1

Projektowanie terenów zieleni.

30.09.2012

Krystyna Milecka
Pokój 233, tel. [phone]

LITERATURA:
Janusz Pokorski, Andrzej Siwiec 1998. Kształtowanie terenów zieleni. WSiP, Warszawa
Renata Giedych, Marek Szumański 2005. Tereny zieleni jako przedmiot planowania miejscowego. SGGW,
Warszawa.
Zbigniew Haber 2001. Kształtowanie terenów zieleni z elementami ekologii. AR, Poznań

Pojęcia ogólne:
Biosfera- jedna z 4 sfer kuli ziemskiej. Obok lito., hydro., atmo.- nieożywionych. Jako jedyna jest
biotyczna (ożywiona). W porównaniu z innymi jest znikomo mała, jednak jej znaczenie jest
zdecydowanie większe: ma wpływ na wszystkie inne. Dzięki niej istnieje życie na Ziemi.

Piętra organizacji



Osobnik: jednokomórkowy, kolonijny, tankowiec



Populacja



Cenoza: fitocenoza- zoocenoza (wyłącznie składnik biosfery)



Biocenoza- wszystkie organizmy na całym obszarze



Ekosystem (biogeocenoza; bio-geosystem) – wzajemne powiązania
między organizmami oraz oddziaływania organizmów żywych na sferę
abiotyczną



Krajobraz- określony fragment przestrzeni (tworzą go wszystkie elementy występujące na
powierzchni ziemi), w której elementy przyrody ożywionej odgrywają dużą rolę



Biom- fragment powierzchni ziemi o określonych warunkach klimatycznych, typie roślinności i
grupie zwierząt, np. sawanna



Ekosfera – cała biosfera łącznie z obszarem strefy biotycznej, którą zajmuje i z którą jest
powiązana; oddziałuje na nią

Wzrost skomplikowania układu

!!!! Pytanie na egzaminie- jakie są wzajemne powiązania między elementami biosfery np. łańcuch
pokarmowy albo między poszczególnymi sferami?
-Produkowanie tlenu przez rośliny,
-Pobieranie składników mineralnych z gleby,
- endozoochoria,
- konkurencja międzygatunkowa.

Czas zbieractwa:
Neolit i początki upraw- praktyczne skutki dla życia ludzi udomowienie wielu gatunków roślin (zboża,
owoce, warzywa, rośliny włókno- i olejodajne, zioła)
Migracje roślin, naturalne oraz na skutek przemieszczania się człowieka

wyłącznie składnik biosfery

składniki biotyczne
i abiotyczne

2

Funkcje ekonomiczno-gospodarcze i ozdobne ogrodów, rola zakonów

Kształtowanie terenów zieleni- architektura krajobrazu
- sztuka organizowania przestrzeni dla potrzeb człowieka
- uwzględnia wiedzę z zakresu kilku dziedzin:

urbanistyki, architektury, przyrodniczych i rolnych (botanika, gleboznawstwo itp.)

- kształtowanie terenów otwartych i otoczenia obiektów

Kto powinien zająć się organizacją tych przestrzeni?

Urbanista?

Architekt?

Ogrodnik?

Plan- wykonanie

Etapy kształtowania terenów zielonych:
-projektowanie, urządzanie, pielęgnacja
Ważnym elementem projektowania jest uwzględnianie przyszłości. Wymogiem jest trwanie
zaprojektowanych terenów przez wiele lat.

Podstawy prawne kształtowania terenów zieleni
USTAWY:

O planowaniu przestrzennym
O ochronie przyrody
O strefach ochronnych
O ochronie wód
O ochronie powietrza atmosferycznego
O ochronie gleb

Ponadto:

Wskaźniki i normatywy wyposażenia miast i osiedli w tereny zieleni i wypoczynku (parki, ogrody,

tereny sportowe itp. )

Znaczenie zieleni w ośrodkach miejskich na równi z zabudową, obiektami przemysłowymi i ulicami!!!

URBANISTYKA- zajmuje się zagadnieniami związanymi z powstawaniem, budowa i planowaniem miast;
nauka ładu przestrzennego, sztuka czterowymiarowa

Czynniki miastotwórcze:
Warowne (Dębin, Malbork, Frombork)
Miasta kultu (Częstochowa, Kalwaria Zebrzydowska, Wambierzyce, Wadowice)
Handlowe
Przemysłowe
Usługowe

Intensywny rozwój miast w XIX i XX wieku- Rozwój stref podmiejskich- szczególna rola terenów
zielonych

3

PLANOWANIE PRZESTRZENNE- obejmuje realizację celów gospodarczych i ekonomicznych w układzie
przestrzennym. Celem planowania przestrzennego jest optymalne i korzystne z punktu widzenia
mieszkańców zorganizowanie struktury przestrzennej miasta.

Zalety mniejszych miast:
- mniejsze nasilenie chorób społecznych i niższa śmiertelność,
- mniej skomplikowana organizacja socjalna i administracyjna,
- bardziej ekonomiczne pod względem urządzeń i użyteczności publicznej,
-łatwiejsze w zaopatrzeniu.
Wady:
- trudniejsza koncentracja społeczna i zastosowanie techniki na wysokim poziomie
- niższy standard kulturalny i naukowy


Rośliny jako element biosfery
Rola roślin w przyrodzie:
- fotosynteza- produkcja substancji organicznej, transformacja energii słonecznej w potencjalną energię
chemiczną.
- podstawowe ogniwo najważniejszych życiowych procesów bioenergetycznych- przepływ energii.
Krążenie materii,
- udział w obiegu pierwiastków i związków- tlen, węgiel, woda, dwutlenek węgla i inne,
-główna rola (producentów) w ważnych procesach ekologicznych, od nich uzależnione są pozostałe
piętra (ogniwa troficzne),
- kopaliny pochodzenia roślinnego,
- wybitne właściwości wskaźnikowe, wzmocnione powszechną obecnością.

Plan regionu Miasta
- studia środowiska naturalnego (badania geologiczne, formy powierzchni ziemi…)
- studia demograficzne i socjologiczne (struktura wieku i liczebność ludności, zatrudnienie, skład
socjalny, zawodowy itp. )
- studia ekonomiczne (tendencje rozwojowe, zatrudnienie, miejsca pracy)
-studia osadnicze (struktura rozmieszczenia ludności i osiedli)
-studia produkcyjne (produkcja istniejąca i projektowana oraz jej uciążliwość dla regionu)
-studia mieszkaniowe (stan istniejący zasobów mieszkaniowych i potrzeby)
-studia nad siecią usługową (usługi komunalne, w tym tereny zieleni, handlowe, kulturalne, zdrowotne,
szkolnictwo itp. )
- studia rozwoju budownictwa (moc przerobowa przedsiębiorstw budowlanych)
- studia nad siecia i środkami komunikacji i transportu (rezerwy rozwojowe)
- studia układu infrastruktury (ujęcia wodne i wodociągi, kanalizacja, oczyszczalnie, sieci gazowe i
energetyczne itp.)
- studia koncepcji rozwoju strefy Podmiejskiej (tereny żywicielskie, ochronno- klimatyczne i
wypoczynkowe)

4

Znaczenie zieleni w mieście:



Aspekt zdrowotny i biologiczny

o Ochrona przed wiatrem, kurzem, pyłem i zanieczyszczeniami
o Tłumienie hałasów komunikacyjnych i innych
o Dostarczanie tlenu
o Regulacja wilgotności gleby i powietrza
o Mikroklimat



Spekty społeczne, psychiczne i wychowawcze

o Miejsca wypoczynku, rozrywki i odprężenia psychicznego
o Miejsce uprawiania sportów, ruchu i zabaw dla dzieci i młodzieży
o Zbliżenie człowieka do przyrody
o Funkcje dydaktyczne np. ogrody botaniczne i zoologiczne, tereny chronione w obrębie

miast



Estetyczne, artystyczne i plastyczne

o Urozmaicenie krajobrazu miasta
o Koloryt zależny od pory roku
o Tworzy kontrast z zabudową
o Dodaje godności, skali i tła budynkom monumentalnym



Ochronne

o Ostrzegawcze na szlakach komunikcacyjnych
o Strategiczne dla maskowania obiektów np. wojskowych



Przeciwpożarowe

o Zapobiegają rozprzestrzenianiu się ognia



Żywicielskie i ekonomiczne

o Tereny rolnicze, ogrodnicze, leśne dostarczające surowców wykorzystywanych przez

człowieka

SYSTEMY ZIELENI W MIEŚCIE
Pokorski (rys. 3-19)
a) System pierścieniowy

Najczęściej jest skutkiem rozmieszczenia dawnych fortyfikacji (murów obronnych, barbakanów)
Zaleta: bliskość zieleni od miejsca zamieszkania
Wady: brak powiązania ze strefą podmiejską, sztuczność w zestawieniu z krajobrazem
Miasta otoczone dawniej fortyfikacjami

b) System promienisty

Powstały w miastach sytuowanych na skrzyżowaniach szlaków komunikacyjnych
Kliny zieleni rozdzielone pasmami zabudowy zbiegają się w centrum miasta
Zaleta: dobre połączenia miasta ze strefą podmiejską, dobre warunki nawietrzania miasta,
zapewnienie mieszkańcom dogodnych wyjść poza miasto wśród ciągów zieleni.
Uwaga!! kliny zieleni muszą być odpowiednio szeroki- na wąskich nie można zmieścić wymaganej
liczby obiektów

c) System klinowo- pierścieniowy

System kombinowany, powstał z połączenia dwóch poprzednich
Zapewnia dobre warunki połączenia z naturalną, pozamiejską roślinnością. W poszczególnych
częściach zapewnia mikroklimat

5

d) System pasmowy

W miastach o prostokątnej zabudowie i równoległym przebiegu ciągów komunikacyjnych
Zieleń jest rozmieszczona na przemian z kwartałami zabudowy
Zaleta: pasy zieleni usytuowane prostopadle do zabudowy pełnią funkcję wiatrochronów

e) System plamowy

Wkład przypadkowy, często chaotyczny, narastający podczas rozwoju miasta w oparciu o wcześniej
istniejące ogrody lub parki.
Wada: system nie wytwarza mikroklimatu

Klasyfikacja terenów zieleni.
I tereny zieleni otwarte
1. Parki spacerowo wypoczynkowe
2. Parki ludowe
3. Zieleńce
4. Bulwary i promenady

II tereny zielenie specjalnego przenaczenia
5. Pasy zieleni izolacyjnej
6. Zieleń towarzysząca komunikacji
7. Ogrody dydaktyczne
8. Pracownicze ogrody działkowe
9. Cmentarze
10. Parki i ogródki zabytkowe

III tereny zieleni towarzyszącej różnym obiektom
IV tereny g

I TERENY ZIELENI OTWARTE
Są te tereny dostępne do ogólnego użytku mieszkańców. W zależności od wyposażenia mogą służyć
wypoczynkowi biernemu (parki spacerowo- wypoczynkowe, zieleńce, bulwary i promenady) i czynnemu
(parki ludowe).

1. Parki spacerowo wypoczynkowe
PARKI CENTRALNE
Występują w dużych miastach i mają dużą powierzchnię- powyżej 15ha. (Tiergartem ma 210ha, cytadela
100 ha). Są usytuowane centralnie w mieście (otoczone dzielnicami mieszkalnymi) z izochroną 20-30 min
przy użyciu miejskich środków komunikacji. Powinny pełnić funkcje reprezentacyjne i ozdobne, co
powoduje wysokie koszty utrzymania.

PARKI DZIELNICOWE



Powierzchnia 5-8ha, połączone pasami zieleni tworzą system zieleni w poszczególnych częściach
miasta.



Promień obsługi- 500m



Walory biologiczno- klimatyczne i estetyczne.

6



Kierunki: Architektoniczny (kompozycje geometryczne)i Krajobrazowy



Sposób zagospodarowania parku musi uwzględniać warunki naturalne.



Frekwencja jednoczesna- 10-20% mieszkańców dzielnicy, górna granica stanowi maksymalną
frekwencję dopuszczalną, nie powinna ona przekraczać 200 osób na 1ha



Frekwencja i maksymalne zagęszczenia mają wpływ na liczbę, rodzaj i powierzchnię elementów
składowych parku: roślinność, drogi i place, architektura, urządzenia kulturalne, sportowe,
socjalne, sanitarne i inne. Urządzenia te powinny zapewnić spełnienie różnorodności funkcji



Układ komunikacyjny jest zależny od pow. zielonych, musi być funkcjonalny i przejrzysty.



Ogrodzenie parku w ostaci zwartej roślinności, z odpowiednia liczbą wejść.



Dobór roślin;

o Dostosowany do warunków miejskich
o Odporny na zanieczyszczenia
o Odpowiednie kolorystyczne zestawienia drzewów, krzewów i bylin
o Unikanie roślinności jednorocznych