DIAMENT C

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: diament krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: o

ś

mio

ś

cian, rzadziej sze

ś

cian lub 48-

ś

cian.

Barwa: diamenty s

ą

bezbarwne i przezroczyste, wyst

ę

puj

ą

tez

odmiany zabarwione (bardzo cenione w jubilerstwie) oraz czarna
(carbonado - maj

ą

cy zastosowanie techniczne).

Połysk: diamentowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 10,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 3,47 - 3,55 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Diamenty eksploatowane s

ą

ze złó

ż

pierwotnych i wtórnych.

Najwi

ę

ksze zło

ż

a diamentu znane s

ą

przede wszystkim z

południowej Afryki (wzdłu

ż

rzeki Vaal i Oranje), Brazylii (Minas

Gerais i Bahia), Indii (wschodnia cz

ęść

wy

ż

yny Dekan), Australii

(Nowa Południowa Walia) oraz okolic Jakucka (zło

ż

a uralskie i

syberyjskie).

GRAFIT C

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: grafit krystalizuje w układzie heksagonalnym

lub trygonalnym (w zale

ż

no

ś

ci od politypu) .

Pokrój kryształów: blaszki, tabliczki, łuski.
Barwa: czarny z odcieniem srebrzystym, stalowoszary
Połysk: półmetaliczny .
Rysa: ciemnoszara, czarna, błyszcz

ą

ca .

Twardo

ść

: 1

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,1 – 2,3 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Powstaje w wyniku zmetamorfizowania skał, jako produkt ko

ń

cowy

przemiany substancji organicznych bogatych w w

ę

giel. Pojawia si

ę

tak

ż

e w pegmatytach i

ż

yłach hydrotermalnych. Niekiedy bywa

znajdowany w

ś

ród granitów, porfirów, gabr, granulitów.

Współwyst

ę

puje z pirytem, markasytem, kalcytem. Tworzy znaczne

nagromadzenia w postaci łupków grafitowych.

SIARKA RODZIMA S

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: siarka krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: podwójna piramida rombowa w kombinacji z

innymi formami prostymi, skupienia ziarniste, zbite, naciekowe lub
ziemiste.

Barwa:

ż

ółta, brunatnawo

ż

ółta, zielonawo

ż

ółta.

Połysk: tłusty, na

ś

cianach kryształu diamentowy.

Rysa: biała,

ż

ółtawa.

Twardo

ść

: 2,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,0 - 2,1 g/cm

3

.

Inne cechy: zapala si

ę

w temperaturze 270°C.

WYST

Ę

POWANIE

Siarka rodzima mo

ż

e gromadzi

ć

si

ę

jako produkt sublimacji ekshalacji

wulkanicznych (Pozzuoli pod Neapolem, na Etnie, Yellowstone Park
w Ameryce Północnej). Wi

ę

ksze znaczenie gospodarcze ma jednak

siarka pochodzenia osadowego, powstaj

ą

ca na drodze redukcji

siarczanów

PIRYT FeS

2

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

ć

wyst

ę

powania: piryt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: izometryczny, kryształy w postaci sze

ś

cianów lub

dwunasto

ś

cianów pi

ę

ciok

ą

tnych.

Barwa: mosi

ęż

no

ż

ółta, niekiedy złocista.

Połysk: metaliczny.
Rysa: czarna.
Twardo

ść

: 6 - 6,5.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

G

ę

sto

ść

: 4,9 - 5,2 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Pod wzgl

ę

dem chemicznym piryt jest dwusiarczkiem

ż

elazawym o

zawarto

ś

ci siarki 53,4%. Zawiera domieszki innych metali, w tym

złota. Piryt jest najbardziej rozpowszechnionym minerałem z grupy
siarczków. Wyst

ę

puje w skałach magmowych, zło

ż

ach

hydrotermalnych, a tak

ż

e w skałach i zło

ż

ach pochodzenia

osadowego.

MARKASYT FeS

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: markasyt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy słupkowe lub tabliczkowe.
Barwa: bladomosi

ęż

no

ż

ółta, z odcieniem zielonym.

Połysk: metaliczny.
Rysa: szara do czarnej.
Twardo

ść

: 6,5.

Łupliwo

ść

: brak.

G

ę

sto

ść

: 4,6 - 4,9 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Markasyt stanowi nietrwał

ą

modyfikacj

ę

pirytu. W podwy

ż

szonych

temperaturach przechodzi nieodwracalnie w piryt. Markasyt jest
minerałem do

ść

pospolitym, lecz nie tak rozpowszechnionym jak

piryt. Spotka

ć

go mo

ż

na w utworach

ż

yłowych, hydrotermalnych

niskotemperaturowych. Najcz

ęś

ciej jednak wyst

ę

puje w utworach

osadowych np. wapieniach, marglach, skałach ilastych, a tak

ż

e w

pokładach w

ę

gla w postaci konkrecji.

GALENA PbS

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: galena krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy sze

ś

cienne w kombinacji z

o

ś

mio

ś

cianami, cz

ę

sto osi

ą

gaj

ą

ce znaczne rozmiary.

Barwa: ołowianoszara.
Połysk: metaliczny.
Rysa: szaroczarna.
Twardo

ść

: 2,5 - 3,0.

Łupliwo

ść

: doskonała, kostkowa.

G

ę

sto

ść

: 7,4 - 7,6 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Galena jest dwusiarczkiem ołowiu, o zawarto

ś

ci tego pierwiastka

86,6%. Cz

ę

sto zawiera domieszki srebra dochodz

ą

ce do 1%. Jest

ona najpospolitszym minerałem zawieraj

ą

cym ołów. Wyst

ę

puje w

skupieniach ziarnistych, naciekowych oraz w postaci wpry

ś

ni

ęć

w

innych minerałach. Cz

ę

sto obecna jest w zło

ż

ach hydrotermalnych

oraz w zło

ż

ach typu osadowego. W Polsce wyst

ę

puje w zło

ż

ach

cynkowo-ołowiowych obszaru

ś

l

ą

sko-krakowskiego.

SFALERYT ZnS

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: sfaleryt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy najcz

ęś

ciej dwunasto

ś

cienne w

kombinacji z czworo

ś

cianami.

Barwa: blado

ż

ółta,

ż

ółtobrunatna do czarnej, w zale

ż

no

ś

ci od

zawarto

ść

i domieszek

ż

elaza.

Połysk: na

ś

cianach kryształów diamentowy, w zbitych skupieniach

tłusty .

Rysa: biała, przy wi

ę

kszych zawarto

ś

ciach

ż

elaza

ż

ółta do brunatnej.

Twardo

ść

: 3,5 - 4,0.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

G

ę

sto

ść

: 3,9 - 4,1 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Sfaleryt jest siarczkiem cynku o ogólnej zawarto

ś

ci tego pierwiastka

69%. Cz

ę

sto zawiera izomorficzne domieszki

ż

elaza (do 20%) i

kadmu (do 0,5%). Zwykle tworzy zbite, ziarniste, nerkowate formy
naciekowe b

ą

d

ź

wrostki i wpry

ś

ni

ę

cia w innych minerałach.

Powstaje on w zło

ż

ach hydrotermalnych a tak

ż

e w warunkach

osadowych w

ś

rodowisku redukcyjnym. Sfaleryt jest głównym

ź

ródłem cynku, w Polsce wyst

ę

puje w zło

ż

ach cynkowo-ołowiowych

obszaru

ś

l

ą

sko-krakowskiego.

CHALKOZYN Cu

2

S

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: chalkozyn krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy w postaci krótkich, pseudoheksagonalnych

słupków lub grubych tabliczek.

Barwa: ciemnoszara.
Połysk: metaliczny.
Rysa: czarna do ciemnoszarej, połyskuj

ą

ca.

Twardo

ść

: 2,5 - 3,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

G

ę

sto

ść

: 5,5 - 5,8 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Chalkozyn jest siarczkiem miedzi, o ogólnej zawarto

ś

ci tego pierwiastka

79,8%. Wyst

ę

puje głównie w skupieniach zbitych, tworzy tak

ż

e naloty

na innych minerałach kruszcowych. Powstaje jako produkt krystalizacji
z wód hydrotermalnych w temperaturach do

ść

niskich lub w

warunkach osadowych w

ś

rodowisku redukcyjnym. Chalkozyn jest

wa

ż

nym kruszcem miedzi, wyst

ę

puj

ą

cym na terenie zagł

ę

bia

miedziowego niecki północno sudeckiej (rejon Bolesławca) oraz
zagł

ę

bia legnicko-głogowskiego (monoklina przedsudecka).

CHALKOPIRYT Cu

2

FeS

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: chalkopiryt krystalizuje w układzie

trygonalnym.

Pokrój kryształów: pseudoregularny (pseudoo

ś

mio

ś

cienny).

Najcz

ęś

ciej tworzy skupienia zbite, drobnokrystaliczne w formie

wpry

ś

ni

ęć

i naskorupie

ń

.

Barwa: mosi

ęż

no

ż

ółta lub złocisto

ż

ółta, cz

ę

sto z barwami naleciałymi.

Połysk: metaliczny.
Rysa: zielonawoczarna.
Twardo

ść

: 3,5 - 4,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam nierówny.

G

ę

sto

ść

: 4,1 - 4,3 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Chalkopiryt jest siarczkiem miedzi i

ż

elaza, o zawarto

ś

ci Cu 34,5%. W

przyrodzie wyst

ę

puje powszechnie. Jest jednym z wa

ż

niejszych

kruszców miedzi. Obecny jest w utworach pochodzenia
hydrotermalnego i osadowego, podobnie jak chalkozyn jest wa

ż

nym

kruszcem miedzi w zło

ż

ach dolno

ś

l

ą

skich.

FLUORYT CaF

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: fluoryt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy zwykle sze

ś

cienne w kombinacji z

o

ś

mio

ś

cianem lub dwunasto

ś

cianem.

Barwa: wyst

ę

puj

ą

osobniki bezbarwne i zabarwione:

ż

ółte, niebieskie,

zielone lub fioletowe; przezroczyste.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 4,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: dobra.

G

ę

sto

ść

: 3,0 - 3,2 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Fluoryt wyst

ę

puje najcz

ęś

ciej w skupieniach ziarnistych lub zbitych w

ż

yłach hydrotermalnych, pustkach skał krzemianowych i w skałach

osadowych.

HALIT NaCl

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: halit krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy sze

ś

cienne, niekiedy osi

ą

gaj

ą

ce znaczne rozmiary.

Barwa: kryształy halitu s

ą

zazwyczaj bezbarwne i przezroczyste, znane s

ą

tak

ż

e

formy zabarwione na

ż

ółto, niebiesko, czerwono i szaro, w zale

ż

no

ś

ci od

chemicznych i mineralnych domieszek.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 4,5.

Łupliwo

ść

: doskonała, kostkowa.

G

ę

sto

ść

: 2,1- 2,2 g/cm

3

.

Inne cechy: charakterystyczny słony smak.

WYST

Ę

POWANIE

Halit jest najwa

ż

niejszym minerałem solnym. Jest on

ź

ródłem otrzymywania sody i

kwasu solnego oraz chloru i jego zwi

ą

zków. U

ż

ywany jest powszechnie do

celów spo

ż

ywczych i do konserwowania

ż

ywno

ś

ci. Halit najcz

ęś

ciej wyst

ę

puje

w skupieniach ziarnistych i zbitych. Tworzy tak

ż

e formy szkieletowe,

stalaktytowe oraz włosowate wykwity. Minerał ten powstaje w wyniku
odparowania wody morskiej lub słonych jezior (zło

ż

a solne), cz

ę

sto tworzy

wykwity pustynne. W Polsce zło

ż

a soli kamiennej wyst

ę

puj

ą

w okolicach

Inowrocławia (permskie wysady solne) oraz Bochni i Wieliczki (trzeciorz

ę

dowe

osady solne).

SYLWIN KCl

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: sylwin krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy zwykle sze

ś

cienne.

Barwa: kryształy sylwinu s

ą

zazwyczaj bezbarwne i przezroczyste,

rzadziej białawe, czerwone lub szare, w zale

ż

no

ś

ci od chemicznych

i mineralnych domieszek.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,0.

Łupliwo

ść

: doskonała, kostkowa.

Inne cechy: charakterystyczny gorzki smak.
G

ę

sto

ść

: 1,9 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Wyst

ę

powanie podobne do halitu. Zło

ż

a sylwinu s

ą

eksploatowane w

celu pozyskania nawozu mineralnego powszechnie stosowanego w
rolnictwie - soli potasowej.

KARNALIT KMgCl

3

⋅

nH

2

O

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: karnalit krystlizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy wyst

ę

puj

ą

rzadko, s

ą

drobne o kształcie

pseudoheksagonalnym.
Barwa: kryształy karnalitu mog

ą

by

ć

bezbarwne, białe,

ż

ółtawe i

czerwonawe, przezroczyste lub prze

ś

wiecaj

ą

ce.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0 - 2,0.

Łupliwo

ść

: dobra.

G

ę

sto

ść

: 1,6 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Wyst

ę

powanie podobne do halitu. Zło

ż

a karnalitu s

ą

eksploatowane w

celu pozyskania nawozu mineralnego stosowanego w rolnictwie.

MAGNETYT FeO

⋅

Fe

2

O

3

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: magnetyt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy zwykle w postaci o

ś

mio

ś

cianów.

Barwa:

ż

elazistoczarna.

Połysk: metaliczny.
Rysa: czarna.
Twardo

ść

: 5,5.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

G

ę

sto

ść

: 4,9 - 5,2 g/cm

3

.

Inne wła

ś

ciwo

ś

ci: wykazuje wyra

ź

ne wła

ś

ciwo

ś

ci magnetyczne.

WYST

Ę

POWANIE

Magnetyt jest tlenkiem

ż

elazowo-

ż

elazawym, o zawarto

ś

ci

ż

elaza

72,4%. Jest on pospolitym minerałem pobocznym wielu skał
magmowych, np. gabra i bazaltu, obecny jest w wielu skałach
osadowych i metamorficznych. Magnetyt wyst

ę

puje w postaci złó

ż

o

ró

ż

nej genezie, które eksploatowane s

ą

w celach gospodarczych.

HEMATYT Fe

2

O

3

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: hematyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: ró

ż

ny, w zale

ż

no

ś

ci od warunków krystalizacji: w wysokich

temperaturach tworz

ą

si

ę

osobniki o pokroju podwójnej piramidy

przypominaj

ą

cej o

ś

mio

ś

cian, w temperaturach niskich powstaj

ą

kryształy o

pokroju tabliczkowym.

Barwa: stalowoszara, ciemnoczerwona lub prawie czarna.
Połysk: metaliczny do matowego.
Rysa: charakterystyczna - wi

ś

niowoczerwona.

Twardo

ść

: 6,5.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

G

ę

sto

ść

: 5,0 - 5,5 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Hematyt jest tlenkiem

ż

elazowym o zawarto

ś

ci

ż

elaza 70,0%. Tworzy on

skupienia ziarniste, zbite, a tak

ż

e naciekowe i ziemiste. W zale

ż

no

ś

ci od

wykształcenia ziarn i skupie

ń

wyró

ż

nia sie nast

ę

puj

ą

ce odmiany: błyszcz

ż

elaza - kryształy lub skupienia grubokrystaliczne o stalowej barwie i

połysku metalicznym, mika

ż

elazna - skupienia drobnołuseczkowe,

połyskliwe,

ż

elaziak czerwony - zbita, skrytokrystaliczna lub ziemista

odmiana o barwie czerwonej i matowym połysku,

ś

mietana hematytowa -

lu

ź

ne, pylaste skupienia, barwa terakoty. Hematyt jest bardzo pospolitym

minerałem, wyst

ę

puj

ą

cym w ryolitach, którym nadaje charakterystyczne,

czerwone zabarwienie oraz w wielu skałach osadowych i metamorficznych.
Wyst

ę

puje on równie

ż

w zło

ż

ach hydrotermalnych i w miejscach uj

ś

cia

gazów wulkanicznych.

GETYT

α

FeOOH

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: getyt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy wykształcone w postaci słupków,

pr

ę

cików i igieł.

Barwa: l

ś

ni

ą

co

ż

ółta, brunatna do brunatnoczarnej.

Połysk: metaliczny do matowego.
Rysa: brunatna do brunatno

ż

ółtej.

Twardo

ść

: 5,0 - 5,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 4,0 - 4,4 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Getyt jest uwodnionym tlenkiem

ż

elaza o zawarto

ś

ci tego pierwiastka

62,8%. Wyst

ę

puje on w p

ę

cherzach pogazowych skał

wulkanicznych w strefie utleniania. Gromadzi

ć

si

ę

mo

ż

e w utworach

osadowych, tworz

ą

c zło

ż

a rudne pochodzenia morskiego,

jeziornego lub bagiennego.

LEPIDOKROKIT

γγγγ

FeOOH

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: lepidokrokit krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy tabliczkowe, promieniste, blaszkowe.
Barwa: rubinowoczerwona do

ż

ółtoczerwonej.

Połysk: diamentowy.
Rysa: czerwonawa.
Twardo

ść

: 5,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 4,0 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Podobnie jak getyt.

LIMONIT Fe

2

O

3

⋅

nH

2

O

Limonit jest mieszanin

ą

mineraln

ą

o ró

ż

nym stopniu uwodnienia, której

głównym składnikiem jest getyt. Zawiera domieszki innych
minerałów takich jak kwarc, wiwianit, minerały ilaste.

Najpospolitsz

ą

odmian

ą

limonitu jest

ż

elaziak brunatny, wyst

ę

puj

ą

cy

w skupieniach ziemistych, zbitych. Jest to getytowa ruda

ż

elaza.

Inne odmiany limonitu to: limonit włóknisty, ruda darniowa, ruda

bagienna i jeziorna,

ż

elaziak oolitowy i inne.

Limonit wykazuje pochodzenie podobne do getytu.

KORUND Al

2

O

3

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: korund krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy piramidalne, słupkowe, rzadziej

tabliczkowe.

Barwa: korund mo

ż

e wyst

ę

powa

ć

w wielu odmianach barwnych,

odmiana czerwona nazywana jest rubinem, niebieska -szafirem,
rzadsze s

ą

odmiany barwy

ż

ółtawej, zielonej lub fioletowej.

Połysk: szklisty .
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 9,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: brak, przełam muszlowy.

G

ę

sto

ść

: 3,9 - 4,1 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Korund wyst

ę

puje jako minerał akcesoryczny w niektórych skałach

magmowych i metamorficznych. Szlachetne odmiany - rubiny i
szafiry, znajdowane s

ą

najcz

ęś

ciej na wtórnych zło

ż

ach w

ś

ród

piasków i

ż

wirów.

RUTYL TiO

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: rutyl krystalizuje w układzie tetragonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy słupkowe, niekiedy igiełkowe oraz

skupienia zbite i ziarniste.

Barwa:

ż

ółtawobrunatna, czerwonobrunatna do czarnej.

Połysk: metaliczno-diamentowy.
Rysa:

ż

ółtawobrunatna.

Twardo

ść

: 6,0 - 6,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 4,2 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Rutyl jest minerałem akcesorycznym wielu skał magmowych. W

wi

ę

kszych ilo

ś

ciach wyst

ę

puje w osadach powstałych na drodze

intensywnego wietrzenia chemicznego.

KALCYT CaCO

3

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: kalcyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów,
odznaczaj

ą

ce si

ę

bogactwem postaci.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny, biały, szary, brunatny lub rozmaicie zabarwiomy

przez domieszki chemiczne i mineralne.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,6 - 2,8 g/cm

3

.

Inne wła

ś

ciwo

ś

ci: silnie burzy z 10% HCl.

WYST

Ę

POWANIE

Kalcyt jest wa

ż

nym minerałem skałotwórczym. Tworzy on bardzo urozmaicone

formy skupie

ń

. Oprócz skupie

ń

ziarnistych, zbitych i włóknistych wyst

ę

puj

ą

formy naciekowe - stalaktyty i stalagmity. Minerał ten jest głównym
składnikiem osadowych skał wapiennych, pochodzenia zarówno
organicznego jak i chemicznego. Obecny jest w zło

ż

ach

ż

yłowych

pochodzenia hydrotermalnego. W grupie skał metamorficznych stanowi
podstawowy składnik marmurów.

DOLOMIT CaMg(CO

3

)

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: dolomit krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy romboerdyczne.
Barwa: biała, szara,

ż

ółtawa, brunatna a

ż

do prawie czarnej, w

zale

ż

no

ś

ci od domieszek.

Połysk: szklisty lu perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,5 - 4,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,85 - 2,95 g/cm

3

.

Inne wła

ś

ciwo

ś

ci: burzy z 10% HCl po sproszkowaniu lub po

podgrzaniu kwasu.

WYST

Ę

POWANIE

Dolomit jest sol

ą

podwójn

ą

MgCO

3

. CaCO

3

, prawie zawsze

zawieraj

ą

c

ą

domieszki

ż

elaza, czasem równie

ż

cynku, niklu i

kobaltu. Jest on głównym składnikiem skał o tej samej nazwie tj.
dolomitów, a tak

ż

e marmurów dolomitowych. Znany jest ponadto z

ż

yłowych utworów hydrotermalnych.

SYDERYT FeCO

3

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: syderyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: rzadko tworzy kryształy romboerdyczne
Barwa: w stanie

ś

wie

ż

ym

ż

ółtawoszara, w stanie zwietrzałym -

brunatna.

Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biaława.
Twardo

ść

: 3,5 - 4,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 3,7 - 3,9 g/cm

3

.

Inne wła

ś

ciwo

ś

ci: po sproszkowaniu silnie burzy z kwasem solnym.

WYST

Ę

POWANIE

Syderyt jest wa

ż

n

ą

rud

ą ż

elaza, o zawarto

ś

ci tego pierwiastka około

48,3%. Wyst

ę

puje w skupieniach drobnokrystalicznych, zbitych. Jest

obecny w skałach osadowych, w p

ę

cherzach pogazowych skał

wulkanicznych,

ż

yłach pochodzenia hydrotermalnego. Mo

ż

e tak

ż

e

tworzy

ć

konkrecje i pokłady w utworach pochodzenia

sedymentacyjnego i torfach.

MAGNEZYT MgCO

3

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: magnezyt krystalizuje w układzie trygonalnym.

Pokrój kryształów: rzadko tworzy kryształy.
Barwa: bywa bezbarwny, biały, czasem brunatny lub czerwonawy, w

zale

ż

no

ś

ci od domieszek (głównie

ż

elaza).

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 4,0 - 4,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 3,0 g/cm

3

.

Inne cechy: po sproszkowaniu silnie burzy z kwasem solnym.

WYST

Ę

POWANIE

Magnezyt wyst

ę

puje w skałach osadowych, dolomitach, a tak

ż

e w

postaci

ż

ył w zwietrzałych skałach serpentynitowych.

Magnezyt wypalony słu

ż

y do wyrobu materiałów ogniotrwałych,

specjalnych cementów i izolatorów elektrycznych, znajduje równie

ż

zastosowanie w przemy

ś

le papierniczym.

GIPS CaSO

4

⋅

2H

2

O

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: gips krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: kryształy dobrze wykształcone, nieraz znacznych rozmiarów,

o pokroju tabliczkowym, a tak

ż

e włóknistym.

Barwa: gips mo

ż

e by

ć

bezbarwny, biały, szary, lub

ż

ółtawy. Przezroczyste, czyste

odmiany gipsu nazywa si

ę

selenitem, za

ś

drobnokrystaliczne, zbite, o białej

barwie - alabastrem.

Połysk: szklisty, jedwabisty, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,3 - 2,4 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Gips wyst

ę

puje w skupieniach grubotabliczkowych, ziarnistych, zbitych, a tak

ż

e

włóknistych i łuskowatych. Jest on pospolitym minerałem w zło

ż

ach solnych,

gdzie tworzy nieraz pokłady, okre

ś

lane równie

ż

jako gips. Powstaje głównie

wskutek wytr

ą

cenia z wody morskiej, mo

ż

e si

ę

równie

ż

tworzy

ć

jako produkt

uwodnienia anhydrytu . W Polsce najwi

ę

ksze zło

ż

a gipsu wyst

ę

puj

ą

w Niecce

Nidzia

ń

skiej. Gips stosowany jest w przemy

ś

le cementowym jako dodatek przy

produkcji cementu portlandzkiego, cz

ęś

ciowo wypalony jest materiałem

powszechnie stosowanym w budownictwie.

BARYT BaSO

4

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: baryt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: kryształy tabliczkowe lub słupkowe, odznaczaj

ą

ce

si

ę

bogactwem postaci.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny, biały, szary z rozmaitymi odcieniami.

Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,0 - 3,5.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

G

ę

sto

ść

: 4,5 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Baryt jest siarczanem baru o zawarto

ś

ci BaO 65,7%. Znany jest jako

minerał hydrotermalnych złó

ż

kruszcowych. Wyst

ę

puje te

ż

do

ść

pospolicie w pró

ż

niach i szczelinach skalnych oraz p

ę

cherzykach

pogazowych zastygłych law. Niekiedy tworzy równie

ż

konkrecje i

spoiwo w niektórych piaskowcach.

Minerał ten ma szerokie zastosowany w ró

ż

nych gał

ę

ziach przemysłu,

jest u

ż

ywany m.in. do wyrobu płuczek wiertniczych, jako materiał

obci

ąż

aj

ą

cy w przemy

ś

le papierniczym i gumowym, do wyrobu bieli

w przemy

ś

le farbiarskim, w medycynie, a tak

ż

e jako surowiec do

wyrobu ró

ż

nych soli barowych.

ANHYDRYT CaSO

4

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: anhydryt krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: dobrze wykształcone kryształy wyst

ę

puj

ą

rzadko.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny, biały, szary z odcieniem niebieskim lub

czerwonym.

Połysk: szklisty lub perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 3,0 - 3,5.

Łupliwo

ść

: dobra lub bardzo dobra.

G

ę

sto

ść

: 2,9 - 3,0 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Anhydryt jest pospolitym składnikiem złó

ż

gipsowo-solnych

pochodzenia morskiego lub jeziornego. Cz

ę

sto tworzy oddzielne

pokłady, niekiedy o znacznych mi

ąż

szo

ś

ciach. Poza tym mo

ż

e

wyst

ę

powa

ć

jako dodatkowy składnik w iłach, mułowcach i

marglach. Znany jest tak

ż

e z p

ę

cherzyków pogazowych law

wulkanicznych. Anhydryt, podobnie jak gips, u

ż

ywany jest w

przemy

ś

le cementowym. Mo

ż

e by

ć

tak

ż

e stosowany do wyrobu

kwasu siarkowego.

APATYT Ca

5

[(F,Cl)/(PO

4

)

3

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: apatyt krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: heksagonalny, słupkowy, niekiedy kulisty z powodu du

ż

ej

ilo

ś

ci

ś

cian.

Barwa: najcz

ęś

ciej bezbarwny,

ż

ółty, niebieski, zielony, fioletowy, czerwony.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 5,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: brak.

G

ę

sto

ść

: 3,16 - 3,22 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Apatyt jest mieszanin

ą

izomorficzn

ą

apatytu chlorowego i fluorowego, zwykle z

dodatkiem grupy hydroksylowej (OH). Zawarto

ść

P

2

O

5

wynosi od 40,9 do

42,3%. Wyst

ę

puje powszechnie jako minerał akcesoryczny w wielu skałach

magmowych, obecny jest równie

ż

w niektórych skałach metamorficznych,

oraz w zło

ż

ach hydrotermalnych. W warunkach osadowych fosforan mo

ż

e

by

ć

wytr

ą

cany z wód morskich w postaci koloidalnej lub skrytokrystalicznej,

daj

ą

c pocz

ą

tek zło

ż

om o ogólnej nazwie fosforytów. Apatyty

wykorzystywane s

ą

do produkcji nawozów mineralnych.

OLIWINY (Mg,Fe)

2

[SiO

4

]

Oliwiny tworz

ą

szereg kryształow mieszanych o ogólnym wzorze (Mg,Fe)

2

[SiO

4

],

którego skrajnymi członami s

ą

forsteryt - Mg

2

[SiO

4

] i fajalit - Fe

2

[SiO

4

]. Oliwin

wła

ś

ciwy (chryzolit) zawiera od 70 do 90% mol. forsterytu oraz 10 do 30% mol.

fajalitu.

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: wszystkie oliwiny krystalizuj

ą

w układzie rombowym,

makroskopowa posta

ć

kryształów jest rzadko widoczna, gdy

ż

z reguły wyst

ę

puj

ą

jedynie osobniki wrosłe.

Pokrój kryształów: grubotabliczkowy lub krótkosłupkowy, nieraz prawie

izometryczny.

Barwa: u oliwinów wła

ś

ciwych bardzo charakterystyczna, oliwkowozielona, niekiedy

z odcieniem lekko

ż

ółtawym. Silniej

ż

elaziste odmiany bywaj

ą

ciemniejsze, a

ż

do

oliwkowobrunatnych.

Połysk: szklisty, tłustawy.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 6,5-7,0.

Łupliwo

ść

: słaba, cz

ę

sto prawie niedostrzegalna.

G

ę

sto

ść

: 3,3 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Oliwiny stanowi

ą

łatwo wietrzej

ą

cy składnik skał magmowych zasadowych takich jak bazalt,

gabro oraz ultrazasadowych, takich jak dunit i perydotyt. Oliwiny s

ą

minerałami mało

odpornymi chemicznie. Ju

ż

w warunkach magmowych ulegaj

ą

cz

ę

sto wtórnym

przeobra

ż

eniom, przechodz

ą

c przewa

ż

nie w agregaty piroksenów , amfiboli , magnetytu lub

innych minerałów. Przemiany zachodz

ą

ce w oliwinach pod wpływem pary wodnej prowadz

ą

do rozkładu, którego produktami s

ą

minerały z grupy serpentynu oraz magnezyt, chalcedon

i inne

GRANATY (Mg,Fe)

3

Al

2

[SiO

4

]

3

Granaty stanowi

ą

du

żą

grup

ę

minerałów izostrukturalnych (tzn. wykazuj

ą

cych

bardzo podobn

ą

budow

ę

, lecz ró

ż

ni

ą

cych si

ę

składem chemicznym), b

ę

d

ą

cych

krzemianami metali dwuwarto

ś

ciowych (wapnia, magnezu,

ż

elaza, manganu) i

trójwarto

ś

ciowych (

ż

elaza, glinu, chromu). Najwi

ę

ksze znaczenie skałotwórcze

maj

ą

granaty wła

ś

ciwe.

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: wszystkie granaty krystalizuj

ą

w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: kryształy izometryczne, najcz

ęś

ciej w postaci dwunasto

ś

cianu

rombowego.

Barwa: ró

ż

na w zale

ż

no

ś

ci od składu chemicznego - granaty wła

ś

ciwe maj

ą

barw

ę

czerwon

ą

, czasami krwistoczerwon

ą

, cz

ęś

ciej wi

ś

niowoczerwon

ą

, nieraz z

odcieniem lekko liliowym lub brunatnawym. Inne minerały tej grupy mog

ą

mie

ć

barwy od

ż

ółtych,

ż

ółtawobrunatnych i zielonobrunatnych, przez

szmaragdowozielone, czerwone a

ż

po prawie czarne.

Połysk: szklisty lub tłusty, niekiedy zbli

ż

ony do diamentowego.

Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,5-7,5.

Łupliwo

ść

: niewyra

ź

na.

G

ę

sto

ść

: 3,5-4,4 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Granaty wyst

ę

puj

ą

w skałach metamorficznych, takich jak łupki granatowomikowe, łupki

granatowochlorytowe, granulity, eklogity i inne. W skałach magmowych obecne s

ą

jako

składnik akcesoryczny (np. w granitach, fonolitach). Granaty wykazuj

ą

du

żą

odporno

ść

na

wietrzenie, dzi

ę

ki czemu mog

ą

gromadzi

ć

si

ę

w okruchowych skałach osadowych

(granatowe piaski pla

ż

owe). Dzi

ę

ki du

ż

ej twardo

ś

ci stosowane s

ą

w produkcji materiałów

ś

ciernych. Niektóre odmiany u

ż

ywane s

ą

w jubilerstwie jako kamienie półszlachetne.

TOPAZ Al

2

(OH,F)

2

[SiO]

4

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: topaz krystalizuje w układzie rombowym.

Pokrój kryształów: krótkosłupkowy.
Barwa: topaz najcz

ęś

ciej jest bezbarwny lub

ż

ółty, znane s

ą

te

ż

odmiany o barwie niebieskawej, zielonawej b

ą

d

ź

ró

ż

owej.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 8,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

G

ę

sto

ść

: 3,5-3,6 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Topaz spotka

ć

mo

ż

na w pegmatytach granitowych. Jego znaczenie

skałotwórcze jest niewielkie, jest natomiast znany jako pi

ę

kny

kamie

ń

szlachetny. Zastosowanie w jubilerstwie znajduj

ą

jednak

tylko osobniki o du

ż

ej czysto

ś

ci i przezroczysto

ś

ci. Topaz jest

minerałem odznaczaj

ą

cym si

ę

du

żą

twardo

ś

ci

ą

EPIDOT Ca

2

(Al,Fe

3+

)Al

2

O[SiO

4

][Si

2

O

7

](OH)

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: epidot krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: słupkowy.
Barwa: najcz

ęś

ciej zielona, szara lub

ż

ółta.

Połysk: szklisty.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 6,0.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

G

ę

sto

ść

: 3,38 - 4,49 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Epidot wyst

ę

puje w skałach metamorficznych, takich jak ziele

ń

ce, łupki

epidotowe, amfibolity. Znany jest równie

ż

z pegmatytów

granitowych.

AUGIT (Ca,Na,Mg,Fe

2+

,Al,Ti)

2

[(Si,Al)

2

O

6

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

kryształów: augit krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: bardzo grubotabliczkowy lub bardzo krótkosłupkowy,
nieraz prawie izometryczny.
Barwa: przewa

ż

nie czarna, niekiedy o odcieniach ja

ś

niejszych szarawych lub

brunatnawych.
Połysk: szklisty, ziemisty.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 6,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 3,2 - 3,6 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Augit jest bezwodnym glinokrzemianem wapnia, magnezu,

ż

elaza dwu - i

trójwarto

ś

ciowego oraz glinu. Cz

ęść

jonów magnezowo-

ż

elazawych jest

podstawiona jonami

ż

elazowymi i tytanowymi, a wap

ń

mo

ż

e by

ć

cz

ęś

ciowo

podstawiony sodem. Ogniwa o odmiennym składzie traktowane s

ą

jako

osobne odmiany, a nawet minerały np. augit zwyczajny, augit diopsydowy
(diallag). Augit jest pospolitym składnikiem wielu skał magmowych, takich
jak gabra, dioryty oraz bazalty i andezyty. W skałach ulega on
przeobra

ż

eniu w minerały z grupy amfiboli.

DIALLAG Ca(Mg,Fe)[Si

2

O

6

].

Minerał ten charakteryzuje si

ę

nieco prostsz

ą

od augitu zwyczajnego

budow

ą

chemiczn

ą

, oraz bardziej zielonawym zabarwieniem i

połyskiem zbli

ż

onym do jedwabistego lub perłowego (niekiedy

nawet metalicznego). Diallag wyst

ę

puje pospolicie w skałach

magmowych, jest np. głównym składnikiem gabra.

HORNBLENDA

uproszczony wzór ogólny:

(Ca,Na)

2

(Fe

2+

,Mg)

2

[(OH)(Si,Al) Si

2

O

11

]

2

Hornblenda jest bardzo skomplikowanym uwodnionym krzemianem rozmaitych metali (Ca, Na,

Fe, Mg, Mn, Ti itp.). Mo

ż

liwo

ś

ci podstawienia jonów s

ą

bardzo du

ż

e, wskutek czego

wyró

ż

nia si

ę

kilka odmian hornblendy, które ró

ż

ni

ą

si

ę

składem chemicznym i innymi

wła

ś

ciwo

ś

ciami.

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: hornblenda krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym. Obserwacje

ś

cian

kryształu rzadko s

ą

mo

ż

liwe, gdy

ż

minerał ten w zasadzie tworzy tylko kryształy wrosłe.

Dobrze wykształcone osobniki mo

ż

na spotka

ć

w andezytach.

Pokrój kryształów: najcz

ęś

ciej słupowy lub długosłupowy (kryształy o kształcie

wydłu

ż

onym).

Barwa: najcz

ęś

ciej zielonoczarna, brunatnoczarna lub zupełnie czarna.

Połysk: szklisty, ziemisty.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 5,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 3,0-3,5 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Tworzenie si

ę

hornblendy wymaga obecno

ś

ci pary wodnej. Dlatego te

ż

minerał ten wyst

ę

puje

w skałach magmowych gł

ę

binowych, a w skałach wylewnych nale

ż

y do składników

powstałych w gł

ę

bi ziemi (prakryształy), przed wylaniem lawy. Brak jej natomiast w

ś

ród

składników krystalizuj

ą

cych z lawy w warunkach wulkanicznych. Hornblenda jest bardzo

pospolitym minerałem wyst

ę

puj

ą

cym w wielu skałach takich jak dioryty, sjenity,

sjenodioryty, andezyty, trachity, latyty, a tak

ż

e w licznych skałach metamorficznych -

amfibolitach, łupkach amfibolowych, gnejsach hornblendowych.

MUSKOWIT KAl

2

[(OH,F)

2

AlSi

3

O

10

]

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

ć

wyst

ę

powania: muskowit krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: blaszkowy lub tabliczkowy o zarysie heksagonalnym.
Barwa: muskowit najcz

ęś

ciej jest bezbarwny, niekiedy biały,

ż

ółtawy, szary lub

brunatny.

Połysk: perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2 - 2,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,8 - 2,9 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Muskowit jest pospolitym minerałem skałotwórczym. Wyst

ę

puje w skałach

magmowych i metamorficznych. Znany jest tak

ż

e ze skał osadowych, gdzie

wyst

ę

puje jako składnik allogeniczny, w postaci drobnych łusek i blaszek. W

skałach magmowych pojawia si

ę

głównie w dwumikowych granitach i

granodiorytach. W skałach wulkanicznych jest nieobecny. W utworach
pegmatytowych kryształy muskowitu osi

ą

gaj

ą

niekiedy znaczne rozmiary,

tworz

ą

c zło

ż

a o znaczeniu gospodarczym. Muskowit jest równie

ż

pospolitym składnikiem skał metamorficznych, głównie łupków
łyszczykowych (mikowych) oraz gnejsów.

SERYCYT KAl

2

[(OH,F)

2

AlSi

3

O

10

]

Serycyt jest mikrokrystaliczn

ą

odmian

ą

muskowitu, powstaj

ą

c

ą

głównie wskutek rekrystalizacji.

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

ć

wyst

ę

powania: serycyt krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: blaszkowy o zarysie heksagonalnym.
Barwa: muskowit najcz

ęś

ciej jest bezbarwny, niekiedy biały,

ż

ółtawy,

szary lub brunatny.

Połysk: perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2 - 2,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,8 - 2,9 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Podobnie jak muskowit. Cz

ę

sto pojawia si

ę

jako produkt wietrzenia

skaleni. Jest typowym minerałem skał metamorficznych.

BIOTYT K(Mg,Fe

2+

)

3

[(OH,F)

2

AlSi

3

O

10

]

CECHY MAKROSKOPOWE :

Posta

ć

wyst

ę

powania: biotyt krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: blaszkowy lub tabliczkowy o zarysie

heksagonalnym.

Barwa: zawsze ciemna, brunatna z odcienien zielonawym lub

czerwonawym lub całkiem czarna.

Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,5 - 3,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,8 - 3,4 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Biotyt jest najbardziej pospolitym minerałem w

ś

ród łyszczyków,

posiadaj

ą

cym du

ż

e znaczenie skałotwórcze. Podobnie jak muskowit

wyst

ę

puje głównie w granitach i granodiorytach, znany jest równie

ż

z ciemnych skał

ż

yłowych. Biotyt powszechnie wyst

ę

puje w

niektórych skałach metamorficznych, takich jak łupki łyszczykowe
(mikowe) czy gnejsy. W budowie skał osadowych odgrywa znacznie
mniejsz

ą

rol

ę

ni

ż

muskowit, poniewa

ż

charakteryzuje si

ę

mniejsz

ą

odporno

ś

ci

ą

na wietrzenie chemiczne.

KAOLINIT Al

4

(OH)

8

(Si

4

O

10

)

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: kaolinit krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: łuseczkowy.
Barwa: biała,

ż

ółtawa, czasem z odcieniem zielonym.

Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,25.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,63 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Kaolinit najcz

ęś

ciej jest produktem wietrzenia glinokrzemianów (głównie

skaleni) w

ś

rodowisku wilgotnym i w obecno

ś

ci CO

2

(odczyn

kwa

ś

ny). Proces kaolinizacji rozwija si

ę

zwłaszcza w skałach

granitowych i pokrewnych. Kaolinit jest głównym składnikiem glin i
iłów, wyst

ę

puje powszechnie w zwietrzelinach i glebach, w których

wchodzi w skład frakcji ilastej.

ILLIT KAl

2

(Si,Al)

4

O

10

(OH)

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: illit krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: łuseczkowy.
Barwa: biaława, zielonawa lub brunatnawa.
Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0 - 2,0

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,6 - 2,9 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Illit najcz

ęś

ciej jest produktem wietrzenia glinokrzemianów (głównie

skaleni). Mo

ż

e równie

ż

powstawa

ć

w procesach przemian innych

minerałów ilastych i muskowitu. Illit jest pospolitym składnikiem iłów,
wyst

ę

puje powszechnie w zwietrzelinach i glebach, w których

wchodzi w skład frakcji ilastej.

MONTMORILLONIT Al

2

O

3

·SiO

2

·nH

2

O

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: montmorillonit krystalizuje w układzie

jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: łuseczkowy.
Barwa: biała, z odcieniem szarym, ró

ż

owym b

ą

d

ź

czerwonym.

Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 2,25.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 1,7 - 2,7 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Montmorillonit powstaje w strefie wietrzenia ciemnych skał

magmowych: diabazów, bazaltów i gabra w warunkach alkalicznych.
Jest on głównym składnikiem iłów bentonitowych.

WERMIKULIT (Mg,Fe,Al)

3

(Al,Si)

4

O

10

(OH)

2

·4H

2

O

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: wermikulit krystalizuje w układzie

jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: krótkie słupki lub tabliczki o zarysach

sze

ś

ciobocznych.

Barwa:

ż

ółtawa, zielonawa lub brunatna.

Połysk: tłusty, matowy, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,3 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Wermikulit jest produktem wietrzenia lub hydrotermalnego rozkładu

biotytu. Wyst

ę

puje powszechnie w zwietrzelinach i glebach, w

których wchodzi w skład frakcji ilastej.

CHLORYTY

Chloryty tworz

ą

szeregi kryształów mieszanych, których wa

ż

nymi

członami s

ą

: pennin (bogaty w krzem), klinochlor (bogaty w magnez i

glin), chamosyt (o du

ż

ej zawarto

ś

ci

ż

elaza) i ripidolit (zasobny w glin,

o

ś

redniej zawarto

ś

ci

ż

elaza). Chloryty o małej zawarto

ś

ci

ż

elaza

nazywamy ortochlorytami, za

ś

o wysokiej jego zawarto

ś

ci -

leptochlorytami.

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

ć

wyst

ę

powania: układ jednosko

ś

ny.

Pokrój kryształów: blaszkowaty, pseudoheksagonalny.
Barwa: najcz

ęś

ciej zielona, odmiany bogate w

ż

elazo s

ą

ciemnozielone

lub prawie czarne.

Połysk: szklisty.
Rysa: zielona do brunatnej.
Twardo

ść

: 2,0 do 3,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,6 do 3,3 g/cm

3

(w zale

ż

no

ś

ci od zawarto

ś

ci

ż

elaza).

WYST

Ę

POWANIE

Chloryty s

ą

cz

ę

sto produktem wtórnego przeobra

ż

enia i rozkładu

minerałów takich jak biotyt, hornblenda, augit i innych zawieraj

ą

cych

magnez. Odgrywaj

ą

wa

ż

n

ą

rol

ę

skałotwórcz

ą

w łupkach chlorytowych,

ziele

ń

cach

TALK Mg

3

(OH)

2

[Si

4

O

10

]

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

ć

wyst

ę

powania: talk krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: dobrze wykształcone kryształy wyst

ę

puj

ą

rzadko,

zwykle wyst

ę

puje w skupieniach blaszkowatych i zbitych.

Barwa: najcz

ęś

ciej jest bezbarwny, szary, zielonawy lub ró

ż

owy

Połysk: perłowy, tłustawy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 1,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,7 - 2,8 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Talk jest głównym składnikiem łupków talkowych, wyst

ę

puje równie

ż

w

innych skałach metamorficznych, np. serpentynitach. Jest on
produktem hydrotermalnego rozkładu skał magmowych zasadowych
i ultrazasadowych bogatych w magnez. Talk jest minerałem o
bardzo szerokim zastosowaniu. Wykorzystywany jest w przemy

ś

le

papierniczym, gumowym, farbiarskim, a tak

ż

e w kosmetyce i

medycynie

GLAUKONIT

(K, Na, Ca)( Fe, Al, Mg, Fe)

2

[(OH)

2

/(Al,Si)

4

O

10

] x n H

2

O)

Glaukonit jest uwodnionym glinokrzemianem sodu, potasu, wapnia, magnezu,

ż

elaza i glinu o bardzo skomplikowanej budowie chemicznej.

CECHY MAKROSKOPOWE :
Posta

ć

wyst

ę

powania: glaukonit krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: zwykle wyst

ę

puje w mikrokrystalicznych agregatach

łuseczkowych.

Barwa: zawsze zielona, z ró

ż

nymi odcieniami.

Połysk: matowy, tłusty.
Rysa: jasnozielona.
Twardo

ść

: 2,0.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,7 - 2,8 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Glaukonit jest minerałem typowym dla osadów pochodzenia morskiego:

piasków, piaskowców, margli, wapieni piaszczystych i mułowców. W
niektórych osadach jego koncentracja jest tak du

ż

a,

ż

e tworzy on tzw. piaski

glaukonitowe, o charakterystycznym zielonym zabarwieniu. Według
niektórych podziałów zaliczany jest do minerałów ilastych

KWARC SiO

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: kwarc

α

krystalizuje w układzie heksagonalnym, za

ś

kwarc

β

-

trygonalnym.

Pokrój kryształów: kryształy kwarcu maj

ą

form

ę

zło

ż

on

ą

(słup heksagonalny, romboedr,

trapezoedr,

ś

ciany piramidy podwójnej).

Barwa: kwarc

α

- bezbarwny, szarawy, czasem a

ż

do czarniawego, rzadziej lekko

niebieskawy, z odcieniem sinawym. Kwarc

β

- w zasadzie tak

ż

e bezbarwny, cho

ć

mnogo

ść

wszelkich domieszek powoduje powstawanie form niekiedy silnie

zabarwionych, które traktuje si

ę

zazwyczaj jako odmiany o odmiennych nazwach

mineralogicznych. Odmian

ę

bezbarwn

ą

nazywa si

ę

kryształem górskim, biał

ą

-

kwarcem mlecznym, szaroczarn

ą

- kwarcem dymnym, intensywnie czarn

ą

-

morionem,

ż

ółt

ą

- cytrynem, czerwonaw

ą

- krwawnikiem, wreszcie fioletow

ą

-

ametystem. Osobniki barwne (np. cytryn, ametyst) u

ż

ywane s

ą

jako kamienie

ozdobne.

Połysk: na

ś

cianach kryształów typowo szklisty, na powierzchni przełamu - tłusty

(jednakowo dla obu odmian).

Rysa: biała.
Twardo

ść

: 7,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: brak, posiadaj

ą

tylko przełam: kwarc

α

- muszlowy, kwarc

β

- muszlowy lub

nieregularny, w obu przypadkach o gładkiej powierzchni.

G

ę

sto

ść

: 2,65 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Znane s

ą

trzy polimorficzne odmiany krystalicznej krzemionki: kwarc, krystobalit i

trydymit, ró

ż

ni

ą

ce si

ę

mi

ę

dzy sob

ą

temperatur

ą

krystalizacji, Kwarc wyst

ę

puje w

du

ż

ych ilo

ś

ciach w skałach magmowych przesyconych krzemionk

ą

, jest cz

ę

stym

składnikiem skał metamorficznych, tworzy tak

ż

e samodzielne

ż

yły przecinaj

ą

ce inne

utwory. Kwarc jest głównym minerałem osadowych skał okruchowych, niemal
wył

ą

cznym składnikiem niektórych piasków i piaskowców

CHALCEDON SiO

2

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: skrytokrystaliczna

Barwa: oprócz osobników bezbarwnych, szarych, białych wyst

ę

puj

ą

odmiany rozmaicie zabarwione: odmian

ę

czerwona nazywa si

ę

karneolem, czarn

ą

- onyksem, jasnozielon

ą

- chryzoprazem,

zielon

ą

z czerwonymi plamami - heliotropem, o wst

ę

gowym,

zmiennym zabarwieniu - agatem. Wiele z barwnych odmian
chalcedonu stosuje si

ę

jako kamienie ozdobne.

Połysk: matowy, ziemisty, tłusty
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 7,0.

Łupliwo

ść

: brak, wyst

ę

puje przełam muszlowy.

G

ę

sto

ść

: 2,55 - 2,63 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Chalcedon stanowi skrytokrystaliczn

ą

odmian

ę

kwarcu. Wyst

ę

puje on w

wielu skałach osadowych takich jak opoki i gezy. Minerał ten tworzy
spoiwo w niektórych piaskowcach kwarcowych. Wyst

ę

puje tak

ż

e w

skałach magmowych (głównie wulkanicznych), gdzie jest wtórnym
minerałem wytr

ą

conym z gor

ą

cych roztworów w szczelinach,

p

ę

cherzykach pogazowych, i innych wolnych przestrzeniach skalnych.

OPAL SiO

2

. nH

2

O

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: koloidalna, sztywny

ż

el

Barwa: bezbarwny - hialit, barwy białej - opal mleczny, oprócz tego

wyst

ę

puj

ą

odmiany rozmaicie zabarwione (np.

ż

ółta, zielona, czerwona).

Mieni

ą

cy si

ę

ró

ż

nymi barwami opal szlachetny zawdzi

ę

cza t

ę

wła

ś

ciwo

ść

zró

ż

nicowanej budowie fizycznej wywołuj

ą

cej interferencj

ę

fal

ś

wietlnych.

Połysk: szklisty, woskowy.
Rysa: szara.
Twardo

ść

: 5,5-6,0.

Łupliwo

ść

: brak.

G

ę

sto

ść

: 1,9-2,2 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Opal jest koloidaln

ą

, bezpostaciow

ą

krzemionk

ą

(stwardniałym

ż

elem),

zawieraj

ą

c

ą

zmienne ilo

ś

ci wody. Wyst

ę

puje on w skałach

wulkanicznych jako produkt wtórny, wydzielony z wód hydrotermalnych
w szczelinach i pró

ż

niach skalnych, w osadach gejzerów i gor

ą

cych

ź

ródeł oraz jako produkt uboczny wietrzenia krzemianów. W skałach

osadowych wyst

ę

puje w formie szcz

ą

tków szkieletów okrzemek,

radiolarii i igieł g

ą

bek krzemionkowych. Czasami wyst

ę

puje tak

ż

e w

spoiwie piaskowców i mułowców.

MIKROKLIN K[AlSi

3

O

8

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: mikroklin krystalizuje w układzie trójsko

ś

nym.

Pokrój kryształów: nie tworzy jednorodnych kryształów.
Barwa: od białej, szarej,

ż

ółtawej, poprzez ró

ż

ow

ą

, a

ż

po

ceglastoczerwon

ą

.

Połysk: szklisty do perłowego.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,0.

Łupliwo

ść

: bardzo dobra.

G

ę

sto

ść

: 2,53 - 2,56 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Mikroklin wyst

ę

puje w skałach magmowych takich jak: granity, sjenity,

ryolity, trachity, fojaity, fonolity, oraz w skałach metamorficznych
(gnejsy) i osadowych (arkozy i szarogłazy)

ORTOKLAZ K[AlSi

3

O

8

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: ortoklaz krystalizuje w układzie jednosko

ś

nym.

Pokrój kryształów: grubotabliczkowy.
Barwa: od białej, szarej,

ż

ółtawej, poprzez ró

ż

ow

ą

, a

ż

po

ceglastoczerwon

ą

.

Połysk: szklisty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,0 - wzorcowa w skali Mohsa.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: 2,53 - 2,56 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Ortoklaz wyst

ę

puje w skałach magmowych takich jak granity, sjenity,

ryolity, trachity, fojaity, fonolity, oraz w skałach metamorficznych
(gnejsy) i osadowych (arkozy i szarogłazy).

PLAGIOKLAZY

Plagioklazy s

ą

glinokrzemianami sodu i wapnia. Tworz

ą

one szereg izomorficzny

albit - anortyt. Albit jest glinokrzemianem sodu - Na[AlSi3O8], za

ś

anortyt

glinokrzemianem wapnia - Ca[Al2Si2O8]. Ogniwa po

ś

rednie szeregu izomorficznego

plagioklazów stanowi

ą

mieszanin

ę

albitu i anortytu, o ró

ż

nej zawarto

ś

ci tych minerałów:

albit mo

ż

e zawiera

ć

0 - 10% anortytu

oligoklaz mo

ż

e zawiera

ć

10 - 30% anortytu

andezyn mo

ż

e zawiera

ć

30 - 50% anortytu

labrador mo

ż

e zawiera

ć

50 - 70% anortytu

bytownit mo

ż

e zawiera

ć

70 - 90% anortytu

anortyt mo

ż

e zawiera

ć

90 - 100% anortytu

Plagioklazy zasobne w albit okre

ś

lane s

ą

jako kwa

ś

ne, za

ś

zasobne w anortyt jako

zasadowe.

CECHY MAKROSKOPOWE:

Posta

ć

wyst

ę

powania: wszystkie plagioklazy krystalizuj

ą

w układzie trójsko

ś

nym.

Pokrój kryształów: zwykle grubotabliczkowy.
Barwa: jasna - biała, szara, kremowa, czasem

ż

ółta lub brunatna.

Połysk: szklisty, perłowy.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 6,0 - 6,5.

Łupliwo

ść

: doskonała.

G

ę

sto

ść

: stopniowo zwi

ę

ksza si

ę

od 2,61 g/cm

3

(albit) do 2,77 g/cm

3

(anortyt).

WYST

Ę

POWANIE

Plagioklazy wyst

ę

puj

ą

we wszystkich skałach magmowych, z wyj

ą

tkiem skał bardzo niedosyconych

krzemionk

ą

, oraz w skałach metamorficznych (gnejsy). Udział w budowie skał osadowych maj

ą

jedynie

plagioklazy kwa

ś

ne, o wi

ę

kszej od plagioklazów zasadowych odporno

ś

ci na wietrzenie.

LEUCYT K[AlSi

2

O

6

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: leucyt krystalizuje w układzie regularnym.

Pokrój kryształów: dwudziestocztero

ś

cian deltoidowy.

Barwa: kryształy bezbarwne, białe lub szare.
Połysk: szklisty, tłusty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 5,5 - 6,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam nierówny.

G

ę

sto

ść

: 2,45 - 2,5 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Leucyt wyst

ę

puje w skałach magmowych ubogich w krzemionk

ę

, a

bogatych w potas, oraz w produktach erupcji wulkanicznych np. we
współczesnych lawach Wezuwiusza.

NEFELIN Na[AlSiO

4

]

CECHY MAKROSKOPOWE:
Posta

ć

wyst

ę

powania: nefelin krystalizuje w układzie heksagonalnym.

Pokrój kryształów: tabliczkowy lub słupkowy.
Barwa: kryształy białe lub szare, rzadziej z odcieniem ró

ż

owym,

zielonym lub

ż

ółtym.

Połysk: szklisty, tłusty.
Rysa: biała.
Twardo

ść

: 5,5 - 6,0.

Łupliwo

ść

: brak, przełam nierówny.

G

ę

sto

ść

: 2,5 - 2,6 g/cm

3

.

WYST

Ę

POWANIE

Nefelin wyst

ę

puje w skałach magmowych ubogich w krzemionk

ę

, a

bogatych w sód np. fojaitach, fonolitach i innych. Jest on równie

ż

składnikiem dolno

ś

l

ą

skich bazanitów i nefelinitów.