Podstawowe pojęcia dotyczące topografii -
Słowo topografia pochodzi od wyrazów
greckich topos - miejsce, okolica, oraz graphein
rytować, rysować, pisać. Można więc rozumieć
topografię

jako

graficzny

sposób

opisu

poszczególnych

miejsc

lub

wybranych

obszarów terenu. Współcześnie wyróżniamy
dwa podstawowe znaczenia wyrazu topografia:
Topografia - zespół cech zewnętrznych terenu
dotyczących jego rzeźby oraz obiektów na niej
występujących; Topografia - dział geodezji i
kartografii zajmujący się pozyskiwaniem,
przetwarzaniem i wizualizacją informacji o
topografii

terenu

zgodnie

z

przyjętymi

zasadami jej modelowania wynikającymi z
celu, np. badawczy, gospodarczy, obronny. Tak
rozumiana topografia to, najogólniej biorąc,
metodyka całościowego opisywania terenu. W
zależności od przyjętej metodyki uzyskuje się
różniące się między sobą modele topografii
terenu.
Topografia, znaczy tyle, co opisanie miejsca,
czy przedstawienie miejsca. W obszarze nauk o
Ziemi, a także w rozumieniu potocznym
znaczenie miejsca jest tożsame z określeniem
jednoznacznej,

czasoprzestrzennie

zorientowanej

lokalizacji

terenowej

i

z

właściwą

mu

fizjonomią,

czyli

charakterystyczną postacią terenu

Również

rozumienie

topografii

zachowuje ten dychotomiczny sens znaczenia
miejsca, lecz jest ono ponadto rozszerzone o
sens metodyki „opisania miejsca", jest zarazem
synonimem działu geodezji i kartografii,
którego przedmiotem poznania jest właśnie
teren,

pojmowany

tutaj

jako

fizyczne

ukształtowanie jego powierzchni wraz z
uformowanym na niej pokryciem, stanowiącym
zewnętrzną otulinę figury Ziemi. Natomiast cel
tego poznania jest przede wszystkim utylitarny,
polegający

na

dokonywaniu

swoistej

inwentaryzacji

stanu

tej

otuliny,

której

znajomość jest niezbędna do prowadzenia
badań

specjalistycznych,

racjonalnego

gospodarowania, obronności, chronienia i
ś

wiadomego przekształcania środowiska.

Pojęcie terenu i jego struktura - Terenem
nazywamy

dowolny

wycinek

krajobrazu,

posiadający własną strukturę oraz dający się
opisać (lokalizować) w przyjętym układzie
odniesienia obejmującym elipsoidę odniesienia
wraz z układem współrzędnych geodezyjnych
(geograficznych elipsoidalnych B, L) oraz
system wysokości (H).

Obecnie

uniwersalny

charakter

lokalizacji punktu zapewnia układ WGS-84
Podobną rolę, w sposób jednolity na obszarze
całej Polski, pełni układ „1992" (na elipsoidzie
ziemskiej GRS-80 praktycznie tożsamej z
elipsoidą WGS-84). Jako system wysokości
nadal obowiązuje w Polsce system wysokości
normalnych odniesiony do zera mareografu w
Kronsztadcie (tzw. bałtycki system wysokości)

Teren charakteryzuje się swoistą

strukturą, tj. właściwym sobie rozmieszczeniem
komponentów

oraz

zespołem

relacji

zachodzących miedzy nimi. Istotną cechę
terenu stanowi jego rzeźba. Rzeźbą terenu
nazywamy ukształtowanie jego powierzchni
powstałe w wyniku: działań sił naturlanych:
wewnętrznych

(endogenicznych),

które

powodują ruchy i odkształcenia skorupy
ziemskiej, a także towarzyszących im trzęsień
ziemi

oraz

procesów

plutonicznych

i

wulkanicznych;

zewnętrznych

(egzogenicznych), modelujących powierzchnię
lądów,

takich

jak

procesy:

wietrzenia,

denudacji, erozji, solukcji, sedymentacji, •
działalności

człowieka:

bezpośredniej

(kopalnictwo,

melioracje,

budownictwo

przemysłowe i komunalne, drogowe i kolejowe,
rolnictwo itp.) oraz pośredniej (działalność
gospodarcza powodująca zmianę natężenia i
typu procesów rzeźbotwórczych).

Rzeźbę terenu, zgodnie z jej genezą,

tworzą' formy naturalne, odnoszące się do
powierzchni ziemi, dające się wyodrębnić ze
względu na ich kształt i postać. Naturalna
rzeźba terenu jest w wielu miejscach zaburzona
na skutek działalności gospodarczej człowieka,
w wyniku której wprowadzone zostały formy
antropogeniczne rzeźby terenu

Jako umowną powierzchnię terenu

można przyjąć powierzchnię Ziemi obejmującą
powierzchnie form rzeźby terenu, otwartych
wód lądowych, lodowców i mokradeł stałych.
Do

tej

powierzchni

odnosi

się

model

wysokościowy terenu. Poza częścią lądową
Ziemi, jej powierzchnię stanowi powierzchnia
mórz i oceanów, natomiast rzeźba odnosi się do
ich dna.

Elementy terenu znajdujące się na

powierzchni form rzeźby terenu stanowią
pokrycie terenu. Znaczną część pokrycia
terenu stanowią szata roślinna, wody otwarte,
lodowce oraz obiekty antropogeniczne Do
pokrycia terenu zalicza się także materiał
utworów powierzchniowych (ze skaty rodzimej
lub naniesiony) występujący na powierzchni
terenu w postaci gruntów odsłoniętych.

Struktura terenu odnosi się więc do

głównych

komponentów

ś

rodowiska

przyrodniczego, takich jak: skała, woda, gleba,
roślinność

oraz

rzeźba,

poszerzonego o

wybrane

komponenty

antropogeniczne

(budowle, urządzenia itp.) i dotyczy tych
obiektów, które cechuje względna stabilność
ich położenia. Swoiste miejsce w strukturze
terenu zajmują mokradła stale (bagna i
torfowiska) związane z hydrografią terenu,
zawsze

pokryte

roślinnością,

a

ich

powierzchnia jest jednocześnie powierzchnią
terenu.

Relacje

zachodzące

między

elementami składowymi terenu są to relacje
między powierzchnią terenu, jego rzeźbą i
pokryciem. Najważniejsze z nich dotyczą
sąsiedztwa,

nakładania,

zawierania,

przecinania itp. Relacje te w pełni można
prześledzić

biorąc

pod

uwagę

relacje

zachodzące między obiektami terenowymi,
tworzącymi szczegółowe elementy składowe
terenu
Obiekt terenowy i jego cechy - Obiekt
terenowy jest to możliwy do wyodrębnienia w
terenie względnie trwały obiekt, któremu
można przypisać jednoznaczną nazwę. Ze
względu na strukturę obiekty terenowe można
podzielić na: - proste (zwane też przedmiotami
terenowymi), np. odosobniona sosna, złożone
(gdy

traci

sens

wyodrębnianie

jego

składników), np las sosnowy Do obiektów
terenowych należy zaliczyć także podstawowe
formy rzeźby terenu: naturalne, np góra,
dolina, taras, wąwóz; antropogeniczne, np. dół
wyrobiskowy, kopiec, nasyp, wykop Istotne
znaczenie dla modelowania rzeźby terenu ma
znajomość przebiegu linii szkieletowych
(grzbietowych i ciekowych).

Większość obiektów terenowych

tego samego typu różni się między sobą
cechami indywidualnymi, które zanikają w
wyniku typizacji obiektu (zaszeregowania
obiektu do danej kategorii). Prawie wszystkie
obiekty

terenowe

są

obiektami

trójwymiarowymi, ale to ksztah obiektu
decyduje

o

geometrii

jego

rzutu

na

powierzchnię odniesienia. by opracować dane
topograficzne o terenie, pozyskuje się i
przetwarza określone informacje o obiektach
terenowych, wybranych zgodnie z przyjętymi
założeniami dla tworzonego modelu topografii
terenu

Informacja topograficzna jest to

pewien zbiór wiadomości o położeniu,
własnościach geometrycznych i relacjach
przestrzennych, a także o cechach, funkcjach i
właściwościach obiektów, zjawisk i procesów,
odniesionych

do

powierzchni

Ziemi,

wybranych i scharakteryzowanych zgodnie z
przyjętymi

założeniami

dla

tworzonego

modelu topografii terenu.

Informacja

topograficzna

może

charakteryzować

się

różnym

stopniem

dokładności lokalizacji przestrzennej, precyzji
sformułowań merytorycznych, szczegółowości
lub uogólnienia, aktualności, wiarygodności i
kompletności.

Źródła

pozyskania

informacji

topograficznej możemy podzielić na: 1.
podstawowe, np.: bezpośrednie pomiary
geodezyjne

lub

topograficzne

(rzadko

stosowane), terenowe pomiary GPS, pomiary
fotogrametryczne

połączone

z

fotointerpretacją zdjęć lotniczych, poparte
wywiadem terenowym, teledetekcja obrazów
satelitarnych o dużej rozdzielczości spektralnej
i

wysokiej

rozdzielczości

przestrzennej,

ortofotomapa;

2.

pomocnicze,

np.:

a)

funkcjonujące systemy informacji o terenie
takie, jak np.: mapa zasadnicza, kataster
(ewidencja gruntów i budynków), monitoring
wód i powietrza atmosferycznego itp.; b)
mapy topograficzne 1:10 000, l :25 000, l :50
000;

c)

wybrane

informacje

z

map

tematycznych takich jak: mapa geologiczna
1:50

000

(gl.

wersja

A

-

utwory

powierzchniowe), mapa hydrograficzna 1:50
000, mapa sozologiczna l :50 000, mapy leśne
l :5 000 oraz l :25 000 (l :20 000); d) wybrane
informacje

z

krajowych

lub

lokalnych

systemów informacji geograficznej o różnej
tematyce, jak np. system informatyczny
gospodarki

wodnej

realizowany

w

Regionalnych Zarządach Gospodarki Wodnej,
Baza

Danych

o

Ochronie

Przyrody

funkcjonująca

w

Wydziale

Ochrony

Ś

rodowiska

Urzędu

Województwa

Pomorskiego itp.; e) wybrane informacje z
materiałów

tekstowych

typu

:

dane

statystyczne (publikacje GUS i WUS-ów),
„Roczniki

hydrologiczne"

i

„Roczniki

klimatyczne"

(IMiGW),

„Biblioteka

Monitoringu

Ś

rodowiska"

(PIOŚ),

szczegółowe bazy danych dotyczące różnych
aspektów

ś

rodowiska

geograficznego,

informatory turystyczne, rozkłady jazdy
komunikacji autobusowej i kolejowej itp.

Wykorzystanie

informacji

pozyskanej z wyżej wymienionych źródeł,
ma sens tylko wówczas, gdy będziemy mieć
pewność co do jej aktualności.
Obiekty topograficzne i dane topograficzne -
Obiekt topograficzny jest to abstrakcja
(przedmiot ogólny) obiektu terenowego lub
ich zespołu, będąca w sensie reprezentacji
geometrycznej

i

opisowej

właściwa

topografii. Reprezentacja ta pozwala na
możliwie precyzyjne odtworzenie położenia
obiektu w przestrzeni geograficznej i
odtworzenie

właściwych

relacji

przestrzennych

z

innymi

obiektami

topograficznymi.

Wszelkie

informacje

towarzyszące

prezentacji

geometrycznej

obiektu topograficznego

stanowią

jego

atrybuty.

Zarówno w przypadku map, jak i

baz danych obiekty topograficzne wraz z
atrybutami

tworzą

zbiory

informacji

topograficznej o terenie.

Wyodrębnianiu

obiektów

topograficznych towarzyszy ich typizacja na
podstawie

głównych

cech

obiektów

terenowych, wybór informacji o obiekcie
(atrybutów), w tym dobór cech oraz
geometryzacja obiektu

Zakres informacji o obiekcie

topograficznym zależy przede wszystkim od
przeznaczenia tworzonego topograficznego
modelu terenu. Reprezentacja geometryczna
obiektu topograficznego zależy nie tylko od
kształtu obiektu, ale w dużej mierze także od
przyjętej skali tworzonego topograficznego
modelu terenu.

Ze względu na sposób typizacji

oraz strukturę obiektu, można wydzielić
następujące

typy

obiektów

topograficznych:

prosty,

gdy

obiekt

topograficzny definiowany jest na podstawie
typizacji i geometryzacji obiektu terenowego
(np. budynek, tor kolejowy, las, wąwóz, linia
grzbietowa

rzeźby

terenu);

złożony

jednorodny,

gdy

obiekt

topograficzny

definiowany jest na podstawie typizacji i
agregacji obiektów terenowych tego samego
rodzaju, w postaci zespołów liniowych (np.
sieć

cieków,

sieć

dróg)

lub

powierzchniowych (np teren zabudowy
gęstej),

podlegających

geometryzacji,

złożony

różnorodny,

gdy

obiekt

topograficzny definiowany jest na podstawie
typizacji i agregacji obiektów terenowych
różnego rodzaju, tworzących kompleksy
wydzielane

na

podstawie

przyjętego

kryterium i podlegające geometryzacji (np
kompleksy

użytkowania

terenu);

wydzielony,

gdy

obiekt

(jednostka

terytorialna) definiowany jest w wyniku
typizacji oraz rejonizacji lub regionalizacji
w oparciu o przyjęte kryteria
Obiekty topograficzne wydzielone nie
posiadają bezpośredniego odniesienia do
obiektów

terenowych,

ponieważ

ich

typizacja opiera się na syntezie cech
komponentów środowiska powiązanych ze
sobą

określonymi

relacjami,

a

ich

geometryzacja

jest

wynikiem

przeprowadzonej

regionalizacji

lub

rejonizacji. Obiekty te nie są de facto
obiektami

ś

ciśle

topograficznymi,

ale

znakomicie poszerzają wiedzę o terenie,
przydatną dla celów planowania, zarządzania
lub badań naukowych.
Jednostki

terytorialne

mogą

być

wydzielane na podstawie regionalizacji:
geomorfologicznej,

hydrologicznej,

geobotanicznej,

fizyczno-geograficznej,

krajobrazowej; rejonizacji przyrodniczej:
np

obszary

przyrody

chronionej,

geokompleksy;

rejonizacji

społeczno-

ekonomicznej: np. jednostki osadnicze
(miasto, osiedle, wieś, przysiółek), jednostki
podziału polityczno - administracyjnego
(państwo, województwo, powiat, gmina).
Informacje o obiektach terenowych lub ich
zespołach (dane terenowe) przetworzone do
postaci

informacji

o

obiektach

topograficznych tworzą dane topograficzne

Dane

topograficzne

są

to

wybrane

informacje

o

obiektach

topograficznych pozyskane, przetworzone,
gromadzone, wizualizowane i udostępniane
w ramach opracowanego systemu informacji
topograficznej Numeryczny Model Terenu
Numeryczna

reprezentacja

wysokości

topograficznej

powierzchni

terenu

tworzona przez ciągi współrzędnych B, L,
H,

odpowiadających

rozproszonym

punktom

terenowym

oraz

algorytm

interpolacyjny umożliwiający odtworzenie
kształtu powierzchni terenu Numeryczny
model terenu umożliwi wierne odtworzenie
kształtu powierzchni terenu, tylko wówczas,
gdy będzie się uwzględniać elementy
strukturalne

rzeźby

terenu,

tj.

linie

szkieletowe, skarpy, urwiska, które należy
traktować także jako obiekty topograficzne
Modelowanie topografii terenu Ponieważ
topografia stanowi metodykę całościowego
opisywania terenu, to w zależności od

przyjętych założeń metodycznych uzyskuje
się różniące się między sobą modele
topografii

terenu.

Szczegółowe

modelowanie topografii terenu powinno być
poprzedzone koncepcyjnym opracowaniem
modelu pojęciowego topografii terenu.
Model pojęciowy odniesiony do topografii
terenu

jest

abstrakcyjnym

opisem

wybranego

fragmentu

rzeczywistości,

opartym na uogólnionych pojęciach i
relacjach stanowiących istotę informacji
topograficznej. Modelowanie topograficzne
obejmuje przede wszystkim identyfikowanie
obiektów istotnych z punktu widzenia
topografii (wyróżnianie klas obiektów),
własności

tych

obiektów

(określanie

atrybutów) i sposobów w jaki są ze sobą
powiązane

(określanie

relacji

między

klasami obiektów) Model taki stanowi
podstawę do opracowywania szczegółowych
modeli topografii terenu ukierunkowanych
dla różnych odbiorców, gdzie przeznaczenie
ma

wpływ

na

zakres

informacji

topograficznej

i

sposób

klasyfikacji

obiektów topograficznych Wizualizacja
danych

topograficznych

Wizualizacja

(zwana

także

prezentacją)

danych

topograficznych

zależy

nie

tylko

od

zawartości przyjętego modelu topografii
terenu, ale także od przyjętego systemu
informacji topograficznej, Wizualizacja w
bazie danych topograficznych dotyczy
obrazu w postaci wektorowej (punkty, linie,
kontury obszarów) i opiera się na mocno
ograniczonych graficznych środkach wyrazu
(kropki lub inne proste znaki punktowe,
cienkie linie, obszary + rozróżnienia
barwne) tak, aby nie ingerować w ustaloną
geometrię

obiektu

topograficznego.

Z

obiektem związana jest tabela z atrybutami
o

dowolnie

szerokim

zakresie

treści

Wizualizacja na mapie topograficznej opiera
się na metodyce prezentacji kartograficznej,
której wyrazem graficznym są znaki
kartograficzne,

w

przypadku

map

topograficznych

zwane

też

znakami

topograficznymi. Znaki topograficzne są to
graficzne

prezentacje

danych

topograficznych wybranych zgodnie z
przeznaczeniem,

skalą

i

przyjętymi

zasadami redakcji mapy topograficznej. W
części znaków topograficznych uwzględnia
się oddanie wybranych, jakościowych cech
obiektów, jednak w wielu przypadkach
pewne informacje o obiekcie zapisywane są
na mapie w postaci skrótu objaśniającego
lub/i nazwy własnej obiektu bądź ich
zespołu System informacji topograficznej,
oparty na przyjętej koncepcji bazy danych
topograficznych, dostarcza wiarygodne i
aktualne

dane

topograficzne

dla

różnorodnych

systemów

informacji

przestrzennej. Wynikający z tego zadania
zakres treści bazy danych topograficznych
powinien

być

dostosowany

do

zróżnicowanych potrzeb jej odbiorców.
Baza

danych

topograficznych

jest

topograficznym

modelem

przestrzeni

ziemskiej, reprezentującym wybrane obiekty
terenowe,

ukształtowanie

powierzchni

terenu oraz dodatkowo wybrane obiekty
społeczne i kulturowe, przez co stanowi
modelowe ujęcie mapy topograficznej.
Natomiast mapa topograficzna stanowi
graficzne

zobrazowanie

systemowego

układu relacyjnie powiązanych informacji
topograficznych Stąd mapa topograficzna
może stanowić kartograficzne zobrazowanie
modelu odniesionego do topografii terenu,
zawartego w bazie danych topograficznych.
Mapa topograficzna jest więc swoistym
systemem informacji topograficznej w
formie statycznej, niezależnie od jej postaci
analogowej czy cyfrowej. Wojskowe mapy
topograficzne w układzie WGS-84 Od
1994r.

Służba

Topograficzna

Wojska

Polskiego rozpoczęła wydawanie map w
wersji dostosowanej do standardu NATO
(cala mapa Polski 1:100000, część arkuszy
mapy l :50 000), a od 1998r. wydaje
wojskowe mapy wyłącznie w standardzie
NATO. Współczesne topograficzne mapy
wojskowe wykonywane są w skalach:
1:25000, 1:50000, 1:100000, natomiast
mapy topograficzno-przeglądowe w skalach:
1:250000 (mapa operacyjna), 1:500000 i 1:1
000000. Informacje poniższe dotyczą map
topograficznych.

Geodezyjny

układ

odniesienia WGS-84 Światowy system
geodezyjny 1984 (WGS-84) bazuje na
geocentrycznej elipsoidzie ziemskiej WGS-
84 (w części metrycznej praktycznie
identycznej z elipsoidą GRS-80). Układ
współrzędnych płaskich prostokątnych
UTM: odwzorowanie: - dla map w skalach
1:25000 - 1:250000 stosuje się uniwersalne
poprzeczne odwzorowanie Mercalora (UTM
-

Univęrsal

Transverse

Mercalor),

wiemokątne

z

6-cio

stopniowymi,

południkowymi

strefami

odwzorowawczymi.

Na

południkach

osiowych (w Polsce 15° i 21°) elementarna
skala

długości

wynosi

0,9996

(zniekształcenie liniowe -40 cm na l km) .

Linie

zerowych

zniekształceń

długości

występują w odległości ok. 180 km od
południka osiowego. Układ współrzędnych
prostokątnych: - każda strefa ma odrębny, ale
tak samo konstruowany układ współrzędnych.
Osiami układów są: obrazy południków
osiowych stref i obraz równika. W punkcie ich
przecięcia znajdują się początki układów o
współrzędnych: N = 0km, E = 500 km. W celu
określenia położenia punktów na powierzchni
Ziemi,

w

zastosowaniach

wojskowych

stosowany jest tzw. system meldunkowy UTM.
Siatki na mapach Siatka kartograficzna: - w
postaci

ramki

wewnętrznej

arkusza,

uzupełnionej oznakowaniem siatki co 5' (na
mapach 1:25 000 i 1:50 000), co 10' (na mapie
1:100 000). Siatka kilometrowa: - na mapach
1:25000

odstępy

miedzy

liniami

siatki

odpowiadają długości l km (na mapach
poprowadzono je odpowiednio co 4 cm, 2 cm i
l cm). Podział map na arkusze i system ich
oznaczeń Dla map 1:25 000 - 1:100 000
przyjęto międzynarodowy podział map na
arkusze i system ich oznaczeń. Ponieważ mapy
te są wydawane w podwójnych arkuszach, to
ich godła zawierają podwójną numerację
arkuszy. Arkusze map w układzie WGS-84 są
nieco przesunięte w stosunku do arkuszy w
układach „1942" i „1992" mimo tego samego
godła. PODSTAWOWE POJĘCIA ..Baza
Danych Topograficznych" (skrót TBD) jest
urzędową nazwą spójnego pojęciowo w skali
kraju systemu gromadzenia, zarządzania i
udostępniania

danych

topograficznych

funkcjonującego w oparciu o właściwe pr/episy
prawne.

Określenie

,.Baza

Danych

Topograficznych" obejmuje zarówno zasób
danych, system informatyczny zarządzania
danymi jak i odpowiedni system finansowania i
organizacji.

Zakres

informacyjny

i

funkcjonalny oraz poziom technologiczny
definiują odpowiednie wytyczne i instrukcje
techniczne. TBD rozumiana jest jako źródło
danych

nowej

jakości

w

stosunku

do

dotychczasowych map topograficznych, będące
wynikiem ewolucji metod pozyskiwania i
zarządzania danymi. Proces tworzenia TBD
należy rozpatrywać w kontekście kontynuacji
dorobku polskiej kartografii topograficznej.
Model danych TBD konstruowany jest w
oparciu o aparat poznawczy współczesnej
topografii i wielowiekowe doświadczenie tej
dyscypliny w zakresie terenoznawstwa. Baza
Danych Topograficznych stanowić będzie jeden
z istotnych elementów szeroko rozumianego
Krajowego Systemu Informacji o Terenie.
System

informatyczny zarządzania TBD"

rozumie się zespół oprogramowania i sprzętu
pozwalający

na

sprawne

i

zgodne

z

odpowiednimi

wytycznymi

zarządzanie

zasobem

TBD

w

tym

m.in.

kontrolę

przyjmowanych

do

zasobu

danych,

udostępnianie

danych,

dostarczanie

mechanizmów poprawnej aktualizacji danych,
zapewnienie

bezpieczeństwa danych oraz

wizualizację i podstawowe analizy danych.
.Zasób danych TBD" rozumie się wszystkie
dane

określone

wytycznymi

stanowiące

zawartość

TBD,

zorganizowane

w

zdefiniowane

struktury

i

spełniające

wymagania jakościowe TBD. CEL BUDOWY
TBD - TBD ma za zadanie spełniać funkcję
zasilania aktualnymi wysokiej jakości danymi
topograficznymi specialistycznych urzędowych
systemow

informacji

przestrzennej

(budowanych przez administrację, samorządy.
Instytucje publiczne, np. systemy wspomagania
służb

ratowniczych,

osłony

przeciwpowodziowej,

planowania

przestrzennego,

ochrony

ś

rodowiska,

zarządzania siecią drogowa ild.). Realizacja
TBD ma na celu uniknięcie wielokrotnego
pozyskiwania, i aktualizacji tych samych
danych przez wielu użytkowników. Celem
budowy TBD jest również zapewnienie
zasilania aktualnymi danymi topograficznymi
systemów produkcji map, przede wszystkim
topograficznych, ale również tematycznych.
Proces tworzenia mapy topograficznej i TBD
powinny być ze sobą skoordynowane i
zorganizowane w spójny system. Zapewni to
jednolite i aktualne pokrycie kraju wysokiej
jakości informacją przestrzenną zarówno w
postaci analogowej jak i numerycznej.

ZAKRES

INFORMACYJNY.

ORGANIZACJA BAZY DANYCH. Na
obecnym etapie, najbardziej dokładny poziom
informacyjny TBD przyjmuje si{ za zbliżony
do poziomu informacyjnego cywilnych map
topograficznych w skali 1:10 000. Nie
wyklucza

to

możliwości

wprowadzania

wybranych

danych

z

opracowań

wielkoskalowych. Odpowiednia konstrukcja
struktury bazy danych i systematyki obiektów
umożliwia pokrycie terytorium kraju danymi
topograficznymi o precyzji i szczegółowości
zależnej od potrzeb (charakterystyki danego
terenu) i możliwości gestorów TBD.W zasobie
TBD wyróżnić można dwie wyraźne jego
składowe: - zasób podstawowy; - zasób
kartograficzny.

zasób

podstawowy

TBD

stanowią trzy główne bazy składowe:- „ciągła"
przestrzennie

wektorowa

baza

danych

topograficznych

tworzona

w

oparciu

o

technologię GIS (komponent TOPO); -
zapisana

w

podziale

sekcyjnym

baza

numerycznego

modelu

rzeźby

terenu

(komponent NMT); -- zapisana w podziale
sekcyjnym baza ortofotomap (komponent
ORTO).

Zasób kartograficzny jest częścią

zasobu TBD zorganizowaną zgodnie z
kartograficznym

modelem

danych/będąca

wynikiem

przekształceń

zasobu

podsta-

wowego,

służący

opracowaniu

wysokiej

jakości

prezentacji

kartograficznych

(w

szczególności map topograficznych) zarówno
w ramach TBD jak i w zewnętrznych
systemach produkcji map.

Za

podstawowe

ź

ródło

pozyskiwania danych geometrycznych uznaje
się ortofotomapę cyfrową, wywiad terenowy
oraz

dane

z

baz

danych

opracowań

wielkoskalowych (mapa zasadnicza, mapy
ewidencyjne). Jako źródło pomocnicze uznaje
się istniejące arkusze mapy topograficznej
1:10

000,

wtórniki

diapozytywów

wydawniczych i materiały źródłowe ich
opracowania (np. zbiory mapy cyfrowej 1:10
000 w tzw. wersji „szkieletowej'', kalki pikiet
wysokościowych, kalki nazw itp.).

MAPA TOPOGRAFICZNA W

ramach TBD powinno być docelowo możliwe
generowanie map topograficznych w całym
szeregu skalowym. W pierwszym etapie TBD
wspierała będzie opracowanie map w skali
1:10 000. Na najbardziej szczegółowym
poziomie informacyjnym systemu oraz na
najwyższym

poziomie

kartograficznym

jednym z produktów TBD może być mapa
zgodna z obowiązującą Instrukcją Techniczną
„Zasady' redakcji Mapy Topograficznej 1:10
000. Ze względu na jej niedostosowanie do
specyfiki danych zawartych w TBD i długi
cykl aktualizacyjny opracowania mapy w
zdefiniowanej przez instrukcję postaci,- w
ramach TBD definiuje się dodatkowo nowy
produkt -„Mapę topograficzną 1:10 000 w
standardzie TBD". Mapa topograficzna l: 10
000 w standardzie TBD jest produktem
opracowanym pod kątem przygotowania
wysokiej jakości wydruków ploterowych w
niewielkich

ilościach

egzemplarzy

na

zamówienie. Mapa ta o konwencji graficznej
zbliżonej do stosowanej obecnie na mapie l:
10 000 pozwala na zaspokojenie oczekiwań
informacyjnych odbiorców przy zachowaniu
najwyższej z możliwych aktualności danych i
szybkości opracowania. Mapa ta będzie
możliwa do opracowania w znacznej mierze w
sposób zautomatyzowany z bazy danych ź
niewielkim nakładem pracy redakcyjnej przy
zachowaniu

poprawnego

przekazu

informacyjnego

i

odpowiedniej

jakości

kartograficznej.

STANDARDY

WYMIANY

DANYCH - W koncepcji TBD zakłada się, że
wszystkie dane tworzące zasób TBD należy
przekazywać

do

zasobu

geodezyjno-

kartograficznego za pośrednictwem plików
wymiany w okreslonych formatach danych.
Docelowo wszystkie dane przekazywane będą
za pomocą języka GML. Na obecnym etapie
stosuje się jednak następujące formaty: -
format GML dla danych wektorowych bazy
danych

topograficznych

zasobu

pod-

stawowego TBD, - format GeoTiff- dla
ortofotomapy cyfrowej, - format DXF dla
danych pomiarowych NMT oraz ASCII dla
danych użytkowych NMT (regularna siatka
punktów), - format GML dla danych zasobu
kartograficznego.

METADANE - W trakcie pracy

każdy nowo powstający zbiór danych, bez
względu najeść zasięg przestrzenny i rodzaj
powinien

posiadać

opisujący

go

zbiór

metadanych.

Metadane

odnosi

się

do

dowolnego

do

obszaru

podlegającego

opracowaniu: arkusz?, mapy, zespołu arkuszy
map,

jednostki

lub

jednostek

administracyjnych lub dla całej bazy danych
opracowanej w ramach jednego zlecenia.
Metadane te posłużą m.m do stworzenia
modułu

metainformacji

w

systemie

zarządzania TBD.

KONTROLA DANYCH Wszelkie

dane przekazywane do zasobu TBD podlegają
procesowi kontroli danych. Kontrola danych
dotyczy zarówno poprawności technologicznej
tj. sposobu zapisu danych, parametrów
technicznych np. topologia sieci, zgodności ze
standardami

wymiany

danych

jak

i

poprawnosci

merytorycznej

kompletnosci

danych,

spełniania

wymogów

dokładnościowych i zgodności danych z
rzeczywistą sytuacją terenową.

PIERWOTNA

GENERALIZACJA KARTOGRAFICZNA
Generalizacja kartograficzna - jest to sposób
doboru i uogólnienia zasobu informacyjnego
danego obszaru rzeczywistości, polegający na
celowym

wyjawieniu

i

wyodrębnieniu

istotnych

cccii

semantycznych

i

geometrycznych

występujących

w

nim

obiektów i zjawisk zgodnie z przeznaczeniem
tworzonego obrazu (modelu) kartograficznego.
Czynniki

determinujące

generalizację:-

przeznaczenie opracowania, przyjęte metody

prezentacji,

tematyka

opracowania,

właściwości geograficzne obszaru, skala
opracowania

-

cechy

materiałów

ź

ródłowych. Generalizacja kartograficzna

to także kompromis między: geometryczną
dokładnością położenią obiektu (zgodnie z
przyjętym układem współrzędnych) a
geograficzną wiernością odzwierciedlającą
relacje topologiczne.

Etapy

kartograficznej

gencralizacji pierwotnej: metodyczny: (w
ramach koncepcji opracowania): wybór
elementów

treści

i

ich

klasyfikacja,

przyjęcie

kryteriów

generalizacji

dla

ustalonych elementów treści, zgodnie z ich
podziałem na obiekty punktowe, liniowe i
powierzchniowe, kryteria to: znaczenie,
pełniona

funkcja

i

rozmiar

obiektu,

symbolizacja wyodrębnionych obiektów;
realizacyjny: (w trakcie opracowania na
podstawie

przyjętych

ustaleń

metodycznych)

dobór

(niekiedy

także

uogólnienie) obiektów , uproszczenie (w
tym wygładzenie) niektórych obiektów
liniowych

lub

zarysów

obiektów

powierzchniowych,

przewieszenie

niektórych

obiektów

liniowych

lub

powierzchniowych,

połączenie

kilku

obiektów w jeden (gdy jest to logiczne).

Generazlizacja pierwotna ma

miejsce

w

trakcie:

topograficznego

opracowania mapy w terenie, opracowania
lub

aktualizacji

mapy

podstawowej

(niekiedy

elementów

treści

mapy

pochodnej) na podstawie zdjęć lotniczych
opracowanie lub aktualizacja kameralna
wywiad

lub

aktualizacja

terenowa;

tworzenia Bazy Danych Topograficznych na
podstawie zdjęć lotniczych i wybranych
materiałów kartograficznych oraz wywiadu
terenowego.

DROGI i OBIEKTY Z NIMI

ZWIĄZANE: Na mapie topograficznej w
skali 1:50 000 przedstawia się: - drogi o
nawierzchni twardej. - drogi o nawierzchni
utwardzonej, drogi gruntowe i ścieżki. drogi
w budowie. numeracje dróg i słupy
kilometrowe przy drodze, ulice i alejki,
dworce autobusowe, parkingi, - tunele,
mosty, wiadukty i kładki. przeprawy,
wykopy i nasypy drogowe. Na mapie w skali
1 :50 000 klasyfikacja dróg opiera się przede
wszystkim

na

trzech

kryteriach

technicznych:

liczbie

jezdni.

rodzaju

nawierzchni

i

szerokości

nawierzchni.

ZABUDOWA, BUDYNKI l BUDOWLE
Na mapie topograficznej w skali 1:50 000
budynki i zespoły budynków przedstawia się
za pomocą następujących oznaczeń : -
znaków poszczególnych budynków, budowli
i zagród. - oznaczeń powierzchniowych
przedstawiających

obszary

zabudowane.

Sposób prezentacji zabudowy zależy przede
wszystkim od funkcji budynków. Budynki
przemysłowe,

budynki

użyteczności

publicznej oraz zespoiy innych budynków
niemieszkalnych

(w

tym

domków

letniskowych i kempingowych) przedstaw ia
się zawsze za pomocą znaków pojedynczych
budynków.

W

wypadku

znacznego

zagęszczenia podlegają one generalizacji
ilościowej. WODY l OBIEKTY Z MMI
ZW IĄZANE Na mapie topo w skali 1:50
000 przedstawia się: - naturalne i sztuczne
zbiorniki wodne. naturalne i sztuczne cieki
wodne (rzeki, strumienie, kanały i rowy).
ź

ródła i inne szczegóły dotyczące wód,

obiekty budownictwa wodnego i inne
związane z wodami (śluzy, zapory wodne
itp.). porty wodne i przystanie, rzeźbę dna
morza

i

dużych

zbiorników

wodnych.GRANICE

-

Na

mapie

topograficzne] w skali l :50 000 przedstawia
się: granice polityczne i administracyjne:
państwa, województw, powiatem oraz gmin i
miast. linię zasięgu strefy nadgranicznej.
granice parków narodów) ch i rezerwatów.
ROŚLINNOŚĆ, UPRAWY I GRUNTY
Na mapie topograficznej w skali l :50 000
oznacza

się;

obszar.

o

zwartym

zadrzewieniu, uprawy trwałe, kępy drzew i
krzaków. użytki zielone i trawniki, nieuzytki,
zaroiła trzciny i sitowia, bagna, piaski i
gołoborza. RZEŹBA TERENU - Rzeźbę
terenu przedstawia się na mapie; 1.
Poziomicami (warstwicami). uzupełnionymi
wskaźnikami spadu i opisami ich wysokości
oraz opisami wysokości bezwzględnych
charakterystycznych punktów terenu. 2
Znakami

umownymi,

przedstawiającymi

formy rzeźb)', które nie dają się pokazać za
pomocą, poziomic. Należą do nich m.in.-
formv o znacznej stromości (skaty, urwiska,

wąwozy, wykopy, nasypy oraz wały i
groble), małe formy, nie dające się
przedstawić w skali mapy (skałki, małe doły
i kopce), przedstawienie rzeźby terenu na
mapie powinno; wiernie oddawać Jej
charakter, ij. główne i drugorzędne formy
terenu, ich orientację. rozmiary, wysokości
względne

i

rozczłonkowanie.

charakteryzować

nachylenie

stoków.

umożliwiać określanie, w przybliżeniu,
bezwzględnych

wysokości

punktów

terenowych

NAZWY

l

OPISY

OBJAŚNIAJĄCE

-

Na

mapie

topograficznej w skali l :50 000 umieszcza
się:.nazwy

własne

obiektów

topograficznych,

np.

miejscowości,

obiektów wodnych i orograficznych (tzw.
nazwy miejscowe lub toponimy), napisy
objaśniające,

tj.

skróty

służące

do

odróżnienia

pewnych

obiektów

topograficznych

od

innych

obiektów

oznaczanych

znakiem umownym

lego

samego rodzaju (np. opisy budynków
użyteczności

publicznej);-

opisy

(charakterystyki) liczbowe obiektów (np,
opisy

wysokości

bezwzględnej

lub

względnej).

KLASYFIKACJA

OBIEKTÓW

DLA

POTRZEB

OPRACOWN1A

STRUKTURY

WEKTOROWEJ

BAZY

DANYCH

TOPOGRAFICZNYCH:

SW.

Sieci

cieków „Sieci cieków" tworzą odcinki osi
rzek,

strumieni.

kanałów

i

rowów

melioracyjnych pomiędzy węzłami sieci
hydrograficznej (źródłu, ujście, wpływ do
zbiornika. wypływ ze zbiornika. rozwidlenie
cieku na ciek główny i boczny SK.. Sieci
dróg i kolei - „Sieci dróg i kolei" tworzą
odcinki osi jezdni dróg twardych i
utwardzonych, osie dróg gruntowych. osie
dróg ruchu pieszego, rowerowego, osie
torów bądź zespołów torów kolejowych,
tramwajowych

i

metra.

SU.

Sieci

uzbrojenia terenu ..Sieci uzbrojenia terenu
tworzą odcinki linii energetycznych i linii
tele,

przewodów

gazowych..

ciepłowniczych. PK. Kompleksy pokrycia
terenu - do ..Kompleksów pokrycia terenu
zalicza się najważniejsze, powierzchniowe
elementy sytuacyjne terenu, rozróżnialne
przede

wszystkim

na

podstawie

ich

zewnętrznego

oglądu

(cech

fizjononomicznych). a nie pełnionych przez
nie funkcji. Obiekty należące do tej klasy
zachowują

względem

siebie

relację

sąsiedztwa i w sposób ciągły (kompletny)
opisują cały teren. Za obiekt pokrycia terenu
uznaje

się

spójny

fragment

terenu

stanowiący z punktu widzenia zadań TBD
jednorodną powierzchnię. BB. Budowle i
urządzenia do klasy Budowle i urządzenia
zalicza się wszelkiego rodzaju budowle
istotne z punktu widzeniu topograficznego
ujęcia terenu m.in. budynki mieszkalne i
niemieszkalne, budowle przemysłowe i
gospodarcze,

budowle

hydrotechniczne,

urządzenia techniczne, ogrodzenia. Obiekty
tej grupy wchodzą w relacje zawierania się
lub nakładania się z Kompleksami pokrycia
terenu oraz ..Kompleksami użytkowania
terenu".KU.

Kompleksy

użytkowania

terenu ..Kompleksy użytkowania terenu" są
wydzieleń

Kim

i

powierzchniowymi,

jednorodnymi

ze

względu

na

ich

podstawową funkcję, pełnioną obecnie bądź
dumniej. Funkcja obiektu jest podstawą jego
wyróżnienia.

Grupa

obejmuje

przede

wszystkim obiekty infrastruktury społecznej
i gospodarczej. Kompleksy użytkowania
terenu

nie

są

typowymi

obiektami

topograficznymi.

Przekazują

one

uzupełniające. ale bardzo istotne dla TBD
info o użytkowaniu terenu. Obiekty inne
Do klasy Obiekty inne należą obiekty
niesklasyfikowane

do

innych

klas

pierwszego

poziomu

klasyfikacyjnego,

zwykle niewielkich rozmiarów i oznaczeniu
orientacyjnym w terenie. Obiekty tej klasy
wchodzą

w

relcje

nakładania

się

i

zawierania z ..Kompleksami pokrycia terenu
i Kompleksami użytkowania terenu. TC.
Tereny chronione Obszary wydzielone na
podstawie odpowiednich rozporządzeń w
celu

ochrony

szczególnych

walorów

przyrodniczych i krajobrazowych danego
terenu. Jednostki podziału terytorialnego
Obszary

wydzielone

na

podstawie

odpowiednich

rozporządzeń

w

celu

sprawnego administrowania i zarządzania
terenem.

Osnowa

geodezyjna

i

fotogrametryczna Punkty identyifikowalne
w terenie o znanych współrzędnych w
przyjętym układzie odniesienia. Elementy
rzeźby terenu Obiekty charakterystyczne
dla opisu rzeźby terenu, w oparciu o które
możliwe

jest

stworzenie

poprawnego

modelu

rzeźby

terenu

(w

TBD

przechowywane są w postaci źródłowe) w
ramach

bazy NMT oraz w postaci

zredagowanej w ramach zbiorów cyfrowej
mapy topograficznej).

KOLEJE

I URZĄDZENIA Z

NIMI ZWIĄZANE - Ze względu na to, że

na mapach prezentuje się wszystkie linie
kolejowe,

proces

generalizacji

powinien

odnosić się więc zasadniczo do uogólnienia
kształtów

już

istniejących

linii.

Przez

uogólnienie zaś powinno się rozumieć zarówno
uproszczenie

drobnych

zakrętów,

jak

i

uwypuklenie

tych

bardziej

charakterystycznych.

Jednym

z

obiektów

tworzących infrastrukturę kolejową są tory
stacyjne. Ich wizualizacja w poszczególnych
skalach zależy od minimalnych odstępów
między nimi jakie zawarte są w instrukcjach.
Na mapie \v skali 1:10 000 jest to wielkość 0,2
mm, w skali 1:25 000 i 1:100 000 - 0,3 mm, a
dla skali 1:50 000 - 0,5 mm. Na mapach tych,
jeśli nie można przedstawić wszystkich torów
stacyjnych, zachowując kształt i wielkość
obszaru przez nie zajętego kreśli się tyle linii ile
się zmieści. Ważnymi elementami związanymi
z kolejami są budynki stacyjne. Na mapie w
skali 1:10 000 oznacza się je tak jak wszystkie
budynki użyteczności publicznej. Dopiero
zmniejszenie skali wymaga zastosowania
odrębnego symbolu pozwalającego mimo to na
pokazanie, po której stronie torów leży dany
budynek.

Tunele

kolejowe,

zasadniczo,

powinno się przedstawiać na wszystkich
mapach. W skali 1:10 000 oraz 1:25 000
uwzględnia

sieje

zarówno

na

terenach

zurbanizowanych jak i niezurbanizowanych. Z
kolei instrukcja dla mapy w skali 1:50 000
mówi, że możliwe jest ich całkowite lub
częściowe pominięcie jeśli linia kolejowa
biegnie poci terenem zabudowanym. Lecz gdy
warunki pozwalają na wizualizację tuneli,
trzeba wówczas wziąć pod uwagę ich długość,
gdyż zależy od lego sposób prezentacji.

Drogi są drugim, po kolejach

elementem infrastruktury komunikacyjnej. Ich
gęstość

charakteryzuje

stopień

rozwoju

gospodarczego danego regionu, poza tym
stanowią podstawę do racjonalnego planowania
transportu towarowego i pasażerskiego. Z tego
względu ważne jest, aby mapy topograficzne
obrazowały: dokładne położenie i właściwy
przebieg dróg zróżnicowanie różnych regionów
pod względem gęstości i rodzajów dróg
występowanie

i

rozmieszczenie

urządzeń

komunikacyjnych,

określających

stopień

wyposażenia technicznego dróg powiązanie
dróg z hydrografią, rzeźbą, gruntami oraz
osiedlami. Generalizacja dróg rozpoczyna się
zawsze od ich doboru, którego podstawą jest
klasyfikacja. Zgodnie z tym, w pierwszym
rzędzie nanosi się linie kolejowe opisane we
wcześniejszym rozdziale, później autostrady
oraz drogi szybkiego ruchu i na końcu
pozostałe drogi utwardzone i gruntowe.
Klasyfikacja ta oparta jest głównie na
wielkościach przedstawionych w tabeli 13, ale
również, co jest bardzo ważne, na rodzaju
nawierzchni jaka je pokrywa oraz ilości pasów
ruchu.

Przy przedstaw -laniu tuneli, mostów

i wiaduktów drogowych obowiązują takie same
zasady jak w wypadku tuneli, mostów i
wiaduktów

kolejowych.

Wyróżniając

skrzyżowania,

a

zwłaszcza

bezkolizyjne

połączenia dróg na mapach topograficznych,
należy

zachować

możliwie

największą

szczegółowość..

ZABUDOWA

,

BUDYNKI

I

BUDOWLE - Osiedla, jako miejsca życia i
wszelkiego rodzaju działalności człowieka są
bardzo

złożonym

obiektem

terenowym,

skupiającym

na

niewielkim

stosunkowo

obszarze różnego rodzaju przedmioty terenowe.
Osiedla przedstawia się na mapach z podziałem
według

typu,

liczby

mieszkańców

oraz

znaczenia gospodarczego i administracyjnego.
Na mapach przedstawia się następujące typy
osiedli: miasta (z następującym podziałem
według liczby mieszkańcowi: - ponad 1000000;
od 500 000 do l 000 000;od 100 000 do 500
000; od 50 000 do 100 000; od 10 000 do 50
000; od 2 000 do 10 000; poniżej 2 000;
osiedla o charakterze miejskim o liczbie
mieszkańców, powyżej 2 000; poniżej 2 000;
dzielnice administracyjne , części miast oraz
wsie w granicach- dużych miast; pozostałych
miast; wsie o liczbie mieszkańców, powyżej l
000; od 500 do l 000; od 100 do 500; poniżej
100;- zagrody odosobnione; duże gospodarstwa
rolne lub majątki z nazwa własną; rodzaje
osiedli: -miasta i osiedla o charakterze
miejskim;

-osiedla

letniskowe;

-wsie

o

zabudowie typu kwartałów lub szeregowej; -
wsie o zabudowie nieregularnej; -wsie o
zabudowie rozproszonej.

Na

mapach

topograficznych

przedstawia się prawie wszystkie budynki
mieszkalne i obiekty z podziałem na nie dające
się przedstawić w skali mapy oraz w skali
mapy. Umieszcza się budynki mieszkalne lub
niemieszkalne, wyróżniające się budynki
ogniotrwałe jak również pojedyncze zagrody,
które na mapach nowej edycji są przedstawiane
w zależności od wielkości rzeczywistej i
kształtu odpowiednimi znakami z podziałem na
dające i nie dające się przedstawić w skali
mapy. Przedstawia się ponadto budynki mające
jedynie znaczenie orientacyjne w terenie tj.
zniszczone lub tylko częściowo zniszczone.
Przedstawia się również wszystkie budynki

kultu różnych wyznań (kościoły, cerkwie,
kaplice, meczety, świątynie buddyjskie). Przy
rozpatrywaniu osiedli o zwartej zabudowie w
aspekcie klasyfikacji nasuwają się dwa
wnioski: - podejście do tego zagadnienia na
nowych mapach jest całkiem odmienne niż
przed 1996 r; Według kryterium gęstości
wyróżnia

się

trzy

typy

zabudowy

mieszkaniowej: - zabudowa zwarta; zabudowa
gęsta; - zabudowa luźna.

Biorąc

pod

uwagę

wielkość

budynków, rozróżnia się na mapie dwie
kategorie zabudowy, przede wszystkim w
odniesieniu do zabudowy gęstej: - zabudowa
mieszkaniowa

wielorodzinna

(przeważnie

wysoka lub o średniej wysokości); - zabudowa
jednorodzinna (z reguły niska)

Osiedla należy przedstawiać pod

względem

gęstości,

charakteru

rozmieszczenia, a także powiązania z innymi
elementami treści mapy. Czynić to należy
pamiętając jednocześnie o pewnych zasadach;
prawidłowym

rozmieszczeniu

osiedli

z

uwzględnieniem

ich

typu,

liczby

mieszkańców

oraz

znaczenia

administracyjnego;

poglądowym

zobrazowaniu

struktury

osiedli

oraz

wyraźnym wyodrębnieniu ulic przelotowych i
głównych;

szczegółowiej

prezentacji

warunków dojazdu do osiedli. Głównym
celem generalizacji osiedli na mapach
topograficznych

jest

wyróżnienie

najważniejszych z nich pod względem
gospodarczym, lub administracyjnym oraz
prawidłowe przedstawienie tych cech, które
określają indywidualny charakter danego
osiedla. A więc najpierw nanosi się osiedla
największe, które ze względu na swe
znaczenie ogólne muszą być wyróżnione, a
następnie osiedla drugorzędne. Zasadniczo
przedstawia

się

więc,

nie

stosując

generalizacji ilościowej, wszystkie te obszary
zabudowane, które nanosi się za pomocą
oznaczeń powierzchniowych,. W związku z
tym proces ten sprowadza się tutaj tylko do
uogólnienia ich kształtów, którego głównym
celem jest ujawnienie charakterystycznych
cccii oraz. powiązaniu ich ze środowiskiem
geograficznym. Porównując zasady dotyczące
przedstawienia osiedli, od razu można
zauważyć, że na mapach w skali 1:25 000 i
1:50 000 inny jest sposób ich prezentacji.
Podczas gdy instrukcja dla mapy 1:50 000
rozróżnia obszary zabudowane na zabudowę
zwartą i gęstą, to instrukcja MON-u
przewiduje tylko zabudowę zwartą, tzn. w jej
obrębie znajduje się zarówno zabudowa
zwarta jak i gęsta. Podział na rodzaje
zabudowy na mapach we wszystkich skalach
uzależniony jest od gęstości budynków
tworzących dane osiedle, a więc innymi
słowy od odległości między nimi. Według
instrukcji dla map w skali 1:25 000 i 1:100
000 symbolem zabudowy zwartej oznaczane
są tereny, na których budynki są w odległości
mniejszej niż 50 m. Natomiast na mapie w
skali l :50 000 zabudowę tego rodzaju tworzą
zespoły przylegających do siebie kamienic,
lub gmachów. Gdy odległość ta z kolei jest
mniejsza od 30 m, wtedy będzie to obszar
zabudowy gęstej. Oczywistym jest, że w
przypadku mapy w skali 1:25 000 i 1:50 000,
gdy odległości te będą większe od zadanych,
zabudowa taka zostanie uznana za luźną.
Przez zabudowę luźną rozumie się, że w
każdej skali nanosi się osobne budynki.
Jednak to czy zostaną one przedstawione
zależy od ich wielkości

Budowle

takie

jak

kominy

prezentuje się na mapach za pomocą
punktowych

znaków

umownych.

Treść

instrukcji dla poszczególnych map dopuszcza
pominięcie części z nich na kolejnych
opracowaniach, gdy jest ich więcej na danym
obszarze. Odnosi się to zwłaszcza do
kominów

i

wież

radiowych,

lub

telewizyjnych. Ale na przykład w skali 1:50
000 wież na budynkach, dzwonnic i masztów
oświetleniowych nie przedstawia się w ogóle.

O

BIEKTY

GOSPODARCZE

-

Obiekty gospodarcze, nieodzowny element
krajobrazu stworzonego przez człowieka,
pełnią w terenie bardzo ważną rolę. Są one w
zasadzie niezbędne, aby mogły funkcjonować
wszystkie osiedla ludzkie. Zaliczają się do
nich: wieże lub maszty RTV, stacje i
zbiorniki paliw, maszty oświetleniowe, linie
elektroenergetyczne

oraz

transformatory.

Według instrukcji dla mapy w skali 1:25 000,
masztów RTV nie powinno się pomijać, ale w
skali l :50 000 jest to już możliwe w wypadku
zgrupowania większej ich liczby. Zaznacza się
wówczas tylko najwyższe z nich. Stacje i
zbiorniki paliw, w skali 1:25 000 również
wszystkie się uwzględnia. Natomiast na mapie
1:50 000 nie pokazuje się zbiorników
należących do zakładowych stacji paliw w
gospodarstwach rolnych, itp. W skali 1:100
000 instrukcja nie precyzuje dokładnie jakie są
zasady oznaczenia tych elementów, ,,mówi"
tylko, że przedstawia sieje w formie wyboru.
Maszty oświetleniowe, są elementami, które
wyróżnia się tylko na mapie wyjściowej. Z
kolei

linie

elektroenergetyczne

są

prezentowane

na

wszystkich

mapach.

Oczywiście ich oznaczenie zależy od reguł
zawartych w instrukcjach. W skali 1:10 000
przedstawia się wszystkie linie poza tymi
biegnącymi wzdłuż torów kolejowych w
pasie własności PKP. Reguły dotyczące ich
oznaczenia na mapie w skali 1:25 000
,,mówią", że nie prowadzi się linii przez
osiedla i wydłuż torów kolejowych. Na
mapie w skali 1:10 000 przedstawia się
wszystkie transformatory, do których
dochodzą linie średniego napięcia oraz
wszystkie podstacje elektryczne. W skali
1:50 000 transformatorów nie uwzględnia się
w ogóle.WODY l OBIEKTY Z NIMI
ZWIĄZANE - Przy prezentacji wód i
obiektów z nimi związanych na polskich
ś

rednioskalowych mapach topograficznych

dąży się przede wszystkim do dokładnego i
szczegółowego pokazania przebiegu linii
brzegowej, typów i specyfiki wybrzeży
morskich, a także kształtu jezior i wysp.
Prawidłowo powinien być zobrazowany
charakter

brzegów,

ze

szczególnym

zaznaczeniem ich dostępności, warunków
przejezdności i przekraczalności pobrzeża
dla pieszych i pojazdów mechanicznych.
Należy właściwie przedstawiać sieć rzek,
kanałów i rowów melioracyjnych, których
czytelne i poglądowe zobrazowanie ma
służyć właściwemu uwydatnieniu znaczenia
rzek, kanałów i rowów oraz pokazanie ich
zagęszczenia na danym obszarze. Nie można
także

zapomnieć

o

prawidłowym

zaznaczeniu żeglowności rzek i kanałów, z
wyrazistym rozróżnieniem systemu szlaków
wodnych, jak również oznaczenie urządzeń
związanych

z

obiektami

wodnymi.

Odpowiednio musi być ponadto
zobrazowane rozmieszczenie studni i źródeł;
co szczególnie ważne jest w okolicach
ubogich

w

wodę.

Na

mapach

topograficznych

prawidłowo

oddany

powinien być charakter den dolin rzecznych i
warunki ich przejezdności, co uzyskuje się
poprzez zaznaczenie w obrębie dolin stopnia
ich

zabagnienia,

charakteru

gruntu

i

roślinności. ROŚLINNOŚĆ, UPRAWY I
GRUNTY - Przedstawiając roślinność na
mapach topograficznych dąży się przede
wszystkim

do

prawidłowego

oraz

poglądowego zobrazowania różnych typów
roślinności, ważnych dla scharakteryzowania
warunków naturalnych. Dąży się ponadto do
prawidłowego

pokazania

warunków

przekraczalności

i

przejezdności

oraz

ochronnych i maskujących właściwości
terenu, co ma znaczenie głównie na mapach
wykorzystywanych

przez

wojsko.

Prezentując roślinność należy mieć na
uwadze dokładne zobrazowanie zasięgów
występowania

różnych

typów

szaty

roślinnej, jak również wyraziste zaznaczenie
ostro zarysowanych załamań konturów,
mających znaczenie orientacyjne, a także
poprawne

ilościowe

i

jakościowe

scharakteryzowanie

pokazywanej

roślinności.

Przedstawienie

na

mapach

topograficznych roślinności i gruntów w
sposób dokładny i szczegółowy jest bardzo
ważnym zadaniem. Nie jest to jednak proste
ze względu na ich wielkie zróżnicowanie,
zarówno

pod

względem

wielkości

zajmowanych powierzchni, jak i rodzajów
roślinności i gruntów. Zachodzi więc
konieczność

generalizacji

tego

typu

obiektów.

Proces

ten

w

przypadku

roślinności

i

gruntów

obejmuje

dwa

zasadnicze

etapy.

Przede

wszystkim

opracowując mapę należy ustalić minimalne
obszary roślinności i gruntów, które powinny
być przedstawiane na mapie. Ponadto, w
oparciu

o

przyjętą

klasyfikację,

przeprowadza się dobór i uogólnienie
zarysów roślinności i gruntów. Ustalone
minimalne obszary roślinności i gruntów,
które zostają nanoszone na mapy określane
są w momencie opracowywania oryginału
redakcyjnego. Przyjęto, iż na mapach
ś

rednioskalowych

nanosi

się

lasy

o

powierzchni większej niż 10 mm

2

w skali

mapy. W przypadku krzaków, traw i gruntów
powierzchnia ta w skali mapy nie powinna
być mniejsza niż 25 mm

2

. W rejonach

bezleśnych i na obszarach o małej liczbie
obiektów orientacyjnych nanosi się także
lasy o powierzchni 4 mm

2

i grunty- 15 mm

2

.

Mając do czynienia z niewielkimi obszarami
roślinności i gruntów, mającymi
znaczenie orientacyjne nanosi się je na mapę
w

niewielkim

powiększeniu

bądź

przedstawia za pomocą znaków umownych
przedmiotów nie dających pokazać się w
skali mapy. Ustalone w ten sposób
minimalne

rozmiary

przedstawianych

powierzchni stanowią granicę, poniżej której
możliwe

jest

przeprowadzanie

doboru.

RZEŹBA TERENU Rzeźba terenu jest
bardzo specyficznym elementem treści map
topograficznych.

Prezentując

ją

należy

ciążyć

do

dokładnego

zobrazowania

położenia,

wymiarów

oraz

kształtu

nierówności terenowych, mających na
celu charakterystykę ich przekraczalności

dla pieszych i przejezdności dla pojazdów
mechanicznych,

a

także

ukazanie

właściwości maskujących i ochronnych
terenu, co ma znaczenie szczególnie w
przypadku map wojskowych. Wyraźnie
należy

oddawać

specyfikę

geomorfologiczną

różnorodnych

typów

rzeźby terenu oraz dokładnie przedstawiać
zasadnicze linie i punkty orograficzne, m.
in. linie grzbietowe, ściekowe itp. Przy
prezentacji rzeźby terenu dążyć trzeba do
wyrazistego pokazania kierunku stoków, ich
stromości i form naruszających łagodny
charakter powierzchni terenu. Ponadto
należ}

7

tak pokazać rzeźbę terenu, by

stwarzała

on

możliwość

szybkiego

określania

wysokości

bezwzględnej

punktów w terenie i wysokości względnych
jednych

punktów

nad

drugimi

z

dokładnością odpowiednia, dla skali danej
mapy.

Zachowanie ogólnego charakteru

rzeźby

terenu

poprzez

uwypuklenie

najbardziej

typowych

form

i

charakterystycznych dla niej szczegółów
jest najistotniejszym problemem w procesie
generalizacji rzeźby terenu. Szczególnie na
mapach

topograficznych

istnieje

konieczność

bardzo

dokładnego

przedstawienia

ukształtowania

terenu.

Dlatego też generalizacja przeprowadzana w
tym

przypadku

jest

bardzo

trudnym

zadaniem. Zmierza ona tutaj głównie w
kierunku uogólnienia drobnych,

mniej

istotnych załamań warstwie, jak również w
kierunku zmiany cięcia zasadniczego, co
powoduje

uogólnienie

przedstawianych

form terenowych. Ponadto, wraz ze
zmniejszaniem się skali mapy traci się
możliwość

przedstawienia

niektórych

elementów ukształtowania terenu przy
pomocy warstwie. W związku z tym
generalizacja

rzeźby

dotyczy

także

stosowania,

główcie

na

mapach

w

mniejszych skalach, znaków umownych dla
prezentacji obiektów

7

niemożliwych do

przedstawienia przy pomocy warstwie.
Generalizację rzeźby terenu pokazuje już
sam

dobór

zasadniczego

cięcia

warstwicowego, który jest uzależniony od
rodzaju

prezentowanego

terenu

i

zmieniający się wraz ze zmniejszaniem się
skali mapy. Wychodząc od mapy w skali
1:25 000, na terenach równinnych cięcie
zasadnicze, wynosi 2,5 m, ii a obszarach
pagórkowatych - 5 m, zaś w wysokich
górach - 10 m. Na „pięćdziesiątce" cięcie
już się zmienia i wynosi analogicznie 5, 10 i
20 m. Mapa w skali 1:100 000 przedstawia
już bardzo uogólnioną rzeźbę o cięciu
zasadniczym

10,

20

i

40

metrów

odpowiednio dla obszarów równinnych,
pagórkowatych i wysokogórskich.