Nauczyciel- przegląd historycznych funkcji

Termin nauczyciel ( nauczycielka) – to odpowiednio przygotowany
specjalista do prowadzenia pracy dydaktyczno-wychowawczej
( nauczającej) w instytucjach oświatowo-wychowawczych, szkołach, przedszkolach, na
kursach oraz w innych placówkach pozaszkolnych.

Z historycznego punktu widzenia termin nauczyciel obejmował i obejmuje również

nauczycieli prywatnych, tj.mentorow, dozorców, guwernerów, korepetytorów. Funkcję „
nauczyciela” w dzisiejszych czasach może pełnić książka, telewizja, czasopisma, film,
koncert.

Nauczyciel to także wychowawca i pracownik pedagogiczny związany ze szkolą lub

placówką oświatowa, a także w placówkach wychowawczych, opiekuńczo- wychowawczych,
leczniczych,

leczniczo-wychowawczych

i

leczniczo-

opiekuńczych,

w

zakładach

poprawczych, schroniskach dla nieletnich,w ośrodkach metodycznych.

W dziejach każdego narodu spotykamy się z zawodem nauczycielskim. Poczynając od

okresu dzikości – gdzie brak jest danych historycznych do bardziej cywilizowanego rozwoju.
Należy jednak przypuszczać, że podobne potrzeby życiowe, warunki społeczno-gospodarcze
powodowały do siebie zbliżone zasady organizacji.

Początki zawodu nauczyciela giną w mrokach dziejów. Wychowanie bowiem

powiązane jest nie tylko z opieką nad potomstwem ale również z przygotowaniem dziecka do
ż

ycia społecznego. Tę funkcję w prymitywnych strukturach społecznych spełniała starszyzna

rodowa, magowie, kapłani. Byli nośnikami wiedzy, którą przekazywali nowym pokoleniom.

Najstarszy w dziejach- nauczyciel chiński rozpoczął swój zawód około 2200 lat p.n.e. i od
razu został urzędnikiem państwowym stojącym wysoko w hierarchii społecznej. Jego pozycja
zależała od ich wykształcenia ( największe zaszczyty posiadał, zatem kto przeszedł trudny 3
stopniowy egzamin naukowy).
W Indiach społeczeństwo było podzielone według religijnych- zasad świętych ksiąg Wed, na
odcięte od siebie kasty. Tylko najwyższa z nich- kapłańska zwana braminami miała dostęp do
kultury i wiedzy. Objaśniali oni przepisy ksiąg świętych, ustalali zasady moralne, pisali dzieła
naukowe. Podobnie w Mezopotamii i Egipcie kapłani zajmowali je się nauczaniem.
U śydów nauczyciel staje się rzeczywistym wychowawcą narodu, obrońcom i stróżem
tradycji narodowej- nauczanie stanowiło urząd święty.
Na ziemiach greckich zawód nauczyciela pojawia się w 9 i 8 wieku p.n.e. jest nim wędrowny
ś

piewak- aoid, uznawany w tym czasie za mędrca. Zajmował się tylko nauczaniem synów

królewskich, a natomiast wychowanie spoczywało na rodzinie.

W okresie „oświecenia greckiego” czytanie i pisanie stało się bardziej powszechne i

tanie. Mogli z niego korzystać wszyscy, z stąd też status takiego nauczyciela był niski.
Funkcje tą często wypełniali niewolnicy.
W Rzymie był nim niewolnik-wyzwoleniec, którego nazywano pedagogiem- pedagogus-
prowadzący chłopca. Wychowaniem młodzieży w Sparcie zajmował się każdy dorosły
obywatel, a nie niewolnik. Większym autorytetem społecznym cieszyli się nauczyciele ( tzw.
nauk wyższych- filozofii i retoryki). Posiadali też dość wysokie dochody. Początkowo jedynie
u sofistów fakt przyjmowania zapłaty za nauczanie ( mądrości i cnoty) stawiało ich niżej niż
wolnych. Filozofowie owego czasu i ich szkoły
( Sokratesa, Platona, akademii platońskiej, Arystotelesa i jego lykejonu) uprawiający „naukę
dla nauki’ w sposób amatorski zajmowali wysoką pozycję społeczna. Sztukę nauczania
traktowano raczej jako „ dar”.

Wysokie wymaga nauczycielom stawiał Kwintylian, żyjący w I wieku naszej ery.

Głosił on pogląd, iż nauczyciel powinien być dobrze przygotowany pod względem
naukowym i metodycznym, również do nauczania elementarnego. Był zwolennikiem szkoły
publicznej a nie prywatnej. Wydał dzieło” O wychowaniu mówcy”.

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, stopniowo, choć z początkowym oporem kościół

zaczął zwracać uwagę na kształcenie młodzieży. Pracą tą zajęły się klasztory- nauczycielem
był zakonnik. W VII wieku rozpoczęto kształcenie kleru. Szkołą kierowali biskupi, później
scholastycy.

W XII wieku powstają uniwersytety, najwcześniej w Bolonii, Paryżu i Oxfordzie. Na

uniwersytetach istniały 3 zasadnicze fakultety teologiczny, medyczny i prawny, nadające
stopień doktorów uprawniające do nauczania oraz wydział filozoficzny poświęcony 7
sztukom wyzwolonym ( gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, muzyka, astronomia i
geometria) dające stopień magistra, co również oznaczało uprawnienia nauczyciela. W
okresie renesansu rozwija się kształcenie nauczycieli do nauczania średniego i elementarnego.
Nauczyciele ci byli niedoceniani, wyśmiewani w satyrach. W dalszym ciągu nie było
dydaktyki.

Znacznie później, bo w XVII i XVIII wieku powstają założone przez jezuitów tzw.

Braci Szkółek Chrześcijanskich, pierwsze seminaria nauczycielskie przygotowujące
nauczycieli do nauczania elementarnego i średniego. Twórcą pierwszego seminarium
jezuickiego był Jan Chrzciciel de la Salle. W seminarium uczono w języku ojczystym i
dopuszczano świeckich. Wcześniej, bo w XV wieku organizatorem życia humanistycznego
we Włoszech był Vittorino da Feltre, XVI – Johan Sturm. Ten ostatni założył w Strasburgu
gimnazjum, którym kierował przez 45 lat.

XVII wiek to okres działalności wybitnego pedagoga Jana Amosa Komeńskiego-

twórcy systemu pedagogicznego. Domagał się on powszechnego nauczania i wychowania.
Opracował system jednolitego szkolnictwa dla całej ludności, a dydaktyka zaczęła rozwijać
się na podstawach naukowych. Dokonał analizy procesu nauczania i określił nowe
podstawowe zasady nauczania. Twierdził, iż proces nauczania by był skuteczny musi opierać
się na znajomości procesu poznania ludzkiego i kształtowania rzeczywistości. Tak ambitne
założenia pedagogiczne wymagały odpowiednio przygotowanych do nauczania -nauczycieli,
co wiązało się ze stworzeniem zakładów kształcenia nauczycieli.

Komisja Edukacji Narodowej powstała w Polsce 14.10.1773 roku i była państwową

naczelną władza szkolna, niezalezna od czynników kościelnych. Fundusze na jej działalność
pochodziły z przejętych przez państwo dóbr pojezuickich. Powołana przez sejm
Rzeczypospolitej stanowla jak gdyby ministerstwo oświaty. KEN tworzy stan akademicki –
pierwszy w Europie zawodowy związek zrzeszający profesorów i nauczycieli szkol średnich.
Komisja Edukacji Narodowej powołuje przy wileńskiej i krakowskiej Szkole Głównej studia
dla kandydatów do stanu akademickiego. Troszczy się o przygotowanie nauczycieli do szkol
parafialnych, wytycza wskazówki dla nauczycieli wiejskich, tworzy seminaria, wydaje
napisaną przez Piramowicza w 1787 roku „ Powinności nauczyciela”.

Oświecenie wnosi zrozumienie kwestii specjalnego przygotowania nauczycieli do

każdego szczebla nauczania. Zawód nauczycielski powstaje jako zawód świecki.

XIX wiek wnosi kształcenie kształcenie nauczycieli dla szkol początkowych w

seminariach nauczycielskich- sato zakłady typu średniego. Pierwszym organizatorem i
dyrektorem seminarium nauczycielskiego w Niemczech był Adolf Disterweg- zwolennik
Pestalozziego ( stworzył podstawowy system kształcenia nauczycieli do szkol średnich.
Disterweg utworzył seminaria w Dusseldorfie i Berlinie, był autorem „ Przewodnika dla
nauczycieli niemieckich” 1834. Dbał o kształcenie i doskonalenie nauczycieli oraz dbał o ich
zawodowe interesy.

W tym samym czasie w Księstwie Poznańskim, na terenie Wielkopolski działa E.

Estkowski- organizator i ideolog nauczycielstwa polskiego, twórca seminarium
nauczycielskiego w Poznaniu oraz autor” Planu urządzenia” tegoż seminarium. Założył
również „ Towarzystwo pedagogiczne” w Poznaniu,1848r był tez twórca i redaktorem
pierwszego polskiego czasopisma pedagogicznego „Szkoła polska”.

Powstające w drugiej połowie XIX wieku liczne seminaria reprezentowały różny

poziom nauczania; wiodącymi były seminaria galicyjskie.
Seminaria nauczycielskie dawały wykształcenie na poziomie zbliżony do średniego- były to
ś

rednie szkoły zawodowe pedagogiczne. Nie dawały jednak uprawnień do dla dalszego

kształcenia uniwersyteckiego. Przyszli nauczyciele poznawali pedagogikę ( dydaktykę),
psychologie jak również przedmioty szkoły elementarnej. Natomiast absolwenci
uniwersytetów mogli nauczać w szkołach średnich ( gimnazjach). Istniała wiec duża
dysproporcja miedzy nauczycielem gimnazjum a nauczycielem ludowym.

Twórca pedagogiki „naukowej” w XIX wieku w Niemczech był Johan Friedrich

Herbart, profesor uniwersytetu w Królewcu, gdzie utworzył uniwersyteckie seminarium
pedagogiczne dla kształcenia nauczycieli szkol średnich i wyższych oraz przy nim szkole
ć

wiczeń ( lekcje próbne). Pedagogikę swa oparł na etyce i psychologii, a wiec nauczyciel by

mógł uczyć oprócz umiejętności dydaktyki wychowawczej powinien mieć przygotowanie
pedagogiczne i psychologiczne. Twierdził, ze poznanie samego przedmiotu nauczania to za
mało.

Podsumowując XIX wiek można powiedzieć, iż rośnie ranga i status społeczny

nauczycieli. Nauczyciele staja się urzędnikami państwowymi, powoływanymi przez organa
państwa, otrzymują emeryturę. Rośnie prestiż zawodowy tej profesji.

Wiek XX wnosi rozwój nauk pedagogicznych i psychologicznych, zostaje

”odkryte dziecko” a jednocześnie również „ odkryto nauczyciela”. W sposób rewolucyjny
określono prawa dziecka, zapewniono mu pełny rozwój indywidualny, uznano jego prawa
jak również sprecyzowano rolę i zadania nauczyciela. Rozwijają się badania nad osobowością
nauczyciela, talentem i zdolnościami wychowawczymi. Gwałtowny rozwój naukowo-
techniczny, gospodarczy i kulturalny wymaga obecnie od nauczyciela stałego podnoszenia
poziomu wykształcenia w celu nadążenia za gwałtownie zachodzącymi zmianami.
Szkolnictwo ma obecnie wyznaczony za główny priorytet – dostarczanie społeczeństwu
wysoko wykwalifikowanych obywateli. Edukacja staje się w głównej mierze przygotowaniem
do zawodu.

Ułatwiać to ma cybernetyzacja i technizacja procesów dydaktycznych w nowoczesnej

szkole. Coraz częściej mówi się o dydaktyce nie jako o „sztuce” i nie jako o teorii nauczania i
kształcenia, lecz jako o technologii nauczania. Sprawę komplikuje współczesny wymóg
ustawicznego kształcenia się przez całe życie w celu nadążenia za gwałtownym postępem
naukowo-technicznym. Wyraża to idea edukacji permanentnej.

Współcześnie od nauczyciela wymaga się, aby był dobrym specjalistą, budził w

młodzieży zainteresowania, umiał korzystać w pracy z ułatwień, jakie daje postęp naukowo-
techniczny, chciał i był animatorem różnych poczynań edukacyjno-kulturalnych, miał
wyrobiona otwartą postawę, sam prezentował wartościową osobowość, chciał i był
ż

yczliwym doradcą zarówno uczniów jak i rodziców.