1

WYKŁAD PIERWSZY

TEMAT: PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA JAKO NAUKA

Zagadnienia:

• Czym jest psychologia społeczna? Cele psychologii społecznej jako nauki.

• Podejścia i perspektywy makroteoretyczne w psychologii.

• Rodzaje badań i metod badawczych w psychologii.

• Etyka w psychologii

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA JAKO NAUKA

Opisuje i wyjaśnia w jaki sposób ludzie:

 spostrzegają innych

 reagują na innych (emocjonalnie)

 zachowują się wzajemnie wobec siebie

Psychologia społeczna zajmuje się procesami (poznanie, myślenie, emocje, decyzje,
wywieranie wpływu) i zachowaniem się w sytuacjach społecznych; TO sytuacja – a nie tylko
indywidualne cechy osoby – wyjaśniają zachowania.

• Psychologia dotyczy praktycznych i ważnych problemów naszej codzienności. Każdy

jest praktykiem psychologii społecznej (grupy, tożsamość, komunikacja, wpływ na
innych).

• Psychologia społeczna opiera się na faktach naukowych.

• Prawdziwe jest to czego dowodzą badania empiryczne, a nie twierdzenia

formułowane przez ludzi pod wpływem ich doświadczeń. Badania muszą być
powtarzalne, wyniki uzyskane wielokrotnie z udziałem różnych osób badanych.

• To co nadaje faktom sens, spójność i czyni je budowlą wiedzy, są teorie.

• Psychologia społeczna pozwala zrozumieć i wyjaśnić dlaczego ludzie robią to, co

robią. Współczesna PS buduje wiele teorii pozwalających powiązać znane fakty w
spójne narracje wyjaśniające, w jaki sposób dochodzi do tego, że ludzie postępują,
myślą i czują w ten a nie inny sposób.

2

• Psychologia zajmuje się badaniami wpływu społecznego, czyli mechanizmów które

powodują, że to, co robią, czują i myślą jedni ludzie wpływa na to, co robią, czują i
myślą inni ludzie.

• Przedmiotem jej zainteresowania jest wzajemne spostrzeganie się ludzi, treść i

organizacja wiedzy jednostki o świecie społecznym i samej sobie (ja), stereotypy,
schematy poznawcze i wartości, postawy i ich zmiana, konformizm i techniki
manipulacji społecznej, wzajemne pomaganie sobie i szkodzenie przez ludzi,
organizacja i funkcjonowanie relacji oraz grup społecznych.

• Psychologia społeczna nie dysponuje ogólną teorią obejmującą całe pole jej

zainteresowań, ale tworzy wiele teorii o średnim zasięgu wyjaśniających ludzkie
zachowanie w obrębie pięciu głównych perspektyw: poznawczej, motywacyjnej,
uczenia się, społeczno-kulturowej i ewolucjonistycznej.

• Psychologia społeczna jest nauką empiryczną, za prawdziwe uznając prawidłowości

udowodnione w badaniach, zwykle wielokrotnych i wykonanych za pomocą różnych
metod.

• Najważniejsze rodzaje metod badawczych, to: eksperyment, obserwacja, badania

korelacyjne. Metody te różnią się stopniem wpływu i kontroli nad badanymi
zjawiskami, a ponieważ mają uzupełniające się zalety i ograniczenia, wszystkie są
uważane za potrzebne i warte używania

CELE PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ:

• Określenie uniwersalnych właściwości natury ludzkiej, które powodują iż każdy –

niezależnie od klasy czy kultury – jest podatny na wpływy innych osób czy sytuacji.

PODEJŚCIA I PERSPEKTYWY MAKROTEORETYCZNE W PSYCHOLOGII

• Behawioralne

• Psychoanalityczne

• Poznawcze

• Różnice indywidualne

TEORIE I PERSPEKTYWY TEORETYCZNE

• Zasięg teorii: makroteorie – próbują wyjaśnić całość sposobu funkcjonowania

3

człowieka (teorie uczenia się, psychoanaliza); teorie o średnim lub małym zasięgu –
wyjaśniają klasę zachowań (na przykład pomaganie) lub 1 zjawisko (agresję w grupie);
mogą wpisywać się w różne perspektywy teoretyczne myślenia o człowieku;

MAKRO-PODEJŚCIA TEORETYCZNE:

• Behawioralny
• Psychoanalityczny
• Poznawczy

PORTRETY CZŁOWIEKA: BEHAVIORALNY – człowiek jest reaktywny, zależny od środowiska,
od nagród i kar, jakie otrzymuje od innych i sam daje innym (tu: teoria wymiany
interpersonalnej (interakcji) Homansa oraz teoria mniejszego zasięgu – o zbieżności
czynników statusu, Homans, Lenski.

Główni przedstawiciele: Iwan Pawłow, John Watson, Burrhus Skinner, Edward Tolman, Clark
Hull

Założenia:

• Psychologia jako nauka o zachowaniu

• Nacisk na obiektywizm i metody eksperymentalne przy odrzuceniu introspekcji

• Pomijanie wewnętrznych procesów psychicznych kojarzonych tradycyjnie z

osobowością (koncepcja „czarnej skrzynki”)

• Zachowanie człowieka jako wynik reakcji na bodźce z otoczenia (mechanistyczna

wizja natury ludzkiej)

• Człowiek jako istota biologiczna

• Umysł jako tabula rasa, wszystkie reakcje są wyuczone, co najwyżej powstają one na

bazie wrodzonych popędów i odruchów bezwarunkowych

PORTRETY

CZŁOWIEKA

PORTRET

PSYCHOANALITYCZNY:

człowiek

kieruje

się

nieświadomymi motywami; nie jest w pełni wolny, bowiem determinuje go dzieciństwo i
nierozwiązane konflikty;

PORTRETY CZŁOWIEKA

PORTRET POZNAWCZY: człowiek tworzy obraz świata, plany i cele;

jest podmiotem swoich działań i pragnień;

Główni przedstawiciele: Leon Festinger, George

Kelly, Fritz Heider

• Założenia:

4

• Człowiek jako układ aktywny i gromadzący informacje (koncepcja naiwnego badacza -

Heider);

• Rola całościowego ujmowania doświadczenia;

• Doświadczenie służy kontroli poznawczej nad otoczeniem i samokontroli;

• Doświadczenia nie mają konstrukcji w pełni logicznej;

• Konstrukcjonizm doświadczeń (teoria konstruktów osobistych Kelly`ego);

• Dążenie do utrzymania zgodności w systemie poznawczym służy jako mechanizm

motywacyjny (Festinger: teoria dysonansu poznawczego)

• Racjonalność ludzkiego działania;

• Równowaga między złożonością a spójnością struktur poznawczych

PORTRETY CZŁOWIEKA

PORTRET SOCJOBIOLOGA I EWOLUCJONISTY

• Główni przedstawiciele: David Buss, Tooby, Lena Cosmides, Edward Wilson

(socjobiologia)

• Założenia: Zachowania zależą od genów i wpływów środowiskowych,

-

Zachowania i geny je determinujące ulegają utrwaleniu pod warunkiem, że
zapewniają sukces reprodukcyjny (dobór naturalny)

-

Poznanie ewolucyjnego sensu zachowania rozpoznajemy przez obserwację korzyści
dla reprodukcji i przetrwania organizmów je przejawiających.

METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII

• Eksperyment ma na celu wywołanie jakiegoś zjawiska za pośrednictwem

manipulowania jego przypuszczalnymi przyczynami w warunkach dobrze
kontrolowanych przez badacza (przykład eksperymentu) (Darley, Latane;
eksperyment złodzieje). Metoda badania relacji przyczynowo –
skutkowych.

• Zmienna zależna: zmienna, która badacz mierzy (właściwość psychiki lub

zachowania, reakcja), po to by stwierdzić czy na nią wpływa zmienna
niezależna; pomiaru tej zmiennej dokonuje się u wszystkich badanych (%
udzielających pomocy – informacja dla kasjera).

5

• Zmienna niezależna: zmienna, którą badacz zmienia (manipuluje) albo

różnicuje, aby stwierdzić, czy ma ona wpływ na inną zmienną (liczba
obserwatorów; klientów)

• Randomizacja: losowy przydział do grupy (eksperymentalnej vs

kontrolnej); uzyskujemy pewność, że osoby z grupy eksperymentalnej i
kontrolnej różnią się tylko jedną jedyną właściwością. Badacz może
wnioskować, że różnice w podatności na wpływ są wywołane działaniem
zmiennej niezależnej.

• Trafność wewnętrzna: upewnianie się, że nic więcej poza zmienną

niezależną nie może wpływać na zmienną zależną; kontrolowanie
zmiennych ubocznych oraz losowe przydzielanie badanych do grup
eksperymentalnych.

• Trafność zewnętrzna: stopień w jakim wyniki badań mogą być

generalizowane na inne sytuacje i na innych ludzi.

Metoda

Opis

Zalety

Wady

Eksperyment laboratoryjny

Manipulacja

zmiennymi

(niezależnymi) przez badacza i
obserwacja ich wpływu na
zachowanie

człowieka

w

laboratorium

-

wyciąganie

wniosków

przyczynowo-skutkowych;-
kontrola zmiennych ubocznych
(czynników

spoza

związku

zmienna-zachowanie)

- sztuczność

sytuacji

Eksperyment naturalny

j.w.,

tylko

w

warunkach

naturalnych

-

wyciąganie

wniosków

przyczynowo-
skutkowych;

- zachowany realizm sytuacyjny
(warunki naturalne)

- brak kontroli

zmiennych

ubocznych i

zakłócających

6

METODA KORELACYJNA: mierzy się systematycznie dwie lub więcej
zmiennych i oszacowuje się relację pomiędzy nimi. Stosujemy jeśli chcemy
sprawdzić kiedy pojawia się interesujące nas zachowanie.

• Korelacja dodatnia: dwie zmienne rosną (WYKSZTAŁCENIE – ZAROBKI IM

WYŻSZE WYKSZTAŁCENIE TYM WYŻSZE ZAROBKI) (W NIEKTÓRYCH
KRAJACH JEST TO FAKT)

• Korelacja ujemna: jedna zmienna rośnie, druga zmienna maleje (IM

WYŻSZA INTELIGENCJA TYM MNIEJSZA EMPATIA) TO TYLKO PRZYKŁAD
(NIE Z BADAŃ).

OBSERWACJA to zapis i jakaś kategoryzacja ludzkich zachowań bez prób
wpływania na ich przebieg.

• Systematyczna: nastrój a wchodzenie vs wychodzenie z pubu

• Obserwacja uczestnicząca: badacz występuje w roli jednego z członków

obserwowanej grupy (nie wpływa) Festinger - Sekty

• Analiza danych archiwalnych: wpływ wizerunku kobiet na okładkach

gazet na zwiększenie zachorowalności na bulimię i anoreksję (Renata
Bożek)

• Sędziowie kompetentni: osoby przeszkolone w stosowaniu danego

systemu kodowania

ETYKA PSYCHOLOGA

Problemy etyczne w trakcie badań:

• Człowiek jest często wprowadzany w błąd;

• Dowiaduje się o sobie nie zawsze miłych rzeczy;

• Może przeżywać napięcia związane z tym, co robi podczas

eksperymentu;

Obowiązki badacza:

7

• Zapewnić możliwość wycofania się z eksperymentu (przez cały czas

trwania badania);

• Unikać procedur, które powodują cierpienie i przykrości;

• Szukać procedur alternatywnych;

• Dokładnie wyjaśnić cel badania (tzw. Odkłamanie)

PODSTAWOWA REGUŁA ETYCZNA

• Psycholog ma obowiązek wykorzystywać swoje umiejętności dla rozwoju

wiedzy, zrozumienia człowieka, ale i polepszenia losu człowieka, Ma też
obligacje wobec społeczeństwa, nie tylko wobec jednostek” (Eliott
Aronson)

• Zawsze oblicz bilans strat i zysków: warto eksperymentować, gdy sprawa

jest ważna, może cos dać badaczowi, ale i innym ludziom;

• Uprawianie naukowej psychologii ma służyć polepszaniu jakości życia, nie

tylko awansowi badacza i partykularnym interesom;

DONIOSŁY EKSPERYMENT W PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

• Uniwersytet Yale, Lata 60-te prof. Stanley Milgram

Do jakiego stopnia jesteśmy w stanie ulec innym? Czy nasza uległość to kwestia
tożsamości narodowej, naszej osobowości?

• Eksperyment dotyczy wpływu kar na zapamiętywanie – TO JEST INFORMACJA

FORMALNA DLA BADANYCH – TO tzw. informacja maskująca - prawdziwy cel badania
jest ukryty – przy eksperymentach jest to konieczne, aby wywołać prawdziwe emocje
u badanych

8

APARATURA:

Zanim zrealizowano eksperyment. Stanley Milgram pytał biegłych psychiatrów: Ile osób
zaaplikuje maksymalny szok elektryczny?

• Biegli psychiatrzy

– 300 Wolt – 3,75%

– 450 Wolt – 0,1%

Tymczasem w rezultacie 62% osób badanych naciskało dźwignię prądu do końca
do 450 Wolt.

•

Wnioski z eksperymentu, skąd ten wynik:

– Specjalizacja życia społecznego

– Podporządkowanie specjalistom

– Awans społeczny za podporządkowanie

– Eksperymentator obecny – 62% - to najlepszy dowód na podleganie

autorytetom i hierarchii

– Eksperymentator nieobecny – 22%

– Prywatny instytut badawczy – 48% - a to wskaźnik zasadności działania

sytuacji – jeśli szacowny uniwersytet to wskaźnik uległości wzrasta

– Płeć – nie znacząca zmienna

9

– Osobowość – nie znacząca zmienna

– „Przeceniamy wpływ jaki na zachowanie człowieka wywiera jego osobowość,

przy niedocenianiu wpływu, jaki na zachowanie człowieka wywiera
zewnętrzna sytuacja” Lee Ross

• Komentarz po 50 latach od eksperymentu

Warto obejrzeć:

http://www.dailymotion.com/video/x80xve_eksperyment-milgrama-

po-50-latach_news#.UUhzzxwbf58

http://www.dailymotion.com/video/x80xur_polacy-zachowaliby-siy-tak-
samo_news#.UUhzeRwbf58

szczegółowy opis eksperymentu znajdziecie w książce Psycholgia Wpływu Społecznego ,
autorstwa Dariusza Dolińskiego

I na koniec przykład ciekawych badań pokazujących ewolucję metod w badaniach z
psychologii społecznej: czy myjąc ręce czyścimy sumienie?:) czyli jak oszukujemy swój mózg?

• Badanie Chen-BoZhung (Toronto) i Katie Liljenguist (Chicago), 2007;

• Ochotnicy przypominają sobie dobry lub zły uczynek. Następnie uzupełniają

brakujące litery w słowach, które mogą (ale nie muszą) być związane z myciem,
czyszczeniem, n.p.:

• W..h Sh..er

S..p

• Wash lub wish shower, shaker soap, step

• Wynik bad. 1: osoby przypominające sobie złe uczynki – o ponad 50% częściej

wybierały słowa związane z czystością;

• Bad.2: badanych informowano, że celem jest ustalenie związku między charakterem

pisma a osobowością; Osobne grupy proszono o przepisanie opowiadania: 1/o
udzielaniu pomocy; 2/o przeszkadzaniu w pracy; Następnie proszono o ocenę (w skali
od 1 do 7) przydatności kilku produktów: środków czystości (żel pod prysznic, pasta
do zębów), kartki papieru, soku, słodyczy;

• Wynik bad. 2: osoby przepisujące ręcznie historyjkę o przeszkadzaniu w pracy za o

wiele bardziej przydatne uznały środki czystości; Wniosek: nawet cudze „grzechy”
wywołują w nas uczucie fizycznego zabrudzenia;

• Bad. 3: uczestnicy przypominają sobie dobry lub zły własny uczynek. Następnie mają

do wyboru prezent za udział w badaniu: nawilżoną chusteczkę do nosa lub ołówek.

10

Wynik: osoby przypominające zły uczynek o 50% częściej wybierają nawilżoną
chusteczkę.

Eksperyment 4: próba wyjaśnienia mechanizmu. MYCIE RĄK CZYŚCI SUMIENIE?

• Badani przypominają sobie własny grzech z przeszłości; następnie losowo dzieleni są

na 2 grupy: 1/myje ręce (antybakteryjna chusteczka) 2/bez mycia rąk. W 3 etapie są
pytani, czy chcą charytatywnie udzielić pomocy w prowadzeniu badań innemu
studentowi;

• Wynik: ci, którzy umyli ręce chcieli pomagać 2 x rzadziej niż ci, którzy nie umyli; 74%

osób z tych które nie używały chusteczek (nie umyły rąk) zgodziło się pomóc. W
grupie czystych rąk (po umyciu) tylko 41% zaoferowało pomoc

• Wniosek: mycie (oczyszczanie fizyczne) rozgrzesza niecne postępki, pozbawia dążenia

do jakiejś jego rekompensaty; niezmyty grzech (nieczystość moralna) motywuje do
prób szukania „rozgrzeszenia” – tu do pomagania;

DLACZEGO MYCIE ROZGRZESZA – ROLA KULTURY I DZIAŁANIE MÓZGU

• Te same słowa i określenia w różnych językach oznaczają brud fizyczny i moralny

(brudne ręce, czyste ręce);

• W rozmaitych religiach obecne są różne rytuały oczyszczania się, obmywania;

• Te same objawy ekspresji (grymas twarzy, rejestrowane zmiany mięśni mimicznych)

występują przy niesmaku fizycznym (przy niedobrym jedzeniu), jak i wtedy, gdy
dowiadujemy się o czyimś niemoralnym zachowaniu;

• Badania neurologiczne (rezonans) pokazują pobudzenie tych samych części mózgu

przy niesmaku fizycznym, jak i odrazie moralnej.