Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

948

Dr inż. Andrzej Montwiłł
Akademia Morska w Szczecinie
Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy

Węzły transportowe w europejskim systemie transportu i łańcuchach

dostaw

Wstęp

Europejski system transportu stanowi nieodłączny element europejskich gospodarek

i procesów handlu zagranicznego, w tym wewnątrzwspólnotowego. System ten, tworzony od

pierwszych lat po II Wojnie Światowej, miał i ma za zadanie umożliwiać efektywną wymianę

handlową państw europejskich między sobą jak i ich handlu z państwami położonymi na

innych kontynentach. Stąd dzisiejszy jego kształt, układ infrastrukturalny, struktura

gałęziowa, organizacja procesów transportowych i określone rola i zadania w światowych

i europejskich łańcuchach dostaw.

Kluczową rolę w sieciowym układzie łańcuchów dostaw odgrywają węzły

transportowe, umożliwiające nie tylko zmianę środka transportu przez ładunek ale również,

poprzez magazynowanie, kompensowanie różnic pojemności środków transportu różnych

gałęzi. Również w sposób naturalny kanalizującą przepływy ładunków stając się niezbędnymi

ogniwami w łańcuchach transportowych.

Historycznie procesom kanalizowania przepływów ładunkowych poprzez węzły

transportowe towarzyszył rozwój wachlarza usług spedycyjno-logistycznych skutkujący

rozwojem innych niż transportowa funkcji przedmiotowych. Obecnie węzły te są

przestrzeniami skupiającymi firmy sektora TSL wielu branż, które zajmują się nie tylko

techniczną i wykonawczą stroną łańcuchów transportowych ale przejmują funkcje sterowania

nimi jak i przetwarzania danych umożliwiających kontrolę nad procesami transportu,

przeładunku czy gospodarki magazynowej w procesach logistyki zaopatrzenia lub

dystrybucji. Temu rozwojowi form działania węzłów transportowych w Europie towarzyszy

rozwój funkcji produkcyjnych co jest związane z poprawą dostępności fabryk do

wielogałęziowych łańcuchów transportowych a tym samym poprawą efektywności

łańcuchów dostaw.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

949

1.

Rodzaje węzłów transportowych funkcjonujących w europejskim systemie

transportu

Na każdy proces transportu ładunków składają się minimum takie elementy, jak jego

przemieszczenie, przeładunek i składowanie. W przypadku jednogałęziowego procesu

transportu operacje przeładunkowe realizowane są na początku procesu i na jego końcu, co

wiąże się z umieszczeniem ładunku w miejscu jego nadania w przestrzeni ładunkowej środka

transportu (początek dostawy) i końcowego odbioru związanego z wyładunkiem (realizacja

dostawy). W przypadku wielogałęziowych procesów transportu ładunek, jednostka

ładunkowa lub intermodalna jednostka transportowa (ITU

1

) podlega operacjom

przeładunkowym przy każdej zmianie środka transportu. W znakomitej większości

przypadków operacjom przeładunkowym towarzyszy składowanie ładunków lub ITU. Na rys.

1 zaprezentowano schemat procesu transportu z jego podstawowymi elementami.

Legenda:
1 – jednogałęziowy proces transportu
2 – wielogałęziowy system transportu

Rys. 1. Schemat podstawowych technicznych elementów procesu transportowego

Źródło: Montwiłł A. Techniczne aspekty transportu, Wydawnictwo Uczelniane WSG, Bydgoszcz 2012

Operacje przeładunkowe realizowane są w punktach

2

i węzłach transportowych.

Węzły transportowe są miejscami wykonywania wielu operacji przeładunkowych

i składowych oraz szeregu innych czynności i usług spedycyjno-logistycznych realizowanych

1

Intermodal Transport Unit

2

Do punktów transportowych zaliczamy miejsca przeładunku i składowania ładunków gdzie mamy do czynienia

z reguły z jednogałęziowymi systemami transportu (wyjątkiem niektóre duże centra dystrybucyjne posiadające
bocznice kolejowe).

2

Transport

Transport

Transport

Magazyn

Magazyn

Magazyn

Magazyn

Magazyn

Przeładunek

1

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

950

zarówno na potrzeby załadowców (usługi) jak i własne operatorów logistycznych czy

producentów (czynności). Węzły są pośrednim elementem w wielogałęziowych procesach

transportu

ładunków

umożliwiających

zmianę

ś

rodka

transportu

przez

ładunek

przemieszczany tradycyjnie czy też w jednostkach ładunkowych, w tym intermodalnych

jednostkach transportowych (ITU). Typowymi węzłami transportowymi są:

−

porty morskie,

−

porty śródlądowe,

−

porty lotnicze,

−

zintegrowane centra logistyczne,

−

terminale transportu intermodalnego,

−

suche porty

3

.

Węzły transportowe są miejscami zbiegania się gałęziowej infrastruktury transportu

tworząc wielogałęziowy obszar krzyżowania się jej elementów liniowych i punktowych. Są

elementem europejskiej sieci infrastruktury transportu tworzonej w oparciu o Master Plan

wypracowany na forum Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ i innych organizacji

europejskich zajmujących się problematyką europejskiego sytemu transportu.

W zależności od wielkości węzła, jego rodzaju może być on miejscem styku

infrastruktury dwóch czy też kilku gałęzi transportu co wiąże się ze stopniem dostępności

transportowej a co za tym idzie znaczeniem w systemach transportu.

Analiza kierunków rozwoju węzłów transportowych w Europie pozwala stwierdzić, że:

−

stają się coraz bardziej rozbudowanymi organizmami gospodarczymi z rozwiniętą

funkcją transportową,

−

funkcji transportowej towarzyszy rozwój innych takich jak produkcyjna i logistyczno-

dystrybucyjna

4

czy też zaopatrzeniowa, produkcyjna i dystrybucyjna

5

,

−

następuje w wielu przypadkach łączenie różnych typów węzłów transportowych

w jeden organizm gospodarczy o silnym oddziaływaniu na kształt łańcuchów dostaw

w ich części transportowej i magazynowej; przykładami porty morskie z rozwiniętymi

zintegrowanymi centrami logistycznymi czy też zintegrowane centra logistyczne

z rozbudowanymi kolejowymi terminalami intermodalnymi i tradycyjnymi,

3

Pierwotnie określenie to odnosiło się do kolejowych stacji przeładunkowo-składowych zlokalizowanych na

europejskich granicach ZSRR, gdzie realizowano przeładunki z wagonów szerokotorowych do
normalnotorowych. Obecnie można się spotkać w literaturze przedmiotu z rozszerzaniem pojęcia „suchy port”
na lądowe terminale transportu intermodalnego czy kombinowanego, stąd pojęcie to przestało być jednoznaczne.

4

Funkcje przedmiotowe stosowane w opisie portów morskich i śródlądowych

5

Funkcje stosowane do opisu charakteru zintegrowanych centrów logistycznych

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

951

−

rozwój węzłów transportowych jest związany z rozwojem w ich przestrzeni centrów

dystrybucyjnych i przetwórczych jak i parków logistycznych grupujących firmy

wysokich technologii,

−

wzrasta oddziaływanie przestrzenne węzłów transportowych coraz częściej przez

rządy i władze regionalne postrzeganych jako stymulatory rozwoju regionalnego;

w przypadku portów morskich mówimy o funkcjach przestrzennych, podobne funkcje

przypisano dużym zintegrowanym centrom logistycznym.

Kluczowe znaczenie dla europejskiego handlu zagranicznego mają porty morskie. Ponad

1000 portów handlowych obsługuje znakomitą większość europejskiej wymiany towarowej

ze światem (około 90% całości wolumenu obrotów) jak i znaczną część wymiany wewnątrz

Europy (około 40% obrotów) co liczbowo wyraża się wielkością rocznych przeładunków

przekraczających w ostatnich dwóch latach 4 mld ton

6

. Porty łączą przewozy morskie,

charakteryzujące się najniższym kosztem jednostkowym, z przewozami śródlądowymi,

kolejowymi, drogowymi czy też przesyłowymi. Tu wyróżnia się największy europejski port

morski w Rotterdamie usytuowany u ujścia Renu. W jego przestrzeni krzyżuje się

infrastruktura pięciu gałęzi transportu co umożliwia tworzeniu wielowariantowych procesów

transportu ładunków z dowolnym miejscem dostawy w Europie. Wraz z innymi portami pasa

LaHavre - Hamburg tworzy „bramę Europy” w jej wymianie z państwami położonymi na

innych kontynentach.

Z pozostałych typów węzłów transportowych istotne znaczenie w sieciowym systemie

łańcuchów dostaw mają największe porty śródlądowe położone na drodze wodnej Ren-Men-

Dunaj, duży zintegrowane centra logistyczne we Włoszech, Niemczech czy też Francji.

Z kolei w wymianie Wschodniej Europy z Zachodnią kluczową rolę pełnią suche porty

położne na wschodnich granicach Polski, Słowacji i Rumunii.

2.

Wachlarz usług transportowych i spedycyjno-logistycznych realizowanych

w węzłach transportu

Czynnościami i usługami spedycyjnymi-logistycznymi realizowanymi w węzłach

transportowych są usługi na rzecz ładunków, jednostek ładunkowych / ITU i środków

transportu. W ramach usług na rzecz ładunków (towarów) i jednostek ładunkowych /

transportowych mogą być realizowane:

6

epp.eurostat.ec.europa.eu

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

952

−

przeładunki w relacjach: środek transportu – plac lub magazyn, plac lub magazyn –

ś

rodek transportu, środek transportu – środek transportu,

−

przewozy w przestrzeni węzła i związane z tym manipulacje ładunkowe,

−

transport, w tym organizacja transportu w systemie drobnicy: samochodowej

i kontenerowej,

−

składowanie towarów w magazynach i na placach, w jednostkach ładunkowych

i intermodalnych jednostkach transportowych,

−

odprawa celna i fitosanitarna towarów,

−

konsolidacja i dekonsolidacja, kompletacja i paletyzacja towarów, cross-docking,

−

uszlachetnianie, w tym foliowanie, metkowanie towarów, drobne naprawy opakowań,

−

zarządzanie zapasami przez operatorów logistycznych/spedytorów,

−

dystrybucja towarów w procesach zaopatrzenia lub dystrybucji,

−

przetwórstwo i produkcja towarów, kompletacja zestawów montażowych,

−

przyjmowanie i magazynowanie towarów przeznaczonych do celów produkcji,

−

konsolidacja dostaw zaopatrzeniowych do celów produkcji,

−

dostarczanie towarów do przedsiębiorstw produkcyjnych, w tym sekwencyjne

dostawy na linie montażowe,

−

składowanie jednostek ładunkowych i intermodalnych jednostek transportowych,

−

naprawa i remonty jednostek ładunkowych, intermodalnych jednostek transportowych.

Zaprezentowany powyżej wachlarz możliwych do realizacji w europejskich węzłach

transportowych czynności i usług

7

transportowych i spedycyjno-logistycznych obrazuje ich

różnorodność. Coraz częściej wachlarz ten jest poszerzany o usługi informacyjne w ramach

wdrożonych wewnętrznych systemów wymiany informacji (EDI) i sterowanie ich

przepływem między uczestnikami łańcucha dostaw czy też procesu zaopatrzenia lub

dystrybucji. O skali działania europejskich węzłów transportowych świadczą poniższe

przykłady:

−

centrum logistyczne w Norymberdze, będącym częścią większego projektu kraju

związkowego Bawaria, posiada ponad 700 tys. m

2

powierzchni krytych, pracuje

w nim prawie 6 tys. osób a dziennie jest formowanych ponad 20 pociągów z ITU,

7

Autor rozróżnia pojęcie czynności i usługi uznając, że działania operatorów logistycznych czy też producentów

na własną rzecz nie są czynnościami a realizowane na czyjąś rzecz usługami mimo, że chodzi o te same
techniczne działania

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

953

w większości jednak kontenerowych regularnie kursujących do Hamburga,

Rotterdamu i kilku centrów logistycznych w Niemczech i we Włoszech

8

,

−

porty śródlądowy w Duisburgu przeładowują ponad 40 mln ton ładunków rocznie

oferując pełen wachlarz usług wymienionych powyżej, w jego obszarze funkcjonuje

szereg dedykowanych centrów dystrybucyjnych, terminale kolejowe, w tym terminal

transportu intermodalnego; port jest siedzibą wielu operatorów transportu

multimodalnego i spedytorów,

−

port morski w Antwerpii (poza tradycyjną rozbudowaną funkcją transportową) jest

miejscem działania dedykowanych centrów dystrybucyjnych i operatorów

logistycznych będących organizatorami procesów dystrybucji wielu towarów do

ośrodków konsumpcji w całej Europie; portowy system EDI pozwala na zarządzanie

informacją w wielu z powyższych procesów,

−

centrum logistyczne w porcie morskim w Bremie posiada 1,2 mln m

2

powierzchni

krytych

wykorzystywanych

przez

producentów,

załadowców,

operatorów

logistycznych i centra dystrybucyjne zatrudniając ponad 8 tys. osób; centrum jest

elementem systemu logistycznego portów morskich w: Hamburgu, Bremerhaven

i Wilhelmshaven, które mają regularne połączenia morskie, kolejowe i drogowe

z kilkuset innymi węzłami transportowymi w Europie i ponad setką portów morskich

na innych kontynentach

9

.

Powyższe przykłady obrazują skalę działania węzłów transportowych w Europie.

Oczywiście zaprezentowane należą do największych w swoich typach ale nie zmienia to

faktu, że setki innych decydują nie tylko o kształcie systemu transportu na naszym

kontynencie ale również o sieciowym układzie łańcuchów dostaw mających swój początek

lub koniec w Europie. Stąd tak istotny ich wachlarz działania oraz efektywność przekładająca

się wprost na efektywność procesów zaopatrzenia dystrybucji czy też wspominanych

niejednokrotnie łańcuchów dostaw.

3.

Znaczenie węzłów transportowych w europejskim systemie transportu

i sieciowym układzie łańcuchów dostaw

Z organizacyjnego punktu widzenia węzły transportowe są miejscami krzyżowania się

różnych łańcuchów dostaw. Pozwala to na optymalizację łańcuchów w aspekcie obniżki

8

www.gvz-hafen.com

9

www.wfb-bremen.de

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

954

kosztów zaopatrzenia czy też dostaw poprzez realizowanie przez operatorów logistycznych

jednocześnie wielu procesów transportowych i gospodarki magazynowej dla różnych

załadowców, spedytorów działających na rzecz sieciowego systemu łańcuchów dostaw.

Wszystkie te firmy są zainteresowane zintegrowaniem działań przedkładających się na

efektywność wyrażającą się w logistycznej regule 7 W co prowadzi do powstania wspólnoty

interesów wszystkich uczestników łańcucha dostaw. To z kolei oznacza, że każdy z nich jest

zainteresowany stałą poprawą efektywności własnego działania i współdziałaniem z resztą

celem uzyskania podobnego efektu dla całego systemu dostaw. Powyższe determinuje

ewolucję europejskich węzłów transportowych, które oferują coraz większy wachlarz

czynności i usług transportowych i spedycyjno-logistycznych wzbogaconych coraz częściej

o działalność produkcyjną

Jak już powyżej wskazano największymi węzłami transportowymi w Europie są porty

morskie, które są miejscami krzyżowania się szeregu łańcuchów i możliwości realizowania

przez operatorów szeregu czynności i usług spedycyjno-logistycznych na rzecz dóbr

przemieszczanych w ramach poszczególnych łańcuchów. W efekcie pozwala to na dalsze

doskonalenie ich efektywności i tym samym na zwiększanie korzyści firm w nim

uczestniczących.

Rys. 2. Schemat łączenia różnych łańcuchów dostaw poprzez komasowanie ładunków

w transporcie morskim

Źródło: Montwiłł A., Port morski jako kluczowy element systemu logistycznego łańcuchów dostaw, [w] Wybrane
aspekty transportu i logistyki, Wydawnictwo Uczelniane WSG, Bydgoszcz 2013

Transport na zaplecze

Transport z przedpola

Żegluga morska

Łańcuch dostaw X

Łańcuch dostaw Y

Łańcuch dostaw Z

Łańcuch dostaw Z

Łańcuch dostaw Y

Łańcuch dostaw X

Port

morski

-

∑

X+Y+Z

Łańcuchy dostaw

X + Y + Z

Port

morski

-

∑

X+Y+Z

Funkcje portów:
- transportowa,
- logistyczno-dystrybucyjna
pozwalają łączyć ładunki
przemieszczane w kontenerach
w ramach różnych łańcuchów dostaw
w duże partie ładunkowe
transportowane statkami
kontenerowymi, co ma kluczowe
znaczenie dla budowania efektywności
każdego z tych łańcuchów.

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

955

Na rys. 2 zaprezentowano schemat komasacji w transporcie morskim ładunków wielu

załadowców przewożonych w ramach wielu łańcuchów dostaw pozwalający na obniżkę

kosztów jednostkowych procesów transportu co z kolei przekłada się na obniżkę kosztów

sumarycznych w danym łańcuchu dostaw. Podobne zjawiska komasacji ładunków wielu

załadowców obserwujemy w największych europejskich zintegrowanych centrach

logistycznych. Tu skanalizowanie następuje na terminalach transportu intermodalnego

a obniżka kosztów związana jest z przewozami ładunków blokowymi pociągami w układzie

transportu kombinowanego kursującymi regularnie pomiędzy wyznaczonymi centrami

logistycznymi i portami morskimi czy też suchymi portami.

Należy stwierdzić, że procesy komasacji ładunków wielu załadowców i kanalizowania

potoków ładunkowych celem obniżki kosztów transportu i stworzenia sieciowego układu

łańcuchów dostaw były możliwe dzięki rozwojowi nowych technik transportu związanych z:

−

wprowadzeniem do światowego systemu transportu kontenerów wielkich (morskich)

klasy ISO a co za tym idzie procesem skonteneryzowania wielu ładunków już nie

tylko drobnicowych,

−

wprowadzeniem w Europie technik transportu kombinowanego z wykorzystaniem

intermodalnych jednostek transportowych (ITU – kontener wielki, naczepa, nadwozie

wymienne).

Wprowadzenie do obrotu światowego i europejskiego nowych, dużych, wymienionych

powyżej, jednostek ładunkowych wymusiło zmiany w organizacji procesów transportu

i rozwój form transportu multimodalnego z rosnącą rolą operatorów transportu

intermodalnego i rozwojem wachlarza czynności / usług spedycyjno-logistycznych a węzły

transportowe okazały się tu najlepszymi miejscami ich koncentracji.

Spektakularnym przykładem powyższych zmian jest zintegrowane centrum

logistyczne The Quadrante Europa Freight Village, ulokowane w rejonie Werony we

Włoszech. Położone jest na trasie łączącej przełęcz Brenner z portami w Rawennie, Bari,

Bridisi, Wenecji, Trieście, Liworno, La Spezii, Genui, będąc punktem węzłowym

infrastruktury drogowej i kolejowej. Wyróżnia się wielkością obrotów w transporcie

kombinowanym, określając się jako „numer jeden” pod tym względem w Europie. W 2010

roku przewozy intermodalne przekroczyły 7 mln ton, przy łącznych obrotach ładunkowych

przekraczających 26 mln ton. Centrum ma regularne połączenia kolejowe z kilkunastoma

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

956

węzłami transportowymi w Europie, w tym z portami morskimi i innymi centrami

logistycznymi.

Interporto Verona

10

zostało zbudowane dla obsługi regionu Werona, w tym dwóch

dużych centrów przemysłowych zlokalizowanych w pobliżu. W obszarze (250 ha) The

Quadrante Europa Freight Village działa ponad 100 firm zatrudniających około 10 tysięcy

pracowników. Centrum realizuje funkcje zaopatrzeniową i dystrybucyjną realizując szerokie

spektrum usług logistycznych, pomocniczych i dodatkowych

11

mieszczącym się

w zaprezentowanym wcześniej wachlarzu usług na rzecz ładunków, ITU i środków

transportu. Ponad 200 m

2

powierzchni krytych pozwala na prowadzenie gospodarki

magazynowej na rzecz wielu załadowców i operatorów logistycznych ogniskując w swojej

przestrzeni szereg usług i czynności na rzecz wielu łańcuchów dostaw

12

.

Podsumowanie

W europejskim systemie transportu węzły logistyczne odgrywają kluczową rolę.

Umożliwiają budowanie sieciowego systemu łańcuchów transportowych i ciągłą poprawę

efektywności kosztowej łańcuchów dostaw. Wiąże się to zarówno z ich rozbudową pod kątem

zwiększania potencjału w ramach szeroko rozumianej funkcji transportowej jak i rozbudową

potencjału związanego z rozwojem wachlarza czynności i usług, przyjmując w nazewnictwie

„nomenklaturę” portów morskich, w obszarze funkcji logistyczno-dystrybucyjnej.

Rozwój węzłów transportowych w Europie związany jest nie tylko z wyżej

wskazanym wzrostem ich potencjału i wachlarzem usług ale wyraźnie rysującą się od lat

tendencją koncentracji w ich obszarze różnorakiej aktywności gospodarczej skutkującej

rozwojem nie tylko funkcji transportowej i logistyczno-dystrybucyjnej ale również handlowej

i przemysłowej. W efekcie mamy zjawisko synergii przekładające się na wysoką logistyczną

wartość dodaną powstającą w ich przestrzeni. Kolejną konsekwencją w przypadku dużych

węzłów transportowych jest koncentracja firm sektora TSL i przejęcie roli centrów

zarządzania przepływem ładunków w łańcuchach logistycznych gdzie system logistyczny

węzłów staje się elementem systemu logistycznego tychże łańcuchów dostaw.

10

Włoska nazwa zintegrowanego centrum logistycznego

11

Metodologia przyjęta za Fechner I.

12

www.bo.interporto.it

Logistyka - nauka

Logistyka 6/2013

957

Transport hubs in the European transport system and supply chains

Summary

The paper presents selection aspects of functioning of the European transport hubs.

A review of transport hubs which include: sea ports, inland ports, airports, integrated logistics

centers, intermodal rail terminals and dry port. Was analyzed a range of transport service and

forwarding and logistics service for freight, means of transportation and intermodal transport

units. Evaluated the impact of provided services on the efficiency the flow of goods in the

supply chain. Indicated to the importance of transport hubs in European transport system and

supply chain networks.

Literatura

1.

Fechner I., Centra logistyczne i ich rola w sieciach logistycznych, [w:] D. Kisperska-

Moroń, S. Krzyżaniak (red.), Logistyka, ILiM, Poznań 2009,

2.

Montwiłł A., Techniczne aspekty transportu, Wydawnictwo Uczelniane WSG,

Bydgoszcz 2012,

3.

Montwiłł A., Port morski jako kluczowy element systemu logistycznego łańcuchów

dostaw, [w] Wybrane aspekty transportu i logistyki, Wydawnictwo Uczelniane WSG,

Bydgoszcz 2013,

4.

epp.eurostat.ec.europa.eu

5.

www.gvz-hafen.com

6.

www.wfb-bremen.de

7.

www.bo.interporto.it