WYKAZ ZAGADNIEŃ DO IV KOLOKWIUM

ALKALOIDY

1. Substancje roślinne zawierające alkaloidy (systematyka, chemizm,

działanie i zastosowanie).

2. Definicja i podział związków alkaloidowych.

Def. Klasyczna - Związki alkaloidowe są to substancje chemiczne:

zawierające heterocykliczny azot, o charakterze zasadowym, czynny

optycznie, zazwyczaj substancje stałe, o silnym działaniu na OUN,

wywodzące się biogenetycznie od aminokwasów lub kwasów

fenolowych. Czasem wiązane z garbnikami lub zestryfikowane

Def. Biogenetyczna – Alkaloidy można podzielić na Alk.

Właściwe(posiadają azot heterocykliczny, wywodzą się z amin

pochodnych aminokwasów Phe, Trp, Tyr, Lys, His, ornityny, kwasu

antranilowego, kwasu nikotynowego ), Pseudoalkaloidy( azot

heterocykliczny nie związany z aminami, szkielet węglowy

biosyntetycznie związany z terpenami,steroidami) i protoakaloidy(

Nie posiadają azotu heterocyklicznego, wywodzą się z amin)

Podział:

Podział w myśl Definicji biogenetycznej(protoalkaloidy,

pseudoalkaloidy, alkaloidy właściwe)

i ze względu na grupę biogenetyczną, wyróżniamy 6 grup

biogenetycznych:

1. Ornityny i lizyny – poch.tropanu, ekgoniny, alkaloidy

pirolizydynowe i chinolizydynowe

2. Kwasu nikotynowego – alk. pirydynowe

3. Fenyloalaniny i tyrozyna – alk. Izochinolinowe, poch.

fenyloalaniny

4. Tryptofanu – alk. Indolowi, poch. Indoloalkiloaminy,

chinolinowe

5. Histydyny – alk. Imidazolowe, purynowe

6. Kwasu antralinowego – alk. Furochinolowe

Podział chemiczny alkaloidów – pochodna pirolu, indolu, pirydyny,

piperydyny, tropiny, izochinoliny, alkaloidy steroidowe, alkaloidy

monoterpenowe, alkaloidy pirolizydynowe itp.

3. Metody wykrywania alkaloidów (badania chromatograficzne, reakcje

charakterystyczne) i oznaczania zawartości związków alkaloidowych.

Do badania alkaloidów stosujemy metody chromatografii

cienkowarstwowej i specyficzne reakcje strąceniowe oraz

kolorymetryczne, używa się też innych metod Spektroskopii UV/Vis

masowej, chromatografi cieczowej, NMR…

a. Reakcje strąceniowe : z

i. Odcz. Dragendorfa(jodobizmutan potasu),

ii. Odcz. Meyera( jodortęcian potasu)

iii. Odcz. Wagnera (I2 w KI)

iv. Tanina,

v. kwas pikrynowy,

vi. Kwas krzemowo-wolframowy,

vii. kw. Fosforowo-molibdenowo-wolframowy – większość

alkaloidów strąca z nimi barwne osady.

b. Reakcje Barwne:

i. z odczynnikami zawierającymi H2SO4 i HNO3 (stęż.

H2SO4, H2SO4 + Kw. Molibdenowy, H2SO4 + kw.

wolframowy),

ii. ze zmodyfikowanym odcz. Dragendorfa.

c. Metody instrumentalne

Oznaczanie zawartości alkaloidów wykonujemy

spektrofotometrycznie w UV i chromatograficznie (TLC+ densytometr,

HPLC- metoda wzorca), kolorymetrycznie, miareczkowo (po

odpowiedniej ekstrakcji, alkalimetrycznie, jodometrycznie i

oksydometrycznie). Wg FP IV alkaloidy tropanowe – metoda

miareczkowa po ekstrakcji do benzenu ze środowiska amoniakalnego

i zakwaszeniu HCl. Zazwyczaj oznaczamy sumę alkaloidów.

4. Działanie farmakologiczne alkaloidów. Zastosowanie w lecznictwie

substancji roślinnych zwierających alkaloidy oraz poszczególnych

związków.

Znaczenie mają jeszcze wyciągi płynne i suche z Substancji

roślinnych, samych substancji się nie stosuje ze względu na silne

działanie ciał czynnych. Głównym zastosowaniem jest izolacja

pojedynczych związków lecz część jest syntetyzowana np. z

irydoidów.

Działanie farmakologiczne Alkaloidów jest wielokierunkowe,

generalnie działają na układ nerwowy.

a. Depresyjnie na OUN – Morfina

b. Pobudza OUN – kofeina, strychnina

c. Sympatykomimetyk – efedryna

d. Sympatykolityki – alkaloidy sporyszowe

e. Parasympartykomimetyki – pilokarpina

f. Parasympatykolityki – atropina, skopolamina

g. Przeciwnowotworowo - winblastyna, taksol

h. Halucynogennie – Psylocymbina (z grzybuf)

Substancje roślinne: w fiszkach.

Substancje chemiczne izolowane z roślin, alkaloidy:

a. Ajmalina – lek przeciwarytmiczny, hamuje nadpobudliwość układu

bodźcoprzewodzacego serca, przedłuża czas refrakcji. Rawuolfia

Serpentina - Apocynaceae

b. Arekolina – kurczy mięsnie żołądka, jelit, wzmaga perystaltykę,

zwęża źrenice, kurczy woreczek żółciowz, Areca Catechu - Semene

arecae - Palmae

c. Atropina – parasympatykolityk, blokuje receptory cholinergiczne M

i N. Hamuje wydzielanie potu, śluzu soku żołądkowego, rozszerza

źrenice, przyspiesza akcję serca, zmniejsza napięcie mięśni

gładkich, rozszerza naczynia krwionośne. Stosowana w postaci

siarczanu jako środek przeciwskurczowy w kolce nerkowej. W

okulistyce w badaniu – rozszerzenie źrenicy.

d. Barberyna –działa żołądkowo z Berberysa żółciopędny,

przeciwbiegunkowy, hepatoprotekcyjny. Berberis Vulgaris

e. Boldyna – właściwości żółciotwórcze, z Bolo Folium – Peumus

Boldus, Monimiaceae.

f. Chelidonina – Działa znieczulająco, spazmolitycznie, depresyjnie na

ośrodek oddechowy, słabo przeciwkaszlowo. Stosowana w postaci

chlorowodoru w bólach trawiennych, metylosiarczan –

bakteriobójczo.

g. Chinina – trucizna protoplazmatyczna, obniża metabolizm

komórkowy, przeciwgorączkowo, przeciwmalarycznie,

przeciwbólowo, słabo przeciwarytmicznie, wzmaga skurcze macicy

(poronnie). Cortec Cinchonae – Rubiaceae – Cinchona succirubra

h. Chinindyna – jeden z najlepszych leków przeciwarytmicznych,

likwiduje migotanie przedsionków i komór, zapobieganie arytmi.

Jako nalewka pobudza apetyt - amara

i. Emetyna – Z Cephaelis Ipecacuanha, pierwotniakobójczo, mało

wykrztuśnie więcej – wymiotnie mniej wymiotnie niż kefalina.

j. Fizostygmina – z Bobu Kalabarskiego, parasympatykotonik,

inhibitor acetylocholino esterazy, Odtrutka w zatruciach atropiną,

Antagonista tubokuraryny

k. Johimbina – sympatykolityk, pobudza popęd płciowy, zwiększa

ukrwienie narządów płciowych, skóry, nerek, działa hipotensyjnie.

Chlorowodorek stosowany w impotencji.

l. Kokaina – pochodna Ekgoniny, silny anestetyk – hamuje

przewodnictwo włókien nerwowych bólowych, rozszerzenie źrenic,

Narkotyk, uzależnienie psychiczne i fizyczne, hamuje zwrotne

wchłanianie dopaminy, serotoniny i noradrenaliny. Stosowany jako

anestetyk w laryngologii i okulistyce.

m. Koniina – lotny alkaloid Szczwołu Plamistego- Coniuum Maculatum

- Selerowate, przyczyna ciężkich zatruć, silny jad zwojowy w

działaniu podobny do nikotyny, najpierw pobudza a później

dochodzi do porażenia ośrodka oddechowego, wchłania się przez

skórę, wyst. w owocach Szczwołu

n. Lobelina – z Lobelia Inflata – Lobelia rozdęta - Campanulaceae,

stymulująco na ośrodek oddechowy, działa cucąco.

o. Morfina – działa przeciwbólowo depresyjnie na ośrodek oddechowy,

depresyjnie na ośrodek kaszlu, wywołuje euforię, skurcz mięsni

gładkich, spadek diurezy, atonia jelit. Stosuje się pochodną kodeinę

– przeciwkaszlowo.

p. Nikotyna – Liść tytoniu-Folium Nicotianae – Nicotaiana Tabacum –

Tytoń szlachetny - Solanaceae, hba. Equiseti i Hba. Lycopodii.

Działa na receptory N-cholinergiczne, depolaryzacja błon

komórkowych, wzrost ciśnienia przez wzrost wydzielania

adrenaliny, małe dawki(pobudza czynność oddechową, poprawia

prace serca, ułatwia znoszenie stresu, poprawia koncentrację ),

duże dawki ( spadek ciśnienia i bezdech), uzależniająco.

q. Rezerpina – sympatykolityk o właśc. psychotropowych,, działanie

hipotensyjnie, depresyjne na OUN, uspokajające, powoduje

obrzęki. Stosowany w nadciśnieniu. Rawuolfia Serpentina -

Apocynaceae

r. Skopolamina – parasympatykolityk, depresyjnie na czynności

autonomiczne i psychomotoryczne mózgu, działanie podobne do

atropiny. Znosi napięcie i drżenie mięśniowe, działa uspokajająco.

Stosowany w kolce żółciowej i nerkowej, znosi drżenie w chorobie

Parkinsona, w chorobie lokomocyjnej. – Liść bielunia

s. Taksol – Z Taxus Baccata – Cis pospolity, hamuje depolaryzację

mikrotubul, działanie przeciwnowotworowe,

t. Tubokuraryna – Chondodendron tormentosum –

Menispermaceae(?), środek zwiotczający mięsnie szkieletowe,

aktywne jedynie dożylnie.

u. Winblastyna – z Catharantus Roseus - Apocynaceae, hamują

powstawanie mikrotubul, stosowany w chemioterapii, silnie

neurotoksycznie,

Aminy izolowane:

a. Efedryna – różna gatunki Ephedra … w korzeniach występuje

efedryna, sympatykomimentyk, pobudza ośrodek oddechowy,

zwęża naczynia krwionośne, rozszerza oskrzela, przyśpiesza tętno,

zmniejsza wydzielanie gruczołów. Wysokie dawki bezsenność,

drżenie mięśni. Zastosowanie w niskim ciśnieniu, astmie

oskrzelowej, zatruciach morfiną i barbituranami, wspomagająco

przy przeziębieniu i grypie.

b. Kapsaicyna – małe dawki pobudzają wydzielanie soku

żołądkowego, duże mogą powodować nadkwasotę, dział

immunostymulująco, stosowany zewnętrznie jak środek drażniący i

rozszerzający naczynia(Irotatia et rubificientia). Stosowany w

plastrach i maściach przeciwreumatycznych i w nerwobólach,

c. Katyna – liście zaw. Katyne jako środek psychostymulujący,

niweluje apetyt, podnosi ciśnienie, inhibitor MAO -> właśc..

euforyzujące i pobudzające, hamuje popęd płciowy, silnie uzależnia

psychicznie. Wyst. W Katha Edulis

d. Kolchicyna – występuje w Kolchicum Autumnale – Ziemowit

jesienny - Kolchicaceae, cebule Ziemowita przerywają atak

podagry, kolchicyna skraca wzrost osiowy roślin, trucizna

mitotyczna- przeciwnowotworowo, hamuje migrację leukocytów,

hamuje wytwarzanie kwasu mlekowego w miejscu zapalenia,

obniża temp ciała. Stosowana w atakach podagry, pochodna

kolchicyna przeciwnowotworowo.

e. Meskalina – składnik opuncji, halucynogen

f. Muskaryna - toksyna muchomora sromotnikowego,

Parasympatykomimetyk, stosowany do badań nad układu

nerwowym, działa na wydzielanie gruczołów, ślinotok,

halucynogenne, b. toksyczna.

OLEJKI ETERYCZNE

1. Substancje roślinne zawierające olejki eteryczne (systematyka,

chemizm, działanie i zastosowanie).

2. Olejki eteryczne stosowane w lecznictwie (systematyka, chemizm,

działanie i zastosowanie).

3. Budowa chemiczna i podział związków zawartych w olejkach.

W olejkach eterycznych występują substancje lotne z grup:

terpenów(mono- seskwi- i diterpenów), pochodne fenylopropanu

oraz inne (związki siarki, produkty rozpadu kwasów tłuszczowych,

związki azotowe, kumaryny).

Terpeny – pochodza od aktywnego izoprenu C5, wśród mono-

seskwi- i diterpenów wyróżniamy związki o budowie acyklicznej,

jedno, dwu i trójpierścieniowej.

1. Monoterpeny

a. Acykliczne – mircen, linalol, geraniol, cytral A i B

b. Monocykliczne – limonen, mentol, menton, tymol,

karwakrol

c. Dicykliczne – alfa- beta-pinen, tujon, tujol, kamfora

2. Seskwiterpeny

a. Acykliczne – farnezol, farnezen

b. Monocykliczne – bisabolen, bisabolol, alfa-kariofilen

c. Dicykliczne – chamazulen, akoron, beta-kariofilen

d. Tricykliczne – laktony seskwiterpenowe

np.alantolakton

3. Diterpeny

4. Pochodne Fenylopropanu – biogenetycznie wywodzą się od

kwasu cynamonowego

a. Aldehydy – aldehyd anyżowy, cynamonowy

b. Fenole – anetol, Apiol, eugenol, wanilina, estragon,

saflor,

c. Etery fenolowe – alfa- I beta-azaron, kalamol

4. Metody badania olejkowych substancji roślinnych.

Badanie olejkowych substancji roślinnych zaczynamy od

potwierdzenie tożsamości rośliny metodami morfologicznymi,

anatomicznymi i próbami chemicznymi (Głównie TLC). Nastepnie

przechodzimy do oznaczenia czystości danej substancji

roślinnej, badamy zanieczyszczenie substancjami organicznymi,

mineralnymi i metalami ciężkimi. Na koniec określamy

zawartość głównych składników surowca – objętość olejku na

gram substancji roślinnej.

5. Metody badania olejków eterycznych.

W przypadku badania olejków eterycznych wykonujemy podobne

kroki jak w przypadku surowca. Zaczynamy od potwierdzenia

tożsamości (metody organoleptyczne-zapach, kolor, metody

chemiczne określenie liczby estrowej, kwasowej, estrowej po

acetylacji, nadtlenkowa, TLC, GC, HPLC, badanie stałych

fizykochemicznych – gestość, temp.wrzenia, skręcalność światła

spolaryzowanego, rozpuszczalność). Nastepnie przechodzimy do

badania czystości olejku, sprawdzamy zanieczyszczenie olejami

mineralnymi, olejami tłustymi, metalami ciężkimi, obecność wody

w olejku. Na koniec określamy skład olejku (TLC, GC, HPLC)

6. Właściwości farmakologiczne olejkowych substancji roślinnych, olejków

eterycznych oraz niektórych związków zawartych w olejkach.

Wykorzystanie w terapii.

Olejki eteryczne stosujemy wewnętrznie i zewnętrznie zależnie od

miejsca stosowania wyróżniamy różne ich działanie.

Stosowane zewnętrznie:

a. Dzianie rumieniące i drażniące – Pini oleum, terebinthine

oleum a pino pinastro, tymol,

b. Przeciwreumatyczne i przeciw nerwobólom – Pini oleum,

Terebinthine Oleum a Pino Pinastro,

Stosowany wewnętrznie

a. Moczopednie – Juniperi Fructus, Levistici Radix

b. Rozkurczająco - Spasmolitica (wiatropędnie) – wszystkie

apiaceae (Carvi Fructus, Feniculi Fructus, Anisi

Fructus,Coriandri Fructus), Cyneol, Menthae Arvensis oleum

m.p.d,

c. Przeciwzapalnie – Thymi Herba, Matricariae Flos,

Matricariae Oleum, thymi Oleum, eucalipti oleum

d. Poronnie - Olejek Pietruszki, Owoc Jałowca

e. Poprawiające smak i zapach – Corrigens – Olejek miętowy,

Olejek Anyżowy, Wanilina,

f. Wykrztuśnie – Eucalipti Folium, Anisi Fructus

g. Zwieksza ilość soku żołądkowego – Absinthi Herba, Auranti

Amari epicardium et mesocarpium, Calami Rhizoma,

rosmarini oleum,

h. Żółciopędnie i żółciotwórczo – Olejek mietowy, Korzeń

rzodkwi czarnej, Mentol, menton, pineny, olejek miety

polnej,

i. Antyseptycznie – Thymi oleum, Caryophyli flos, Kamfora,

Tymol, Eugenol, Majoranae oleum, Caryophyli Floris Oleum,

wszystkie olejki z Myrthaceae działają bakteriobójczo i

przeciwgrzybiczo

j. Przeciwrobaczo i przeciwpasożytniczo -

k. Uspokajająco – Mellisae Herba, Lavandule Flos

IRYDOIDY

1. Budowa chemiczna i podział związków irydoidowych.

Irydoidy są pochodnymi Cyklopentanoalfapironu, dawniej zwane

psudoindykanami, ponieważ podczas hydrolizy kwaśnej powstaje

niebieski produkt, są to związki trwałe (nie rozpadają się pod

wpływem różnych czynników) stałe lub ciekłe, przeważnie o

gorzkim smaku. Irydoidy dzielimy na:

Podział:

Irydoidy

Proste =

nieglikozydowe

Złożone = glikozydowe

b

isi

rydo

id

y

estrowe

Typ

aukubiny

C9

Typ asperulozydu

C10

Sekoirydoidy

Typ

Valeriana

Typ

Plumeria

Z cz. Terpenu

Z cz.

fenolu

Nepetolakton

Aukubina

Harpagozyd

Katalpol

Loganina

Genipozyd

Asperulozyd

Foliamentyna Oleaeuropeina

amarogentyna

a. Irydoidy Proste = nieglikozydowe np. Nepetolakton

b. Irydoidy Glikozydowe

a. Typ aukubiny np. Aukubina, Katalpol, Harpagozyd

b. Typ asperulozydu np. Loganina, Asperulozyd,

genipozyd

c. Sekoirydoidy np. Sekologanina (prekursor alkaloidów

indolowych), Gencjanopikryna

i. Związane z czasteczką fenolu – Oleoeuropeina,

amorogentyna

ii. Związane z czasteczką terpenu - Foliamentyna

c. Irydoidy Estrowe np. Amalandyna

a. Typ waleriana np. Waltrat, Acetowaltrat, Izowaltrat

b. Typ Plumeria

d. Bisirydoidy

2. Substancje roślinne zawierające irydoidy (systematyka, chemizm,

działanie i zastosowanie).

3. Metody wykrywania i oznaczania zawartości związków irydoidowych.

Jakościowe badanie związków irydoidowych polega na wykonaniu

chromatografii cienkowarstwowej a następnie na wywołaniu

chromatogramu czterema odczynnikami: odczynnikiem Bodina,

Floroglucyną, Benzydyną w kwasie trichlorooctowym,

kilkuprocentowym roztworem H2SO4 w metanolu.

Badanie ilościowe przeprowadzamy z pomocą Reakcji Trima-Hilla

(CuSO4 w CH3COOH), pomiar odbywa się kolorymetrycznie lub

za pomocą reakcji z odczynnikiem Erlicha (DMABA + HCl) pomiar

również jest kolorymetryczny. Przed przeprowadzeniem Badania

ilościowego należy irydoidy odpowiednio wyekstrahować z

surowca, Gorącym etanolem, metanolem lub wodą irydoidy

glikozydowe, Benzenem, eterem lub chloroformem irydoidy

estrowe. Podczas ekstrakcji trzeba pamiętać aby dodać CaCO3

aby kwasy organiczne zawarte w surowcu nie hydrolizowały

irydoidów. Oczyszczenie na obojętnym Al2O3.

4. Właściwości farmakologiczne irydoidowych substancji roślinnych oraz

niektórych irydoidów. Wykorzystanie w terapii.

Działanie:

1. Antybiotyczne – nepetolakton, aukubigenina

2. Choleretyczne – Foliamentyna, Gencjanopikryna

3. Uspokajające - Waleopotriaty

4. Przeciwzapalne – Harpagozyd, Loganina

5. Hipotensyjne - Oleoeuropenina