1

Socjologiczne ujęcie kultury

W obrębie każdej zbiorowości istnieje

• właściwy dla jej członków sposób życia

• obowiązujący wzorzec działania i myślenia

KULTURA

KULTURA

KULTURA

KULTURA

odróżniający

na zewnątrz

daną zbiorowość

od innych

uniformizujący

działanie i myślenie

wewnątrz

zbiorowości

Kultura

• historycznie wytworzony system wzorców życia,

które skłonni są podzielać wszyscy członkowi
jakiejś zbiorowości

[Kluckhohn]

sposób życia

Kultura - to wszystko, co ludzie

my

ś

l

ą

, czyni

ą

i posiadaj

ą

jako członkowie społeczno

ś

ci

Kultura

• obejmuje całość życia człowieka

• jest tworem zbiorowym

• jest tym, co wyróżnia człowieka spośród innych

istot żyjących

decyduje o dynamice rozwoju społecze

ń

stw

Różne skale oddziaływania kultury

• kultura powstaje w zbiorowościach wszelkiej skali:

– rodzina
– firma
– wspólnota lokalna
– środowisko zawodowe
– społeczeństwo

• jednostka podlega równocześnie presji kultur wielu

grup, w których uczestniczy

2

Tożsamość kulturowa jednostki

• powstaje przez nakładanie się różnych wpływów

kulturowych

– jeśli są zbieżne – wzmacniają się wzajemnie

– jeśli są niezgodne – tworzą dysonans kulturowy

emigranci, ludzie z szybkiego awansu społecznego

Samoświadomość kulturowa

• ludzie często stosują się do nakazów kultury

automatycznie (bezrefleksyjnie)

• niekiedy:

– odczuwają presję kulturową

– czują się skrępowani normami kultury

– buntują się przeciw dyktatowi kultury

Kiedy świadomość kultury jest większa ?

• gdy dana kultura nie jest jedyną

• gdy postrzega się alternatywne sposoby życia

w razie konfliktu kultur

kultura zagrożona mocniej określa swą specyfikę

Przedmiot oddziaływania kultury

• Kultura normatywna (reguły i normy)

– opisy działań właściwych
– opisy działań zabronionych

• Kultura idealna (przekonania, idee, symbole)

– właściwe sposoby myślenia
– definicje znaczeń
– obowiązujący sens zdarzeń

• Kultura materialna (obiekty wykorzystywane)

– przedmioty skonstruowane przez człowieka
– przetworzone obiekty przyrodnicze

Składniki kultury

(wg stopnia skomplikowania)

• Rys kulturowy

• Kompleks kulturowy

• Konfiguracja kulturowa

krawat w ubiorze, ukłon kapeluszem, przykazanie nie zabijaj

sposoby ubierania się, witania, dekalog, mitologia

skupiona wokół samochodu, Internetu, konsumpcji

Zapóźnienie kulturowe –

jeden element konfiguracji nie nadąża za innymi

Niekompetencja kulturowa – brak umiejętności

prawidłowego wykorzystania elementów kultury

3

Anatomia kultury

• Trzon kultury – coś, co nadaje jej specyfikę i

tożsamość

• Subkultura – odmiany kultury w podgrupach

danej zbiorowości

• Kontrkultura – kultura podgrupy kwestionującej

kulturę głównego nurtu

Anatomia kultury

• Przekonania

• Wartości

• Normy

• Sankcje

„Zasadniczy trzon kultury stanowią idee, a
szczególnie związane z nimi wartości”

[Kluckhohn]

Wartości

Wartość

dowolny przedmiot materialny lub idealny,

w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości
przyjmują postawę szacunku,

przypisują mu ważną rolę w swoim życiu

wartości

tworzą

hierarchię

Systemy wartości

• w różnych zbiorowościach > dążenie do

realizacji różnych wartości (systemów wartości)

• systemy wartości różnią się:

– zestawem tworzących je wartości

– sposobem ich zhierarchizowania

Typy wartości

• Wartości uznawane

• Wartości odczuwane

• Wartości realizowane

4

Wartości uznawane

• człowiek wie, że powinny być dla niego

atrakcyjne i powinien je cenić

• akceptując je i dążąc do ich realizacji odczuwa

pewien przymus wewnętrzny

Wartości odczuwane

• zostały głęboko wchłonięte, zinternalizowane

• stały się częścią wewnętrznego świata człowieka

• dążenie do ich osiągnięcia jest odczuwane jako

jego własna, nagląca potrzeba

Wartości realizowane

• wartości osiągane w praktyce (uznawane i

odczuwane)

• nie wszystkie wartości uznawane i odczuwane

są realizowane

– łatwiej nam przychodzi realizowanie wartości

odczuwanych

– częściej realizujemy wartości uznawane

Normy

• prawidła i reguły, wg których grupa żyje

• wyrastają z wartości

• wiążą się z poczuciem powinności

• są z reguły przyswajane spontanicznie w

procesie wzajemnego obcowania

• określają moralność, obyczaje, zwyczaje

Normy

• Prawne

– karne, drogowe, podatkowe, porządkowe

• Nieformalne

– dotyczące jedzenia, ubrania, rozmów, zakupów,

zwierząt domowych, fryzur, chodzenia na randki

Właściwa danej kulturze

konfiguracja wartości i norm

to

ład aksjonormatywny

5

Sankcje

• nagrody i kary, przy pomocy których zbiorowość

– zachęca do zachowań pożądanych

– zniechęca do niepożądanych

• mogą mieć charakter

– sankcji formalnych

(grzywna, kara więzienia, order)

– sankcji nieformalnych

(wyśmianie, ostracyzm, pochwała)

Wielość kultur

• Różne kultury różnych zbiorowości

• Kryteria wykreślania granic poszczególnych

kultur = kryteria wyróżniania zbiorowości

– Kultury zbiorowości terytorialnych

zamieszkujących:

• obszary wyraźnie wyodrębnione
• jednolite pod względem środowiska

– Kultury zbiorowości zamieszkujących przez

wieki obok siebie (ujednolicenie cech)

– Kultury narodowe (terytorium+etniczność)
– Kultura grup wiekowych

Kiedy kultura ma szansę się wyodrębnić ?

Kiedy staje się silna i jednolita ?

Etnocentryzm – skłonność do:

• wynoszenia własnej grupy ponad inne

• traktowania jej kultury jako przewyższającej

wszystkie inne

• oceniania praktyk innych kultur wedle norm

kultury własnej

Relatywizm kulturowy = przeciwieństwo etnocentryzmu

Relatywizm kulturowy

• jako zasada metodologiczna

• jako element światopoglądu

• jako relatywizm wartości

badanie kultury z perspektywy jej uczestnika

przekonanie, że wszystkie kultury są równe

nie ma wartości uniwersalnych – wszystkie są produktem kultur,

są wobec nich funkcjonalne i zrozumiałe w ich kontekście

Socjalizacja

złożony, wielostronny proces uczenia się,

dzięki któremu człowiek, istota biologiczna,

staje się istotą społeczną,

członkiem określonego społeczeństwa

i reprezentantem określonej kultury

6

W toku socjalizacji człowiek
poznaje i przyswaja sobie

• umiejętności leżące u podstaw wszelkich

interakcji społecznych

• normy i wzory zachowań

• wartości

• umiejętność posługiwania się rozmaitymi

przedmiotami

W toku socjalizacji człowiek

kształtuje swoją osobowość

i określa własną tożsamość

Mechanizmy uczenia się

• WZMACNIANIE

– zachowania właściwe – nagradzane

– zachowania niepożądane – karane

• NAŚLADOWANIE

– zachowujemy się podobnie jak ludzie wokół nas

• PRZEKAZ SYMBOLICZNY

– pouczenia innych ludzi

– teksty pisane

Socjalizacja

• jest procesem obejmującym całe życie człowieka

• człowiek przez całe życie musi przyswajać nowe

wzory zachowań związane z:

– wiekiem, funkcją w rodzinie

– zawodem, stanowiskiem

zajmowaną pozycją

pełnioną rolą

Rodzaje socjalizacji

• Socjalizacja pierwotna

– przechodzi się ją w dzieciństwie

– dzięki niej stajemy się członkiem społeczeństwa

• Socjalizacja wtórna

– jednostka zna abecadło życia społecznego (z domu)

– uczy się jak się nim posługiwać

– ważna część tej nauki zdobywana jest w szkole

Socjalizacja pierwotna uczy

• elementarnych wzorów zachowań

• podstawowych ról społecznych

• posługiwania się językiem, gestem

• relacji społecznych

• dostrzegania „znaczących innych”

• „abecadła społecznego”

Jest najwa

ż

niejsza w

ż

yciu jednostki !

7

W procesie socjalizacji pierwotnej

• kształtuje się charakterystyczna dla danej kultury

osobowość podstawowa

• na kanwie osobowości podstawowej rozwijają

się później osobowości poszczególnych
członków zbiorowości

Socjalizacja pierwotna

• przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami

• przy silnej więzi emocjonalnej

• rodzice są najważniejszymi osobami

przekazującymi wiedzę o świecie i jego regułach

• Dziecko:

– utożsamia się z rodzicami

– przejmuje ich sposób widzenia świata

– uznaje ich świat za jedynie istniejący

świat „w ogóle”

Świat zinternalizowany w socjalizacji pierwotnej

jest o wiele lepiej zakorzeniony w świadomości

Koniec socjalizacji pierwotnej

• początkowo:

– pouczenia pochodzące od konkretnych osób

– dotyczące konkretnych sytuacji

• z czasem konstatacja: „tak się robi w ogóle”

• odkrycie istnienia ogólnospołecznych reguł

POJĘCIE

POJĘCIE

POJĘCIE

POJĘCIE

„uogólnionego innego”

„uogólnionego innego”

„uogólnionego innego”

„uogólnionego innego”

Socjalizacja wtórna

• wprowadza jednostkę w kolejne segmenty życia

społecznego

• dostarcza wiedzy do poprawnego odgrywania ról

w każdym z nich

• w jej ramach człowiek ma do czynienia z

różnymi światami społecznymi i różnymi
wersjami i ich interpretacji

• człowiek może decydować kto będzie dla niego

znaczącym innym

W procesie socjalizacji wtórnej

• często świadomie naśladuje się mechanizmy

socjalizacji pierwotnej i próbuje zabarwić ją
emocjonalnie

• bez zabarwienia emocjonalnego treści nabyte w

wyniku socjalizacji wtórnej bywają słabiej
internalizowane i mniej trwałe