1

ANTYKONCEPCJA I MENOPAUZA
– ZALECANE METODY TERAPII, HTZ, OTC, SUPLEMENTY DIETY.

mgr farm. Piotr Merks

Zakład Opieki Farmaceutycznej WUM

Antykoncepcja hormonalna

Jakie s

ą

ró

ż

ne metody antykoncepcji?

Przy wyborze metody antykoncepcji trzeba pomy

ś

le

ć

o:

•

skuteczno

ś

ci danej metody

•

mo

ż

liwych zagro

ż

eniach i skutkach ubocznych

•

planach na przyszło

ść

(ci

ąż

a!)

•

osobistych preferencjach

•

przebytych lub aktualnych chorobach oraz przyjmowanych lekach, które mog

ą

wpływa

ć

na skuteczno

ść

danej metody

Rodzaje

ś

rodków antykoncepcyjnych mo

ż

na podzieli

ć

na krótko działaj

ą

ce, długo działaj

ą

ce i

trwałe.
Je

ś

li w niedługim czasie planuje si

ę

kolejne dziecko (np. w przyszłym roku), powinno si

ę

wzi

ąć

pod uwag

ę

krótko działaj

ą

ce

ś

rodki antykoncepcyjne.

Krótko działaj

ą

ce

ś

rodki antykoncepcyjne

Doustne

ś

rodki antykoncepcyjne dwuskładnikowe

(Combined oral contraceptive pill - COCP)

•

Cz

ę

sto nazywane "pigułkami".

•

Zawieraj

ą

estrogen i progestagen i działaj

ą

głównie przez zatrzymanie owulacji.

•

S

ą

bardzo popularne.

•

Ka

ż

dego roku około 1 kobieta na 300 stosuj

ą

cych pigułki zachodzi w ci

ążę

.

•

Preparaty ró

ż

nych marek s

ą

odpowiednie dla ró

ż

nych osób.

Niektóre zalety

•

Bardzo skuteczne.

•

Skutki uboczne s

ą

rzadkie.

•

Pomagaj

ą

złagodzi

ć

bolesne i obfite miesi

ą

czki.

•

Zmniejszaj

ą

ryzyko niektórych nowotworów.

•

Po przerwaniu stosowania szybko powraca płodno

ść

.

Niektóre wady

•

Istnieje małe ryzyko powa

ż

nych powikła

ń

(np. zakrzepica).

•

Niektóre kobiety maj

ą

skutki uboczne.

•

Trzeba pami

ę

ta

ć

o za

ż

ywaniu tabletek.

•

Nie mog

ą

by

ć

stosowane przez kobiety z niektórymi schorzeniami, takimi jak

niekontrolowane wysokie ci

ś

nienie krwi.

•

Stosowanie mo

ż

na rozpocz

ąć

po 21 dniach od porodu.

Jednak nie jest to zalecane, je

ś

li kobieta karmi piersi

ą

, poniewa

ż

mo

ż

e wpłyn

ąć

na

produkcj

ę

pokarmu.

2

Doustne

ś

rodki antykoncepcyjne jednoskładnikowe - zawieraj

ą

ce wył

ą

cznie

progestagen (Progestogen-only pill - POP)

•

POP zwykło si

ę

nazywa

ć

"mini-pill".

•

Zawieraj

ą

tylko progestagen.

•

S

ą

skuteczne w wi

ę

cej ni

ż

99%, je

ś

li s

ą

stosowane prawidłowo.

•

Jest powszechnie przyj

ę

te,

ż

e je

ś

li doustne

ś

rodki antykoncepcyjne

dwuskładnikowe(COCP) nie s

ą

wskazane, np. w okresie karmienia piersi

ą

, u

palaczek w wieku powy

ż

ej 35 lat, u niektórych kobiet z migren

ą

, stosujemy te

zawieraj

ą

ce wył

ą

cznie progestagen.

•

Działaj

ą

poprzez zag

ę

szczenie

ś

luzu w szyjce macicy, utrudniaj

ą

c tym samym

dotarcie spermy do macicy. Podczas ich stosowania błona

ś

luzowa macicy staje si

ę

cie

ń

sza, przez co zagnie

ż

d

ż

enie zarodka jest mniej prawdopodobne.

•

Niektóre (Cerazette ®) powoduj

ą

hamowanie owulacji.

Niektóre zalety

•

Mniejsze ryzyko powa

ż

nych powikła

ń

(w porównaniu z COCP).

•

Po przerwaniu stosowania szybko powraca płodno

ść

Niektóre wady

•

Cz

ę

sto powoduj

ą

nieregularne miesi

ą

czki.

•

Niektóre kobiety maj

ą

efekty uboczne.

•

Wi

ę

kszo

ść

typów nie jest tak niezawodna, jak COCP.

POP mo

ż

na zacz

ąć

stosowa

ć

po 21 dniach od porodu.

Pacjentka musi pami

ę

ta

ć

, aby za

ż

ywa

ć

tabletk

ę

codziennie o tej samej porze! Je

ś

li we

ź

mie

pigułk

ę

wi

ę

cej ni

ż

trzy godziny pó

ź

niej ni

ż

zwykle (12 godzin dla POP o nazwie Cerazette ®),

traci ochron

ę

.

Plastry antykoncepcyjne

•

Zawieraj

ą

te same hormony co doustne

ś

rodki antykoncepcyjne, ale w postaci

systemów transdermalnych.

•

Je

ż

eli s

ą

stosowane prawidłowo, wówczas mniej ni

ż

1 kobieta na 300 zachodzi w

ci

ążę

korzystaj

ą

c z tej metody.

•

Antykoncepcyjny plaster nakleja si

ę

na skór

ę

w taki sposób,

ż

e oba hormony s

ą

stale

dostarczane do organizmu.

•

Jednym z przykładów jest Evra ®.

Niektóre zalety

•

Jest bardzo skuteczny i łatwy w u

ż

yciu.

•

Pacjentka nie musi pami

ę

ta

ć

, aby co dzie

ń

wzi

ąć

pigułk

ę

.

•

Miesi

ą

czki s

ą

cz

ę

sto łagodniejsze, mniej bolesne i bardziej regularne.

•

Je

ż

eli wyst

ę

puj

ą

wymioty lub biegunka, plaster antykoncepcyjny jest nadal skuteczny.

•

Po zaprzestaniu stosowania kobiety szybko staj

ą

si

ę

ponownie płodne.

Niektóre wady

•

Niektóre kobiety maj

ą

podra

ż

nienia skóry.

•

Pomimo dyskretnego wygl

ą

du, niektóre kobiety nadal uwa

ż

aj

ą

,

ż

e łatwo go dostrzec.

•

Plastry mo

ż

na zacz

ąć

stosowa

ć

po 21 dniach od porodu.

•

Jednak nie jest to zalecane, je

ś

li matka karmi piersi

ą

, poniewa

ż

mo

ż

e to wpłyn

ąć

na

produkcj

ę

pokarmu.

3

Metody mechaniczne

•

Nale

żą

do nich m

ę

skie prezerwatywy, prezerwatywy dla kobiet, membrany i kapturki.

•

Uniemo

ż

liwiaj

ą

one wprowadzanie nasienia do macicy.

•

Je

ż

eli s

ą

stosowane prawidłowo około 2 kobiet na 100 zachodzi w ci

ążę

.

•

Inne barierowe metody antykoncepcyjne s

ą

nieco mniej skuteczne ni

ż

ta.

Niektóre zalety

•

Brak konieczno

ś

ci opieki medycznej, ryzyka lub efektów ubocznych.

•

Prezerwatywy pomagaj

ą

chroni

ć

przed chorobami przenoszonymi drog

ą

płciow

ą

.

•

Prezerwatywy s

ą

powszechnie dost

ę

pne.

•

Ta metoda nie ma wpływu na płodno

ść

.

Niektóre wady

•

Metoda nie jest tak wiarygodna, jak inne metody.

•

Prezerwatywy musz

ą

by

ć

stosowane wła

ś

ciwie przy ka

ż

dym stosunku.

•

M

ę

skie prezerwatywy od czasu do czasu p

ę

kaj

ą

lub zsuwaj

ą

si

ę

.

Metody naturalne

•

Wymagaj

ą

ś

wiadomo

ś

ci własnej płodno

ś

ci.

•

Od 1 do 9 kobiet na 100 zachodzi w ci

ążę

korzystaj

ą

c z tych metod.

•

Wymagaj

ą

zaanga

ż

owania i regularnego sprawdzania wska

ź

ników płodno

ś

ci, takich

jak temperatura ciała i stan wydzieliny szyjki macicy.

Niektóre zalety

•

Nie ma skutków ubocznych lub farmakologicznego ryzyka.

Niektóre wady

•

Nie s

ą

tak skuteczne, jak inne metody.

Ś

wiadomo

ść

seksualna wymaga odpowiedniej edukacji i trwa 3-6 cykli miesi

ą

czkowych, aby

dowiedzie

ć

si

ę

jak prawidłowo korzysta

ć

z metod naturalnych.

Metoda „laktacyjna” mo

ż

e by

ć

stosowana w pierwszych sze

ś

ciu miesi

ą

cach po urodzeniu

dziecka, je

ś

li oczywi

ś

cie kobieta karmi piersi

ą

i nie ma okresu.

W ci

ą

gu tych sze

ś

ciu miesi

ę

cy 2 kobiety na 100 zachodz

ą

w ci

ążę

przy u

ż

yciu tej metody.

Długo działaj

ą

ce

ś

rodki antykoncepcyjne

S

ą

one bardziej odpowiednie dla kobiet, które nie chc

ą

zaj

ść

w ci

ążę

ponownie lub przez

kilka lat.

Zastrzyki antykoncepcyjne (takie jak Depo-Provera ® i Noristerat ®)

•

Zawieraj

ą

hormon progestagen, który powoli uwalnia si

ę

do organizmu.

•

S

ą

bardzo skuteczne. Mniej ni

ż

4 kobiety na 1000 stosuj

ą

ce t

ą

metod

ę

zachodz

ą

w

ci

ążę

w ci

ą

gu dwóch lat.

•

Działaj

ą

poprzez zapobieganie owulacji, a tak

ż

e posiadaj

ą

podobne działanie jak

POP.

•

Zastrzyk jest konieczny co 8-12 tygodni.

4

Niektóre zalety

•

Jest bardzo skuteczny.

•

Pacjentka nie musi pami

ę

ta

ć

, aby wzi

ąć

tabletki.

Niektóre wady

•

Miesi

ą

czki mog

ą

sta

ć

si

ę

nieregularne (ale cz

ę

sto s

ą

łagodniejsze lub zahamowane

wogóle).

•

Po zahamowaniu miesi

ą

czek, mo

ż

e wyst

ą

pi

ć

opó

ź

nienie w powrocie do normalnej

płodno

ś

ci przez kilka miesi

ę

cy.

•

Niektóre kobiety odczuwaj

ą

efekty uboczne. Nie mo

ż

na cofn

ąć

iniekcji, wi

ę

c je

ś

li

skutki uboczne wyst

ę

puj

ą

- mog

ą

one utrzymywa

ć

si

ę

nawet dłu

ż

ej ni

ż

8-12 tygodni.

•

Zazwyczaj zaleca si

ę

, aby poczeka

ć

minimum sze

ść

tygodni po porodzie z

rozpocz

ę

ciem stosowania zastrzyków antykoncepcyjnych, poniewa

ż

mog

ą

pojawi

ć

si

ę

obfite i nieregularne krwawienia.

•

Jednak mo

ż

liwe jest, aby zacz

ąć

stosowa

ć

je wcze

ś

niej, je

ś

li nie ma innych

alternatyw w danym przypadku.

Implanty antykoncepcyjne (np. Nexplanon®)

•

Implant to niewielkie urz

ą

dzenie umieszczone pod skór

ą

.

•

Zawiera hormon progestagen, który powoli uwalnia si

ę

do organizmu.

•

Mniej ni

ż

1 kobieta na 1000 stosuj

ą

ca implant zachodzi w ci

ążę

ka

ż

dego roku.

•

Działaj

ą

w sposób podobny do zastrzyków antykoncepcyjnych.

•

Ich stosowanie wi

ąż

e si

ę

z drobnym zabiegiem z wykorzystaniem znieczulenia

miejscowego.

•

Czas trwało

ś

ci i skuteczno

ś

ci - trzy lata.

Niektóre zalety

•

S

ą

bardzo skuteczne.

•

Nie trzeba pami

ę

ta

ć

, aby wzi

ąć

tabletk

ę

.

•

Pacjentki szybko staj

ą

si

ę

płodne ponownie, gdy implant zostanie usuni

ę

ty.

Niektóre wady

•

Miesi

ą

czki mog

ą

sta

ć

si

ę

nieregularne, ale cz

ę

sto s

ą

łagodniejsze lub zahamowane

wogóle.

•

Niektóre kobiety odczuwaj

ą

skutki uboczne, które zwykle maj

ą

tendencj

ę

do

ust

ę

powania po pierwszych kilku miesi

ą

cach.

Wkładki wewn

ą

trzmaciczne (Intrauterine contraceptive device - IUCD)

•

Urz

ą

dzenia z tworzywa sztucznego i miedzi wprowadzane do macicy.

•

Zwykle s

ą

trwałe pi

ęć

lub wi

ę

cej lat.

•

Mniej ni

ż

2 kobiety na 100 zajd

ą

w ci

ążę

w ci

ą

gu pi

ę

ciu lat stosowania tej metody.

•

Działaj

ą

głównie poprzez uniemo

ż

liwienie spotkania komórek jajowych i nasienia.

•

Mog

ą

równie

ż

zapobiec zagnie

ż

d

ż

eniu zapłodnionego jaja w błonie

ś

luzowej macicy.

•

Dodatkowo mied

ź

posiada wła

ś

ciwo

ś

ci plemnikobójcze.

Niektóre zalety

•

S

ą

bardzo skuteczne.

•

Nie trzeba pami

ę

ta

ć

, aby wzi

ąć

tabletk

ę

.

•

Pacjentki szybko staj

ą

si

ę

płodne po ich usuni

ę

ciu.

5

Niektóre wady

•

Miesi

ą

czki mog

ą

sta

ć

si

ę

ci

ęż

sze i bardziej bolesne.

•

Istnieje małe ryzyko powa

ż

nych powikła

ń

.

•

IUCD zwykle mog

ą

by

ć

zastosowane ju

ż

w 6-8 tygodni po porodzie.

Systemy wewn

ą

trzmaciczne (Intrauterine system - IUS)

•

Plastikowe urz

ą

dzenia, zawieraj

ą

ce hormon progestagen, umieszczane w macicy.

•

Progestagen jest uwalniany powoli w stałym tempie.

•

Mniej ni

ż

1 kobieta na 100 zachodzi w ci

ążę

w ci

ą

gu pi

ę

ciu lat stosowania metody.

•

W wyniku ich działania błona

ś

luzowa macicy staje si

ę

cie

ń

sza, wi

ę

c zagnie

ż

d

ż

enie

zapłodnionego jaja jest mniej prawdopodobne.

•

Powoduj

ą

tak

ż

e zag

ę

szczenie

ś

luzu w szyjce macicy.

•

Stosowane równie

ż

w leczeniu krwotoków miesi

ą

czkowych.

Niektóre zalety

•

S

ą

bardzo skuteczne.

•

Nie trzeba pami

ę

ta

ć

, aby wzi

ąć

tabletk

ę

.

•

Menstruacje s

ą

łagodniejsze lub całkowicie zatrzymane.

•

Płodno

ść

powraca szybko po usuni

ę

ciu takiego systemu.

Niektóre wady

•

Mog

ą

wyst

ą

pi

ć

efekty uboczne takie jak w przypadku innych metod z zastosowaniem

progestagenu (POP, implanty i zastrzyki).

•

S

ą

one jednak znacznie mniej prawdopodobne, ze wzgl

ę

du na mał

ą

ilo

ść

hormonów

dostaj

ą

cych si

ę

do krwiobiegu.

System wewn

ą

trzmaciczny mo

ż

e zazwyczaj by

ć

zało

ż

ony ju

ż

w 6-8 tygodni po porodzie.

Sterylizacja - trwała metoda antykoncepcji

•

Wi

ąż

e si

ę

to z operacj

ą

.

•

Jest bardzo skuteczna, ale zale

ż

y od lekarza.

•

Wazektomia (m

ę

ska sterylizacja) zatrzymuje podró

ż

plemników z j

ą

der.

•

Kobieca sterylizacja zapobiega przemieszczaniu si

ę

komórek jajowych wzdłu

ż

jajowodów.

•

Wazektomia jest łatwiejsza w przeprowadzeniu, poniewa

ż

mo

ż

na j

ą

przeprowadzi

ć

w

znieczuleniu miejscowym.

•

Metody te s

ą

cz

ę

sto stosowane, gdy rodzina jest ju

ż

kompletna.

•

Nale

ż

y by

ć

pewnym swojej decyzji, poniewa

ż

zbiegi te s

ą

trudne do odwrócenia.

Niektóre zalety

•

Bardzo skuteczne.

•

Nie trzeba my

ś

le

ć

dalej o antykoncepcji.

Niektóre wady

•

Bardzo trudne do odwrócenia.

•

Sterylizacja kobiet zwykle wymaga znieczulenia ogólnego.

Chirurg mo

ż

e wysterylizowa

ć

pacjentk

ę

w czasie zabiegu cesarskiego ci

ę

cia, je

ś

li oczywi

ś

cie

jest w zupełno

ś

ci pewna swojej decyzji.

6

Leki a antykoncepcja

Efektem ubocznym działania niektórych leków przeciwpadaczkowych jest wzrost szybko

ś

ci,

metabolizmu w

ą

trobowego niektórych preparatów antykoncepcyjnych (pigułek i zastrzyków).

Leki te przyspieszaj

ą

pewne procesy w komórkach w

ą

troby, poniewa

ż

s

ą

induktorami

enzymów w

ą

trobowych.

Leki przeciwpadaczkowe pobudzaj

ą

ce aktywno

ść

enzymów w

ą

trobowych:

•

karbamazepina

•

okskarbazepina

•

fenobarbital

•

fenytoina

•

prymidon

•

topiramat

Inne leki przeciwpadaczkowe, w tym sól sodowa kwasu walproinowego, lamotrygina i
etosuksymid, nie s

ą

induktorami enzymów w

ą

trobowych.

Je

ś

li pacjentka przyjmuje lek przeciwpadaczkowy, który nie jest induktorem enzymów

w

ą

trobowych wówczas mo

ż

liwo

ś

ci zapobiegania ci

ąż

y, dawki, etc. s

ą

najcz

ęś

ciej takie same

jak dla innych kobiet – na pewno w przypadku lamotryginy.

Je

ś

li pacjentka przyjmuje lek przeciwpadaczkowy, który jest induktorem enzymów

w

ą

trobowych:

•

Je

ś

li zdecyduje si

ę

na doustne

ś

rodki antykoncepcyjne dwuskładnikowe (COCP) -

dawka estrogenu musi wynosi

ć

co najmniej 50 mikrogramów, czyli wi

ę

cej ni

ż

w

przypadku standardowych dawek.

•

Zazwyczaj zaleca si

ę

stosowanie alternatywnych metod antykoncepcji, je

ś

li to

mo

ż

liwe.

•

Pigułki zawieraj

ą

ce wył

ą

cznie progestagen oraz implanty podskórne i systemy

transdermalne nie s

ą

zalecane.

•

W przypadku konieczno

ś

ci zastosowania tabletek antykoncepcji „awaryjnej” -

pocz

ą

tkowa dawka lewonorgestrelu powinna by

ć

zwi

ę

kszona do 3 mg (trzeba b

ę

dzie

wzi

ąć

dwie tabletki zamiast jednej).

•

Zastrzyk progestagenu o nazwie Depo-Provera ® nie wpływa na metabolizm leków

indukuj

ą

cych enzymy w

ą

trobowe.

Mo

ż

na kontynuowa

ć

terapi

ę

zastrzykami co dwana

ś

cie tygodni.

•

Stosowanie barierowych metod antykoncepcji lub wkładek wewn

ą

trzmacicznych

(w tym wewn

ą

trzmacicznego systemu Mirena ®) jest zwykle najbardziej odpowiedni

ą

form

ą

antykoncepcji, gdy pacjentka przyjmuje indukuj

ą

ce enzymy w

ą

trobowe leki na

padaczk

ę

.

Szczególna uwaga - lamotrygina i pigułki!

•

Istniej

ą

pewne dowody,

ż

e COCP (pigułki dwuskładnikowe) mog

ą

wchodzi

ć

w

interakcje z lamotrygin

ą

(Lamictal ®) u niektórych kobiet.

•

Lamotrygina nie jest induktorem enzymów w

ą

trobowych, ale mo

ż

e reagowa

ć

z COCP

w inny sposób.

•

Interakcja mo

ż

e zachodzi

ć

w obie strony: lamotrygina mo

ż

e czyni

ć

pigułki mniej

skutecznymi oraz pigułki mog

ą

równie

ż

osłabia

ć

działanie lamotryginy i zwi

ę

kszy

ć

ryzyko wyst

ą

pienia drgawek.

•

Dlatego mo

ż

e by

ć

konieczna zmiana dawek obu leków!

7

Co powiedzie

ć

pacjentce, gdy pyta…

Antykoncepcja po urodzeniu dziecka

•

Kwestia antykoncepcji powinna by

ć

przedyskutowana wkrótce po porodzie.

•

Dopóki dziecko ma 21 dni nie mo

ż

na zaj

ść

w ci

ążę

.

•

Po 21 dniach trzeba stosowa

ć

metody antykoncepcji.

•

Istnieje wiele dost

ę

pnych dla kobiet mo

ż

liwo

ś

ci.

•

Je

ś

li pacjentka uwa

ż

a,

ż

e jej rodzina jest ju

ż

raczej kompletna, mo

ż

e rozwa

ż

y

ć

długodziałaj

ą

ce metody antykoncepcji lub sterylizacj

ę

.

•

Je

ś

li chce mie

ć

wi

ę

cej dzieci, powinna wybra

ć

opcj

ę

, któr

ą

łatwo jest przerwa

ć

, aby

płodno

ść

szybciej mogła wróci

ć

do normy.

Kiedy b

ę

d

ę

ponownie płodna?

•

Czas na powrót płodno

ś

ci jest bardzo zmienny w

ś

ród kobiet.

•

Wa

ż

ne jest, aby nie ryzykowa

ć

, je

ś

li nie chce si

ę

znowu zaj

ść

w ci

ążę

.

•

Dlatego nale

ż

y zdecydowa

ć

si

ę

na rodzaj antykoncepcji jakiej zamierza si

ę

u

ż

ywa

ć

jak najszybciej po urodzeniu dziecka.

•

Trzeba stosowa

ć

metody antykoncepcji od 21. dnia po porodzie.

•

Okres zwykle powraca od czterech do dziesi

ę

ciu tygodni po urodzeniu dziecka, je

ś

li

jest karmione butelk

ą

, lub ł

ą

cznie piersi

ą

i butelk

ą

.

•

Je

ś

li matka karmi piersi

ą

wówczas pierwszy okres mo

ż

e rozpocz

ąć

si

ę

znacznie

pó

ź

niej.

•

U niektórych kobiet mo

ż

e to by

ć

od razu po zaprzestaniu karmienia piersi

ą

.

Jak szybko mog

ę

zacz

ąć

uprawia

ć

seks po porodzie?

•

Mo

ż

esz uprawia

ć

seks, jak tylko ty i twój partner czujecie si

ę

na to gotowi.

•

Niektórzy uwa

ż

aj

ą

,

ż

e musisz czeka

ć

, a

ż

b

ę

dziesz gotowa, zarówno fizycznie jak i

emocjonalnie.

•

Szwy s

ą

zwykle rozpuszczalne, wi

ę

c je

ś

li miała

ś

zało

ż

one takie szwy nie b

ę

dziesz

musiała uda

ć

si

ę

na ich

ś

ci

ą

gni

ę

cie. Je

ś

li odczuwasz dyskomfort z ich powodu,

koniecznie nale

ż

y to skonsultowa

ć

si

ę

z lekarzem lub poło

ż

n

ą

.

•

Niektóre kobiety s

ą

zmuszone do korzystania z nawil

ż

aj

ą

cych

ż

eli intymnych, je

ś

li

maj

ą

uczucie sucho

ś

ci pochwy.

Czy karmienie piersi

ą

stanowi skuteczn

ą

antykoncepcj

ę

?

Podczas karmienia piersi

ą

, organizm produkuje hormon zwany prolaktyn

ą

, co stymuluje

produkcj

ę

mleka. Prolaktyna blokuje uwalnianie hormonów odpowiedzialnych za uwalnianie

komórek jajowych z jajników.

Oznacza to,

ż

e zaj

ś

cie w ci

ążę

jest mniej prawdopodobne, podczas karmienia piersi

ą

.

Mo

ż

na wykorzysta

ć

ten fakt jako metod

ę

antykoncepcji, je

ś

li:

•

Dziecko jest karmione tylko piersi

ą

(nie przyjmuje stałych posiłków lub płynów),

•

Dziecko jest prawie w pełni karmione piersi

ą

(przede wszystkim karmienie piersi

ą

,

inne płyny tylko czasem, ale bardzo rzadko)

•

Nie wyst

ą

piła jeszcze miesi

ą

czka

•

Do sze

ś

ciu miesi

ę

cy od urodzenia dziecka.

8

Jak skuteczna jest antykoncepcja?

•

Wszystkie metody antykoncepcji wymienione powy

ż

ej s

ą

skuteczne, ale nie s

ą

w

100% niezawodne.

•

Niezawodno

ść

dla ka

ż

dej metody jest podana w procentach. Na przykład

antykoncepcja zastrzykami jest w ponad 99% skuteczna. Oznacza to,

ż

e mniej ni

ż

1

kobieta na 100 zachodzi w ci

ążę

ka

ż

dego roku przy u

ż

yciu tej metody.

•

Gdy antykoncepcja nie jest stosowana wcale, ponad 80 na 100 aktywnych seksualnie

kobiet zachodzi w ci

ążę

w ci

ą

gu roku.

•

Skuteczno

ść

niektórych metod zale

ż

y od sposobu ich wykorzystania.

Nale

ż

y stosowa

ć

je we wła

ś

ciwy sposób, inaczej s

ą

one mniej skuteczne. Na

przykład "pigułka" jest w wi

ę

cej ni

ż

99% skuteczna, je

ś

li jest przyjmowana

prawidłowo. Je

ś

li nie jest przyjmowana prawidłowo (np. w przypadku pomini

ę

cia

tabletki lub wymiotów), wówczas staje si

ę

mniej skuteczna.

Inne ”zale

ż

ne od u

ż

ytkownika metody” to metody mechaniczne, stosowanie pigułek

zawieraj

ą

cych wył

ą

cznie progestagen (POP) oraz metody naturalnego planowania

rodziny.

•

Niektóre metody nie s

ą

tak zale

ż

ne od stosuj

ą

cego je i musz

ą

by

ć

odnawiane (rzadko

lub nigdy). Metody te obejmuj

ą

zastrzyki i implanty antykoncepcyjne, wkładki

wewn

ą

trzmaciczne oraz sterylizacj

ę

.

Menopauza i HTZ

Menopauza mo

ż

e wywoływa

ć

ró

ż

ne objawy, takie jak uderzenia gor

ą

ca i zmiany nawil

ż

enia

pochwy i zmiany w obr

ę

bie skóry narz

ą

dów płciowych. Hormonalna terapia zast

ę

pcza (HTZ)

mo

ż

e łagodzi

ć

te objawy, ale za to nieznacznie zwi

ę

ksza

ć

ryzyko wyst

ą

pienia powa

ż

nych

chorób, takich jak rak piersi. Rozwa

ż

aj

ą

c zastosowanie HTZ, nale

ż

y omówi

ć

z lekarzem

potencjalne ryzyko i korzy

ś

ci. Wa

ż

ne, aby zostały zastosowane najni

ż

sze skuteczne dawki

hormonów. Pacjentka powinna by

ć

regularnie kontrolowana pod kontem dalszego

stosowania HTZ. Dla wi

ę

kszo

ś

ci kobiet stosuj

ą

cych HTZ, ju

ż

w krótkim okresie od

rozpocz

ę

cia leczenia ich objawów menopauzy, korzy

ś

ci płyn

ą

ce z leczenia przewa

ż

aj

ą

nad

ryzykiem.

Co to jest menopauza?

Ś

ci

ś

le mówi

ą

c, menopauza jest to ostatnia menstruacja. Jednak wi

ę

kszo

ść

kobiet my

ś

li o

menopauzie jako o okresie w

ż

yciu bezpo

ś

rednio j

ą

poprzedzaj

ą

cym oraz trwaj

ą

cym ju

ż

po.

W rzeczywisto

ś

ci menstruacje nie zatrzymuj

ą

si

ę

tak po prostu. Najpierw staj

ą

si

ę

rzadsze.

Mo

ż

e to trwa

ć

nawet do kilku lat, zanim ust

ą

pi

ą

całkowicie. Mówi si

ę

,

ż

e kobieta przeszła

menopauz

ę

, kiedy miesi

ą

czka nie wyst

ą

piła wogóle w ci

ą

gu jednego roku.

Co powoduje menopauz

ę

?

Menopauza jest zjawiskiem naturalnym, poniewa

ż

z wiekiem jajniki przestaj

ą

uwalnia

ć

komórki jajowe i produkuj

ą

mniej estrogenu.

Ś

redni wiek menopauzalny w Wielkiej Brytanii

wynosi 52 lata, a w Polsce 50 lat. Mówi si

ę

czasem o przedwczesnej menopauzie - je

ś

li

wyst

ę

puje przed 45 rokiem

ż

ycia. Wczesna menopauza nie jest niczym niezwykłym.

9

S

ą

pewne czynniki, które mog

ą

wpływa

ć

na wyst

ą

pienie przedwczesnej menopauzy, np.:

•

operacja usuni

ę

cia jajników mo

ż

e by

ć

bezpo

ś

redni

ą

przyczyn

ą

rozwoju objawów

menopauzy

•

radioterapia prowadzona w okolicy miednicy w leczeniu raka

•

stosowanie niektórych leków cytostatycznych równie

ż

mo

ż

e prowadzi

ć

do wczesnej

menopauzy

•

histerektomia (usuni

ę

cie macicy) przed menopauz

ą

- jajniki nadal produkuj

ą

estrogen, ale jego poziom prawdopodobnie spadnie w młodszym (ni

ż

przeci

ę

tnie)

wieku. Je

ś

li po histerektomii nie ma okresu, nie koniecznie oznacza to przekwitanie.

Jednak mog

ą

wyst

ą

pi

ć

typowe dla menopauzy objawy, gdy poziom estrogenów

spada.

•

przedwczesna menopauza mo

ż

e by

ć

rodzinna

U niektórych kobiet nie mo

ż

na ustali

ć

przyczyny. Nie b

ę

dziemy tutaj szczegółowo omawia

ć

wczesnej lub przedwczesnej menopauzy.

Jakie s

ą

mo

ż

liwe symptomy i problemy zwi

ą

zane z menopauz

ą

?

Jak ju

ż

wcze

ś

niej wspomniałem, menopauza jest naturalnym zjawiskiem. Ka

ż

da kobieta

b

ę

dzie przechodzi

ć

przez to w pewnym momencie. Niektóre mog

ą

nie mie

ć

ż

adnych

problemów, jednak powszechne jest wyst

ę

powanie co najmniej jednego objawu zwi

ą

zanego

z niskim poziomem estrogenów. Około 8 na 10 kobiet b

ę

dzie miało objawy menopauzy w

pewnym momencie.

Krótkoterminowe objawy

•

Te krótkotrwałe objawy trwaj

ą

, u niektórych kobiet, tylko przez kilka miesi

ę

cy. Jednak

u innych mog

ą

trwa

ć

nawet przez kilka lat po ostatnim okresie:

•

Uderzenia gor

ą

ca wyst

ę

puj

ą

u około 3 na 4 kobiety. Typowe uderzenie gor

ą

ca trwa

kilka minut i powoduje zaczerwienienie na twarzy, szyi i klatce piersiowej. Mo

ż

e temu

towarzyszy

ć

tak

ż

e pocenie. Czasem wyst

ę

puj

ą

zawroty głowy, złe samopoczucie,

kołatanie serca i uczucie niepokoju podczas epizodu. Liczba uderze

ń

gor

ą

ca mo

ż

e

by

ć

ró

ż

na, nawet do pi

ę

tnastu lub wi

ę

cej na dzie

ń

. Symptom ten cz

ę

sto zaczyna si

ę

ju

ż

przed menopauz

ą

i zazwyczaj utrzymuje si

ę

przez 2-3 lata.

•

Zlewne poty - cz

ę

sto wyst

ę

puj

ą

ce noc

ą

. W niektórych przypadkach s

ą

wyj

ą

tkowo

uci

ąż

liwe (sen jest zakłócony, trzeba zmienia

ć

po

ś

ciel i ubrania w nocy).

•

Inne objawy jakie mog

ą

równie

ż

wyst

ą

pi

ć

: bóle głowy, zm

ę

czenie, dra

ż

liwo

ść

,

trudno

ś

ci z zasypianiem, depresja, niepokój, bóle, spadek libido, poczucie

nieporadno

ś

ci. Trudno powiedzie

ć

, czy te objawy s

ą

zwi

ą

zane bezpo

ś

rednio ze

zmianami hormonalnymi w okresie menopauzy. Na przykład, niespokojny sen lub
dra

ż

liwo

ść

mog

ą

by

ć

spowodowany cz

ę

stymi uderzeniami gor

ą

ca, a nie niskim

poziomem estrogenów. Ponadto, mog

ą

istnie

ć

równie

ż

inne przyczyny tych objawów,

np. depresja u kobiet w

ś

rednim wieku z ró

ż

nych powodów.

•

Zmiany cyklu miesi

ę

cznego. Czas pomi

ę

dzy kolejnymi miesi

ą

czkami mo

ż

e si

ę

skróci

ć

u niektórych kobiet w okresie okołomenopauzalnym, a u innych mo

ż

e si

ę

wydłu

ż

y

ć

nawet do kilku miesi

ę

cy. Powszechne jest równie

ż

wyst

ę

powanie bolesnych

miesi

ą

czek.

Długoterminowe zmiany i problemy

•

Skóra i włosy. W okresie okołomenopauzalnym wyst

ę

puje tendencja do utraty

niektórych białek skóry (kolagenu, keratyny), co sprawia,

ż

e włosy i skóra staj

ą

si

ę

cie

ń

sze i suche.

10

•

Okolice narz

ą

dów płciowych. Brak estrogenów mo

ż

e powodowa

ć

,

ż

e tkanki w

okolicach pochwy staj

ą

si

ę

cie

ń

sze i bardziej suche. Zmiany te mog

ą

trwa

ć

miesi

ą

cami lub latami.

•

Pochwa mo

ż

e si

ę

nieco obkurczy

ć

i nie rozlu

ź

nia

ć

tak łatwo podczas stosunku. W

wyniku czego kobieta mo

ż

e do

ś

wiadcza

ć

bólu podczas stosunków płciowych.

•

Skóra warg sromowych równie

ż

mo

ż

e sta

ć

si

ę

cienka, sucha i sw

ę

dz

ą

ca.

•

U niektórych kobiet wyst

ę

puj

ą

nawracaj

ą

ce zaka

ż

enia dróg moczowych.

Osteoporoza po menopauzie

•

W miar

ę

upływu lat stopniowo tracimy tkank

ę

kostn

ą

. Ko

ś

ci trac

ą

g

ę

sto

ść

i s

ą

mniej

silne. Stopie

ń

utraty masy kostnej mo

ż

e by

ć

ró

ż

ny. Du

ż

y deficyt masy kostnej

prowadzi do osteoporozy, co wi

ąż

e si

ę

ze zwi

ę

kszon

ą

podatno

ś

ci

ą

na złamania.

•

Kobiety trac

ą

tkank

ę

kostn

ą

szybciej ni

ż

m

ęż

czy

ź

ni, szczególnie po menopauzie, gdy

poziom estrogenów spada (estrogeny chroni

ą

przed utrat

ą

tkanki kostnej). Do 70 r.

ż

.

niektóre kobiety strac

ą

30% masy kostnej.

•

Osteoporoza nie dotyka wszystkich kobiet po menopauzie. Bardziej nara

ż

one na jej

rozwój s

ą

kobiety, u których wyst

ę

puje jeden lub kilka czynników ryzyka.

•

Nast

ę

puj

ą

ce sytuacje s

ą

czynnikami ryzyka dla utraty masy kostnej i rozwoju

osteoporozy:
• menopauza przed uko

ń

czeniem 45 r.

ż

. (przedwczesna menopauza)

• wyst

ę

puj

ą

ce ju

ż

wcze

ś

niej złamania ko

ś

ci po niewielkim upadku lub uderzeniu

• wyst

ę

powanie osteoporozy w rodzinie

• BMI

≤

19 (znaczna niedowaga) np. anoreksja - w tej sytuacji poziom estrogenu jest

cz

ę

sto niski przez dłu

ż

szy czas, co w poł

ą

czeniu ze zł

ą

diet

ą

, ma zły wpływ na ko

ś

ci

• zhamowanie menstruacji na sze

ść

miesi

ę

cy lub wi

ę

cej przed menopauz

ą

- mo

ż

e

si

ę

to zdarzy

ć

z ró

ż

nych powodów, np. przetrenowania lub rygorystycznej diety

• przyjmowanie leków steroidowych (np. prednizolonu) przez trzy miesi

ą

ce lub dłu

ż

ej

(np. terapia RZS lub astmy)
• palenie tytoniu.
• spo

ż

ywanie czterech (40g) lub wi

ę

cej jednostek alkoholu dziennie

• niedobór wapnia i / lub witaminy D

3

(zła dieta, niewielka ekspozycja na

ś

wiatło

słoneczne)
• brak regularnej aktywno

ś

ci fizycznej i siedz

ą

cy tryb

ż

ycia (zwłaszcza u nastolatek)

• choroby maj

ą

ce wpływ na ko

ś

ci i zwi

ę

kszaj

ą

ce ryzyko osteoporozy, np.

nadczynno

ść

tarczycy, zespół Cushinga, choroba Crohna, przewlekła niewydolno

ść

nerek, reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekłe choroby w

ą

troby, cukrzyca typu 1

lub inne powoduj

ą

ce słab

ą

aktywno

ść

.

Choroby sercowo-naczyniowe po menopauzie

•

Ryzyko chorób układu kr

ąż

enia (choroby serca i naczy

ń

krwiono

ś

nych), w tym chorób

serca i udaru mózgu, zwi

ę

ksza si

ę

po menopauzie. To dlatego,

ż

e ochronne działanie

estrogenów (m.in. przed powstawaniem blaszki mia

ż

d

ż

ycowej) zostaje utracone.

•

Jednym z powodów stosowania HTZ w przeszło

ś

ci była prewencja chorób układu

kr

ąż

enia poprzez utrzymanie wy

ż

szego poziomu estrogenów na dłu

ż

ej. Jednak

badania wykazały,

ż

e pewnych formy stosowanych hormonów w rzeczywisto

ś

ci nie

chroniły przed wszystkimi chorobami układu kr

ąż

enia, a dodatkowo zwi

ę

kszały

ryzyko.

11

Co powiedzie

ć

pacjentce, gdy pyta…

Czy powinnam sprawdzi

ć

, czy jestem po menopauzie?

Lekarz mo

ż

e zazwyczaj zdiagnozowa

ć

okres okołomenopauzalny po typowych objawach.

Badania poziomu hormonów we krwi nie s

ą

zwykle potrzebne, aby potwierdzi

ć

,

ż

e pacjentka

przechodzi menopauz

ę

. Jednak

ż

e mog

ą

one by

ć

pomocne w niektórych przypadkach, np.

je

ś

li lekarz podejrzewa wczesn

ą

menopauz

ę

lub je

ś

li wcze

ś

niej pacjentka miała

histerektomi

ę

(a wi

ę

c ju

ż

nie miesi

ą

czkuje).

Czy musz

ę

si

ę

leczy

ć

z powodu menopauzy?

Wiele kobiet nie ma objawów na tyle powa

ż

nych,

ż

e wymagaj

ą

leczenia. Tylko około 1 na 10

kobiet udaje si

ę

do lekarza z powodu niepokoj

ą

cych objawów. Bez leczenia, omówione

wcze

ś

niej krótkoterminowe symptomy, trwaj

ą

przewa

ż

nie 2-5 lat. U niektórych kobiet mog

ą

one trwa

ć

dłu

ż

ej. Hormonalna terapia zast

ę

pcza wprowadzana jest w celu złagodzenia

objawów menopauzy.
Istniej

ą

inne ni

ż

HTZ mo

ż

liwo

ś

ci łagodzenia objawów menopauzy. Nie s

ą

one jednak tak

skuteczne jak HTZ, ale mog

ą

pomóc złagodzi

ć

niektóre objawy.

Co to jest hormonalna terapia zast

ę

pcza?

•

Wszystkie rodzaje HTZ zawieraj

ą

hormon estrogen. HTZ zast

ę

puje naturalne

działanie estrogenów, gdy jajniki nie maj

ą

ju

ż

mo

ż

liwo

ś

ci ich produkcji po

menopauzie.

•

HTZ jest dost

ę

pny w postaci tabletek, plastrów,

ż

eli, spray’ów do nosa lub implantów

(które s

ą

wprowadzane pod skór

ę

). Istnieje wiele marek, dla ka

ż

dego z tych typów

HTZ. Wszystkie dostarczaj

ą

ustalonej dawki estrogenów do krwiobiegu.

•

Stosowanie estrogenów wpływa na odbudow

ę

błony

ś

luzowej macicy. To zwi

ę

ksza

ryzyko zachorowania na raka macicy. Dlatego estrogeny w HTZ zazwyczaj wyst

ę

puj

ą

w poł

ą

czeniu z progestagenami, wówczas ryzyko wystapienia raka macicy jest

bardzo ograniczone. W wielu produktów stosowanych w HTZ, estrogen i progestagen
s

ą

poł

ą

czone w tej samej tabletce, plastrze, implancie, itp. ale mog

ą

równie

ż

by

ć

stosowane osobno.

•

U pacjentek po histerektomii nie ma konieczno

ś

ci stosowania progestagenu.

•

U

ż

ycie kremu, gałki lub pier

ś

cienia dopochwowego zawieraj

ą

cego estrogen łagodzi

objawy tylko w okolicy pochwy.

Jak stosowa

ć

hormonaln

ą

terapi

ę

zast

ę

pcz

ą

?

Ró

ż

ne kobiety preferuj

ą

ró

ż

ne metody stosowania HTZ. Niektóre wol

ą

plastry zamiast

tabletek. Lekarze lub piel

ę

gniarki mog

ą

udzieli

ć

informacji na temat zalet i wad ró

ż

nych

typów HTZ.

Je

ś

li pacjentka rozpocznie HTZ, gdy nadal ma miesi

ą

czki, lub tu

ż

po ostatniej:

zalecane jest stosowanie „cyklicznej HTZ przygotowawczej”. Istniej

ą

dwa rodzaje:

•

Miesi

ę

czna cykliczna HTZ – pacjentka bierze estrogen codziennie, a

progestagen przyjmuje od 14. dnia ka

ż

dego 28-dniowego cyklu leczenia.

Powoduje to regularne krwawienia co 28 dni, podobne do łagodnej
menstruacji (nie s

ą

"prawdziwe", HTZ nie powoduje owulacji lub przywrócenia

płodno

ś

ci). Progestagen powoduje przyrost endometrium, które jest nast

ę

pnie

złuszczane (gdy pacjentka przestaje przyjmowa

ć

progestagen) i wyst

ę

puj

ą

krwawienia co 28 dni. Ten rodzaj HTZ jest zwykle zalecany kobietom, które
maj

ą

objawy menopauzy, ale wci

ąż

maj

ą

regularne okresy.

12

•

Trzymiesi

ę

czna cykliczna HTZ - pacjentka bierze estrogen codziennie, a

potem równie

ż

progestagen przez 14 ostatnich dni, co 13 tygodni. Oznacza

to,

ż

e ma krwawienie co trzy miesi

ą

ce. Zazwyczaj jest to zalecane przy

objawach menopauzy, ale z nieregularnymi miesi

ą

czkami.

•

Pacjentka mo

ż

e przej

ść

na ci

ą

gł

ą

HTZ, je

ś

li stosowała jedn

ą

z cyklicznych HTZ przez

jaki

ś

czas, ale teraz jest w wieku powy

ż

ej 54 lat. To dlatego,

ż

e co najmniej 8 na 10

kobiet w wieku powy

ż

ej 54 lat miało menopauz

ę

.

Je

ś

li pacjentka rozpocznie HTZ rok lub dłu

ż

ej po zahamowaniu miesi

ą

czek:

Je

ś

li miesi

ą

czki nie wyst

ę

powały rok lub dłu

ż

ej, uwa

ż

a si

ę

,

ż

e pacjentka jest ju

ż

po

menopauzie. Je

ś

li tak jest, to zalecane jest przyjmowanie kontynuowanego zło

ż

onego

preparatu HTZ. Oznacza to przyjmowanie zarówno estrogenu i progestagenu na co dzie

ń

.

Dawka i rodzaj estrogenu i progestagenu s

ą

doskonale zrównowa

ż

one, tak,

ż

e zwykle nie

powoduj

ą

miesi

ę

cznych krwawie

ń

. Jednak czasem mog

ą

wyst

ą

pi

ć

nieregularne krwawienia.

Nale

ż

y zgłosi

ć

si

ę

do lekarza, je

ś

li takie krwawienia trwaj

ą

dłu

ż

ej ni

ż

kilka miesi

ę

cy po

rozpocz

ę

ciu HTZ, lub je

ś

li pojawi

ą

si

ę

nagle po kilku miesi

ą

cach stosowania terapii bez

krwawie

ń

.

Je

ś

li pacjentka miała histerektomi

ę

:

Wówczas wystarczy stosowanie preparatu HTZ, który zawiera estrogen. Progestagen jest
dodawany do innych rodzajów HTZ – gdzie konieczny jest wpływ na endometrium w celu
zmniejszenia ryzyka zachorowania na raka macicy. Zatem, je

ś

li macica została całkowicie

usuni

ę

ta, progestagen nie jest potrzebny.

Uwaga: je

ś

li przeprowadzono cz

ęś

ciow

ą

histerektomi

ę

(gdzie główna cz

ęść

macicy została

usuni

ę

ta, ale szyjki macicy nie) lekarz musi mie

ć

pewno

ść

,

ż

e nie pozostały

ś

lady tkanki

macicy przed zastosowaniem HTZ tylko z estrogenami. Stosowanie samych estrogenów nie
jest bezpiecznie takiej sytuacji, dlatego te

ż

, lekarz mo

ż

e najpierw przepisa

ć

cykliczn

ą

HTZ

przez trzy miesi

ą

ce. Je

ś

li krwawienia nie wyst

ą

pi

ą

w tym czasie, to obecno

ść

tkanki macicy

jest mało prawdopodobna i mo

ż

na rozpocz

ąć

stosowanie preparatu zawieraj

ą

cego jedynie

estrogeny.

Je

ś

li pacjentka ma objawy dotycz

ą

ce głównie narz

ą

dów płciowych:

Mo

ż

e spróbowa

ć

stosowa

ć

preparaty dopochwowe zawieraj

ą

ce estrogeny, takie jak kremy

lub gałki. Mog

ą

one by

ć

wystarczaj

ą

ce do złagodzenia objawów u kobiet, które wol

ą

tak

ą

metod

ę

lub które nie mog

ą

przyjmowa

ć

innych form HTZ z jakiego

ś

powodu.

Jakie s

ą

korzy

ś

ci z hormonalnej terapii zast

ę

pczej?

•

Przede wszystkim łatwo

ść

łagodzenia objawów menopauzy.

Mo

ż

e to mie

ć

du

ż

e znaczenie dla poprawy jako

ś

ci

ż

ycia u niektórych kobiet.

•

HTZ wydaje si

ę

powstrzyma

ć

uderzenia gor

ą

ca i nocne poty w ci

ą

gu kilku tygodni.

•

HTZ odwraca wiele zmian w obr

ę

bie pochwy i sromu zwykle w ci

ą

gu 1-3 miesi

ę

cy.

Czasem jednak mo

ż

e to potrwa

ć

do ok. roku.

•

Nie ma dowodu,

ż

e HTZ wpływa na popraw

ę

nastroju lub jako

ś

ci snu. Je

ś

li jednak

pacjentka jest niespokojna, nerwowa, ma depresj

ę

itp.(w tym samym czasie

do

ś

wiadcza objawów menopauzy) i stosuje HTZ - objawy te mog

ą

zosta

ć

równie

ż

złagodzone.

•

W przypadku HTZ długoterminowych (kilka lat lub dłu

ż

ej)

Stosowanie zarówno preparatów zawieraj

ą

cych wył

ą

cznie estrogen jak i ł

ą

czonych

mo

ż

e zmniejszy

ć

ryzyko wyst

ą

pienia osteoporozy - mniejsze ryzyko złama

ń

ko

ś

ci, w

szczególno

ś

ci biodrowych. Ale efekt ochronny przed osteoporoz

ą

jest niewielki.

Preparaty stosowane w HTZ nie s

ą

zwykle zalecane jako leki pierwszego rzutu

13

w leczeniu osteoporozy, poniewa

ż

potencjalne ryzyko ich stosowania, przewy

ż

sza

w tym przypadku korzy

ś

ci.

•

HTZ nieco zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego, ale nie jest obecnie

zalecana tylko w zapobieganiu raka jelita grubego. Ponownie, ryzyko przewy

ż

sza

korzy

ś

ci.

Jakie s

ą

zagro

ż

enia zwi

ą

zane ze stosowaniem hormonalnej terapii zast

ę

pczej?

Opublikowane mi

ę

dzy 2002 i 2004 r. badania kobiet Health Initiative w USA i Million Women

Study w Wielkiej Brytanii wykazały obawy co do bezpiecze

ń

stwa stosowania HTZ. Dotyczyło

to szczególnie zwi

ę

kszonego ryzyka zachorowania na raka piersi, a tak

ż

e zwi

ę

kszonego

ryzyka chorób serca. Jednak wzrost ryzyka był bardzo mały w wi

ę

kszo

ś

ci przypadków.

Choroby zakrzepowo-zatorowe

Powstaj

ą

ce zakrzepy krwi mog

ą

powodowa

ć

zakrzepic

ę

ż

ył gł

ę

bokich (deep vein thrombosis

- DVT). W niektórych przypadkach skrzep mo

ż

e dotrze

ć

do płuc i spowodowa

ć

zator t

ę

tnicy

płucnej (pulmonary embolism - PE). Wspólnie DVT i PE s

ą

znane jako choroby zakrzepowo-

zatorowej. Ryzyko wydaje si

ę

by

ć

wy

ż

sze w przypadku ł

ą

czonej HTZ w porównaniu do HTZ

tylko z estrogenami, przy czym ma to miejsce w pierwszym roku stosowania terapii. Ryzyko
to wydaje si

ę

by

ć

nieco ni

ż

sze w przypadku korzystania z systemów transdermalnych ni

ż

tabletek przyjmowanych doustnie.
U kobiet w wieku 50-59 lat, w ci

ą

gu pi

ę

ciu lat:

•

Około 5 na 1000 kobiet nie stosuj

ą

cych HTZ jest nara

ż

onych na zakrzepic

ę

.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych HTZ tylko z estrogenami przez pi

ęć

lat, b

ę

d

ą

dodatkowe dwie, u których rozwinie si

ę

choroba zakrzepowa.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych ł

ą

czon

ą

HTZ przez okres pi

ę

ciu lat, b

ę

dzie

dodatkowych siedem kobiet, u których rozwinie si

ę

choroba zakrzepowa.

U kobiet w wieku 60-69, w ci

ą

gu pi

ę

ciu lat:

•

Około 8 na 1000 kobiet, nie stosuj

ą

cych HTZ jest nara

ż

onych na zakrzepic

ę

.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych HTZ tylko z estrogenami przez pi

ęć

lat, b

ę

d

ą

dodatkowe dwie, u których rozwinie si

ę

choroba zakrzepowa.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych ł

ą

czon

ą

HTZ przez okres pi

ę

ciu lat, b

ę

dzie

dodatkowych dziesi

ęć

kobiet, u których rozwinie si

ę

choroba zakrzepowa.

Pacjentka powinna zobaczy

ć

si

ę

z lekarzem, je

ś

li wyst

ą

pi zaczerwienienie, obrz

ę

k lub

bolesno

ść

nóg, lub duszno

ść

i / lub ostre bóle w klatce piersiowej!

Rak piersi

Istnieje niewielki wzrost ryzyka wyst

ą

pienia raka piersi u pacjentek stosuj

ą

cych HTZ, przy

czym pacjentki stosuj

ą

ce ł

ą

czon

ą

HTZ s

ą

bardziej nara

ż

one ni

ż

te stosuj

ą

ce tylko estrogeny.

Ryzyko to wzrasta przy bardzo długim stosowaniu HTZ. Po okresie pi

ę

ciu lat od zako

ń

czenia

terapii, ryzyko raka piersi jest na poziomie osoby, która nie stosowała takiej terapii.
U kobiet w wieku 50-59 lat:

•

Około 10 na 1000 kobiet, nie stosuj

ą

cych HTZ jest nara

ż

onych na rozwój raka piersi

w okresie pi

ę

ciu lat.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych HTZ tylko z estrogenami przez pi

ęć

lat, b

ę

d

ą

dodatkowe dwie, które zachoruj

ą

na raka piersi.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych ł

ą

czon

ą

HTZ przez okres pi

ę

ciu lat, b

ę

dzie

dodatkowych sze

ść

kobiet, które zachoruj

ą

na raka piersi.

14

•

Około 20 na 1000 kobiet nie stosuj

ą

cych HTZ jest nara

ż

onych na rozwój raka piersi w

okresie 10 lat.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych HTZ tylko z estrogenami przez 10 lat b

ę

dzie

dodatkowych sze

ść

kobiet, które zachoruj

ą

na raka piersi.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych ł

ą

czon

ą

HTZ przez 10 lat, b

ę

d

ą

dodatkowe 24

kobiety, które zachoruj

ą

na raka piersi.

U kobiet w wieku 60-69 lat:

•

Około 15 na 1000 kobiet nie stosuj

ą

cych HTZ jest nara

ż

onych na rozwój raka piersi w

okresie 5-letnim.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych HTZ tylko z estrogenami przez okres pi

ę

ciu lat, b

ę

d

ą

dodatkowe 3 kobiety, które zachoruj

ą

na raka piersi.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych ł

ą

czon

ą

HTZ przez okres pi

ę

ciu lat, b

ę

dzie

dodatkowych 9 kobiet, które zachoruj

ą

na raka piersi.

•

Około 30 na 1000 kobiet nie stosuj

ą

cych HTZ jest nara

ż

onych na rozwój raka piersi w

okresie 10 lat.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych HTZ tylko z estrogenami przez 10 lat, b

ę

dzie

dodatkowych 9 kobiet, które zachoruj

ą

na raka piersi.

•

W

ś

ród 1000 kobiet stosuj

ą

cych ł

ą

czon

ą

HTZ przez 10 lat b

ę

dzie dodatkowych 36

kobiet, które zachoruj

ą

na raka piersi.

Udar mózgu

Kilka wcze

ś

niejszych du

ż

ych bada

ń

, w tym te wymienione powy

ż

ej, wykazały,

ż

e istnieje

niewielki wzrost ryzyka wyst

ą

pienia udaru mózgu u kobiet przyjmuj

ą

cych zarówno HTZ tylko

z estrogenami jak i ł

ą

czon

ą

HTZ. Badania wykazały,

ż

e:

U kobiet w wieku 50-59 lat:

•

Około 4 na 1000 kobiet, które nie stosuj

ą

HTZ b

ę

dzie miało udar mózgu w ci

ą

gu 5 lat.

•

W

ś

ród 1000 kobiet, które stosuj

ą

HTZ tylko z estrogenami przez okres pi

ę

ciu lat,

b

ę

dzie jedna dodatkowa kobieta na 1000, która b

ę

dzie miała udar mózgu.

•

W

ś

ród 1000 kobiet, które stosuj

ą

ł

ą

czon

ą

HTZ w przeci

ą

gu pi

ę

ciu lat, b

ę

dzie jedna

dodatkowa kobieta na 1000, która b

ę

dzie miała udar mózgu.

U kobiet w wieku 60-69 lat:

•

Około 9 na 1000 kobiet, które nie stosuj

ą

HTZ b

ę

dzie miało udar mózgu w ci

ą

gu 5 lat.

•

W

ś

ród 1000 kobiet, które stosuj

ą

HTZ tylko z estrogenami przez okres pi

ę

ciu lat,

b

ę

d

ą

dodatkowe 3 kobiety na 1000, które b

ę

d

ą

miały udar mózgu.

•

W

ś

ród 1000 kobiet, które stosuj

ą

ł

ą

czon

ą

HTZ w przeci

ą

gu pi

ę

ciu lat, b

ę

d

ą

dodatkowe 3 kobiety na 1000, które b

ę

d

ą

miały udar mózgu.

Jednak badania opublikowane w czerwcu 2010 roku w British Medical Journal sugeruj

ą

,

ż

e u

kobiet stosuj

ą

cych HTZ w postaci plastrów zawieraj

ą

cych niskie dawki estrogenów mo

ż

e nie

wyst

ę

powa

ć

zwi

ę

kszone ryzyko udaru mózgu w porównaniu z kobietami, które HTZ nie

stosuj

ą

. W tym samym badaniu wykazano zwi

ę

kszone ryzyko wyst

ą

pienia udaru mózgu u

kobiet stosuj

ą

cych HTZ doustnie lub w postaci plastrów z wy

ż

sz

ą

dawk

ą

estrogenu(>50mcg)

w porównaniu z kobietami, które HTZ nie stosuj

ą

.

To było du

ż

e badanie, obejmuj

ą

ce ponad 850 tysi

ę

cy kobiet w Wielkiej Brytanii. Jednak

pomimo du

ż

ej liczby kobiet w badaniu, liczba kobiet, które miały wylew była niewielka, a

liczba kobiet, u których wyst

ą

pił udar w czasie stosowania HTZ jeszcze mniejsza. W zwi

ą

zku

z tym istnieje potrzeba pewnej ostro

ż

no

ś

ci w interpretacji wyników bada

ń

, poniewa

ż

statystyki staj

ą

si

ę

mniej wiarygodne dla mniejszej liczby badanych. W badaniu wzi

ę

to pod

uwag

ę

czynniki, które mog

ą

zwi

ę

kszy

ć

ryzyko udaru mózgu u kobiety, takie jak palenie

tytoniu, nadwaga, wysokie ci

ś

nienie krwi lub choroby serca. Jednak inne czynniki mog

ą

15

równie

ż

wchodzi

ć

w gr

ę

. Na przykład, czy kobiety stosuj

ą

ce HTZ w postaci plastrów z mał

ą

dawk

ą

estrogenów mogły stanowi

ć

grup

ę

bardziej dbaj

ą

cych o zdrowie kobiet, które

wykonywały wi

ę

cej

ć

wicze

ń

, zdrowiej si

ę

od

ż

ywiały itp. i dlatego udar rzadziej wyst

ę

pował w

tej grupie.
Podsumowuj

ą

c: rozwa

ż

aj

ą

c HTZ nale

ż

y wzi

ąć

pod uwag

ę

nowe badania, które wykazały,

ż

e

HTZ w postaci plastrów zawieraj

ą

cych niskie dawki estrogenów mo

ż

e by

ć

bezpieczniejsza z

punktu widzenia ryzyka udaru mózgu w porównaniu z tabletkami lub plastrami zawieraj

ą

cymi

wi

ę

ksze dawki estrogenów.

Choroba niedokrwienna serca

Jest zwykle przyczyn

ą

dusznicy bolesnej i zawału serca. Do tej pory badania wykazywały,

ż

e

HTZ tylko z estrogenami nie wydaje si

ę

zwi

ę

ksza

ć

ryzyka choroby wie

ń

cowej serca. Nowe

badania wykazały,

ż

e u kobiet rozpoczynaj

ą

cych HTZ ponad 10 lat po menopauzie, istnieje

niewielki wzrost ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Istnieje tylko kilka bada

ń

obejmuj

ą

cych młodsze kobiety, które rozpocz

ę

ły HTZ na wcze

ś

niejszym etapie. Jednak

niektóre z tych bada

ń

sugeruj

ą

,

ż

e te kobiety maj

ą

ni

ż

sze ryzyko chorób serca zwi

ą

zanych

ze stosowaniem HTZ w porównaniu do starszych kobiet i,

ż

e HTZ mo

ż

e nawet stanowi

ć

ochron

ę

.

Rak trzonu macicy

Istnieje zwi

ę

kszone ryzyko wyst

ą

pienia raka macicy z powodu estrogenów stosowanych w

ramach HTZ. Stosuj

ą

c HTZ zawieraj

ą

ce estrogen i progesteron, ryzyko to zmniejsza si

ę

znacz

ą

co. Jest to powód, dlaczego progestagen wł

ą

cza si

ę

w HTZ. Jednak zawsze nale

ż

y

skonsultowa

ć

si

ę

z lekarzem w przypadku jakiekolwiek nieprawidłowych krwawie

ń

z pochwy,

które pojawi

ą

si

ę

po rozpocz

ę

ciu HTZ, np. obfite krwawienia, nieregularne krwawienia lub

krwawienia po stosunku.
U pacjentek po całkowitej histerektomii, nale

ż

y stosowa

ć

HTZ zawieraj

ą

c

ą

wył

ą

cznie

estrogen.

Raka jajnika

Ryzyko rozwoju tego nowotworu jest nieco zwi

ę

kszone w przypadku stosowania HTZ tylko z

estrogenami lub ł

ą

czonej HTZ. Ryzyko to zmniejsza si

ę

po zaprzestaniu stosowania terapii.

Je

ś

li stosowanie HTZ tylko z estrogenami lub ł

ą

czonej HTZ trwa przez pi

ęć

lat lub mniej

ryzyko uwa

ż

a si

ę

za bardzo małe (mniej ni

ż

u jednej dodatkowej kobiety rozwinie si

ę

rak

jajnika na 1000 kobiet stosuj

ą

cych HTZ). Je

ż

eli HTZ b

ę

dzie stosowana przez 10 lat, b

ę

dzie

co najmniej 12 dodatkowych kobiet, które zachoruj

ą

na raka jajnika na 1000 kobiet

stosuj

ą

cych HTZ.

Demencja

Je

ś

li pacjentka zacznie stosowa

ć

HTZ po 65 roku

ż

ycia, uwa

ż

a si

ę

,

ż

e nie uchroni to jej

przed demencj

ą

. Ponadto HTZ mo

ż

e zwi

ę

ksza

ć

ryzyko demencji u kobiet w wieku powy

ż

ej

75 lat. HTZ nie jest zalecane w celu zapobiegania demencji.

Inne zagro

ż

enia

Istnieje małe ryzyko rozwoju powa

ż

nych chorób w wyniku stosowania HTZ. Ale uwaga:

ryzyko wyst

ą

pienia chorób wymienionych powy

ż

ej mo

ż

e zale

ż

e

ć

od kombinacji wielu

czynników, np. historii chorób w rodzinie, stylu

ż

ycia, palenia tytoniu, otyło

ś

ci, diety itp.

Mo

ż

na znacznie zmniejszy

ć

ryzyko chorób serca i udaru mózgu rzucaj

ą

c palenie tytoniu,

regularnie

ć

wicz

ą

c i utrzymuj

ą

c zdrow

ą

diet

ę

.

16

Czy s

ą

kobiety, które nie powinny przyjmowa

ć

hormonalnej terapii zast

ę

pczej?

Ryzyko stosowania HTZ przewy

ż

sza korzy

ś

ci w przypadku niektórych kobiet. HTZ nie

zaleca si

ę

w nast

ę

puj

ą

cych przypadkach:

•

Je

ś

li w przeszło

ś

ci wyst

ą

piły nowotwory endometrium, jajnika lub piersi.

•

Je

ś

li w rodzinie wyst

ę

powały choroby zakrzepowe (DVT lub PE) - lekarz mo

ż

e zaleci

ć

badanie krwi w celu oceny wszelkich problemów krzepni

ę

cia krwi.

•

Je

ś

li w rodzinie wyst

ę

powały ataki serca, dławica piersiowa lub udar mózgu.

•

Je

ś

li pacjentka ma niekontrolowane wysokie ci

ś

nienie krwi.

•

Je

ś

li pacjentka jest w ci

ąż

y.

•

Je

ś

li pacjentka ma ci

ęż

k

ą

chorob

ę

w

ą

troby.

•

Je

ś

li pacjentka ma nierozpoznane zgrubienie w piersi.

•

Je

ś

li pacjentka przyszła na wizyt

ę

z powodu nieprawidłowego krwawienia z pochwy.

Jakie s

ą

skutki uboczne podczas stosowania hormonalnej terapii zast

ę

pczej?

Skutki uboczne to problemy, które nie s

ą

powa

ż

ne, ale mog

ą

wyst

ą

pi

ć

u niektórych kobiet.

Maj

ą

tendencj

ę

do pojawiania si

ę

po przerwaniu leczenia, s

ą

rzadkie i mog

ą

obejmowa

ć

:

• W ci

ą

gu pierwszych kilku tygodni: nudno

ś

ci, dyskomfort piersi lub skurcze nóg.

• HTZ w postaci plastrów mo

ż

e powodowa

ć

podra

ż

nienia skóry.

• Niektóre kobiety maj

ą

cz

ę

stsze bóle głowy lub migreny.

• Sucho

ść

oczu jest równie

ż

uwa

ż

ane za bardziej powszechn

ą

u stosuj

ą

cych HTZ.

Zmiana preparatu na inn

ą

mark

ę

lub zmiana typu HTZ mo

ż

e pomóc wyeliminowa

ć

skutki

uboczne, poniewa

ż

ró

ż

ne estrogeny i progestageny s

ą

stosowane w preparatach ró

ż

nych

marek.

Zatrzymanie hormonalnej terapii zast

ę

pczej

Lekarz zazwyczaj zaleca regularne stosowanie preparatów HTZ, ale czasem mo

ż

e

sugerowa

ć

krótki okres przerwy w terapii, aby sprawdzi

ć

, czy jest nadal potrzebna, np. je

ś

li w

okresie dwóch lat stosowania terapii nie ma objawów.
Niektóre kobiety nie dostrzegaj

ą

ż

adnych objawów po nagłym przerwaniu HTZ, podczas gdy

u innych mo

ż

e wyst

ą

pi

ć

nawrót objawów, takich jak uderzenia gor

ą

ca i nocne poty. Te

zazwyczaj ust

ę

puj

ą

po kilku miesi

ą

cach. Niektórzy eksperci sugeruj

ą

,

ż

e HTZ nale

ż

y

stopniowo odstawia

ć

, a nie gwałtownie wstrzymywa

ć

.

Po zako

ń

czeniu HTZ pacjentka mo

ż

e w dalszym ci

ą

gu potrzebowa

ć

leczenia objawów

sucho

ś

ci pochwy. Mo

ż

esz równie

ż

potrzebowa

ć

prewencji osteoporozy, preparatami takimi

jak bisfosfoniany, preparaty wapnia i witaminy D

3

.

Inne wa

ż

ne informacje o hormonalnej terapii zast

ę

pczej

•

HTZ nie działa jak

ś

rodek antykoncepcyjny. Dlatego te

ż

, je

ś

li pacjentka nadal ma

okres po rozpocz

ę

ciu HTZ lub dopiero niedawno przestała mie

ć

, wci

ąż

powinna

u

ż

ywa

ć

antykoncepcji. Lekarz poinformuje, kiedy nie ma ju

ż

potrzeby stosowania

antykoncepcji. Ogólne zasady: antykoncepcja powinna by

ć

stosowana w celu

zapobiegania ci

ąż

y przez rok po ostatniej miesi

ą

czce u pacjentek powy

ż

ej 50 r.

ż

. lub

do dwóch lat od ostatniej miesi

ą

czki u pacjentek poni

ż

ej 50 r.

ż

..

•

W przypadku przyjmowania HTZ, pacjentka powinna mie

ć

regularne badania

kontrolne u lekarza, co umo

ż

liwia regularny bilans ryzyka i korzy

ś

ci stosowania HTZ,

poniewa

ż

mog

ą

one si

ę

zmienia

ć

w czasie. Po pewnym czasie lekarz mo

ż

e równie

ż

zaproponowa

ć

zatrzymanie HTZ, aby zobaczy

ć

, czy terapia jest nadal potrzebna.

17

•

Pacjentka musi równie

ż

zwraca

ć

uwag

ę

na wszelkie zmiany w obr

ę

bie piersi. Je

ś

li

wyst

ą

pi

ą

jakiekolwiek guzki lub problemy, którymi jest zaniepokojona, powinna

niezwłocznie skonsultowa

ć

si

ę

z lekarzem. Nale

ż

y równie

ż

wykonywa

ć

regularne

badania mammograficzne.

Co to jest tibolon?

Tibolon jest sztucznym hormonem, który mo

ż

e by

ć

stosowany jako alternatywa dla HTZ.

Wykazuje działanie estrogenne, gestagenne i androgenne.
• Skutecznie łagodzi nocne poty i uderzenia gor

ą

ca.

• Zmniejsza ryzyko osteoporozy.
• Mo

ż

e równie

ż

poprawi

ć

libido (pop

ę

d płciowy).

• Nieznacznie zwi

ę

ksza ryzyko udaru mózgu.

• Wi

ę

kszo

ść

bada

ń

wykazała niewielkie zwi

ę

kszenie ryzyka wyst

ą

pienia raka endometrium.

• Mo

ż

e nieznacznie zwi

ę

ksza

ć

ryzyko raka piersi. Badania wykazały równie

ż

,

ż

e tibolon

zwi

ę

ksza ryzyko nawrotu raka piersi u kobiet z rakiem piersi w wywiadzie.

U młodszych kobiet, ryzyko terapii tibolonem jest prawie takie samo jak przy HTZ.
Dla kobiet powy

ż

ej 60 r.

ż

., ryzyko zwi

ą

zane z przyjmowaniem tibolonu przewy

ż

sza korzy

ś

ci

ze wzgl

ę

du na zwi

ę

kszone ryzyko udaru mózgu.

Menopauza - alternatywy dla HTZ

Alternatywne dla HTZ sposoby łagodzenia uderze

ń

gor

ą

ca i nocnych potów

Lifestyle

Istniej

ą

pewne dowody,

ż

e kobiety s

ą

bardziej aktywne zwykle maj

ą

mniej objawów

klimakterium. Jednak nie wszystkie rodzaje aktywno

ś

ci prowadz

ą

do poprawy objawów.

Wymagaj

ą

ce du

ż

ego wysiłku

ć

wiczenia wykonywane tylko od czasu do czasu mog

ą

nawet

spowodowa

ć

nasilenie si

ę

objawów. Najlepsz

ą

form

ą

aktywno

ś

ci s

ą

regularn

ą

ć

wiczenia

aerobowe, takie jak regularne pływanie czy jogging.
Noszenie l

ż

ejsze ubra

ń

, spanie w chłodniejszym pomieszczeniu i redukowanie stresu mo

ż

e

zmniejszy

ć

liczb

ę

uderze

ń

gor

ą

ca. Niektóre kobiety zauwa

ż

aj

ą

,

ż

e pikantne potrawy, kofeina

(w herbacie, kawie, coli itp.), palenie papierosów i picie alkoholu mog

ą

spowodowa

ć

uderzenia gor

ą

ca. Unikanie tych rzeczy mo

ż

e pomóc w niektórych przypadkach.

SSRI i SNRI

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) s

ą

grup

ą

leków

przeciwdepresyjnych. S

ą

to: paroksetyna, fluoksetyna, citalopram i escitalopram. Kilka lat

temu zauwa

ż

ono,

ż

e kobiety po menopauzie stosuj

ą

ce te leki na depresj

ę

miały mniej

uderze

ń

gor

ą

ca. Od tego czasu badania potwierdziły,

ż

e kilka leków z grupy SSRI mo

ż

e

zatrzyma

ć

lub zmniejszy

ć

uderzenia gor

ą

ca u niektórych (ale nie u wszystkich) kobiet po

menopauzie, bez wzgl

ę

du na to, czy cierpi

ą

one na depresj

ę

czy nie.

Podobnie jest w przypadku antydepresantu o nazwie wenlafaksyna. Wykazano tu równie

ż

takie działanie.

Ś

ci

ś

le mówi

ą

c, wenlafaksyna jest klasyfikowany jako selektywny inhibitory

wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI).

Mechanizm działania SSRI i SNRI w przeciwdziałaniu uderzeniom gor

ą

ca nie jest znany.

SSRI lub SNRI powoduj

ą

zahamowanie uderze

ń

gor

ą

ca niemal natychmiast. 1-2 próby w

ci

ą

gu tygodnia zwykle wystarcza, aby okre

ś

li

ć

skuteczno

ść

działania w danym przypadku.

Je

ś

li objawy ust

ą

pi

ą

, wówczas lekarz mo

ż

e je przepisa

ć

. Główn

ą

wad

ą

tych leków jest to,

ż

e

mog

ą

one powodowa

ć

skutki uboczne u niektórych kobiet, takie jak nudno

ś

ci, zmniejszenie

libido i zmniejszenie reakcji seksualnej.

18

Klonidyna

Badania kliniczne wykazały,

ż

e mo

ż

na zmniejszy

ć

uderzenia gor

ą

ca u niektórych kobiet,

stosuj

ą

c klonidyn

ę

. Jednak

ż

e, cz

ę

sto powoduje on skutki uboczne, takie jak sucho

ść

w

ustach, senno

ść

, zawroty głowy i mdło

ś

ci. Dlatego nie jest powszechnie stosowana, ale je

ś

li

inne leki nie pomagaj

ą

- warto spróbowa

ć

. Klonidyna działa poprzez hamowanie uwalniania

noradrenaliny, która jest zaanga

ż

owana w proces pocenia si

ę

oraz wyst

ę

powanie

zaczerwienienia.

Gabapentyna

Gabapentyna jest lekiem zwykle stosowanym do kontroli napadów padaczkowych i w bólach.
Jednak badania wykazały,

ż

e łagodzi równie

ż

objawy menopauzy (uderzenia gor

ą

ca) u

niektórych kobiet. Potrzebne s

ą

dalsze badania, aby potwierdzi

ć

miejsce gabapentyny w

leczeniu menopauzy.

Uwaga: generalnie SSRI, SNR, i gabapentyna nie s

ą

rekomendowane w leczeniu objawów

menopauzy. Jednak wielu lekarzy cz

ę

sto przepisuje jeden z tych leków za zgod

ą

pacjenta,

aby sprawdzi

ć

, czy działa.

Uzupełniaj

ą

ce i alternatywne metody leczenia

Ze wzgl

ę

du na niedawne obawy o HTZ, niektóre kobiety uciakaj

ą

si

ę

do terapii

komplementarnej i alternatywnej.
W obrocie jest wiele OTC pochodzenia naturalnego przeciw objawom menopauzy:

•

pluskwica groniasta (Cimicifuga racemosa)

•

koniczyna czerwona (Trifolium pratense)

•

dong quai (Angelica sinensis)

•

olej z wiesiołka (Oenotherae oleum)

•

ż

e

ń

-sze

ń

(Panax ginseng)

•

soja (Glycine soja)

•

kava (Piper methysticum)

To,

ż

e produkt jest oznaczony jako "naturalny" nie oznacza,

ż

e jest on automatycznie

bezpieczny i wolne od substancji chemicznych potencjalnie szkodliwych.

Generalnie nie zaleca stosowania terapii komplementarnych, zwłaszcza bez porozumienia z
lekarzem. Przyczyny:

•

Brak przekonuj

ą

cych mechanizmów działa

ń

uznanych za dobre.

•

Mała kontrola nad jako

ś

ci

ą

dost

ę

pnych produktów, które mog

ą

si

ę

ró

ż

ni

ć

składem.

•

Niektóre z preparatów (zawieraj

ą

ce

ż

e

ń

-sze

ń

, pluskwic

ę

groniast

ą

i koniczyn

ę

) maj

ą

wła

ś

ciwo

ś

ci estrogenne i nie powinny by

ć

stosowane u kobiet, które nie mog

ą

przyjmowa

ć

estrogenów (np. kobiet z rakiem piersi).

•

Długoterminowe bezpiecze

ń

stwo (np. wpływ na piersi i błon

ę

ś

luzow

ą

macicy) nie

zostało okre

ś

lone.

•

Niektóre mog

ą

mie

ć

powa

ż

ne skutki uboczne np. ci

ęż

kie uszkodzenie w

ą

troby

odnotowano w przypadku z pluskwicy groniastej i kava. Kava została wycofana z
rynku z powodu troski o bezpiecze

ń

stwo (ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii).

•

Dong quai i niektóre gatunki koniczyny zawieraj

ą

kumaryny, które wchodz

ą

w

interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi (np. warfaryn

ą

).

19

Dowody z randomizowanych bada

ń

klinicznych,

ż

e alternatywne metody terapii objawów

menopauzy mog

ą

stanowi

ć

uzupełnienie lub maj

ą

takie same korzy

ś

ci jak hormonalna

terapia zast

ę

pcza (HTZ) s

ą

marne. Głównym problemem s

ą

interakcje z innymi lekami, w

konsekwencji nawet potencjalnie

ś

miertelne.

Alternatywne dla HTZ sposoby leczenia sucho

ś

ci pochwy

Pacjentki mog

ą

stosowa

ć

ż

ele nawil

ż

aj

ą

ce dost

ę

pne w aptece, które mog

ą

pomóc złagodzi

ć

sucho

ść

pochwy. Niektóre kobiety odczuwaj

ą

dyskomfort tylko podczas stosunku. W tej

sytuacji, wystarczy stosowa

ć

dopochwowo niewielkie ilo

ś

ci

ś

rodka nawil

ż

aj

ą

cego przed

stosunkiem i to ju

ż

zazwyczaj pomaga.

Uwaga: nale

ż

y pami

ę

ta

ć

,

ż

e s

ą

kremy zawieraj

ą

ce estrogeny łagodz

ą

ce objawy menopauzy,

s

ą

one form

ą

HTZ, ale o mniejszym ryzyku zagro

ż

e

ń

w porównaniu z tradycyjn

ą

HTZ.

Alternatywne dla HTZ sposoby zapobiegania osteoporozie

W przeszło

ś

ci HTZ czasem była stosowana jako metoda zapobiegawcza osteoporozie.

Wyniki najnowszych bada

ń

nad HTZ wykazały,

ż

e ochronne działanie HTZ na ko

ś

ci jest

naprawd

ę

bardzo małe.

Prawdopodobnie mo

ż

na zrobi

ć

wi

ę

cej, aby zapobiec osteoporozie przez:

•

Wykonywanie regularnych nieobci

ąż

aj

ą

cych

ć

wicze

ń

, takich jak szybki marsz,

aerobik, taniec, bieganie, itp. Dla osób starszych, regularnie spacery to dobry
pocz

ą

tek.

Ć

wiczenia pomagaj

ą

, poniewa

ż

naci

ą

ganie ko

ś

ci przez mi

ęś

nie przyczynia

si

ę

do pobudzania produkcji komórek ko

ś

ci i wzmacnia ko

ś

ci.

•

Dieta, która zawiera produkty bogate w wap

ń

i witamin

ę

D

3

. Spo

ż

ycie 1000 mg

wapnia dziennie zmniejsza ryzyko złama

ń

szyjki ko

ś

ci udowej. Najlepiej uzupełnia

ć

wap

ń

przez: picie litra mleka dziennie oraz jedzenie ok. 60 g twarogu, 125g jogurtu

lub 60 g sardynek. Biały chleb i wzbogacone w wap

ń

mleko sojowe s

ą

równie

ż

dobrym

ź

ródłem wapnia.

•

Przyjmowanie preparatów wapnia i / lub witaminy D

3

, je

ś

li w diecie nie s

ą

dostarczane odpowiednie ilo

ś

ci. Preparaty witaminy D

3

s

ą

zalecane dla wszystkich

osób w wieku powy

ż

ej 65 lat.

•

Rzucenie palenia.

•

Zmniejszanie spo

ż

ycia alkoholu.

•

W przypadku wyst

ą

pienia osteoporozy, istniej

ą

leki, które mog

ą

pomóc przywróci

ć

cz

ęść

utraconej masy kostnej i zapobiega

ć

dalszej utracie.

Leczenie innych objawów

W okresie menopauzy mog

ą

wyst

ą

pi

ć

ró

ż

ne inne objawy (depresja, l

ę

k, trudno

ś

ci w

zasypianiu, itp.). Jak wspomniałem wcze

ś

niej, nie s

ą

one bezpo

ś

rednio zwi

ą

zane z niskim

poziomem estrogenów. Je

ś

li którykolwiek z tych objawów utrzymuje si

ę

, wówczas najlepiej

skonsultowa

ć

to z lekarzem. Leczenie tych symptomów u kobiet przechodz

ą

cych

menopauz

ę

jest bardzo podobne do leczenia innych grup wiekowych. Istniej

ą

oddzielne

wytyczne dla ka

ż

dego z wy

ż

ej wymienionych problemów.

Brak po

żą

dania seksualnego po menopauzie

Istniej

ą

pewne dowody,

ż

e leczenie testosteronem (plastry i implanty) mo

ż

e przyczyni

ć

si

ę

do poprawy poziomu libido, który mo

ż

e zosta

ć

drastycznie obni

ż

ony po menopauzie. Zwykle

testosteron podawany jest w tym samym czasie co HTZ na bazie estrogenów. To dlatego,

ż

e

brak jest bada

ń

potwierdzaj

ą

cych bezpiecze

ń

stwo stosowania samego testosteronu.