Ćwiczenie nr 1

Temat:

Wprowadzenie do epidemiologii.

Podstawowe pojęcia i zakresy badań

współczesnej epidemiologii

Definicje i przyczyny niepełnosprawności.

Promocja zdrowia. Profilaktyka. Znaczenie

wybranych czynników środowiska na

zdrowie jednostki i populacji.

Autor: dr n. med. Halina Piecewicz-Szczęsna

Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Literatura

1.

Jędrychowski W.: Epidemiologia w medycynie

klinicznej i zdrowiu publicznym.

Wyd. UJ, Kraków 2010.

2.

Jędrychowski W.: Podstawy epidemiologii. Metody badań

oraz materiały ćwiczeniowe. Wyd. UJ, Kraków 2002.

3.

Jędrychowski W.: Epidemiologia. Wprowadzenie. Metody

badań. PZWL, Warszawa 1999.

4.

Maniecka-Bryła I., red. Epidemiologia z elementami

biostatystyki. Wyd. UM w Łodzi 2005.

5.

Jabłoński L. (red.): Epidemiologia. Wyd. Folum, Lublin

1999.

6.

Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski

do 2011r. Wyniki badań. GUS, Warszawa 2012.

7.

Leksykon epidemiologiczny. PZH, Warszawa 2008.

„I hate definitions

”

- Benjamin Disraeli (1804-1881)

Epidemiologia

grec. epi – „nad”, demos – „ludność”, logos-

„nauka”

lub
grec. epidemia – „choroba nagminna”; logos –

„nauka”

-

dział nauki, który zajmuje się badaniem wpływu różnych

czynników i warunków środowiskowych na częstość i

rozpowszechnienie się chorób zakaźnych i niezakaźnych lub

problemów zdrowotnych

(wg Maxcy‘ego).

-

nauka o występowaniu i uwarunkowaniach chorób, zaburzeń

zdrowia i zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach

ludzkich oraz system działań wykorzystujących uzyskane

informacje do zmniejszenia problemów zdrowotnych w

populacji

(wg Lasta).

-

dział medycyny, nauka o przyczynach i prawach powstawania

oraz szerzenia się wszystkich chorób w populacji ludzkiej, o

ich natężeniu i zapobieganiu im

(L. Jabłoński, 2002, AM w Lublinie).

-

nauka i dział medycyny praktycznej zajmująca się badaniem

występowania i szerzenia się chorób oraz różnorodnych

stanów epidemiologicznych w populacji ludzi, badaniem

czynników i warunków wpływających na ich powstanie i

rozmieszczenie, a także metodami ich zwalczania i

zapobiegania lub eliminacji

(Leksykon epidemiologiczny, 2008, PZH).

Epidemiologia

-

nauka o rozpowszechnieniu, czyli o

częstości występowania i rozmieszczenia

chorób, inwalidztwa, zgonów i

ewentualnych innych zjawisk

biologicznych w populacjach ludzkich oraz

o czynnikach wpływających na ich

rozmieszczenie lub warunkujących ich

występowanie.

Określając rozmiary problemów

zdrowotnych społeczeństwa,

epidemiologia służy do oceny wyników

działalności leczniczej i profilaktycznej

(Kostrzewski J.).

Główne zadanie epidemiologii

- ocena stanu zdrowia populacji

Cele epidemiologii:

•

ocena częstości występowania chorób,

zakażeń

•

poszukiwanie czynników etiologicznych,

czynników ryzyka

•

opracowanie zasad profilaktyki

•

po wprowadzeniu w życie - monitorowanie

Działy epidemiologii

•

Epidemiologia ogólna

•

Epidemiologia szczegółowa

•

Epidemiologia historyczna

•

Epidemiologia opisowa

•

Epidemiologia doświadczalna

•

E. chorób zakaźnych

•

E. środowiskowa

•

E. katastrof i in.

Definiowanie zdrowia

(salubritas, health)

•

jest to dynamiczny proces odnoszący się do

„pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego

dobrostanu człowieka, a nie wyłącznie brak

choroby czy niedomagania”

(według ekspertów WHO)

•

„jak najdłuższa możliwość samodzielnego i

twórczego życia bez choroby i niepełnosprawności,

ale i nawet z nimi jeżeli nie da się ich

wyeliminować”.

(Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Alma-Atta,

1977r.)

•

jako „potencjał jednostkowy i społeczny”; zdrowie

nie jest celem, lecz środkiem, potencjałem, dzięki

któremu człowiek w zdrowiu i chorobie ma szansę

na poprawę jakości swego życia

(Ottawa, 1986 r.)

Czynniki ryzyka

- to zjawiska, które mogą z wysokim

prawdopodobieństwem i będą oddziaływać na

poziom zdrowia jednostki i populacji.

Powinny być dobrze scharakteryzowane i

opisane. Do podstawowych można zaliczyć:

•

Czynniki makrośrodowiskowe

(zmiany sezonowe, zjawiska

zachodzące w atmosferze, wahania stabilizacji społecznej

),

•

Czynniki mikrośrodowiskowe

(rodzina, jakość mieszkania,

miejsce zamieszkania, rodzaj wykonywanej pracy).

Czynniki wpływające na zdrowie

społeczeństwa

= koncepcja „Health field"

1.

prozdrowotny styl życia ponad 50%,

2.

uwarunkowania genetyczne 15%,

3.

działania środowiska fizycznego w 10%,

(1+2+3=75%, co oznacza to, że w 75% zdrowie człowieka zależy od jego

wiedzy zdrowotnej, wyborów, postępowania prozdrowotnego i

profilaktycznego osoby),

4.

działania środowiska społecznego w

15%,

5.

opieka zdrowotna tylko ok. 10%.

Źródło: Raport Lalonda

c.d. Czynniki wpływające na

zdrowie społeczeństwa

•

medycyna naprawcza ma najmniejszy udział, bo

tylko 3%,

•

dostępność świadczeń w podstawowej opiece

zdrowotnej – to 15%,

•

dochód narodowy determinujący styl życia ma

największą moc sprawczą - 70%,

•

środowisko fizyczne w 12% stanowi o dobrym

stanie zdrowia społeczeństwa.

prace badawcze opublikowane przez WHO

Środowisko

czynniki gospodarza swoiste czynniki

chorobotwórcze

TRIADA

EPIDEMIOLOGICZNA

Źródła narażenia na substancje

szkodliwe w środowisku

•

Zanieczyszczone powietrze atmosferyczne

•

Zanieczyszczona woda

•

Żywność

•

Powietrze pomieszczeń zamkniętych

•

Zanieczyszczona gleba

•

Odpady

•

Hałas

•

Promieniowanie jonizujące i niejonizujące

Współdziałanie czynników

•

Addytywny – sumowanie efektów działania

biologicznego dwóch (lub więcej) czynników;

•

Synergistyczny – skutek współdziałania dwóch

(lub więcej) czynników jest znacznie większy od

prostego sumowania ich następstw;

•

Antagonistyczny – działanie jednego czynnika

„chroni” przed szkodliwym działaniem innego lub

ogranicza szkodliwe działanie.

Oddziaływanie czynników szkodliwych

na zdrowie a profilaktyka

•

Osiągnięcia cywilizacyjno-

techniczne

•

Czynnik(i) etiologiczne choroby

•

Drogi i mechanizmy działania

czynnika na populacje

•

Skutki zdrowotne, społeczne,

ekonomiczne

•

Skutki wewnątrzpaństwowe i

zewnątrzpaństwowe

Przewidywania i łagodzenia skutków

negatywnego działania. Ochrona

środowiska.

Izolacja i niszczenie czynnika

szkodliwego, metody ochrony przed

jego działaniem.

Przerwanie dróg szerzenia się

zakażeń i blokowanie działania

czynnika w organizmie.

Szeroki zakres profilaktyki swoistej

(celowanej) i nieswoistej (ogólnej).

Prognozowanie, opracowanie planów

rozwoju ekonomiczno- społecznego

Choroba

- ogólne określenie każdego odstępstwa

od stanu określanego jako pełnia zdrowia

organizmu.

Dokładne sprecyzowanie stanu

określanego jako choroba jest równie

trudne jak określenie stanu pełni zdrowia,

gdyż podlega subiektywnej ocenie.

Definicje choroby:

Definicja z Polskiego Słownika Medycznego:

Choroba to „reakcja ustroju na

działanie czynnika chorobotwórczego,

prowadząca do wyczerpania zdolności

adaptacyjnych ustroju, do zaburzeń

współdziałania narządów i tkanek, a w

następstwie do zaburzeń czynnościowych i

zmian organicznych w tkankach”.

Jednostka chorobowa

– to „związany ze sobą zespół

niekorzystnych dla organizmu

objawów o znanym, określonym

składzie, znanej patogenezie i

znanym obrazie zmian

patomorfologicznych”

Jabłoński L.

Kolejność i skutki działania

czynników chorobotwórczych

Czynnik etiologiczny

(biologiczne, chemiczne, mechaniczne, genetyczne)

Mechanizmy działania

(zab. przemiany materii w komórkach, zab. funkcji narządów

wewnętrznych, przerwanie ciągłości tkanek)

Skutki działania
(choroba o przebiegu ostrym, przewlekłym)

Następstwa (społeczne)
(wyzdrowienie, inwalidztwo, zgon)

Choroba uszkodzenie

niepełnosprawność upośledzenie

(inwalidztwo)

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

Niepełnosprawność jest określonym stanem zdrowia

człowieka, który trudno jednoznacznie określić i

zdefiniować.

W związku z tym osoby te charakteryzują różne

sytuacje zdrowotne ściśle związane z określonymi

sytuacjami społecznymi, występującymi w mikro- i

makro środowisku. Bardzo trudne jest, a często nawet

niemożliwe wyznaczenie w szeregu chorób granicy
pojawiania się już cech niepełnosprawności.

Łatwiej jest wyznaczyć te granicę w chorobach,

w których występowanie objawów jest ostre,

w porównaniu z chorobami o przebiegu

przewlekłym, kiedy to początek choroby jest

trudno uchwytny. Sprawia to, że granice

poziomu zdrowia i poszczególnych objawów

chorobowych są zatarte, w związku z czym

bardzo trudne do określenia zakresu niepełnej

sprawności.

Niepełnosprawność

– oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy,

powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie,

ograniczenie, bądź uniemożliwienie egzystencji.

Źródło: Ustawa o pomocy społecznej 2004r.

-

jakiekolwiek ograniczenia działania człowieka

bądź brak (w wyniku uszkodzenia) zdolności

wykonywania czynności w sposób normalny lub

w zakresie powszechnie uważanym za normalny.

Źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń,

Niepełnosprawności i Inwalidztwa

W krajach Unii Europejskiej przyjęta
definicja osoby niepełnosprawnej:

jest to osoba, która z powodu urazu, choroby

lub wady wrodzonej ma duże trudności albo nie

jest zdolna wykonywać czynności, które osoba

w tym samym wieku zazwyczaj jest zdolna

wykonywać.

Według ekspertów Organizacji Narodów Zjednoczonych

osoba niepełnosprawna oznacza człowieka nie

mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie

zapewnić sobie możliwości normalnego życia,

indywidualnego lub społecznego, na skutek

wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności

fizycznych lub psychicznych.

Przyczyny niepełnosprawności

•

W ocenie stopnia niepełnosprawności, potrzeb medycznych i

społecznych a także perspektyw zdrowotnych bardzo ważna jest

przyczyna niepełnej sprawności.

•

Najogólniej przyczyny niepełnosprawności można podzielić na

dwie duże grupy. Pierwsza grupa - to przyczyny nabyte, do

których zaliczane są choroby oraz urazy, wypadku i zatrucia.

Druga grupę przyczyn stanowią choroby genetyczne i wrodzone.

c.d.

•

Wiodącą przyczyną naruszenia sprawności organizmu

wśród osób niepełnosprawnych są choroby i ich

następstwa. Dotyczą one około 80% osób zaliczanych do

tej populacji.

•

Drugie miejsce w strukturze przyczyn niepełnosprawności

stanowią urazy, wypadki i zatrucia (około 12% osób).

•

Następstwa wad wrodzonych i genetycznych dotyczą około

6% osób w populacji niepełnosprawnych.

•

U około 2% osób stwierdza się tzw. niepełnosprawność

skojarzoną, a więc wystąpienie więcej niż jednej przyczyny

prowadzącej do dysfunkcji organizmu.

Przyczyny zwiększania się liczby osób
niepełnosprawnych

:

•

Wypadki urazy i zatrucia.

•

Wzrost liczby osób w starszym wieku.

•

Choroby genetyczne i wrodzone.

•

Choroby stawów, układu mięśniowo – kostnego i

tkanki łącznej.

•

Choroby cywilizacyjne, takie jak: cukrzyca, choroby

układu krążenia, nowotwory, choroby nerwowe i

psychiczne oraz inne

Przyczyny zwiększania się liczby

osób niepełnosprawnych

•

Choroby związane z patologiami społecznymi, takimi jak:

alkoholizm, nałóg palenia tytoniu, zażywanie

narkotyków, lekomania, samobójstwa, przemoc.

•

Choroby związane z czynnikiem ubóstwa i biedy,

np. gruźlica płuc, niektóre choroby zakaźne,

niedożywienie i inne.

•

Nowe zagrożenia, np. zakażenia wirusem HIV, choroba

AIDS, choroba Creutzfelda-Jakoba (zakażenia

prionowe), zawlekanie chorób zakaźnych z różnych

części świata i inne, trudne do przewidzenia.

•

Niepełnosprawność, będąca pochodną dużych

kataklizmów i katastrof, np. powodzie, wybuchy gazu,

epidemie, wojny.

Niepełnosprawni na świecie

•

Na świecie żyje ok. 650 mln osób o różnym stopniu i

rodzaju niepełnosprawności.

•

80% z nich żyje w ubogich krajach i ponad połowa

nie ma dostępu do podstawowych udogodnień dla

niepełnosprawnych.

Niepełnosprawni w Polsce

Lata

Niepełnosprawni w %

1978

ok. 12% (wg samooceny – Nar. Spis
Powsz.)

1988

ok. 14% (wg samooceny – Nar. Spis.
Powsz.)

2002

ok. 14,3 % (wg samooceny – Nar. Spis.
Powsz.)

Przewiduje się na 2012 rok

Ok. 22 % ogółu społeczeństwa

Niepełnosprawność w Polsce –

dane statystyczne z NSP



w społeczeństwie 14,3 % są to osoby

niepełnosprawne;



Wśród nich 3,3% stanowią dzieci w wieku

poniżej 15 lat;



Ponad 58% osób niepełnosprawnych to

mieszkańcy miast;



20,5% osób ma orzeczenie o znacznym stopniu

niepełnosprawności, 38,1% - o umiarkowanym i

37,6% - o lekkim.

Niepełnosprawność w Polsce –

dane statystyczne - c.d.

Przyczyny niepełnosprawności:



uszkodzenie i choroby narządu ruchu –

46,5%;



schorzenia układu krążenia – 45,5%;



schorzenia neurologiczne – 23,9%;



inne uszkodzenia i choroby – 34,9%.

Absurds

Absurds

Promocja zdrowia

-

to proces umożliwiający każdemu

człowiekowi zwiększenie oddziaływania na

własne zdrowie w sensie jego poprawy i

potęgowania.

Na podstawie: First International Conference

on Health Promotion, Ottawa, 21 November 1986

Promocja zdrowia ma obejmować

wszystkich ludzi i dotyczyć ich

codziennego życia.

Znaczenie PZ

– zwiększenie świadomości i wiedzy społeczeństwa

nt. zdrowia, a w tym dostrzeganie zagrożeń,

propagowanie zdrowia jako wartości,

odpowiedzialności człowieka za swoje zdrowie

dążenie do równowagi między człowiekiem a

otoczeniem i in.

Główne zadania promocji zdrowia - publiczny

udział w określaniu problemów, podejmowanie

decyzji dotyczącej poprawy lub zmiany

czynników warunkujących zdrowie.

Działania prozdrowotne zależą od:

•

Wiedzy każdej jednostki społeczeństwa o

uwarunkowaniach jej zdrowia, jak i zdrowia populacji

(sanologia), w tym od wiedzy decydentów i producentów

w zakładach przemysłowych i rolnych.

•

Woli zainteresowanego, czyli chęci zachowań

prozdrowotnych i ścisłej realizacji (dokładności) tych

zachowań

Działania prozdrowotne zależą od:

•

Materialnych możliwości realizacji (warunki ekonomiczne i

prawne ochrony własnego zdrowia i wymagania tej

ochrony od ogniw państwowych.

•

Umiejętności i możliwości organizacji działań

promocyjnych przez służbę zdrowia i jej wyspecjalizowane

kadry.

Do podstawowych działań promocji

zdrowia zalicza się obecnie trzy

nierozłączne elementy:

•

edukację zdrowotną,

•

zapobieganie chorobom,

•

lokalna politykę zdrowotną.

Profilaktyka

-

są to działania w zakresie przeciwdziałania

rozwojowi choroby, przerwania lub

zahamowania dalszego rozwoju choroby w

stadium przedklinicznym lub w stadium

klinicznym.

Celem profilaktyki jest podjęcie szybkich i

skutecznych działań przywracających zdrowie,

ma ona również na celu zahamowanie postępu

lub powikłań już istniejącej choroby.

Poziomy (fazy) profilaktyki

•

Profilaktyka pierwotna (I fazy) - mająca na celu

zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie

czynników ryzyka, w odniesieniu do osób

narażonych na czynniki ryzyka.

•

Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie

konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne

wykrycie i leczenie (przesiewowe badania

skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych)

oraz

obniżanie zaburzeń funkcjonalności

organizmu jako następstwa określonej

choroby.

•

Profilaktyka III fazy (rehabilitacyjna), której

działania zmierzają w kierunku zahamowania

postępu choroby oraz ograniczeniu powikłań.

Rodzaje profilaktyki

PIERWSZORZĘDOWA

Ogół populacji

DRUGORZĘDOWA

Grupy ryzyka

TRZECIORZĘDOWA

Terapia i leczenie

Programy specjalistyczne

Punkty konsultacyjne
Grupy wsparcia