18 Prowadzenie dzialalnosci rol Nieznany (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Małgorzata Wieleba

Prowadzenie

działalności

rolniczo–pszczelarskiej

612[01].Z3.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji–Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
prof. dr hab. Jerzy Dematraki–Paleolog
dr inż. Krzysztof Olszewski

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł

Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z3.01
„Prowadzenie działalności rolniczo–pszczelarskiej”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji–Państwowy Instytut Badawczy, Radom2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Czynniki produkcji w rolnictwie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Kryteria gospodarowania i procesy integracyjne w agrobiznesie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Funkcjonowanie rynku rolnego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie rolniczym

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Rolnictwo a gospodarka narodowa

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Wspólna Polityka Rolna

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy w zakresie prowadzenia działalności

rolniczo–pszczelarskiej.

W poradniku zamieszczono:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania–wiadomości teoretyczne, niezbędne do samodzielne przygotowanie się

do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianu. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji.

4. Ćwiczenia, które zawierają:

–

wykaz materiałów potrzebnych do realizacji ćwiczeń,

–

pytania sprawdzające do wykonania ćwiczeń,

–

sprawdzian teoretyczny,

–

sprawdzian umiejętności praktycznych.

5. Przykłady, zadania/ćwiczenia oraz zestaw zadań sprawdzających Twoje opanowanie

wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że albo opanowałeś materiał, albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualnie sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa „Prowadzenie działalności rolniczo–pszczelarskiej”, której meritum

teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do poznania treści wymaganych do
uzyskania zawodu pszczelarza.

Skróty używane w poniższym opracowaniu:
UR–użytki rolne,
P–produkcja czysta lub końcowa,
L–nakłady pracy żywej (dni, osób lub wartościowo),
Z–areał użytków rolnych,
M–wartość majątku produkcyjnego,
C– wartość nakładów materiałowych, usług i amortyzacji,
K–pełne koszty produkcji (pracy, kapitału i ziemi),
R

a–

rata amortyzacji,

–stopa amortyzacji,

Wp–wartość początkowa,
Wk–wartość końcowa,
R–wartość (koszt) remontów kapitalnych,
T–liczba lat użytkowania,
W

wwk

–wskaźnik względnej wysokości kosztów,

W–wycena majątku,
Dc–dochód czysty,
P

–stopa procentowa,

–cena bieżąca,

q–ilość jednostek,
k

–koszty transportu i zakupu,

z–wartość zwyżki plonów po przetworzeniu danego środka,
P1–wartość produkcji przed zastosowaniem danego środka,
P2–wartość produkcji po zastosowaniu danego środka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z3

Gospodarstwo pasieczne

w systemie agrobiznesu

612[01].Z3.01

Prowadzenie działalności rolniczo –

pszczelarskiej

612[01].Z3.02

Zarządzanie jednostką

gospodarczą

612[01].Z3.03

Prowadzenie marketingu

w agrobiznesie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

zdefiniować podstawowe pojęcia ekonomiczne, między innymi: dobro, sprzedaż,
produkcja, podatek, kredyt,

–

obserwować zmiany w polityce rolnej,

–

analizować teksty źródłowe aktów prawnych dotyczących rolnictwa,

–

analizować działalność rynku hurtowego i giełdy towarowej,

–

korzystać z komputera w zakresie obsługi Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować podstawowe czynniki produkcji w rolnictwie,

–

określić procesy integracji w agrobiznesie,

–

określić specyficzne cechy rynku rolnego i żywnościowego,

–

scharakteryzować czynniki kształtujące popyt i podaż produktów rolniczych
i pszczelarskich,

–

porównać formy własności w agrobiznesie,

–

rozróżnić rodzaje i typy podatków i opłat w rolnictwie i pszczelarstwie,

–

określić funkcje kredytu w rolnictwie,

–

obliczyć odsetki od kredytów,

–

ocenić możliwości i warunki uzyskiwania kredytów,

–

wyjaśnić znaczenie giełd towarowych,

–

dokonać analizy przepisów prawa dotyczących ubezpieczeń w rolnictwie i pszczelarstwie,

–

rozróżnić podstawowe instytucje działające na rzecz rolnictwa i pszczelarstwa oraz
określić ich zadania,

–

określić rolę infrastruktury w rozwoju obszarów wiejskich,

–

określić wpływ środowiska na jakość produkcji rolniczej i pszczelarskiej,

–

określić warunki otrzymania dotacji dla rolnictwa Unii Europejskiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Czynniki produkcji w rolnictwie

4.1.1. Materiał nauczania

Dobra i usługi gospodarcze produkowane są przy użyciu zasobów wytwórczych, czyli

składników, które biorą udział w procesie wytwarzania dóbr i usług. Do zasobów
produkcyjnych należą: ziemia, praca, kapitał i przedsiębiorczość.

Pod pojęciem ziemi, jako czynnika wytwórczego, rozumiemy nie tylko obszary ziemskie,

ale także całe środowisko przyrodnicze: lasy, rzeki, minerały. Ziemia jest specyficznym
czynnikiem produkcji, nie jest wytworem pracy ludzkiej, ale człowiek może poprawić jej
właściwości,

jej

ilość

jest

ograniczona

i niepomnażalna.

Ziemia

jest

również

nieprzemieszczalna, danej działki ziemi nie można przenieść w inne miejsce i w zasadzie
niezniszczalna. Racjonalnie uprawiana ziemia nie zużywa się. Zasoby surowców mineralnych
w większości są nieodnawialne. W procesie produkcji oddziałujemy środkami produkcji na
ziemię, ale ziemia oddziałuje sama na rośliny (jako podłoże wegetacji). Jest więc zarówno
środkiem, jak i przedmiotem pracy.

Drugim zasobem jest praca związana z czynnikiem ludzkim, jego potencjałem fizycznym

i zdolnościami umysłowymi, które można wykorzystać w procesie produkcji i świadczenia
usług. Zasoby pracy w gospodarce są bardzo zróżnicowane, pracownicy posiadają różne
kwalifikacje, reprezentują różne zawody. Ważne jest rozpatrywanie czynnika pracy od strony
ilościowej (liczba dostarczonych godzin pracy) i jakościowej (jakość dostarczanej pracy). Ceną
pracy jest płaca.

Kapitał to zapas dóbr, które zostały przeznaczone do dalszej produkcji, a nie konsumpcji,

itp. ziarno przeznaczone na siew czy samochód przeznaczony do przewożenia towarów.
Kapitał trwały zużywa się w wielu cyklach produkcji i podlega amortyzacji, są to na przykład
maszyny, hale produkcyjne, samochody dostawcze. Amortyzacja wyraża zużycie, utratę
wartości danego dobra trwałego w wyniku jego wykorzystania w procesie produkcji lub
świadczenia usług. Jeżeli towary są przewożone samochodem dostawczym, to jego wartość
wraz z upływem czasu zmniejsza się, samochód jest coraz starszy, trzeba wymieniać w nim
części i podzespoły. W kosztach działalności mieszczą się koszty amortyzacji samochodu.
Kapitał obrotowy zmienia swą postać w jednym lub kilku cyklach produkcyjnych, są to
głównie surowce i półfabrykaty.

Czynnikiem czasem niedocenianym i nie zaliczanym do zasobów produkcyjnych jest

przedsiębiorczość, czyli zdolność do zarządzania czynnikami wytwórczymi, umiejętność
podejmowania ryzyka i odpowiedzialności, znajdowania okazji do osiągania wyników
korzystnych dla danego podmiotu gospodarczego. Zdarza się, że do przedsiębiorstwa
ponoszącego straty przychodzi nowy, zdolny, rzutki dyrektor, odznaczający się cechą
przedsiębiorczości i ta firma po paru miesiącach zaczyna przynosić zyski. Znaczenie
przedsiębiorczości jest więc często duże, szczególnie w gospodarce rynkowej.

W rolnictwie wyróżniamy trzy zasadnicze grupy uwarunkowań produkcyjnych:

–

warunki przyrodnicze produkcji (klimat, gleba),

–

warunki ekonomiczne produkcji,

–

zasoby rzeczowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyrodnicze Warunki Produkcji

Klimat wywiera tym większy wpływ na profil produkcji rolniczej, im bardziej skrajne

warunki panują na danym obszarze. Najważniejsze spośród nich, to stosunki cieplne
i wilgotnościowe.

Stosunki cieplne to suma ciepła, jaką rośliny otrzymują w okresie wzrostu. Sumę ciepła

mierzy się sumą średnich temperatur dobowych powietrza w tych dniach, w których te
temperatury są wyższe od 5°C. Różne rośliny wymagają różnej sumy ciepła, aby mogły
prawidłowo się rozwijać od momentu kiełkowania aż do owocowania, czyli w okresie rozwoju
(wegetacji) danej rośliny. W Polsce suma temperatur w okresie wegetacyjnym waha się od
1400°C do 2500°C.

Stosunki wilgotnościowe (wodne) uzależnione są od ilości i rozkładu w czasie opadów

atmosferycznych

Warunki glebowe są jednym z najistotniejszych czynników produkcji, wywierającym

bezpośredni wpływ na organizację gospodarstwa i jego efekty ekonomiczne, Ziemia jest tym
czynnikiem produkcji, który ma pewną własną zdolność produkcyjną–nazywamy ją
potencjałem produkcyjnym gleby lub jej naturalną żyznością. Natomiast rzeczywistą wydajność
z jednostki powierzchni gleby nazywamy urodzajnością. Urodzajność bywa różna i zależy nie
tylko od żyzności gleby, ale także od uprawiającego ją człowieka, który może urodzajność
regulować.

Dodatkowy

dochód

uzyskiwany

dzięki

położeniu

gospodarstwa

w miejscu

korzystniejszym od innych gospodarstw (albo pod względem urodzajności działki, albo
niewielkiego oddalenia rynków zbytu) nazywamy rentą różniczkową.

Uzupełnieniem informacji o glebach gospodarstwa jest charakterystyka jego rozłogu.

Rozłóg gospodarstwa to kształt figury, jaką tworzą grunty gospodarstwa. Mogą one być
zwarte lub nie, dzielić się na wiele oddalonych działek, posiadać enklawy itp.

Ekonomiczne warunki produkcji

Warunki ekonomiczne wszelkiej działalności produkcyjnej zależą od dwóch

podstawowych czynników: zewnętrznych i wewnętrznych.

Czynniki zewnętrzne w produkcji rolnej, to: poziom cen na produkty i środki produkcji,

cena kredytów, system podatkowy, odległość do ośrodków miejskich (rynki zbytu), odległość
do zakładów przetwórstwa rolnego, system kontraktacji (gwarancja zbytu), dostępność siły

roboczej

, rozwój infrastruktury rynku i rozwój infrastruktury technicznej.

Czynniki wewnętrzne, to: stan i struktura środków produkcji, stan i struktura siły roboczej

oraz umiejętność kierowania gospodarstwem.

Środki pracy

Znaczącą część środków pracy księgowość nazywa środkami trwałymi, a przedmioty

pracy środkami obrotowymi. Istnieje bardzo szczegółowy podział na grupy środków trwałych

ZASOBY

LUDZKIE

ludzie wraz z ich

umiejętnościami

i doświadczeniem

NATURALNE

dobra dane przez naturę, nie

wytworzone przez człowieka

(odnawialne np. lasy,

i nieodnawialne np. surowce

mineralne)

KAPITAŁOWE

kapitał rzeczowy

i finansowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i ich dokładna charakterystyka, co służy prawidłowemu ich księgowaniu, rozliczaniu
amortyzacji i obliczaniu należnych podatków.

Środki trwałe, to takie środki pracy, których okres użytkowania wynosi ponad 1 rok i które

posiadają odpowiednio wysoką wartość. Przykładowo środki trwałe to: grunty i melioracje,
budynki i budowie, maszyny i urządzenia techniczne, środki transportowe, inwentarz żywy
(tzw. stado podstawowe–sztuki reprodukcyjne). Środki trwałe są dobrami pracującymi na
rzecz właściciela przez długi czas tzn., że ich nabycie wymaga natychmiastowej zapłaty, ale
efekty wynikające z ich użycia (zwiększone wpływy lub zmniejszone koszty) uzyskuje się
stopniowo, przez wiele lat. Środki trwałe, ze względu na rolę, jaką odgrywają w procesie
produkcji rolnej, dzielą się na 3 grupy:

–

bezpośrednio produkcyjne (melioracje, inwentarz żywy), czyli takie, których wzrost
użycia powoduje natychmiast wzrost produkcji,

–

zastępujące pracę żywą pracą uprzedmiotowioną (maszyny, ciągniki, siła elektryczna),
których zastosowanie ułatwia pracę, zwiększa jej wydajność,

–

ochraniające produkcję (budynki).
W Polsce struktura środków trwałych w gospodarstwach rolnych jest niekorzystna, gdyż

ponad 2/3 wartości tych środków stanowią budynki, które mają najmniejszy udział we
wzroście produkcji.

Środki trwałe zużywają się stopniowo i tylko częścią swojej wartości obciążają

wytworzony produkt. Dlatego do systemu ekonomicznego przedsiębiorstw oraz do rozliczeń
podatkowych wprowadzono pojęcie amortyzacji.

Amortyzacja, to stopniowe zużywanie się maszyn i urządzeń w procesie produkcji, które

jest odzwierciedlone sumą pieniędzy, jaką gospodarstwo musi corocznie odkładać na
zakupienie nowego środka trwałego, po zużyciu posiadanego obecnie. Oblicza się ją
teoretycznie i stanowi ona roczną stratę wartości danego środka. Sumę tę wprowadza się
w koszt uzyskania przychodu (w rozliczeniach podatkowych). Amortyzacja kończy się
umorzeniem, tzn. faktycznym zużyciem wartości środka trwałego, co wpływa na ewidencyjne
zmniejszenie jego wartości. W praktyce księgowej, dla uproszczenia, przyjmuje się, że
umorzenie równe jest amortyzacji.

–W

Ratę amortyzacji określamy w pieniądzu, natomiast stopę amortyzacji (S

) w procentach.

100%

Jeżeli środek trwały podlega remontowi kapitalnemu lub gdy po wycofaniu z eksploatacji

przedstawia jeszcze pewną wartość, wówczas ratę amortyzacji obliczamy w następujący
sposób:

gdzie:

Wp–wartość

początkowa, Wk–wartość końcowa, R–

wartość (koszt) remontów kapitalnych, a T–liczba lat użytkowania.

Koszty amortyzacji określonego środka należy obliczać tak długo, jak długo użytkowany

jest dany środek. Wartość początkowa środka trwałego, to wartość nowego, takiego samego
środka w momencie rozpoczęcia obliczeń, a nie wartość jaką posiadał w momencie jego
kupowania. Wartość likwidacyjna jest to wartość środka zamortyzowanego, ustalona po
zakończeniu jego użytkowania. W praktyce przyjmuje się wartość likwidacyjną jako procent
od wartości początkowej (np. dla maszyn 20%).

Wp–
Wk+R

Ra =

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ziemia (grunty rolne) jest uważana za szczególny środek trwały, gdyż w okresie

użytkowania nie zużywa się, a wręcz odwrotnie–jej wartość wzrasta. Ma trzy zasadnicze,
wyróżniające ją cechy:

–

niewzruszalność,

–

niezniszczalność,

–

niepomnażalność.
Środki obrotowe, jak już mówiliśmy, to takie przedmioty pracy, które zużywają się

w jednym cyklu produkcyjnym. Zaliczamy do nich:

–

zapasy: materiały, produkcję niezakończoną, produkty gotowe, inwentarz żywy
(tzw. produkcyjny), towary (nabyte w celu sprzedaży),

–

należności (np. od odbiorców, budżetu),

–

środki pieniężne: kasę, rachunki w banku.
Podczas przeprowadzenia oceny racjonalności wykorzystania środka trwałego pomocne

jest określenie tzw. progu amortyzacji. Próg amortyzacji jest to (moralnym). Takie minimum
rocznego wykorzystania zmniejsza nadmierne obciążenie jednostki produkcyjnej amortyzacją.
Na przykład ciągnik powinien przepracować minimum 1000 godzin rocznie, samochód do
nauki jazdy–1000 godzin, kombajn–100 godzin. Istotne jest także określenie stopnia
wykorzystania stanowisk w budynkach inwentarskich. Czym bowiem pełniejsze będzie
wykorzystanie ich powierzchni, tym mniejsze będą koszty produkcji przypadające na 1 sztukę.
Wykorzystanie niepełne lub tzw. pustostany powodują straty, gdyż nakłady na utrzymanie
budynków są stałe. Zatem udział tych nakładów w uzyskiwanej cenie za jednostkę produktu
może być nadmiernie wysoki, obniżając automatycznie zysk (opłacalność produkcji).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz zasoby wytwórcze?
2. Jakie warunki przyrodnicze wywierają wpływ na produkcję w rolnictwie?
3. Co to jest renta różniczkowa?
4. Jakie znasz ekonomiczne warunki produkcji rolniczej?
5. Co to są środki trwałe i na jakie grupy je dzielimy?
6. Co to jest amortyzacja?
7. Jak można wyliczyć raty amortyzacji i stopę amortyzacji?
8. Co to jest wartość początkowa i wartość likwidacyjna?
9. Jakie znasz cechy wyróżniające ziemię spośród środków trwałych?
10. Jakie składniki zaliczamy do środków obrotowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj warunki przyrodnicze oraz środki trwałe wybranej pasieki. W opisie

uwzględnij warunki klimatyczne, glebowe, specyfikę ukształtowania terenu i bazę pożytkową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy przyrodniczych warunków produkcji i posiadanych środków trwałych

posługując się następującymi punktami:

–

w jakiej okolicy położona jest pasieka i jaki jest główny kierunek produkcji?

–

czy mikroklimat okolicy sprzyja produkcji pszczelarskiej?

–

czy naturalna baza pożytkową pozwala na dalszy rozwój działalności?

–

w jaki sposób można zwiększyć produkcję pasieczną?

–

jakimi środkami trwałymi dysponuje Twoja pasieka?

–

jakich zmian należałoby dokonać?

2) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

teren wybranej pasieki,

−

dane klimatyczne (Internet),

−

dane o roślinach pożytkowych.

Ćwiczenie 2

Oblicz ratę amortyzacji ciągnika, którego wartość początkowa wynosi 50 000 zł, okres

użytkowania 10 lat i wartość końcowa (wartość złomu) 2 000zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać dane wartości, niewiadome i odpowiednie wzory,
2) obliczy stopę amortyzacji S

3) obliczyć ratę amortyzacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: zasób wytwórczy, kapitał, ziemia, praca,

przedsiębiorczość, renta różniczkowa?



2) zdefiniować klasy bonitacyjne, kompleksy uprawowe?



3) określić przyrodnicze i ekonomiczne warunki produkcji w rolnictwie?



4) rozróżnić uwarunkowania produkcyjne w rolnictwie?



5) zdefiniować pojęcia środki trwałe, amortyzacja, wartość początkowa,

wartość likwidacyjna, umorzenie?



6) zdefiniować ratę amortyzacji, stopę amortyzacji?



7) określić rolę środków trwałych w procesie produkcyjnym?



8) określić cechy ziemi jako środka trwałego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Kryteria

gospodarowania

procesy

integracyjne

w agrobiznesie

4.2.1. Materiał nauczania

Organizowanie produkcji w rolnictwie polega na odpowiednim powiązaniu ze sobą

czynników wytwórczych, czyli zasobów siły roboczej, ziemi, kapitału i przedsiębiorczości.
Sposób wzajemnego powiązania czynników wytwórczych w procesach produkcyjnych
nazywamy techniką wytwarzania (produkcji). Inaczej mówiąc technika wytwarzania to
oddziaływanie w procesie produkcji środkami pracy na przedmioty pracy w celu uzyskania
określonych efektów. Na wybór techniki wytwarzania mają wpływ między innymi:

−

ilość i jakość czynników produkcji,

−

rejon, w którym położone jest gospodarstwo,

−

gałęzie produkcji w gospodarstwie,

−

sektor rolnictwa,

−

wielkość gospodarstwa.
Efektywność procesów produkcyjnych wiąże się ze sposobem wykorzystania czynników

produkcji oraz wzajemnymi proporcjami między nimi. Biorąc pod uwagę te relacje,
rozróżniamy następujące techniki wytwarzania:

−

pracochłonne lub pracooszczędne, wymagające dużych lub małych nakładów pracy
ludzkiej,

−

kapitałochłonne lub kapitałooszczędne, wymagające odpowiednio dużych lub małych
nakładów kapitałowych,

−

ziemiochłonne lub ziemiooszczedne, wymagające odpowiednio dużych lub małych
powierzchni użytków rolnych.
Aby wyodrębnić techniki wytwórcze w rolnictwie, należy określić wzajemne relacje

pomiędzy zasobami czynników produkcji oraz między poszczególnymi rodzajami nakładów.
Relacje te opisuje się za pomocą wskaźników.

1. Współczynniki dotyczące relacji między poszczególnymi czynnikami produkcji można

podzielić na:

a) współczynniki wyposażenia ziemi w siłę roboczą i środki trwałe:

−

liczba zatrudnionych na 100 ha UR

L / Z

−

wartość trwałych środków produkcji na 1 ha
UR

M / Z

b) współczynniki technicznego uzbrojenia siły roboczej w ziemię, środki trwałe i obrotowe:

−

powierzchnia UR na 1 zatrudnionego

Z / L

−

wartość

środków

trwałych

zatrudnionego

M / L

−

wartość nakładów materiałowych na 1
zatrudnionego

C / L

2. Wskaźniki dotyczące relacji między poszczególnymi rodzajami nakładów dzieli się na:

wskaźniki nakładów pracy i nakładów rzeczowych (kapitału) na 1 ha UR służące
do określenia intensywność produkcji wyrażone w tys. zł:

−

nakłady pracy żywej na 1 ha UR

= L / Z

−

nakłady rzeczowe na 1 ha UR

= C / Z

3. Wskaźniki określające efektywność technik wytwarzania (wyrażone w tys. zł):

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wskaźnik wydajności pracy

L / Z

−

wskaźnik wydajności ziemi

P / Z

−

wskaźnik wydajności trwałych środków
produkcji

P / M

−

wskaźnik wydajności nakładów materialnych W

P / C

−

wskaźnik opłacalności produkcji

P / K

−

wskaźnik pracochłonności produkcji

L / P

−

wskaźnik ziemiochłonności

Z / P

−

wskaźnik kapitałochłonności produkcji

M / P

lub k= C / K

gdzie:
UR–użytki rolne
P–produkcja czysta lub końcowa,
L–nakłady pracy żywej (dni, osób lub wartościowo),
Z–areał użytków rolnych,
M–wartość majątku produkcyjnego,
C– wartość nakładów materiałowych, usług i amortyzacji,
K–pełne koszty produkcji (pracy, kapitału i ziemi).

Intensywność

produkcji

rolnej

określa

natężenia

nakładów

pracy

żywej

i uprzedmiotowionej na jednostkę powierzchni. Wysoka intensywność nakładów na jednostkę
powierzchni z reguły powoduje wysoką wydajność ziemi. Natomiast wysokie uzbrojenie
techniczne określa wysoką wydajność pracy.

Efektywność technik wytwarzania zależy od wielu czynników, a w szczególności od:

−

możliwości odpowiedniego dopasowania do siebie poszczególnych czynników produkcji,

−

wiedzy i umiejętności rolnika,

−

poziomu cen oraz dostępności czynników produkcji,

−

wielkości gospodarstwa.
Techniki wytwarzania w rolnictwie ze względu na relacje między poszczególnymi

czynnikami produkcji dzielimy na tradycyjne i nowoczesne.

Nowoczesne techniki wytwarzania w rolnictwie są kapitałochłonne i pracooszczędne, czyli

charakteryzuje je wysoki współczynnik M/P i C/P oraz niski współczynnik L/P. Są również
intensywne pod względem wykorzystania czynnika pracy i odznaczają się wysoką
opłacalnością.

Cechą charakterystyczną tradycyjnych technik wytwarzania jest przede wszystkim

intensywne wykorzystanie czynnika ziemi–szczególnie poprzez wysokie nakłady pracy, a niskie
nakłady kapitału (duży współczynnik L/P, a mały C/Z). Techniki te są pracochłonne (duży
współczynnik L/P) i kapitałooszczędne (małe współczynniki M/P i C/P). Najczęściej
odznaczają się niską wydajnością pracy i niska opłacalnością (małe współczynniki P/L i P/K).

Nie zawsze i nie w każdych warunkach jest opłacalne wprowadzanie nowoczesnych

technik wytwarzania, takich jak: wydajnych, a co za tym idzie drogich maszyn, narzędzi czy
budynków. O wyborze techniki produkcji powinien decydować rachunek ekonomiczny. Rolnik
sam decyduje o wyborze, znając uwarunkowania własnego gospodarstwa i jego otoczenia.
Efektywniejszą techniką okazuje się ta, która przynosi lepsze rezultaty.

W gospodarce rynkowej nasilają się procesy integracyjne między poszczególnymi

ogniwami produkcji, przetwarzania i dystrybucji. Podobne procesy mają miejsce
w gospodarce żywnościowej. Działaniami tymi zajmuje się agrobiznes, rozumiany jako ciąg
działań począwszy od pozyskania surowca, przez jego przetworzenie, aż do sprzedaży.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Integracja to proces scalania gałęzi produkcji surowcowej z gałęziami przetwórstwa tych

surowców. W agrobiznesie wyróżniamy dwa rodzaje integracji: pionową i poziomą.

Integracja pionowa obejmuje przedsiębiorstwa zajmujące się kolejnymi fazami

przetwórstwa danego produktu. Przez integrację poziomą rozumiemy łączenie przedsiębiorstw
zajmujących się podobną produkcją, czyli tworzenie więzi między takimi samymi podmiotami.
Przykładem integracji poziomej jest tworzenie grup producenckich.

Celem integracji jest:

−

napływ nowego kapitału do rolnictwa (integracja pionowa),

−

lepsze wykorzystanie własnego kapitału wspólnie innymi producentami,

−

zapewnienie zbytu produktów i możliwość negocjacji cen,

−

obniżenie kosztów stałych związaniem z zarządzaniem poszczególnymi jednostkami oraz

prowadzeniem księgowości,

−

podział pracy w obrębie integrującej się grupy (grupy producenckie).
Kontraktacja

jest

powszechną

formą

integracji

drobnych

producentów

z przedsiębiorstwami przetwórczymi i dystrybucyjnymi. Rolnicy zawierający umowy
kontraktacyjne zobowiązują się do dostarczenia surowca odpowiedniej jakości i w określonej
ilości przedsiębiorstwu, które w zamian gwarantuje odbiór tego surowca i zapłacenie
uzgodnionej kwoty. Umowa taka może być rozwiązana, gdy jeden z partnerów nie dotrzyma
jej warunków. Może być również wypowiedziana jednostronnie, ale wiąże się to z zapłatą
odszkodowania, o które może wnosić partner.

Rolnik zawierający kontrakt jest właścicielem środków produkcji, a jego zobowiązanie

dotyczy tylko dostawy surowca. Produkuje on zgodnie z wymaganiami odbiorcy, korzystając
często z określonej przez niego technologii.

Kontrakt zawiera następujące dane:

−

ilość produktu,

−

wymagania jakościowe i zdrowotne produktu,

−

termin i sposób dostawy,

−

technologie produkcji, cenę za dostarczony towar i warunki zapłaty,

−

warunki szczególne, np. możliwość odstąpienia od wykonania umowy i związane z tym
konsekwencje.
Rolnik zawierający umowę odnosi następujące korzyści:

1) gwarancję odbioru wyprodukowanych surowców po określonej cenie,
2) dostęp do najnowszej wiedzy i doradztwo w zakresie najnowszych technik i technologii

wytwarzania, nowych wysokoplennych odmian, najnowszych środków ochrony roślin.
Umowy kontraktacyjne wymuszają na rolniku stosowanie określonego reżimu

produkcyjnego zgodnego z wymaganiami zdrowotnymi i jakościowymi odbiorcy.
Jeżeli producentowi nie odpowiadają warunki kontraktu i współpraca ramach integracji
pionowej, to może skorzystać ze współpracy z grupą producentów wytwarzających podobne
produkty, zrzeszając się w grupę producencką.

Grupa producencka to każda dobrowolna, wspólna i zorganizowana działalność

producentów rolnych (nie posiada formy prawnej). Celem takiego działania jest zwiększenie
zysków członka grupy, a nie organizacji.

Działalność grupy może obejmować skup i sprzedaż produktów rolnych oraz zaopatrzenie

rolników w środki do produkcji lub świadczenie usług. Ważne jest, aby powstająca grupa
dostarczała swoim członkom wymiernych korzyści w postaci:

−

sprzedaży produktów po wyższych cenach lub lepszych warunkach sprzedaży porównaniu
z pojedynczymi producentami,

−

możliwości negocjowania cen,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ułatwionego dostępu do informacji, do źródeł finansowania (kredytów, dotacji),

−

możliwości wspólnego inwestowania (np. budowa chłodni),

−

zdobywania nowych rynków zbytu w przypadku dużych partii produktów.

−

Oprócz korzyści, łączenie się w grupy producenckie niesie również zagrożenia, takie jak:

−

utrata samodzielności rolnika, który musi podporządkować się grupie i realizować
wspólne zamierzenia i cele,

−

ryzyko uzależnienia się od partnera, z którym zawierane są kontrakty wieloletnie.
Grupa producentów stanowi związek niezależnych firm, jakimi są gospodarstwa rolne

członków wchodzących w skład grupy. Aby sprostać wyzwaniom rynku, musi być dobrze
zorganizowana. Oznacza to uwzględnienie następujących elementów:
1. Dobór członków grupy producentów–do grupy mogą należeć tylko producenci, którzy

będą mieć te same cele i będą chcieli je wspólnie realizować, a nawet podporządkować się
wspólnym interesom.

2. Określenie celów i zadań grupy–cele grupy powinny być jednoznaczne i w ich

wypracowaniu powinni uczestniczyć wszyscy członkowie. Przystępujący do grupy nowi
członkowie muszą je znać i akceptować.

3. Określenie zasad współpracy–najważniejsze zagadnienie zarówno przy organizacji grupy,

jak i w czasie jej funkcjonowania. Brak lub niejednoznaczność ustaleń są najczęstszą
przyczyną powstawania konfliktów i w efekcie rozpadu grupy. W ramach tego
zagadnienia należy zwrócić uwagę na następujące problemy:

−

kierownictwo w grupie i zasady podejmowania decyzji,

−

zasady zawierania umów i ich realizacji przez grupę,

−

zasady rozliczeń w grupie: finansowanie bieżącej działalności,

−

zasady rozliczeń w grupie: finansowanie bieżącej działalności grup: w tym:
wynagradzanie kierownictwa grupy, rozliczenia za dostarczone produkty,
finansowanie wspólnych inwestycji.

4. Wybór formy prawnej prowadzenia działalności–należy wybrać formę, która pozwoli na

najpełniejsze zrealizowanie celów. Wybór taki zależy od wielu czynników, które muszą
być rozważone przed podjęciem decyzji.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak rozumiesz techniki wytwarzania w rolnictwie?
2. Jakie czynniki mają wpływ na wybór techniki wytwarzania?
3. Jaka jest różnica między nowoczesną a tradycyjna techniką wytwarzania w rolnictwie?
4. Co to jest integracja w agrobiznesie?
5. Na czym polega integracja pionowa i pozioma w rolnictwie?
6. Co to jest kontraktacja i jakie są jej zalety?
7. Jakie są zasady tworzenia grupy producenckiej?
8. Jakie są korzyści i zagrożenia występujące przy tworzeniu grup producenckich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj techniki wytwarzania w gospodarstwach A i B, dysponując danymi:

—

produkcja końcowa brutto w zł

50000

120000

—

powierzchnia UR w ha

—

wartość trwałych środków produkcji w tys. zł

120

Liczba dni przepracowanych w gospodarstwie w roku przy pracach rolnych–300. Oblicz

wskaźniki: wydajności pracy i pracochłonności, wydajności środków trwałych, wydajności
ziemi i ziemiochłonności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w treści materiału nauczania potrzebne współczynniki,
2) obliczyć poszczególne współczynniki dla danych gospodarstw,
3) porównać wyniki obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

tabele do wpisywania danych i wyników,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Na podstawie przykładowej umowy kontraktacyjnej, napisz kontrakt miedzy producentem

a przedstawicielem przedsiębiorstwa (np. fabryki leków) na sprzedaż miodu. Kontrakt ma
opiewać na sprzedaż z dostawą do odbiorcy: 200 kg miodu wielokwiatowego, 150 kg miodu
lipowego, 170 kg miodu gryczanego i 70 kg miodu spadziowego, w cenach odpowiednio:
10,00 zł/kg, 12,00 zł/kg, 15,00 zł/kg i 17,00 zł/kg. Jakie elementy powinien zawierać ten
kontrakt?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować wyszukany przez siebie lub otrzymany od nauczyciela kontakt na sprzedaż

kontraktacyjną,

2) napisać kontrakt wzorując się na przeanalizowanym przykładzie,
3) wyróżnić poszczególne elementy utworzonego kontraktu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzory różnych kontraktów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: technika wytwarzania, integracja, kontraktacja,

grupa producencka?



2) określić czynniki mające wpływ na wybór techniki wytwarzania?



3) rozróżnić sposoby integracji w rolnictwie?



4) określić różnice między nowoczesną a tradycyjna techniką

wytwarzania w rolnictwie?



5) określić zalety kontraktacji?



6) określić zasady tworzenia grup producenckich?



7) określić korzyści i zagrożenia występujące przy tworzeniu grup

producenckich?



8) porównać techniki wytwarzania przykładowych gospodarstw?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Funkcjonowanie rynku rolnego

4.3.1. Materiał nauczania

Gospodarka rynkowa oznacza system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące

produkcji i konsumpcji podejmowane są na podstawie działania mechanizmu rynkowego.
Mechanizm ten polega na wzajemnym oddziaływaniu popytu, podaży i ceny danego dobra lub
usługi.

Rynek rolny jest kategorią ekonomiczną, która określa ogół stosunków między

producentami rolnymi, sprzedającymi wytworzone produkty oraz nabywającymi środki do
produkcji i dobra inwestycyjne a przedsiębiorstwami skupującymi produkty rolne
i sprzedającymi środki de produkcji rolnej oraz dobra inwestycyjne.

Rynek producenta (sprzedawcy). Na rynku tym warunki dyktują producenci dóbr i usług.

W tej sytuacji nie muszą oni liczyć się z potrzebami klientów, dbać o jakość towarów, ani
dążyć też do ich ulepszania. Popyt zdecydowanie przewyższa podaż towarów. Sytuacja na
rynku producenta prowadzi zawsze do powstania tzw. "czarnego rynku" oraz do spekulacji.
Rynek producenta występował w gospodarce nakazowej i charakteryzował się ciągłym
niedoborem. Cechą charakterystyczną tego rynku jest również nadmiar pieniędzy, co prowadzi
do zjawiska inflacji i ciągłego podnoszenia cen towarów deficytowych, oznacza kolejki i
zniechęca społeczeństwo do oszczędzania, ponieważ wartość realna pieniądza ciągle spada.
Rynek producenta niekorzystnie oddziałuje zarówno na nastroje społeczne, jak i sprawność
funkcjonowania państwa.

Rynek konsumenta (nabywcy). Na tym rynku dominują konsumenci. Występuje nadmiar

towarów, czyli podaż jest większa niż popyt. Sprzedający muszą zabiegać o klienta. W takich
warunkach konsumenci decydują co, kiedy, gdzie i za ile będą kupować (natomiast producenci
starają się wyjść naprzeciw oczekiwaniom i gustom klientów. Produkują towary poszukiwane,
dobrej jakości i ładnie opakowane. Obecnie mamy rynek nabywcy. Kategoria rynku nabywcy
jest bardzo ważna na rynku rolno–spożywczym, gdyż na nim konsumenci zaspokajają swoje
podstawowe potrzeby. W zakresie dostępu do towarów rynek ten cechuje duża sezonowość.

W każdej gospodarce opartej na zasadach wolnego rynku giełdy towarowe są miejscem,

gdzie skupia się podaż i popyt i gdzie kształtuje się ceny towaru. W miejscu tym dokonuje się
transakcji kupna–sprzedaży towarów masowych, takich jak: produkty rolne, surowce kopalne,
oraz kruszce, np. złoto, metale nieżelazne, szlachetne.

Giełda towarowa jest takim miejscem formalnym, na którym odbywa się handel w ściśle

określonym czasie, towarami ujednoliconymi (wystandaryzowanymi) zarówno pod względem
ilości, jak i jakości, według precyzyjnie zdefiniowanych metod i zasad, poprzez podmioty
dopuszczone do handlu spełniające określone kryteria, przez publiczne ogłoszenie ustalonych
cen na towary, które gwarantuje równy dostęp do informacji wszystkim uczestnikom.

Towary dopuszczone do obrotu muszą spełniać warunki dotyczące:

−

określonego standardu jakości i ciężaru (wielkość sprzedawanych partii towaru–np. 20 t,),

−

występowania dużego popytu i podaży na te towary,

−

względnej trwałości towaru, który może być przechowywany.
Takie wymagania spełniają towary rolnicze: zboża, oleiste, cukier, używki, ziemniaki, sok

pomarańczowy, jabłka, miód, żywiec, mięso świeże i mrożone, brojlery, jaja, tłuszcze, mączka
rybna i inne.

Na współczesnych, rozwiniętych giełdach towarowych zawierane są różne transakcje:

1. Transakcje rzeczywiste, których celem jest rzeczywiste przeniesienie prawa własności

towaru ze sprzedającego na nabywcę w zamian za ekwiwalent pieniężny:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

natychmiastowe (gotówkowe–cash), będące porozumieniem między kupującym
a sprzedającym, w jego ramach sprzedający zobowiązuje się do dostarczenia partii towaru
o ściśle określonej jakości we wskazanym miejscu i czasie. Za ten towar sprzedający
otrzyma niezwłocznie wcześniej ustaloną zapłatę.

−

dostawcze (forward), zwane rzeczywistymi transakcjami terminowymi, w tym przypadku
dostawa i zapłata za towar zostanie zrealizowana w ustalonym przez strony terminie
późniejszym, wśród tych transakcji wyróżniamy między innymi:
a) transakcje na towar w drodze–towar w momencie zawarcia transakcji był już

załadowany i skierowany do składu giełdowego, ale po zawarciu transakcji zostaje
wysłany do właściwego odbiorcy,

b) transakcje na dostawę–sprzedający zobowiązuje się do dostarczenia towaru

w określonym czasie na wskazane miejsce.

2. Transakcje nierzeczywiste, których celem nie jest dostawa towaru, lecz zawierane są

w celu przeciwdziałania stratom wynikającym z wahań cen towarów giełdowych lub jako
spekulacyjne w celu osiągnięcia korzyści, a wśród nich:

−

transakcje terminowe przyszłościowe (futures) w większości nie są zawierane po to, aby
faktycznie została przeniesiona własność towaru i zrealizowana dostawa, rozliczenie
transakcji przez jedną ze stron polega na zawarciu transakcji odwrotnej (tzn. zawarcie
transakcji zakupu po uprzedniej sprzedaży lub sprzedaży po uprzednim zakupie),
w wyniku czego następuje anulowanie transakcji,

−

transakcje opcyjne, dające prawo (nie obowiązek) kupna lub sprzedaży określonych
kontraktów terminowych lub towarów po ustalonej cenie; prawo to ważne jest przez cały
czas trwania opcji; tego typu transakcje polegają na kupowaniu lub sprzedawaniu praw,
a nie rzeczywistych towarów.

3. Transakcje zawierane w zależności od celu:

−

transakcje spekulacyjne, w których kontrahenci wykorzystują zmiany ceny towarów
giełdowych w czasie i dążą do osiągnięcia zysku na giełdzie transakcje takie są
pożądane decydują o płynności transakcji,

−

transakcje zabezpieczające wpływają na wartość obrotów na danej giełdzie, jest to
powiązanie transakcji rzeczywistej na dostawę towaru w przyszłości i transakcji
nierzeczywistej terminowej co w wyniku daje zabezpieczenie przed
ewentualnymi wahaniami cenowymi.

Osoby lub firmy chcące kupić albo sprzedać towary na giełdzie zwracają się do biura

maklerskiego, gdzie składają zlecenie i wpłacają odpowiednią kwotę z tytułu depozytu.
1. Makler w imieniu klienta przygotowuje ofertę kupna/sprzedaży.
2. Dział Rynku i Notowań umieszcza ofertę w Rodzajowym Rejestrze Ofert (RRO), który

stanowi stale aktualizowaną ofertę towarową Giełdy. RRO jest udostępniany innym
biurom maklerskim akredytowanym przy WGT S.A. Wszystkim potencjalnym klientom
udostępniane są informacje również na stronach internetowych.

3. W przypadku rynku kontraktów terminowych brokerzy Biura Maklerskiego niezwłocznie

zgłaszają ofertę w picie (część parkietu przeznaczona do składania ofert dotyczących
danego rodzaju kontraktu) podczas sesji rynku terminowego. Oferty są wykrzykiwane
przez brokerów parkietowych w taki sposób, aby dotarły do wszystkich uczestników sesji.

4. Transakcja zostaje zawarta w momencie przyjęcia oferty przez brokera reprezentującego

przeciwną stronę transakcji. Udokumentowaniem zawartej transakcji jest złożenie
podpisów przez brokerów reprezentujących przeciwne strony na karcie zawarcia
transakcji.

5. Wszystkie transakcje zawarte danego dnia są rejestrowane i rozliczane przez Izbę

Rozliczeniową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rynki hurtowe są miejscem bezpośrednich transakcji miedzy dużą liczbą sprzedających

i kupujących. Ceny kształtują się na podstawie lokalnej podaży i popytu. Są one wyposażone
w miejsca do prezentacji towaru lub jego próbek.

Na rynkach hurtowych zaopatrują się zagraniczni i krajowi odbiorcy (rynki lokalne,

sklepy, markety, restauracje, szpitale itp.).

Dzięki zgromadzeniu dużych ilości towarów w jednym miejscu rynki hurtowe wpływają na

podnoszenie jakości usług i obniżkę kosztów handlowych.

Cechą rynku hurtowego jest:

−

duża skala transakcji,

−

obecność towaru lub jego próbek,

−

sprzedaż w określonych porach dnia,

−

obecność instytucji wspomagających, takich jak: banki, urzędy celne, instytucje kontroli
jakości, magazyny i przechowalnie.
Rynek rolny charakteryzują określone cechy:

1. Duża liczba uczestników rynku. Produkty rolne zaspokajają podstawowe potrzeby

człowieka, stąd duże zainteresowanie konsumentów. Uczestnikami, oprócz przedstawicieli
gospodarstw domowych, są również producenci rolni, instytucje skupujące płody rolne,
instytucje obsługujące rolnictwo, przedsiębiorstwa dostarczające środki do produkcji
rolnej. W związku z tym na rynku rolnym występuje duża różnorodność towarów od
produktów rolniczych, po środki produkcji pochodzenia rolniczego i przemysłowego
potrzebne do produkcji.

2. Specyfika branży (rolnictwa). Występują tu wszystkie cechy, które charakteryzują

rolnictwo jako dział produkcji żywności i surowców do przetwórstwa.

3. Specyfika produktów rolnych jako towarów. Podaż tych towarów zależy od:

−

sezonu–duża podaż w sezonie i niskie ceny oraz mała podaż i wysokie ceny poza
sezonem; wahania sezonowe produktów wymaga" dodatkowo interwencji na rynku
krajowym, związanej z przejmowaniem nadwyżek produkcji, np. skup interwencyjny
zbóż po żniwach. Sezonowość zmusza również do okresowego magazynowania
produktów, co wiąże się z koniecznością posiadania dodatkowych urządzeń oraz
kosztami,

−

cykliczności–po wzroście cen spowodowanym niską podażą towarów następuje
zwiększenie produkcji, a co za tym idzie spadek cen i produkcji,

−

warunków atmosferycznych (susze, gradobicia, powodzie, wymarznięcia);

−

regionów, w których występują szczególne warunki do uprawy danych roślin,

−

trwałości–obok towarów trwałych występują towary nietrwałe, szybko psujące się,
wymagające szybkiego przerobu lub magazynowania w określonych warunkach, np.
truskawki, sałata, owoce jagodowe, mleko.

4. Specyfika producentów rolnych jako uczestników rynku rolnego. Obok dużych,

wyspecjalizowanych gospodarstw rolnych występuje duża liczba drobnych producentów
rolnych, którzy często produkują dla siebie.

5. Duże masy towarowe przemieszczane od producentów do odbiorców. Są to towary

o dużej objętości w stosunku do wagi, np. buraki cukrowe, ziemniaki, kapusta.

6. Brak standaryzacji produktów rolnych. Obrót towarami na giełdzie wymaga

przygotowania produktów według określonych standardów, natomiast produkty rolne
przygotowywane są do sprzedaży według różnych zasad.

7. Nierównomierność. Zakłady przetwarzające produkty rolnicze nie są rozmieszczone

równomiernie w kraju, i zachodzi konieczność przewożenia dużych ilości surowców
z różnych regionów kraju.

8. Zabezpieczanie towarów. Opakowania produktów rolniczych oprócz funkcji promocyjnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i użytkowej pełnią również funkcję ochronną przed temperaturą, drobnoustrojami itp.
Produkty rolnicze zaspokajają podstawowe potrzeby człowieka.
Popyt jest to ilość towarów i usług, jaką są gotowi zakupić nabywcy po określonej cenie

w określonym czasie.

Czynniki ekonomiczne kształtujące popyt:

−

wielkość dochodów ludności,

−

dostępność kredytów,

−

poziom cen na produkty i różnorodność produktów oraz możliwość zastąpienia jednych
drugimi (np. spadek cen warzyw i owoców może spowodować spadek popytu na mięso).
Czynniki demograficzno–społeczne:

−

liczba ludności, struktura według wieku i płci, okresowy wzrost liczby ludności, np. na
wczasach, spowoduje zwiększenie popytu w danym rejonie,

−

struktura zawodowa ludności i według miejsca zamieszkania,

−

liczba gospodarstw domowych, które zakupią dany produkt.
Czynniki społeczno–psychologiczne:

−

poziom wykształcenia,

−

poziom świadomości konsumenckiej (dotyczy to zakupu pewnych towarów uważanych za
bezpieczne dla zdrowia)–moda, gusty i upodobania, presja społeczna,

−

religia, tradycja i czynniki narodowościowe,

−

działania promocyjne.
Ogólnie ujmując popyt wzrasta, jeżeli wzrasta atrakcyjność towaru, obniża się jego cena,

a wzrasta cena dóbr substytucyjnych, czyli takich, które zastępują się wzajemnie. Wzrastają
również dochody konsumentów.

Cena jest to ilość dóbr i usług, która została zaoferowana do sprzedaży po określonych

cenach w danym miejscu i czasie. Do mierzenia zmian popytu pod wpływem zmiany ceny
wykorzystuje się współczynnik cenowej elastyczności popytu, który informuje o reakcji
konsumentów na zmieniające się ceny danego dobra.

Podaż jest to ilość dóbr i usług, która została zaoferowana do sprzedaży po określonych

cenach w danym miejscu i czasie.

Na podaż produktów rolniczych mają wpływ czynnik ekonomiczne i pozaekonomiczne.

Czynniki ekonomiczne

Cena produktu–gdy cena danego produktu rośnie, rośnie również jego podaż i odwrotnie,

przy malejących cenach maleje na ogół podaż. Koszty produkcji rolniczej–jeżeli ceny środków
do produkcji rosną, to z reguły maleje ilość produkowanych wyrobów oferowanych do
sprzedaży. Rolnicy w niewielkim stopniu mają wpływ na cenę wytworzonych przez siebie
produktów, muszą się w większości dostosować do poziomu cen rynkowych. W związku z
tym zwiększenie kosztów produkcji wywołuje jej zmniejszenie. Obniżenie kosztów produkcji
rolnicy mogą osiągać przez wprowadzanie postępu biologicznego, technicznego oraz nowych
technologii.

Relacje cen produktów rolnych do cen środków produkcji–jeżeli ceny produktów

w stosunku do cen środków produkcji są relatywnie wysokie, wówczas producenci są
zainteresowani wzrostem podaży. Uzyskane wyższe dochody przeznaczają na zwiększenie
produkcji. Jeżeli ceny środków produkcji, np. nawozów, środków ochrony roślin, wzrastają,
a ceny produktów rolnych pozostają na niezmienionym poziomie lub mają tendencje
spadkowe, wówczas rolnicy ograniczają stosowanie tych środków, przez co ograniczają
wielkość produkcji.

Wewnętrzne relacje cen wpływają na strukturę podaży produktów rolnych. W przypadku

gdy ceny produktów roślinnych (np. zbóż) spadają, a ceny produktów zwierzęcych (mleko,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jaja, mięso) utrzymują się na wysokim poziomie, to rolnicy wykorzystują większość ziarna we
własnym gospodarstwie. Podaż produktów zwierzęcych wzrasta, a roślinnych maleje do czasu
zmiany tendencji w relacjach cen.

Finansowo–kredytowa polityka państwa–wzrastająca oferta tanich łatwo dostępnych

kredytów, szczególnie na zasadach preferencyjnych, powoduje większe zainteresowanie
rolników zakupem środków trwałych, surowców do produkcji oraz inwestycjami
w gospodarstwie. Wszystkie te działania mają bezpośredni wpływ na ilość i jakość produktów
dostarczanych na rynek. Oprócz kredytów duże znaczenie ma polityka państwa w zakresie
podatków, handlu zagranicznego, interwencjonizmu państwowego (np. ceny interwencyjne)
oraz dopłaty bezpośrednie.

Czynniki pozaekonomiczne
Zewnętrzne–decydują o wielkości produkcji, takie jak: klimat, jakość gleb, rozwój nauki

i techniki, dostęp do nowości. Na wielkość podaży jej strukturę mają wpływ instytucje
związane z rolnictwem, a szczególnie punkty skupu oraz rozwój przemysłu przetwórczego.

Wewnętrzne–dotyczące gospodarstw rolniczych i ich właścicieli. Wśród nich możemy

wyróżnić: wielkość gospodarstw, ich wyposażenie w czynniki wytwórcze, położenie
gospodarstwa względem punktów skupu, dużych aglomeracji i dużych sieci handlowych.

Ważnymi czynnikami wpływającymi na podaż, a często pomijanymi są wiedza

i umiejętności producentów dotyczące analizy mechanizmów rynkowych, nowych technologii
i technik wytwarzania, tendencji na rynkach zagranicznych, a także zdolność do ponoszenia
ryzyka. Podstawową zasada. Jest to, że producent musi dążyć do wytwarzania tego, co
konsument zechce kupić, a nie tylko sprzedawać to, co wyprodukowane.

Rolnictwo polskie jest bardzo rozdrobnione i małe gospodarstwa nie są w stanie

dostarczać na rynek odpowiedniej ilości produktów określonej jakości. Produkują one w dużej
mierze na samozaopatrzenie. Ze względu na małą skalę produkcji i przestarzałe technologie
produkcja z tych gospodarstw jest mało konkurencyjna na rynku.

Równowaga rynkowa to stan, gdy popyt równa się podaży, czyli ilość dostarczonych

towarów równa się ilości chętnych do ich zakupu przy określonej cenie. Cenę tę nazywamy
ceną równowagi.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są cechy rynku rolnego?
2. Jakie są cele i funkcje giełdy?
3. Jaka jest różnica między giełdą a rynkiem hurtowym?
4. Jakie znasz typy transakcji zachodzących na giełdzie?
5. Jakie czynniki kształtują popyt i podaż w rolnictwie?
6. Co to jest cena równowagi?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z Internetu wyszukaj Giełdy towarowe i Rynki Hurtowe działające w Polsce

oraz określ, które z nich są najbliższe Ci terytorialnie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) wyszukać za pomocą dowolnej wyszukiwarki Giełdy towarowe i Rynki Hurtowe

działające w Polsce,

2) przeanalizować ich położenie terytorialne,
3) wybrać najwłaściwsze pod względem położenia i asortymentu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Korzystając z rocznika statystycznego określ przeciętne spożycie podstawowych

artykułów żywnościowych na jedną osobę w gospodarstwach domowych w ostatnich 5 latach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w roczniku statystycznym tabelę Przeciętne spożycie podstawowych artykułów

żywnościowych na jedną osobę w gospodarstwach domowych,

2) przeanalizować spożycie poszczególnych artykułów na przestrzeni ostatnich 5 lat.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

rocznik statystyczny.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: rynek rolny, giełda towarowa, transakcja, rynek

hurtowy. podaż, popyt, cena równowagi?



2) określić cechy rynku rolnego?



3) rozróżnić sposoby integracji w rolnictwie?



4) określić różnice między giełdą a rynkiem hurtowym?



5) scharakteryzować transakcje poszczególne transakcje giełdowe ?



6) określić czynniki kształtują popyt i podaż w rolnictwie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie rolniczym

4.4.1. Materiał nauczania

Nakłady, to zużyte w procesie produkcji prowadzonej w gospodarstwie zasoby (pracy

i materiałów). Ich zużycie określamy w mierniku naturalnym. Koszty, to nakłady konieczne do
osiągnięcia zamierzonego celu, wyrażone w pieniądzu.

Koszty dzieli się wg następujących kryteriów:

1. Według faz ruchu okrężnego środków. Są to: koszty zaopatrzenia, koszty produkcji

i koszty sprzedaży (realizacji). w kosztach zaopatrzenia uwzględniamy cenę zakupu, koszt
przewozu oraz inne koszty związane z zakupem. Koszty produkcji, to koszty własne
wytworzenia produktu. Na koszty sprzedaży (realizacji) składają się: koszty transportu,
koszty opakowań, prowizji, marketingu oraz inne, związane ze sprzedażą produktów.
Koszt własny realizacji, to koszt produkcji plus koszt sprzedaży.
Według okresu, którego dotyczą. Są to: koszty poniesione, koszty, które mają być

poniesione, koszty bieżące i koszty przyszłych okresów.

Według zakresu działalności. Są to: koszty działalności operacyjnej (podstawowej), koszty

działalności ubocznej i koszty działalności inwestycyjnej.

Według miejsca ich powstawania. Są to: koszty bezpośrednie i koszty pośrednie

(wspólne). Koszty bezpośrednie można łatwo obliczyć i równie łatwo określić ich miejsce
powstania, czyli przypisać do określonej gałęzi lub działalności. Nazwę biorą od tego, że
ponoszone są bezpośrednio na produkcję (np. koszty nawozów, nasion, pasz, środków
chemicznych, paliwa itp.). Koszty pośrednie (wspólne), to koszty obejmujące kilka gałęzi, dział
gospodarstwa lub całe gospodarstwo. Dzielą się na: koszty ogólnoprodukcyjne i koszty
ogólnogospodarcze. Koszty ogólnoprodukcyjne dotyczą kilku gałęzi lub działu gospodarstwa,
a ogólnogospodarcze związane są z istnieniem gospodarstwa jako całości. Zawsze problemem
jest obiektywne rozdzielenie kosztów pośrednich na poszczególne działalności.
2. Według zależności od rozmiarów produkcji. Są to: koszty stałe i koszty zmienne. Koszty

stałe nie zmieniają się (lub prawie nie zmieniają) w gospodarstwie niezależnie od wielkości
produkcji. Koszty zmienne ewoluują w zależności od wielkości produkcji określonego
produktu. Jest to podstawowy podział kosztów w gospodarstwie. Koszt stały staje się
kosztem zmiennym dla produktu, gdy odniesiemy go do jednostki produktu–im więcej
jednostek produktu, tym niższy koszt na jednostkę odniesienia.

3. Według innych kryteriów wyróżniamy koszty:

−

przeciętne, to średnia wysokość kosztów przypadająca w danym okresie lub cyklu
produkcji na jednostkę produktu,

−

krańcowe (marginalne), to przyrost kosztów spowodowany przyrostem wielkości
produkcji o jednostkę,

−

graniczny, to koszt ostatniej ilości produktu, dla której koszt produkcji równa się
wartości lub cenie uzyskanego produktu (przy dalszym wzroście kosztów uzyskać
można dalszy przyrost produkcji, ale koszt ponoszony na jej wytworzenie–na przyrost
produkcji–będzie wyższy od wartości lub ceny produktu),

−

alternatywne, to koszty kalkulowane (nie rzeczywiste), gdyż istnieją nakłady nie
"kupowane" z rynku, lecz wytwarzane przez samo gospodarstwo (nie powodują
wydatku pieniędzy przez rolnika). Koszt alternatywny nakładu (zwany również "ceną
ukrytą" lub "ceną utraconych korzyści") jest równy dochodowi osiągniętemu lub
możliwemu do osiągnięcia przez użycie tego nakładu w najlepszy, alternatywny
sposób. w gospodarce rynkowej te właśnie koszty mają największe znaczenie
w decyzjach przedsiębiorstwa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kosztem alternatywnym jest praca rodziny–zamiast we własnym gospodarstwie
członkowie rodziny mogą pracować jako pracownicy najemni w innych gospodarstwach,
a ich opłata jest kosztem pracy rodziny (koszt ten jest równy wydatkowi, jaki rolnik
musiałby ponieść na zatrudnienie pracownika). Inny przykład to nakłady–produkty własnej
działalności gospodarstwa–zamiast samemu zużyć np. ziarno lub ziemniaki czy nawozy
organiczne wyprodukowane w gospodarstwie, rolnik mógłby sprzedać je na rynku. Koszt
ten jest równy wydatkowi, jaki rolnik musiałby ponieść, kupując te produkty na rynku,

−

specjalne, to te koszty, które należy ponieść dodatkowo, aby uzyskać określone ilości
nowego produktu (artykułu), dotychczas nie wytwarzanego, lub aby rozszerzyć produkcję
już wytwarzanego produktu,

−

działalności i bezczynności–to koszty wynikające np. z faktu posiadania trwałego środka
produkcji, gdy nie jest on używany w procesie produkcji. Ponosi się wówczas koszty
amortyzacji i konserwacji,

−

standardowe (wzorcowe), to koszty normatywne, czyli koszty ustalone dla określonych
warunków,

−

całościowe, które dotyczą całego gospodarstwa lub całej jego gałęzi i składają się
z kosztów bezpośrednich (stałych i zmiennych) oraz kosztów wspólnych (pośrednich),

−

jednostkowe, to koszty przeliczone na jednostkę produktu, czyli podzielone przez liczbę
jednostek uzyskanej produkcji,

−

majątkowe, to koszty ponoszone z tytułu posiadanego majątku, np. podatki,
ubezpieczenia, czynsze, oprocentowanie itp.
Jeżeli całkowitą wartość produkcji nazwiemy produkcją globalną, a całkowitą wartość

wszystkich nakładów–kosztami całkowitymi (całościowymi), to:

PRODUKCJA GLOBALNA–KOSZTY CAŁKOWITE = ZYSK lub STRATA

Metody obliczania kosztów (jednostkowych)
Metoda organiczna (uproszczona)

Metoda ta zakłada, że w gospodarstwie, jak w każdym organizmie, wszystko jest od siebie

zależne i ze sobą współpracuje (stąd nazwa). Jeżeli zatem zostanie określony procent kosztów
w dochodach dla całego gospodarstwa (co łatwo obliczyć), to taki sam procent powinien
odnosić się do każdej działalności i każdej jednostki wyprodukowanej. Do obliczania kosztów
tą metodą wykorzystuje się wskaźnik względnej wysokości kosztów.

wwk

* 100%

K–koszty całkowite, P–wartość produkcji.
Jeżeli zatem dla całego gospodarstwa koszty wynoszą 85%, to w 1 litrze mleka (cenie)

85% wartości to koszty. W zasadzie metoda ta może być wykorzystywana tylko przy
porównywaniu kosztów między gospodarstwami.
Metoda rozdzielcza (inaczej podziałowa lub klasyczna)

Wszelkie koszty ponoszone w gospodarstwie można podzielić pomiędzy poszczególne

działalności produkcyjne i usługowe, czyli miejsca powstawania kosztów. W metodzie tej
trzeba jedynie wycenić, stosując odpowiednie metody taksacji, artykuły nietowarowe, które nie
mają ceny, i dodać je do kosztów zmiennych (bezpośrednich), które łatwo obliczyć i określić
ich miejsce powstawania. Pozwala ona na obiektywny rozdział kosztów stałych (pośrednich)–
stąd jej nazwa. Wykorzystuje do tego tzw. klucze podziałowe:

−

koszty zmienne (% w ich sumie),

−

wartość produkcji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

fundusz płac,

−

wielkość produkcji w jednostek zbożowych itp.

Tabela 1. Obliczanie kosztów jednostkowych metodą rozdzielczą

Działalność

bezpośrednie

(zmienne)

kosztów

bezpośred.

Koszty

pośrednie

(stałe)

Suma

kosztów

Koszty

jednostkowe

Żyto

5000

4200

9200

Owies

4000

3080

7080

Ziemniaki

7500

6160

13660

Krowy mleczne

9200

7560

16760

Tuczniki

6300

5040

11340

Owce

2000

1960

3960

Sumę kosztów
dzielimy przez
ilość jednostek
wyprodukowan
ych

RAZEM:

34000

100%

28000

62000

Metoda rozdzielcza uorganiczniona

Techniką rachunku metoda ta nie różni się od klasycznej metody rozdzielczej. Jednak

klasyczna metoda rozdzielcza nie uwzględnia żadnych powiązań między poszczególnymi
działami, gałęziami i działalnościami. Metoda rozdzielcza uorganiczniona pozwala więc
uwzględnić w rachunku kosztów powiązania wewnętrzne w gospodarstwie, np.:

−

uznaje nawożenie organiczne za zabieg podnoszący urodzajność ziemi w całym
płodozmianie;

−

pozwala równomierne obciążyć wszystkie rośliny polowe kosztami zabiegów specjalnych
(np. orka z pogłębiaczem);

−

pozwala określić wartość stanowiska w zmianowaniu (wartość przedplonu);

−

powoduje obciążanie wartością trawy pastwiskowej itp.

Kalkulacje i ich rodzaje

Kalkulacje stanowią narzędzie rachunku ekonomicznego i ułatwiają przewidywanie

efektów różnych wariantów rozwiązań organizacyjnych i ekonomicznych. Odpowiadają one na
pytanie "co by było, gdyby postąpiono tak lub inaczej" albo "jeśliby podjąć taką lub inną
decyzję".

Kalkulacje kosztowe to obliczanie kosztów niezależnie od sposobu dokonywania obliczeń

(użytych metod).

Składniki kosztów określa się jako pozycje kalkulacyjne. Rolnik nie ma wpływu na te

koszty, o których decyduje rynek (popyt, podaż, interwencjonizm itp.), ale ma wpływ na
koszty wynikające z warunków wewnętrznych. Tu więc powinien szukać przede wszystkim
oszczędności. Staranne sporządzanie kalkulacji ma więc duże znaczenie praktyczne.

Kalkulacja wstępna (planowa) jest sporządzana przed rozpoczęciem produkcji. Jest

przeprowadzana np. według obowiązujących normy zużycia środków produkcji i czasu pracy
oraz obowiązujących cen.

Kalkulacja sprawozdawcza (wynikowa) jest sporządzana na podstawie faktycznie

poniesionych kosztów.

Kalkulacje podziałowe stosuje się przy produkcji prostej, a jednostkowy koszt otrzymuje

się jako wielkość przeciętną. Sumę kosztów dzieli się przez liczbę wytworzonych jednostek.

Kalkulacje doliczeniowe stosuje się przy produkcji złożonej. Polegają one na tym, że

odrębnie są kalkulowane koszty wytwarzania całego przedmiotu kalkulacji (działalności)
objętych odrębnym zleceniem produkcyjnym. Dla każdego zlecenia otwiera się konto

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

syntetyczne "koszty produkcji", a do niego urządzenia analityczne w postaci tzw. kart
kalkulacyjnych.

W rolnictwie typowymi kalkulacjami są: kalkulacje pełne (analityczne czyli rozdzielcze,

i syntetyczne czyli organiczne), kalkulacje niepełne i kalkulacje różnicowe.

Kalkulacje pełne, charakteryzują się tym, że uwzględnia się w nich wszystkie koszty.

Obejmują wszystkie grupy kosztów stałych i zmiennych (pośrednich i bezpośrednich). Dzięki
temu prowadzą do obliczania pełnych kosztów produkcji w przeliczeniu na jednostkę
produktu. Problemem przy sporządzaniu tych kalkulacji jest trudność w znalezieniu
właściwego klucza podziałowego do rozdzielenia kosztów stałych (pośrednich). Stosowane
dotychczas "klucze" prowadzą każdorazowo do różnych wyników.

Pełne koszty odzwierciedlają rzeczywisty stan w gospodarstwach wyspecjalizowanych,

gdy wytwarza się tam jeden produkt towarowy. Jeżeli w kalkulacjach pełnych stosujemy
"klucze podziałowe", to nazywamy je także analitycznymi lub rozdzielczymi,

Jeżeli w kalkulacjach pełnych wykorzystujemy metodę organiczną obliczania kosztów

jednostkowych (Wwwk), to nazywamy je syntetycznymi lub organicznymi. Przydatność
kalkulacji syntetycznych jest bardzo ograniczona, a pewne znaczenie mogą mieć jedynie
w analizie porównawczej gospodarstw.

Kalkulacje niepełne charakteryzują się tym, że nie uwzględnia się w nich wszystkich

elementów całkowitych kosztów produkcji. Pomija się koszty stałe (pośrednie), ponieważ nie
będą one zmieniały się w cyklu produkcyjnym, bez względu na rodzaj działalności. Decyzje
opiera się na kosztach zmiennych (bezpośrednich) lub specjalnych. w produkcji roślinnej
kalkulacje niepełne sporządza się w przeliczeniu na 1 ha, a w produkcji zwierzęcej na 1 sztukę
fizyczną lub tzw. sztukę strukturalną (sztuka dorosła płci żeńskiej z odpowiednim
przychówkiem wg stanu średniorocznego). Metoda ta ma bardzo małe zastosowanie.

Kryterium wyboru metody kalkulacji stanowi różnica między wartością produkcji

a kosztami zmiennymi, którą nazywamy marżą brutto lub nadwyżką bezpośrednią.

Marża brutto,
nadwyżka bezpośrednia

= Wartość produkcji

potencjalnie towarowej

– Koszty

zmienne

W celu porównania działalności w produkcji zwierzęcej z działalnością w produkcji

roślinnej–uzyskaną marżę brutto (nadwyżkę bezpośrednią) należy przeliczyć na 1 ha głównej
powierzchni paszowej, obejmującej powierzchnię roślin pastewnych uprawianych w plonie
głównym (a potem na l ha fizyczny).

Kalkulacje różnicowe polegają na obliczeniu, jak zmienia się wielkość dochodu wskutek

zastąpienia jednostki jednej działalności taką samą jednostką innej działalności. z dwóch
porównywanych działalności ta będzie efektywniejsza, która daje większy dochód. Kalkulacje
różnicowe stosuje się jako tzw. planowane do alternatywnego wyboru gałęzi, działalności lub
technologii produkcji.

Wyceną nazywamy określanie wartości poszczególnych składników majątkowych

gospodarstwa, jego działalności, gałęzi, działów oraz jego samego jako całości.

Umożliwia ona dokładne oszacowanie wartości gospodarstwa na określony dzień (po

dokonaniu spisu z natury), prawidłowe sporządzenie bilansu i rachunku wyników; dokładne
sporządzenie kalkulacji, racjonalne wykorzystanie środków oraz dokładne przeprowadzenie
szacunku szkód powodowanych przez klęski żywiołowe lub kradzieże. W praktyce
gospodarczej stosuje się kilka metod wyceny (W):
1. Metoda cen bieżących, liczona wg wzoru:

W= Cb * q + kt,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gdzie: C

–cena bieżaca, q–ilość jednostek, k

–koszty transportu i zakupu.

2. Metoda kosztów włożonych liczona wg wzoru:

W = K1 + K2 + K3 + .... Kn, gdzie K1, K2, K3, …,Kn–składniki kosztów

3. Metoda dochodowa, liczona wg wzoru:

Dc * 100

gdzie: Dc–dochód czysty, P

–stopa procentowa.

Metodę można stosować, gdy obiekt, który mamy wycenić, przynosi dochód czysty (zysk)

łatwy do określenia, i gdy dochód ten otrzymywany jest corocznie. Może on być traktowany
jako procent od kapitału złożonego w banku. Np. właściciel danego obiektu zgodzi się na jego
sprzedaż tylko wówczas, gdy suma uzyskana ze sprzedaży, po złożeniu jej w banku, zapewni
mu dochód w postaci odsetek nie mniejszy od otrzymywanego przedtem za ten obiekt czynszu
dzierżawnego. Metodę stosuje się do wyceny całego gospodarstwa, sadu owocującego, stawu
zarybionego itp.
4. Metoda przetwórcza

Obliczenia dokonuje się wg wzoru: w = z = P2–P1, gdzie z–wartość zwyżki plonów po

przetworzeniu danego środka, P2–wartość produkcji po zastosowaniu danego środka, P1–
wartość produkcji przed zastosowaniem danego środka. Metodą tą można wyceniać np.
nawozy organiczne.
5. Metoda porównawcza

Ta metoda określa wartość artykułów nietowarowych na podstawie znanej wartości

podobnych artykułów towarowych. Np. wycena nawozów organicznych na podstawie ceny
nawozów mineralnych.
6. Metoda rzeczoznawców

Wyceny dokonują osoby uprawnione na podstawie swojej wiedzy, doświadczenia

i przepisów.

Wycena poszczególnych składników majątkowych

Przy sporządzaniu bilansu w ramach rachunkowości przyjmuje się następujące zasady

wyceny składników majątkowych:

−

ziemia wg cen rynkowych na danym terenie,

−

budynki i budowle wg wartości odtworzeniowej, uwzględniającej stopień zużycia,

−

maszyny i urządzenia wg cen rynkowych z uwzględnieniem stopnia zużycia,

−

materiały wycenia się na koniec roku wg cen nabycia (cena + koszt transportu, zakupu,
przechowania),

−

należności od odbiorców wg ich wartości nominalnej,

−

sad owocujący metodą dochodową, a przed owocowaniem–metodą kosztów włożonych,

−

produkty własne i inwentarz żywy metodą kosztów włożonych lub cen bieżących.

Obliczanie kosztów całkowitych

Dla obliczenia kosztów produkcyjnych konieczne jest ustalenie tzw. okresu

obliczeniowego, tzn. czasu, w którym powinniśmy rozliczyć koszty wyprodukowania danego
wytworu. Długość okresu obliczeniowego zależy albo od rodzaju działalności produkcyjnej,
albo od narzuconych prawem sposobów amortyzowania środków trwałych. Produkcję rozlicza
się za okres od czasu rozpoczęcia do zakończenia produkcji. Np. brojlery 8–10 tygodni, bydło
mleczne–cykl roczny. Tak samo w produkcji roślinnej można łatwo wyodrębnić cykle
produkcyjne.
Obliczanie kosztów całkowitych eksploatacji środka trwałego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na koszt środka trwałego składają się: a) koszty amortyzacji, b) koszty oprocentowania

(koszty stałe), c) koszty utrzymania, d) koszty eksploatacji (koszty zmienne), przy czym:

KOSZTY CAŁKOWITE = KOSZTY STAŁE + KOSZTY ZMIENNE

Roczny koszt amortyzacji środka trwałego może być obliczony w następujący sposób:

Wartość początkowa–wartość likwidacyjna
okres użytkowania w latach

= roczny koszt amortyzacji

Wartość początkowa jest to wartość nowego, takiego samego środka w momencie

rozpoczęcia obliczeń. Nie jest to zatem wartość środka w momencie jego zakupienia.

Wartość likwidacyjna jest to wartość środka po zakończeniu jego "użytecznego" życia.

W praktyce, dla maszyn przyjmuje się wartość likwidacyjną jako procent od wartości
początkowej (zwykle 20%).

Koszty amortyzacji określonego środka będą wyliczane na tak długo, jak długo używany

jest dany środek.

Kiedy kupujemy środek trwały, dokonujemy pewnej inwestycji. Pieniądze zainwestowane

poza gospodarstwem powinny przynosić rolnikowi dochód, z tego powodu przy podliczaniu
kosztu całkowitego wyprodukowania towaru w gospodarstwie dolicza też koszty
oprocentowania środków trwałych, bez względu na to, czy były one kupowane na kredyt czy
ze środków własnych (koszty alternatywne). Liczymy je w następujący sposób: Wartość
początkowa + 20% wartości początkowej dzielimy przez dwa i wynik mnożymy przez stopę
oprocentowania. Wynikiem tego rachunku będą roczne koszty oprocentowania danego środka.

Częściej jednak koszty oprocentowania wyliczamy przez pomnożenie stopy

oprocentowania przez 60% sumy wartości początkowej (to upraszcza wyliczenia), ponieważ:
100% wartości początkowej + 20% wartości początkowej podzielone przez 2 = 60% wartości
początkowej.

Regułą jest, że oprocentowanie sumy zaangażowanego kapitału w środkach trwałych

i obrotowych wyliczamy na podstawie średniej wielkości zainwestowanego kapitału za okres
użytkowania danego środka.

Koszty utrzymania to koszty, które muszą być ponoszone każdego roku, aby utrzymać

zdolność eksploatacyjną środków trwałych. Do tych kosztów zalicza się wszystkie naprawy,
konserwacje i przeglądy techniczne. Remonty główne (kapitalne), ponieważ znacznie
przedłużają" okres użytkowania, powinny być włączone do kosztów amortyzacji.

Średnio dla roku koszty utrzymania przyjmuje się np:–2% wartości początkowej rocznie

dla budynków,–od 10 do 20% wartości początkowej rocznie dla maszyn.

Koszty eksploatacji są to koszty użytkowania maszyn, ciągników i samochodów (olej

napędowy, benzyna, smary). Dokładnie wykazuje je księgowość, a do celów planistycznych
wykorzystuje się normatywy zużycia.

Przykład:

Obliczenie rocznych kosztów ciągnika kupionego za 28 000 M (Money).

Wartość początkowa–50000 M, Wartość likwidacyjna–5000 M, (10%) Okres użytkowania–3
lata.
Stopa oprocentowania–10%,
Roczne wykorzystanie ciągnika–720 h,
Koszty paliwa–4 1itrów/h w cenie 1,50 M za litr,
Koszty smarów–71itrów/120 h w cenie 2,50 M za litr,
Koszty utrzymania–20% wartości początkowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Roczne koszty = (a) koszty amortyzacji + (b) koszty oprocentowania + (c) koszty operacyjne
(koszty eksploatacyjne + koszty utrzymania)

50 000 M–5000 M

(a) koszty amortyzacji =

= 15000 M

50 000 M–500 M

(b) koszty oprocentowania =

*10% = 2750 M

paliwo = 720 h x 41itry/h = 2880 x 1,5 M/litr = 4 320 M
oleje i smary = 720/120 x 7 litrów x 2,5 M =

105 M

koszty utrzymania = 20% z 50 000 M =

10 000 M

14 425 M

Roczne koszty = a + b + c = 32 175 M.

Przykłady przeprowadzania kalkulacji

Tabela 2. Kalkulacja jednostkowego kosztu produkcji l kg miodu w przeliczeniu na 1 rodzinę.

Poziom produkcji miodu

Wyszczególnienie

10 kg / rodzinę %

20 kg / rodzinę %

Koszty:

Cukier (15 kg x 3 zł)

45,00 30,6

45,00 25,7

Węza (I–0,25 kg x 21 zł, II–0,5 kg x 21 zł)

5,25

3,6

10,50

6,0

Amortyzacja (I–270 zł x 10%, II– 390 x 10 %)

27,00 18,3

39,00 22,3

Transport

5,00

2,9

Praca (13 rbg x 5 zł)

65,00 44,1

65,00 37,1

Inne

5,00

3,4

10,50

6,0

Razem:

147,25 100%

175,00 100%

Przychody:

Miód (I–10 kg x 9 zł, II–20 kg x 9 zł)

90,00 93,3

180,00 93,5

Wosk (I–0,3 kg x 10 zł, II–0,5 kg x 10 zł)

3,00

3,5

5,00

2,9

Inne

2,70

3,2

6,10

3,6

Razem:

95,70 100%

191,10 100%

Liczba jednostek miodowych

11,0

22,1

Jednostkowy koszt produkcji miodu w zł/kg

14,73

8,75

Dochód bezpośredni

36,12

89,20

Dochód netto

9,12

50,20

Dochód z tytułu zaangażowanego kapitału
i zarządzania

51,55

16,10

Kalkulacje stosowane do ustalania poziomu intensywności produkcji

Kalkulacje dotyczące intensywności produkcji pozwalają odpowiedzieć na pytanie, jakie

ponieść nakłady, aby osiągnąć optymalny efekt produkcyjny? w tym celu trzeba dysponować
informacją, np. w jaki sposób poziom nawożenia wpływa na wielkość plonów. Dane takie
prezentuje Tabela 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Poziom nawożenia mineralnego a wysokość plonów

Dawka NPK

w kg

Plon pszenicy

w dt/ha

Przyrost

NPK w kg

Przyrost plonu

w kg

D plon /D NPK

(kol.4/ kol. 3)

12,30

–

12,90

4,0

13,70

5,3

14,70

100

6,7

15,90

120

8,0

17,50

160

10,7

19,45

195

13,1

105

21,65

220

14,7

120

24,45

280

18,7

135

27,65

320

21,3

150

31,45

380

253

165

35,75

430

28,7 opt.

180

39,55

380

25,3

195

43,15

360

24,0

210

45,95

280

18,7

225

48,35

240

16,0

240

50,45

210

14,0

255

52,15

170

11,3

270

53,60

154

9,7

285

54,70

110

7,3

300

55,55

5,7

315

56,35

5,3

330

57,10

5,0

345

57,80

4,7

360

58,10

2,0

375

58,26

1, l

390

58,28

0,1 max.

405

57,18

–10

–0,7

420

57,93

–25

–1 7

435

57,43

–40

–2,7

Największy przyrost plonu w stosunku do dawki NPK wystąpił przy dawce NPK 165 kg–

osiągnięty plon wyniósł 35,75 dt/ha.

Maksymalny poziom produkcji (plon z 1 ha) ustala się na podstawie wielkości produktu

krańcowego (D plonu / D NPK). Maksymalny plon osiągany jest wówczas, gdy produkt
krańcowy wynosi zero.

W podanym przykładzie przy nawożeniu z przedziału 390 kg NPK a 405 kg NPK osiągnie

się plon maksymalny, ponieważ produkt krańcowy jest tu najbliższy zeru–wynosi 0,l.

Plon maksymalny nie jest plonem optymalnym z ekonomicznego punktu widzenia. w celu

ustalenia plonu optymalnego należy posłużyć się równaniem:

Cena 1 kg NPK

D plon

Cena l kg pszenicy

D NPK

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dochód rolniczy i jego oblicznie

Produkcja globalna–stanowi sumę wartości produkcji z poszczególnych działów.
Produkcja końcowa brutto (dochód surowy)–różnica między i produkcją globalną a całym

wewnętrznym zużyciem produktów wytworzonych we własnym gospodarstwie.

Produkcja końcowa netto–różnica między produkcją końcową brutto a wartością

zużytych w gospodarstwie, zakupionych artykułów rolnych (pasze, materiał siewny itp.).

Produkcja

czysta

(dochód

globalny),

cala

wartość:

nowo

wytworzona

w gospodarstwie. Otrzymujemy ją po odjęciu od produkcji końcowej netto pozostałych
nakładów materialnych poniesionych w gospodarstwie (łącznie z amortyzacją. Jest wartością
nowo wytworzoną.

Dochód rolniczy–to wartość, która pozostaje po odjęciu od dochodu globalnego (wartości

produkcji czystej) kosztów najmu siły roboczej, podatków, ubezpieczenia, oprocentowania.
Oznacza tę część, która pozostaje w ręku gospodarującego. Jest to dochód z tytułu własnej
pracy i z tytułu własności gospodarstwa. Dzieli się na akumulację i spożycie.

Dochód osobisty–to część dochodu przeznaczona wyłącznie na zaspokojenie potrzeb

osobistych, powiększona o dochody typu konsumpcyjnego spoza gospodarstwa (renta, płaca
zatrudnionego itp.). Jest to część dochodu rolniczego, która pozostała po zaspokojeniu
potrzeb akumulacji. Przy reprodukcji prostej cały dochód rolniczy jest dochodem osobistym.

Przykład:
Obliczenia można przeprowadzić w sposób uproszczony: produkcja końcowa brutto

(w zł): mleko 60000, żywiec l 000, ziemniaki 30000, pszenica ozima 26 000. Razem: 117 000.
Nakłady materiałowe: nawozy 15 500, pasze 17 400. Razem: 32900. Produkcja czysta:
117 000–32 900. Razem: 84 100. Opłata pracy najemnej: 4000. Koszty majątkowe: 1500.
Dochód rolniczy gospodarstwa: 84 100–5500. Razem: 78 600. Dochody spoza gospodarstwa
400. Dochód osobisty: 79 000

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym różni się nakład od kosztu?
2. Jak dzielimy koszty?
3. Jakie znasz metody obliczania kosztów jednostkowych?
4. Co to jest kalkulacja?
5. Jakie znasz rodzaje kalkulacji?

6. Na czym polega wycena i jakimi metodami można jej dokonać?

7. W jaki sposób obliczmy koszty eksploatacji środków trwałych?
8. Co to jest dochód rolniczy i jak możemy go wyliczyć?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz koszt jednostkowy produkcji 1 kg miodu przy produkcji 30 kg w przeliczeniu na

1 rodzinę pszczelą. Należy uwzględnić koszty transportu pasieki w wysokości 15 zł, zużycie
węzy–0,75 kg, koszt amortyzacji–49 zł, inne koszty 15 zł, produkcję wosku 0,8 kg, inne
przychody 9,3 kg, liczbę jednostek miodowych–33,2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1) przeanalizować kalkulację jednostkowego kosztu podukcji 10 i 20kg miodu

w przeliczeniu na 1 rodzinę pszczelą (Poradnik dla ucznia str 31),

2) przeprowadzić kalkulacje wzorując się na podanym przykładzie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator,

−

pytania prowadzące.

Ćwiczenie 2

Stosując kalkulację według metody różnicowej oblicz czy opłaca się zastąpić uprawę 1 ha

pszenicy ozimej uprawą rzepaku ozimego.
Zakładamy plon z 1 ha–pszenica ozima 70 dt, rzepak ozimy–35 dt,
Ceny zbytu: pszenica ozima–50 zł/dt, rzepak ozimy–95zł/dt.
Koszty zmienne (bez kosztów uprawy roślin): pszenica ozima–1 777,50 zł, rzepaku ozimego–
1 615,20 zł

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) obliczyć przychody z uprawy danej rośliny,
2) wyliczyć różnicę w przychodach z poszczególnych upraw,
3) obliczyć nadwyżkę bezpośrednią przy uprawie pszenicy i rzepaku,
4) porównać wielkości nadwyżek bezpośrednich pszenicy i rzepaku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: nakład, koszt, kalkulacja, marża brutto, wycena?



2) zdefiniować metody obliczania kosztów?



3) zdefiniować poszczególne rodzaje kalkulacji ?



4) rozróżnić i scharakteryzować koszty według różnych kryteriów?



5) scharakteryzować metody wyceny w rolnictwie?



6) określić rolę kalkulacji kosztów w opłacalności produkcji rolniczej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Rolnictwo a gospodarka narodowa

4.5.1. Materiał nauczania

Rolnictwo jest jedną z gałęzi gospodarki narodowej. Rolnictwo jest działem gospodarki

narodowej, który produkuje zarówno środki konsumpcji, jak i środki produkcji, bowiem część
produktów rolnictwa przeznacza się na potrzeby przemysłu przetwórczego. Podobnie jak inne
gałęzie, podlega systemowi finansowemu Państwa. System finansowy jest zespołem norm,
które regulują gospodarkę pieniężną różnego rodzaju podmiotów gospodarczych. Dzieli się on
na podsystemy, które spełniają określone dla danego ogniwa funkcje. Prezentuje to schemat:

System budżetowy

Budżet państwa jest to plan dochodów i wydatków pieniężnych państwa, zatwierdzony

przez Sejm. Nad prawidłowym wykonaniem budżetu czuwa minister finansów, izby skarbowe,
rejonowe urzędy skarbowe oraz wydziały finansowe urzędów wojewódzkich i urzędów
gminnych. Ze środków budżetu państwowego utrzymywane są tzw. jednostki budżetowe (np.
szkoły, służba zdrowia, wojsko, policja), udzielane są dotacje (górnictwo, rolnictwo)
i zabezpieczane są rezerwy budżetowe.

Każdy, kto osiąga dochody, obowiązany jest część tych dochodów oddać Skarbowi

Państwa w formie podatków. Zobowiązane do ich płacenia są osoby fizyczne, osoby prawne
i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Osoby te, w tym kontekście,
nazywane są podatnikami, natomiast ich zobowiązanie do oddania określonej części
zarobionych pieniędzy (zapłaceniem określonego podatku)–zobowiązaniem podatkowym.

Podmioty gospodarcze rozliczają się z budżetem głównie z tytułu podatków i opłat

skarbowych oraz (ewentualnie) z tytułu należnych dotacji i subwencji do niektórych
działalności preferowanych przez państwo.

Jedne podatki odprowadzane są centralnie, a inne do administracji terenowej, np. podatek

rolny, od nieruchomości, od środków transportowych i większość opłat skarbowych rozlicza
się z odpowiednim urzędem gminy lub miasta. Całość przepisów prawnych regulujących
obowiązki podatkowe nazywamy systemem podatkowym.

W Polsce na osobach prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą (w tym z tzw.

działów specjalnych) lub wykonujących wolny zawód ciąży obowiązek zgłaszania tego faktu
do właściwego urzędu skarbowego i opłacania podatków. Dochody z podatku rolnego zasilają
w całości budżety gmin, a z działów specjalnych głównie budżet centralny. W celu
zapobiegania i wykrywania ewentualnych przestępstw i wykroczeń w rozliczeniach z budżetem
powołano specjalne urzędy kontroli skarbowej. Wysokość ewentualnych kar reguluje ustawa
karno–skarbowa.

System finansowy

budżetowy

ludności

ubezpieczeniowy

podmiotów gospodarczych

bankowo–kredytowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

System bankowo–kredytowy

System bankowo–kredytowy obejmuje strukturę organizacyjną i podstawy prawne,

w ramach których instytucje bankowe prowadzą działalność: inwestycyjną, kredytową,
polegającą na wykonywaniu obsługi pieniężnej klientów lub pośrednictwie w rozliczeniach
pieniężnych z zagranicą z tytułu wymiany dóbr i usług.

Odrębne miejsce w tym systemie zajmuje Narodowy Bank Polski, pełniący rolę

zwierzchnika banków komercyjnych, którego działanie reguluje Sejm, z wyłączeniem jednak
decyzji odnoszących się do emisji pieniądza oraz ustalania stóp procentowych.

Uzupełnieniem struktury polskiego systemu bankowego są instytucje nadzorujące

i regulujące, do których należą: Rada Polityki Pieniężnej, Bankowy Fundusz Gwarancyjny,
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego i Krajowa Izba Rozliczeniowa.

Duże znaczenie dla rozwoju rolnictwa mają kredyty preferencyjne, ponieważ są bardzo

nisko oprocentowane. Wynika to z faktu, że dopłaca do nich ARiMR. Rolnik ubiegający się
o kredyt musi złożyć w banku stosowny wniosek, do którego załączy biznesplan i opinię
Ośrodka Doradztwa Rolniczego.

System ubezpieczeń w rolnictwie

Obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu podlegają osoby fizyczne mające

obywatelstwo polskie, prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą i pracownicy
najemni. Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym rolników, każdy rolnik, który
posiadania gospodarstwo rolne, o powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy użytków
rolnych lub działy specjalne produkcji rolnej, a także jego małżonek i domownik podlegają
obowiązkowemu ubezpieczeniu w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
Opłacając składki, rolnik nabywa prawo do emerytury lub renty oraz świadczeń: leczniczych
i położniczych, zaopatrzenia w leki, pobytu w domu opieki społecznej, oraz świadczeń
związanych z rehabilitacją, w takim samym zakresie i na takich samych warunkach, jakie są
przewidziane dla pracowników i ich rodzin. Ustawa reguluje również warunki przyznawania
jednorazowych odszkodowań, zasiłków pielęgnacyjnych i dodatków rentowych.

Ubezpieczenia rolnicze majątkowe

Zgodnie z ustawą z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,

Ubezpieczeniowym

Funduszu

Gwarancyjnym

i Polskim

Biurze

Ubezpieczycieli

Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124 poz. 1152 z późniejszymi zmianami) rolnik zobowiązany jest
do:

−

zawarcia umowy ubezpieczania odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania
gospodarstwa rolnego (ubezpieczenie OC rolników),

−

zawarcia umowy ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego
od ognia i innych zdarzeń losowych (ubezpieczenie budynków rolniczych), z dowolnie
wybranym zakładem ubezpieczeń, wykonującym działalność ubezpieczeniową

Rolnik może także zawrzeć ubezpieczenie umowne (dobrowolne):

−

upraw od powodzi i gradobicia,

−

zwierząt od padnięcia i uboju z konieczności,

−

przeciwpożarowe,

−

osobowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obciążenie podmiotów gospodarujących i ludności

Polskie prawo wyróżnia następujące podatki:

−

Podatek od towarów i usług. Opodatkowaniu na mocy ustawy podlega sprzedaż towarów
oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez osoby
prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne.
Popularnie nazywa się ten podatek "VAT–em", a jego podstawowa składka wynosi 22%
(istnieją wyjątki–7% lub 3%).
Zgodnie z ustaleniami Traktatu Akcesyjnego w czteroletnim okresie przejściowym, tj. od
1 maja 2004 r. do 1 maja 2008 roku, produkty rolne opodatkowane będą 3% stawką
podatku VAT. Oznacza to, że przy sprzedaży produktów rolnych, rolnicy rozliczający
podatek VAT na zasadach ogólnych, przy wystawianiu faktur sprzedaży uwzględniają 3%
podatek VAT.
Do rozliczania VAT na zasadach ogólnych są zobowiązani rolnicy, których roczne
przychody netto ze sprzedaży przekraczają 800 tys. euro oraz rolnicy, którzy dobrowolnie
zdecydują o takiej formie rozliczania podatku VAT.
Pozostali rolnicy, tzw. Ryczałtowi, są zwolnieni z podatku VAT, a zapłacony przez nich
podatek zawarty w cenach towarów usług nabywanych do produkcji rolnej rekompensuje
5% stawka zryczałtowanego zwrotu uwzględniana przez podmioty skupujące od rolników
produkty rolne w wystawianych fakturach zakupu.

−

Podatek akcyzowy. Obowiązek podatkowy, polegający na płaceniu akcyzy, ciąży na
producencie oraz importerze wyrobów objętych akcyzą, np. wyrobów przemysłu
spirytusowego, paliw do silników, wyrobów winiarskich, piwa, wyrobów tytoniowych,
samochodów osobowych itp. Ciąży on także na eksporterach usług, np. usług transportu
międzynarodowego.

−

Podatek dochodowy od osób fizycznych. Wszelkie dochody uzyskiwane przez osoby
fizyczne, bez względu na rodzaje źródeł tych dochodów, są objęte obowiązkiem
podatkowym (np. wykonywanie wolnego zawodu, prace zlecane bez nawiązywania
stosunku pracy z ich wykonawcą, pozarolnicza działalność gospodarcza i działy specjalne
produkcji rolnej). W 2006 r. obowiązywał w wysokości 19%, 30% i 40%, w zależności od
uzyskiwanych dochodów.

−

Podatek dochodowy od osób prawnych. Od kilku lat wynosi 19% dochodu
przedsiębiorstw posiadających osobowość prawną. Zwolnione od jego płacenia są np.
Skarb Państwa, NBP, jednostki budżetowe i gminy w zakresie dochodów własnych.

Podsumowując:

Rolnik ma obowiązek opłacać:

−

podatek rolny,

−

podatek dochodowy z rolnictwa (z tzw. działów specjalnych),

−

podatek od nieruchomości (o jego wysokości decyduje rada gminy),

−

podatek leśny,

−

podatki i opłaty lokalne (np. opłatę targową, podatek drogowy),

−

ubezpieczenia społeczne dla rolników oraz,

−

ubezpieczenia rolnicze majątkowe.
Trzeba jednak pamiętać, że są to kwoty minimalne w stosunku do obciążeń, jakie państwo

nakłada na pracę najemną w innych działach gospodarki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest system finansowy i na jakie podsystemy go dzielimy?
2. Co to są podatki i system podatkowy?
3. Co to jest kredyt preferencyjny i jakie warunki trzeba spełnić aby go otrzymać?
4. Jakie są zasady ubezpieczeń społecznych dla rolników?
5. Jakie są zasady ubezpieczeń majątkowych dla rolników?
6. Jakie są zasady rozliczania podatku VAT w rolnictwie?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z Internetu wejdź na stronę jednego z banków oferujących kredyty

preferencyjne dla rolnictwa i zapoznaj się z aktualnymi możliwościami uzyskania kredytów
preferencyjnych i wysokością ich oprocentowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wejść na stronę wybranego banku oferującego kredyty preferencyjne dla rolnictwa

(np. www.bgz.pl),

2) uzupełnić poniższą tabelę wyszukanymi danymi.

Nazwa
kredytu

Oprocent
owanie

Max okres
kredytowani
a

Max kwota
kredytu

Warunki uzyskania

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komputery wyposażone w łącze internetowe.

Ćwiczenie 2

Wypełnij druk zgłoszenia PIT 6 DEKLARACJA DO WYMIARU ZALICZEK

PODATKU DOCHODOWEGO O DOCHODÓW Z DZIAŁÓW SPECJALNYCH
PRODUKCJI ROLNEJ, uwzględniając swoje dane osobowe i pasiekę w wielkości 86 rodzin
pszczelich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją wypełniania formularza PIT 6,
2) wypełnić otrzymany od nauczyciela druk formularza zgodnie z zaleceniami zawartymi

w ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

druki wraz z instrukcją,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 3

Korzystając z dostępnych źródeł informacji (Internet, czasopisma rolnicze, Dzienniki

Ustaw, rozporządzenia Rady Ministrów, Uchwały Rady Gminy itp.) wyszukaj ulgi i zwolnienia
w podatku rolnym o jakie może ubiegać się rolnik prowadzący gospodarstwo rolne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) korzystając z wyszukiwarki internetowej wejść na stronę internetową wybranego Ośrodka

Doradztwa Rolniczego,

2) wyszukać żądane informacje i odpowiednio pogrupować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kalkulator,

−

komputer z dostępem do Internetu.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować pojęcie systemu finansowego i jego podsystemów?



2) zdefiniować pojęcia: podatek, system podatkowy, kredyt, kredyt

preferencyjny?



3) określić zasady obowiązujące w ubezpieczeniach społecznych

rolników?



4) określić zasady obowiązujące w ubezpieczeniach majątkowych

rolników?



5) określić zasady obowiązujące w rozliczaniu podatku VAT

w rolnictwie?



6) scharakteryzować dostępne kredyty preferencyjne i określić warunki

niezbędne do ich uzyskania?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Wspólna polityka rolna

4.6.1. Materiał nauczania

Wraz ze wstąpieniem Polski do Unii Europejskiej znacząco zmieniła się sytuacja polskiego

rolnictwa. Od tego momentu polska stała się członkiem Wspólnego Rynku Europejskiego,
którego działanie regulują następujące zasady:

−

równe traktowanie towarów pochodzących ze wszystkich państw członkowskich Unii

Europejskiej–zasada jednolitości rynku wewnątrz wspólnotowego,

−

wspólne reguły handlu z krajami trzecimi oraz preferowanie produktów własnych–zasada

wspólnej polityki zagranicznej,

−

jednakowe ceny skupu interwencyjnego dla produktów–zasada stosowania jednolitych

mechanizmów interwencyjnych,

−

zasada solidarnego współudziału wszystkich państw członkowskich w finansowaniu

Wspólnej Polityki Rolnej,

−

zasada współodpowiedzialności producentów.

Wspólny Rynek Rolny pozwolił na wprowadzenie Zasad Wspólnej Polityki Rolnej, czyli:

−

likwidację ceł oraz ograniczeń ilościowych w handlu między państwami członkowskimi,

−

powstanie wspólnej taryfy celnej i polityki handlowej wobec innych państw nie będących
państwami członkowskimi,

−

likwidację barier swobodnego przepływu osób, usług i kapitałów pomiędzy krajami
członkowskimi,

−

wprowadzenie jednolitego systemu prawnego członkowskich państw w funkcjonowaniu
Wspólnego Rynku,

−

pozostawienie w rolnictwie gospodarstwa rodzinnego

Głównymi instrumentami Wspólnej Polityki Rolnej są:

1. Bezpośrednie wspomaganie dochodów rolnika poprzez:

−

wsparcie cenowe na produkty rolne,

−

ograniczenia w handlu z krajami trzecimi,

−

wprowadzenie dopłat i cen minimalnych,

−

kontrola podaży (np. kwotowanie, odłogowanie).

2. Poprawienie struktur istniejących w rolnictwie poprzez:

−

działania Sektorowego Programu Operacyjnego i Planu Rozwoju Obszarów
Wiejskich.

Sektorowy program operacyjny

Źródłem finansowania tego Programu są środki publiczne pochodzące z:

−

budżetu państwa,

−

budżetów samorządów regionalnych i lokalnych,

−

Europejskiego

Funduszu

Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie–Sekcja Orientacji

(EAGGF), jak również środki inwestorów prywatnych.
Cele Programu realizowane są według trzech priorytetów:

−

Priorytet I–Wspieranie zmian i dostosowań w rolnictwie,

−

Priorytet II–Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich,

−

Priorytet III–Rozwój i dostosowanie do norm UE przetwórstwa artykułów rolnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno spożywczym

Działania w ramach tego priorytetu to:

−

Inwestycje w gospodarstwach rolnych,

−

Ułatwienie startu młodym rolnikom,

−

Szkolenia,

−

Wsparcie doradztwa rolniczego,

−

Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych.

Inwestycje w gospodarstwach rolniczych

Jest to działanie, które ma na celu modernizację gospodarstw poprzez podniesienie

jakości, obniżenie kosztów oraz dostosowanie gospodarstw do standardów UE. Jest to pomoc
dla rolników, osób fizycznych i prawnych prowadzących działalność rolniczą. Aby beneficjent
mógł uzyskać poparcie musi mieć odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tzn.:

−

wykształcenie rolnicze wyższe lub średnie,

−

wykształcenie rolnicze zasadnicze zawodowe i co najmniej 3 letni staż pracy w rolnictwie,

−

wykształcenie nierolnicze wyższe lub średnie i co najmniej 3 letni okres 5 stażu
w rolnictwie lub studia podyplomowe związane z rolnictwem,

−

wykształcenie nierolnicze podstawowe lub zasadnicze lub zawodowe co najmniej 5 letni
staż w rolnictwie.
Osoba prawna musi przez 5 lat od otrzymania pomocy zatrudniać do prowadzenia

gospodarstwa osobę o właściwych kwalifikacjach zawodowych, tzn.

−

posiadającą wykształcenie rolnicze wyższe lub średnie;

−

w przypadku innego wykształcenia–z wyższym lub średnim nierolniczym, co najmniej 3
letni staż pracy w rolnictwie na kierowniczym stanowisku.
Procedura ubiegania się o pomoc polega na:

−

sporządzeniu planu przedsięwzięcia,

−

zebraniu wszystkich potrzebnych załączników i zezwoleń,

−

wypełnieniu wniosku pomocowego,

−

złożeniu wniosku wraz z zebranymi i potrzebnymi załącznikami w oddziale ARiMR.
ARiMR wyraża zgodę na współfinansowanie inwestycji tylko wtedy, gdy wniosek

o pomoc spełnia wszystkie wymagania. Po zakończeniu inwestycji w ARiMR należy:

−

złożyć sprawozdanie z wykonanych prac,

−

przedstawić wydatki poprzez złożenie faktur,

−

złożyć wniosek o płatność.

Ułatwienie startu młodym rolnikom

Pomoc finansowa, w postaci premii, wypłacana będzie młodym rolnikom, którzy

rozpoczynają samodzielne prowadzenie gospodarstwa. Głównym celem tego działania jest
przyspieszenie procesu wymiany pokoleń w rolnictwie poprzez:

−

zapewnienie środków finansowych, ułatwiających młodym rolnikom rozpoczęcie
prowadzenia działalności rolnej,

−

umożliwienie modernizacji przejmowanych gospodarstw.
Pomoc udzielana będzie w formie premii, w wysokości 50 000 zł i będzie uwarunkowana

spełnieniem czterech podstawowych warunków brzegowych:

−

wiek do 40 lat i termin rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa nie więcej niż 12 miesięcy
przed chwilą przyznania pomocy,

−

posiadanie odpowiednich kwalifikacji zawodowych lub uzupełnienie minimalnych ciągu
5 lat;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

uzyskanie minimalnych standardów w zakresie środowiska, higieny, dobrostanu zwierząt,

−

osiągnięcie odpowiedniego poziomu żywotności ekonomicznej gospodarstwa oraz ochrony

środowiska, higieny i warunków utrzymania zwierząt lub spełni je nie później niż po 3
latach od rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa.

Procedura ubiegania się o pomoc polega na:

−

wypełnieniu wniosku o przyznanie premii,

−

złożeniu wypełnionego wniosku wraz z wszystkimi wymaganymi załącznikami do
właściwego Oddziału ARiMR,

−

podpisaniu umowy z ARiMR,

−

prawidłowym, czyli zgodnym z planem wydatkowaniu uzyskanej premii,

−

przedstawieniu

w OR

ARiMR

sprawozdania

z realizacji

przedsięwzięcia

udokumentowanego fakturami i rachunkami.

Poprawa przetwórstwa marketingu artykułów rolnych

Pomoc może otrzymać osoba fizyczna lub prawna prowadząca działalność z zakresu

przetwórstwa w następujących sektorach:

−

przetwórstwo mleka,

−

ubój i przetwórstwo mięsa,

−

przetwórstwo owoców i warzyw,

−

przemiał zbóż,

−

przetwórstwo ziemniaków na skrobię,

−

przetwórstwo jaj,

−

przetwórstwo chmielu,

−

przetwórstwo miodu,

−

przetwórstwo lnu i konopi,

−

pakowanie jaj,

−

usługowe zamrażanie i przechowywanie artykułów rolnych,

−

handel hurtowy artykułami rolnymi.
Celem tego działania jest realizacja projektów związanych z modernizacją zakładów

przetwórstwa rolno–spożywczego. Ma to doprowadzić do ich dostosowania do warunków
funkcjonowania na jednolitym rynku poprzez poprawę konkurencyjności uwarunkowaną
wzrostem jakości produkcji, jej skalą i profilem, obniżeniem kosztów oraz spełnieniem
wymogów w zakresie norm higienicznych, ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt.

Pomocą finansową w ramach tego działania objęte będą między innymi takie inwestycje

jak:

−

zakup specjalistycznego sprzętu do transportu,

−

budowa lub remont połączony z modernizacją budynków lub budowli (wraz
z infrastrukturą techniczną), produkcyjnych, magazynowych, kontroli laboratoryjnej
socjalnych lub prowadzenia handlu hurtowego,

−

zakup lub instalacja urządzeń zapewniających jakość i bezpieczeństwo żywności oraz ich
monitorowanie,

−

zakup lub instalacja urządzeń służących poprawie ochrony środowiska,

−

wprowadzanie systemów kontroli jakości, certyfikacji i atestacji,

−

inwestycje ogólne (np.: opłaty architektoniczne, inżynierskie, doradcze, zakup patentów
i licencji)–do wysokości 12% łącznych kosztów kwalifikowanych.

W latach 2004–2006 z pomocy skorzysta około 1000 zakładów przetwórczych.

Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działania w ramach tego projektu to:

−

przywracanie potencjału produkcji leśnej,

−

scalanie gruntów,

−

odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego,

−

różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia
różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodu,

−

gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi,

−

rozwój i ulepszenie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem.
Ostatnie z wymienionych działań jest przeznaczone dla osób fizycznych, obywateli krajów

Unii Europejskiej oraz osób prawnych, prowadzących na terenie Polski działalność rolniczą lub
produkcję w działach specjalnych produkcji rolnej. Wsparcie udzielane jest projektom
inwestycyjnym związanym z budową lub remontem połączonym z modernizacją:

−

dróg wewnętrznych;

−

urządzeń zaopatrzenia w wodę;

−

urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków;

−

sieci i urządzeń zaopatrzenia w energię,

−

pomoc finansowa ma formę refundacji kosztów kwalifikowanych projektu.
O pomoc można ubiegać się pod warunkiem, że:

−

projekt będzie realizowany w miejscowości liczącej do 5 tys. mieszkańców, leżącej
w gminie wiejskiej lub miejsko–wiejskiej,

−

uzyskano wymagane prawem pozwolenia konieczne do realizowania projektu,

−

na bieżąco zostały uregulowane zobowiązania podatkowe i z tytułu ubezpieczeń w KRUS
lub ZUS,

−

wnioskodawca nie jest dłużnikiem ARiMR w związku z naruszeniem zasad udzielonej
poprzednio pomocy,

−

projekt nie jest współfinansowany z innych środków pomocy publicznej,

−

wnioskodawca nie pobiera renty w związku z orzeczeniem całkowitej, trwałej niezdolności
do pracy, stałej renty rolniczej lub emerytury.
Wszystkie istotne sprawy dla chcących skorzystać z tego wsparcia zawarte są

w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi Ustawa z dnia 20 kwietnia
2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206).

Rozwój i dostosowanie do norm UE przetwórstwa artykułów rolnych

Działaniem dodatkowym w obrębie tego priorytetu jest pomoc techniczna. W ramach,

którego pomocą finansową objęte będą między innymi takie inwestycje jak:

−

wsparcie systemu zarządzania i wdrażania Programu,

−

rozwój infrastruktury,

−

informowanie i promocja programu.

Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich

Jest to niezależny dokument programowy, w stosunku do Sektorowego Programu

Operacyjnego.

Oba Programy SPO i PROW współpracują ze sobą i uzupełniają się. Ich głównym celem

jest rozwój obszarów wiejskich.

Współfinansowaniem celów PROW zajmuje się Sekcja Gwarancji Europejskiego

Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie oraz budżet krajowy.

Cele strategiczne PROW:

1. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Poprawa konkurencyjności gospodarki rolno–żywnościowej.

Renty strukturalne

Renty strukturalne są działaniem, które umożliwi rolnikom w wieku przedemerytalnym

zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej. Rolnicy ci mogą przekazać swoje
gospodarstwa następcom. Dzięki rentom strukturalnym uzyskają wystarczające źródło
dochodu. Gospodarstwa rolne mając nowych, młodych właścicieli będą rozwijać się poprawnie
i nowocześnie, co poprawi ich żywotność. Renta strukturalna przysługuje rolnikowi (osobie
fizycznej), który:

−

ukończył 55 lat ale nie osiągnął jeszcze wieku emerytalnego,

−

jest właścicielem gospodarstwa,

−

prowadzi działalność rolniczą na własny rachunek w gospodarstwie rolnym przez co
najmniej ostatnie 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę strukturalną i w tym okresie
podlegał ubezpieczeniu KRUS przez co najmniej 5 lat,

−

opłacał składki KRUS w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną,

−

przekazał posiadane gospodarstwo rolne,

−

zaprzestał prowadzenia wszelkiej towarowej działalności rolniczej.
Wysokość pomocy:

1. Wysokość renty strukturalnej ustala się jako odpowiedni procent kwoty najniższej

emerytury. Podstawowa stawka renty strukturalnej wynosi 210%, maksymalna zaś 440%
kwoty najniższej emerytury.

2. Dodatek na małżonka wynosi 60 % kwoty najniższej emerytury, jeżeli spełnione są łącznie

następujące warunki:
a) oboje małżonkowie utrzymywali się tylko z gospodarstwa i stanowiło ono jedyne

źródło ich utrzymania,

b) oboje małżonkowie w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną spełniają

jednocześnie warunki określone dla beneficjenta.

3. Podstawową wysokość renty zwiększa również:

a) trwałe przekazanie gospodarstwa o powierzchni minimalnej 3 ha–o 50% kwoty

najniższej emerytury,

b) za każdy pełny ha UR powyżej 3 ha UR, przekazany w sposób trwały na

powiększenie innego gospodarstwa rolnego, ale nie więcej niż za 20 ha UR powyżej 3
ha UR zwiększenie emerytury o 3 %,

c) przekazanie gospodarstwa rolnikowi młodemu tj. poniżej 40 roku życia po 3% kwoty

najniższej emerytury za każdy pełny ha UR powyżej 3 ha UR, przekazany w sposób
trwały (ale nie więcej niż za 20 ha UR powyżej 3 ha UR) na powiększenie
gospodarstwa.

Od dnia 2 sierpnia 2004 roku rolnicy mogą składać wnioski, w ramach tego działania,

w biurach powiatowych Agencji Restrukturyzacji Modernizacji Rolnictwa.

Wspieranie gospodarstw niskotowarowych

Celem tego działania jest zwiększenie możliwości inwestowania gospodarstw rolnych.

Działanie to dotyczy gospodarstw o niewielkim własnym potencjale ekonomicznym. Są to
najczęściej gospodarstwa małe obszarowo prowadzące produkcję na samozaopatrzenie.
Pomoc finansowa skierowana do tych gospodarstw ma umożliwić im działania prowadzące do
rynkowego ukierunkowania produkcji. Celem tego wsparcia jest także poprawa dochodowości
oraz dostosowanie do funkcjonowania w warunkach jednolitego rynku. W Polsce jest duża
liczba gospodarstw niskotowarowych, a poprzez to działanie możliwa będzie stabilizacja
sektora rolnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania

Celem tego działania jest wyrównanie szans dla gospodarstw położonych na obszarach

o niekorzystnych warunkach gospodarowania. w gospodarstwach produkcja rolnicza jest
utrudniona ze względu na niekorzystne warunki naturalne. Dopłaty wyrównawcze w ramach
ONW rekompensują wyższe koszty produkcji ponoszone przez te gospodarstwa w stosunku
do gospodarstw położonych poza strefami ONW. Dopłaty te mają również przeciwdziałać
wyludnianiu się obszarów wiejskich i zatracaniu ich rolniczego charakteru.

Dopłaty bezpośrednie do gruntów rolnych

Wnioski na płatności bezpośrednie do gruntów rolnych są najpowszechniejszą i najszerzej

dostępną forma płatności w rolnictwie. Termin składania wniosków to od 15 marca do 15
maja. Po tym terminie przez 25 dni kalendarzowych (do 9 czerwca) jest możliwość jeszcze
składania wniosków z tym, że za każdy dzień roboczy opóźnienia naliczane są sankcje karne
w wysokości 1 %. Jeżeli gospodarstwo położone jest na terenach ONW to producent rolny na
tym samym wniosku może wystąpić również o tę formę płatności.

Pomoc może otrzymać:

−

osoba posiadająca numer identyfikacyjny nadany przez ARiMR,

−

posiadacz gospodarstwa rolnego o powierzchni, co najmniej 1 ha w skład, którego
wchodzą działki rolne o minimalnej powierzchni 0,1 ha,

−

utrzymuje gospodarstwo w dobrej kulturze rolnej,

−

złoży odpowiedni wniosek o przyznanie płatności.
Na daną działkę rolną przysługuje tylko jedna dopłata, o którą może ubiegać się tylko

jeden wnioskodawca. Niekoniecznie musi być to właściciel, ale także dzierżawca, który ma
umowę na użytkowanie danej działki.

W Polsce dopłaty bezpośrednie są wypłacane w systemie płatności obszarowych,

w których skład wchodzi:
1. Jednolita płatność obszarowa (JPO), która przysługuje do powierzchni gruntów rolnych

utrzymanych w dobrej kulturze rolnej: grunty orne, pastwiska, łąki, sady i uprawy
wieloletnie. W 2004 roku na JPO przeznaczono 659,95 mln EURO,

2. Płatności uzupełniające finansowana częściowo ze środków pochodzących z Planu

Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz z budżetu krajowego. Do powierzchni upraw
utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej określonych roślin uprawnych.

Wspieranie przedsięwzięć rolno–środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt

Podstawowym celem Krajowego Programu Rolno–Środowiskowego jest:

−

utrwalenie wzorców trwałej i zrównoważonej gospodarki rolnej,

−

promocja systemów produkcji rolniczej zgodnych z wymogami ochrony środowiska,

−

ochrona i kształtowanie środowiska i krajobrazu,

−

ochrona gatunków fauny i flory zagrożonych wyginięciem,

−

poprawa świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskiej.

Zalesianie gruntów rolnych

Podstawowe cele tego działania to:

−

powiększenie obszarów leśnych,

−

utrzymanie i wzmocnienie ekologicznej stabilności obszarów leśnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z pomocy może skorzystać:

−

producent rolny, będący osobą fizyczną, uzyskujący, co najmniej 20% dochodów z tytułu
prowadzenia tego gospodarstwa,

−

właściciel (osoba fizyczna) gruntów rolnych położonych w granicach Rzeczpospolitej
Polskiej, będących w jego posiadaniu lub w posiadaniu jego małżonka, uzyskujący
dochody powyżej 80% z działalności pozarolniczej,

−

grupa rolników lub właścicieli gruntów rolnych (min. 3 osoby, prowadzące działalność
rolniczą na łącznej powierzchni co najmniej 3 ha).

Płatność będzie wypłacana corocznie i ustalana na podstawie powierzchni gruntów (na ha).

Rodzaje płatności:

−

jednorazowa płatność na zalesienie–wysokość premii pokrywa koszt założenia uprawy,

−

premia pielęgnacyjna wypłacana przez 5 lat–jest to premia przyznawana na utrzymanie
nowej plantacji,

−

premia zalesieniowa wypłacana przez 20 lat–jest to ekwiwalent za wyłączenie gruntów
z uprawy polowej.

Wsparcie rynku produktów pszczelich

W ramach mechanizmu „Wsparcie rynku produktów pszczelich” Komisja Europejska

określiła 6 działań, które mogą być realizowane.

Polski, krajowy Program Wsparcia Pszczelarstwa obejmuje wszystkie te działania. Są to:

szkolenia i pomoc techniczna dla pszczelarzy, zakup leków do zwalczania warozy, zakup
przyczep do przewozu uli, analiza jakości miodu i zakup sprzętu do laboratorium, zakup
matek, pakietów, odkładów i rodzin pszczelich oraz prace badawcze i ekspertyzy w dziedzinie
pszczelarstwa.

Mechanizm ten jest skierowany przede wszystkim do związków, organizacji

i stowarzyszeń pszczelarzy, spółdzielni pszczelarskich, grup producenckich, a także
producentów sektora pszczelarskiego. Końcowymi odbiorcami są indywidualne gospodarstwa
pasieczne, posiadające weterynaryjny numer identyfikacyjny, lub te wpisane do rejestru
Powiatowego Lekarza Weterynarii.

Przy większości działań SPO i PROW należy przestrzegać zasad: Zwykłej Dobrej Praktyki

Rolniczej.

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza to przestrzeganie wymagań w zakresie:

−

stosowania nawozów i ich przechowywania–można stosować tylko nawozy dopuszczone
do obrotu oraz organiczne i naturalne w postaci stałej i płynnej. Termin stosowania
nawozów organicznych to od 1 marca do 30 listopada. Wyjątek stanowią nawozy
stosowane na uprawy pod osłonami. Przechowywanie nawozów organicznych powinno
odbywać się w oborach głębokich lub płytach, zbiornikach gnojowych. Nieprzekraczalny
termin zamontowania zbiorników i płyt gnojowych to 25 październik 2008 roku,

−

rolniczego wykorzystania ścieków na terenie gospodarstwa–ścieki stosowane w rolnictwie
muszą być wstępnie oczyszczone, muszą być o odpowiednich standardach i normach oraz
pochodzić od zakładów posiadających odpowiednie pozwolenia. Zabronione jest
stosowanie ścieków na gruntach wykorzystywanych do uprawy roślin przeznaczonych do
bezpośredniego spożycia przez ludzi i zwierzęta,

−

rolniczego wykorzystania komunalnych osadów ściekowych–komunalne osady ściekowe
można wykorzystać tylko wówczas, gdy gospodarstwo posiada aktualne wyniki
nawożenia gleby wykonane przed zastosowaniem osadów oraz plan nawożenia, w którym
uwzględniono ilość osadów ściekowych w poszczególnych dawkach,

−

stosowania i przechowywania środków ochrony roślin–środki ochrony roślin mogą być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stosowane tylko zgodnie z zamieszczoną na nich instrukcją postępowania oraz takie, które
dopuszczone są do obrotu. Do wykonania zabiegów ochrony wolno używać tylko
sprawnego

techniczne

sprzętu

osobie

posiadającej

aktualne

zaświadczenie

o przeszkoleniu. Rolnik musi bezwzględnie przestrzegać okresów karencji i prewencji,

−

gospodarki na użytkach zielonych–nie zanieczyszczanie użytków zielonych związkami
azotu, a także ograniczenie nadmiernego wypasu niszczącego darń oraz bezwzględny
zakaz wypalania roślinności,

−

utrzymywania czystości i porządku w gospodarstwie rolnym–niezbędną rzeczą jest
posiadanie urządzenia do gromadzenia odpadów komunalnych wytworzonych na terenie
gospodarstwa rolnego,

−

ochrony siedlisk przyrodniczych–należy przestrzegać zasad i wymogów obowiązujących
na terenach objętych ochroną prawną,

−

ochrony

gleb–polegającej

utrzymaniu

w sprawności

posiadanych urządzeń

melioracyjnych i przeciwerozyjnych oraz przestrzeganie zakazu bezwzględnego wypalania
słomy, resztek pożniwnych i ściernisk,

−

gospodarki wodnej–bezpośrednio do ziemi lub wód powierzchniowych nie wolno
odprowadzać ścieków bytowych.

Instytucje i organizacje działające na rzecz rolnictwa w Polsce

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW) powstało w wyniku ,rozporządzenia

Rady Ministrów z dnia 26 października 1999 r. Zajmuje się terenami rolnymi, leśnictwem
i rozwojem polskiej wsi. Minister kieruje następującymi działami administracji rządowej:
Rolnictwo, Rozwój wsi, Rynki rolne.

Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR) jest następcą prawnym Agencji Własności Rolnej

Skarbu Państwa. Jest instytucją powierniczą, której Skarb Państwa powierzył wykonanie
prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia państwowego
w rolnictwie.

ANR realizuje zadania wynikające z polityki państwa, w szczególności w zakresie:

−

tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych,

−

tworzenia

warunków

sprzyjających

racjonalnemu

wykorzystaniu

potencjału

produkcyjnego Zasobu Skarbu Państwa,

−

restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze;

−

obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa użytkowanego na
cele rolnicze,

−

administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolnicze;

−

zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa,

−

inicjowania prac urzędniczo–rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania
organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Celem jej jest wspieranie działań

służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem
programów Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych.

Działania ARiMR skierowane są głównie do rolników i przedsiębiorców sektora rolnego

oraz grup producentów.

Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa kieruje Prezes powołany przez

Premiera RP na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Finansów.
Prezesowi doradza, a zarazem opiniuje jego działania Rada Agencji. ARiMR ma 16 Oddziałów
Regionalnych oraz 314 Biur Powiatowych.

Agencja Rynku Rolnego (ARR) realizuje interwencyjną politykę rolną państwa w celu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stabilizacji rynku produktów rolnych i żywnościowych oraz ochrony dochodów uzyskiwanych
w rolnictwie. Do jej zadań należy:

−

interwencyjny skup i sprzedaż produktów rolnych oraz ich przetworów na rynku
krajowym i rynkach zagranicznych,

−

gromadzenie i gospodarowanie państwowymi rezerwami produktów rolnych oraz
produktów i półproduktów żywnościowych w ramach określonych zadań oraz
przeznaczonych na ten cel środków finansowych,

−

udzielanie poręczeń kredytów, z wyjątkiem kredytów inwestycyjnych, przedsiębiorcom
realizującym zadania zlecone przez Agencję,

−

analizowanie rynku produktów rolnych i żywnościowych,

−

przedstawianie

Radzie

Ministrów

propozycji

regulacyjno–prawnych

w zakresie

funkcjonowania rynku produktów rolnych i żywnościowych, a w porozumieniu
z Ministrem Gospodarki–propozycji dotyczących regulacji handlu zagranicznego
w zakresie produktów będących przedmiotem działalności interwencyjnej Agencji,

−

inicjowanie i udział w działaniach organizacyjnych mających na celu rozwój rynku
produktów rolnych i żywnościowych.
Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) z siedzibą w Brwinowie wraz z Oddziałami

w Krakowie, Poznaniu i Radomiu rozpoczęło swoją działalność w dniu 1 stycznia 2005 r.
w wyniku przekształcenia Krajowego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów
Wiejskich. Obejmuje zasięgiem swego działania cały kraj i podlega bezpośrednio Ministrowi
Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Określone Ustawą działania Centrum uwzględniają przede wszystkim działania na rzecz

poprawy poziomu dochodów rolniczych, podnoszenia konkurencyjności rynkowej
gospodarstw rolnych, wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, a także
podnoszenia poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkańców obszarów
wiejskich.

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ) prowadzi

głównie badania empiryczne. Dotyczą one analiz i prognoz rozwoju gospodarki żywnościowej
i jej segmentów, rynków artykułów rolno–spożywczych i środków produkcji, skutków
stowarzyszenia z UE, ekonomiki gospodarstw rolniczych oraz firm i branż przemysłu
spożywczego, efektów przekształceń własnościowych, przestrzennych aspektów gospodarki
żywnościowej, przemian społecznych zachodzących wśród ludności rolniczej i wiejskiej.

Izby Rolnicze w Polsce są formą samorządu rolniczego i jako zdecentralizowane

organizacje administracji państwowej są niezależne w wykonaniu swoich zadań. Podlegają
tylko ustawom, a ich samodzielność podlega ochronie sądowej. Do podstawowych zadań izb
rolniczych należy m.in.:

−

opracowywanie analiz, ocen, opinii oraz wniosków z zakresu produkcji rolnej i rynku
rolnego i przedstawianie ich organom samorządu terytorialnego i administracji rządowej,

−

występowanie do organów samorządu terytorialnego i administracji rządowej z inicjatywą
w zakresie regulacji prawnych oraz opiniowanie projektów przepisów,

−

prowadzenie działań na rzecz organizacji rynku rolnego oraz poprawy warunków zbytu
płodów rolnych, dokonywanie analiz kosztów i opłacalności produkcji rolniczej.
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Zajmuje się ubezpieczeniem

społecznym rolników i dodatkowo wypłacaniem rent strukturalnych, zasiłków rodzinnych,
pielęgnacyjnych, świadczeń kombatanckich dla inwalidów wojennych. Z dniem wejścia Polski
do Unii Europejskiej Kasa realizuje zadania związane z koordynacją zabezpieczenia
społecznego w krajach UE.

Instytut Ochrony Roślin (lOR) podlega Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zajmuje

się m.in.:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

profilaktyką i zwalczaniem szkodliwych gatunków nicieni, ślimaków;

−

badaniem aktywności biologicznej naturalnych związków roślin;

−

testowaniem biologicznej aktywności substancji w odniesieniu do owadów;

−

badaniem skuteczności środków ochrony roślin w walce ze szkodnikami w warunkach
laboratoryjnych i polowych.
Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG). jest jednostką badawczo–

rozwojową podlegająca Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Prowadzi prace badawcze
obejmujące uprawę roślin, nawożenia, żyzności gleb oraz rozpoznanie i ochronę przestrzeni
rolniczej. Instytut, jako placówka naukowo–badawcza, prowadzi wielokierunkową działalność
usługową, konsultacyjną i doradczą w dziedzinie rolnictwa w zakresie m.in.:

−

szkolenia specjalistów rolnych,

−

upowszechniania innowacji,

−

opracowania analiz, syntez oraz ekspertyz na użytek producentów rolnych, administracji
terenowej i centralnej,

−

wymiany krajowej i międzynarodowej (kadry, publikacje),

−

tworzenia wewnętrznej i ogólnokrajowej informacji naukowo–technicznej,

−

współpracy z przedsiębiorstwami przemysłu rolno–spożywczego i wytwarzającymi środki
do produkcji rolniczej,

−

normalizacji i wynalazczości.
Centralny Inspektorat Standaryzacji (CIS) sprawuje państwowy nadzór standaryzacyjny

nad towarami rolno–spożywczymi w obrocie z zagranicą. Celem tego nadzoru jest
zapewnienie wprowadzenia na rynek krajowy towarów o jakości handlowej zgodnej
z wymaganiami oraz czuwanie nad konkurencyjnością polskich towarów rolno–spożywczych
wywożonych za granicę.

Instytut Warzywnictwa jest to wiodącą w kraju instytucja prowadzącą badania naukowe

obejmujące wszystkie kierunki niezbędne dla rozwoju warzywnictwa: hodowlę, technologię
uprawy

i nawożenia,

metody

ochrony

przed

chorobami

i szkodnikami,

metody

przechowywania, składowania i przetwórstwa warzyw gruntowych uprawianych pod szkłem
i folią.

Oddział Pszczelnictwa w Puławach jest częścią Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa

w Skierniewicach, będącego jednym z resortowych Instytutów Ministerstwa Rolnictwa
i Rozwoju Wsi.

Zajmuje się badaniami z dziedziny hodowli pszczół, poznawania ich biologii, doskonalenia

metod obsługi pasiek oraz określaniem składu i właściwości wszystkich produktów
wytwarzanych przez pszczoły. Innym kierunkiem jego działalności jest poznanie znaczenia
pszczół i innych owadów jako zapylaczy roślin uprawnych oraz ich wychów na te potrzeby.

Krajowe Centrum Hodowli Zwierząt (KCHZ specjalizuje się w dostarczaniu

profesjonalnej, niezależnej informacji służącej do podejmowania decyzji w produkcji, hodowli
i rozrodzie zwierząt oraz prowadzeniu kontroli w zakresie hodowli i rozrodu zwierząt
gospodarskich (w tym także i pszczół). Jego zadania związane są z:

−

prowadzeniem systemów informacyjnych dla potrzeb oceny wartości użytkowej
i hodowlanej zwierząt,

−

ustalaniem założeń krajowych programów hodowlanych,

−

prowadzeniem ksiąg zwierząt hodowlanych,

−

opracowywaniem regulaminów dotyczących oceny wartości użytkowej oraz ksiąg
zwierząt hodowlanych,

−

prowadzeniem działalności w zakresie ochrony zasobów genetycznych zwierząt
gospodarskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W świetle ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich z dnia 27

lutego 2007 roku pszczoły są zaliczane do zwierząt gospodarskich, a ich hodowla,
przetwórstwo i sprzedaż produktów, podobnie jak innych zwierząt gospodarskich, podlega
odpowiednim regulacjom prawnym.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej?
2. Na czy polega Sektorowy Program Operacyjny?
3. Jakie są założenia Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich?
4. Jakie są warunki otrzymania poszczególnych dotacji w ramach SPO i PROW?
5. Jakie instytucje działają na rzecz polskiego rolnictwa i pszczelarstwa?
6. Jaki jest zakres działań poszczególnych instytucji?
7. Co to jest Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Posługując się instrukcją wypełnij „Wniosek o przyznanie płatności bezpośrednich do

gruntów rolnych lub o przyznanie płatności z tytułu wsparcia działalności rolniczej na
obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania dla swojego gospodarstwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeanalizować instrukcję dołączona do wniosku,
2) zgromadzić niezbędne informacje i dokumenty,
3) wypełnić wniosek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

druki wniosków obowiązujących w danym roku kalendarzowym,

−

instrukcje do powyższych wniosków.

Ćwiczenie 2

Wypełnij wniosek o dofinansowanie projektu w zakresie działania „Ułatwienie startu

młodym rolnikom”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami udzielania pomocy finansowej dla powyższego działania,
2) dokładnie przeanalizować instrukcję dołączona do wniosku,
3) zgromadzić niezbędne informacje i dokumenty,
4) wypełnić wniosek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

druki wniosków obowiązujących w danym roku kalendarzowym,

−

instrukcje do powyższych wniosków.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić i instrumenty i zasady Wspólnej Polityki Rolnej?



2) scharakteryzować Sektorowy Program Operacyjny i jego składniki?



3) scharakteryzować Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich jego działania?



4) wyszczególnić te działania pomocowe, z których masz szansę

skorzystać Ty i Twoja rodzina?



5) scharakteryzować instytucje działające na rzecz polskiego rolnictwa?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Niektóre zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed

wskazaniem poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez
uzasadnienia, nie będzie uznawane.

7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie masz 45 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Czynnikiem produkcji (zasobem) nie jest

a) ziemia.
b) zarządzanie (przedsiębiorczość).
c) zapas produkcyjny.
d) własność.

2. Do dóbr kapitałowych należą

a) samochód w gospodarstwie domowym i altana przy domu rolnika.
b) oszczędności w skarbonce.
c) lodówka i encyklopedia w gospodarstwie domowym.
d) zapasy pszenicy w gospodarstwie rolnym oraz budynek fabryki samochodów.

3. Kosztem alternatywnym książki jest

a) czas przeznaczony na czytanie książki.
b) poczucie użyteczności książki.
c) dwa kilogramy mandarynek, z których zrezygnowano by nabyć tę książkę.
d) cena tej książkimandarynki, z których zrezygnowaliśmy aby kupić książkę.

4. Stopniowe zużywanie się maszyn i urządzeń w procesie produkcji, które jest

odzwierciedlone sumą pieniędzy, jaką gospodarstwo musi corocznie odkładać na
zakupienie nowego środka trwałego, po zużyciu posiadanego obecnie to

a) stopa amortyzacji.
b) umorzenie.
c) wartość likwidacyjna.
d) amortyzacja.

5. Cała wartość nowo wytworzona w gospodarstwie, powstała po odjęciu od produkcji

końcowej netto pozostałych nakładów materialnych poniesionych gospodarstwie to

a) produkcja czysta.
b) produkcja globalna.
c) dochód rolniczy.
d) produkcja towarowa brutto.

6. Jeżeli koszt produkcji dla całego gospodarstwa wynosi 10 000,00 zł, a wartość produkcji

12 500,00 zł to wskaźnik względnej wysokości kosztów informuje nas, że

a) 60% wartości 1kg żywca to koszty.
b) 70% wartości 1kg żywca to koszty.
c) 80% wartości 1kg żywca to koszty.
d) 90% wartości 1kg żywca to koszty.

7. Marża brutto to

a) różnica wartości produkcji towarowej i kosztów zmiennych.
b) określanie wartości poszczególnych składników majątkowych gospodarstwa.
c) czysty zysk w gospodarstwie rolnym.
d) różnica między dochodem osobistym i dochodem rolniczym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. O kredyt preferencyjny może ubiegać się

a) każdy obywatel, który wypełni odpowiedni wniosek i chce inwestować na terenie

naszego kraju.

b) rolnik, który do wypełnionego wniosku załączy biznesplan i opinię Ośrodka

Doradztwa Rolniczego.

c) każdy rolnik, który posiadania gospodarstwo rolne, o powierzchni przekraczającej 1

ha przeliczeniowy użytków rolnych lub działy specjalne produkcji rolnej, a także jego
małżonek i domownik.

d) każdy, kto osiąga dochody i płaci podatki.

9. Agencja Rynku Rolnego

a) realizuje interwencyjną politykę rolną państwa w celu stabilizacji rynku produktów

rolnych i żywnościowych oraz ochrony dochodów uzyskiwanych w rolnictwie.

b) wspiera działania służące rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich.
c) działa

rzecz

poprawy

poziomu

dochodów

rolniczych,

podnoszenia,

konkurencyjności rynkowej gospodarstw rolnych, wspierania zrównoważonego
rozwoju obszarów wiejskich, a także podnoszenia poziomu kwalifikacji zawodowych
rolników i innych mieszkańców obszarów wiejskich.

d) prowadzi prace badawcze obejmujące uprawę roślin, nawożenia, żyzności gleb oraz

rozpoznanie i ochronę przestrzeni rolnicze.

10. Popyt to

a) ilość dóbr i usług, która została zaoferowana do sprzedaży po określonych cenach

w danym miejscu i czasie.

b) zasady regulujące warunki zakupu towarów i usług.
c) ilość towarów i usług, jaką są gotowi zakupić nabywcy po określonej cenie

w określonym czasie.

d) struktura podaży produktów rolnych.

11. Do zasad regulujących działanie Wspólnego Rynku Europejskiego nie należy

a) minimalizacji kosztów produkcji.
b) jednolitości rynku wewnątrz wspólnotowego.
c) wspólnej polityki zagranicznej.
d) współodpowiedzialności producentów.

12. Które z poniższych nie należą do przyrodniczych warunków produkcji

a) stosunki wilgotnościowe.
b) warunki glebowe.
c) stosunki cieplne.
d) stan i struktura środków produkcji.

13. Zasoby zużyte w procesie produkcji prowadzonej w gospodarstwie i określone

w mierniku naturalnym, to:

a) nakład.
b) koszt.
c) kalkulacja.
d) wycena.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Kalkulacja sporządzana przed rozpoczęciem produkcji, przeprowadzana według

obowiązujących normy zużycia środków produkcji, czasu pracy i obowiązujących cen

a) kalkulacja podziałowa.
b) kalkulacja wstępna.
c) kalkulacja sprawozdawcza.
d) kalkulacja doliczeniowa.

15. Obowiązkiem rolnika jest ubezpieczenie

a) budynków rolniczych i upraw od powodzi i gradobicia.
b) OC rolników i ubezpieczenie budynków rolniczych.
c) OC rolników i zwierząt od padnięcia i uboju z konieczności.
d) zwierząt od padnięcia i uboju z konieczności i przeciwpożarowe.

16. Cena równowagi to

a) wartość wymienna towaru wyrażona w jednostkach pieniężnych.
b) cena, w której ilość dostarczonych towarów równa się ilości chętnych do ich zakupu.
c) cena zakupu.
d) cena sprzedaży.

17. Giełda towarowa to

a) miejsce bezpośrednich transakcji miedzy dużą liczbą sprzedających i kupujących

połączone z prezentacją towarutowaru lub jego próbek.

b) miejsce, na którym odbywa się handel w ściśle określonym czasie, towarami

ujednoliconymi (wystandaryzowanymi) zarówno pod względem ilości, jak i jakości,
według precyzyjnie zdefiniowanych metod i zasad, poprzez podmioty dopuszczone do
handlu spełniające określone kryteria, przez publiczne ogłoszenie ustalonych cen na
towary, które gwarantuje równy dostęp do informacji wszystkim uczestnikom.

c) kategoria ekonomiczna, która określa ogół stosunków między producentami rolnymi,
d) forma integracji drobnych producentów z przedsiębiorstwami przetwórczymi

i dystrybucyjnymi

18. Technika wytwarzania to

a) dostęp do najnowszej wiedzy i doradztwo w zakresie najnowszych technik

i technologii wytwarzania; nowych wysokoplennych odmian; najnowszych środków
ochrony roślin.

b) natężenie nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej na jednostkę powierzchni.
c) oddziaływanie w procesie produkcji środkami pracy na przedmioty pracy w celu

uzyskania określonych efektów.

d) minimum rocznego wykorzystania środka trwałego, który umożliwia techniczne

zużycie maszyny przed jej zużyciem ekonomicznym.

19. Skrót ARiMR pochodzi od nazwy

a) Agencja Rozwoju i Mechanizacji Rybołówstwa.
b) Analiza Rozwoju i Melioracji Regionów.
c) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
d) Analiza Rozmieszczenia i Mechanizacji Rolnictwa.

20. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego to instytucja odpowiedzialna za

a) stabilizację rynku produktów rolnych i żywnościowych oraz ochrony dochodów

uzyskiwanych w rolnictwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

b) wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich.
c) ubezpieczenia społeczne rolników i dodatkowo wypłacaniem rent strukturalnych,

zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych, świadczeń kombatanckich dla inwalidów
wojennych.

d) opracowywanie analiz, ocen, opinii oraz wniosków z zakresu produkcji rolnej i rynku

rolnego i przedstawianie ich organom samorządu terytorialnego i administracji
rządowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Prowadzenie działalności rolniczo–pszczelarskiej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Jabłonka K., Kałuża H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie.

REA, Warszawa 2006

2. Kowalak Z.: Ekonomika i organizacja rolnictwa cz. I. i II. eMPi

, Poznań 1997

3. Kowalski W.: Ekonomika i organizacja gospodarstw rolniczych. Format–AB, Warszawa

1998

4. Pawalonka M., Trojanowska M.: Wspólna Polityka Rolna. REA, Warszawa 2005
5. Zawojska A., Mossakowska E., Daniłowska A., Krawczyk E.: Podstawy ekonomii.

Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa 1998

Adresy stron internetowych wykorzystywanych w niniejszym opracowaniu:
1. http://www.minrol.gov.pl–strona Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi
2. http://www.mf.gov.pl–strona Ministerstwa Finansów
3. http://www.krus.gov.pl–strona Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
4. http://www.arimr.gov.pl–strona Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
5. http://www.arr.gov.pl–strona Agencji Rynku Rolnego
6. http://www.prawo.lex.pl–Polski Serwer Prawa
7. http://www.us.nowasol.pl–oficjalna strona Urzędu Skarbowego w Nowej Soli
8. http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/–Portal Funduszy Strukturalnych
9. http://www.odr.zetobi.pl–oficjalna strona Podlaskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego

w Szepietowie