18

Duch Czasów

Duch Czasów

Duch Czasów

Duch Czasów

Duch Czasów

nr 1/2009

KREACJONIZM

KREACJONIZM

KREACJONIZM

KREACJONIZM

KREACJONIZM

Mieczys³aw Pajewski

Czym dok³adnie

jest teoria Darwina?

200 lat temu, 12 lutego 1809

roku urodzi³ siê Karol Darwin. Do-

k³adnie tego samego dnia urodzi³ siê

Abraham Lincoln, amerykañski pre-

zydent, republikanin, który zniós³

niewolnictwo, nie dopuœci³ do roz-

padu Stanów Zjednoczonych w cza-

sie tzw. wojny secesyjnej i ostatecz-

nie zgin¹³ z rêki zamachowca.

Lincoln jest bohaterem Ameryki

i ca³ego œwiata. Ale dzisiaj dzieñ 12

lutego proponuje siê nazwaæ Dniem

Darwina. Prowadzona jest w tym

celu miêdzynarodowa kampania. Jej

uczestnicy uwa¿aj¹ Darwina za naj-

wiêkszego uczonego w dziejach œwia-

ta, a jego teoriê za fundament wspó³-

czesnej biologii, a nawet i ca³ej

wspó³czesnej nauki.

Czego dotyczy teoria Darwina?

Wydawa³oby siê, ¿e odpowiedŸ jest

prosta – dotyczy ewolucji. Ale teo-

ria Darwina mówi coœ wiêcej ni¿ tyl-

ko to, ¿e w œwiecie zachodz¹ zmia-

ny. Mówi ona, ¿e wszystkie

organizmy pochodz¹ od wspólnego

przodka, który w kolejnych pokole-

niach ulega³ modyfikacjom wskutek

takich niekierowanych przez nikogo

procesów, jak przypadkowa zmien-

noœæ i dobór naturalny. Nikt nie

w¹tpi, ¿e zmiennoœæ i dobór mog¹

skutkowaæ niewielkimi zmianami

w ramach istniej¹cych gatunków. Dla

nikogo nigdy nie ulega³o w¹tpliwo-

œci, ¿e potomstwo w jakimœ stopniu

ró¿ni siê od rodziców, a kreacjoni-

œci przeddarwinowscy sugerowali, ¿e

ta niewielka zmiennoœæ mo¿e poma-

gaæ dostosowywaæ siê gatunkom do

istniej¹cych warunków. Angielski

kreacjonista, Edward Blyth, dwadzie-

œcia lat przed Darwinem pisa³, ¿e

przyroda faworyzuje te zmiany, któ-

re pozwalaj¹ organizmom prze¿yæ,

przetrwaæ i wydaæ potomstwo. Przy-

k³adem jest bia³e futro królików na

terenach oœnie¿onych. Zjawisko to

nosi nazwê mikroewolucji. W efek-

cie mikroewolucji gatunek, nie prze-

staj¹c byæ sob¹, dostosowuje siê do

œrodowiska, do ró¿nych œrodowisk.

Ale Darwin, który prawdopodob-

nie splagiatowa³ pojêcie doboru na-

turalnego od Edwarda Blytha, mówi³

coœ wiêcej, ni¿ ten ostatni. Darwin

twierdzi³, ¿e mikroewolucja stosowa-

na dostatecznie d³ugo zmienia siê

w makroewolucjê, czyli prowadzi do

pojawienia siê nowych gatunków,

nowych organów i nowych planów

budowy cia³a.

Osiemdziesi¹t lat po wydaniu

ksi¹¿ki Darwina O powstawaniu ga-

tunków biolog ewolucyjny, Theodo-

sius Dobzhansky, przyzna³, ¿e nadal

nie ma empirycznego potwierdzenia

dla zwi¹zku mikro- i makroewolucji.

Ale poniewa¿ w czasie ludzkiego ¿y-

cia mo¿na obserwowaæ tylko mikro-

ewolucjê, Dobzhansky napisa³: „Na

obecnym poziomie wiedzy jesteœmy

zmuszeni postawiæ znak równoœci

miêdzy mechanizmami mikroewolu-

cji i makroewolucji, a nastêpnie

w oparciu o to za³o¿enie rozwin¹æ

badania tak daleko, jak na to pozwoli

ta robocza hipoteza”.

Za³o¿enie Dobzhanskiego jest na-

dal za³o¿eniem dzisiejszych ewolucjo-

nistów. Nikt jeszcze nie zaobserwo-

wa³ powstawania nowego gatunku

poprzez zmiennoœæ i dobór – a co

dopiero powstawania nowych orga-

nów i planów budowy cia³a. Nawet

wspó³czesna genetyka nie rozwi¹za³a

tego problemu. Bez wzglêdu na to,

co zrobimy z DNA embrionu muszki

owocowej, pojawiaj¹ siê tylko trzy re-

zultaty: normalna muszka, muszka

wadliwie zbudowana i martwa musz-

ka. Chocia¿ dzisiejsi zwolennicy Dar-

wina twierdz¹, ¿e za jego teori¹ opo-

wiada siê „olbrzymie œwiadectwo

empiryczne”, to nic nie jest dalsze od

prawdy.

Teoria Darwina nie jest te¿ fun-

damentem wspó³czesnej biologii.

Wiêkszoœæ g³ównych dyscyplin bio-

logicznych powsta³a jeszcze przed

narodzinami Darwina – w tym ana-

tomia, fizjologia, botanika, zoologia,

mikrobiologia, systematyka, em-

briologia i paleontologia. Za ¿ycia

Darwina, Grzegorz Mendel utworzy³

genetykê, a Louis Agassiz i Richard

Owen byli pionierami biologii po-

równawczej. Ale ¿aden z nich nie

akceptowa³ darwinizmu.

Darwinizm zawsze by³ bardziej fi-

lozofi¹ ni¿ nauk¹. Jego twórca uwa-

¿a³, ¿e teoria stworzenia nie wyja-

œnia cech istot ¿ywych, ale mo¿na je

ca³kowicie wyjaœniæ jako wytwory

niekierowanych si³ naturalnych. Bra-

kowa³o mu danych empirycznych na

poparcie tej drugiej opinii, wiêc wy-

(19)

19

nr 1/2009

Duch Czasów

Duch Czasów

Duch Czasów

Duch Czasów

Duch Czasów

KREACJONIZM

KREACJONIZM

KREACJONIZM

KREACJONIZM

KREACJONIZM

kluczy³ pierwsz¹ deklaruj¹c po pro-

stu, ¿e tylko naturalne, przyrodni-

cze wyjaœnienia maj¹ naukowy cha-

rakter. Dla wiêkszoœci ludzi nauka,

to sprawdzanie hipotez przez porów-

nywanie ich z danymi empiryczny-

mi. Dla Darwina i jego nastêpców

jednak nauka sta³a siê poszukiwa-

niem wyjaœnieñ przyrodniczych.

Zauwa¿y³ to historyk Neal C. Gil-

lespie: „mówi siê czasami, ¿e Dar-

win przekona³ œrodowisko naukowe

do ewolucjonizmu, pokazuj¹c mu

proces ewolucji”. Ale „akceptacjê

tego œrodowiska wywo³a³o raczej

podkreœlanie przez Darwina ca³ko-

wicie naturalnych wyjaœnieñ ni¿ do-

boru naturalnego”. Rewolucja Dar-

wina dokona³a siê g³ównie na terenie

filozofii, gdy¿ ogranicza³a naukê do

„odkrywania praw odzwierciedlaj¹-

cych dzia³anie przyczyn czysto przy-

rodniczych czyli drugorzêdnych” (za

pierwszorzêdne przyczyny uwa¿ano

dzia³alnoœæ Boga). Ponadto „jeœli

przyczyny naturalne czyli fizyczne nie

s¹ znane, nale¿y mimo tego zak³a-

daæ ich istnienie, wykluczaj¹c inne

przyczyny”.

Dzisiejsz¹ kontrowersjê na temat

ewolucjonizmu czêsto przedstawia

siê jako najnowsz¹ bitwê w prowa-

dzonej od stuleci wojnie miêdzy na-

uk¹ a religi¹. Wed³ug tego stereoty-

pu teoria Darwina jest kamieniem

milowym postêpu naukowego, gdy¿

ma olbrzymie poparcie empiryczne,

a jej oponenci byli i nadal s¹ religij-

nymi fundamentalistami, odczytuj¹-

cymi dos³ownie chronologiê Ksiêgi

Rodzaju.

Stereotyp ten jest jednak fa³szy-

wy. Przede wszystkim metafora woj-

ny jest z historycznego punktu wi-

dzenia niedok³adna. Za nielicznymi

wyj¹tkami, w rodzaju sprawy Gali-

leusza, relacje nauki i religii uk³ada-

³y siê poprawnie w epokach przed

Darwinem. Poza tym problemem nie

jest ewolucja, która mo¿e znaczyæ

wiele rzeczy, ale sama teoria Darwi-

na. W rzeczywistoœci najmocniejszy-

mi krytykami Darwina byli uczeni.

A krytykuj¹cy go teologowie podkre-

œlali g³ównie filozoficzn¹ naturê ak-

centowania wy³¹cznie przyczyn na-

turalnych i zaprzeczania istnienia

projektu w œwiecie, co profesor

z Princeton, Charles Hodge, uzna³

za równoznaczne z ateizmem. Na-

wet dzisiaj wielu krytyków darwini-

zmu to nie s¹ religijni fundamenta-

liœci i coraz czêœciej s¹ to uznani

uczeni.

Dzisiaj darwinizm spotyka siê

z powa¿nym wyzwaniem ze strony

teorii inteligentnego projektu (ID),

która g³osi, ¿e pewne w³asnoœci or-

ganizmów lepiej wyjaœniaæ dzia³alno-

œci¹ jakiejœ inteligentnej przyczyny ni¿

niekierowanymi procesami natural-

nymi. Obroñcy darwinizmu przedsta-

wiaj¹ teoriê inteligentnego projektu

jako religijny fundamentalizm w prze-

braniu, ale teoriê tê wspieraj¹ fakty

empiryczne i logiczne rozumowania,

a nie Biblia czy jakieœ religijne dok-

tryny. ID nawet nie twierdzi tego, ¿e

przy pomocy nauki mo¿emy zidenty-

fikowaæ projektanta jako Boga. Ale

poniewa¿ ID jest otwarta na przyjê-

cie przyczyn niematerialistycznych,

darwiniœci sprzeciwiaj¹ siê jej pomi-

mo wszelkich faktów. „Nawet jeœli

wszystkie dane wskazuj¹ na inteligent-

nego projektanta – napisa³ Scott

Todd, biolog z Kansas State Univer-

sity – wykluczamy tak¹ hipotezê z na-

uki, poniewa¿ nie ma ona naturali-

stycznego charakteru”.

Nauka zmierza tam, gdzie wska-

zuje doœwiadczenie. Darwinizm jed-

nak tego nie robi. Obecna kontro-

wersja, dotycz¹ca ewolucjonizmu,

nie jest wiêc konfliktem nauka-reli-

gia. Jest to przede wszystkim kon-

flikt miêdzy darwinizmem a œwiadec-

twem empirycznym.

Za³o¿enie, ¿e wszystko da siê wy-

jaœniæ przyczynami naturalnymi, wy-

nika z filozofii materialistycznej. Dar-

win nie zaproponowa³ jakiejœ

hipotezy, któr¹ by potem testowa³

przy pomocy doœwiadczenia, jak to

robili wielcy uczeni. Zamiast tego

Darwin, podobnie jak Marks czy

Freud, dostarczy³ kluczowego bra-

kuj¹cego elementu dla materializmu,

jaki obecnie dominuje w myœli Za-

chodu. Dostarczy³ wygodnego wy-

jaœnienia, sk¹d siê to wszystko wziê-

³o? To dziêki Darwinowi, jak przyzna³

Richard Dawkins, czo³owy wspó³cze-

sny propagator ateizmu, ateizm

mo¿e byæ intelektualnie satysfakcjo-

nuj¹cy. Pozwala to zrozumieæ, dla-

czego Dzieñ Darwina w Stanach

Zjednoczonych propaguje Instytut

Badañ Humanistycznych, którego

g³ównym celem jest rozpowszech-

nianie „filozofii niereligijnej”. Z tego

samego powodu niektórzy ateiœci

chc¹ ustanowienia Dnia Darwina

jako œwieckiej alternatywy dla Bo¿e-

go Narodzenia.

Gdy darwinizm doszed³ ju¿ do

w³adzy w dziedzinie nauki, to podob-

nie jak marksizm nie toleruje ¿adne-

go odstêpstwa. Jak pokaza³y dwie

ksi¹¿ki Jerry’ego Bergmana oraz

film „Expelled”, uczeni i nauczycie-

le, którzy krytykuj¹ darwinizm, na-

ra¿aj¹ siê na trudnoœci w ¿yciu za-

wodowym, w³¹cznie ze zwolnieniem

z pracy. Lokalne rady szkolne w Sta-

nach Zjednoczonych, które chc¹, by

uczniowie w szko³ach dowiadywali

siê o „zaletach i wadach” teorii ewo-

lucji, s¹ przez wojuj¹cych ateistów

podawane do s¹du, byleby tylko

uczniowie nie nauczyli siê, ¿e darwi-

nizm mo¿na kwestionowaæ.

Z tego powodu niektórzy propo-

nuj¹, by zamiast Dnia Darwina 12

lutego obchodzono Dzieñ Wolnoœci

Akademickich.

Mieczys³aw Pajewski

[e-mail]

(Tekst jest streszczeniem dwu artyku-

³ów Jonathana Wellsa, „The Problem of

Evidence”, Forbes.com February 5, 2009

oraz „Happy Darwin Day?”, The Washing-

ton Times, February 12, 2009.)

Karol Darwin