Podstawowe pojęcia epidemiologii chorób zakaźnych

- rezerwuar zarazków, źródło zakażenia, nosiciel,

drogi szerzenia się zakażeń, wrota zakażeń,

epidemia i profilaktyka chorób zakaźnych. Ustawa

o zapobieganiu zakażeń i chorób zakaźnych

Epidemiologia chorób zakaźnych

TRENDY OGÓLNE - RP



W większości chorób zakaźnych w
ostatnim 25-leciu

obserwuje się

spadkowe trendy w zapadalności.



Współczynnik umieralności ustabilizował
się na niskim poziomie. Udział chorób
zakaźnych w przyczynach zgonu w
granicach 0,5-0,7%.

Czynniki wpływające na aktualną

sytuacje epidemiologiczną w zakresie

chorób zakaźnych w RP



Zwiększenie skuteczności zapobiegania
chorobom zakaźnym,



Zmniejszenie w strukturze populacji
udziału dzieci,



W niektórych sytuacjach zmniejszenie
czułości systemu nadzoru sanitarnego,



Sytuacji zaniedbania dokonywania
zgłoszeń zachorowań przez lekarzy.

Negatywne trendy



Wskaźniki zapadalności na wiele chorób
zakaźnych w Polsce są wyższe niż
przeciętny poziom zapadalności na te
choroby w krajach UE.



Niewystarczający rozwój diagnostyki
laboratoryjnej i jej zbyt mała dostępność
utrudnia rozpoznanie sytuacji
epidemiologicznej niektórych chorób.

Ważne!



Ogólnie korzystny obraz sytuacji epidemiologicznej

chorób zakaźnych w Polsce, jaki uzyskuje się analizując

rutynowe dane gromadzone w ramach istniejącego

systemu zgłaszania i rejestracji zachorowań, coraz

częściej budzi uzasadnione wątpliwości.



Istnieje pilna potrzeba modyfikacji tego systemu, przede

wszystkim pod kątem zwiększenia prawidłowości

rozpoznań i poprawy zgłaszalności.

Założenia UE

Do najważniejszych celów UE w tej dziedzinie

należy:



tworzenie dobrze funkcjonujących systemów
monitorowania oraz strategii w zakresie profilaktyki,

gotowości i zarządzania.



możliwie szybkie wykrywanie przypadków

wystąpienia chorób zakaźnych oraz wymiana

informacji na temat prawdopodobieństwa ich

rozprzestrzenienia się na skalę międzynarodową,

mają decydujące znaczenie dla podjęcia przez UE

odpowiednich działań.

Definicja procesu epidemicznego



Powstanie, rozwój i szerzenie się zakażenia,
choroby zakaźnej lub inwazji pasożytniczej w
zbiorowisku ludzkim



Elementy warunkujące:



czynnik mikrobiologiczny



czynniki związane ze środowiskiem i warunkami
bytowymi



osobnicza wrażliwość poszczególnych osób

Proces (= łańcuch) epidemiczny

Droga wyjścia

Droga wejścia

czynnik chorobotwórczy

wrażliwy gospodarz

Drogi szerzenia się zakażeń

rezerwuar

zakażenie od osoby
do osoby

Łańcuch epidemiczny



Mamy tu: źródło zakażenia, drogę lub drogi
przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm
wrażliwy.



Łańcuch taki może być jednoogniwowy, gdy
między źródłem zakażenia i wrażliwym
organizmem pośredniczy jeden element
środowiska (woda, kropelki śluzu, kleszcze) lub
wieloogniwowy, gdy pośredniczy więcej
elementów.

Podstawowe pojęcia

Zarazek

= biologiczny czynnik chorobotwórczy

=

drobnoustrój chorobotwórczy = patogen

-

czynnik etiologiczny choroby zakaźnej,

żywy organizm, wywołujący chorobę

zakaźną (obejmuje bakterie, wirusy,
pierwotniaki i grzyby lub ich produkty, np.
toksyny).

Namnażanie się zarazka wywołuje w organizmie
określone objawy patologiczne, nazywane

chorobą zakaźną.



Mikroorganizm, który jest przyczyną

choroby zakaźnej i wywołuje jej objawy
poprzez:



Bezpośredni rozwój (rozmnażanie, replikację)



Miejscowy



Rozsiew do różnych narządów



Działanie czynników wytwarzanych przez
drobnoustroje



Jady bakteryjne



Egzotoksyny



Endotoksyny



Odpowiedź immunologiczną



Działanie alergizujące

Czynnik etiologiczny

Czynnik alarmowy



biologiczny czynnik chorobotwórczy o
szczególnej zjadliwości lub oporności.

PRZYKŁADY :
Staphylococcus aureus szczepy MRSA

Klebsiella pneumoniae szczepy ESBL

Rezerwuar zarazków

-

środowisko ludzkie i zwierzęce umiejscowione w
określonych warunkach naturalnych i na
ograniczonym terenie, w której wykrywa się
nosicielstwo zarazka albo spostrzega się
postacie lekkich zachorowań.

-

Inaczej ujmując, rezerwuarem zarazka
nazywamy

skupisko pojedynczych źródeł

zakażenia

Źródło zakażenia

jest to organizm ludzki lub zwierzęcy, w
którym:

1)

są drobnoustroje chorobotwórcze,

2)

namnażają się one,

3)

dostają się one do otaczającego
środowiska, a więc mogą zakażać
kolejno dalsze wrażliwe organizmy.

Źródłem zakażenia mogą być:



chorzy ludzie i chore zwierzęta,



nosiciele -

tak ludzie, jak i zwierzęta,



zwłoki ludzi lub zwierząt,



w sztucznych warunkach laboratoryjnych, na

skutek nieostrożności lub wypadku,
pojemniki z hodowanymi drobnoustrojami.



Z powyższych rozważań wynika, że
źródłem zakażenia

nie są i nie mogą być

zbiorniki wodne, pokarmy, ziemia,
przedmioty, itp.

Nosicielstwo

-

rozumie się stan specyficznej równowagi

immunobiologicznej, wytwarzającej się

między drobnoustrojem i zakażonym
organizmem.

Chorobotwórczy drobnoustrój namnaża

się i jest wydalany na zewnątrz, ale nie

działa patogennie na organizm.

Nosiciel

-

osobnik, który nie wykazuje widocznych

objawów chorobowych, ale równocześnie
wydala zarazki z kałem, moczem,
plwociną, innymi wydzielinami, wydalinami
i płynami ustrojowymi lub łuszczącą się
skórą — nazywamy nosicielem.

Jest on potencjalnym źródłem zakażenia
dla całego otoczenia.

Nosicieli można podzielić na:

1.

Zdrowych,

tj. takich, którzy nie chorowali

i nie spostrzegali u siebie zaburzeń czynności
organizmu, a mimo to wyosabnia się od nich
zarazki.

Jest to typowy obraz zakażenia bezobjawowego
(nosicielswo Staphylococcus aureus: kolonizacja
dotyczy ok. 30-40% zdrowych ludzi, u personelu
szpitalnego

– 60-90%).

Nosicielstwo ujawnia się przy posiewach lub w
surowicy krwi nosicieli stwierdza się podwyższony
poziom przeciwciał specyficznych dla wyosobnionego
drobnoustroju.

c.d.

Nosicieli można podzielić na:

2. Odmianą tego nosicielstwa jest,

szczególnie niebezpieczne, tzw.
nosicielstwo przedchorobowe,
spostrzegane np. po zakażeniu
hepadnawirusem (wzw typu B) lub
wirusem HIV (choroba AIDS), występujące
przed wystąpieniem objawów choroby.

c.d.

Nosicieli można podzielić na:

3.

Ozdrowieńców, tj. takich, którzy chorowali

i w okresie rekonwalescencji wydzielają
chorobotwórczy drobnoustrój (np.
Salmonella typhi)

Kucharka Mary Mallon, 53 zachorowania, 3 zgony

c.d.

Nosicieli można podzielić na:



Ze względu na długotrwałość wydzielania
zarazków, nosicieli można również
podzielić na stałych (np. HCV) i
okresowych (Shigella sonnei - dyzenteria).

Oddziaływanie na ogniowo „źródła

zakażenia”



Izolacja chorych ludzi (umieszczenie w szpitalu
zakaźnym, odosobnienie w warunkach
domowych)



Wykrywanie nosicieli (np. kontrola dawców krwi,
tkanek i narządów na nosicielstwo wirusów HBV,
HCV, HIV, CMV, EBV)



Leczenie chorych ludzi i nosicieli



Izolacja, leczenie chorych zwierząt lub ich ubój
zgodny z przepisami sanitarno

–

epidemiologicznymi



Szczepienia ochronne ludzi i zwierząt

c.d.

Oddziaływanie na ogniowo

„źródła zakażenia”



Pochówek zwłok zmarłych ludzi i padłych

zwierząt zgodnie z obowiązującymi przepisami

(w przypadku zgonu osób na choroby zakaźne,

ich zwłoki powinny być natychmiast usunięte z

mieszkania i pochowane w ciągu 24 godz. od

chwili śmierci, w innych wypadkach nie mogą

być chowane przed upływem 24 godz. po

śmierci)



Zachowanie szczególnej ostrożności przy pracy

z materiałem zakaźnym w laboratoriach i innych

placówkach.

Drogi szerzenia się zakażeń

I.

Bezpośrednie

II.

Pośrednie

I. Do

bezpośrednich dróg zalicza się:



Drogę wertykalną - zakażenie dziecka przez
matkę: drogę łożyskową w czasie ciąży, drogę
pochwową w czasie porodu oraz poprzez
karmienie piersią;



kontakty bezpośrednie, jak np. pocałunki,
stosunki płciowe (czyli droga seksualna) i
podawanie ręki,



ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta;



kontakty bezpośrednie z chorymi podczas
badań i zabiegów lekarsko-pielęgniarskich.

II. Do

dróg pośrednich zalicza się:



drogę powietrzno-kropelkową (przenoszenie
drobnoustrojów zawartych w bardzo drobnych
kropelkach cieczy: śluzu, śliny, zawieszonych w
postaciach aerozolu w powietrzu, które spełnia
rolę nośnika)
i powietrzno-

pyłową (j.w. tylko na

cząsteczkach kurzu),



drogę wodno-pokarmową



przedmioty codziennego użytku
(

kontaktową),

II. Do

dróg pośrednich również zalicza się:



Droga przez glebę (ziemię) – sposób
przenoszenia zarazków za pośrednictwem
gleby, np. po skaleczeniu się człowieka,
przez cząsteczki gleby.



Droga przez owady -

sposób

przenoszenia zarazków przez owady na
organizmy wrażliwe.

Droga krwiopochodna

1.

Zalicza się jak do dróg pośrednich tak i do
bezpośrednich.

2.

W celu zapobiegania przenoszenia zakażenia drogą
krwi

w ochronie zdrowia każdy pacjent jest traktowany

jako potencjalnie

zakażony.

3.

Wobec nich stosowana jest izolacja standardowa, która
obejmuje środki ostrożności związane z kontrolą
zakażeń, które są zalecane do stosowania u wszystkich
pacjentów niezależnie od ich choroby lub
przypuszczalnego stanu zakaźnego (np. rękawiczki
przy czynnościach inwazyjnych).

Droga jatrogenna



specyficzna odmiana drogi przenoszenia zarazków
jak przez przedmioty (

pośrednia) wykorzystywane

w diagnostyce, leczeniu, pielęgnowaniu chorego,
tak i/ lub przez kontakty

bezpośrednie personelu

medycznego z pacjentem.



Jest to przypadkowe przeniesienie zarazków ze
źródła zarażenia (sprzęt medyczny, stetoskopy,
rękawiczki, wzierniki, również przez krew, ręce,
nosiciel wśród personelu) na organizm wrażliwy -
pacjenta.

Droga powietrzno-

kropelkowa/pyłowa



Składa się z jednego ogniwa: człowiek-
kropelki śluzu-człowiek, rzadziej
ogniwem jest kurz.

Zakażenia przenoszone drogą

powietrzno-

kropelkową

Wywołane przez:

-

meningokoki,

-

penicylinooporne pneumokoki,

-

pałeczki krztuśca,

-

paciorkowce ropotwórcze odpowiedzialne za zapalenie

gardła lub płonicę,

-

maczugowce błonicy gardła, niektóre choroby wirusowe

(grypa, świnka, różyczka)

-

Haemophilus influenzae typu B

Izolacja stosowana w zakażeniach
przenoszonych drogą powietrzno-

kropelkową



Pacjenta należy umieścić w izolatce z
umywalką i WC, drzwi do pomieszczenia
mogą być otwarte;



Maski konieczne przy bliskim kontakcie z
chorym(< 2m);



Jeśli chory musi opuścić izolatkę p.m.
założoną maskę

Zakażenia przenoszone drogą

powietrzno-

pyłową

Np.

-

Odra,

-

Gruźlica,

-

Ospa wietrzna i in.

Izolacja stosowana w zakażeniach
przenoszonych powietrzno-

pyłową



Pacjenta należy umieścić w izolatce z osobnym węzłem

sanitarnym i wentylacją z ujemnym ciśnieniem, powietrze

powinno być usuwane bezpośrednio na zewnątrz lub przez
filtry;



Drzwi do pomieszczenia p.b. zamknięte;



Gruźlica czynna – personel p.b. na sali w maskach z filtrem
typu HEPA;



Personel uodporniony na zakażenie wirusem odry i ospy

wietrznej może pracować z pacjentami bez masek;



Jeśli pacjent musi opuścić izolatkę, powinien mieć założoną

maskę.



Profilaktycznie stosuje się u zakażonych HIV (izolatka bez

ujemnego ciśnienia)

Droga pokarmowo-wodna



Zwykle składa się z kilku ogniw: człowiek
(kał)-woda/produkty spożywcze-człowiek
lub człowiek (kał)-muchy-produkty
spożywcze-człowiek.



Drogą pokarmowo-wodną szerzą się:
cholera, dur brzuszny i paradury,
czerwonka, zatrucia pokarmowe, gruźlica i
niektóre choroby odzwierzęce.

Droga kontaktowa

Np.



Przez używanie tych samych ręczników
przenosi się rzeżączkę, grzybicze i bakteryjne
choroby skórne, a także choroby
pasożytnicze, jak np. świerzb.



Podobne zakażenia przenoszone są przez
bieliznę osobistą i pościelową.



Do przedmiotów, które mogą pośredniczyć w
przenoszeniu zarazków należą książki,
czasopisma, zabawki dziecięce, niezbyt
dokładnie myte naczynia używane do picia
lub jedzenia.

Zakażenia przenoszone drogą

kontaktową



Rozsiana opryszczka;



Gonokokowe zapalenie spojówek u
noworodków;



Zakażenia paciorkowcowe i gronkowcowe
skóry i wiele, wiele in.

Wymagania co do izolacji
kontaktowej



Pacjenta umieścić w izolatce z osobnym węzłem
sanitarnym;



Przed wejściem do izolatki należy włożyć

rękawice i zdjąć po każdym kontakcie z

materiałem zakaźnym



Przed wyjściem z izolatki rękawice należy zdjąć,

przeprowadzić higieniczne mycie rąk i zachować

ostrożność (nie dotykać powierzchni
zanieczyszczonych)



Przy wykonaniu czynności bezpośrednio przy

chorym włożyć plastikowy fartuch

Gleba



Może pośredniczyć w przenoszeniu
znacznej liczby zarazków. Z gleby
wyosabnia się laseczki beztlenowe (np.
Clostridium

i in.), które występują

najczęściej pod postacią przetrwalników.



Bezpośrednio z gleby człowiek zakaża się
beztlenowcami przy skaleczeniach i zranieniach
(Clostridium tetani -

tężec).



Mogą być przenoszone w produktach
spożywczych (przetwory) zanieczyszczonych
glebą (Clostridium botulinum - botulizm).

Przenosiciel = vector



Stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki
z jednego na innych gospodarzy. Przenosiciele
mogą przenosić zarazki mechanicznie, na
powierzchni swego ciała albo w narządach
wewnętrznych.



Znani są również przenosiciele będący
równocześnie źródłem zakażenia, tzn. że w ich
organizmie namnaża się zarazek. Przykładem
może być wesz przenosząca zarazki duru
plamistego.

Owady



Ze względu na swoje właściwości biologiczne,
mogą być nosicielami zarazków (źródłem
zakażenia). Mogą chorować i ginąć z powodu
zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi
groźnymi dla nich i dla człowieka, ale najczęściej
są one mechanicznymi przenosicielami
mikroorganizmów, zarówno na powierzchni
swego ciała, jak też wewnątrz różnych
narządów.

Do owadów odgrywających dużą rolę w
szerzeniu się chorób zakaźnych
zaliczamy:



wszy

— w naszych warunkach klimatycznych są

zarówno źródłem zakażenia jak i
przenosicielami riketsji, wywołujących dur
plamisty,



pchły — żyjąc na kilku ssakach, przenoszą
pałeczki dżumy ze szczurów na ludzi. Są one
także przenosicielami szeregu różnych,
niebezpiecznych drobnoustrojów.

Do owadów odgrywających dużą rolę w
szerzeniu się chorób zakaźnych zaliczamy:



muchy

— są przenosicielami zarazków

wywołujących choroby przewodu
pokarmowego, np. pałeczek duru
brzusznego i durów rzekomych, pałeczek
czerwonki i enterowirusów. Znane są
badania wskazujące, że w nabłonku jelita
muchy namnażają się wirusy poliomyelitis.

Do owadów odgrywających dużą rolę w
szerzeniu się chorób zakaźnych zaliczamy:



komary

— w klimacie umiarkowanym przenoszą

znaczną liczbę tzw. arbowirusów
i zarodźce zimnicy. W klimacie subtropikalnym i
tropikalnym komary są między innymi
przenosicielami wirusa żółtej gorączki.



kleszcze

— są nosicielami i przenosicielami

niektórych wirusów np. zapalenia mózgu,
a także riketsji i bakterii (Borrelia burgdorferi,
wywołująca boreliozę = chorobę z Lyme).

Wrota zakażenia



Wrotami zakażenia mogą być wszystkie
otwory naturalne ciała ludzkiego
oraz uszkodzona skóra.



Są to miejsca, przez które z otaczającego
środowiska do organizmu dostają się
zarazki.

Gospodarz



Gospodarzem nazywa się organizm
kręgowca lub bezkręgowca, który jest
wrażliwy na zakażenie drobnoustrojem
patogennym.

Okres wylęgania



Jest to czas od wniknięcia zarazka do

organizmu do wystąpienia pierwszych objawów
chorobowych.



W tym okresie zarazek przystosowuje się do

warunków panujących w organizmie, namnaża

się i zaczyna działać patogennie.



Znane są zakażenia o krótkim (tzw. ostre

choroby zakaźne) i o długim okresie wylęgania

(np. wirus HIV średnio 10 lat do wystąpienia

AIDS, wirus wścieklizny 17-45 dni).

Okres zakaźności



to czas, w którym chory lub będący w
okresie zdrowienia człowiek wydala
zarazki, mogące zakazić inne osoby,
które mają z nim kontakt.



Odróżniać od pojęcia okres wylęgania!

Przykłady



Odra -

okres zakaźności trwa od 5 dnia przed

pojawieniem się wysypki, aż do jej ustąpienia, natomiast

okres wylęgania się tej choroby trwa 9 - 11 dni od

momentu zakażenia.



Ospa wietrzna -

okres zakaźności trwa 2 -3 dni przed

wystąpieniem wysypki do czasu zaschnięcia ostatniego

wykwitu. Okres wylęgania wynosi od 9 - 21 dni, średnio
14 dni.



Różyczka. Okres wylęgania wynosi 14 - 21 dni, średnio
16 -

18 dni. Okres zakaźności trwa od 7 dni przed

wystąpieniem wysypki do 7 - 14 dni od jej ustąpienia.

Ogólne prawa epidemiczne

1.

Prawo zagęszczenia populacji



(nasilenie działania czynnika
chorobotwórczego jest wprost
proporcjonalne do zagęszczenia
populacji)

2.

Prawo długości drogi



(dłuższa droga działania oznacza
słabsze działanie czynnika
chorobotwórczego)

c.d.

Ogólne prawa epidemiczne

3.

Prawo styczności ewolucyjnej



(populacja charakteryzuje się wysoką
podatnością na nieznane lub
nowoujawnione czynniki szkodliwe)

c.d.

Ogólne prawa epidemiczne

4.

Prawo skuteczności odpowiedzi (reakcja

organizmu zależy m.in. od szybkości,

nasilenia działania czynnika szkodliwego):



Działanie natychmiastowe, bezpośrednie, szybkie

(brak obrony; jeżeli nie nastąpił zgon, organizm
likwiduje skutki)



Działanie przewlekłe, wolne, pośrednie (organizm

sam może zwalczać czynnik, jak i skutki)



Działanie odległe (występowanie skutków

genetycznych w odległych pokoleniach)

Epidemia



Jest to

nadmierna zapadalność (w liczbie wyraźnie

większej niż we wcześniejszym okresie) na określoną

chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji
ludzkiej lub

wystąpienie zakażeń, chorób zakaźnych

dotychczas niewystępujących.



Zasięgiem swoim epidemia może obejmować rodzinę,

wieś, miasto, część kraju, a niekiedy nawet cały kraj.



Pojęcie epidemii jest względne

i uzależnione od biologicznych właściwości zarazka.

Epidemia



Na przykład rozpoznanie 500 zachorowań
na grypę w mieście liczącym 100 tys.
ludności nie upoważnia lekarza do
stwierdzenia epidemii grypy, natomiast
rozpoznanie w tym mieście zatrucia
toksyną laseczki jadu kiełbasianego u 10-
15 osób można uznać za epidemię.

Endemia



Występowanie zachorowań na daną

chorobę wśród ludności na określonym
terenie w liczbie

utrzymującej się na

podobnym poziomie przez długi czas

(wiele lat). Związane to jest
z warunkami naturalnymi np. bagna-
malaria, puszcza- kleszcze i zapalenie

mózgu), lub warunkami bytowymi

ludności.

Endemia



Czasem endemiczne występowanie
jakiejś choroby związane jest ze
szczególnie rozpowszechnionym
nosicielstwem określonego zarazka
w populacji ludzkiej lub zwierzęcej.



Tereny endemiczne w świecie są

miejscem, z którego wychodzą
epidemie i pandemie niektórych chorób
zakaźnych.

Pandemia



Nazwa ta obejmuje epidemie szybko
rozprzestrzeniających się chorób
zakaźnych, obejmujących swoim
zasięgiem kilka państw, jeden
z kontynentów lub cały świat. Znane są
pandemie takich chorób, jak dżuma,
cholera, śpiączka afrykańska, żółta
gorączka i grypa.

Przerywanie dróg szerzenia się zakażeń-

I. Profilaktyka nieswoista



Metody sanitarne:
- dostarczanie czystej wody do picia,
chlorowanie wody,
-

oczyszczanie wód kanalizacyjnych,

odkażanie ustępów,

-

przestrzeganie zasad higieny żywienia

(gotowanie wody, mycie owoców i warzyw,

czystość personelu w zbiorowych punktach

żywienia),

-

wdrożenie procedur higieniczno – sanitarnych

w placówkach służby zdrowia i kontrola ich

przestrzegania przez personel medyczny.

c.d.



Optymalizacja metod wyjaławiania
(kontrola skuteczności sterylizacji)



Prawidłowa dezynfekcja, dezynsekcja i deratyzacja



Ochrona wrót zakażenia
-

zakładanie na usta i nos odpowiednich masek,

na oczy ochronnych okularów, na ręce rękawic

-

stosowanie specjalnych ubiorów ochronnych

i środków kosmetycznych na skórę w celu ochrony

przed komarami i kleszczami

-

ograniczenie transmisji drogą seksualną

(przestrzeganie zasad bezpiecznego seksu); oświata

zdrowotna w tym aspekcie



Współpraca stacji sanitarno – epidemiologicznych
ze służbami sanitarno – weterynaryjnymi.

Narażenie pracowników ochrony zdrowia

Ryzyko zakażenia przy zakłuciu



HBV od 7 do 30%



HCV od 5 do 15%



HIV 0,32%



Gdy pacjent ma AIDS od 2,2 do 18,9%

Najczęstsze narażenia zawodowe



Zakłucia igłą zanieczyszczoną krwią,



Skaleczenia: skalpelem, innym narzędziem



Wcześniejsza rana w kontakcie z krwią



Kontakt błon śluzowych z krwią



Ekspozycja

na próbki laboratoryjne

POSTĘPOWANIE PO EKSPOZYCJI



Miejsce zakłucia, skaleczenia umyć dużą ilością
wody z mydłem



Błony śluzowe przepłukać wielokrotnie wodą lub
solą fizjologiczną ( nie spirytusem)



Nie wyciskać rany nie tamować krwawienia !!!!

C.d.



Zgłosić wypadek przełożonemu



Wykonać badania u osoby eksponowanej: HBsAG, anty-
HBc, anty-HCV, anty-HIV



U osób szczepionych na WZWB oznaczyć anty- HBs



Pobrać krew od osoby będącej potencjalnym źródłem
zakażenia i wykonać badania: HBsAg, anty-HCV, anty-
HIV



Jeśli źródło zakażenia nie jest znane wdrożyć
profilaktykę poekspozycyjną

Sanityzacja



Czynność polegająca na zmniejszeniu ilości
drobnoustrojów w określonym środowisku
do tzw. bezpiecznego poziomu. Do czynności
takich zalicza się: wietrzenie pomieszczeń,
mycie rąk, ciała i powierzchni, zamiatanie
i odkurzanie odkurzaczami, malowanie ścian
i mebli, wycieranie na mokro, płukanie
w wodzie, pranie bielizny, filtrowanie powietrza.

Asenizacja



Oczyszczanie środowiska życia ludzi:

1. Usuwanie i odkażanie wód kanalizacyjnych,

zawierających m.in. odchody ludzkie

2. Gromadzenie, transport i przetwórstwo

śmieci w miastach i na wsiach

3. Poprawianie warunków higieniczno –

sanitarnych w danej miejscowości

Utylizacja



Unieszkodliwienie i przetwórstwo odpadów,
w tym odpadów gospodarstwa domowego,
zużytych półfabrykatów i produktów, np. butelek
szklanych i plastikowych
w celu wykorzystania ich do dalszego użytku
(recycling).
Ma to na celu asenizację i sanityzację
środowiska życia ludzi.

Dezynfekcja (odkażanie)



Zespół czynności zmierzających
do unieszkodliwienia (zniszczenia, zabicia)

drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących

się poza organizmem żywiciela (człowieka,

rośliny, zwierzęcia) oraz czynników (owady,

drobne gryzonie) biorących udział w ich
rozprzestrzenianiu.



Odróżnia się tu trzy zasadnicze działy:

dezynfekcję właściwą, dezynsekcję

i deratyzację.

Dezynfekcja właściwa



Zespół czynności mających na celu zniszczenie
wegetatywnych form drobnoustrojów
chorobotwórczych, znajdujących się poza
organizmem żywiciela, za pomocą związków
chemicznych nazywanych środkami
odkażającymi. Niektórzy autorzy zaliczają tu
także takie postępowanie, jak pasteryzacja,
tyndalizacja, naświetlanie promieniami UV.

Pasteryzacja



To zapoczątkowana przez Pasteura technika
konserwacji przy pomocy odpowiednio dobranego
podgrzewania produktów spożywczych, tak aby
zniszczyć lub zahamować wzrost drobnoustrojów
chorobotwórczych lub enzymów
przy jednoczesnym zachowaniu smaku produktów
i uniknięciu obniżenia ich wartości odżywczych.
Głównym zadaniem pasteryzacji jest przedłużenie
trwałości produktów poprzez unieszkodliwienie form
wegetatywnych mikroorganizmów. Proces ten nie
niszczy jednak form przetrwalnikowych ani większości
wirusów.

Metody pasteryzacji



Klasyczna metoda pasteryzacji polega na
ogrzewaniu produktu do temperatury powyżej 60°C,
jednak nie większej niż 100°C. Np. typowy proces
pasteryzacji mleka polega na ogrzaniu go do
temperatury 100

°C w ciągu 1 minuty lub do 85°C

w ciągu 30 minut w zamkniętym urządzeniu
nazywanym pasteryzatorem.



Ultra high temperature processing (UHT) - polega
na błyskawicznym, 1-2 sekundowym podgrzaniu do
temp. ponad 100

°C (135-150°C dla mleka) i równie

błyskawicznym ochłodzeniu do temperatury
pokojowej. Cały proces trwa 4-5 sek. Taka
sterylizacja zabija florę bakteryjną nie zmieniając
walorów smakowych produktu.

Tyndalizacja

Metoda konserwacji żywności, która polega na

trzykrotnej pasteryzacji przeprowadzanej co 24
godziny. Termin wywodzi się od nazwiska
brytyjskiego uczonego Johna Tyndalla.

Mechanizm działania:



pierwsza pasteryzacja zabija głównie formy
wegetatywne, nie jest w stanie zabić niektórych form
przetrwalnikowych



po okresie 24 h pod wpływem impulsu termicznego
z przetrwalników rozwijają się kolejne formy
wegetatywne bakterii, które giną po drugiej
pasteryzacji



trzecia pasteryzacja działa podobnie jak druga,
zabijając ewentualne opóźnione bakterie

Dezynsekcja



Zespół czynności mających na celu
unieszkodliwienie szkodliwych dla człowieka
owadów, pajęczaków, skorupiaków, które są
jedną z dróg przenoszenia zakażeń (zarazków) i
inwazji (pierwotniaków i większych pasożytów)-
z organizmów chorych lub nosicieli na
organizmy zdrowe. Najczęściej jest to
odwszawianie, walka z muchami, pchłami,
komarami i kleszczami.

Deratyzacja (odszczurzanie)



Zespół czynności mających na celu
zwalczanie małych gryzoni, a zwłaszcza
szczurów i myszy, które często są
nosicielami lub przenosicielami
chorobotwórczych drobnoustrojów.

Deratyzacja

Metody deratyzacji dzielą się na:



biologiczne (ochrona zwierząt dzikich i
hodowla domowych zwierząt tępiących
szczury myszy oraz

— zabronione w Polsce

— wywoływanie sztucznej epizoocji, czyli
choroby zakaźnej szerzącej się wśród
zwierząt dzikich i domowych na danym
i określonym terenie).



mechaniczno-

fizyczne (pułapki, bicie prądem

elektrycznym, strzelanie i wiele innych);



chemiczne (trutki pokarmowe, gazy i in.). Te
ostatnie są stosowane najczęściej.

Dekontaminacja



Proces niszczenia biologicznych
czynników patogennych przez mycie,
dezynfekcję, sterylizację.

Sterylizacja



Proces zniszczenia zdolnych do
namnażania się form biologicznych
czynników chorobotwórczych.

Kwarantanna



Odosobnienie (dawn. 40-

dniowe z łac. quarantena

czyli 40) i poddanie obowiązkowej obserwacji
lekarskiej zdrowych

ludzi i zwierząt (rzadko

roślin), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali

z terenów endemicznych (epidemicznych), na

których panują choroby wysoko zakaźne.



Czas kwarantanny nie może być krótszy od

średniego okresu wylęgania danej choroby.



W ten sposób wykrywa się jednostki zakażone

(chore) i leczy, przez co nie dopuszcza się do

zakażenia określonej populacji.

Choroba szczególnie niebezpieczna i
wysoce zakaźna



choroba zakaźna łatwo
rozprzestrzeniająca się, o wysokiej
śmiertelności, powodująca szczególne
zagrożenia dla zdrowia publicznego i
wymagająca specjalnych metod
zwalczania, w tym

cholera, dżuma, ospa

prawdziwa, wirusowe gorączki
ktwotoczne.

Kordon sanitarny



Przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej

łączności z obszarem objętym epidemią

określonej (najczęściej ostrej i niebezpiecznej)

choroby zakaźnej (cholera, dżuma, żółta

gorączka, dur plamisty; dawniej także ospa
prawdziwa).



Kordonem sanitarnym można otoczyć jedno

miasto, określony obszar kraju lub cały kraj.



Po wyleczeniu chorych i przeprowadzeniu

szczepień ochronnych kordon można „zdjąć".

II. Profilaktyka swoista



Prognostyka

– przewidywanie wystąpienia epidemii określonej choroby zakaźnej

-

badania laboratoryjne, mające na celu monitorowanie

poziomu przeciwciał w surowicy ozdrowieńców lub osób

szczepionych (spadek poziomu przeciwciał wśród populacji

albo ich brak w młodej narastającej populacji może

świadczyć o prawdopodobieństwie wybuchu

epidemii)

-

poziom inhibitorów nieswoistych występujących

w popłuczynach z jamy nosowo-gardłowej (np. wzrost liczby

osób posiadających podwyższony poziom inhibitorów

hamujących odczyn hemaglutynacji wywołany przez wirus

grypy wskazuje, że coraz większa liczba ludzi ulega

zachorowaniu bezobjawowemu, co jest znakiem

rozprzestrzeniania się wirusa w populacji)

-

izolacja i identyfikacja drobnoustrojów wywołujących

małe epidemie, np. w domu dziecka (tą drogą wykrywanie

np. odmian wirusa i szczepienia na tym terenie przeciwko

określonym gatunkom wirusa)

Profilaktyka swoista c.d.



Szczepienia ochronne

-

według kalendarza szczepień

-

nie ujęte w kalendarzu szczepień

Szczepienie ludzi przeciw wybranym

chorobom zakaźnym jest
najpewniejszą, najtańszą
i najskuteczniejszą metodą
profilaktyczną.

Eradykacja



(łac. eradicatio) - w medycynie oznacza całkowite
usunięcie (wytępienie), brak występowania patogenu w
organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach
środowiska. Udało się to osiągnąć w przypadku tylko
jednej choroby -

ospy prawdziwej, którą w 1980 roku

WHO uznała za wyeliminowaną. Ostatnie istniejące
wirusy ospy prawdziwej, są przechowywane w
laboratoriach dla celów naukowych.



Obecnie terminu eradykacja

używa się najczęściej do

określenia procedury leczniczej, mającej na celu
usunięcie bakterii z organizmu, np. Helicobacter pylori z
przewodu pokarmowego.

Eliminacja



O eliminacji choroby zakaźnej mówi się
wtedy, gdy występują wyłącznie
zachorowania sporadyczne, niepowiązane
ze sobą, a krążącego zarazka nie
stwierdza się w materiale pobranym od
zdrowych ludzi, chociaż drobnoustrój
nadal występuje w środowisku.



Np. poliomyelitis - w 7 krajach polio nadal
występuje oraz 6 są zagrożone tą
chorobą.



Eradykacja

oznacza natomiast, że nie

występują zachorowania na daną chorobę,
a obecności zarazka nie stwierdza się ani
wśród zdrowych ludzi, ani też w
środowisku. Przyjęto, że o eradykacji
można mówić, gdy drobnoustrój zostanie
zlikwidowany na całym świecie.

USTAWA z dnia 5 grudnia 2008 r.

o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych u ludzi

19.04.2013r.-

ogłoszenie jednolitego tekstu ustawy o

zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

po zmianach wprowadzonych m.in. w ustawie z dnia 13 lipca 2012r.

o

zmianie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i

chorób zakaźnych u ludzi oraz ustawy o Państwowej Inspekcji

Sanitarnej

(

Dziennik Ustaw z dnia 21.08.2013r.)

www.isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20130000947&type=2

Ustawa określa:

-

zasady i tryb postępowania w zakresie

zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych i
zakażeń u ludzi, a w szczególności
rozpoznawanie i śledzenie sytuacji
epidemiologicznej oraz podejmowanie działań
przeciwepidemicznych i zapobiegawczych
celem unieszkodliwienia źródła zakażenia i
przecięcia dróg szerzenia, w tym również
uodpornienie osób wrażliwych na zakażenie.

c.d.

-

zadania organów administracji publicznej w zakresie

zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi;
-

uprawnienia i obowiązki świadczeniodawców oraz osób

przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
w zakresie zapobiegania oraz zwalczania zakażeń i
chorób zakaźnych u ludzi.

Ustawa zastępuje dotychczasową ustawę o chorobach
zakaźnych i zakażeniach z dnia 6 września 2001r.

Rozdziały



Rozdział 1 - Przepisy ogólne



Rozdział 2 - Badania sanitarno-epidemiologiczne



Rozdział 3 - Zakażenia związane z udzielaniem
świadczeń zdrowotnych oraz innych czynności, w trakcie
wykonywania których dochodzi do naruszenia ciągłości
tkanek ludzkich



Rozdział 4 - Szczepienia ochronne



Rozdział 5 - Inne działania mające na celu zapobieganie
zakażeniom i chorobom zakaźnym

c.d.



Rozdział 6 - Postępowanie w przypadku podejrzenia
lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej oraz
w przypadku stwierdzenia zgonu z powodu choroby
zakaźnej – ważny dla lekarza



Rozdział 7 - Działania administracji publicznej w zakresie
zapobiegania i zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych



Rozdział 8 - Zasady postępowania w razie stanu
zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii



Rozdział 9 - Przepisy karne



Rozdział 10 - Zmiany w przepisach obowiązujących,
przepisy przejściowe i końcowe

Zakłady opieki zdrowotnej oraz
indywidualnie praktykujący pracownicy
medyczni są zobowiązani do monitorowania
aktualnej sytuacji epidemiologicznej oraz do
wykonywania badań mikrobiologicznych w
przypadku podejrzenia o wystąpieniu
zakażenia.

Ważne



Lekarz, felczer, pielęgniarka lub położna, którzy podejrzewają lub rozpoznają
zakażenie lub chorobę zakaźną, są obowiązani pouczyć zakażonego lub
chorego

na chorobę zakaźną lub osobę sprawującą prawną pieczę nad zakażoną

lub chorą na chorobę zakaźną osobą małoletnią lub bezradną albo jej opiekuna
faktycznego.

1)

środkach służących zapobieganiu przeniesienia zakażenia na inne osoby;

2)

obowiązkach (w zależności od jednostki chorobowej – np. poddanie się obowiązkowej

hospitalizacji, leczeniu, izolacji, poekspozycyjnemu

profilaktycznemu stosowaniu leków,

nadzorowi epidemiologicznemu, udzielenie informacji inspektorom sanitarnym)



W przypadku rozpoznania zakażenia, które może przenosić się drogą kontaktów
seksualnych

, lekarz lub felczer ma obowiązek poinformować zakażonego o

konieczności zgłoszenia się do lekarza partnera lub partnerów seksualnych
zakażonego.



Informację o powiadomieniu zakażonego o obowiązku wpisuje się do
dokumentacji medycznej i potwierdza podpisem zakażonego.

c.d.



Lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie, chorobę
zakaźną lub zgon z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej, jest
obowiązany do niezwłocznego, nie później jednak niż w ciągu
24 godzin od chwili powzięcia podejrzenia lub rozpoznania
zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub
choroby zakaźnej, zgłoszenia tego faktu powiatowemu
inspektorowi sanitarnemu.



błonicę,



cholerę,



dur brzuszny,



dury rzekome A, B, C,



dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera),



dżumę,



grypę H7 i H5,



nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym

zespół Guillain-Barré,



ospę prawdziwą,



zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS),



tularemię,



wąglik,



wściekliznę,



zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu,



wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółtą gorączkę.

Obowiązkowi hospitalizacji podlegają chorzy lub

podejrzani o zachorowanie na:

c.d.



Informacja o skierowaniu do szpitala jest przekazywana
państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu
właściwemu dla miejsca rozpoznania zakażenia lub choroby
zakaźnej.



W przypadku samowolnego opuszczenia szpitala

przez osobę, o

której mowa w poprzednich slajdach, przed zakończeniem badań
diagnostycznych lub leczenia kierownik szpitala jest obowiązany do
niezwłocznego, nie później jednak niż w ciągu 24 godzin od
chwili uzyskania informacji o samowolnym opuszczeniu szpitala,
powiadomienia o tym fakcie państwowego powiatowego
inspektora

sanitarnego właściwego dla siedziby szpitala

Choroby zakaźne (w tym definicje przypadków z
kryteriami rozpoznania), zakażenia i zatrucia
wyodrębniane w rejestracji zachorowań prowadzonej
przez Zakład Epidemiologii NIZP-PZH (wykaz
aktualizowany)

na stronie PZH:

http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html



5 dni - w przypadku cholery,



6 dni -

w przypadku dżumy płucnej,



21 dni - w przypadku ospy prawdziwej,



21 dni -

w przypadku wirusowych gorączek

krwotocznych,



10 dni -

w przypadku zespołu ostrej

niewydolności oddechowej (SARS)

licząc od ostatniego dnia styczności.

Choroby kwarantannowe w Polsce oraz

czas trwania kwarantanny

c.d.



W przypadku podejrzenia lub rozpoznania zachorowania na chorobę
szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną lekarz przyjmujący do
szpitala, miejsca izolacji lub odbywania kwarantanny,

kierując się własną

oceną stopnia zagrożenia dla zdrowia publicznego, poddaje osobę
podejrzaną o zachorowanie, chorą na chorobę szczególnie niebezpieczną i
wysoce zakaźną lub osobę narażoną na zakażenie hospitalizacji, izolacji lub
kwarantannie oraz badaniom, również w przypadku osoba podejrzana o
zachorowanie, chora lub narażona na zakażenie nie wyraża zgody na
hospitalizację, izolację, kwarantannę lub wykonanie badania.



Wobec osoby, która nie poddaje się obowiązkowi szczepienia, badaniom
sanitarno-epidemiologicznym, zabiegom sanitarnym, kwarantannie lub
izolacji, a

u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie

niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie
dla zdrowia lub życia innych osób, może być zastosowany środek
przymusu bezpośredniego polegający na przytrzymywaniu,
unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków.

c.d.



Lekarz,

który podejrzewa lub rozpoznaje chorobę szczególnie niebezpieczną i

wysoce

zakaźną, stanowiącą zagrożenie dla zdrowia publicznego, lub stwierdza

zgon w wyniku takiej choroby, podejmuje działania zapobiegające szerzeniu się
zachorowań, w tym:

1)

kieruje osobę podejrzaną o zakażenie lub zachorowanie oraz zakażoną lub chorą na

chorobę zakaźną do szpitala specjalistycznego zapewniającego izolację i leczenie
tej osoby oraz niezwłocznie informuje szpital o tym fakcie;
2)

organizuje transport uniemożliwiający przeniesienie zakażenia na inne osoby;

3)

poucza osobę chorą lub osobę sprawującą opiekę o obowiązkach (patrz slajd

„Ważne”)
4)

niezwłocznie powiadamia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego

właściwego dla miejsca podejrzenia, rozpoznania choroby szczególnie niebezpiecznej i
wysoce zakaźnej lub stwierdzenia zgonu i o podjętych działaniach

Najważniejsze zmiany

W USTAWIE

z dnia 13 lipca 2012 r.

o zmianie ustawy o zapobieganiu oraz

zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u

ludzi

Najważniejsze zmiany



Wprowadzono jasne zasady finansowania zadań Państwowej
Inspekcji Sanitarnej;



Dostosowano terminologię do regulacji przyjętych w ustawie z dnia
15 kwietnia 2011 roku o

działalności leczniczej (np. „zakład opieki

zdrowotnej” zostało zastąpione „podmiot leczniczy, oraz niektórą
terminologię poprawiono „płonnica” na „płonica””);



Zmodyfikowano zakres obowiązku poddania się szczepieniom
ochronnym, np. obowiązku szczepień w przypadku ogłoszenia stanu
zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Obecna redakcja jest
zatem bardziej uniwersalna i

zmniejsza ewentualne wątpliwości

interpretacyjne.



Ograniczenia praw i

wolności osób, u których podejrzewa się lub

rozpoznano chorobę zakaźną wymagającej izolacji, kwarantanny
n

ową regulacją objęto wszystkie osoby, u których podejrzewa się

lub rozpoznaje zakażenie, lub zachorowanie na taką chorobę
(wcześniej dotyczyła jedynie osób chorych na choroby nowe,
dotychczas nierozpoznane w Polsce ).