywane żarówki są oznakowane w taki sposób, aby ułatwić dobór przy wymianie.
Oznakowanie żarówek składa się z liter i cyfr. Litera duża W z poprzedzającą liczbą, informuje
o mocy żarówki wyrażonej w Watach. W przypadku żarówek posiadających dwa włókna
świecące na przykład żarówka światła pozycyjnego i światła „stop”, posiada dwa włókna
świecące zamieszczone w jednej bańce, występują dwie wartości liczbowe poprzedzające literę
W (np. 21/5W). Oznacza to, że żarówka posiada dwa włókna o mocy 21 Wat i 5 Wat. Jest to
podstawowy symbol w oznakowaniu żarówek. Dodatkowe litery czy cyfry są to oznaczenia
nanoszone przez producentów do znakowania swoich produktów.

Do diagnozowania oświetlenia są stosowane specjalistyczne przyrządy, za pośrednictwem

których dokonujemy pomiaru kierunku padania strumienia świetlnego (ustawienia świateł), jak
i natężenia tego strumienia. Takim typowym przyrządem, w który jest wyposażona większość
stacji diagnostycznych jest przyrząd do ustawiania świateł. Zasada posługiwania się nimi jest
podobna, jednak podczas regulacji należy przeanalizować szczegółowo zapisy instrukcji. Są to
precyzyjne warsztatowe przyrządy pomiarowe do testowania wszystkich reflektorów (także
ksenonowych) w samochodach osobowych, ciężarowych, ciągnikach rolniczych. Uniwersalny
przyrząd do pomiaru ustawienia i światłości reflektorów umożliwia kontrolę i regulację
wszystkich systemów reflektorowych, także typu DE (projektorowe, soczewkowe) i FF
(reflektory gładkoszybowe, bez elementów optycznych na szybie). Urządzenie przeznaczone
jest do przeprowadzenia szybkiej i dokładnej kontroli świateł mijania, drogowych
i przeciwmgłowych w płaszczyznach poziomej i pionowej oraz do pomiaru światłości świateł
drogowych. Główny obszar różnic między przyrządami obejmuje elementy zewnętrzne, takie
jak wspornik, podstawę oraz głowicę pomiarową w zakresie zmian konstrukcyjnych oraz
materiałowych, które nie mają wpływu na jakość i dokładność pomiaru, a jedynie pozwoliły
zredukować koszty produkcji. Sposób przeprowadzania pomiaru tymi urządzeniami
przeprowadza się zgodnie z instrukcja dołączona do sprzętu przez jego producenta.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Wykaz żarówek wraz z rozmieszczeniem w pojeździe osobowym [http://www.motofocus.com.pl]

W maszynach i ciągnikach rolniczych często producenci dołączają instrukcję obsługi

z parametrami i poradami, jak w warunkach gospodarstwa (warsztatu gospodarstwa) można
przeprowadzić regulację świateł. Przykładem może tu być ciągnik rolniczy marki New Holland
typ 90TL. Instrukcja tego ciągnika zawiera pełną procedurę, jak należy postępować, aby
dokonać sprawdzenia ustawienia świateł w ciągniku przy wykorzystaniu ściany, kredy do
pisania i taśmy mierniczej (metrówki). Poniżej zaprezentowano przykład pomiaru świateł
w ciągniku rolniczym:

Przykład regulacji świateł w warunkach gospodarstwa

Przystępując do regulacji świateł reflektorowych należy ustawić ciągnik rolniczy na

poziomej płaszczyźnie, w odległości 5 m od ściany, na której będzie wykonywany pomiar.
Ciśnienie w oponach powinno być wyrównane do wartości określonej w instrukcji obsługi
ciągnika. W odległości 10 cm większej od rozstawienia reflektorów rysuje się na ścianie dwie
pionowe linie symetryczne do osi pojazdu, na wysokości zaś 2,5 cm mniejszej od wysokości
umieszczenia reflektorów poziome linie krzyżowe. Za prawidłowe uznaje się takie ustawienie
reflektorów przy którym środki plam świetlnych pokrywają się z przecięciem krzyża na

ścianie.
Przykład regulacji świateł przyrządem
1. Pojazd należy ustawić na płaskiej, poziomej powierzchni. Dopuszczalna odchyłka

poziomu i płaskości wynosi 3 mm.

2. Należy wyregulować ciśnienie w ogumieniu do zalecanego.
3. Po sprawdzeniu działania świateł, ich czystości, głowicę przyrządu należy ustawić 30 cm

przed elementem optycznym, na wysokości reflektora i równolegle do osi poprzecznej
pojazdu (wykorzystując prowadnicę lub wiązkę światła).

4. Należy wprowadzić wartość obniżenia świateł, wprowadzając odpowiednią nastawę do

przyrządu, odczytaną z danych technicznych pojazdu).

5. Po włączeniu świateł mijania granica światła i cienia powinna pokrywać się z liniami,

a jeśli jest inaczej, to należy wyregulować element optyczny wkrętami do regulacji.

6. Jeśli pojazd wyposażony jest w korektory ustawienia świateł, powinny być w położeniu 0.
7. Po wyregulowaniu świateł należy sprawdzić, czy nie oślepiają kierowców jadących

z przeciwka. W tym celu należy wprowadzić nastawę „Góra 10” i zmierzyć natężenie

świateł mijania w polu cienia, które nie powinno przekraczać 1lx.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Maksymalna jasność plamy świateł drogowych powinna być o 10 jednostek wyżej, niż

wyregulowane światła mijania. Zespolonych świateł drogowych z mijania nie reguluje się,
ponieważ zmianie ulegnie również ustawienie światła mijania. Ustawienie świateł
drogowych sprawdza się, a w przypadku dużej rozbieżności należy wymienić zespoloną

żarówkę w reflektorze. Regulować można tylko reflektory, które emitują wyłacznie światło
drogowe.

9. Ostatnim pomiarem jest sprawdzenie światłości świateł drogowych. Suma światłości

wszystkich świateł drogowych powinna zawierać się od 30000 cd do 225000 cd (kandeli)

Badanie oświetlenia pojazdu nie kończy się na badaniu reflektorów przednich ale

wykonuje się również następujące badania:
1. Badanie świateł przednich samochodowych:

−

światła przeciwmgłowe,

−

światła do jazdy dziennej.

2. Badanie lamp sygnalizacyjnych pojazdów:

−

światła kierunku jazdy przednie, boczne, tylne,

−

światła hamowania,

−

światła pozycyjne przednie i tylne,

−

światła obrysowe przednie, boczne, tylne.

3. Badanie oświetlenia tylnej tablicy rejestracyjnej.
4. Badanie elementów odblaskowych:

Wymienione badania w punkcie 1 dokonuje się na stanowiskach pomiarowych

wyposażonych w odpowiednią aparaturę pomiarową, natomiast pozostałe wykonuje się
poprzez oględziny. Wszystkie te badania wykonuje się ze względu na wymogi określone
przepisami prawnymi „Ustawa prawo o ruchu drogowym”, mającymi na celu podniesienie
bezpieczeństwa kierowców pojazdów oraz uczestników ruchu drogowego. Nie stosowanie się
do wymagań określonych w Kodeksie drogowym jest karane.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie występują rodzaje świateł w pojeździe?
2. Jakie zadanie pełni oświetlenie w pojazdach?
3. Co oznacza, że światła w pojeździe są asymetryczne?
4. Jakie parametry sprawdza się w reflektorach przednich w pojeździe?
5. Jak wykonujemy sprawdzenie ustawienia reflektorów przednich w ciągniku rolniczym

w warunkach gospodarstwa rolnego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj oględziny oświetlenia w ciągniku rolniczym. Wnioski i uwagi zaprezentuj

w formie pisemnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) wykonać sprawdzenie świateł ciągnika,
4) zapisać wnioski,
5) zaprezentować wnioski na forum grupy.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

narzędzia monterskie do regulacji,

−

instrukcja obsługi ciągnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj regulację reflektorów przednich świateł drogowych i mijania w ciągniku

rolniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przeanalizować instrukcję obsługi ciągnika, szczególnie uwzględniając rozdział

oświetlenie,

4) zidentyfikować elementy instalacji oświetlenia w pojeździe,
5) dokonać pomiaru ustawień reflektorów,
6) dokonać regulacji reflektorów,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) wyciągnąć wnioski z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

stanowisko do przeprowadzenia pomiaru,

−

narzędzia i urządzenia do przeprowadzenia regulacji reflektorów.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj schemat instalacji elektrycznej ciągnika. Wykonaj wymianę wszystkich

żarówek oświetlenia pojazdu, pomijając podświetlenie deski rozdzielczej i lampek kontrolnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zasady bezpiecznej pracy,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi ciągnika,
4) przeanalizować schemat oświetlenia ciągnika,
5) dokonać wymiany wszystkich żarówek na nowe,
6) sprawdzić poprawność wykonanego ćwiczenia,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy,
8) wyciągnąć wnioski z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ciągnik rolniczy,

−

instrukcja obsługi ciągnika,

−

schemat instalacji elektrycznej,

−

komplet żarówek,

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zestaw narzędzi monterskich.

−

akcesoria do konserwacji.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować elementy oświetlenia w pojeździe?



2) scharakteryzować typowe uszkodzenia oświetlenia w pojeździe?



3) wykryć usterkę oświetlenia w pojeździe?



4) wyjaśnić, jakie wykonujemy badania oświetlenia w pojazdach?



5) scharakteryzować elementy oświetlenia dodatkowego w pojeździe?



6) wykonać regulację reflektorów w ciągniku rolniczym?



7) przeprowadzić diagnostykę oświetlenia w pojeździe lub maszynie

samobieżnej?



,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawdziwa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przybliżona wartość napięcia występującego na zaciskach akumulatora w pojazdach

wynosi
a) 5 V.
b) 12 V.
c) 15 V.
d) 20 V.

2. Źródłem prądu w pojazdach jest

a) akumulator i prądnica.
b) przewody elektryczne.
c) instalacja zasilająca.
d) przetwornica.

3. Akumulator 12 V składa się z ogniw

a) trzech.
b) pięciu.
c) sześciu.
d) dwunastu.

4. Wartość napięcia jaką generuje jedno ogniwo akumulatora wynosi

a) 1,2 V.
b) 2,1 V.
c) 2,3 V.
d) 2,5 V.

5. Elektrolitem żelowym nazywamy

a) wodny roztwór kwasu siarkowego z dodatkiem środka żelującego.
b) żel siarkowy.
c) wodę destylowaną w postaci żelu.
d) żywice sylikonowe.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Typowym uszkodzeniem dla alternatora jest

a) przerwanie przewodu.
b) brak zasilania.
c) obracanie się alternatora w przeciwnym kierunku.
d) uszkodzenie układu prostowniczego.

7. Do oznakowania bezpieczników używa się następującej ilości kolorów

a) 11.
b) 21
c) 131.
d) 44.

8. Diagnostyka zajmuje się

a) badaniem procesów.
b) oceną stanu technicznego pojazdów i maszyn.
c) badaniem procesów roboczych.
d) usuwaniem usterek.

9. Funkcja, jaką pełni akumulator w pojeździe to

a) oświetlenie pojazdu.
b) źródło prądu.
c) zabezpieczenie instalacji.
d) zasilenie alternatora.

10. Poziom elektrolitu w akumulatorze powinien znajdować się

a) powyżej płyt ołowianych tak aby były one całkowicie zanurzone.
b) poniżej płyt ołowianych.
c) na równi z płytami ołowianymi.
d) poniżej połączeń płyt ołowianych.

11. Gęstość elektrolitu w sprawnym akumulatorze wynosi

a) 1,8 G/cm

b) 1,38 G/cm

c) 1,28 G/cm

d) 1,40 G/cm

12. Naturalny ubytek elektrolitu w akumulatorze uzupełniamy

a) żywicą sylikonową.
b) wodą.
c) kwasem siarkowym.
d) wodą destylowaną.

13. Rozrusznik jest

a) źródłem zasilania.
b) akumulatorem.
c) alternatorem.
d) odbiornikiem prądu.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Typową usterką rozrusznika może być

a) utlenienie przewodu.
b) przepalenie uzwojenia wirnika.
c) przerwanie przewodu zasilającego.
d) zerwanie paska klinowego.

15. Wartość napięcia do zasilenia żarówek w pojeździe wynosi

a) 5 V, 4 V.
b) 10 V, 12 V.
c) 12 V, 24 V.
d) 13 V, 18 V.

16. Oko człowieka ma największą czułość w nocy dla barwy

a) żółtej
b) białej.
c) zielonej.
d) pomarańczowej.

17. Sprawdzając światła mijania należy sprawdzić, czy

a) nie oślepiają kierowców pojazdów jadących z przeciwka.
b) jest wyregulowany pasek napędu alternatora.
c) jest odpowiedni poziom elektrolitu w akumulatorze.
d) wysyłają światło symetrycznie.

18. W Polsce obowiązuje kierowców jazda na światłach mijania

a) tylko po zmierzchu.
b) w nocy i podczas mgły.
c) przez całą dobę.
d) tylko w okresie zimowym przez całą dobę.

19. W Polsce wymaganymi reflektorami przednimi są reflektory

a) asymetryczne.
b) symetryczne.
c) regularne.
d) prostokątne.

20. W warsztacie specjalistycznym, do diagnozowania oświetlenia w pojazdach używa się

a) rzutnika.
b) przyrządu do badania świateł.
c) przyrządu do regulacji świateł.
d) ciemnego pomieszczenia.

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Diagnozowanie i naprawa układów elektrycznych w pojazdach i maszynach

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bocheński C.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. Podstawy. WSiP, Warszawa 1997
2. Buliński J., Miszczak M.: Podstawy mechanizacji rolnictwa. WSiP, Warszawa 1996
3. Dąbrowski S. i Kozłowska D.: Maszyny i ciągniki rolnicze. PWRiL, Warszawa 1981
4. Holubowicz Z., Lorenc W., Żak S.: Naprawa maszyn rolniczych. PWRiL, Warszawa 1984
5. Instrukcja obsługi ciągnika New Holland
6. Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa cz I. Hortpress sp. z o.o., Warszawa 1996
7. Kozłowska D.: Podstawy techniki. Hortpress sp. z o.o., Warszawa 2001
8. Kuczewski J., Majewski Z.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP, Warszawa 1999
9. Lorenc W.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. T 1. PWRiL, Warszawa 1985
10. Mazur J., Stolarczy Z.: Podręcznik traktorzysty operatora. PWRiL, Warszawa 1985
11. Uzdowski M., Bramek K., Garczyński K.,: Eksploatacja techniczna i naprawa. WKiŁ,

Warszawa 2003

12. www. pl.wikipedia.org.: Wolna encyklopedia
13. www.motofocus.com.pl
14. www.zarowki–hurtownia.pl
15. www.sudbosch.pl