tytu

ł: "Drenaż limfatyczny"

autor: Adam Zborowski

Od autora

Drena

ż limfatyczny jest jedną z metod leczenia fizykalnego. Zastosowanie

odpowiednich r

ękoczynów pozwala na usprawnienie krążenia limfy przeciwdziałając

powstawaniu chorób wywo

łanych jej zastojem, jak również likwidując jej obrzęki

zastoinowe, zapalne, onkotyczne i ch

łonne. Pozwala także na usprawnienie

przep

ływu limfy po przebytych chorobach zakaźnych i nowotworowych,

przyspieszaj

ąc powrót do zdrowia. Twórcą drenażu limfatycznego jest duński

lekarz Emil Vodder. Opracowana przez Voddera metoda masa

żu była efektem 25 lat

studiów i bada

ń klinicznych. Z zapisów historycznych dowiadujemy się, że na

d

ługo przed Vodderem układ limfatyczny był przedmiotem badań. Jednym z

najs

łynniejszych badaczy limfy był duński anatom Bartholin - autor rozprawy na

temat uk

ładu limfatycznego. W liście do króla Fryderyka III pisał "...Podobnie

jak dolina Nilu zostaje ka

żdego roku zalana wodą, która ją użyźnia i odprowadza

odpadki, organizm ludzki posiada przes

ączający go system...". Na początku

naszego stulecia amerykanin Harrison doprowadzi

ł do wzrostu tkanki nerwowej

poprzez od

świeżanie limfy. W 1912 r. Alexis Carrel otrzymał Nagrodę Nobla za

hodowl

ę żyjących komórek. W jego doświadczeniu komórki serca kurczęcia mogły

żyć, jeżeli tylko limfa była stale odnawiana. Carrel wykazał, że limfa, a raczej
jej przep

ływ warunkuje stan zdrowotny organizmu, że komórki przez odnawianie

limfy mog

ą żyć bardzo długo i że zastoje limfy powodują degenerację i śmierć

komórek. Vodder w swojej pracy styka

ł się z zaburzeniami gospodarki wodnej w

mi

ęśniach, ze zmianami skórnymi, z zaburzeniami w wydzielaniu błon śluzowych,

zapaleniami zatok i in. Zastosowanie drena

żu limfatycznego w tych schorzeniach

bardzo szybko prowadzi

ło do poprawy stanu zdrowia i w większości przypadków

trwa

łego wyleczenia. Opublikowany w 1934 roku przez Voddera drenaż limfatyczny

bardzo szybko zyska

ł uznanie i stosowany jest do dnia dzisiejszego zarówno jako

masa

ż ogólny, jak i metoda pielęgnacji twarzy. W ostatnich latach drenaż

limfatyczny prze

żywa swój renesans. Obecnie jest jednym z najczęściej

wykonywanych zabiegów masa

żu, szczególnie w Europie Zachodniej. To wielkie

zainteresowanie drena

żem spowodowało powstanie wielu technik i sposobów

post

ępowania, jednak sam mechanizm oddziaływania na układ limfatyczny pozostaje

nie zmieniony. Z przykro

ścią należy stwierdzić, że na polskim rynku księgarskim

nie by

ło i nadal nie ma pozycji, które omawiałyby drenaż limfatyczny. Stąd też

wszystkie informacje dotycz

ące masażu zawarte w tej książce są efektem moich

wieloletnich do

świadczeń jako masażysty i nauczyciela masażu oraz moich

kontaktów z masa

żystami pracującymi od wielu lat w krajach zachodnich, zwłaszcza

na terenie Niemiec.

Adam Zborowski

A. Cz

ęść teoretyczna

I. Podstawy anatomiczne i fizjologiczne drena

żu limfatycznego

Oprócz uk

ładu naczyń krwionośnych w organiźmie ludzkim występuje drugi układ

naczy

ń. Jest to układ naczyń chłonnych, czyli limfatycznych. Według dzisiejszych

pogl

ądów do układu chłonnego zaliczamy: - naczynia chłonne włosowate,

- odprowadzaj

ące naczynia chłonne zbiorcze,

- wielkie pnie limfatyczne,
- w

ęzły chłonne.

Dawniej jako narz

ądy regeneracyjne do układu chłonnego zaliczano również

migda

łki, grasicę, śledzionę i szpik kostny. Jako twory paralimfatyczne do

uk

ładu chłonnego zaliczane były również jamy surowicze: osierdzia, opłucnej,

otrzewnej i moszny oraz jamy o

środkowego układu nerwowego (jama podtwardówkowa i

podpaj

ęczynówkowa, komory mózgowia i kanał środkowy rdzenia kręgowego) jak

równie

ż przestrzenie oka i ucha wypełnione płynem surowiczym. Powyższe jamy nie

łączą się jednak bezpośrednio z układem chłonnym i zgodnie z dzisiejszymi
pogl

ądami nie są jego częścią, mimo że zawierają płyn podobny do chłonki. W

uk

ładzie limfatycznym krąży płyn zwany limfą lub chłonką. W odróżnieniu od krwi

ch

łonka jest zasadniczo bezbarwna. Zarówno krew, jak i chłonka zawierają komórki

zawieszone w p

łynie wypełniającym naczynia. Wszystkie ciałka chłonki utraciły

zdolno

ść podziału. Mają również ograniczony okres życia i dlatego muszą być

ci

ągle zastępowane przez nowo wytworzone. Ze składników morfatycznych w chłonce

wyst

ępuje tylko jeden rodzaj krwinek, limfocyty, czyli bezziarniste krwinki

bia

łe, które stanowią około 25% wszystkich krwinek białych. Powstają one

bezpo

średnio w układzie chłonnym. Ponieważ chłonka uchodzi do układu

krwiono

śnego, więc limfocyty znajdują się zarówno w chłonce, jak i we krwi.

Limfocyty, podobnie jak wiele komórek organizmu ludzkiego, posiadaj

ą zdolność

pe

łzania. Zjawisko to jest niezbędnym warunkiem naszego przeżycia. Bez tego

zjawiska nie goi

łyby się rany, krew by nie krzepła, a ciała odpornościowe nie

mog

łyby zwalczać infekcji. Zjawisku pełzania towarzyszą zmiany fizyczne w

komórce. Przej

ście komórki ze stanu spoczynku w stan pełzania określa się jako

przej

ście z zolu w żel. Zaobserwowanie tych zmian pomogło w wyodrębnieniu

molekularnych sk

ładników komórki. Niestety, zjawisko to przyczynia się również

do powstawania pewnych procesów chorobowych, a szczególnie odpowiada za
rozprzestrzenianie si

ę chorób zakaźnych, płytek arteriosklerotycznych i komórek

nowotworowych. Wskutek pe

łzania duża część limfocytów wywędrowuje do tkanek,

zw

łaszcza tam gdzie toczą się przewlekłe procesy zapalne. Osocze chłonki jest

znacznie ubo

ższe od osocza krwi. Posiada ono mniejszą ilość ciał białkowych i

w

ęglowodanów, natomiast bogatsze jest w tłuszcze. Naczynia chłonne jelit

prowadz

ą bowiem wchłonięte w czasie trawienia tłuszcze w postaci mętnej,

mlecznej zawiesiny zwanej mleczem. Ca

ła ilość chłonki, która w ciągu doby

odp

ływa do krwi, wynosi 1 do 2ż7şlitrów, przy czym w stanach zapalnych

wytwarzanie si

ę chłonki znacznie wzrasta.

1. Narz

ądy chłonne

Limfocyty powstaj

ą w tkance wszystkich narządów chłonnych. Narządy chłonne

zbudowane s

ą z tkanki siateczkowatej, której oczka prawie wyłącznie wypełnione

s

ą limfocytami. Rozbudowa tkanki chłonnej w narządy chłonne osiąga różny stopień

organizacji. Do najni

ższych postaci zaliczyć można skupienia limfocytów, które

wyst

ępują przeważnie w błonach śluzowych. Twory te mogą wytwarzać chłonne grudki

wtórne. S

ą to koncentryczne zagęszczenia tkanki chłonnej. Grudki wtórne nie są

tworami sta

łymi i nie są związane z określonym miejscem, lecz powstają w

przebiegu przewlek

łych stanów zapalnych, po czym znikają i powstają na nowo w

innym miejscu. Do ni

ższych postaci narządów chłonnych zaliczyć można: plamy

mleczne, grudki samotne, grudki skupione i migda

łki. Plamy mleczne są to białawe

obszary przypominaj

ące plamy rozlanego mleka. Występują one w sieci większej i

mniejszej (wi

ęzadle wątrobowo-dwunastniczym). Są to skupienia limfocytów

zawieszone w tkance siateczkowatej, obficie zaopatrzone w naczynia krwiono

śne.

Nie s

ą to twory stałe. Jeżeli limfocyty wywędrują z nich, mogą wypełniać się

t

łuszczem i przekształcać w komórki tłuszczowe, a po zaniku tłuszczu z tworu

t

łuszczowego na nowo może powstać plama mleczna. Znaczenie plam mlecznych polega

na obronie organizmu przed bakteriami i ich toksynami. Grudki ch

łonne samotne są

to ma

łe nagromadzenia tkanki limfatycznej. W środku grudki limfocyty są

rozmieszczone rzadziej, za

ś na obwodzie gęściej, co sprawia, że w środku widać

pola ja

śniejsze, zwane ogniskami rozmnażania albo reakcji. Grudki chłonne

skupione s

ą nagromadzeniem grudek samotnych ułożonych bardzo gęsto koło siebie.

Zarówno nad grudkami samotnymi, jak i skupionymi nab

łonek błony śluzowej nie

posiada

żadnych przerw. Naczynia krwionośne rozgałęziają się silnie dookoła

grudek i wysy

łają do ich wnętrza delikatne naczynia włosowate. Naczynia chłonne

nie wchodz

ą do środka grudek, rozgałęziają się jednak bardzo obficie na ich

powierzchni, tworz

ąc zatokowate rozszerzenia i otaczając grudki dookoła.

Migda

łki stanowią odmienną postać tkanki limfatycznej. Są zbudowane podobnie jak

grudki ch

łonne skupione. Różnią się tym, że naczynia limfatyczne nie dochodzą do

nich tak blisko do poszczególnych grudek, jak w grudkach skupionych. Do wy

ższych

postaci narz

ądów chłonnych zaliczamy węzły chłonne. Są to narządy zamknięte,

otoczone torebk

ą i włączone w przebieg naczyń chłonnych. Chłonka wpływa do nich

przez naczynia doprowadzaj

ące, przepływa przez tkankę siateczkowatą, porywa

wytworzone limfocyty oraz zostaje przecedzona i odp

ływa z węzłów przez naczynia

odprowadzaj

ące. Kształt węzłów chłonnych jest bardzo różny: okrągławy,

sp

łaszczony, nerkowaty, owalny lub w kształcie ziarna fasoli. Z jednej strony

znajduje si

ę wgłębienie zwane wnęką. Barwa węzła jest zależna od jego czynności,

stopnia ukrwienia i jego po

łożenia. Węzły położone przy wnęce płuca często mają

granatowo-stalowe zabarwienie wywo

łane zawartością pyłu węglowego. Węzły

po

łożone w krezce, w związku z przepływem przez nie chłonki obfitującej w

t

łuszcze, mają zabarwienie mleczne. Węzły położone w pobliżu śledziony i wątroby

maj

ą zabarwienie brązowe z powodu obecności barwnika krwi. Wielkość węzłów

ch

łonnych waha się w granicach od mikroskopowej do około 3ż7şcm średnicy.

Uk

ładają się one w grupy od 2 do 15, chociaż mogą występować również pojedynczo.

Ka

żdy narząd i każda część ciała wysyłają w swoją chłonkę do jednej lub kilku

grup w

ęzłów. Węzły przynależne do jednego narządu lub jednej części ciała

nazywamy w

ęzłami regionalnymi. Węzły chłonne objęte są łącznotkankową torebką,

od której odchodz

ą do wewnątrz beleczki. Tworzą one gruby zrąb węzła, natomiast

siateczka tkanki siateczkowatej wytwarza delikatny zr

ąb położony obok

pierwszego. Cz

ęść obwodową, czyli korę narządu, tworzą grudki chłonne. Część

środkową - czyli rdzeń - tworzą limfocyty skupione w bardziej luźne pasma
rdzeniowe. Na obwodzie narz

ądu bezpośrednio pod torebką tkankę chłonną obejmuje

tak zwana zatoka brze

żna, od niej zaś w kierunku wnęki biegną zatoki pośrednie.

Do zatoki brze

żnej dochodzą naczynia chłonne doprowadzające, zaś z wnęki

wyprowadzaj

ą limfę znacznie mniej liczne, ale grubsze naczynia chłonne

odprowadzaj

ące.

Do narz

ądów chłonnych najwyższego rzędu należy zaliczyć białą miazgę śledziony i

grasic

ę. Śledziona jest narządem nieparzystym utworzonym z tkanki

siateczkowatej, po

łożonym w jamie brzusznej. O ile węzły chłonne są włączone do

uk

ładu chłonnego, to śledziona, mimo podobnej budowy, włączona jest do układu

krwiono

śnego. Znaczenie śledziony jest wielorakie:

- jest magazynem krwi, który wy

łącza pewną ilość ciałek z krwioobiegu i dopiero

przy wzmo

żonym zapotrzebowaniu na tlen oddaje je z powrotem; - jest narządem

rozk

ładu niektórych krwinek, zwłaszcza erytrocytów; - wytwarza limfocyty i

oddaje je do krwi; - wytwarza pewne substancje wzmagaj

ące funkcję ochronną

ustroju i jego odporno

ść. Grasica składa się z dwóch płatów: prawego i lewego,

najcz

ęściej asymetrycznych. Leży ona pośrodkowo poniżej gruczołu tarczowego i do

przodu od tchawicy. Kszta

łt i wielkość grasicy są osobniczo bardzo zmienne. W

pe

łni rozwoju jest ona tylko w wieku dziecięcym. Wzrasta do 2-3 roku życia i tę

wielko

ść zachowuje do okresu pokwitania. W miarę starzenia się organizmu miąższ

grasicy stopniowo zanika na rzecz tkanki t

łuszczowej. W wieku 21-25 lat oba

sk

ładniki są mniej więcej tej samej wagi. Później następuje coraz większy

przyrost tkanki t

łuszczowej. Grasica różni się od innych narządów chłonnych

istnieniem tzw. bariery immunologicznej. Jest ona narz

ądem chłonnym nadrzędnym.

Wszystkie narz

ądy chłonne są przez nią kierowane. W okresie zarodkowym limfocyty

produkowane w szpiku kostnym dostaj

ą się do grasicy, gdzie "uczą się"

rozpoznawania obcych tkanek, a nast

ępnie wywędrowują do innych narządów

ch

łonnych, które dopiero w życiu pozapłodowym przejmują funkcję wytwarzania tych

cia

łek. Znaczenie narządów chłonnych polega przede wszystkim na wytwarzaniu

limfocytów. Równocze

śnie spełniają one rolę filtrów dla przesączających się

przez ich tkank

ę soków tkankowych i chłonki. Można powiedzieć, że narządy

ch

łonne są ochroną "środowiska wewnętrznego" ustroju przed wpływami zewnętrznymi

(zaka

żenie), regulują stosunek organizmu do otoczenia, a zwłaszcza chronią jego

sk

ład humoralny. U dorosłego człowieka wszystkie narządy chłonne podobnie jak

grasica ulegaj

ą redukcji, która zwiększa się z wiekiem. Limfocyty, bardzo liczne

we krwi i ch

łonce w wieku dziecięcym, w miarę starzenia się organizmu stają się

coraz mniej liczne i w cz

ęści narządów chłonnych zanikają prawie zupełnie.

O

środki reakcji wytwarzają się znacznie rzadziej, a w starszym wieku w ogóle

przestaj

ą powstawać. To samo dzieje się w czasie długotrwałych chorób

wyniszczaj

ących organizm. U człowieka zdolność regeneracyjna przejawia się

bardzo s

łabo i zwykle prowadzi do utworzenia tkanki bliznowatej. Po całkowitym

usuni

ęciu węzła wytwarzanie się nowej tkanki chłonnej nie jest możliwe.

Regeneracja mo

że nastąpić tylko z pozostałych szczątków.

2. Drogi ch

łonki

Naczynia ch

łonne włosowate

Podobnie jak naczynia w

łosowate krwionośne, naczynia włosowate chłonne zbudowane

s

ą ze śródbłonka, bardzo cienkiej błony podstawowej oraz włókien kratkowych.

Naczynia ch

łonne włosowate, z reguły szersze i mniej regularne niż naczynia

w

łosowate krwionośne, tworzą zamknięte cewy nie wyposażone w zastawki.

Rozpoczynaj

ą się ślepymi uchyłkami i dalej, licznie zespalając się z sobą,

tworz

ą sieć naczyń włosowatych, które z kolei przechodzą w większe, właściwe

naczynia zbiorcze odprowadzaj

ące, również tworząc obfite sieci. Liczne

zespolenia wyst

ępują nawet między dużymi naczyniami i właściwość ta, znacznie

silniej rozwini

ęta niż w układzie żylnym, ma duże znaczenie czynnościowe,

zw

łaszcza w patologii (zamknięcie naczyń chłonnych, zakażenie, szerzenie się

nowotworów itp.). Kolejn

ą cechą charakterystyczną naczyń chłonnych włosowatych

jest ich ogromna elastyczno

ść. Mogą poszerzać się nawet trzykrotnie. Naczynia

ch

łonne włosowate występują prawie w każdym narządzie i w każdej tkance, która

posiada sie

ć naczyń włosowatych krwionośnych. Wyjątek stanowią: - łożysko,

- mózgowie,
- rdze

ń kręgowy,

które mimo obfitego ukrwienia nie posiadaj

ą naczyń chłonnych. Tak więc naczynia

ch

łonne włosowate nie występują: - w warstwie nabłonkowej skóry i błon

śluzowych,
- w tkance chrz

ęstnej,

- w twardówce, rogówce i ciele szklistym oka.

Naczynia ch

łonne zbiorcze

Zbiorczymi naczyniami ch

łonnymi nazywamy delikatne cewki, w których chłonka

przez w

ęzły chłonne odprowadzana jest do wielkich pni i wreszcie do układu

żylnego. Naczynia chłonne są bardzo cienkie, a ponieważ prawie nie przyjmują
ga

łęzi bocznych, zachowują swą grubość na całym przebiegu aż do węzła chłonnego.

O ile naczynia w

łosowate chłonne są grubsze od naczyń włosowatych krwionośnych,

o tyle naczynia zbiorcze limfatyczne s

ą o wiele cieńsze od odpowiednich naczyń

krwiono

śnych. W ścianie małych naczyń chłonnych wychodzących z sieci włosowatej

oprócz

śródbłonka występują już włókna sprężyste i klejodajne oraz pojedyncze

komórki mi

ęśniowe gładkie. Naczynia te są wyposażone w zastawki. W naczyniach

wi

ększych można wyróżnić budowę trójwarstwową. Średnie i wielkie naczynia

ch

łonne mają budowę podobną do budowy żyły średniej wielkości z licznymi

okr

ężnie i skośnie biegnącymi pasmami mięśniówki gładkiej. Liczba naczyń

w

łosowatych uchodzących do jednego na czynia zbiorczego jest różna i waha się od

2 do 9. Wewn

ątrz narządów naczynia łączą się w sieci. Z poszczególnych narządów

ch

łonka zwykle odpływa nie jednym, lecz kilkoma naczyniami biegnącymi wzdłuż

naczy

ń krwionośnych do regionalnych węzłów chłonnych. Naczynia wychodzące z

jednego narz

ądu kierują się do różnych węzłów chłonnych. Naczynia wychodzące z

jednego narz

ądu kierują się do różnych węzłów. Na drodze do przewodu piersiowego

i naczy

ń żylnych chłonka z narządów wewnętrznych przepływa przynajmniej przez

jeden, a najcz

ęściej przez osiem do dziesięciu węzłów. Wyjątek stanowią naczynia

ch

łonne wątroby, przełyku, tarczycy, serca i nadnerczy, które mogą uchodzić

bezpo

średnio do przewodu piersiowego, omijając węzły chłonne. W przeciwieństwie

do naczy

ń krwionośnych naczynia chłonne nie rozgałęziają się. Większe naczynia

ch

łonne powstają nie ze zlania się kilku mniejszych jak w układzie żylnym, lecz

dlatego

że węzły chłonne przyjmują liczne naczynia doprowadzające, natomiast

oddaj

ą nieliczne, ale większe odprowadzające. W związku z tym mimo licznych

zespole

ń grubość naczynia nie zmienia się. Przebieg większych naczyń chłonnych

jest zbli

żony do przebiegu żył. Wyróżniamy naczynia chłonne powierzchowne

(skórne) oraz naczynia ch

łonne głębokie (odpowięziowe). Pierwsze przebiegają w

tkance t

łuszczowej podskórnej i w stanach zapalnych widoczne są w postaci

czerwonych pr

ęg. Drugie - naczynia chłonne głębokie - biegną z obwodowymi

t

ętnicami i odpowiadają żyłom towarzyszącym. Zespolenia naczyń chłonnych nie

tylko tworz

ą naczynia poszczególnych narządów, ale również łączą ze sobą

naczynia ch

łonne obu połów ciała. Zastawki występujące w naczyniach chłonnych są

znacznie liczniejsze ni

ż zastawki żylne. Zastawki te, układając się w

regularnych odleg

łościach, nadają specyficzny kształt naczyniom chłonnym. Jeżeli

s

ą one wypełnione chłonką, przypominają różaniec. Zastawki umożliwiają przepływ

ch

łonki w kierunku dośrodkowym i zapobiegają cofaniu się limfy. Jeżeli w

warunkach chorobowych na skutek zastoju limfy naczynia silnie si

ę rozszerzają,

dochodzi do nieszczelno

ści zastawek, co sprzyja cofaniu się limfy. Naczynia

ch

łonne, podobnie jak krwionośne, mają własne naczynia zaopatrzeniowe. Małym

naczyniom towarzyszy jedno naczynie w

łosowate krwionośne; większym - dwa, które

zespalaj

ą się ze sobą i tworzą wokół naczynia chłonnego gęstą siatkę. Większe

naczynia ch

łonne, oprócz naczyń włosowatych krwionośnych, mają również małą

żyłkę. Również przewód piersiowy ma swoje naczynia krwionośne i własne
unerwienie. Nerwy dochodz

ące do brzusznej części przewodu piersiowego pochodzą z

nerwu b

łędnego oraz ze splotu aortowego brzusznego. Wzdłuż całego przebiegu

posiada on równie

ż sieć nerwową okołonaczyniową, zawierającą drobne zwoje. W

cz

ęści piersiowej przewodu w sieci tej biegną włókna układu autonomicznego, jak

równie

ż gałązki nerwów międzyżebrowych. W ścianie przewodu piersiowego oraz w

ścianie większych pni chłonnych rozróżnia się cztery sploty nerwowe:
przydankowy, nadmi

ęśniowy, wewnątrzmięśniowy i podśródbłonkowy. W błonie

zewn

ętrznej i środkowej leżą zakończenia czuciowe; błona środkowa oprócz nich ma

tak

że zakończenia ruchowe. Na prąd chłonki decydujący wpływ mają te same

czynniki, które wp

ływają na powrót żylny krwi do serca.

G

łówne pnie chłonne

Pie

ń chłonny, przeważnie krótki, poprzedzony jest nieraz splotem. Dzieje się tak

dlatego,

że naczynia odprowadzające jednego węzła mogą uchodzić nie tylko do

nast

ępnego, lecz do dwóch lub nawet większej ilości węzłów. Wytwarza się w ten

sposób uk

ład naczyń podobnych do splotu. Do głównych pni splotu zaliczamy: -

Pnie l

ędźwiowe. Pnie lędźwiowe prawy i lewy wychodzą ze splotów lędźwiowych,

które przechodz

ą wzdłuż aorty brzusznej i żyły głównej dolnej ku górze. Pnie

l

ędźwiowe łączą się ze sobą, wytwarzając zbiornik mleczu. Odbierają one chłonkę

z ko

ńczyn dolnych, ze ściany i narządów miednicy, z parzystych narządów jamy

brzusznej i cz

ęściowo ze ściany brzucha. Grubość pnia lędźwiowego, podobnie jak

innych pni ch

łonnych, wynosi około 2ż7şmm. - Pnie jelitowe. Pnie jelitowe

powstaj

ą z bardzo obfitego splotu trzewnego znajdującego się w otoczeniu tętnicy

krezkowej i t

ętniczego pnia trzewnego. Splot trzewny utworzony jest przez

naczynia ch

łonne nieparzystych narządów jamy brzusznej i naczyń odprowadzających

biegn

ących w krezkach jelit.

- Pnie

śródpiersiowe. W śródpiersiu powstają dwa pnie chłonne po stronie prawej

i dwa po stronie lewej. Z naczy

ń odprowadzających, wychodzących z węzłów

śródpiersiowych przednich, powstaje krótki pień śródpiersiowy przedni, zwany
równie

ż pniem oskrzelowo-śródpiersiowym przednim. Kieruje się on do przodu od

żyły podobojczykowej i uchodzi do kąta żylnego. Z naczyń odprowadzających
śródpiersiowych tylnych powstaje pień śródpiersiowy tylny, zwany także pniem
oskrzelowo-

śródpiersiowym tylnym. Po stronie prawej uchodzi do kąta żylnego

prawego lub do przewodu ch

łonnego prawego. Po stronie lewej uchodzi przeważnie

do przewodu piersiowego. - Pnie podobojczykowe. Odprowadzaj

ą limfę z bocznej

okolicy szyi, z przednio-bocznej

ściany klatki piersiowej i z kończyny górnej.

Po stronie lewej uchodzi przewa

żnie do przewodu piersiowego, po stronie prawej

albo bezpo

średnio do kąta żylnego, albo do przewodu chłonnego prawego. - Pnie

szyjne. Powstaj

ą w połączeniu dolnych głębokich węzłów szyjnych. Biegną wzdłuż

bocznego obwodu

żyły szyjnej wewnętrznej i uchodzą do kątów żylnych. Długość ich

nie przekracza 20

ż7şmm, są one wyposażone w parę domykalnych zastawek. Pnie

szyjne odprowadzaj

ą chłonkę z głowy i szyi. - Przewód chłonny prawy. Pień

podobojczykowy prawy, pie

ń szyjny prawy oraz prawe pnie śródpiersiowe tworzą w

okolicy prawego k

ąta żylnego przewód chłonny prawy. Długość przewodu piersiowego

prawego nie przekracza zwykle 1,5

ż7şcm. Wlewa się do niego chłonka z prawej

ko

ńczyny górnej, z prawej połowy głowy i szyi oraz z prawej połowy klatki

piersiowej. Zbiera ch

łonkę z 25% ciała i wlewa do prawego kąta żylnego.

- Przewód piersiowy. Jest najwi

ększym pniem chłonnym. Jego długość wynosi 38-

45

ż7şcm, szerokość 2-4ż7şmm. Powstaje z połączenia obu pni lędźwiowych przy

rozworze aortowym na zmiennym poziomie od 12. kr

ęgu piersiowego do 2. a nawet 3.

kr

ęgu lędźwiowego. Bańkowato poszerzone miejsce połączenia nosi nazwę zbiornika

mleczu. Przewód piersiowy zbiera ch

łonkę z 75% ciała, a więc z obu kończyn

dolnych, wszystkich narz

ądów jamy brzusznej i miednicy, z całej ściany brzucha,

z lewej po

łowy klatki piersiowej, lewej kończyny górnej, lewej połowy szyi i

g

łowy.

3. Naczynia i w

ęzły chłonne głowy i szyi

Wi

ększość limfy głowy i szyi obustronnie dopływa do węzłów chłonnych szyjnych

g

łębokich, układając się wzdłuż powrózka naczyniowo-nerwowego szyi i dalej do

pnia ch

łonnego szyjnego. Tylko niewielka ilość chłonki dochodzi do węzłów

nadobojczykowych i dalej cz

ęściowo do pnia podobojczykowego, częściowo do pnia

szyjnego. Obydwie drogi odprowadzaj

ą chłonkę za pośrednictwem regionalnych grup

w

ęzłów.

Naczynia i w

ęzły chłonne głowy

- W

ęzły potyliczne. W liczbie 2 - 3 usytuowane są na kresie karkowej górnej. Do

w

ęzłów tych dochodzą naczynia doprowadzające z okolicy potylicznej i z górnej

cz

ęści karku. Naczynia odprowadzające zdążają do głębokich węzłów szyjnych

górnych. Tylko cz

ęść chłonki kieruje się do węzłów szyjnych powierzchownych i

dalej do w

ęzłów nadobojczykowych lub do górnych węzłów szyjnych głębokich.

- W

ęzły zamałżowinowe. Leżą ku tyłowi od małżowiny usznej, na ścięgnie mięśnia

mostkowo-obojczykowo-sutkowego w liczbie 1 - 3. Naczynia doprowadzaj

ące prowadzą

ch

łonkę z przyśrodkowej powierzchni małżowiny usznej, z ucha środkowego i z

komórek sutkowych oraz z tylnej cz

ęści okolicy skroniowej. Naczynia

odprowadzaj

ące uchodzą tak, jak poprzednie. - Węzły przyusznicze. Leżą w komorze

ślinianki przyusznej do przodu od małżowiny usznej. Układają się w dwóch
warstwach. W

ęzły powierzchowne leżą na śliniance przyusznej, głębokie - wewnątrz

gruczo

łu. Przyjmują chłonkę z bocznej części powiek i spojówek oka, z nosa

zewn

ętrznego, ślinianki przyusznej, z przewodu słuchowego zewnętrznego i bocznej

powierzchni ma

łżowiny usznej oraz ze środkowej i przedniej części okolicy

skroniowej. Naczynia odprowadzaj

ące uchodzą głównie do górnej grupy węzłów

szyjnych g

łębokich. Nieliczne mogą wpadać do węzłów szyjnych powierzchownych, a

nawet do tylnych w

ęzłów podżuchwowych.

- W

ęzły policzkowe. Leżą przyśrodkowo od żuchwy na powięzi mięśnia policzkowego.

Cz

ęsto włączone są w naczynia doprowadzające węzłów podżuchwowych. Przyjmują

ch

łonkę częściowo z twarzy, oczodołu, jamy nosowej, z dołu podskroniowego,

górnej cz

ęści gardła i podniebienia. Naczynia odprowadzające uchodzą do tylnych

w

ęzłów chłonnych podżuchwowych oraz do górnych węzłów szyjnych głębokich.

Naczynia i w

ęzły chłonne szyi

Wyró

żniamy trzy grupy węzłów chłonnych szyi.

W

ęzły szyjne przednie

Zalicza si

ę tu węzły lub grupy węzłów, które przesączają chłonkę węzłów

po

łożonych na dnie jamy ustnej (podżuchwowe, podbródkowe), na krtani (węzły

podgnykowe i w

ęzeł przedkrtaniowy), na tchawicy i przełyku (węzły przedtchawicze

i przytchawicze) oraz w

ęzły przedniej okolicy szyi (węzły nadmostkowe).

- W

ęzły chłonne podżuchwowe. Leżą w trójkącie podżuchwowym na torebce gruczołu

pod

żuchwowego wzdłuż brzegu żuchwy. Zwykle jest ich 3 - 8 i dzielą się na cztery

grupy: przedni

ą, środkową, tylną i grupę węzłów przyżuchwowych. Węzły

pod

żuchwowe zbierają limfę z warg, nosa zewnętrznego i jamy nosowej, policzków,

przy

środkowych części powiek, zębów, dziąseł, języka i dna jamy ustnej.

Wszystkie w

ęzły chłonne podżuchwowe są ze sobą połączone naczyniami zespolonymi.

W d

łużej trwających procesach chorobowych należy oczekiwać, że nie tylko

najbli

ższe przynależne węzły będą zajęte, ale, poprzez te połączenia, wszystkie

cz

łony łańcucha podżuchwowego. Zespolenia takie występują również pomiędzy tylną

grup

ą węzłów podżuchwowych a węzłami przyuszniczymi tworząc tzw. pasmo kątowe,

biegn

ące wzdłuż tylnego brzegu kąta żuchwy. Tą drogą procesy chorobowe mogą

wnika

ć do komory ślinianki przyusznej. Naczynia odprowadzające tych węzłów

uchodz

ą do węzłów szyjnych głębokich.

- W

ęzły chłonne podbródkowe. Leżą w okolicy podbródkowej przykryte mięśniem

szerokim szyi. Przewa

żnie występują w liczbie 2 - 3, chociaż może ich być nawet

osiem. Im jest ich wi

ęcej, tym są mniejsze. Zwykle rozróżnia się węzły przednie

i tylne. Zasi

ęg węzłów podbródkowych, oprócz okolicy podbródkowej, obejmuje

bródk

ę, część środkową wargi dolnej, przednie zęby żuchwy oraz koniec języka.

Naczynia doprowadzaj

ące zstępują zarówno po stronie zewnętrznej, jak i

wewn

ętrznej żuchwy, przy czym często uchodzą do węzłów podbródkowych

przeciwleg

łych. Naczynia odprowadzające tych węzłów uchodzą do węzłów szyjnych

g

łębokich (czasami po stronie przeciwległej).

- W

ęzły chłonne zagardłowe. Leżą do przodu od przedniego łuku kręgu szczytowego

lub trzonu kr

ęgu obrotowego, od których oddziela je mięsień długi głowy, i do

ty

łu od górnej części gardła. Występują w liczbie 1 - 3. Naczynia doprowadzające

wiod

ą chłonkę z jamy nosowej, nosowej części gardła i trąbki słuchowej. Naczynia

odprowadzaj

ące uchodzą do górnych węzłów szyjnych głębokich.

- W

ęzły chłonne podgnykowe. Leżą poniżej trzonu kości gnykowej, pod mięśniami

podgnykowymi. Naczynia doprowadzaj

ące wiodą chłonkę z przedsionka krtani i

zachy

łku gruszkowatego oraz przylegającej części krtaniowej gardła. Naczynia

odprowadzaj

ące uchodzą do górnych węzłów szyjnych głębokich. - Węzeł chłonny

przedkrtaniowy. Najcz

ęściej występuje jako węzeł nieparzysty. Leży w pobliżu

linii po

środkowej na więzadle pierścienno-tarczowym lub na łuku chrząstki

pier

ścieniowatej. W przypadku kiedy jest parzysty, układa się bardziej bocznie

na mi

ęśniu pierścienno-tarczowym. Przyjmuje chłonkę głównie z dolnej części

krtani i odprowadza j

ą do węzłów szyjnych głębokich górnych.

- W

ęzły chłonne przedtchawicze. Umiejscowione są do przodu od tchawicy poniżej

w

ęziny gruczołu tarczowego. Odprowadzają chłonkę z gruczołu tarczowego oraz

tchawicy i doprowadzaj

ą ją albo do węzłów przytchawiczych, albo do węzłów

śródpiersiowych przednich.

- W

ęzły chłonne przytchawicze. Składają się z 5 - 6 węzłów po każdej stronie

u

łożonych w łańcuch, znajdujący się w rowku pomiędzy tchawicą a przełykiem.

Pobieraj

ą one chłonkę z krtaniowej części gardła, z przełyku, krtani, tchawicy i

p

łatów bocznych gruczołu tarczowego oraz chłonkę odprowadzaną za pośrednictwem

w

ęzłów przedkrtaniowego i przedtchawiczych. Naczynia odprowadzające uchodzą

cz

ęściowo do dolnych węzłów szyjnych głębokich, częściowo za pośrednictwem pnia

oskrzelowo-

śródpiersiowego tylnego do kąta żylnego.

- W

ęzły chłonne nadmostkowe. Występują w ilości 1 do 2 węzłów w przestrzeni

nadmostkowej. Przykryte s

ą blaszką powierzchowną powięzi szyi, zaś od trzewi

szyi oddziela je blaszka przedtchawicza tej powi

ęzi. Węzły te przyjmują chłonkę

z warstw skórnych przedniej okolicy szyi i odprowadzaj

ą ją wzdłuż łuku szyi do

k

ąta żylnego.

W

ęzły szyjne głębokie

Zaliczamy tu wszystkie w

ęzły usytuowane wzdłuż żyły szyjnej wewnętrznej. Węzły

te zbieraj

ą chłonkę z głowy i szyi. W związku z ich bardzo dużym zasięgiem mają

wielkie znaczenie. W

ęzły szyjne głębokie dzielą się na górne i dolne. Węzły

szyjne g

łębokie górne zbierają prawie całą chłonkę z głowy, chociaż nie

bezpo

średnio, lecz jako druga lub trzecia stacja za węzłami regionalnymi głowy.

W

ęzły szyjne głębokie dolne stanowią kolejną i ostatnią już stację dla chłonki

g

łowy przed jej ujściem do krwiobiegu. Węzły szyjne powierzchowne

(tylno-boczne)

Zaliczamy tu wszystkie w

ęzły bocznego trójkąta szyi, które przyjmują chłonkę z

potylicy i karku. Grupa w ilo

ści 4 - 6 węzłów, położonych w górnej połowie

bocznego trójk

ąta szyi, przykryta jest blaszką powierzchowną powięzi szyi. W

zwi

ązku ze swym powierzchownym położeniem jest dostępna dla badania i drenażu

limfatycznego. Naczynia odprowadzaj

ące kierują się dwiema drogami. Główna droga

pod

ąża do węzłów nadobojczykowych, natomiast część chłonki odpływa poprzecznymi

po

łączeniami do węzłów szyjnych głębokich. - Węzły chłonne nadobojczykowe. Węzły

nadobojczykowe oraz cz

ęść końcowa pnia podobojczykowego, który uchodzi do kąta

żylnego, tworzą nadobojczykową drogę limfy. Biegnie ona wzdłuż obojczyka na
podstawie bocznego trójk

ąta szyi i głównie odprowadza chłonkę z kończyny górnej,

z okolicy karku i potylicy oraz cz

ęściowo ze ściany klatki piersiowej. Występują

w liczbie 8 - 12. Wielkie znaczenie, jakie maj

ą węzły nadobojczykowe w

diagnostyce i terapii, polega na ich dop

ływach pachowych i piersiowych (głównie

z okolicy sutkowej), dla których s

ą one ostatnią stacją przed ujściem do kąta

żylnego. W głębi dołu nadobojczykowego są one łatwo wyczuwalne, a w stanach
zapalnych przy powi

ększeniu węzłów są widoczne gołym okiem. Naczynia

odprowadzaj

ące kierują się zarówno do pnia szyjnego, jak i do pnia

podobojczykowego.

4. Naczynia i w

ęzły chłonne kończyny górnej

W

ęzły chłonne kończyny górnej grupują się głównie w jamie pachowej. Zbierają one

ch

łonkę z całej kończyny górnej, ze ściany klatki piersiowej i opłucnej ściennej

oraz z okolicy grzbietowej tu

łowia. Znacznie mniejsze skupisko węzłów chłonnych

znajduje si

ę w okolicy łokciowej. Węzły chłonne kończyny górnej układają się w

w

ęzły powierzchowne i węzły głębokie.

W

ęzły chłonne powierzchowne

Wyst

ępują przeważnie w trzech grupach.

- W

ęzeł chłonny łokciowy powierzchowny. Z reguły występuje pojedynczo, rzadziej

w grupie dwóch lub trzech. U

łożony jest w tkance podskórnej, na przyśrodkowej

stronie ramienia oko

ło 3 - 4cm powyżej nadkłykcia przyśrodkowego, i przylega do

żyły odłokciowej. Naczynia doprowadzające pochodzą z trzech ostatnich palców
r

ęki i przyśrodkowego brzegu przedramienia. Naczynia odprowadzające przebiegają

obok

żyły odłokciowej, przechodzą przez powięź ramienia, a następnie z

naczyniami zbiorczymi g

łębokimi uchodzą do węzłów chłonnych jamy pachowej. -

W

ęzły chłonne ramienno-piersiowe. Przeważnie w liczbie dwóch umiejscowione są

obok obojczyka w trójk

ącie ramienno-piersiowym. Węzły te są włączone w przebieg

powierzchownego naczynia ch

łonnego, położonego w bruździe naramienno-piersiowej.

Naczynie to towarzyszy

żyle odpromieniowej i uchodzi do jednego z węzłów

podobojczykowych.

- W

ęzły chłonne tylne powierzchowne barku. Są to węzły skórne na przebiegu

naczy

ń powierzchownych barku, uchodzących do węzłów pachowych. Wyróżnia się tu

trzy w

ęzły: - węzeł tylny górny umiejscowiony w pobliżu górnego kąta łopatki, -

w

ęzeł obojczykowy usytuowany w okolicy końca barkowego obojczyka, - węzeł tylny

dolny po

łożony w okolicy dolnego kąta łopatki.

W

ęzły chłonne głębokie

W sk

ład węzłów głębokich wchodzą węzły przedramienia i ramienia, węzły jamy

pachowej oraz w

ęzły nadłopatkowe.

W

ęzły chłonne przedramienia i ramienia

S

ą małymi węzłami o zmiennej liczbie i położeniu. Włączone są w przebieg naczyń

zbiorczych g

łębokich, biegnących wzdłuż żył i tętnic przedramienia i ramienia.

Wyró

żniamy tu: - węzeł łokciowy głęboki położony w głębi dołu łokciowego, -

w

ęzły promieniowe położone wzdłuż tętnicy promieniowej tuż powyżej ręki, - węzły

mi

ędzykostne, z których jeden leży w kącie rozdwojenia tętnicy międzykostnej

wspólnej, a drugi przylega do t

ętnicy międzykostnej tylnej nieco poniżej

odwracacza, - w

ęzły ramienne w liczbie 2 - 5 położone wzdłuż naczyń krwionośnych

ramiennych.

W

ęzły chłonne jamy pachowej

Wyró

żniamy pięć grup węzłów pachowych:

- W

ęzły pachowe boczne. Ułożone są w ilości 3 - 5 powierzchownie, wzdłuż brzegu

bocznego jamy pachowej, przy

środkowo i do tyłu od części dolnej żyły pachowej.

Naczynia doprowadzaj

ące zbierają chłonkę prawie z całej kończyny górnej.

Naczynia odprowadzaj

ące biegną do węzłów pachowych środkowych i szczytowych.

- W

ęzły pachowe piersiowe. Przylegają do przyśrodkowej ściany jamy pachowej. W

ilo

ści 4 - 5 układają się na mięśniu zębatym przednim wzdłuż brzegu mięśnia

piersiowego wi

ększego. Są to węzły powierzchowne. Górna część tych węzłów nosi

nazw

ę węzłów SORGIUSA i są one miejscem pierwszych przerzutów raka sutka.

Naczynia doprowadzaj

ące biegną z przednio-bocznej ściany klatki piersiowej, z

bocznej cz

ęści gruczołu sutkowego oraz z części nadpępkowej ściany brzusznej.

Naczynia odprowadzaj

ące dochodzą do środkowych węzłów jamy pachowej.

- W

ęzły pachowe podłopatkowe. Należą do węzłów pachowych głębokich. Występują w

liczbie 4 - 6, przylegaj

ą do tylnej ściany jamy pachowej i towarzyszą naczyniom

piersiowo-grzbietowym i pod

łopatkowym. Od tyłu przez otwory pachowe dochodzą do

nich naczynia ch

łonne z okolicy grzbietowej tułowia. Naczynia odprowadzające

dochodz

ą do węzłów pachowych środkowych. - Węzły pachowe środkowe. Należą do

w

ęzłów głębokich. Są to duże węzły chłonne, które w liczbie 3 - 5 znajdują się w

tkance t

łuszczowej środkowej części jamy pachowej. Naczynia doprowadzające wiodą

ch

łonkę z wszystkich trzech poprzednich węzłów. Dodatkowo może tu dochodzić

ch

łonka z gruczołu sutkowego. Naczynia odprowadzające wpadają do węzłów

szczytowych.

- W

ęzły pachowe szczytowe (podobojczykowe). Występują w zmiennej liczbie od 6 do

8 i s

ą węzłami głębokimi. Położone są poniżej obojczyka, przyśrodkowo od żyły

pachowej. Przejmuj

ą one chłonkę z węzłów środkowych pachy, z górnej części

gruczo

łu sutkowego oraz z naczyń towarzyszących żyle odpromieniowej. Naczynia

odprowadzaj

ące węzłów szczytowych tworzą pień podobojczykowy. Poszczególne węzły

pachowe posiadaj

ą liczne połączenia między sobą, tworząc splot chłonny pachowy.

W

ęzły chłonne nadłopatkowe

Wyst

ępują w liczbie 3 - 4. Położone są w dole nadgrzebieniowym łopatki wzdłuż

naczy

ń nadłopatkowych. Naczynia doprowadzające wiodą limfę z mięśni:

nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego. Naczynia odprowadzaj

ące dochodzą do

w

ęzłów położonych dookoła wnęki naczyniowo-nerwowej mięśnia czworobocznego.

Naczynia ch

łonne kończyny górnej dzielimy na naczynia powierzchowne i naczynia

g

łębokie.

Naczynia ch

łonne powierzchowne

Naczynia ch

łonne powierzchowne zbierają chłonkę z warstw skórnych, biegną w

tkance

łącznej podskórnej i leżą bardziej powierzchownie niż nerwy.

1. Palce
Sie

ć chłonna uchodzi do dwóch lub trzech naczyń zbiorczych, ułożonych wzdłuż

bocznych brzegów ka

żdego palca. U nasady palców naczynia przechodzą na

grzbietow

ą stronę ręki.

2.

Śródręcze

W uk

ładzie naczyń chłonnych sieci powierzchownej po stronie dłoniowej pod

wzgl

ędem kierunku przebiegu wyróżnia się naczynia: promieniowe, łokciowe, dolne

i górne. - Naczynia promieniowe kieruj

ą się ku górze i w stronę promieniową.

Przecinaj

ą kłąb i na grzbiecie ręki łączą się z naczyniami kciuka. - Naczynia

łokciowe biegną poprzecznie do brzegu łokciowego, przecinają kłębik i na
grzbiecie r

ęki łączą się z naczyniami V palca. - Naczynia dolne zbierają chłonkę

z dolnej jednej trzeciej cz

ęści dłoni, wchodzą między nasady palców i wpadają do

naczy

ń bocznych palców. - Naczynia górne kierują się z dołu do góry i po dojściu

do d

łoniowej strony przedramienia zlewają się stopniowo w 4 do 5 pni. Po stronie

grzbietowej

śródręcza z przestrzeni międzypalcowych naczynia chłonne kierują się

ku górze, przebiegaj

ąc niemal równolegle do siebie. Częściowo tylko biegną

sko

śnie, krzyżują się i zespalają.

3. Przedrami

ę

Naczynia górne d

łoni przechodzą dalej środkiem dłoniowej strony przedramienia.

Po stronie grzbietowej, naczynia posuwaj

ąc się ku górze, przybliżają się do

brzegów przedramienia tworz

ąc grupę promieniową i łokciową. - Grupa promieniowa

towarzyszy

żyle odpromieniowej przedramienia i jest przedłużeniem naczyń

ch

łonnych I i Ii oraz strony promieniowej Iii palca. - Grupa łokciowa biegnie

wzd

łuż brzegu łokciowego przedramienia. Jest przedłużeniem naczyń zbiorczych

wychodz

ących z Iv i V palca i strony łokciowej Iii palca.

4. Rami

ę

Po stronie przedniej naczynia powierzchowne przebiegaj

ą ku górze. Nieliczne

naczynia grupy tylnej przechodz

ą skośnie przez stronę przyśrodkową i boczną,

krzy

żując się z naczyniami strony przyśrodkowej i bocznej dochodzą do naczyń

strony przedniej. Naczynia przednie maj

ą różny przebieg. Niektóre przerwane są

w

ęzłem łokciowym powierzchownym, towarzyszą żyle odłokciowej i po przebiciu

powi

ęzi ramienia biegną z naczyniami chłonnymi głębokimi. Inne biegną w kierunku

pachy i po przebiciu powi

ęzi pachowej, podobnie jak poprzednie, uchodzą do

w

ęzłów pachowych bocznych i środkowych. Najbardziej bocznie położone naczynie

powierzchni przedniej biegnie w bru

ździe naramienno-piersiowej, może być

przerwane przez w

ęzły naramienno-piersiowe, i uchodzi do jednego z węzłów

szczytowych. Liczba naczy

ń na ramieniu jest mniej więcej o połowę mniejsza niż

na przedramieniu.

5. Bark

Wyró

żniamy tu naczynia chłonne przednie i tylne. Kończą się one w węzłach

pachowych pod

łopatkowych i środkowych, a niektóre wpadają bezpośrednio do

jednego z w

ęzłów naramienno-piersiowych.

Naczynia ch

łonne głębokie

Kr

ążenie chłonne kości, mięśni, powięzi, stawów i nerwów kończyny górnej

realizowane jest za po

średnictwem naczyń chłonnych głębokich. Cechą

charakterystyczn

ą tych naczyń jest to, że są znacznie mniej liczne i towarzyszą

naczyniom krwiono

śnym. Na palcach i śródręczu naczynia limfatyczne towarzyszą

t

ętnicom. Po przejściu przez śródręcze powstają z nich naczynia promieniowe i

łokciowe. Na przedramieniu dwa naczynia chłonne promieniowe dochodzą do zgięcia
łokciowego. Tam łączą się, tworząc boczne naczynie ramienia, albo uchodzą do
jednego z w

ęzłów promieniowych. Naczynia chłonne łokciowe - również dwa -

towarzysz

ąc tętnicy łokciowej, po dojściu do zgięcia łokciowego uchodzą do węzła

łokciowego głębokiego. Naczynia chłonne międzykostne przednie i tylne biegną na
przedramieniu wzd

łuż odpowiednich tętnic i kończą się na poziomie zgięcia

łokciowego, uchodząc do węzła łokciowego głębokiego lub do jednego z naczyń
łokciowych. Naczynia chłonne ramienne przejmują krążenie chłonne głębokie
przedramienia, kieruj

ą się ku górze i przez węzły ramienne kończą się w grupie

bocznej lub

środkowej węzłów pachowych. Jedno z trzech naczyń może nawet wpadać

bezpo

średnio do któregoś z węzłów szczytowych.

6. Naczynia i w

ęzły chłonne klatki piersiowej, przepony i grzbietu

W obr

ębie klatki piersiowej wyróżniamy naczynia i węzły chłonne trzewne oraz

naczynia i w

ęzły chłonne ścienne. Ponieważ naczynia i węzły trzewne nie są

dost

ępne, ich znaczenie przy wykonywaniu drenażu limfatycznego jest mniejsze.

Naczynia i w

ęzły ścienne dzielą się na: głębiej położone naczynia i węzły klatki

piersiowej i przepony oraz naczynia i w

ęzły chłonne powierzchowne, do których

zaliczamy równie

ż naczynia i węzły sutka.

Naczynia i w

ęzły chłonne klatki piersiowej

- W

ęzły chłonne pachowe piersiowe. Naczynia doprowadzające zbierają chłonkę z

przednio-bocznej

ściany klatki piersiowej, z bocznej części gruczołu sutkowego

oraz z cz

ęści nadpępkowej ściany brzusznej. Naczynia odprowadzające wpadają

przewa

żnie do węzłów pachowych środkowych. Węzły te należą do węzłów

powierzchownych.

- W

ęzły chłonne piersiowo-nadbrzuszne. Podobnie jak poprzednie, są węzłami

powierzchownymi. W ilo

ści 2 - 6 ułożone są na powięzi mięśnia zębatego

przedniego. Filtruj

ą one chłonkę z dolnych części gruczołu sutkowego, bocznej

ściany tułowia i z górnej części skórnych warstw brzucha. Naczynia
odprowadzaj

ące uchodzą do węzłów pachowych środkowych. Oprócz głównego odpływu

ch

łonki z tych węzłów do węzłów pachowych istnieją liczne zespolenia z

s

ąsiednimi okolicami. Część chłonki uchodzi do węzłów nadobojczykowych, część do

w

ęzłów głębokich klatki piersiowej. Istnieją również połączenia pomiędzy węzłami

strony przeciwleg

łej. - Splot chłonny otoczki brodawki sutkowej. Wytworzony jest

z naczy

ń środkowej części gruczołu. Odpływ chłonki jest tu możliwy we wszystkich

kierunkach. Wyró

żniamy cztery główne drogi odpływu:

- pachow

ą,

- mi

ędzyżebrową tylną,

- mi

ędzyżebrową przednią,

- mi

ędzymięśniową.

Znaczenie kliniczne ma przede wszystkim droga pachowa i mi

ędzymięśniowa.

Naczynia g

łębiej położone ściany klatki piersiowej

Naczynia ch

łonne mięśni piersiowych wnikają do przestrzeni międzyżebrowych i

uchodz

ą do węzłów mostkowych. Naczynia chłonne górnej części mięśni piersiowego

wi

ększego i piersiowego mniejszego uchodzą do węzłów międzypiersiowych i dalej

do w

ęzłów pachowych środkowych. W przestrzeniach międzyżebrowych naczynia

ch

łonne odprowadzają chłonkę zarówno do przodu, jak i do tyłu, tworząc pierścień

naczyniowy podobnie jak uk

ład naczyń krwionośnych. Do przodu - poprzez naczynia

mi

ędzyżebrowe przednie - chłonka dopływa do węzłów mostkowych. Węzły te położone

s

ą w przednich odcinkach przestrzeni międzyżebrowych wzdłuż naczyń piersiowych

wewn

ętrznych. Łączą się one z węzłami śródpiersiowymi przednimi i przyjmują

równie

ż chłonkę z wątroby, przepony i gruczołu sutkowego. Naczynia

odprowadzaj

ące tworzą pień mostkowy. W pobliżu stawu mostkowo-obojczykowego pień

mostkowy kieruje si

ę do przodu od żyły podobojczykowej i uchodzi do węzłów

nadobojczykowych lub podobojczykowych, ewentualnie po stronie prawej do przewodu
ch

łonnego prawego, a po stronie lewej do przewodu piersiowego.

Naczynia i w

ęzły chłonne trzewne klatki piersiowej

Zaliczamy tu obustronne w

ęzły śródpiersiowe przednie, tylne i środkowe. Naczynia

odprowadzaj

ące uchodzą do przewodu piersiowego oraz do przewodu chłonnego

prawego obustronnie za po

średnictwem pni chłonnych śródpiersiowych przedniego i

tylnego.

Naczynia i w

ęzły chłonne przepony

Naczynia ch

łonne przepony wytwarzają dwa silnie rozwinięte sploty: jeden na

górnej, drugi na dolnej powierzchni. Z cz

ęści przedniej powierzchni górnej

przepony naczynia uchodz

ą do węzłów mostkowych i do pnia mostkowego. Część tylna

górnej powierzchni przepony wysy

ła chłonkę do dolnych węzłów śródpiersiowych

tylnych i do pnia

śródpiersiowego tylnego. Z bocznych części przepony chłonka

przechodzi do naczy

ń chłonnych międzyżebrowych przednich i tylnych oraz do

w

ęzłów mostkowych i kręgowych. Z powierzchni dolnej chłonka odprowadzana jest do

w

ęzłów trzewnych, położonych przy wejściu aorty do jamy brzusznej. Naczynia

ch

łonne trzewi klatki piersiowej drenują płuca i opłucną, serce i osierdzie,

tchawic

ę, oskrzela główne, przełyk i grasicę.

Naczynia i w

ęzły chłonne grzbietu

Naczynia ch

łonne podskórne położone są w polu mięśni czworobocznego i

najszerszego grzbietu. Biegn

ą do przodu, łączą się w 10-12 pni uchodzących do

w

ęzłów pachowych podłopatkowych. Z przestrzeni międzyżebrowych po stronie

tylnej, z naczy

ń międzyżebrowych tylnych chłonka przechodzi do węzłów kręgowych

po

łożonych w tylnych odcinkach przestrzeni międzyżebrowych między głowami żeber.

Naczynia te przyjmuj

ą przez otwory międzykręgowe chłonkę z kanału kręgowego.

Naczynia odprowadzaj

ące po obydwu stronach uchodzą do przewodu piersiowego, a

niewielka cz

ęść do węzłów śródpiersiowych tylnych. Z dolnej części grzbietu

(poni

żej pępka) naczynia chłonne odprowadzają chłonkę do węzłów pachwinowych

powierzchownych i uchodz

ą do bocznego węzła pasma poziomego.

7. Naczynia i w

ęzły chłonne brzucha i miednicy

W brzuchu i miednicy wyró

żniamy:

- Naczynia i w

ęzły chłonne powierzchowne wraz z naczyniami i węzłami krocza i

narz

ądów płciowych zewnętrznych. - Naczynia i węzły chłonne głębokie ściany

brzucha.
- Naczynia i w

ęzły chłonne zaotrzewnowe.

- Naczynia i w

ęzły chłonne trzewne.

Naczynia i w

ęzły chłonne powierzchowne

Zaznacza si

ę podział na części nadpępkową i podpępkową. Z części nadpępkowej

wzd

łuż żyły piersiowo-nadbrzusznej chłonka prowadzona jest ku górze do węzłów

pachowych piersiowych. Z cz

ęści podpępkowej chłonka przechodzi ku dołowi wzdłuż

żyły nadbrzusznej do pasma poziomego węzłów pachwinowych powierzchownych.
Niezale

żnie od tego część naczyń chłonnych skórnych przednio-bocznej części

brzucha pod

ąża z naczyniami krwionośnymi powierzchownymi okalającymi biodro i

naczynia te przebiegaj

ą wzdłuż grzebienia biodrowego. Dzięki istniejącym

zespoleniom cz

ęść chłonki może dostawać się: ku górze do węzłów mostkowych i do

pnia mostkowego, ku do

łowi do węzłów nadbrzusznych. Naczynia chłonne krocza

uchodz

ą częściowo do pasma poziomego węzłów pachwinowych powierzchownych,

cz

ęściowo do węzłów pachwinowych głębokich. Duże znaczenie mają połączenia

dzi

ęki którym chłonka z narządów miednicy mniejszej może przechodzić do

powierzchownych w

ęzłów pachwinowych i odwrotnie - z powierzchni do węzłów

miednicy i brzucha.

Naczynia i w

ęzły chłonne głębokie ściany brzucha

W dolnej cz

ęści żyły nadbrzusznej dolnej grupują się 3 - 4 węzły w tzw. węzły

ch

łonne nadbrzuszne. Dalszymi węzłami są węzły okolicy pachowej i pachwinowej.

W

ęzłami regionalnymi naczyń chłonnych warstw mięśniowych tylnej ściany brzucha

s

ą węzły lędźwiowe, położone zaotrzewnowo po obu stronach aorty brzusznej.

Naczynia i w

ęzły chłonne zaotrzewnowe

W przestrzeni zaotrzewnowej zbieraj

ą się drogi chłonne odprowadzające chłonkę z

ko

ńczyn dolnych, miednicy, jamy brzusznej i ściany brzucha. Naczynia chłonne z

ko

ńczyny dolnej poprzez węzły chłonne biodrowe łączą się z naczyniami chłonnymi

miednicy, tworz

ąc splot limfatyczny lędźwiowy z węzłami lędźwiowymi. Naczynia

odprowadzaj

ące węzłów lędźwiowych tworzą obustronnie pień lędźwiowy. Połączenie

pnia l

ędźwiowego prawego i lewego tworzy przewód piersiowy.

Naczynia i w

ęzły chłonne trzewne

W

ęzły nieparzystych narządów jamy brzusznej stanowią węzły regionalne. Naczynia

odprowadzaj

ące tych węzłów uchodzą do węzłów trzewnych właściwych. Węzły chłonne

narz

ądów miednicy wysyłają naczynia odprowadzające do węzłów biodrowych

wewn

ętrznych.

8. Naczynia i w

ęzły chłonne kończyny dolnej

Podobnie jak na ko

ńczynie górnej, układ chłonny na kończynie dolnej składa się z

warstw powierzchownej i g

łębokiej. Naczynia głębokie są znacznie mniej liczne

ni

ż naczynia powierzchowne. Na kończynie dolnej wyróżniamy dwa skupiska węzłów

ch

łonnych. Są to węzły podkolanowe (wyłącznie głębokie) i węzły pachwinowe,

które wyst

ępują zarówno w warstwie głębokiej, jak i powierzchownej.

W

ęzły chłonne podkolanowe

Nale

żą do węzłów głębokich. Niewielkie i przeważnie w liczbie 4 - 7

umiejscowione s

ą w tkance tłuszczowej. Wyróżniamy tu trzy grupy węzłów: - Grupa

tylna le

ży najbardziej powierzchownie. Umiejscowiona jest bocznie od łuku żyły

odstrza

łkowej. - Grupa środkowa składa się z 3-4 węzłów, z których część

usytuowana jest przy

środkowo, a część bocznie do naczyń podkolanowych. - Grupa

przednia. Przewa

żnie jest to pojedynczy węzeł, położony głęboko między tętnicą

podkolanow

ą a torebką stawu kolanowego. Wszystkie węzły podkolanowe połączone są

ze sob

ą krótkimi przewodami chłonnymi. Naczynia doprowadzające wiodą chłonkę ze

stopy, podudzia i stawu kolanowego. Naczynia odprowadzaj

ące tworzą 4 - 6 pni

zbiorczych, które uk

ładają się w dwie grupy: powierzchowną i głęboką. Grupa

powierzchowna (tylna) sk

łada się z 2 lub 3 naczyń towarzyszących powierzchownej

żyle udowo-podkolanowej. Naczynia te uchodzą do pasma pionowego węzłów
pachwinowych powierzchownych. Grupa g

łęboka stanowi główną drogę odprowadzającą

ch

łonkę z węzłów podkolanowych. Składa się z 3 - 4 naczyń przebiegających obok

żyły udowej jako naczynia głębokie. Uchodzą one do głębokich węzłów
pachwinowych.

W

ęzły chłonne pachwinowe

W

ęzły pachwinowe dzielimy na węzły powierzchowne i głębokie. Węzły chłonne

pachwinowe powierzchowne
Le

żą w okolicy podpachwinowej. Występują w ilości 10 -15 tuż pod skórą. Ze

wzgl

ędu na układ dzielimy je na pasmo pionowe i pasmo poziome. Naczynia

doprowadzaj

ące pasma pionowego kierują się wzdhzż żyły odpiszczelowej i prowadzą

ch

łonkę z powierzchownych naczyń kończyny dolnej. Pasmo poziome otrzymuje

dop

ływy: - z części zewnętrznych narządów płciowych,

- z krocza,
- z przy

środkowej części okolicy pośladkowej, przedniobocznej ściany brzucha

(poni

żej pępka), - z powierzchownej bocznej części okolicy pośladkowej,

- z dna macicy.
Naczynia odprowadzaj

ące w większości uchodzą do węzłów pachwinowych głębokich.

Niewielka cz

ęść naczyń chłonnych prowadzi limfę do węzłów biodrowych.

W

ęzły pachwinowe głębokie

W

ęzły pachwinowe głębokie są mniejsze i mniej liczne niż węzły pachwinowe

powierzchowne. W liczbie 1 - 7 po

łożone są przyśrodkowo od żyły udowej. Do

w

ęzłów pachwinowych głębokich dochodzi chłonka z naczyń głębokich oraz z węzłów

pachwinowych powierzchownych, a tak

że z naczyń chłonnych prącia i łechtaczki.

Naczynia ch

łonne powierzchowne

Sie

ć chłonna jest najbardziej rozwinięta na stronie podeszwowej stopy. Naczynia

wychodz

ące z tej sieci biegną w kierunku pachwin, wzdłuż żyły odpiszczelowej i

żyły odstrzałkowej. Naczynia te wpadają częściowo do węzłów podkolanowych,
cz

ęściowo do węzłów pachwinowych powierzchownych. Naczynia uchodzące do węzłów

podkolanowych w liczbie 3 - 4 zbieraj

ą chłonkę z bocznej części stopy, okolicy

kostki bocznej i tylnej powierzchni podudzia. Wi

ększość naczyń dochodzi do

w

ęzłów podkolanowych. Mniejsza część uchodzi bezpośrednio do węzłów

pachwinowych. Pozosta

ła część stopy i podudzia drenowana jest przez znacznie

liczniejsze naczynia, które rozpoczynaj

ą się siecią chłonną palców i kostki

przy

środkowej. Naczynia chłonne, omijając kostkę przyśrodkową po stronie

przedniej i tylnej, pod

ążają wzdłuż żyły odpiszczelowej, łączą się z naczyniami

powierzchownymi po

śladków i w liczbie 8 -10 pni uchodzą do pasma pionowego

w

ęzłów pachwinowych powierzchownych. Naczynia chłonne powierzchowne łączą się ze

sob

ą licznymi zespoleniami na całym przebiegu.

Naczynia ch

łonne głębokie

Naczynia ch

łonne głębokie połączone są z siecią naczyń powierzchownych licznymi

zespoleniami. Liczba zespole

ń największa jest w obrębie stopy i maleje w miarę

wst

ępowania naczyń chłonnych. Wyróżniamy tu dwie grupy naczyń chłonnych. Tworzą

one drog

ę główną i drogi dodatkowe. Droga główna, przerwana przez węzły

podkolanowe grupy

środkowej, biegnie jako naczynia udowe i uchodzi do węzłów

pachwinowych g

łębokich. Czasami jedno lub dwa naczynia kierują się przez

pier

ścień udowy do węzłów biodrowych, omijając węzły pachwinowe. Drogi dodatkowe

s

ą trzy:

- naczynia ch

łonne zasłonowe,

- naczynia ch

łonne pośladkowe górne,

- naczynia ch

łonne pośladkowe dolne.

Naczynia te uchodz

ą do węzłów biodrowych wewnętrznych.

9. Przep

ływ chłonki

Obj

ętość płynu powracającego do światła naczyń jest zazwyczaj mniejsza niż

obj

ętość płynu wypływającego przez ściany naczyń włosowatych. Ten nadmiar płynu

przedostaje si

ę do naczyń chłonnych i tą drogą powraca do krwi. Mechanizm ten

kontroluje ci

śnienie płynu tkankowego i powoduje jego ciągłą wymianę. Przepływ

ch

łonki w ciągu doby waha się w granicach między 2 a 4 litry. Przepływ chłonki

mo

żliwy jest dzięki:

- ujemnemu ci

śnieniu wewnątrz klatki piersiowej w czasie wdechu, - rytmicznym

skurczom du

żych naczyń chłonnych, - skurczom mięśni szkieletowych,

- ss

ącemu działaniu prądu krwi w żyłach w miejscach ujść naczyń chłonnych, -

istnieniu zastawek, które zapewniaj

ą jednokierunkowy przepływ chłonki, -

pulsacyjnym ruchom t

ętnic w sąsiedztwie naczyń chłonnych, - substancjom, które

zwi

ększają przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, - substancjom, które

powoduj

ą skurcz mięśni gładkich i nasilają wypływ chłonki z jelit. Na drodze

przep

ływu chłonki znajdują się węzły chłonne. Liczba węzłów chłonnych u

cz

łowieka jest zmienna i waha się w granicach 330 do 450. Przepływ chłonki w

w

ęźle jest zmniejszony. Węzły stanowią filtr zarówno biologiczny, jak i

mechaniczny, magazynuj

ą chłonkę i wzbogacają w limfocyty. Filtr mechaniczny

zwi

ązany jest z budową dróg przepływu węzła, a filtr biologiczny polega na

dzia

łalności fagocytarnej układu siateczkowo-śródbłonkowego zawartego w węźle.

W

ęzły zatrzymują bakterie transportowane przez chłonkę, natomiast nie stanowią

zapory dla wirusów.

10. Limfocyty

Stanowi

ą 25% do 40% wszystkich krwinek białych. Większa część limfocytów

wytwarzana jest w w

ęzłach chłonnych i śledzionie, niewielka - w szpiku kostnym.

S

ą one komórkami zdolnymi do wytwarzania przeciwciał. Istnieje duża wymiana

dobowa limfocytów. Ulegaj

ą one rozpadowi w tkankach układu chłonnego i we krwi.

W czasie rozpadu z limfocytów uwalnia si

ę globulina, która zasila osocze krwi.

Okres

życia limfocytów waha się od 50 do 200 dni, jednak około 20% spośród nich

żyje tylko 3 do 4 dni. Spośród limfocytów długo żyjących wyróżniamy limfocyty
grasiczozale

żne, czyli limfocyty T pochodzące ze strefy przykorowej węzłów

ch

łonnych, i limfocyty szpikozależne, czyli limfocyty B wytwarzane w strefie

podtorebkowej w

ęzłów chłonnych. Limfocyty T mają średni czas przeżycia około 130

dni. S

ą to komórki odpowiedzialne głównie za reakcje immunologiczne typu

komórkowego: - reakcja odrzucania przeszczepu, - reakcja pó

źnej nadwrażliwości,

- reakcja przeszczepu przeciw komórkom biorcy.
Limfocyty T zawieraj

ą immunogeny, które stymulują wytwarzanie antygenu, czyli

bia

łka, które wiąże i unieczynnia obce dla organizmu związki chemiczne. Pod

wp

ływem nieznacznych ilości antygenu znajdującego się we krwi recyrkulujące

limfocyty T zatrzymuj

ą się w strefie przykorowej węzłów chłonnych. Tam

powi

ększają swoje wymiary i dzielą się oraz przekształcają w limfoblasty.

Maksymalna odpowied

ź limfoblastyczna występuje już po 4 dniach od pojawienia się

antygenu we krwi. Limfocyty B maj

ą średni czas przeżycia 50 dni, a więc krótszy

w porównaniu z limfocytami T. S

ą one odpowiedzialne za humoralny mechanizm

odpowiedzi immunologicznej, czyli za syntez

ę immunoglobulin. Odpowiedź na

antygen zachodzi wolno, osi

ągając maksimum po około 50 do 60 dni. Recyrkulujące

limfocyty B zatrzymuj

ą się w strefie podtorebkowej węzłów chłonnych, dzielą się

i przekszta

łcają w duże zasadochłonne plazmoblasty, które z kolei przekształcają

si

ę w dojrzałe komórki plazmatyczne intensywnie syntetyzujące immunoglobuliny.

Limfocyty transportuj

ą na swojej błonie komórkowej, poza immunoglobulinami,

równie

ż hormony związane z białkami osocza, czyli hormony sterydowe. Większość

reakcji immunologicznych typu komórkowego zachodzi przy udziale czynników
uwalnianych przez limfocyty T, zwanych limfokinami. S

ą to: - czynnik mitogenny -

MF, - czynnik zapalny - IF,
- czynnik cytotoksyczny powoduj

ący niszczenie komórek - LT, - czynnik hamujący

migracj

ę makrofagów - MIF, - czynnik przenoszenia reakcji immunologicznej - TF,

- czynnik przepuszczalno

ści naczyń chłonnych - PF.

11. Mechanizmy powstawania obrz

ęku

Obrz

ękiem nazywamy nadmierne patologiczne gromadzenie się płynu w przestrzeni

zewn

ątrzkomórkowej. Wprawdzie dosyć często w warunkach prawidłowych obserwujemy

du

że wahania objętości przestrzeni zewnątrznaczyniowej i zewnątrzkomórkowej,

jednak nie dochodzi do obrz

ęku. Zapobiegają temu dwa mechanizmy: - odprowadzanie

zwi

ększonych objętości przesączu przez naczynia chłonne, - bardzo mała podatność

przestrzeni zewn

ątrznaczyniowej i zewnątrzkomórkowej. Z obrzękiem patologicznym

mamy do czynienia, kiedy wzrost obj

ętości danego obszaru przekroczy 30%.

Nast

ępuje wtedy gwałtowne zwiększenie podatności przestrzeni zewnątrzkomórkowej.

Do przyczyn wzrostu obj

ętości płynu tkankowego i powstania obrzęku zaliczamy: 1.

Wzrost ci

śnienia filtracyjnego:

- rozszerzenie t

ętniczek,

- zw

ężenie żyłek,

- wzrost ci

śnienia żylnego (niewydolność krążenia, niedomykalność zastawek,

wp

ływ siły ciążenia). 2. Zmniejszenie gradientu ciśnienia osmotycznego:

- obni

żenie stężenia białek w osoczu,

- nagromadzenie substancji czynnych osmotycznie w przestrzeni wype

łnionej przez

p

łyn zewnątrzkomórkowy. 3. Wzrost przepuszczalności naczyń włosowatych:

- substancja P,
- histamina i substancje pochodne,
- kininy.
4. Niedostateczny przep

ływ chłonki.

12.Rola uk

ładu chłonnego

Ci

ągle prowadzone badania kliniczne potwierdzają ogromną rolę układu chłonnego w

organi

źmie człowieka. Badania wykazują, że duża grupa chorób narządów

wewn

ętrznych jest spowodowana zaburzeniami w krążeniu limfy. Funkcje, jakie

pe

łni ten układ, można usystematyzować w czterech grupach: 1. Warunkowanie

powrotu bia

łka z przestrzeni pozanaczyniowej do krwiobiegu. 2. Transport wody i

soli mineralnych oraz drena

ż tkanek. 3. Usuwanie substancji obcych (np.

bakterii). 4. Uczestniczenie w procesach immunologicznych ustroju.

13. Choroby przebiegaj

ące z powiększeniem węzłów chłonnych

Istnieje ca

ły szereg procesów chorobowych oraz innych stanów stymulacji

antygenowej, w przebiegu których dochodzi do zlokalizowanego b

ądź też

uogólnionego powi

ększenia węzłów chłonnych. Można je usystematyzować w osiem

grup: 1. choroby zaka

źne,

2. sarkoidoza,
3. szczepienia ochronne,
4. limfadenopatie polekowe,
5. choroby kolagenowe,
6. choroby skóry,
7. choroby nowotworowe uk

ładu chłonnego,

8. przerzuty nowotworowe.
Dodatkowo nale

ży uwzględnić długotrwałe stany zapalne jako czynniki, które mogą

powodowa

ć powiększenie węzłów chłonnych. Grupy 7. i 8. stanowią przeciwwskazania

do stosowania drena

żu limfatycznego.

B. Cz

ęść praktyczna

Po zapoznaniu si

ę z podstawami anatomicznymi i fizjologicznymi drenażu

limfatycznego mo

żemy przystąpić do opanowania trudnej sztuki masażu. Drenaż

limfatyczny wymaga bardzo du

żej precyzji i płynności ruchów. Jednocześnie,

stosowane w drena

żu techniki różnią się znacznie od wykorzystywanych w masażu

klasycznym czy segmentarnym, a ustalony sposób post

ępowania nie może być

zmieniany. Stosowany w ró

żnych krajach drenaż limfatyczny przeszedł wiele

modyfikacji w stosunku do metody podanej przez E. Voddera. Spowodowa

ło to

powstanie ró

żnych metod drenażu limfatycznego. Polska metoda opiera się na

technikach zbli

żonych do oryginalnych podanych przez Voddera. Coraz częściej

jednak stosuje si

ę w Polsce niemiecki model drenażu. Aby dać czytelnikowi

mo

żliwość porównania i wyboru metody, przedstawię w kolejności: - technikę

drena

żu limfatycznego stosowaną w Polsce,

- technik

ę drenażu limfatycznego stosowaną w Niemczech. Należy zaznaczyć, że

obydwie metody s

ą równie skuteczne. Ponieważ działanie drenażu jest czysto

mechaniczne, a polega na przepychaniu ch

łonki i udrożnianiu węzłów chłonnych,

wi

ęc niezależnie od wykonywanej metody zasady stosowania drenażu są takie same.

Aby drena

ż limfatyczny był skuteczny, należy ich ściśle przestrzegać.

I. Zasady stosowania drena

żu limfatycznego

1. Drena

ż limfatyczny stosujemy zgodnie ze wskazaniami i przeciwwskazaniami.

Niezmiernie istotne jest ustalenie z lekarzem prowadz

ącym możliwości i sposobu

(drena

ż całkowity lub częściowy) wykonywania zabiegu. Dotyczy to szczególnie

zabiegów wykonywanych po przebytych przez pacjenta chorobach zaka

źnych,

podostrych stanach zapalnych przebiegaj

ących z obrzękami oraz po amputacjach i

resekcjach w przebiegu leczenia chorób nowotworowych. Zbyt wczesne wkroczenie z
zabiegiem mo

że doprowadzić do remisji choroby bądź przeniesienia jej na siebie i

innych pacjentów. W stanach zapalnych mo

że doprowadzić do ponownego zaostrzenia,

a w przypadku chorób nowotworowych przy braku ustalenia z

łośliwości nowotworu

drena

ż limfatyczny może być przyczyną powstawania przerzutów. Ustalenia z

lekarzem prowadz

ącym są niezbędne również w przypadku obrzęków wynikających z

zaburze

ń pracy serca czy nerek. W tych przypadkach, podobnie jak poprzednio,

drena

ż wykonujemy tylko za zgodą i na zlecenie lekarza. Większą swobodą

dysponuje masa

żysta w przypadku leczenia obrzęków pourazowych (skręcenia,

z

łamania, zwichnięcia, amputacje pourazowe). W tych jednostkach chorobowych

drena

ż wykazuje bardzo dużą skuteczność. Wskazaniami do stosowania drenażu

limfatycznego s

ą wszystkie wskazania do wykonywania masażu klasycznego, którym

towarzysz

ą wysięki, obrzęki bądź zmiany skórne wynikające z zaburzenia krążenia

limfy. Przeciwwskazaniami do stosowania drena

żu limfatycznego są obrzęki i

wysi

ęki w przebiegu ostrych stanów zapalnych, nie wyleczonych chorób zakaźnych

oraz w przebiegu chorób nowotworowych, je

żeli istnieje ryzyko powstawania

przerzutów.

2. Drena

ż limfatyczny wykonujemy od obwodu w kierunku ujść żylnych.

Zasada ta wymaga dodatkowego omówienia. Oczywi

ście, ustalony tu kierunek drenażu

jest s

łuszny, jednak musimy rozpocząć od węzłów i naczyń limfatycznych

znajduj

ących się jak najbliżej ujść żylnych i stopniowo, zachowując kierunek,

opracowywa

ć części dalsze. Nie można przecież przepchnąć limfy z obwodu, jeżeli

jej dop

ływ do ujść żylnych będzie znacznie ograniczony. Musimy najpierw udrożnić

wi

ększe pnie limfatyczne i węzły chłonne usytuowane bliżej ujścia, a dopiero

potem przepycha

ć chłonkę z obwodu. Takie udrożnienie nie tylko ułatwi odpływ

ch

łonki do układu krwionośnego, ale umożliwi zadziałanie mechanizmów

warunkuj

ących jej przepływ. Tak więc dla przykładu - przy drenażu kończyny

górnej opracowujemy w kolejno

ści: - węzły pachowe,

- w

ęzły w obrębie stawu ramiennego,

- naczynia ch

łonne na ramieniu w kierunku od stawu łokciowego do stawu

ramiennego, - w

ęzły chłonne w obrębie stawu łokciowego,

- naczynia ch

łonne przedramienia w kierunku od stawu nadgarstkowego do stawu

łokciowego, - węzły chłonne w obrębie stawu nadgarstkowego,
- naczynia ch

łonne palców i śródręcza w kierunku od końców palców do stawu

nadgarstkowego.

3. Pacjent powinien znajdowa

ć się w pozycji drenażowej, a więc ułatwiającej

odp

ływ chłonki.

Zasada ta dotyczy szczególnie ko

ńczyn. Gdy pacjent ułożony jest w pozycji

le

żącej na grzbiecie, zagłówek kozetki musi być dość znacznie uniesiony, co

u

łatwia odpływ chłonki z głowy i twarzy. Jeżeli dysponujemy kozetką z oparciami

na nogi i r

ęce o regulowanej wysokości, należy je ustawić w pozycji

gwarantuj

ącej odpływ chłonki, a więc powyżej tułowia. Istotne jest również, aby

przy wykonywaniu zabiegu zachowa

ć niewielkie zgięcie w stawach: łokciowym,

biodrowym i kolanowym, co poprzez zmniejszenie napi

ęć mięśniowych ułatwi odpływ.

Przy wykonywaniu drena

żu po stronie grzbietowej układamy pacjenta płasko na

kozetce, podk

ładając pod stopy niewielki wałeczek zapewniający zgięcie w stawach

kolanowych. Wskazane jest, aby kozetka posiada

ła wycięty otwór, w którym pacjent

umieszcza twarz. Otwór ten gwarantuje wygodne u

łożenie i umożliwia pacjentowi

prawid

łowe oddychanie.

4. Bardzo wolny pr

ąd chłonki wymusza wolne tempo wykonywania drenażu

limfatycznego.

Wszystkie techniki stosowane w drena

żu limfatycznym wykonujemy bardzo wolno,

tzn. oko

ło 10 do 15 ruchów na minutę. Jednocześnie wymagana jest większa niż w

innych technikach masa

żu ilość powtórzeń. Drenaż jest najskuteczniejszy, jeżeli

ka

żdą technikę powtarzamy 3 do 5 razy.

5. Wszystkie stosowane techniki nale

ży wykonywać płynnie i miękko.

P

łynne stosowanie chwytów i miękkość ich wykonania zapewniają relaksacyjny -

rozlu

źniający wpływ na mięśniówkę gładką naczyń i mięśnie szkieletowe. Łagodne

dra

żnienie zakończeń nerwowych skóry musi mieć uspokajający i rozluźniający

wp

ływ na układ nerwowy.

6. Wszystkie stosowane techniki musz

ą mieć charakter przepychający.

Zasada ta wi

ąże się bezpośrednio z efektem, jakiego oczekujemy po prawidłowo

wykonanym drena

żu limfatycznym. W myśl tej zasady głaskania wykonujemy zawsze od

cz

ęści dystalnych do części proksymalnych. Rozcierania, niezależnie od

stosowanej metody drena

żu, charakteryzują się stopniowym zwiększaniem nacisku na

tkanki przy posuwaniu si

ę w kierunku wykonywanego chwytu i zwolnieniem nacisku

przy powrocie lub poruszaniu si

ę w kierunku dystalnym.

Stosowane w drena

żu limfatycznym uciski należałoby określić jako "przetaczanie

palca, palców czy d

łoni masażysty" w kierunku wykonywanego chwytu.

7. Wszystkie techniki stosujemy z umiarkowan

ą siłą, aby nie doprowadzić do

zbytniego rozgrzania tkanek.

Rozgrzanie tkanek mo

że prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta.

8. Czas trwania zabiegu wynosi dla drena

żu częściowego maksymalnie 20 min, dla

drena

żu ogólnego maksymalnie 60 min i może zostać skrócony. Decyzję o skróceniu

czasu trwania zabiegu podejmuje masa

żysta w zależności od tego, który z kolei

jest to zabieg, a tak

że na podstawie obserwacji reakcji pacjenta na zabieg.

Reakcja pacjenta uzale

żniona jest od wielu czynników, a przede wszystkim od

stanu zdrowia.

9. W czasie wykonywania zabiegu przynajmniej dwukrotnie opracowujemy wi

ększe

w

ęzły chłonne. Przy wykonywaniu drenażu metodą stosowaną w Polsce zasada ta

polega na podwójnym opracowaniu stawów. Przy wykonywaniu zabiegu metod

ą

stosowan

ą w Niemczech zasada ta nie jest uwzględniana. Często jednak opracowuje

si

ę duże węzły przynajmniej dwukrotnie w czasie wykonywania zabiegu.

10. Drena

ż limfatyczny można wykonywać codziennie.

Cz

ęstotliwość zabiegów ustala lekarz w porozumieniu z masażystą w zależności od

reakcji pacjenta oraz przy uwzgl

ędnieniu chorób towarzyszących. W planowanym

d

łuższym leczeniu ze względu na efekt leczniczy i możliwość utrwalenia się

korzystnych zmian ustala si

ę trzy, a nawet dwa zabiegi tygodniowo.

11. Ilo

ść zabiegów w serii.

Ilo

ść zabiegów w serii jest nieograniczona i zależy od postępów w leczeniu oraz

schorzenia. W niektórych schorzeniach, np. w sklerodermii leczenie mo

że trwać

kilka miesi

ęcy, a nawet kilka lat.

12. Obszar cia

ła objęty drenażem.

Uzale

żniony jest od stanu chorobowego i jednostki chorobowej oraz od reakcji

pacjenta na zabieg. W niektórych schorzeniach przy du

żej wrażliwości pacjenta

zaleca si

ę przez pierwsze trzy do siedmiu zabiegów opracowanie tylko i wyłącznie

proksymalnych w

ęzłów chłonnych, a dopiero potem stopniowo obejmujemy drenażem

cz

ęści dystalne.

13. Nie zaleca si

ę łączenia chwytów drenażu limfatycznego z technikami silnie

rozgrzewaj

ącymi innych metod masażu. Silnemu rozgrzaniu towarzyszy duże

przekrwienie tkanek na skutek rozszerzenia si

ę naczyń krwionośnych i wzrostu

ilo

ści przepływającej krwi, co nie tylko nie ułatwia usuwania obrzęków

limfatycznych, ale dodatkowo obci

ąża układ limfatyczny poprzez wzmożenie

ultrafiltracji. Przestrzeganie powy

ższych zasad jest warunkiem koniecznym dla

osi

ągnięcia efektu leczniczego.

II. Drena

ż limfatyczny metodą polską

Polska metoda drena

żu limfatycznego opiera się na technikach stosowanych przez

E. Voddera i obejmuje: - g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie (tylko w niektórych opracowaniach),
- uciski.

G

łaskanie

Wyró

żniamy tu dwa rodzaje głaskań:

G

łaskanie ogólne, którego celem jest przygotowanie części ciała lub dużego

obszaru do wykonywania zabiegu (np. g

łaskanie całej kończyny górnej), Głaskanie

miejscowe, stosowane w miejscu wykonywanego w danym momencie zabiegu (np.
g

łaskanie przedramienia). Wchodzi ono w skład technik zabiegu. Rozcieranie

koliste
Technika wykonania tego rozcierania jest zbli

żona do techniki z masażu

segmentarnego. Po trzykrotnym roztarciu w miejscu (uwzgl

ędniając zasadę

zwi

ększania nacisku przy poruszaniu się w kierunku wykonywanego drenażu) ruchem

posuwistym przesuwamy palce w kierunku proksymalnym, a nast

ępnie po zmniejszeniu

nacisku powracamy nieznacznie w kierunku miejsca, w którym wykonywali

śmy

rozcieranie koliste. Teraz ponownie wykonujemy trzykrotne rozcieranie w miejscu,
przepychamy limf

ę i powracamy nieznacznie w kierunku miejsca, w którym

wykonywali

śmy ruchy okrężne. Tak postępując posuwamy się w kierunku wykonywanego

drena

żu. Rozcieranie spiralne

Rozcieranie spiralne wykonujemy podobnie jak w masa

żu klasycznym. Różnica polega

na tym,

że w drenażu limfatycznym tempo wykonania tego chwytu jest o wiele

wolniejsze oraz nale

ży uwzględnić zwiększanie nacisku przy wykonywaniu części

ruchu w kierunku proksymalnym i zmniejszanie - przy wykonywaniu cz

ęści ruchu w

kierunku dystalnym.

Ugniatania i uciski
W drena

żu limfatycznym stosujemy tylko ugniatanie podłużne, którego działanie

jest rozlu

źniające i przepychające. W odróżnieniu od ugniatań podłużnych masażu

klasycznego stosowane w drena

żu wykonujemy bardzo wolno. Odmianą ugniatania

pod

łużnego jest ugniatanie "szczypcowe" stosowane na twarzy. Polega ono na

wykonaniu ugniatania tkanek uj

ętych pomiędzy palce wskazujący i środkowy.

Zastosowane uciski, jedn

ą lub dwoma rękami, również wykonywane są bardzo wolno i

musz

ą mieć charakter " wyciskający". Jak można zauważyć, ucisk polega na

"przetaczaniu" d

łoni po masowanej okolicy. Podobnie wygląda technika ucisków

wykonywanych dwoma r

ękami. Praktyczne wykonanie drenażu limfatycznego tą metodą

przedstawi

ę omawiając w kolejności opracowanie: - twarzy,

- karku i g

łowy,

- grzbietu,
- klatki piersiowej,
- brzucha,
- ko

ńczyny górnej,

- ko

ńczyny dolnej.

Drena

ż limfatyczny twarzy

Pacjent u

łożony jest na kozetce na grzbiecie. Podgłówek kozetki jest uniesiony

pod k

ątem 30 do 45 stopni. Masażysta stoi za głową pacjenta.

1. Drena

ż dołów nadobojczykowych.

Na opracowanie do

łów nadobojczykowych składają się cztery techniki w kolejności:

- g

łaskanie dołów nadobojczykowych,

- rozcieranie koliste do

łów nadobojczykowych,

- rozcieranie spiralne do

łów nadobojczykowych,

- uciski w do

łach nadobojczykowych.

We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy stawów
mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy si

ę w kierunku wyrostków barkowych.

R

ęce masażysty pracują jednocześnie.

2. Drena

ż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.

W kierunku drena

żu wykonujemy w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

3. Drena

ż okolicy podżuchwowej.

Opracowanie sk

łada się z dwóch etapów. Pierwszy etap polega na opracowaniu

okolicy pod

żuchwowej od środka żuchwy na boki do kątów żuchwy, w drugim etapie

opracowujemy tkanki od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych. W obydwu etapach

stosujemy techniki w kolejno

ści:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

4. Drena

ż wzdłuż krawędzi żuchwy od środka do kątów żuchwy. Wzdłuż linii żuchwy

wykonujemy drena

ż limfatyczny z zastosowaniem: - głaskania, - rozcierania

kolistego,
- rozcierania spiralnego,
- ugniatania "szczypcowego",
- ucisków.

5. Drena

ż od środka wargi dolnej do dołów nadobojczykowych. Opracowanie składa

si

ę z dwóch faz. W fazie pierwszej stosując: - głaskanie, - rozcieranie koliste,

- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie "szczypcowe",
- uciski,
opracowujemy tkanki od

środka wargi dolnej przez policzki do kątów żuchwy. W

drugiej fazie wykonujemy drena

ż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych. W

kierunku drena

żu wykonujemy w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

6. Drena

ż od kącików ust do dołów nadobojczykowych.

Opracowanie sk

łada się z dwóch faz. W pierwszej fazie wykonujemy: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie "szczypcowe",
- uciski
od k

ącików ust przez policzki do kątów żuchwy.

W drugiej fazie w kierunku drena

żu wykonujemy w kolejności: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.

7. Drena

ż od środka wargi górnej do dołów nadobojczykowych. Opracowanie składa

si

ę z dwóch faz. W fazie pierwszej wykonujemy: - głaskanie, - rozcieranie

koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie "szczypcowe",
- uciski
w linii przebiegaj

ącej od środka wargi górnej przez policzki do kątów żuchwy. W

fazie drugiej w kierunku drena

żu wykonujemy w kolejności: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.

8. Drena

ż dołów nadobojczykowych.

Na opracowanie do

łów nadobojczykowych składają się cztery techniki w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy stawów
mostkowo-obojczykowych i posuwamy si

ę w kierunku wyrostków barkowych.

9. Drena

ż od skrzydełek nosa do skroni.

W liniach zaznaczonych od skrzyde

łek nosa do skroni, stosujemy: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie "szczypcowe",
- uciski
opracowujemy tkanki od skrzyde

łek nosa do skroni.

10. Drena

ż od skrzydełek nosa do kątów żucbwy.

W liniach od skrzyde

łek nosa do kątów żuchwy, stosujemy: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie "szczypcowe",
- uciski
opracowujemy tkanki od skrzyde

łek nosa do kątów żuchwy.

11. Drena

ż od wewnętrznych kącików oczu do dołów nadobojczykowych. Opracowanie

sk

łada się z trzech faz. W fazie pierwszej stosując: - głaskanie, - rozcieranie

koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
opracowujemy tkanki od wewn

ętrznych kącików oczu wzdłuż bocznych brzegów nosa do

skrzyde

łek nosa i dalej do skroni. W fazie drugiej stosując:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie "szczypcowe",
- uciski,
posuwamy si

ę wzdłuż linii od skroni do kątów żuchwy, opracowując tkanki. W fazie

trzeciej opracowujemy tkanki wg opisanego ju

ż schematu, posuwając się od kątów

żuchwy do dołów nadobojczykowych.

12. Drena

ż od zewnętrznych kącików oczu do dołów nadobojczykowych. Opracowanie

sk

łada się z dwóch faz. W fazie pierwszej stosując: - głaskanie, - rozcieranie

koliste,

- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie "szczypcowe",
- uciski,
opracowujemy tkanki od zewn

ętrznych kątów oczu do skroni i dalej do kątów

żuchwy. W fazie drugiej ponownie opracowujemy tkanki od kątów żuchwy do dołów
nadobojczykowych, stosuj

ąc: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

13. Drena

ż od wewnętrznych kącików oczu do kątów żuchwy. Rozpoczynając od

wewn

ętrznych kącików oczu posuwamy się w kierunku czoła, dalej wzdłuż łuków

brwiowych przez skronie do k

ątów żuchwy. Przy opracowaniu stosujemy techniki w

kolejno

ści: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

14. Drena

ż od środka czoła do skroni.

Stosuj

ąc techniki w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
wykonujemy drena

ż limfatyczny od środka czoła do skroni.

15. Drena

ż od środka czoła do dołów nadobojczykowych.

Rozpoczynaj

ąc od środka czoła powyżej pasma poprzedniego (w linii owłosienia),

posuwamy si

ę przez skronie do kątów żuchwy, stosując techniki: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
W drugiej fazie opracowujemy tkanki od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych

stosuj

ąc te same techniki.

16. Drena

ż dołów nadobojczykowych.

Na opracowanie do

łów nadobojczykowych składają się cztery techniki w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy stawów
mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy si

ę w kierunku wyrostków barkowych.

Drena

ż limfatyczny karku i głowy

Przy opracowywaniu karku i g

łowy ułożenie pacjenta nie zmienia się, a więc leży

on na grzbiecie z uniesion

ą głową opartą o podgłówek kozetki. Masażysta stoi z

boku pacjenta.

1. Drena

ż dołów nadobojczykowych.

Na opracowanie do

łów nadobojczykowych składają się cztery techniki w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy stawów
mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy si

ę w kierunku wyrostków barkowych.

2. Drena

ż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.

W kierunku drena

żu wykonujemy w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

3. Drena

ż od drugiego i pierwszego kręgu piersiowego do dołów nadobojczykowych.

W pasmach wykonujemy:
- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
posuwaj

ąc się od wyrostka kolczystego (najpierw drugiego kręgu piersiowego, a

potem pierwszego kr

ęgu piersiowego) do dołów nadobojczykowych.

4. Drena

ż od wyrostków kolczystych kręgów szyjnych do dołów nadobojczykowych.

Rozpoczynaj

ąc od wyrostka kolczystego siódmego kręgu szyjnego, posuwamy się w

kierunku do

łów nadobojczykowych. Kolejne pasma rozpoczynają się od wyrostka

kolczystego szóstego, pi

ątego, czwartego i trzeciego kręgu szyjnego. Każde pasmo

opracowujemy stosuj

ąc cztery techniki: - głaskanie, - rozcieranie koliste,

- rozcieranie spiralne,
- uciski.

5. Drena

ż od otworu potylicznego do dołów nadobojczykowycb. W pierwszej fazie

opracowania stosujemy techniki: - g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
i posuwamy si

ę od otworu potylicznego po kresach karkowych dolnych do wyrostków

sutkowatych i k

ątów żuchwy. Drugą część opracowania stanowi drenaż od kątów

żuchwy do dołów nadobojczykowych z zastosowaniem tych samych technik.

6. Drena

ż od guzowatości kości potylicznej do dołów nadobojczykowych. Pasmo

przebiega nieco wy

żej od poprzedniego. Stosując techniki w kolejności: -

g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
posuwamy si

ę od guzowatości potylicznej po kresach karkowych górnych za uszy i

dalej do k

ątów żuchwy. Druga faza polega na wykonaniu: - głaskania, -

rozcierania kolistego,
- rozcierania spiralnego,
- ucisków
od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.

6. Drena

ż po szwach kości potylicznej do dołów nadobojczykowych. Rozpoczynając

od miejsca po

łączenia kości ciemieniowych i potylicznej posuwamy się po szwach

czaszki do uszu, a nast

ępnie do kątów żuchwy stosując w kolejności: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
W drugiej fazie wykonujemy drena

ż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych z

wykorzystaniem tych samych technik.

7. Drena

ż od czubka głowy do dołów nadobojczykowych.

Wykorzystuj

ąc techniki:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
posuwamy si

ę od czubka głowy po kościach ciemieniowych za uszami i dalej do

k

ątów żuchwy. W drugiej fazie, stosując te same techniki, opracowujemy miejsca

od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych.

Drena

ż limfatyczny grzbietu

Pacjent le

ży na brzuchu. Ręce pacjenta są odwiedzione w stawach ramiennych, aby

umo

żliwić opracowanie dołów pachowych, i zgięte w stawach łokciowych. Pod

stopami umieszczamy niewielki wa

łek, aby rozluźnić napięcia w kończynach

dolnych. Masa

żysta stoi z boku kozetki. Jeżeli rozpoczynamy drenaż limfatyczny

od opracowania grzbietu, nale

ży najpierw - w ułożeniu pacjenta na grzbiecie -

opracowa

ć doły nadobojczykowe, a dopiero później przystępujemy do opracowania

grzbietu. Drena

ż limfatyczny grzbietu wykonujemy w dwóch fazach.

Faza I

1. Drena

ż dołów pachowych.

Opracowanie do

łów pachowych polega na wykonaniu technik drenażu limfatycznego w

kolejno

ści: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Opracowujemy ka

żdy dół pachowy osobno.

2. Drena

ż w kierunku równoległym do kręgosłupa.

Wyró

żniamy tu cztery pasma po stronie lewej i cztery po prawej. Przy

opracowywaniu pasm ka

żda ręka opracowuje inną stronę (lewa-lewą, prawa-prawą).

R

ęce, pracując jednocześnie, wykonują kolejno: - głaskanie, - rozcieranie

koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatania pod

łużne,

- uciski.
Szczególnie du

żo uwagi poświęcamy okolicom dolnych kątów łopatek i mięśniom

nadgrzebieniowym. Na zako

ńczenie tej fazy wykonujemy ponownie:

3. Drena

ż dołów pachowych.

Faza II
W fazie drugiej opracowania grzbietu stosujemy tylko cztery techniki drena

żu

limfatycznego: - g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

4. Drena

ż w kierunku prostopadłym do kręgosłupa.

Rozpoczynaj

ąc od kości ogonowej, dwoma rękami jednocześnie w pasmach wykonujemy

kolejno przedstawione wy

żej cztery techniki drenażu. W kolejnych pasmach

posuwamy si

ę w kierunku dogłowowym. W odcinku piersiowym przebieg pasm jest

zgodny z przebiegiem

żeber.

5. Drena

ż w liniach pachowych.

Po opracowaniu w pasmach poprzecznych do kr

ęgosłupa, stosując: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- ugniatanie pod

łużne,

- rozcieranie spiralne,
- uciski,
wykonujemy drena

ż w liniach pachowych (lewa po lewej stronie, prawa - po

prawej).

Na zako

ńczenie tej fazy wykonujemy ponownie:

6. Drena

ż dołów pachowych.

Drena

ż limfatyczny klatki piersiowej

Pacjent le

ży na grzbiecie. Kończyny górne są lekko odwiedzione w stawach

ramiennych i zgi

ęte w stawach łokciowych. Pod kolana pacjenta podkładamy

wa

łeczek, aby poprzez ugięcie kolan rozluźnić napięcia w obrębie mięśni brzucha.

Masa

żysta stoi z boku kozetki. Opracowanie klatki piersiowej rozpoczynamy od

wykonania g

łaskań ogólnych dwoma rękami jednocześnie.

1. Drena

ż dołów nadobojczykowych.

Stosuj

ąc w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
opracowujemy do

ły nadobojczykowe.

Dalsze post

ępowanie składa się (podobnie jak przy opracowaniu grzbietu) z dwóch

faz.

Faza I

2. Drena

ż dołów pachowych.

Opracowanie do

łów pachowych polega na wykonaniu technik drenażu limfatycznego w

kolejno

ści: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Opracowujemy ka

żdy dół pachowy osobno.

3. Drena

ż w kierunku równoległym do mostka.

Wyró

żniamy tu cztery pasma po stronie lewej i cztery po prawej. Przy

opracowywaniu pasma po mostku drena

ż wykonujemy jedną ręką, zaś przy

opracowywaniu pozosta

łych pasm każda ręka opracowuje inną stronę (lewa-lewą,

prawa-praw

ą). Ręce, pracując jednocześnie, wykonują kolejno:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

4. Drena

ż dołów nadobojczykowych.

Stosuj

ąc w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
opracowujemy do

ły nadobojczykowe.

Na zako

ńczenie tej fazy wykonujemy ponownie:

5. Drena

ż dołów pachowych.

Faza Ii
W fazie drugiej opracowania klatki piersiowej stosujemy równie

ż cztery techniki

drena

żu limfatycznego: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

6. Drena

ż wzdłuż przebiegu żeber.

Rozpoczynaj

ąc od trzonu mostka, jedną ręką (najpierw po jednej stronie, a potem

po drugiej) w pasmach wykonujemy przedstawione wy

żej cztery techniki drenażu.W

kolejnych pasmach posuwamy si

ę w kierunku dogłowowym. 7. Drenaż w liniach

pachowych.
Po opracowaniu w pasmach poprzecznych, stosuj

ąc:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
wykonujemy drena

ż w liniach pachowych.

8. Drena

ż dołów nadobojczykowych.

Stosuj

ąc w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
opracowujemy do

ły nadobojczykowe.

9. Drena

ż dołów pachowych.

10. Ogólne g

łaskanie klatki piersiowej.

Ogólne przeg

łaskanie kończy drenaż klatki piersiowej.

Drena

ż limfatyczny brzucha

Pacjent u

łożony jest jak przy drenażu klatki piersiowej. Należy zwrócić

szczególn

ą uwagę, aby kończyny dolne były zgięte w stawach kolanowych pod kątem

zbli

żonym do 90 stopni, co gwarantuje rozluźnienie powłok brzusznych. W związku

z podzia

łem drenowania tego obszaru na część nadpępkową i podpępkową wyróżniamy

dwa kierunki opracowania. Obszar znajduj

ący się powyżej linii pępka opracowujemy

w kierunku dog

łowowym, zaś obszar poniżej linii pępka do węzłów pachwinowych.

Przy opracowaniu obydwu obszarów stosujemy te same techniki: - g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Przy opracowywaniu okolicy nadp

ępkowej rozpoczynamy od pasm znajdujących się w

liniach pachowych. W kolejnych pasmach posuwamy si

ę w kierunku linii białej.

Przy opracowywaniu okolicy podp

ępkowej masażysta staje tyłem do pacjenta i dwoma

r

ękami jednocześnie, z wykorzystaniem opisanych technik, wykonuje drenaż

limfatyczny. Rozpoczynaj

ąc od linii bocznych, w kolejnych pasmach posuwamy się w

kierunku do linii bia

łej.

Drena

ż limfatyczny kończyny górnej

Pacjent le

ży na grzbiecie z lekko ugiętymi w kolanach nogami. Ręce pacjenta

u

łożone są luźno po bokach tułowia. Drenaż limfatyczny kończyny górnej

rozpoczynamy od ogólnego przeg

łaskania kończyny. W dalszej kolejności

wykonujemy:

1. Drena

ż dołów pachowych.

Stosuj

ąc techniki w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
opracowujemy dó

ł pachowy. Opracowanie to wykonujemy jedną ręką przy odpowiednim

u

łożeniu kończyny pacjenta.

2. Drena

ż stawu ramiennego.

Dwoma r

ękami jednocześnie wykonujemy drenaż stosując:

- G

łaskanie podłużne - rozpoczynamy na ramieniu poniżej przyczepu mięśnia

naramiennego, a ko

ńczymy jedną ręką na mięśniu piersiowym większym, a drugą na

mi

ęśniu najszerszym grzbietu w okolicy dołu pachowego. - Głaskanie poprzeczne -

g

łaskanie wykonujemy zarówno po stronie przedniej, jak i tylnej stawu

ramiennego. - Rozcieranie koliste pod

łużne - rozpoczynamy na ramieniu poniżej

przyczepu mi

ęśnia naramiennego, a kończymy jedną ręką na mięśniu piersiowym

wi

ększym, a drugą na mięśniu najszerszym grzbietu w okolicy dołu pachowego. -

Rozcieranie koliste poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do mi

ęśnia naramiennego

w kierunku do

łu pachowego jedną ręką po stronie tylnej, a drugą po stronie

przedniej stawu ramiennego. - Rozcieranie spiralne pod

łużne - rozpoczynamy na

ramieniu poni

żej przyczepu mięśnia naramiennego, a kończymy jedną ręką na

mi

ęśniu piersiowym większym, a drugą na mięśniu najszerszym grzbietu w okolicy

do

łu pachowego. - Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do

mi

ęśnia naramiennego w kierunku dołu pachowego jedną ręką po stronie tylnej, a

drug

ą po stronie przedniej stawu ramiennego. - Uciski.

3. Drena

ż ramienia.

Drena

ż ramienia wykonujemy w czterech pasmach:

- pasmo boczne,
- pasmo przednie,
- pasmo tylne,
- pasmo przy

środkowe.

W ka

żdym z tych pasm stosujemy techniki drenażu w kolejności: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie pod

łużne,

- uciski.
Drena

ż wykonujemy jedną ręką (ugniatanie dwoma), a jego kierunek - od stawu

łokciowego do stawu ramiennego.

4. Drena

ż stawu łokciowego.

Drena

ż składa się z opracowania dołu łokciowego i stawu łokciowego. Przy

opracowywaniu do

łu łokciowego stosujemy: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Przy opracowywaniu stawu

łokciowego do podanych technik dochodzi opracowanie w

kierunku do

łu łokciowego i tak w kolejności wykonujemy: - Głaskanie podłużne -

rozpoczynamy na przedramieniu poni

żej stawu łokciowego, a kończymy na ramieniu

tu

ż powyżej stawu łokciowego. - Głaskanie poprzeczne - od wyrostka łokciowego do

do

łu łokciowego. Głaskanie wykonujemy zarówno po stronie przyśrodkowej, jak i

bocznej. - Rozcieranie koliste pod

łużne (z przedramienia na ramię). -

Rozcieranie koliste poprzeczne - od wyrostka

łokciowego do dołu łokciowego

stronami: przy

środkową i boczną. - Rozcieranie spiralne podłużne (z

przedramienia na rami

ę). - Rozcieranie spiralne poprzeczne - od wyrostka

łokciowego do dołu łokciowego stronami: przyśrodkową i boczną. - Uciski.
Po opracowaniu stawu

łokciowego ponownie opracowujemy staw ramienny. W metodzie

polskiej obowi

ązuje bowiem zasada podwójnego opracowania stawów (patrz "Zasady

stosowania drena

żu limfatycznego").

5. Drena

ż stawu ramiennego.

Dwoma r

ękami jednocześnie wykonujemy drenaż stosując:

- G

łaskanie podłużne - rozpoczynamy na ramieniu poniżej przyczepu mięśnia

naramiennego, a ko

ńczymy jedną ręką na mięśniu piersiowym większym, a drugą na

mi

ęśniu najszerszym grzbietu w okolicy dołu pachowego. - Głaskanie poprzeczne -

g

łaskanie wykonujemy zarówno po stronie przedniej, jak i tylnej stawu

ramiennego. - Rozcieranie koliste pod

łużne - rozpoczynamy na ramieniu poniżej

przyczepu mi

ęśnia naramiennego, a kończymy jedną ręką na mięśniu piersiowym

wi

ększym, a drugą na mięśniu najszerszym grzbietu w okolicy dołu pachowego. -

Rozcieranie koliste poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do mi

ęśnia naramiennego

w kierunku do

łu pachowego jedną ręką po stronie tylnej, a drugą po stronie

przedniej stawu ramiennego. - Rozcieranie spiralne pod

łużne - rozpoczynamy na

ramieniu poni

żej przyczepu mięśnia naramiennego, a kończymy jedną ręką na

mi

ęśniu piersiowym większym, a drugą na mięśniu najszerszym grzbietu w okolicy

do

łu pachowego. - Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do

mi

ęśnia naramiennego w kierunku dołu pachowego jedną ręką po stronie tylnej, a

drug

ą po stronie przedniej stawu ramiennego. - Uciski.

6. Drena

ż przedramienia.

Stosuj

ąc techniki drenażu limfatycznego w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie pod

łużne,

- uciski,
opracowujemy kolejno strony:
- grzbietow

ą,

- promieniow

ą,

-

łokciową,

- d

łoniową.

Opracowanie ka

żdego pasma rozpoczynamy od stawu nadgarstkowego i kończymy w

okolicy stawu

łokciowego.

7. Drena

ż stawu nadgarstkowego.

Przy opracowywaniu stawu nadgarstkowego wykorzystujemy w kolejno

ści: - Głaskanie

- wykonujemy go pod

łużnie rozpoczynając poniżej stawu na śródręczu, a kończąc na

przedramieniu tu

ż powyżej stawu. Tak postępując głaszczemy cały staw zarówno po

stronie grzbietowej, promieniowej, d

łoniowej, jak i łokciowej. - Rozcieranie

koliste - wykonujemy równie

ż podłużnie w pasmach. - Rozcieranie spiralne

pod

łużne - wykonujemy w pasmach opisanych wyżej. - Rozcieranie spiralne

poprzeczne - wykonujemy go w stawie posuwaj

ąc się od strony promieniowej stawu

do strony

łokciowej i z powrotem, najpierw po stronie grzbietowej, potem po

stronie d

łoniowej. - Uciski - podobnie jak na przedramieniu czy stawie łokciowym

wykonujemy uciski pod

łużne. Po opracowaniu stawu nadgarstkowego przystępujemy do

powtórnego opracowania stawu

łokciowego.

8. Drena

ż stawu łokciowego.

Opracowanie to sk

łada się z opracowania dołu łokciowego i stawu łokciowego. Przy

opracowywaniu do

łu łokciowego stosujemy: - głaskanie, - rozcieranie koliste,

- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Przy opracowywaniu stawu

łokciowego do podanych technik dochodzi opracowanie w

kierunku do

łu łokciowego i tak w kolejności wykonujemy: - Głaskanie podłużne -

rozpoczynamy na przedramieniu poni

żej stawu łokciowego, a kończymy na ramieniu

tu

ż powyżej stawu łokciowego. - Głaskanie poprzeczne - od wyrostka łokciowego do

do

łu łokciowego. Głaskanie wykonujemy zarówno po stronie przyśrodkowej, jak i

bocznej. - Rozcieranie koliste pod

łużne (z przedramienia na ramię). -

Rozcieranie koliste poprzeczne - od wyrostka

łokciowego do dołu łokciowego

stronami: przy

środkową i boczną. - Rozcieranie spiralne podłużne (z

przedramienia na rami

ę). - Rozcieranie spiralne poprzeczne - od wyrostka

łokciowego do dołu łokciowego stronami: przyśrodkową i boczną. - Uciski.

9. Drena

ż śródręcza.

Przy opracowywaniu

śródręcza stosujemy techniki drenażu limfatycznego w

kolejno

ści: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne.
Drena

ż wykonujemy po stronie grzbietowej i po stronie dłoniowej śródręcza, w

kierunku od palców do stawu nadgarstkowego.

10. Drena

ż palców.

Przy drena

żu palców wykorzystujemy tylko trzy techniki drenażu limfatycznego: -

G

łaskanie palców całą dłonią po stronie grzbietowej i dłoniowej. - Rozcieranie

spiralne kciukami naprzemiennie technik

ą zbliżoną do rozcierania kciukami w

masa

żu klasycznym. Różnica polega na tym, że w drenażu rozcieranie to wykonujemy

bardzo wolno. - Uciski pier

ścieniowe znane czytelnikowi również z masażu

klasycznego.

11. Drena

ż stawu nadgarstkowego.

Przy opracowywaniu stawu nadgarstkowego wykorzystujemy w kolejno

ści: - Głaskanie

- wykonujemy go pod

łużnie, rozpoczynając poniżej stawu na śródręczu, a kończąc

na przedramieniu tu

ż powyżej stawu. Tak postępując głaszczemy cały staw zarówno

po stronie grzbietowej, promieniowej, d

łoniowej, jak i łokciowej. - Rozcieranie

koliste - wykonujemy równie

ż podłużnie w pasmach. - Rozcieranie spiralne

pod

łużne - wykonujemy w pasmach opisanych wyżej. - Rozcieranie spiralne

poprzeczne - wykonujemy go w stawie, posuwaj

ąc się od strony promieniowej stawu

do strony

łokciowej i z powrotem, najpierw po stronie grzbietowej, potem po

stronie d

łoniowej. - Uciski - podobnie jak na przedramieniu czy stawie łokciowym

wykonujemy uciski pod

łużne.

12. Ogólne g

łaskanie całej kończyny górnej.

Na zako

ńczenie drenażu wykonujemy ogólne głaskanie całej kończyny rozpoczynając

od palców, a ko

ńcząc na stawie ramiennym.

Drena

ż limfatyczny kończyny dolnej

Ko

ńczyna dolna, w odróżnieniu od kończyny górnej, przy zachowaniu pozycji

le

żącej pacjenta jest dostępna od strony przyśrodkowej, bocznej i przedniej w

u

łożeniu na grzbiecie i od strony przyśrodkowej, bocznej i tylnej w ułożeniu

pacjenta na brzuchu. Drena

ż limfatyczny kończyny dolnej wykonujemy zatem w dwóch

fazach: - faza I - w u

łożeniu pacjenta na grzbiecie,

- faza Ii - w u

łożeniu pacjenta na brzuchu.

Takie post

ępowanie pozwoli na dokładne opracowanie całej kończyny dolnej. Faza I

Rozpoczynamy od ogólnego przeg

łaskania całej kończyny. Rozpoczynamy od palców, a

ko

ńczymy w okolicy stawu biodrowego. Po kilkakrotnym przegłaskaniu przystępujemy

do opracowania poszczególnych cz

ęści kończyny dolnej. 1. Drenaż pachwiny.

Celem tego opracowania jest udro

żnienie węzłów chłonnych pachwinowych (zwłaszcza

powierzchownych) zarówno pasma pionowego, jak i poziomego. Stosuj

ąc techniki

drena

żu limfatycznego w kolejności: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
opracowujemy przy

środkową stronę górnej części uda, a następnie od zewnętrznej

strony pachwiny w kierunku przy

środkowej strony uda. 2. Drenaż uda.

Wykorzystuj

ąc techniki drenażu limfatycznego w kolejności: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie pod

łużne,

- uciski,
opracowujemy stron

ę boczną, następnie przednią i przyśrodkową uda. Opracowanie

rozpoczynamy od okolicy stawu kolanowego, a ko

ńczymy w okolicy stawu biodrowego.

3. Drena

ż stawu kolanowego.

Opracowanie stawu kolanowego, podobnie jak

łokciowego, dzielimy na: opracowanie

w pasmach pod

łużnych rozpoczynających się poniżej stawu (na podudziu), a

ko

ńczących się powyżej stawu (na udzie) oraz opracowanie w pasmach poprzecznych

w kierunku do

łu podkolanowego. Drenaż możemy wykonywać jedną lub dwoma rękami.

Wykonujemy w kolejno

ści:

- g

łaskanie podłużne,

- g

łaskanie poprzeczne,

- rozcieranie koliste pod

łużne,

- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne pod

łużne,

- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.
Uwzgl

ędniając zasadę podwójnego opracowania stawów (w polskiej metodzie drenażu

limfatycznego) przyst

ępujemy teraz ponownie do opracowania węzłów pachwinowych.

4. Drena

ż pachwiny.

Stosuj

ąc techniki drenażu limfatycznego w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
opracowujemy przy

środkową stronę górnej części uda, a następnie od zewnętrznej

strony pachwiny w kierunku przy

środkowej strony uda. 5. Drenaż podudzia.

Na podudziu opracowujemy stron

ę boczną, przednią i przyśrodkową. Stosujemy

techniki drena

żu w kolejności: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Opracowanie rozpoczynamy od okolicy stawu skokowego, a ko

ńczymy w okolicy stawu

kolanowego. Drena

ż możemy wykonywać jedną lub dwoma rękami.

6. Drena

ż stawu skokowego.

Drena

ż limfatyczny stawu skokowego wykonujemy w pasmach podłużnych i w pasmach

poprzecznych. Pasma pod

łużne rozpoczynają się na śródstopiu, a kończą się na

podudziu. Pasma poprzeczne rozpoczynaj

ą się na grzbietowej stronie stawu

skokowego, a ko

ńczą w okolicy ścięgna Achillesa. W odróżnieniu od innych stawów

ko

ńczyny dolnej opracowaniu podlegają wszystkie strony stawu skokowego. W

kolejno

ści wykonujemy: - głaskanie podłużne, - głaskanie poprzeczne,

- rozcieranie koliste pod

łużne,

- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne pod

łużne,

- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.
Po opracowaniu stawu skokowego wracamy do stawu kolanowego. 7. Drena

ż stawu

kolanowego.
Opracowanie stawu kolanowego dzielimy na: opracowanie w pasmach pod

łużnych

rozpoczynaj

ących się poniżej stawu (na podudziu), a kończących się powyżej stawu

(na udzie) oraz opracowanie w pasmach poprzecznych w kierunku do

łu

podkolanowego. Drena

ż możemy wykonywać jedną lub dwoma rękami.

Wykonujemy w kolejno

ści:

- g

łaskanie podłużne,

- g

łaskanie poprzeczne,

- rozcieranie koliste pod

łużne,

- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne pod

łużne,

- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.

8. Drena

ż śródstopia.

W tej fazie drena

żu ograniczymy się do opracowania grzbietowej strony stopy.

Wykonujemy tu tylko pasma pod

łużne rozpoczynając od nasady palców, a kończąc w

okolicy stawu skokowego. Drena

ż wykonujemy jedną lub dwoma rękami stosując: -

g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.

9. Drena

ż palców.

Przy drena

żu palców wykorzystujemy tylko trzy techniki drenażu limfatycznego: -

G

łaskanie palców całą dłonią po stronie grzbietowej i podeszwowej. - Rozcieranie

spiralne kciukiem i palcem wskazuj

ącym po stronie grzbietowej i podeszwowej oraz

po stronach bocznych naprzemiennie, technik

ą zbliżoną do rozcierania w masażu

klasycznym. Ró

żnica polega na tym, że w drenażu rozcieranie to wykonujemy bardzo

wolno. - Uciski pier

ścieniowe znane czytelnikowi również z masażu klasycznego.

10. Drena

ż stawu skokowego.

Drena

ż limfatyczny stawu skokowego wykonujemy w pasmach podłużnych i w pasmach

poprzecznych. Pasma pod

łużne rozpoczynają się na śródstopiu, a kończą się na

podudziu. Pasma poprzeczne rozpoczynaj

ą się na grzbietowej stronie stawu

skokowego, a ko

ńczą w okolicy ścięgna Achillesa. W odróżnieniu od innych stawów

ko

ńczyny dolnej opracowaniu podlegają wszystkie strony stawu skokowego. W

kolejno

ści wykonujemy: - głaskanie podłużne, - głaskanie poprzeczne,

- rozcieranie koliste pod

łużne,

- rozcieranie koliste poprzeczne,
- rozcieranie spiralne pod

łużne,

- rozcieranie spiralne poprzeczne,
- uciski.
Po opracowaniu stawu skokowego przyst

ępujemy do ogólnego przegłaskania kończyny

dolnej.

Faza Ii
Uk

ładamy pacjenta na brzuchu. Pod stopy podkładamy wałeczek, aby rozluźnić

napi

ęcia w obrębie kończyny. W drugiej fazie drenażu kończyny dolnej skupimy się

na opracowaniu tylnej strony niedost

ępnej w ułożeniu na grzbiecie. Rozpoczynamy

od ogólnego przeg

łaskania całej kończyny dolnej. 11. Drenaż pasma pionowego

w

ęzłów pachwinowych.

Stosuj

ąc techniki drenażu limfatycznego w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski
opracowujemy górn

ą część przyśrodkowej strony uda.

12. Drena

ż uda.

Opracowujemy tyln

ą stronę uda, stosując w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie pod

łużne,

- uciski.

13. Drena

ż dołu podkolanowego.

W tym u

łożeniu pacjenta stosujemy tylko pasma podłużne. I tak wykonamy: -

g

łaskanie, - rozcieranie koliste,

- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Rozpoczynamy na podudziu, czyli poni

żej dołu podkolanowego, a kończymy na udzie

tu

ż powyżej dołu.

14. Drena

ż pasma pionowego węzłów pachwinowych.

Po opracowaniu do

łu podkolanowego, zgodnie z zasadą podwójnego opracowania

stawów, przyst

ępujemy do drenażu okolicy pachwinowej. Stosując techniki drenażu

limfatycznego w kolejno

ści: - głaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
opracowujemy górn

ą część przyśrodkowej strony uda.

15. Drena

ż podudzia.

Rozpoczynaj

ąc od okolicy stawu skokowego, a kończąc w okolicy dołu podkolanowego

w pasmach, wykonujemy: - g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- ugniatanie pod

łużne,

- uciski.

16. Drena

ż stawu skokowego.

W opracowaniu tym stosujemy techniki pod

łużne w kolejności: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Opracowaniu podlegaj

ą tutaj okolice kostek i ścięgno Achillesa.

17. Drena

ż dołu podkolanowego.

W tym u

łożeniu pacjenta stosujemy tylko pasma podłużne. I tak wykonamy: -

g

łaskanie, - rozcieranie koliste,

- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Rozpoczynamy na podudziu, czyli poni

żej dołu podkolanowego, a kończymy na udzie

tu

ż powyżej dołu.

18. Drena

ż strony podeszwowej stopy.

Ze wzgl

ędu na twardość skóry na podeszwowej stronie stopy wszystkie stosowane

rozcierania wykonujemy kciukami. Stosuj

ąc techniki w kolejności:

- g

łaskanie,

- rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski,
opracowujemy stron

ę podeszwową stopy (od palców do pięty).

19. Drena

ż palców.

Opracowanie palców jest identyczne jak w fazie I. Wykorzystujemy tu tylko trzy
techniki: - g

łaskanie,

- rozcieranie spiralne,
- uciski.

20. Drena

ż stawu skokowego.

W opracowaniu tym stosujemy techniki pod

łużne w kolejności: - głaskanie, -

rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne,
- uciski.
Opracowaniu podlegaj

ą okolice kostek i ścięgno Achillesa. Drenaż limfatyczny

ko

ńczyny dolnej kończymy ogólnym przegłaskaniem całej kończyny.

III. Drena

ż limfatyczny metodą niemiecką

Niemiecka metoda drena

żu limfatycznego opiera się na następujących technikach:

G

łaskanie. Sposób wykonania głaskania jest identyczny jak w metodzie polskiej.

G

łaskania wykonujemy (w zależności od miejsca drenażu) całymi dłońmi, ośmioma

palcami, czterema palcami, palcami wskazuj

ącymi i środkowymi lub tylko palcami

wskazuj

ącymi. Kierunek wykonywania głaskań jest zgodny z kierunkiem drenażu

limfatycznego. G

łaskania powtarzamy dwu lub trzykrotnie. Rozcieranie koliste.

Polega ono na wykonywaniu czterech do pi

ęciu kółeczek w miejscu, zwiększając

si

łę nacisku przy poruszaniu się w kierunku drenażu (podobnie jak w metodzie

polskiej). Istotna ró

żnica polega na tym, że w metodzie niemieckiej po wykonaniu

rozciera

ń w miejscu nie stosujemy przepychania, a potem powrotu do połowy

uprzednio wykonanego rozcierania, lecz odrywamy r

ęce i opracowujemy następne

miejsce. Kolejne miejsca rozcierania wyznaczaj

ą linię drenażu limfatycznego.

Rozcieranie posuwiste. Wyró

żniamy tu kilka technik, których stosowanie

uzale

żnione jest od miejsca wykonywania drenażu limfatycznego. Techniki te

zostan

ą omówione w trakcie omawiania drenażu poszczególnych części ciała.

Rozcieranie spiralne. Wykonywane jest z regu

ły kciukami, na przykład na

śródręczu. Uciski. Wyróżniamy dwa sposoby wykonywania ucisków:
- uciski posuwiste wykonywane w linii prostej,
- uciski okr

ężne wykonywane np. na brzuchu,

- uciski w miejscu (przetaczanie) wykonywane np. na klatce piersiowej. Sposób
wykonywania tych ucisków b

ędzie przedstawiony przy omawianiu drenażu

poszczególnych cz

ęści ciała.

Drena

ż limfatyczny twarzy

Pacjent le

ży na plecach. Głowa oparta jest o lekko uniesiony zagłówek. Masażysta

stoi za g

łową pacjenta.

1. G

łaskanie twarzy.

O

śmioma palcami wykonujemy głaskania, powtarzając każde trzykrotnie w

nast

ępujących pasmach: - od środka brody pod żuchwą do kątów żuchwy,

- od

środka brody po krawędzi żuchwy do kątów żuchwy,

- od k

ącików ust do kątów żuchwy,

- od skrzyde

łek nosa do kątów żuchwy,

- od

środka czoła do skroni.

2. Rozcieranie koliste okolicy pod

żuchwowej.

Zgi

ętymi palcami obu rąk jednocześnie rozcieramy okolicę podżuchwową. Po

pi

ęciokrotnym roztarciu w jednym miejscu przestawiamy ręce bliżej kątów żuchwy.

Tak post

ępując, posuwamy się do kątów żuchwy. Przy wykonywaniu ruchów okrężnych

zwi

ększamy nacisk poruszając się w kierunku do kątów żuchwy, a zmniejszamy przy

poruszaniu si

ę w kierunku środka brody. Zgodnie z zasadami drenażu limfatycznego

rozcierania wykonujemy w bardzo wolnym tempie.

3. Rozcieranie koliste kraw

ędzi żuchwy.

O

śmioma prostymi palcami, jednocześnie po obu stronach, rozcieramy w czterech

punktach po ka

żdej stronie. Rozpoczynamy od środka brody i przechodząc do

kolejnych punktów, posuwamy si

ę do kątów żuchwy. Zwiększenie nacisku następuje

przy posuwaniu si

ę w kierunku krawędzi żuchwy.

4. Rozcieranie koliste od k

ącików ust do kątów żuchwy.

W sposób opisany przy opracowaniu kraw

ędzi żuchwy rozcieramy od kącików ust w

czterech punktach po ka

żdej stronie. Ostatnie punkty znajdują się na kątach

żuchwy. Zaakcentowany jest ruch w kierunku żuchwy, czyli wykonując okrężne
rozcierania, zwi

ększamy nacisk w fazie poruszania się w kierunku żuchwy.

5. Rozcieranie koliste od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych. Ośmioma

prostymi palcami, jednocze

śnie po obu stronach, rozcieramy w czterech punktach

po ka

żdej stronie. Rozpoczynamy od kątów żuchwy. Po pięciokrotnym roztarciu

kolistym w miejscu (zwi

ększając nacisk przy posuwaniu się w kierunku dołów

nadobojczykowych) przestawiamy r

ęce na punkty znajdujące się bliżej dołu

nadobojczykowego i ponownie rozcieramy w miejscu. Tak post

ępując, dochodzimy do

do

łów nadobojczykowych.

6. Rozcieranie posuwiste w do

łach nadobojczykowych.

Rozcieranie wykonujemy tylko palcami wskazuj

ącymi. Pozostałe palce stabilizują

d

łonie masażysty. Rozcierając zwiększamy nacisk przy poruszaniu się w kierunku

do boku i do obojczyka. Rozcieranie posuwiste charakteryzuje si

ę tym, że w

odró

żnieniu od rozcierania kolistego droga jest odcinkiem prostym. Po wykonaniu

g

łębokiego głaskania odrywamy palec i przenosimy do pozycji wyjściowej.

7. Opracowanie nosa.
Stosuj

ąc technikę rozcierania kolistego, dwoma palcami wskazującymi jednocześnie

opracowujemy punkty w podanej kolejno

ści: 1Ň) czubek nosa

2

Ň) na skrzydełku nosa

3

Ň) na przejściu skrzydełka nosa w policzek

4

Ň) na grzbiecie nosa w połowie jego długości

5

Ň) znajduje się w bok od punktu 4

6

Ň) na przejściu skrzydełka nosa w policzek

7

Ň) poniżej nasady nosa

8

Ň) znajduje się w bok od punktu 4

9

Ň) na przejściu skrzydełka nosa w policzek

Rozcieraj

ąc zwiększamy nacisk przy poruszaniu się w kierunku podstawy nosa. W

dalszej kolejno

ści palcem środkowym wykonujemy drenaż przegrody nosowej.

Zwi

ększamy nacisk przy poruszaniu się od czubka nosa do podstawy przegrody

nosowej. Teraz po tej samej stronie tym samym palcem opracowujemy wewn

ętrzny

brzeg skrzyde

łek nosa. Zwiększamy nacisk przy poruszaniu się od czubka nosa do

podstawy skrzyde

łka nosa. Następnie opracowujemy drugą stronę w tej samej

kolejno

ści, a więc najpierw przegrodę nosową, a potem skrzydełko nosa.

8. Rozcieranie koliste od ko

ści jarzmowej do żuchwy.

Prostymi palcami obu r

ąk jednocześnie po obu stronach, wykonujemy rozcieranie

koliste w trzech punktach. Rozpoczynamy od rozcierania na ko

ściach jarzmowych.

Kolejne punkty znajduj

ą się poniżej (na wysokości kącików ust), a ostatnie

jeszcze ni

żej, a więc przy krawędzi żuchwy. Rozcierając zwiększamy nacisk przy

poruszaniu si

ę w kierunku żuchwy.

9. Rozcieranie koliste okolicy pod

żuchwowej.

Zgi

ętymi palcami obu rąk jednocześnie rozcieramy okolicę podżuchwową. Po

pi

ęciokrotnym roztarciu w jednym miejscu przestawiamy ręce bliżej kątów żuchwy.

Tak post

ępując, posuwamy się do kątów żuchwy. Przy wykonywaniu ruchów okrężnych

zwi

ększamy nacisk poruszając się w kierunku do kątów żuchwy, a zmniejszamy przy

poruszaniu si

ę w kierunku środka brody. Zgodnie z zasadami drenażu limfatycznego

rozcierania wykonujemy w bardzo wolnym tempie.

10. Rozcieranie koliste od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych. Ośmioma

prostymi palcami, jednocze

śnie po obu stronach, rozcieramy w czterech punktach

po ka

żdej stronie. Rozpoczynamy od kątów żuchwy. Po pięciokrotnym roztarciu

kolistym w miejscu (zwi

ększając nacisk przy posuwaniu się w kierunku dołów

nadobojczykowych) przestawiamy r

ęce na punkty znajdujące się bliżej dołu

nadobojczykowego i ponownie rozcieramy w miejscu. Tak post

ępując, dochodzimy do

do

łów nadobojczykowych.

11. Rozcieranie posuwiste w do

łach nadobojczykowych.

Rozcieranie wykonujemy tylko palcami wskazuj

ącymi. Pozostałe palce stabilizują

d

łonie masażysty. Rozcierając zwiększamy nacisk przy poruszaniu się w kierunku

do boku i do obojczyka.

12. Rozcieranie koliste po ko

ści jarzmowej od nasady nosa do skroni. Zgiętymi

palcami obu r

ąk, jednocześnie po dwóch stronach, rozpoczynając od nasady nosa w

trzech kolejnych punktach posuwamy si

ę w kierunku skroni. Nacisk zwiększamy przy

poruszaniu si

ę w kierunku skroni.

13. Rozcieranie koliste wewn

ętrznych kącików oczu i nasady nosa. Palcami

wskazuj

ącymi obu rąk jednocześnie opracowujemy trzy punkty (po każdej stronie)

znajduj

ące się: 1Ň) przy wewnętrznym kąciku oka

2

Ň) boczna powierzchnia nosa

3

Ň) przy nasadzie nosa

Przy rozcieraniu zwi

ększamy nacisk, poruszając się w kierunku czubka nosa.

14. Rozcieranie koliste po kraw

ędzi oczodołu.

Palcem wskazuj

ącym rozcieramy koliście, zwiększając nacisk przy posuwaniu się w

kierunku skroni. Zaczynamy od punktu znajduj

ącego się w zewnętrznym kąciku oka,

kolejne dwa punkty znajduj

ą się na łuku brwiowym, następny - w kąciku

wewn

ętrznym oka i dwa punkty na brzegu podoczodołowym.

15. Rozcieranie koliste powieki górnej.
Opuszk

ą płasko ułożonego palca wskazującego opracowujemy następujące miejsca na

powiece górnej: A - k

ącik wewnętrzny oka

B -

środek powieki górnej

C - k

ącik zewnętrzny oka

Opracowywanie rozpoczynamy od zewn

ętrznego kącika oka i w kolejnych punktach

zbli

żamy się do wewnętrznego kącika oka. Nacisk zwiększamy przy poruszaniu się w

kierunku skroni.

16. Specyficzne opracowanie wewn

ętrznych kącików oczu i powiek górnych.

Ustawiamy kciuki na nasadzie nosa. Ruchem g

łaszczącym przesuwamy kciuki do

wewn

ętrznych kącików oczu. Opierając dłonie na kciukach, przekręcamy ręce i

k

ładąc dłonie na boki, bocznymi brzegami kciuków wykonujemy uciskanie na powieki

górne.

17. Rozcieranie koliste czo

ła.

Rozcieranie koliste czo

ła wykonujemy dwoma rękami jednocześnie, rozpoczynając od

środka czoła. Rozcierając kolejne miejsca, zbliżamy się do skroni. Po
opracowaniu pasma dolnego umiejscowionego tu

ż nad łukami brwiowymi przystępujemy

do opracowania pasma górnego (na linii ow

łosienia). Przy wykonywaniu rozcierań

zwi

ększamy nacisk, poruszając się w kierunku skroni.

18. Rozcieranie koliste od szczytu g

łowy do uszu.

Stajemy z boku pacjenta. Dwoma r

ękami jednocześnie, wykonujemy rozcieranie

koliste. Rozcieraj

ąc w czterech do pięciu miejscach, posuwamy się do uszu.

Nacisk zwi

ększamy przy wykonywaniu części rozcierania w kierunku uszu.

19. Rozcieranie koliste od uszu do k

ątów żuchwy.

Stajemy ponownie za g

łową pacjenta. Dwoma rękami, jednocześnie po obu stronach,

rozcieramy w trzech miejscach. Pierwsze miejsce znajduje si

ę po obu stronach

uszu st

ąd specyficzne ułożenie rąk. Drugie miejsce rozcierania usytuowane jest

pomi

ędzy uchem a kątem żuchwy. Trzecie miejsce znajduje się pod kątem żuchwy.

Przy rozcieraniu zwi

ększamy nacisk, poruszając się w kierunku kąta żuchwy.

20. Rozcieranie koliste od k

ątów żuchwy do dołów nadobojczykowych. Ośmioma

prostymi palcami, jednocze

śnie po obu stronach, rozcieramy w czterech punktach

po ka

żdej stronie. Rozpoczynamy od kątów żuchwy. Po pięciokrotnym roztarciu

kolistym w miejscu (zwi

ększając nacisk przy posuwaniu się w kierunku dołów

nadobojczykowych) przestawiamy r

ęce na punkty znajdujące się bliżej dołu

nadobojczykowego i ponownie rozcieramy w miejscu. Tak post

ępując, dochodzimy do

do

łów nadobojczykowych.

21. Rozcieranie posuwiste w do

łach nadobojczykowych.

Rozcieranie wykonujemy tylko palcami wskazuj

ącymi. Pozostałe palce stabilizują

d

łonie masażysty. Rozcierając zwiększamy nacisk przy poruszaniu się w kierunku

do boku i do obojczyka.

22. G

łaskanie twarzy.

O

śmioma palcami jednocześnie, wykonujemy głaskania powtarzając każde trzykrotnie

w nast

ępujących pasmach: - od środka brody pod żuchwą do kątów żuchwy,

- od

środka brody po krawędzi żuchwy do kątów żuchwy,

- od k

ącików ust do kątów żuchwy,

- od skrzyde

łek nosa do kątów żuchwy,

- od

środka czoła do skroni.

G

łaskanie ogólne kończy drenaż limfatyczny twarzy.

Drena

ż limfatyczny karku i głowy

Uk

ładamy pacjenta na brzuchu z dłońmi ułożonymi pod czołem. Stajemy z boku

pacjenta.

1. G

łaskanie mięśnia czworobocznego.

Dwoma r

ękami jednocześnie, każda po innej stronie, wykonujemy głaskanie mięśnia

czworobocznego od wysoko

ści dwunastego kręgu piersiowego, po bocznych brzegach

mi

ęśnia, do wyrostków barkowych.

2. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi.
Dwoma r

ękami jednocześnie, palcami wyprostowanymi i ustawionymi prostopadle do

kr

ęgosłupa, rozpoczynając od okolicy wyrostków sutkowatych, w kolejnych punktach

przesuwamy si

ę do końca szyi. Nacisk zwiększamy przy poruszaniu się w kierunku

do

łów nadobojczykowych.

3. Rozcieranie koliste do

łów nadobojczykowych.

Stoj

ąc z boku pacjenta, opracowujemy doły nadobojczykowe. Rozcieranie wykonujemy

dwoma r

ękami jednocześnie, każda po swojej stronie.

4. Rozcieranie koliste kres karkowych dolnych.
Stajemy za g

łową pacjenta i zgiętymi palcami obu rąk, jednocześnie po obu

stronach, opracowujemy kres

ę karkową dolną prawą i lewą. Rozcierając w kolejnych

punktach, dochodzimy do wyrostków sutkowatych.

5. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi.
Dwoma r

ękami jednocześnie, palcami wyprostowanymi rozcieramy rozpoczynając od

okolicy wyrostków sutkowatych, w kolejnych punktach przesuwamy si

ę do końca

szyi. Nacisk zwi

ększamy przy poruszaniu się w kierunku dołów nadobojczykowych.

6. Rozcieranie posuwiste.W punktach znajduj

ących się w dole szyi pomiędzy

mi

ęśniem czworobocznym a mięśniami mostkowo-obojczykowo-sutkowymi (po obu

stronach jednocze

śnie) wykonujemy rozcieranie posuwiste kciukami.

7. Opracowanie tylnej powierzchni g

łowy.

Opracowanie sk

łada się z czterech pasm. Pierwsze pasmo znajduje się na kresie

karkowej dolnej, drugie - na kresie karkowej górnej, trzecie - powy

żej kresy

karkowej górnej, czwarte - w linii

środkowej głowy. Masażysta ustawia ręce

palcami skierowanymi w stron

ę karku. Rozcieranie wykonujemy dwoma rękami

jednocze

śnie po obu stronach głowy. Nacisk zwiększamy przy poruszaniu się w

kierunku szyi.

8. Rozcieranie koliste okolicy uszu.
D

łońmi wykonujemy rozcieranie koliste okolicy uszu. Nacisk zwiększamy przy

poruszaniu si

ę w kierunku szyi.

9. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi.
Dwoma r

ękami jednocześnie, palcami wyprostowanymi rozcieramy rozpoczynając od

okolicy wyrostków sutkowatych. W kolejnych punktach przesuwamy si

ę do końca

szyi.

10. Rozcieranie posuwiste.
W punktach znajduj

ących się w dole szyi pomiędzy mięśniem czworobocznym a

mi

ęśniami mostkowo-obojczykowo-sutkowymi (po obu stronach jednocześnie)

wykonujemy rozcieranie posuwiste kciukami.

11. Rozcieranie posuwiste ramion.
Rozpoczynaj

ąc od stawów łokciowych obu rąk jednocześnie, wykonujemy rozcieranie

posuwiste chwytem obejmuj

ącym (z jednej strony kciuk, a po przeciwnej pozostałe

palce). Istotna jest tutaj praca stawów nadgarstkowych masa

żysty, co sprawia, że

rozcieranie jest wykonywane mi

ękko i płynnie. Po dojściu do stawów ramiennych

przechodzimy kciukami do do

łów nadobojczykowych, zaś pozostałymi palcami na

łopatki.

12. Rozcieranie koliste okolicy mi

ęśni nadgrzebieniowych.

Stajemy z boku pacjenta. Dwoma r

ękami jednocześnie po obu stronach rozcieramy

mi

ęśnie nadgrzebieniowe. Rozpoczynamy od okolicy wyrostka barkowego prawego i

lewego. Przy wykonywaniu opracowania w kolejnych punktach posuwamy si

ę do

podstawy szyi. Nacisk zwi

ększamy przy poruszaniu się w kierunku kręgosłupa.

Palce masa

żysty są cały czas wyprostowane.

13. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi.
Dwoma r

ękami jednocześnie, palcami wyprostowanymi i ustawionymi prostopadle do

kr

ęgosłupa, rozpoczynając od okolicy wyrostków sutkowatych, w kolejnych punktach

przesuwamy si

ę do podstawy szyi. Nacisk zwiększamy przy poruszaniu się w

kierunku do

łów nadobojczykowych.

14. Rozcieranie koliste do

łów nadobojczykowych.

Rozcieranie wykonujemy dwoma r

ękami jednocześnie, każda po swojej stronie.

15. Rozcieranie koliste okolicy wyrostków poprzecznych kr

ęgów szyjnych i górnych

piersiowych. Dwoma r

ękami ułożonymi obok siebie na wyrostkach poprzecznych

najpierw po jednej, a potem po drugiej stronie wykonujemy rozcieranie koliste w
miejscu, kr

ęcąc kółeczka do góry i do kręgosłupa a więc po lewej stronie zgodnie

z ruchem wskazówek zegara, a po prawej stronie przeciwnie do ruchu wskazówek
zegara.

16. Rozcieranie koliste kciukami.

Stajemy za g

łową pacjenta. Kciukami jednocześnie po przeciwnych stronach

wykonujemy rozcierania w punktach, schodz

ąc do podstawy szyi. Nacisk zwiększamy

przy posuwaniu si

ę w kierunku podstawy szyi.

17. Ogólne przeg

łaskanie.

Stajemy z boku pacjenta. Rozpoczynaj

ąc od wysokości dwunastego kręgu piersiowego

g

łaszczemy wzdłuż kręgosłupa do otworu potylicznego. Cofamy się do podstawy szyi

i po wa

łach mięśnia czworobocznego głaszczemy do wyrostków barkowych.

Drena

ż limfatyczny grzbietu

Pacjent le

ży na brzuchu z dłoniami wsuniętymi pod czoło. Masażysta stoi z boku

pacjenta.

1. G

łaskanie grzbietu.

Dwoma r

ękami, jednocześnie po obu stronach wykonujemy głaskanie grzbietu w

pasmach.

2. Rozcieranie koliste do

łu pachowego.

Opracowanie sk

łada się z trzech etapów.

W etapie pierwszym d

łońmi ułożonymi obok siebie wykonujemy rozcieranie koliste w

trzech miejscach. Opracowuj

ąc kolejne miejsca, zbliżamy się do dołu pachowego.

Nacisk zwi

ększamy przy poruszaniu się w kierunku dołu pachowego. W tym etapie

opracowujemy dolny i tylny brzeg do

łu pachowego. W etapie drugim, stosując tę

sam

ą technikę, opracowujemy dół pachowy. W trzecim etapie rozcieranie koliste

wykonujemy jedn

ą ręką, opracowując przedni brzeg dołu pachowego.

3. Opracowanie mi

ęśnia czworobocznego.

Dwoma r

ękami naprzemiennie (raz jedna, raz druga) wykonujemy przepychanie

ch

łonki w kierunku od kręgosłupa do okolicy dołu pachowego. Ręce ułożone

poprzecznie na wysoko

ści Th 12. Opracowujemy mięsień czworoboczny w czterech

pasmach: pierwsze - od dolnych kr

ęgów piersiowych do dołu pachowego; drugie

wy

żej - pod dolnym kątem łopatki do dołu pachowego; trzecie - przez środek

łopatki do dołu pachowego; czwarte - od C7 do dołu pachowego. Jedną ręką
wykonujemy ruch posuwisty w kierunku do

łu pachowego, pozostawiając opuszkę

kciuka w miejscu. Przy wykonywaniu tej fazy ruchu d

łoń oderwie się od podłoża.

Nie odrywaj

ąc ani kciuka, ani pozostałych palców, ruchem skośnym kładziemy dłoń.

Teraz wykonujemy skr

ęt na czubkach palców od 2. do 5., przysuwając jednocześnie

kciuk do d

łoni. Dłoń znajduje się w ułożeniu jak na początku opracowania, jednak

przesuni

ęta w kierunku dołu pachowego. Stosując tę samą technikę, wykonujemy

teraz chwyt drug

ą ręką. Po jego wykonaniu dłonie znajdują się znów obok siebie

tak jak na pocz

ątku chwytu. Tak postępując, dochodzimy do dołu pachowego, a

nast

ępnie przystępujemy do opracowania kolejnych pasm.

4. Opracowanie linii pachowej.
Opracowanie to wykonujemy dwoma r

ękami naprzemiennie, przy czym każda ręka

wykonuje inn

ą czynność. Ręką znajdującą się bliżej biodra wykonujemy ruch

przepychania. Po wykonaniu takiego cyklu druga r

ęka (znajdująca się bliżej dołu

pachowego) wykonuje pojedyncze przeg

łaskanie. Opisany sposób postępowania

realizujemy dochodz

ąc do dołu pachowego.

5. Rozcieranie koliste przy

środkowego brzegu i dolnego kąta łopatki. Rozcieranie

to sk

łada się z dwóch faz. W fazie pierwszej prostymi palcami obu rąk

jednocze

śnie wykonujemy rozcieranie koliste przyśrodkowego brzegu łopatki, a

nast

ępnie dolnego kąta łopatki. Nacisk zwiększamy przy posuwaniu się w kierunku

do

łu pachowego. W fazie drugiej ośmioma zgiętymi palcami jednocześnie rozcieramy

przy

środkowy brzeg łopatki. Nacisk zwiększamy przy poruszaniu się w kierunku

g

łowy i kręgosłupa. Po opracowaniu przyśrodkowego brzegu łopatki przystępujemy

do opracowania w ten sam sposób dolnego k

ąta łopatki. Stajemy z drugiej strony

kozetki i przyst

ępujemy do opracowywania drenażem, wykonując w kolejności:

6. Rozcieranie koliste do

łu pachowego.

7. Opracowanie mi

ęśnia czworobocznego.

8. Opracowanie linii pachowej.

9. Rozcieranie koliste przy

środkowego brzegu i dolnego kąta łopatki.

10. Rozcieranie koliste w liniach pachowych.
Prostymi palcami obu r

ąk jednocześnie (prawą ręką po prawej, lewą po lewej

stronie) wykonujemy rozcieranie koliste. Nacisk zwi

ększamy przy posuwaniu się w

kierunku do

łów pachowych.

11. Uciski w przestrzeniach mi

ędzyżebrowych.

D

łonie masażysty z wyprostowanymi i lekko rozstawionymi palcami. Stosując

technik

ę przepychania, opracowujemy przestrzenie międzyżebrowe. Przepychanie

rozpoczynamy w okolicy linii pachowej i w jej kierunku. Kolejne miejsca
opracowywania znajduj

ą się na przebiegu żeber i prowadzą do kręgosłupa. Po

doj

ściu do kręgosłupa wracamy, stosując tę samą technikę i w tych samych

miejscach, i dochodzimy do punktu wyj

ścia, czyli do linii pachowej. W ten sam

sposób post

ępujemy przy opracowywaniu przestrzeni międzyżebrowych po drugiej

stronie.

12. Rozcieranie koliste okolicy kr

ęgosłupa.

O

śmioma zgiętymi palcami jednocześnie wykonujemy rozcierania koliste po bokach

kr

ęgosłupa. Nacisk zwiększamy przy poruszaniu się w kierunku do góry i do

kr

ęgosłupa. Po opracowaniu dolnej części odcinka piersiowego kręgosłupa

przestawiamy r

ęce na odcinek górny i wykonujemy rozcieranie koliste. Po

opracowaniu jednej strony przyst

ępujemy do wykonania rozcierań po drugiej

stronie kr

ęgosłupa.

13. G

łaskanie grzbietu.

Na zako

ńczenie drenażu limfatycznego grzbietu, podobnie jak na początku - dwoma

r

ękami, jednocześnie po obu stronach wykonujemy głaskanie grzbietu w pasmach.

Drena

ż limfatyczny odcinka lędźwiowo - krzyżowego kręgosłupa i okolicy biodrowej

Pacjent znajduje si

ę w ułożeniu na brzuchu z lekko rozstawionymi nogami, aby

umo

żliwić opracowanie przyśrodkowej powierzchni uda w okolicy pachwiny.

1. G

łaskanie.

Dwoma r

ękami jednocześnie (lewa ręka po lewej, prawa po prawej stronie)

wykonujemy g

łaskanie w pasmach.

2. Rozcieranie posuwiste wzd

łuż grzebienia talerza kości biodrowej. Jedną rękę z

prostymi palcami uk

ładamy na boku pacjenta tak, że palce znajdują się na

wysoko

ści przedniego górnego kolca biodrowego. Palcami: wskazującym, środkowym i

serdecznym drugiej r

ęki obciążamy palce środkowy i serdeczny ręki już położonej.

Wykonuj

ąc rozcieranie posuwiste, zwiększamy nacisk przy posuwaniu się w kierunku

kr

ęgosłupa. Przy opracowywaniu kolejnych punktów dochodzimy do kręgosłupa, a

nast

ępnie tą samą drogą wracamy do punktu wyjścia.

3. Rozcieranie koliste okolicy przedniego górnego kolca biodrowego i
przy

środkowej strony uda. Jedną ręką ułożoną nad przednim górnym kolcem

biodrowym wykonujemy rozcieranie koliste w miejscu, zwi

ększając nacisk przy

poruszaniu si

ę w kierunku do linii środkowej i do głowy. Podczas wykonywania

rozcierania r

ęka pozostaje niezmiennie w tym samym miejscu. W tym samym czasie

drug

ą ręką wykonujemy rozcieranie koliste przyśrodkowej strony uda w okolicy

pachwiny. Po kilkakrotnym roztarciu (zwi

ększając siłę nacisku przy posuwaniu się

w kierunku dog

łowowym) przestawiamy rękę nieco niżej (w kierunku stawu

kolanowego). Po kilkakrotnym roztarciu ponownie przestawiamy r

ękę, tym razem do

miejsca, w którym rozpoczynali

śmy opracowywanie. Podczas wykonywania rozcierania

obie r

ęce pracują jednocześnie.

4. Opracowanie mi

ęśni pośladkowych.

R

ęce ułożone poprzecznie na mięśniu pośladkowym, palcami zwrócone na zewnątrz.

Pierwsze pasmo opracowujemy na wysoko

ści kości guzicznej, drugie - od kości

krzy

żowej na zewnątrz, trzecie - wzdłuż talerza biodrowego. Jedną ręką

wykonujemy ruch posuwisty w kierunku przedniego górnego kolca biodrowego,
pozostawiaj

ąc opuszkę kciuka w miejscu. Przy wykonywaniu tej fazy ruchu dłoń

oderwie si

ę od podłoża. Nie odrywając ani kciuka, ani pozostałych palców, ruchem

sko

śnym kładziemy dłoń. Teraz wykonujemy skręt na czubkach palców od 2. do 5.,

przysuwaj

ąc jednocześnie kciuk do dłoni. Dłoń znajduje się w ułożeniu jak na

pocz

ątku opracowania, jednak przesunięta w kierunku przedniego górnego kolca

biodrowego. Stosuj

ąc tę samą technikę, wykonujemy teraz chwyt drugą ręką. Po

jego wykonaniu d

łonie znajdują się znów obok siebie, tak jak na początku chwytu.

Tak post

ępując, dochodzimy do przedniego górnego kolca biodrowego, a następnie

przyst

ępujemy do opracowania kolejnych pasm.

5. Rozcieranie koliste bocznej powierzchni stawu biodrowego. P

łasko ułożoną dłoń

z wyprostowanymi palcami k

ładziemy na bocznej powierzchni stawu biodrowego tuż

poni

żej przedniego górnego kolca biodrowego. Drugą ręką obciążamy rękę już

u

łożoną i wykonujemy rozcieranie koliste. Po kilkakrotnym roztarciu przestawiamy

r

ęce na miejsce znajdujące się poniżej (bliżej krętarza większego) i ponownie

wykonujemy rozcieranie koliste. Nacisk zwi

ększamy przy posuwaniu się w kierunku

dog

łowowym.

6. Rozcieranie koliste mi

ęśni pośladkowych.

D

łoń ułożona podłużnie z obciążeniem na mięśniu pośladkowym, palcami zwróconymi

w kierunku pi

ęty. Wykonujemy rozcieranie koliste na guzie kulszowym i pod fałdem

po

śladkowym. Nacisk zwiększamy przy posuwaniu się w kierunku nóg i do szpary

mi

ędzypośladkowej. Przechodzimy na drugą stronę kozetki i przystępujemy do

wykonywania drena

żu po stronie przeciwnej, stosując opracowania w kolejności:

7. Rozcieranie posuwiste wzd

łuż grzebienia talerza kości biodrowej.

8. Rozcieranie koliste okolicy przedniego górnego kolca biodrowego i
przy

środkowej strony uda.

9. Opracowanie mi

ęśni pośladkowych.

10. Rozcieranie koliste bocznej powierzchni stawu biodrowego.

11. Rozcieranie koliste mi

ęśni pośladkowych.

12. Rozcieranie spiralne ko

ści krzyżowej.

Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy spiralnie: najpierw wzd

łuż grzebienia

krzy

żowego pośrodkowego, a następnie wzdłuż brzegu bocznego kości krzyżowej. Po

opracowaniu jednej strony przyst

ępujemy do opracowania drugiej strony kości

krzy

żowej.

13. Rozcieranie koliste ko

ści krzyżowej.

Rozcieranie to wykonujemy równie

ż po obu stronach na kości krzyżowej. Ręką

u

łożoną płasko na kości krzyżowej wykonujemy rozcieranie koliste, zwiększając

nacisk przy poruszaniu si

ę w kierunku dogłowowym i do boku.

14. Rozcieranie koliste okolicy kr

ęgosłupa lędźwiowego i krzyżowego. Zgiętymi

palcami obu r

ąk ułożonymi obok siebie z jednej strony kręgosłupa wykonujemy

rozcierania koliste: najpierw na cz

ęści krzyżowej, potem na części lędźwiowej.

Nast

ępnie przystępujemy do wykonania rozcierania kolistego po przeciwnej stronie

kr

ęgosłupa. Nacisk zwiększamy przy poruszaniu się w kierunku dogłowowym i

dokr

ęgosłupowym.

15. G

łaskanie.

Na zako

ńczenie drenażu tej okolicy - podobnie jak na początku - wykonujemy

g

łaskanie dwoma rękami jednocześnie (lewa ręka po lewej, prawa po prawej

stronie) w pasmach.

Drena

ż limfatyczny klatki piersiowej

Pacjent le

ży na grzbiecie z rękami lekko odwiedzionymi w stawach ramiennych i

zgi

ętymi w stawach łokciowych. Takie ułożenie rąk zapewnia dostęp do węzłów

pachowych.

1. G

łaskanie.

G

łaskanie to wykonujemy dwoma rękami jednocześnie. Rozpoczynamy na wysokości

wyrostka mieczykowatego mostka. G

łaszczemy po bokach mostka, dochodząc do stawów

mostkowo - obojczykowych, a nast

ępnie wzdłuż obojczyków posuwamy się w kierunku

wyrostków barkowych.

2. Rozcieranie koliste okolicy do

łu pachowego.

Prostymi palcami z

łączonych rąk wykonujemy rozcieranie koliste w linii pachowej

w dwóch punktach: w okolicy 8

żebra oraz 5 żebra. Nacisk zwiększamy przy

posuwaniu si

ę w kierunku pleców i dołu pachowego. Następnie jedną ręką

wykonujemy rozcieranie koliste pomi

ędzy mięśniem naramiennym a mięśniem

piersiowym wi

ększym.

3. Opracowanie gruczo

łu piersiowego.

Przy tym opracowaniu r

ęce pracują naprzemiennie i wykonują różne czynności na

zmian

ę. Jedną ręką z mocno odwiedzionym kciukiem wykonujemy rozcieranie

posuwiste. Po wykonaniu jednego cyklu rozcierania posuwistego kciukiem drugiej
r

ęki wykonujemy przepychanie chłonki z górnobocznej części gruczołu piersiowego

w kierunku do

łu pachowego.

4. Opracowanie linii pachowej.
Opracowanie to wykonujemy dwoma r

ękami naprzemiennie. Każda ręka wykonuje inną

czynno

ść. Rozpoczynając od wysokości dolnych żeber w linii pachowej, jedną ręką

wykonujemy rozcieranie posuwiste technik

ą opisaną przy opracowaniu gruczołu

piersiowego, a drug

ą głaskanie w kierunku linii pachowej bezpośrednio przed ręką

przepychaj

ącą. Tak postępując, dochodzimy do dołu pachowego.

5. Opracowanie przedniej powierzchni klatki piersiowej. W pasmach: 1 - od
wyrostka mieczykowatego, wzd

łuż żeber do linii pachowej, 2 - od mostka, pod

gruczo

łem piersiowym do linii pachowej, 3 - od mostka, nad gruczołem piersiowym

do do

łu pachowego stosujemy technikę opisaną już przy opracowywaniu mięśnia

czworobocznego oraz mi

ęśni pośladkowych. Przechodzimy na drugą stronę pacjenta i

wykonujemy w kolejno

ści: 6. Rozcieranie koliste okolicy dołu pachowego. 7.

Opracowanie gruczo

łu piersiowego.

8. Opracowanie linii pachowej.
9. Opracowanie przedniej powierzchni klatki piersiowej.
10. Rozcieranie koliste w liniach pachowych.
Dwoma r

ękami jednocześnie, każda po innej stronie, prostymi palcami wykonujemy

rozcieranie koliste. Rozpoczynamy od dolnych

żeber i w kolejnych punktach

dochodzimy do do

łów pachowych.

11. Uciski w przestrzeniach mi

ędzyżebrowych.

Jedn

ą ręką wykonujemy uciski w przestrzeniach międzyżebrowych. Opracowanie

rozpoczynamy od linii pachowej i w kolejnych punktach posuwamy si

ę w kierunku

mostka i z powrotem. Przepychanie ch

łonki odbywa się w kierunku od mostka do

linii pachowej. Odmian

ą tego chwytu jest opracowanie z obciążeniem. Po

opracowaniu jednej strony klatki piersiowej przyst

ępujemy do opracowania strony

drugiej.

12. G

łaskanie.

Na zako

ńczenie drenażu limfatycznego klatki piersiowej wykonujemy, podobnie jak

na pocz

ątku, głaskanie dwoma rękami jednocześnie. Rozpoczynamy na wysokości

wyrostka mieczykowatego mostka. G

łaszczemy po bokach mostka, dochodząc do stawów

mostkowo - obojczykowych, a nast

ępnie wzdłuż obojczyków posuwamy się w kierunku

wyrostków barkowych.

Drena

ż limfatyczny brzucha

Pacjent le

ży na plecach z nogami ugiętymi w kolanach i podłożonym pod nie

wa

łkiem celem rozluźnienia mięśni brzucha. Uciski okrężne muszą być wykonywane w

rytmie oddechowym pacjenta. Przy wdechu zwalniamy ucisk, natomiast uciskamy w
ko

ńcowej fazie wydechu. 1. Głaskanie okolicy nadpępkowej.

Dwoma r

ękami jednocześnie, każda po innej stronie, wykonujemy głaskania w

kierunku dog

łowowym w pasmach.

2. Uciski wzd

łuż łuków żebrowych.

Ruchem podpychaj

ącym wykonujemy w końcowej fazie wydechu pacjenta uciski całą

d

łonią - na przeponę, dwa uciski pod lewymi łukami żebrowymi, dwa uciski pod

prawymi

łukami żebrowymi.

3. Rozcieranie koliste przestrzeni mi

ędzyżebrowych.

Masa

żysta staje tyłem do pacjenta i zgiętymi palcami obu rąk jednocześnie

wykonuje rozcierania koliste pod

łukiem żebrowym oraz w dwóch ostatnich

przestrzeniach mi

ędzyżebrowych. Po opracowaniu jednej strony opracowujemy

przestrzenie mi

ędzyżebrowe i łuk żebrowy po stronie drugiej. 4. Głaskanie

okolicy podp

ępkowej.

Dwoma r

ękami jednocześnie (każda po innej stronie) wykonujemy głaskanie od

spojenia

łonowego na boki do przednich górnych kolców biodrowych. 5. Uciski

powy

żej pachwiny.

R

ęką wykonujemy ucisk posuwisty brzegiem dłoni, przekręcając nieznacznie rękę i

podpychaj

ąc jednocześnie tkanki. Po opracowaniu jednej strony przystępujemy do

opracowania strony drugiej.

6. Rozcieranie koliste w

ęzłów pachwinowych.

Dwoma r

ękami jednocześnie, ułożonymi jedna nad drugą na wiązadle pachwinowym

wykonujemy rozcieranie koliste pasma poziomego w

ęzłów pachwinowych w pięciu

punktach, zaczynaj

ąc od górnego przedniego kolca biodrowego. Po dojściu do pasma

pionowego, uk

ładamy poprzecznie ręce na przyśrodkowej stronie uda dwa punkty.

Teraz t

ą samą drogą, stosując te same techniki, wracamy do punktu wyjścia. Po

opracowaniu jednej strony przechodzimy do opracowania strony drugiej.

7. Opracowanie okolicy podp

ępkowej.

Dwoma r

ękami naprzemiennie, stosując technikę opisaną przy opracowywaniu mięśnia

czworobocznego, posuwamy si

ę wzdłuż linii: 1. od pępka do górnego przedniego

kolca biodrowego,
2. od p

ępka do wiązadła pachwinowego,

3. od p

ępka do spojenia łonowego.

8. Rozcieranie koliste okr

ężnicy.

Rozcieranie wykonujemy p

łasko ułożoną dłonią z obciążeniem, zaczynając od

zst

ępnicy i rozcierając w kierunku odbytnicy, następnie opracowujemy wstępnicę w

kierunku poprzecznicy, oraz poprzecznic

ę - rozcierając w kierunku zstępnicy. W

zale

żności od opracowywanego odcinka zwiększenie nacisku następuje w różnych

kierunkach. - Przy opracowywaniu zst

ępnicy nacisk zwiększamy posuwając się w

kierunku odbytnicy. - Przy opracowywaniu wst

ępnicy nacisk zwiększamy posuwając

si

ę w kierunku poprzecznicy. - Przy opracowywaniu poprzecznicy nacisk zwiększamy

posuwaj

ąc się w kierunku zstępnicy.

9. Generalny ucisk na narz

ądy jamy brzusznej.

Pozycja wyj

ściowa: czwórki obejmują boki pacjenta, kciuki znajdują się w okolicy

p

ępka. W trakcie wykonywania przez pacjenta wdechu, dłonie przesuwają się po

bokach na przedni

ą powierzchnię jamy brzusznej. W chwili kiedy pacjent wykonuje

wydech wspomagamy go, delikatnie uciskaj

ąc płasko ułożonymi dłońmi na cały

obszar brzucha.

10. Uciski na okr

ężnicy.

Uciski wykonujemy zaczynaj

ąc od wstępnicy, przez poprzecznicę i do zstępnicy

wed

ług opisanej niżej metody. Uciski te muszą być zsynchronizowane z oddechami

pacjenta. Zwi

ększamy nacisk w końcowej fazie wydechu, a zwalniamy przy wdechu.

Technika tego chwytu polega na wykonaniu ucisku brzegiem d

łoni od strony palca

ma

łego, przy czym miejsce największego ucisku przesuwa się w trakcie jego

trwania od k

łębika do końców palców przy opracowywaniu zstępnicy oraz od końców

palców do k

łębika przy opracowywaniu pozostałej części okrężnicy. Uciski

przepychaj

ące na okrężnicy kończą drenaż limfatyczny brzucha.

Drena

ż limfatyczny kończyny górnej

Pacjent le

ży na plecach. Na początku zabiegu ręce są ułożone wzdłuż ciała

pacjenta.

1. G

łaskanie całej kończyny.

Stajemy przy g

łowie pacjenta. Dwoma rękami jednocześnie wykonujemy głaskanie

ca

łej kończyny górnej na zasadzie ciągnięcia rąk. W ten sposób opracowujemy całą

ko

ńczynę począwszy od palców, a skończywszy na stawie ramiennym.

2. Rozcieranie koliste w dole pachowym.
Chwytamy r

ęką pacjenta powyżej stawu łokciowego i odwodzimy ją w stawie

ramiennym. Drug

ą ręką wykonujemy rozcieranie koliste w dole pachowym w dwóch

punktach - po stronie wewn

ętrznej i zewnętrznej dołu pachowego. 3. Rozcieranie

posuwiste mi

ęśnia naramiennego jedną ręką. Palce jednej ręki tworzą widełki,

którymi opracowujemy mi

ęsień naramienny.

4. Rozcieranie posuwiste mi

ęśnia naramiennego z dołączeniem drugiej ręki. Ręce

masa

żysty pracują naprzemiennie i każda wykonuje inną czynność. Jedna ręka

wykonuje rozcieranie posuwiste mi

ęśnia naramiennego, a drugą zgłaskuje

zaczynaj

ąc od przyczepu na obojczyku do przyczepu na łopatce. Jak wspomniano,

r

ęce pracują naprzemiennie, a więc kiedy jedna wykonuje przepychanie uchwytem

wide

łkowym, druga pozostaje w bezruchu i wykona głaskanie dopiero po skończeniu

cyklu ruchu przez pierwsz

ą rękę. 5. Rozcieranie posuwiste ramienia dwoma rękami.

Wykonywana tu technika jest identyczna jak omówiona w pkt.3. (Rozcieranie
posuwiste mi

ęśnia naramiennego jedną ręką). Różnica polega na tym, że w tym

rozcieraniu opracowujemy ca

łe ramię - od stawu łokciowego do stawu ramiennego -

dwoma r

ękami, które wykonują na przemian przepychanie tą właśnie techniką.

Kciuki obu r

ąk ułożone są na stronie przedniej ramienia, zaś pozostałe palce na

stronie tylnej. Aby r

ęce nie przeszkadzały sobie wzajemnie, jedna ręka ułożona

jest powy

żej drugiej.

6. Rozcieranie posuwiste ramienia z do

łączeniem drugiej ręki. Stosując technikę

opisan

ą w pkt.4., opracowujemy ramię w trzech pasmach: - po stronie bocznej

ramienia, - po stronie przedniej ramienia,
- po stronie przy

środkowej ramienia.

7. Rozcieranie posuwiste stawu

łokciowego.

Jedn

ą ręką chwytamy za przedramię tak, że ręka pacjenta jest lekko zgięta w

stawie

łokciowym. Drugą ręką, stosując technikę rozcierania posuwistego,

opracowujemy staw

łokciowy. Kciuk ułożony jest na stronie bocznej, zaś pozostałe

palce na stronie przy

środkowej. Opracowanie rozpoczynamy w połowie

przedramienia, a ko

ńczymy w połowie ramienia.

8. Rozcieranie spiralne do

łu łokciowego.

Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy spiralnie dó

ł łokciowy. Opracowanie dołu

sk

łada się z trzech pasm. Pierwsze od strony przyśrodkowej dołu łokciowego,

drugie po

środku i trzecie od strony bocznej. Rozcieranie rozpoczynamy poniżej

stawu

łokciowego, a kończymy powyżej. 9. Opracowanie przedramienia.

Opracowanie przedramienia polega na wykonaniu specyficznej techniki drena

żu.

Zaczynamy od chwytu wide

łkowego, następnie wykonujemy obrót do dołu przepychając

ch

łonkę (ręka ze strony grzbietowej przedramienia przesunęła się na stronę

d

łoniową przedramienia). Teraz przekręcamy rękę w stronę przeciwną niż

poprzednio, przepychaj

ąc jednocześnie chłonkę palcami od 2 do 5. Teraz wykonując

ruch w nadgarstku w kierunku drena

żu doprowadziliśmy do ułożenia ręki w pozycji

wyj

ściowej, jednak nieco wyżej niż poprzednio. Tak postępując, dochodzimy do

stawu

łokciowego. Po opracowaniu strony dłoniowej przystępujemy do opracowania

strony grzbietowej przedramienia.

10. Rozcieranie spiralne stawu nadgarstkowego.
Podobnie jak w dole

łokciowym opracowujemy dwoma kciukami naprzemiennie staw

nadgarstkowy z wszystkich stron, a wi

ęc po stronie łokciowej, grzbietowej,

promieniowej i d

łoniowej. Rozcieranie przy każdym paśmie rozpoczynamy poniżej, a

ko

ńczymy powyżej stawu nadgarstkowego. 11. Rozcieranie spiralne grzbietowej

strony

śródręcza.

Stosuj

ąc tę samą technikę, a więc dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy

grzbietow

ą stronę śródręcza. Całość śródręcza opracowujemy w kilku pasmach. Ich

ilo

ść zależna jest od wielkości dłoni pacjenta. Każde pasmo zaczynamy u nasady

palców, a ko

ńczymy w okolicy stawu nadgarstkowego. 12. Rozcieranie spiralne

przestrzeni pomi

ędzy I i Ii kością śródręcza. Palcami od 2. do 5. ujmujemy kciuk

pacjenta. W

łasnym kciukiem rozcieramy spiralnie przestrzeń pomiędzy I i Ii

ko

ścią śródręcza.

13. Rozcieranie spiralne grzbietowej strony palców.
Kciukiem jednej r

ęki rozcieramy spiralnie grzbietową stronę wszystkich palców po

kolei. Przy pewnej wprawie mo

żna wykonywać rozcieranie dwoma kciukami, przy czym

ka

żda ręka opracowuje inny palec. Tak więc możemy jednocześnie rozcierać palce V

i Iii lub Ii i Iv.

14. Rozcieranie spiralne d

łoniowej strony palców.

Stosuj

ąc opisaną w pkt. 13. technikę, opracowujemy dłoniowe strony wszystkich

palców.

15. Rozcieranie spiralne d

łoniowej strony śródręcza.

Stosuj

ąc technikę opisaną przy rozcieraniu spiralnym grzbietowej strony

śródręcza, opracowujemy dłoniową stronę śródręcza.

17. G

łaskanie całej kończyny.

Na zako

ńczenie drenażu kończyny górnej, podobnie jak na początku, stajemy przy

g

łowie pacjenta. Dwoma rękami jednocześnie wykonujemy głaskanie całej kończyny

górnej na zasadzie ci

ągnięcia rąk. W ten sposób opracowujemy całą kończynę

pocz

ąwszy od palców, a skończywszy na stawie ramiennym.

Drena

ż limfatyczny kończyny dolnej

Drena

ż limfatyczny kończyny dolnej składa się z dwóch faz: - faza I - w ułożeniu

pacjenta na plecach, - faza Ii - w u

łożeniu pacjenta na brzuchu.

Faza I
Pod kolano masowanej nogi podk

ładamy niewielki wałeczek, aby przez ugięcie w

kolanie doprowadzi

ć do rozluźnienia napięć w kończynie dolnej. Nogi pacjenta

musz

ą być lekko odwiedzione, aby umożliwić opracowanie przyśrodkowej strony uda.

1. G

łaskanie ogólne.

Masa

żysta, stojąc z boku pacjenta, dwoma rękami jednocześnie wykonuje głaskanie

ca

łej kończyny dolnej od palców do stawu biodrowego.

2. Rozcieranie koliste pasma poziomego w

ęzłów pachwinowych.

Dwoma r

ękami jednocześnie, ułożonymi jedna nad drugą na wiązadłe pachwinowym,

wykonujemy rozcieranie koliste w 4 punktach zaczynaj

ąc od strony bocznej do

strony przy

środkowej pachwiny.

3. Rozcieranie koliste pasma pionowego w

ęzłów pachwinowych. Jedną lub dwoma

r

ękami jednocześnie, rozcieramy pasmo pionowe węzłów pachwinowych (przyśrodkowa

powierzchnia uda) w trzech punktach: 1. na przy

środkowej stronie uda, w połowie

jego d

ługości, 2. na przyśrodkowej stronie uda, pomiędzy punktem 1 i 3, 3. w

dole pachwinowym. Rozcieranie wykonujemy kolejno w punktach 1, 2, 3, 2, 1.

4. Rozcieranie posuwiste uda dwoma r

ękami.

Stosujemy tu technik

ę opisaną przy rozcieraniu posuwistym mięśnia naramiennego

jedn

ą ręką. Różnica polega na tym, że na udzie pracują naprzemiennie obie ręce w

u

łożeniu "ręka za ręką". Kciuki masażysty posuwają się po przedniej stronie uda.

W ten sposób opracowujemy udo od stawu kolanowego do stawu biodrowego.

5. Rozcieranie posuwiste uda jedn

ą ręką.

Jedna r

ęka wykonuje rozcieranie posuwiste w sposób opisany przy rozcieraniu

posuwistym mi

ęśnia naramiennego. Druga ręka (pracując na zmianę z pierwszą)

wykonuje g

łaskanie. Rozcieranie to wykonujemy w trzech pasmach: - po stronie

przy

środkowej uda, - po stronie przedniej uda,

- po zamianie czynno

ści rąk rozcieramy po stronie bocznej uda. Jak można

zauwa

żyć, ręka głaszcząca po stronie przyśrodkowej i później bocznej wykonuje

ruch posuwisty. Natomiast r

ęka głaszcząca po stronie przedniej uda wykonuje ruch

obrotowy.

6. Rozcieranie posuwiste stawu kolanowego.
Staw kolanowy chwytamy mi

ędzy kciuk a pozostałe palce i wykonujemy rozcieranie

posuwiste rozpoczynaj

ąc na podudziu a kończąc na udzie.

7. Rozcieranie koliste po bokach stawu kolanowego.
Wyprostowanymi palcami obu r

ąk jednocześnie (po obu stronach stawu kolanowego)

wykonujemy rozcieranie koliste w miejscach zaczynaj

ąc poniżej stawu kolanowego,

nast

ępnie po bokach stawu i powyżej stawu kolanowego. Nacisk zwiększamy przy

posuwaniu si

ę w kierunku uda.

8. Rozcieranie koliste do

łu podkolanowego.

Proste palce obu r

ąk układamy w dole podkolanowym. Palce jednej ręki wsuwamy od

strony przy

środkowej, a palce drugiej ręki od strony bocznej dołu podkolanowego.

Rozcieranie koliste wykonujemy obydwiema r

ękami jednocześnie, zwiększając nacisk

przy posuwaniu si

ę w kierunku uda. Rozpoczynamy od opracowania dolnej części

do

łu podkolanowego, potem rozcieramy część środkową, a następnie część górną.

9. Opracowanie podudzia.
Zginamy nog

ę pacjenta w stawie kolanowym pod kątem 90 stopni. Stosując technikę

opisan

ą przy opracowywaniu przedramienia, dwoma rękami naprzemiennie rozcieramy

podudzie. R

ęce ułożone są jedna nad drugą, a kciuki posuwają się po stronie

przedniej podudzia. Druga cz

ęść opracowania polega na połączeniu dwóch technik.

Jedna r

ęka, opracowuje stronę boczną, przednią i przyśrodkową, a druga w tym

czasie, opracowuje stron

ę tylną podudzia. Ręce, pracując naprzemiennie, posuwają

si

ę od stawu skokowego do stawu kolanowego.

10. Rozcieranie spiralne stawu skokowego.
Kciukami obu r

ąk naprzemiennie rozcieramy staw skokowy w trzech pasmach, na

obszarze zawartym mi

ędzy kostką przyśrodkową i boczną.

11. Rozcieranie spiralne

śródstopia.

Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy stron

ę grzbietową śródstopie, posuwając

si

ę od nasady palców do stawu skokowego w czterech pasmach.

12. Rozcieranie posuwiste stawów

śródstopno-paliczkowych. Ustawiamy obydwa

kciuki naprzeciwko siebie na stawie

śródstopno-paliczkowym palucha i wykonujemy

skr

ęt dłoni na kciukach tak aby kciucki znalazły się obok siebie. W ten sposób

post

ępujemy na wszystkich stawach śródstopno-paliczkowych.

13. Rozcieranie koliste

ścięgna Achillesa.

Prostymi palcami obu r

ąk jednocześnie wykonujemy rozcieranie koliste po obu

stronach

ścięgna Achillesa w trzech kolejnych punktach: pierwszy przy guzie

pi

ętowym i dwa kolejne powyżej.

14. G

łaskanie ogólne.

Na zako

ńczenie pierwszej fazy drenażu limfatycznego kończyny dolnej masażysta,

stoj

ąc z boku pacjenta, dwoma rękami jednocześnie wykonuje głaskanie całej

ko

ńczyny od palców do stawu biodrowego.

Faza II
W fazie drugiej drena

żu limfatycznego kończyny dolnej układamy pacjenta na

brzuchu. Pod stopy podk

ładamy niewielki wałeczek celem rozluźnienia napięcia w

ko

ńczynie. Nogi pacjenta muszą być odwiedzione, aby umożliwić opracowanie strony

przy

środkowej uda.

15. G

łaskanie ogólne.

Masa

żysta, stojąc z boku pacjenta, dwoma rękami jednocześnie wykonuje głaskanie

ca

łej kończyny od palców do stawu biodrowego.

16. Rozcieranie koliste okolicy przedniego górnego kolca biodrowego i
przy

środkowej strony uda. Jedną ręką ułożoną nad przednim górnym kolcem

biodrowym wykonujemy rozcieranie koliste w miejscu, zwi

ększając nacisk przy

poruszaniu si

ę w kierunku do linii śródpalcowej i do głowy. W czasie wykonywania

rozcierania r

ęka pozostaje niezmiennie w tym samym miejscu. W tym samym czasie

drug

ą ręką wykonujemy rozcieranie koliste przyśrodkowej strony uda w okolicy

pachwiny. Po kilkakrotnym roztarciu (zwi

ększając siłę nacisku przy posuwaniu się

w kierunku dog

łowowym) przestawiamy rękę nieco niżej (w kierunku stawu

kolanowego). Po kilkakrotnym roztarciu ponownie przestawiamy r

ękę, tym razem

powy

żej, czyli do miejsca w którym rozpoczynaliśmy opracowywanie. Podczas

wykonywania opracowania obie r

ęce pracują jednocześnie.

17. Rozcieranie posuwiste uda dwoma r

ękami.

Stosujemy tu technik

ę opisaną na stronie 231???? przy rozcieraniu posuwistym

mi

ęśnia naramiennego jedną ręką. Różnica polega na tym, że na udzie pracują

naprzemiennie obie r

ęce w ułożeniu "ręka za ręką". Kciuki masażysty posuwają się

po tylnej stronie uda (podobnie jak po przedniej). W ten sposób opracowujemy udo
od stawu kolanowego do stawu biodrowego.

18. Rozcieranie posuwiste uda jedn

ą ręką.

Jedna r

ęka wykonuje rozcieranie w sposób opisany przy rozcieraniu posuwistym

mi

ęśnia naramiennego (str. 231 ????). Druga ręka (pracując na zmianę z pierwszą)

wykonuje przeg

łaskanie. Rozcieranie to wykonujemy w trzech pasmach:

- po stronie przy

środkowej uda,

- po stronie tylnej uda (tak jak po przedniej),
- po zamianie czynno

ści rąk rozcieramy po stronie bocznej uda.

19. Rozcieranie spiralne do

łu podkolanowego.

Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy dó

ł podkolanowy w trzech pasmach: wzdłuż

kraw

ędzi zewnętrznej, przez środek dołu podkolanowego, wzdłuż krawędzi

wewn

ętrznej. Rozcieranie rozpoczynamy pod dołem, a kończymy nad dołem

podkolanowym.

20. Rozcieranie koliste do

łu podkolanowego.

Poprzecznie u

łożoną ręką z obciążeniem rozcieramy koliście dół podkolanowy w

trzech punktach: na kraw

ędzi zewnętrznej dołu podkolanowego, w środku dołu

podkolanowego, na kraw

ędzi wewnętrznej dołu podkolanowego. Nacisk zwiększamy

przy posuwaniu si

ę w kierunku dogłowowym.

21. Rozcieranie koliste po bokach do

łu podkolanowego.

Prostymi palcami obu r

ąk jednocześnie wykonujemy rozcieranie koliste poniżej

stawu na stawie i powy

żej. Nacisk zwiększamy przy posuwaniu się w kierunku uda.

22. Opracowanie podudzia.
Stosujemy tu technik

ę opisaną przy rozcieraniu przepychającym mięśnia

naramiennego jedn

ą ręką. Różnica polega na tym, że na podudziu, podobnie jak i

na udzie, pracuj

ą naprzemiennie obie ręce w ułożeniu "ręka za ręką". Kciuki

masa

żysty posuwają się po tylnej stronie podudzia. W ten sposób opracowujemy

podudzie od stawu skokowego do stawu kolanowego. Nast

ępnie jedną ręką

kontynujemy opisan

ą technikę, zaś drugą ręką przepychamy limfę, wykonując skręt

z lekkim podepchni

ęciem w kierunku dogłowowym. Po kilkakrotnym opracowaniu

zamieniamy czynno

ści rąk. Tak więc jeżeli przedtem rozcieranie przepychające

wykonywa

ła ręka lewa, to teraz wykonuje je ręka prawa.

23. Rozcieranie spiralne

ścięgna Achillesa.

Dwoma kciukami: jednym po stronie przy

środkowej, a drugim po stronie bocznej

rozcieramy naprzemiennie lub jednocze

śnie ścięgno Achillesa.

24. G

łaskanie ogólne.

Podobnie jak na pocz

ątku drenażu, tak teraz na zakończenie wykonujemy głaskanie

ogólne ca

łej kończyny dolnej.

KONIEC