PIŁKA NOŻNA

DLA STUDENTÓW IKF US

Wersja 2 poprawiona i uzupełniona

MIŁOSZ STĘPIŃSKI

SZCZECIN 2009

2

LEKCJA PIŁKI NOŻNEJ

Lekcja piłki nożnej składa się zawsze z 3 części: wstępnej, głównej i końcowej. W

literaturze można spotkać wiele przykładów toków lekcji piłki nożnej. W niniejszej publikacji

Autor zaproponował zmodyfikowany tok lekcji piłki nożnej, który nadaje się zarówno do

przeprowadzenia w szkole jak i w klubach sportowych. Ze względu na ogólność

prezentowanego modelu celowo nie podano ram czasowych, ani form realizacji zadań lekcji.

Dobór środków, metod i form pozostawiono nauczycielom i trenerom, by mogli dostosować

je do rodzaju zajęć, możliwości sprzętowych oraz wieku ćwiczących. Należy przy tym

podkreślić także, że w zależności od celu i zadań niektóre punkty można łączyć lub

zastępować.

TOK LEKCJI PIŁKI NOŻNEJ

A. CZĘŚĆ WSTĘPNA

1. Ćwiczenia organizacyjno-porządkowe związane z rozpoczęciem lekcji



Sprawdzenie obecności na zajęciach



Kontrola przedlekcyjna (samopoczucie i przygotowanie do zajęć)



Zapoznanie z tematem lekcji



Umotywowanie



Wyznaczenie dyżurnych



Ew. Sprawy organizacyjne z innych dziedzin

2. Rozgrzewka ogólna – zabawy, gry lub rzadziej ćwiczenia ogólnorozwojowe (bez piłek nożnych)
3. Rozgrzewka specjalna – zabawy, gry lub rzadziej ćwiczenia z piłkami nożnymi

1

4. Stretching lub rozciąganie (w zależności od grupy wiekowej)

B. CZĘŚĆ GŁÓWNA

5. Nauka wybranego elementu lub elementów techniki i / lub taktyki.
6. Gra (szkolna, uproszczona, zadaniowa, właściwa, małe gry, lub fragmenty gry)

C. CZĘŚĆ KOŃCOWA

7. Ćwiczenia: uspokajające, korekcyjne, kompensacyjne, oddechowe, techniki użytkowej,

stretchingowe lub rozciąganie.

8. Ćwiczenia organizacyjno-porządkowe związane z zakończeniem lekcji



Podsumowanie zajęć



Ocena



Zadanie domowe



Kontrola polekcyjna samopoczucia

1

Wskazane jest zastępowanie części ogólnej rozszerzoną częścią specjalną, gdzie ćwiczenia ogólno

usprawniające wykonywane są w obecności piłek nożnych.

3

W związku z tym, że większość punktów toku została wcześniej wielokrotnie

omanowa na zajęciach z przedmiotu „Metodyka wychowania fizycznego” w poniższym

rozdziale omówione zostaną tylko wybrane jego elementy.

Ad. 1 i 8 Ćwiczenia organizacyjno-porządkowe związane z rozpoczęciem i

zakończeniem lekcji.

Zostały już wcześniej omówione na zajęciach z „Metodyki wychowania fizycznego”.

Ad. 2 Rozgrzewka ogólna

Rozgrzewka to działanie zmierzające do osiągnięcia optymalnego stanu psychofizycznego

przed treningiem lub meczem poprzez poprawę ogólnej wydolności organizmu, poprawy

koordynacji ruchów, nastawienia psychicznego i zmniejszenia ryzyka kontuzji. Rozgrzewka

nie jest nigdy wynikiem spontanicznego doboru ćwiczeń czy gier, a zawsze przemyślanym i

odpowiednio dobranym ciągiem środków wprowadzających do tematu głównego danej lekcji.

W czasie rozgrzewki unikamy nauczania nowych umiejętności (na to przyjdzie czas w części

głównej). Jest przyjęte żeby w rozgrzewkę wpleść tzw. akcenty kształtujące wybraną

zdolność motoryczną, szczególnie koordynację, szybkość lub silę. Akcenty można

zrealizować zarówno w rozgrzewce ogólnej jak i specjalnej. Jest wskazane, by rozgrzewkę

jak najczęściej przeprowadzać w formie gier i zabaw, szczególnie w młodszych grupach

wiekowych

2

. Jak już wyżej wspomniano, można zrezygnować z części ogólnej i zamiast niej

przeprowadzić całą rozgrzewkę w ramach części specjalnej (z piłkami nożnymi), kończąc ją

rozciąganiem lub stretchingiem. W ostatnich latach pojawiła się dyskusja dotycząca

słuszności stosowania zabaw ożywiających na początku rozgrzewki. Specjaliści są zgodni, że

jest ona dopuszczalna jedynie w młodszych grupach wiekowych. W starszych klasach (po

okresie skoku pokwitaniowego, kiedy ryzyko urazów jest większe) przyjmuje się, że na

początku rozgrzewki ćwiczenia wykonywane winny być z niską intensywnością i obejmować

powinny duże grupy mięśniowe bez gwałtownych zrywów czy skoków. W miarę upływu

czasu intensywność rozgrzewki powinna wzrastać.

Rozgrzewka ogólna (ok. 5 min. dla lekcji 45 min.) ma na celu podniesienie temperatury

ciała, rozgrzanie dużych partii mięśni i przygotowanie psychiczne. Można ją przeprowadzić

np. w formie ścisłej lub zabawowej. W rozgrzewce wystąpić powinny ćwiczenia ogólne –

2

Pobudza to znacząco motywacje ćwiczących do zajęć.

4

wszechstronne (ćwiczenia gimnastyczne, ćwiczenia ukierunkowane na kształtowanie

określonej zdolności kondycyjnej, a szczególnie KOORDYNACYJNEJ lub gibkości).

Wskazane jest, by w lekcji o temacie stricte piłkarskim w części ogólnej pojawiły się środki

ukierunkowane, obejmujące formy ruchu charakteryzujące piłkarza podczas gry bez piłki tj.

różne formy biegu ze zmianą tempa i kierunku biegu, skoki obunóż i jednonóż połączone z

innymi formami ruchu. Intensywność rozgrzewki powinna wynosić początkowo ok. 50%

obciążenia maksymalnego. U dzieci i młodzieży wskazane jest częste zmienianie ustawień

wyjściowych oraz stała dbałość o atrakcyjność form. Zaleca bezwzględnie się stosowanie

form gier lub zabaw.

Ad. 3 Rozgrzewka specjalna

Rozgrzewka specjalna (ok. 8 min. dla lekcji 45 min.) ma na celu przygotowanie

układu mięśniowego i nerwowego do specyficznych wymagań futbolu. Obejmuje ona proste

ćwiczenia techniczne lub techniczno-taktyczne często łączone z akcentami kondycyjnymi

(zwinnością, KOORDYNACJĄ, szybkością i siłą). Intensywność ćwiczeń docelowo może

osiągnąć wartość do 80% obciążenia maksymalnego. Rozgrzewkę specjalną można

przeprowadzić w formie ścisłej, choć (szczególnie w grupach młodszych) należy stosować

formy gry lub zabawy. Podczas rozgrzewki specjalnej zawsze obecna jest piłka nożna

dostosowana do wieku ćwiczących.

Ad. 4. Stretching lub rozciąganie

Stretching lub rozciąganie (ok. 3 min dla lekcji 45 min.)

3

w lekcji piłki nożnej mają za

zadanie osiągniecie i utrzymanie OPTYMALNEGO (nie za małego ani za dużego) poziomu

gibkości (rozciąganie) oraz siły (stretching) ucznia. ROZCIĄGANIE LUB STRETCHING

MUSI BYĆ WYKONANE ZAWSZE NA ROZGRZANYM MIĘŚNIU! Ćwiczenia mogą być

realizowane w formie indywidualnej, grupowej lub zespołowej i obejmować powinny

wybrane partie mięśni (na każdej lekcji inne). Specjaliści polecają dla potrzeb lekcji piłki

nożnej stosowanie następującego cyklu:

- 10 sek. - napięcie mięśnia lub danej partii mięśni

- 5 sek. - rozluźnienie

- 10 sek. - naciągniecie mięśnia lub danej partii mięśni

3

Jest to bardzo mała objętość, ale ramy czasowe lekcji nie pozwalają na wykonanie pełnego programu

rozciągania lub stretchingu.

5

Ćwiczenia wykonywane powinny być niską intensywnością, gdzie miesień lub grupa

mięśni rozciągana jest zawsze do momentu odczucia delikatnego bólu. W tym położeniu

należy następnie wytrzymać kilka sekund stale myśląc o rozciąganych włóknach.

W ostatnich latach pojawiły się dynamiczne formy rozciągania, gdzie ćwiczący

wykonują szereg rytmicznych ruchów, szczególnie w połączeniu z określonym rytmem!

Ćwiczący wykonują naprzemiennie różnego rodzaju symetryczne i asymetryczne wymachy,

odmachy lub krążenia części ciała o różnej intensywności pogłębiających delikatnie

ruchomość w stawach i jednocześnie rozciągających mięśnie. Jedna zasada pozostaje

niezmienna - podczas ćwiczeń należy swobodnie oddychać - nie wstrzymując powietrza.

Co ciekawe uczeni nie są zgodni, co do „kierunku” rozciągania. Najczęściej sugeruje

się, by rozciąganie następowało od głowy w kierunku stóp. W piłce nożnej natomiast istnieje

wiele przykładów, odwrotnej tendencji, czyli rozpoczynania rozciągania od stóp postępując w

kierunku górnych partii ciała.

Na początku XXI wieku obserwuje się nowa tendencję, mianowicie podczas ćwiczeń

rozciągających nie rozciąga się pojedynczego mięśnia, ale całe tzw. „łańcuchy

biomechaniczne”, czyli układy mięśni współpracujące ze sobą podczas wykonywania ruchów

występujących podczas działań meczowych. Bardzo często również rozciąganie łączy się z

ćwiczeniami wzmacniającymi w izometrii!

Ad. 5. Nauczanie wybranego elementu lub elementów techniki i / lub taktyki

W zależności od stopnia trudności danego elementu oraz poziomu umiejętności i

zdolności motorycznych (szczególnie koordynacyjnych) uczniów, na pojedynczej lekcji piłki

nożnej zaleca się stosowanie od 1 do 3-4 pkt. metodyki nauczania danego elementu techniki

specjalnej. Liczba realizowanych punktów uzależniona jest od „pojętności” uczniów oraz

stopnia skomplikowania danej techniki. Do kolejnego pkt. metodyki można przejść dopiero

wtedy, gdy uprzedni został opanowany przez ćwiczących w stopniu dostatecznym. Jeżeli

uczniowie nie są w stanie poprawnie wykonać danego elementu, należy dobierać ćwiczenia o

mniejszym stopniu trudności. Nauczanie powinno przebiegać możliwie często w formach

atrakcyjnych dla uczniów. Należy unikać długotrwałych zadań realizowanych w formie

ścisłej w jednym ustawieniu!!! Jak najwięcej za to należy uczyć w formach zbliżonych do

gry!

Nauczając taktyki należy zawsze pamiętać, że jest ona uzależniona od poziomu

sprawności technicznej zawodników. Żadna, nawet najprostsza kombinacja taktyczna jest

6

niewykonalna dla ucznia, który nie posiada choćby minimalnego poziomu sprawności

technicznej. Należy o tym pamiętać układając konspekt zajęć o tematyce dotyczącej taktyki,

szczególnie w kwestii doboru ćwiczeń. Środki dobieramy tak, by ćwiczący byli w stanie je

zrozumieć i wykonać. Ćwiczenia nauczające taktykę piłki nożnej prawie zawsze doskonalą

jednocześnie technikę piłkarską. Część główną lekcji można w całości poświecić na

nauczanie wybranego elementu techniki piłkarskiej lub działania taktycznego albo

zrealizować dwa odrębne tematy (np. jeden z techniki a drugi z taktyki). W tym wypadku

jeden jest tematem głównym a drugi tematem dodatkowym.

Ad. 6 Gra

„Gra jest najlepszym nauczycielem” – mówi stare powiedzenie piłkarskie i w świetle

najnowszych europejskich tendencji w młodzieżowej piłce nożnej - powinna pojawić się w

KAŻDEJ lekcji piłki nożnej najlepiej w formie: małych gier (od 1x1 do 5x5 włącznie), gier

zadaniowych, symulacyjnych lub fragmentów gry doskonalących nauczany, na danej lekcji,

element techniki lub taktyki. Lekcje piłki nożnej należy ułożyć w ten sposób, by 50% części

głównej (10-15 min) zajmowały różnego rodzaju gry lub fragmenty gier.

Ad. 7 Ćwiczenia uspokajające, korekcyjne, kompensacyjne, oddechowe, techniki użytkowej,

stretchingowe lub rozciąganie

W praktyce nie rzadko się zdarza, że gra kończy lekcję w-f. Jest to z wielu względów

niedopuszczalne. Liczne badania udowodniły, że część końcowa lekcji poświęcona w głównej

mierze na uspokojenie organizmu ćwiczącego (tzw. cool down) jest istotnym czynnikiem

wpływającym na zdrowie (zapobiega kontuzjom i napięciom mięśni, redukuje ilość kwasu

mlekowego w mięśniach i zmęczenie) i stopień wytrenowania ucznia. Należy w tej części

lekcji zastosować wybrane ćwiczenia korekcyjne, kompensacyjne, oddechowe, techniki

użytkowej (żonglerka lub zabawa z piłką), stretching lub rozciąganie, które już wcześniej

zostały omówione w skrypcie lub na innych zajęciach programowych IKF US.

7

KONSPEKT LEKCJI PIŁKI NOŻNEJ

Temat lekcji:..................................................................................

Data:........................

Temat dodatkowy:......................................................................... Klasa:......................

Motoryczność:...............................................................................

Liczba ćw.:..............

Wiadomości:.................................................................................

Czas trwania:...........

Umiejętności:................................................................................

Miejsce:...................

Prowadzący:...................................................................................

Płeć:.........................

Sprzęt:...........................................................................................................................................

Punkty toku

lekcji

Liczba

powt.,

czas

Organizacja lekcji

Nazwa i opis ćwiczenia, gry lub zabawy

Uwagi

8

Punkty toku

ekcji

Liczba

powt.,

czas

Organizacja lekcji

Nazwa i opis ćwiczenia, gry lub zabawy

Uwagi

9

KONSPEKT LEKCJI PIŁKI NOŻNEJ (przykład)

Temat lekcji: Nauczanie prowadzenia piłki bez kontroli wzrokowej

Data: 12. 04. 2003

Temat dodatkowy: Doskonalenie czucia piłki Klasa: 4 b

Motoryczność: Kształtowanie szybkości

Liczba ćw.: 12

Wiadomości: Zastosowanie prowadzenia piłki w grze

Czas trwania: 45’

Umiejętności: Prowadzenie piłki

Miejsce: hala sport.

Prowadzący: Miłosz Stępiński

Płeć: chłopcy

Sprzęt: 12 piłek, 4 ławeczki, 8 koszulek w 2 kolorach, 14 pachołków

Tok

lekcji

powt.

czas

Organizacja lekcji

Nazwa i opis ćwiczenia, gry lub zabawy

Uwagi

Ćwiczenia
organizacyjno-
porządkowe

Rozgrzewka
(ogólna)






Rozgrzewka
(specjalna)




Rozciąganie








Prowadzenie
piłki z zad.
dodatkowym






Prowadzenie
piłki

w

zabawach

3 min.

4 min

2 min.

2 powt.

2 min

2 min

2 min.

2 min

2 min

XXXXXXXXXX

N

Sprawdzenie obecności, wyznaczenie dyżurnych, podanie tematu
zajęć, kontrola samopoczucia i ubioru.


Ćwiczenia ogólnorozwojowe:
- różne formy biegu slalomem miedzy ławeczkami (skipy, bieg

przodem, tyłem, bokiem z i bez pracy ramion)

- przeskoki nad ławeczkami jednonóż i obunóż

Wyścigi rzędów:
- wyścigi rzędów nad ławkami do ostatniej i z powrotem

Ćwiczenia indywidualne z piłkami:
- Prowadzenie piłki slalomem sprawniejszą nogą
- Prowadzenie piłki slalomem słabszą nogą
- Prowadzenie piłki (podbijanie) nad ławeczkami

Berek zamrażacz:
Dotknięty zawodnik staje w rozkroku z piłką nad głową. Uwalnia
go partner podając piłkę miedzy jego nogami.

Ćwiczenia indywidualne z piłkami:
- w staniu skłon w przód o nogach prostych
- w staniu skłon w tył
- w staniu skłon w bok
- krążenia bioder w prawo i w lewo

Prowadzenie piłki za partnerem:
- w parach 1 z piłką pod pacha biegnie przodem w dowolnym

kierunku, 2 podąża za nim prowadząc piłkę.

- J.w. ale obaj prowadzą piłkę

Zabawa „lustro”:
Nauczyciel pokazuje kierunki z ćwiczący podążają we wskazaną
stronę.

Zabawa „4 strony świata.”:
Wyznaczmy na boisku 4 pachołki (strony świata) ćwiczący
poruszają się swobodnie prowadząc piłkę. Na hasło trenera biegną
do określonego pachołka. Ostatni wykonuje 5 podbić piłki stopa.

Ok. 60 % max.

W górę nie w przód
4 rzędy

Piłka blisko nogi
nie dotykać ławeczek.
Zabrać

ławki

po

zabawie.

Przytrzymać ok. 10
sek.


Zmiana po 30 sek.





Szybkie

zmiany

kierunku biegu.





Zastosowanie
prowadzenia w grze

10

Tok

lekcji

powt.,

czas

Organizacja lekcji

Opis i opis ćwiczenia, gry lub zabawy

Uwagi

Prowadzenie
w zabawach







Prowadzenie
w grach














Ćwiczenia
uspokajające





Ćwiczenia
organizacyjno-
porządkowe

5‘

3 x 2’

przerwa

60’‘

10’

2’

XXXXXXXXXXXX

N

Zabawa „wycieczka do lasu”:
Zawodnicy podzieleni na 4 drużyny ustawiają się za swoimi
skrajnymi pachołkami.
- przebiegają przez las pachołków na druga stronę dookoła

przeciwnej drużyny i z powrotem - noga lepsza

- j.w noga słabsza
- j.w. ale prowadzący musi okrążyć 3 „drzewa” w „lesie

pachołków”

Gra 2x2:
Celem gry jest przeprowadzenie piłki przez linię bramkową
drużyny przeciwnej. W przerwie ćwiczenia oddechowe w
leżeniu.



Gra 4x4 na żywe bramki:
Dwie drużyny grają przeciwko sobie 4 na 4. zawodnicy trzeciej
drużyny stają w narożnikach boiska (każdy w jednym) w
rozkroku i są żywymi bramkami. Celem gry jest zagranie piłki
do jednej z bramek.




Zabawa „golf piłkarski.”:
Trener wyznacza punkt na sali, a zawodnicy po kolei starają się
trafić w niego piłką z miejsca. Kto zdobędzie najwięcej pkt. w
trzech rundach wygrywa.



Podsumowanie zajęć, sprawdzenie samopoczucia pochwały dla
najaktywniejszych, podanie zadania domowego

Nie

dotykać

drzew







Szerokie bramki
ok. 3 m. strzały
z

obu

stron

bramki,
Zachęcać

do

współpracy

w

obronie i ataku.









Punkty: tablica
do kosza, słupek
bramki,
ławeczka.

11

Metody, formy i środki treningowe

W poniższym rozdziale przypomniane zostaną podstawowe wiadomości dotyczące metod

form i środków stosowanych podczas lekcji piłki nożnej.

METODY NAUCZANIA



METODY

TEORETYCZNE

– powinny poprzedzać nauczanie działania

praktycznego:

1. Metody słowne – są powszechnie stosowane przez trenerów w postaci zwięzłego

objaśnienia ćwiczeń, zwracania uwagi na istotne składowe danego elementu techniki i

taktyki. Wyróżniamy tu wykłady, pogadanki, objaśnienia, zalecenia, chwalenie itd.

2. Metody poglądowe (pokazu i objaśnienia) – mają na celu wytworzenie obrazu oraz

lepsze i głębsze zrozumienie istoty opanowywanego ćwiczenia głównie za pomocą

poprawnego pokazu (demonstracja ćwiczenia), wyświetlanie taśm video, animacji

komputerowych, wykorzystywania plansz dydaktycznych, rycin, fotografii itp., z

podziałem na kolejne fazy ruchu. Poglądowość poprawia znacznie trwałość i

dokładność uczenia się.

3. Metody myślowo-wyobrażeniowe (ideomotoryczne) – polegają na „przećwiczeniu w

myślach” nauczanych umiejętności. Metody te wymagają odpowiedniej wiedzy i

zaangażowania ćwiczącego i instruktora. Poprawne wyobrażenie jest podstawą

poprawnego wykonania. Inaczej mówiąc właściwy rysunek myślowy stanowi

podstawę do właściwego wykonania.



METODY PRAKTYCZNEGO DZIAŁANIA – polegają na wykonywaniu ćwiczeń

zgodnie z przyjętymi normami metodyki, systematyki i twórczego działania

W

zależności od stopnia zaangażowania uczniów dzielą się one na: odtwórcze i twórcze.

Do metod odtwórczych należą:

1. Metoda analityczna – polega na sztucznym podziale całego nauczanego materiału

(elementu) na mniejsze (prostsze) części składowe w celu dokładnego ich

opanowania, a po pewnym czasie połączeniu tych elementów w uporządkowany twór.

Metodę analityczną należy stosować tylko przy trudnych, skomplikowanych

czynnościach ruchowych. Należy uważać na skoordynowanie poszczególnych ruchów

12

w całość, by uniknąć przyruchów i złych nawyków, które później bardzo ciężko

skorygować.

2. Metoda syntetyczna – polega na nauczaniu całego ćwiczenia w sposób naturalny dla

struktury ruchu. Wykorzystywana jest stosunkowo często przy prostszych

czynnościach ruchowych. Stosuje się ja w zmienionej postaci tj. wykonanie jest

wolniejsze lub w uproszczonej formie.

3. Metoda kompleksowa – polega na wykorzystywaniu zalet metody analitycznej i

syntetycznej i zalecana jest we nauczaniu trudniejszych ćwiczeń. Najpierw zaleca się

nauczanie danej umiejętności w całości, by po kilku próbach, zatrzymać się na

fragmencie najtrudniejszym i doskonalić go w warunkach specyficznych dla metody

analitycznej. Następnie włącza się ten fragment do całego zadania ruchowego.

Metody twórcze wymagają od zawodnika określonego zaangażowania intelektualnego.

Jej podstawowym środkiem jest:

1. Metoda problemowa. – instruktor przedstawia zadanie a zawodnicy mają je rozwiązać

na podstawie posiadanych umiejętności oraz wymyślonych, opracowanych „na

gorąco” ruchów. Wybiera się właściwe rozwiązanie, które to następnie jest ćwiczone i

powtarzane. Opiera się to na zasadzie, ze samodzielnie odkryte rozwiązania są

trwalsze i skłaniają do samodoskonalenia.

2. Metoda „od całości przez szczegół do całości” – nauczanie rozpoczyna się od całości

szkolonego zagadnienia np. gry, a następnie wyodrębnia z niej określony element,

który to jest w dalszym etapie doskonalony analitycznie lub syntetycznie. W końcowej

fazie nauczania wraca się do gry właściwej (elementu całościowego). Takie

postępowanie powtarza się wielokrotnie.

METODY TRENINGOWE

METODY CIĄGŁE – charakteryzują się brakiem przerw wypoczynkowych, obciążeniami o

niskiej, średniej, a czasem także (na krótko) submaksymalnej intensywności i dużej objętości

w środowisku tzw. równowagi tlenowej.



Metoda stała – charakteryzuje się długotrwałą pracą o stałej, równomiernej

intensywności. Intensywność odpowiada indywidualnej wartości progu przemian

beztlenowych i może dochodzić do 75% VO2max.

13



Metoda zmienna - charakteryzuje się długotrwałą pracą o zmieniającej się

intensywności. W ćwiczeniach przechodzi się od dużego do małego natężenia

stwarzając warunki częściowej odnowy. Są dwie wersje: pierwsza, kiedy tempo,

obciążenie, czas trwania oraz intensywność wynikają z zaplanowanych celów i zadań

treningu. Druga, gdy powyższe czynniki determinuje np. ukształtowanie terenu, rodzaj

podłoża itd. Przedstawiana metoda służy do kształtowania wytrzymałości

ukierunkowanej i specjalnej długotrwałego wysiłku. Rozwija, ekonomię, precyzję i

swobodę ruchów podczas obciążenia. Przykładem praktycznym są mała i duża zabawa

biegowa.

METODY PRZERYWANE – ich istotę stanowi powtarzanie w określonym rytmie,

stosunkowo intensywnych wysiłków, przeplatanych przerwami odpoczynkowymi. Czas i

charakter przerw stanowi istotne zagadnienie. Wyróżniamy przerwy pełne i niepełne. Przerwy

niepełne opierają się na zjawisku reakcji układu krążenia, gdzie w czasie 1/3 przerwy pełnej

następuje 2/3 procesu odnowy. Przerwa pełna pozwala na teoretycznie całkowity wypoczynek

i powrót wartości wyjściowych np. tętna.



Metoda powtórzeniowa maksymalnych prędkości – w tej metodzie wymagana jest

maksymalna intensywność wysiłku. Po każdym wysiłku następuje pełna restytucja.

Metoda powtórzeniowa maksymalnych prędkości zakłada perfekcyjne opanowanie

techniki przez zawodników, by uwaga zawodników koncentrowała się na szybkości a

nie technice wykonania. Ta metoda jest bardzo wyczerpująca dla układu nerwowego.

Jest to praca bez objawów zmęczenia i kształtuje przede wszystkim szybkość i

technikę. Metoda umożliwia indywidualizację przez dobór czasu pełnego odpoczynku.



Metoda powtórzeniowa submaksmalnych prędkości – jest odmianą wyższej opisanej

metody, gdzie intensywność jest niższa tj. ok. 80-95% max. Przerwy pozostają pełne.

Niższa intensywność nie obciążą układu nerwowego i pozwala na zwiększenie liczby

powtórzeń i wydłuża czas pracy z zachowaniem możliwości kontroli wykonania

zadania. Metoda ta jest mniej. Jest to skuteczna metoda kompleksowego kształtowania

szybkości działania technicznego (szybkość + technika piłkarska). Zawodnik

koncentruje się na wykonaniu określonego działania technicznego w dużym tempie,

przy zachowaniu optymalnego poziomu jakości techniki

14



Metoda interwałowa – charakteryzuje się występowaniem naprzemiennych faz

obciążeń i niepełnego wypoczynku. Intensywność, czas trwania poszczególnych

wysiłków i przerw opiera się na zasadzie, że każdy kolejny wysiłek wykonywany jest

na bazie niezlikwidowanego zmęczenia po poprzednim wysiłku. Po pojedynczym

obciążeniu HR (liczba uderzeń serca na minutę) = 180, kolejne powtórzenie

zaczynamy na HR = ok. 120-130 (indywidualne dla każdego). W czasie niepełnej

przerwy zachodzą zjawiska adaptacji. Liczba powtórzeń zależy od czasu trwania i

intensywności pojedynczych obciążeń.

- Metoda ekstensywna – charakteryzuje się obciążeniami o umiarkowanej i

średniej mocy, krótkimi przerwami wypoczynkowymi i dużą liczbą powtórzeń.

W ten sposób kształtuje głównie wytrzymałość tlenową.

- Metoda intensywna – charakteryzuje się wysiłkami o wysokiej intensywności,

dużej liczbie powtórzeń i tętnie przekraczającym 180 HR. W ten sposób

kształtuje się głównie wytrzymałość beztlenową.



Metoda startowa i kontrolna – opierają się na mechanizmie współzawodnictwa

wyzwalającym większe zaangażowanie ćwiczących (zbliżone do startowego), które

jest trudno osiągalne w opisanych wcześniej metodach. Obciążenia, intensywność i

przerwy wypoczynkowe dostosowane są do warunków gier kontrolnych. Jest ona,

więc sprawdzianem skuteczności innych metod kształtujących zdolności motoryczne i

umiejętności. Stosując te metody otrzymuje się bieżącą kontrolę stanu wytrenowania,

aktualnej formy zawodnika. Ważną rolę pełni kwestia doboru przeciwnika do gier

kontrolnych. Zdecydowanie lepszą - z dwójki wymienionych - jest metoda startowa,

gdyż szczególnie dla doświadczonych zawodników tylko gra „o punkty” daje

odpowiednią mobilizację.



Metoda współzawodnictwa – polega na stosowaniu w pracy z zawodnikami licznych

elementów rywalizacji indywidualnej, grupowej bądź zespołowej. Stosuje się tu

składowe innych metod, a element współzawodnictwa sprzyja rozwojowi motoryki i

umiejętności specjalnych.



Metoda uderzeniowa – cechuje ją krótkotrwały, ale bardzo intensywny wysiłek (tylko

dla zawodowo uprawiających sport). Stosowana jest wyjątkowo przed zawodami.

15

FORMY TRENINGOWE



Forma zabawowa – obejmuje ćwiczenia, gry i zabawy ze współzawodnictwem między

ćwiczącymi, a celem bezpośrednim jest oswojenie z przedmiotem, partnerem itd.

Nauczanie w ten sposób odbywa się spontanicznie, naturalnie i swobodnie. Forma

zabawowa jest atrakcyjna i przyspiesza oswajanie z przyborem i środowiskiem, w

którym toczy się walka sportowa (techniką i taktyką gry). Ruchy i zachowania

zawodników są naturalne i nie są krępowane żadnymi ograniczeniami (z wyjątkiem

reguł i zasad gier czy zabaw). Forma zabawowa uczy ponadto wyboru sposobu

postępowania, wyrabia widzenie peryferyjne, szybkość działania taktycznego i

technicznego, rozbudza zaangażowanie emocjonalne, uczy zasad fair play i

odpowiedzialności zespołowej. Występują tu cechy niezbędne w sporcie i życiu.

Należy bezwzględnie przestrzegać wyznaczonych reguł i zawsze ogłaszać wyników

rywalizacji. Bez tego forma zabawowa przeradza się w chaos i może być szkodliwa.



Forma ścisła – nauczanie ruchu następuje bez udziału przeciwnika, w ściśle

metodycznie określony sposób. Wiodącą rolę odgrywa trener, który określa tempo,

kierunek i liczbę powtórzeń. Ma to wpływ na wyrabianie nawyków ruchowych.

Uwaga skierowana jest nie na otoczenie, lecz na istotę zadania ruchowego do

wykonania. Wykorzystywana jest przy nauczaniu techniki i taktyki, monotonna, ale

skuteczna w początkowej fazie nauczania.



Forma fragmentów gry – imituje w wersji uproszczonej realne warunki walki

sportowej, a realizowana jest przez ćwiczenia z przeciwnikiem w określonych

sytuacjach zbliżonych do gry właściwej. Stosowana jest głównie przy nauczaniu

taktyki indywidualnej i zespołowej. Trener może proponować pewne rozwiązania

jednak ostateczny wybór postępowania zależy głównie od ćwiczących, ich inwencji i

warunków zewnętrznych takich jak np. zachowanie przeciwnika, które jest zawsze

trudne do przewidzenia). Formę fragmentów gry stosuje się po uprzednim

opanowaniu elementu w formie ścisłej. Uczy samodzielności, aktywności i twórczej

postawy.

- Stałe fragmenty gry – obejmują wykonywanie rzutów wolnych, rożnych,

autów itd. Sposób egzekwowania SFG może być ściśle określony przez trenera

lub spontaniczny.

- Dynamiczne fragmenty gry – to forma, w której w aktywny lub bierny sposób

przeciwdziała sobie dwóch lub więcej zawodników w określonej strefie pola

16

gry z lub bez bramkarzy. Stymuluje się w ten sposób uproszczone lub

utrudnione sytuacje wymagające indywidualnego lub grupowego działania

(jest to wycinek gry właściwej) oraz podejmowania decyzji w krótkim czasie.

Wyróżniamy fragmenty: indywidualne - 1 x 1, małe – gdzie uczestniczy od 2

do 4 zawodników w drużynie i duże – z uczestnictwem 5 do 10 zawodników w

jednym zespole.



Forma gry

- Gry 1 x 1 - doskonalenie działań indywidualnych w ataku i obronie.

- Gry małe – gdzie uczestniczy od 2 do 7 zawodników w jednej drużynie w

równowadze (2x2, 3x3 itd.) lub przewadze liczebnej jednej z drużyn (2x1, 3x1,

4x1 i inne)

- Gry duże - gdzie uczestniczy od 8 do 11 zawodników w jednej drużynie w

równowadze lub przewadze liczebnej jednej z drużyn. Gra się na pełno

wymiarowe bramki lub na mniejsze np. 2 x 5 m. We wszystkich trzech

wspomnianych formach gier często stosuje się różnego rodzaju zadania

dodatkowe (ograniczona ilość kontaktów z piłką, zmienne techniki wykonania

zadań technicznych, dodatkowi zawodnicy neutralni, przeszkody na boisku,

dodatkowe przepisy gry, różna ilość i rozmiar bramek itd.)

- Gry uzupełniające – są to najczęściej uproszczone lub zmodyfikowane formy

różnego rodzaju gier sportowych takich jak: piłka ręczna, koszykówka,

unihokej itd.

- Forma gry uproszczonej – w grze wprowadzono szereg uproszczeń mających

za zadanie ułatwienie zawodnikom przeprowadzenie akcji ataku lub obrony

zbliżonych do rzeczywistych. Stosowana w nauczaniu początkowym bez

ograniczeń pola gry, niektórych przepisów, czasu gry, mniejszej ilości

zawodników itd. Celem formy jest nauczanie techniki i taktyki na

początkowym etapie w kontakcie z rzeczywistym przeciwnikiem. Przed gra

należy dokładnie przedstawić przepisy gry i określić zadania. Trener może

przerywać grę, powtarzać pewne fragmenty i instruować.

- Forma gry szkolnej – jest to gra zgodna z przepisami piłki nożnej, gdzie

dopuszcza się ingerencję trenera, ustala dowolną ilość zmian i modyfikuje czas

gry. Celem jest doskonalenie uprzednio poznanych elementów. Przykładem są

gra na 2 kontakty, gra skrzydłami, w linii itd. W grze bierze udział sędzia, a

zawodnicy mają reagować na instrukcje trenera.

17

- Forma gry właściwej – jest to pełna forma gry zgodnie z protokołem i

przepisami gry. Dozwolone są jedynie zmiany ilości rezerwowych lub grupy

reprezentantów.



Forma strumieniowa – ćwiczenia z przewagą kształtowania wytrzymałości ogólnej lub

specjalnej. Podstawą jest obciążenie ciągłe różnymi zadaniami ruchowymi w czasie

np. 1 min. Zadania wykonuje się od 8 do 20 razy bez przerwy wypoczynkowej między

poszczególnymi ćwiczeniami. Należy ustalić ilość powtórzeń „strumienia” i

odpowiednio dobrać zadania w zależności, co chcemy kształtować lub doskonalić.



Forma naprzemienna – polega na naprzemiennym wykonywaniu ćwiczeń ogólno

usprawniających z ćwiczeniami specjalistycznymi. Występuje kilka odmian tej formy.

Przykładowo „najpierw ogólna potem specjalna” - jedni zawodnicy wykonują

ćwiczenia ogólne a drudzy specjalne. Po upływie określonego czasu następuje zmiana

ról.



Forma stacyjna – ćwiczenia wykonywane są przez małe grupki zawodników na

ustalonych stanowiskach (stacjach). Zawodnicy doskonalą określony element lub

kształtują daną zdolność, a po wykonaniu zadania zmieniają stację. Określamy czas

wykonania lub liczbę powtórzeń. Nie ma przerw wypoczynkowych między

ćwiczeniami a jedynie przejścia z jednej stacji na drugą.



Forma obwodu stacyjnego – j.w. z tym, że zawodnicy pomiędzy stacjami mają

przerwę wypoczynkową w czasie której realizują inne zadania np. rozciąganie



Forma wiązana – jest to bezpośrednie połączenie dwóch rodzajów ćwiczeń: ogólno

usprawniających i specjalnych w całość. Przykładowo po wykonaniu ćwiczenia

siłowego zawodnik od razu przechodzi do zadania specjalnego (z piłką).



Forma zadaniowa – trener określa cel zdania pozostawiając sposób jego wykonania

zawodnikowi. Następnie w trakcie lub po wykonaniu zadania trener wspólnie z

zawodnikami analizuje trafność podejmowanych w czasie gry decyzji.

18

ŚRODKI TRENINGOWE

Termin odnosi się do materialnych i technicznych warunków działalności w procesie

szkolenia, służących do realizacji postawionego celu dydaktycznego. Pojecie to obejmuje

ćwiczenia fizyczne stosowane w treningu oraz elementy zewnętrzne takie jak środowisko

przyrodnicze i społeczne, urządzenia, obiekty, sprzęt sportowy, trenażery i inne techniczne

środki nauczania, a także czynniki wspomagające procesy aktywizujące do treningu jak i

wypoczynku po treningu.



Ćwiczenia

- Podział ze

względu na intensywność: maksymalne – beztlenowe

niekwasomlekowe (strefa 5), submaksymalne - beztlenowe kwasomlekowe

(strefa 4), duże - tlenowo-beztlenowe (strefa 3), umiarkowane – tlenowa

kształtująca (strefa 2) i niskie – tlenowa podtrzymująca (strefa 1).

- Podział ze względu na kryteria metodyczne: ogólnorozwojowe (obejmują

wszystkie ćwiczenia), ukierunkowane (ćwiczenia zbliżone swym charakterem

czy formą do wysiłku piłkarskiego) i specjalne (ćwiczenia stricte piłkarskie

zawsze z piłką nożną ).

- Podział ze względu na charakter rozwijanych zdolności motorycznych:

ćwiczenia szybkościowe, wytrzymałościowe, koordynacyjne itd.

- Podział ze względu na charakter pracy mięśniowej: statyczne – izometryczne,

dynamiczne – izotoniczne i auksotoniczne.



Sprzęt, obiekty i urządzenia sportowe

- Wyposażenie do ćwiczeń na hali gimnastycznej lub sportowej

- Wyposażenie siłowni

- Wyposażenie do ćwiczeń na boisku czy poligonie piłkarskim

- Wyposażenie do ćwiczeń w ośrodku szkoleniowym.



Środowisko przyrodnicze i społeczne

- Zmiana klimatu (górski, morski)

- Zmiana strefy czasowej

- Autorytety piłkarskie w klubie, kraju i na świecie

- Rola kibiców i rodziców.



Techniczne środki nauczania i treningu

- Trenażery: ergometry, bieżnie ruchome, manekiny, atlasy itd.

19

- Środki informacji i kontroli: fotokomórki, dynamometry, sport-testery itd.

- Środki gromadzenia danych: video, zdjęcia, programy komputerowe.

- Pomoce naukowo-dydaktyczne: video, programy komputerowe, podręczniki,

plansze.



Środki odnowy biologicznej i uaktywniania przed treningowego

- Środki odnowy biologicznej: fizykalne, fizykoterapeutyczne, higieniczne.

- Środki odnowy psychopedagogicznej: ćwiczenia relaksacyjne, pozycje i

ćwiczenia relaksujące, trening psychoterapeutyczny, aktywny wypoczynek.

- Środki uaktywniające: ćwiczenia koncentracji, motywowanie i pozytywne

nastawienie, wspomaganie dietetyczne i farmaceutyczne.

20

KSZTAŁTOWANIE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH W PIŁCE

NOŻNEJ

W praktyce treningu piłkarskiego wyróżnia się następujące zdolności motoryczne:

kondycyjne (szybkościowe, wytrzymałościowe i siłowe) oraz koordynacyjne (składające się z

szeregu zdolności zwanych potocznie KZM – koordynacyjne zdolności motoryczne).

Gibkość nie jest zaliczana do zdolności motorycznych. W większości opracowań

klasyfikuje się ją, jako cechę strukturalną (somatyczną) przejawiającą się ruchomością w

danym stawie lub stawach.

Skoczność - inaczej moc - stanowi element zdolności szybkościowych uzależniony od

zdolności mięśni do rozwijania maksymalnej mocy anaerobowej niekwasomlekowej.

Zwinność stanowi połączenie koordynacji ruchowej z określonymi zdolnościami

kondycyjnymi.

Trening powyższych elementów nosi nazwę przygotowania sprawnościowego i dzieli

się na przygotowanie ogólne, ukierunkowane i specjalne.



Ogólne – zdolność do wykonywania ruchów wszechstronnych, utylitarnych,

niezbędnych w życiu codziennym niezwiązanych stricte z żadna dyscyplina sportu.



Ukierunkowane – specyficzna sprawność ukierunkowana na określoną grupę lub

dyscyplin sportowych. Na bazie sprawności ogólnej kształtuje się wybrane jej

elementy, zadania ruchowe, związane z ze sposobem poruszania się w danej

dyscyplinie sportowej.



Specjalne – zdolność do wykonywania specyficznych dla danej dyscypliny sportowej

aktów ruchowych (np. wślizg) lub czynności operowania sprzętem (w przypadku

futbolu - piłką).

Przygotowanie sprawnościowe polega głównie na kształtowaniu zdolności motorycznych i

gibkości. Należy przy tym pamiętać, że zdolności motoryczne nie występują oddzielnie, lecz

przejawiają się przez czynności ruchowe w formie kompleksów o przewadze (dominacji)

którejś z nich. Jedynie obciążenia maksymalne i submaksymalne pozwalają na wykształcenie

wysokiej wydolności fizycznej. W określonych etapach procesu szkolenia (tzw. okresach

sensytywnych) akcentuje się (nasila) kształtowanie którejś z nich, jednak nigdy osobno a

jedynie w przewadze, gdyż w ontogenezie zdolności motoryczne rozwijają się

niejednocześnie i niejednakowo.

21

Kształtowanie zdolności motorycznych odbywa się dzięki odpowiedniemu dozowaniu

obciążenia, które ma dwa główne wyznaczniki:



Objętość treningu – jest to ilościowy składnik treningu wyrażony czasem, odległością,

ciężarem i liczbę powtórzeń.



Intensywność – jest jakościową składową procesu treningowego wynikającą z liczby

powtórzeń w czasie o określonej szybkości, kompleksowości ćwiczenia, długości

przerw itd.

Wartość objętości jest stosunkowo łatwo określić. Zdecydowanie trudniej jest wyrazić w

jednostkach miary intensywność, która z uwagi na swą złożoność (stopień wytrenowania,

wytrzymałość, działanie przeciwnika, nawierzchnia itd.), nie poddaje się łatwo żadnym

klasyfikacjom. Najczęściej wykorzystuje się pomiary reakcji fizjologicznych lub obserwację

wyglądu zewnętrznego (oznak zmęczenia). Obciążenie powinno powodować wystąpienie

superkompensacji, której jak dotąd nie udało się jednoznacznie zmierzyć lub wyznaczyć.

Problem w tym, że obciążenie nie może być za małe, gdyż zjawisko superkompensacji

wówczas nie powstanie lub będzie znikome, ani też za duże, gdyż w dłuższym wymiarze

może doprowadzić do przemęczenia i przetrenowania.

Szybkość

Według definicji szybkość to zdolność do wykonywania ruchu lub ruchów w najkrótszym

czasie. Zadanie ruchowe trwa krótko, opiera się na wysiłkach o charakterze beztlenowym

niekwasomlekowym (zasoby PC - do 5-7 sek. wysiłku) i nie wywołuje zmęczenia. Szybkość

w piłce nożnej jest pojęciem wieloznacznym i przejawia się, jako:

1. Szybkość postrzegania (percepcji)

2. Szybkość przewidywania (antycypacji) – wynikająca głównie z doświadczenia

piłkarskiego

3. Szybkością reagowania

4. Szybkość podejmowania decyzji

5. Szybkością lokomocyjną bez piłki

a. Szybkość osiągania prędkości max (z bezruchu i z ruchów o szybkości submax)

b. Prędkość max.

6. Szybkością lokomocyjną z piłką

a. Szybkość osiągania prędkości max z piłką (z bezruchu i z ruchów o szybkości

submax)

22

b. Prędkość max. w biegu z piłką.

7. Szybkość działania – kompleksowa zdolność do możliwie najszybszego i skutecznego

wykonania wybranego działania techniczno-taktycznego w grze, z uwzględnieniem

poznawczych i kondycyjnych możliwości graczy. Szybkość działania technicznego to

szybkie i skuteczne operowanie piłką lub zmiany położenia własnego ciała w

zmiennych warunkach zewnętrznych. Szybkość działania taktycznego to szybkie,

skuteczne i twórcze konstruowanie (kombinacji) akcji ofensywnych i defensywnych

oraz dynamiczne przechodzenie z jednych do drugich). Na szybkość działania mają

wpływ:

a. Składowe poznawcze (stanowią 70-80% czasu wykonania), czyli te

wymienione w pkt. 1-5

b. Składowe motoryczne (stanowią 20-30% czasu wykonania), czyli składniki

koordynacyjne (poziom koordynacyjnych zdolności motorycznych i techniki

danej czynności) i kondycyjne (energetyczne i mięśniowe).

Szybkość ma jeden wymiar – czas (prędkość – czas i drogę). Szybkość ruchu bądź ruchów

ma trzy podstawowe komponenty: czas reakcji, czas pojedynczego ruchu i częstotliwość

ruchów. Udowodniono, że szybkość lokomocyjna jest w dużym stopniu uwarunkowana

genetycznie (szybkość przewodzenia nerwów, stosunek włókien ST do FT itd.) w związku, z

czym jest słabo wytrenowalna. Zdaniem Chmury (2001) szybkość lokomocyjna w piłce

nożnej stanowi tylko 20-30% czasu wykonania określonego działania. Dlatego też w treningu

należy doskonalić składowe poznawcze, gdyż tu znajdują się największe rezerwy szybkości

piłkarza, szczególnie typu wytrzymałościowego. Należy również pamiętać, że szybkość jest

zdolnością hybrydową, na którą obok predyspozycji typowo kondycyjnych i kognitywnych

(poznawczych) składają się również koordynacyjne zdolności motoryczne takie jak szybkość

reakcji czy częstotliwość ruchów itd.

Etapy kształtowania szybkości



Kształtowanie szybkości najkorzystniej przebiega w wieku 12-13 lat i trwa nawet do 17

roku życia. Nie możemy wpływać na szybkość przewodzenia ani na stosunek włókien

mięśniowych, częstotliwości i rytm ruchu, ale można kształtować szybkość w ujęciu

kompleksowym

(szybkosciowo-siłowo-wytrzymałościowym)

i

technikę

ruchu

(szczególnie w młodszym wieku).

23



W myjocyklu (lekcji treningowej) ćwiczenia szybkościowe powinny wystąpić zaraz po

rozgrzewce ogólnej, przed kształtowaniem innych zdolności motorycznych, kiedy to

organizm jest wypoczęty i naładowany energią.



W szkolnej lekcji piłki nożnej szybkość kształtujemy w różnego rodzaju grach i zabawach

bieżnych. W późniejszych etapach szybkość kształtuje się ją przy okazji doskonalenia

techniki piłkarskiej oraz podczas gier.

Metody kształtowania szybkości



Podstawowym warunkiem, który musi być spełniony przed przystąpieniem do

kształtowania szybkości jest idealne opanowanie techniki danego ruchu lub ruchów.



Czas trwania pojedynczego wysiłku nie może powodować spadku szybkości.



Intensywność powinna być maksymalna lub submaksymalna. Ilość powtórzeń i serii musi

być tak dobrana, by w każdym powtórzeniu osiągać zakładaną intensywność (do

momentu pojawienia się zmęczenia).



Czas pojedynczego obciążenia – 5-7 sek. (maksymalna) do 20 sek. (submaksymalna).

Przebiegane odcinki wahają się od kilkumetrowych do 30m.



Najczęściej

stosowana jest metoda powtórzeniowa submaksymalna (rzadziej

maksymalna) o obciążeniu 85-95% max. Z akcentem na właściwą technikę ruchu lub

działania z piłką lub bez niej. Mniejsza intensywność pozwala wykonać więcej

powtórzeń, skraca czas wypoczynku i wydłuża dystanse do pokonania. Stosować ją

można u początkujących i u zawodowców.



W treningu szybkości można stosować różnego rodzaju trenażery lub nawierzchnie

pochyłe (trening wspomagający szybkości).



Pełna restytucja układu nerwowego i funkcji fizjologicznych w mięśniu następuje w kilka

lub kilkanaście godzin po wysiłku.



Trening szybkości zawsze poprzedzić powinna dokładna rozgrzewka i stretching.



Szybkość trenujemy nie w jednym myjocyklu, ale po trochu w każdym (unikanie

stabilizacji, tworzenia tzw. bariery szybkości i przeciążenia układu nerwowego), głównie

w formie ćwiczeń z piłkami (techniczne lub techniczno-taktyczne).



W praktyce treningu szybkości najczęściej stosuje się: intensywność – max lub submax;

czas powtórzenia – 5-10 sek.; liczba powtórzeń – 8-10; liczba serii – 2-4; przerwy

24

wypoczynkowe między powtórzeniami – ok. 1 min. - do pełnej restytucji –HR 100;

czynne przerwy wypoczynkowe między seriami – ok. 5-6 min.

Wytrzymałość

Wytrzymałość to zdolność do długotrwałej pracy o wymaganej intensywności (60-90 %

max) pomimo oznak zmęczenia, bez obniżenia efektywności działania (zmęczenie psychiczne

i fizyczne). Wydolność organizmu to zdolność fizyczna (potencjał fizjologiczny) bez wpływu

cech wolicjonalnych, zależna głównie od: pułapu tlenowego (VO2max), odporności mięśni na

zmęczenie, a także od budowy somatycznej, otłuszczenia, wielkości rezerw energetycznych,

termoregulacji i charakteru wysiłku. Wytrzymałość dzieli się na:



Ogólną – tlenowa, zwana długookresową, czas trwania wysiłku powyżej 10 min;

intensywność mała i umiarkowana; HR 140-150



Ukierunkowaną – tlenowo-beztlenowa (mieszana), zwana również średniookresową;

czas trwania pojedynczego wysiłku wynosi od 3 do 10 min; średnia intensywność; HR

151-180; przykładem są biegi tempowe na odcinku 150-600m.



Specjalną – kwasomlekowa, zwana także krótkookresową; czas trwania pojedynczego

wysiłku wynosi od 15 sek. do 2-3 min.; submax intensywność; HR 180-220

Przykładem są biegi na krótkich odcinkach, z częstą zmianą kierunku i tempa ruchu,

Wytrzymałość specjalna jest specyficzna dla piłki nożnej. Jej wysoki poziom warunkuje

skuteczne wykonywanie zadań techniczno-taktycznych. Jest to możliwe wyłącznie wtedy,

gdy osiągnie się wysoką tolerancję organizmu na zakwaszenie mięsni (wydolność

beztlenowa). Kształtowanie wytrzymałości polega na wielokrotnym doprowadzaniu

organizmu do optymalnego poziomu zmęczenia by uruchomić mechanizmy adaptacyjne

(superkompensacja), co prowadzi do podwyższenia poziomu tej zdolności (tzw. trening

progowy). Skuteczność treningu zależy od wielkości i charakteru wysiłku oraz czasu i

charakteru przerw wypoczynkowych.

Etapy kształtowania wytrzymałości:



Wytrzymałość tlenową proponuje się kształtować już od 8 roku życia. Wytrzymałość

beztlenową - dopiero w czasie i po zakończeniu okresu dojrzewania.

25



Do rozpoczęcia okresu dorastania wytrzymałość specjalną kształtujemy jedynie w

formie gier szkolnych i małych gier, tlenową w formie biegów ciągłych (2 do 5 min.)

z aktywnymi przerwami w stosunku 1:1, w formie gier i zabaw ruchowych

doskonalących technikę biegu i uczących różnych czynności ruchowych, wycieczek

rowerowych, kajakowych, torów przeszkód i obwodów ćwiczebnych i innych

środków o dużej objętości a małej intensywności.



Po zakończeniu dorastania dalej kształtujemy wytrzymałość tlenową, ale coraz

częściej także ukierunkowaną o dużej intensywności, przy udziale mieszanych źródeł

energetycznych. Dług tlenowy niweluje się na bieżąco przez przerwy wypoczynkowe.

Najskuteczniejsze są tutaj środki o zmiennym charakterze obciążeń. Wytrzymałość

specjalną kształtujemy przez gry i zabawy a także ćwiczenia zadaniowe (m.

powtórzeniowa i interwałowa ekstensywna).

Metody kształtowania wytrzymałości:



Metody treningowe:

- Ciągła (stała i zmienna) dla wytrzymałości długookresowej – biegi powyżej 30 min.

na HR 140-150

- Powtórzeniowa dla wytrzymałości średniookresowej – serie biegów (od 4 do

kilkunastu) o dużej intensywności (3-5 min.) na HR ok. 160-180, małe gry i gry

pomocnicze (czas trwania do 2 min.), krótkookresowej – wysiłki o krótkim czasie

trwania; max intensywności, przebieżki 3-6 serii po 10 powtórzeń, ćwiczenia

techniczno-taktyczne w formie ścisłej, fragmentów gry i gier o określonej

intensywności i czasie trwania oraz długookresowej – powtarzanie biegów o małej

intensywności i długim czasie trwania.

- Interwałowa dla wytrzymałości średnio i krótkookresowej – wysiłki o dużej

intensywności z niepełnym okresem restytucji. (120-180 HR)



Gry i zabawy o długim czasie trwania i niskiej intensywności (wytrzymałość tlenowa) o

długim czasie trwania i dużej intensywności (wytrzymałość beztlenowa lub mieszana)



Marszobiegi, przełaje, biegi orientacyjne w terenie (m. zmienna), trucht (m. stała), biegi

tempowe (m. interwałowa i powtórzeniowa).

26

Siła

Siła mięśniowa to zdolność do pokonywania oporów zewnętrznych lub przeciwdziałaniu

im kosztem wysiłku mięśniowego. W piłce nożnej występują prawie wyłącznie wysiłki

dynamiczne (brak statycznych), o charakterze szybkościowo-siłowym i wytrzymałościowo-

siłowym. Wyróżniamy siłę absolutną (całego ciała) i siłę lokalną (części ciała). Wartość siły

zależy także od: wielkości masy mięśniowej, przekroju włókien mięśniowych, kątów

stawowych, dźwigni kostnych. W piłce nożnej nie chodzi o rozwój tej zdolności, ale

(podobnie jak w przypadku gibkości) o uzyskanie optymalnego jej poziomu. Zbyt duży

poziom siły obniża, bowiem poziom koordynacji, szybkości i gibkości. Siła mięśniowa jest

słabo kontrolowana genetycznie, dlatego też poprzez odpowiedni trening poparty właściwych

odżywianiem relatywnie łatwo o jej szybki przyrost. Największą progresję uzyskuje się w

pierwszych tygodniach ćwiczeń, co jest efektem głównie poprawy koordynacji wewnątrz i

między mięśniami.

Etapy kształtowania siły:



Wszechstronne - obejmuje kształtowanie siły wszystkich mięśni bez specjalizacji



Ukierunkowane - kształtowanie grup mięśniowych stanowiących bazę dla wysiłków

specjalnych



Specjalne – kształtowanie siły mięsni specyficznych dla wysiłku startowego z

jednoczesnym rozwijaniem innych zdolności motorycznych.



W wieku młodzieńczym (do okresu dojrzewania) unikamy stosowania maksymalnych

obciążeń siłowych, intensywnych ćwiczeń wytrzymałości siłowej i długich napięć

izometrycznych. Kości są chrząstkowe a włókna i ścięgna elastyczne i miękkie.

Stosujemy głównie pokonywanie oporów własnego ciała, łagodne ćwiczenia

wytrzymałości siłowej oraz skoki.

- Wszechstronnie - dominują zabawy z mocowaniem, na czworakach oraz ćwiczenia

kształtujące wolne.

- Ukierunkowane – walka w powietrzu, przeciągania i przepychania, zderzenia i gra

ciałem.

- Specjalnie – uderzenia na odległość, drybling, uderzenia w wyskoku itd.



Po okresie dorastania i w czasie jego trwania

27

- Wszechstronnie - do ćwiczeń ogólnych dodajemy przybory (piłki lekarskie, hantle

ekspandery) bez zaburzania techniki ruchu.

- Ukierunkowanie i specjalnie – jak wcześniej, ale o większej intensywności; początki

treningu stacyjnego



Od 17 – 18 roku życia stosujemy pełen trening siłowy z zastosowaniem wszystkich metod

Metody kształtowania siły:



Trening siły charakteryzują trzy komponenty:

- Wielkość obciążenia – max, submax, duża, średnia i mała. Za duże i za małe

obciążenia wywołują skutki nieporządne.

- Intensywność

- Liczba powtórzeń – zależy od intensywności (odwrotnie proporcjonalnie)



Metody rozwoju maksymalnych możliwości siłowych

Wzrost siły bez przyrostu masy mięśni. Pokonywanie ciężarów stanowiących 90-100%

max, 1-3 powtórzeń, 3-5 serii, pełen wypoczynek (ok. 5 min). W praktyce zaczynamy od

75 % max (5 powtórzeń) stopniowo do 100 % max (1 powtórzenie).



Metody rozwoju możliwości szybkościowo-siłowych (szybkościowa)

Podwyższanie siły mięśni w ruchach szybkich. Obciążenie 30-60 % max; 10

dynamicznych powtórzeń; 2-3 serie. Najczęściej stosuje się własne ciało lub przybory w

ćwiczeniach techniczno-taktycznych często w formie treningu stacyjnego.

- Na pograniczu siły i szybkości jest skoczność (siła dynamiczna, zdolność rozwijania

MMA niekwasomlekowej): skoki w miejscu, skoki z rozbiegu, wieloskoki płaskie (skipy),

wieloskoki przez przeszkody, zeskoki w głąb, ćwiczenia techniczne (gra głową, przyjęcia

i uderzenia piłki w powietrzu).



Metody rozwoju możliwości wytrzymałościowo-siłowych

Obciążenie do 30 % max, ilość powtórzeń ponad 30, niska intensywność, czas trwania –

30-60 sek., bez przerw wypoczynkowych (obciążenie innej grupy mięśni), lub ok. 2 min.

(przy obciążaniu tych samych grup mięśni. Wysiłek wykonywany jest na poziomie

równowagi fizjologicznej. Trening wytrzymałości siłowej powinien być długotrwałą,

nieprzerwana pracą. Najczęściej stosuje się obwód stacyjny (intensywność średnia lub

duża, 8-12 stacji, czas ok. 1 min.) lub strumień ze współzawodnictwem.



Metoda do wyczerpania

28

Powoduje przyrost mięśni. Obciążenie 50-70 % max, wykonywane do momentu

wyczerpania, kiedy to ostatnie powtórzenie wykonuje się z pomocą partnera. Serie do 3,

pełen wypoczynek bierny.



Metody rozwoju siły izometrycznej

Jest uzupełnieniem treningu siły i obejmuje głównie lokalne grupy mięśni. Siła max; czas

skurczu – 6 sek.; liczba ćwiczeń – 5-10; przerwa miedzy ćwiczeniami - 5 sek.; liczba serii

3-5; przerwa po serii - 1-2 min.

Koordynacja ruchowa

Specyfika współczesnej gry w futbol (tempo, ciśnienie gry, napór przeciwnika, agresywny

odbiór piłki i deficyt czasu) powoduje, że coraz ważniejsze oprócz zdolności kondycyjnych

staja się aspekty koordynacyjne, przejawiające się w ruchach złożonych w sposób precyzyjny

i szybki w zmiennych warunkach. Koordynację ruchową opisujemy, jako system sterowania i

regulacji ruchami lub jako zespół koordynacyjnych zdolności motorycznych (KZM).

Koordynacja ruchowa jest procesem dopasowywania różnych składowych ruchu. Na nią

składają się poszczególne zdolności pogrupowane w trzy kompleksy:



Sterowania ruchem



Przystosowania (adaptacji) ruchowego



Uczenia motorycznego

Poziom zdolności koordynacyjnych uwarunkowany jest w dużym stopniu genetycznie i

zależy od stanu i poziomu rozwoju układu nerwowego. W literaturze fachowej można znaleźć

wiele nazw, podziałów i charakterystyk KZM. Oprzemy się jednak na szkole katowickiej

(poszerzonej o badania niemieckie) prowadzącej badania nad KZM w piłce nożnej. Badacze

wyróżnili następujące KZM:



Orientacja przestrzenna – zdolność umożliwiająca określenie pozycji ciała oraz jej

zmian w trakcie ruchu całego ciała w czasie, przestrzeni, w stosunku do poruszającego

się przedmiotu, łącząc w sobie percepcje i działanie motoryczne. W futbolu przejawia

się, jako: zajmowanie właściwej pozycji na boisku w stosunku do piłki, partnera i

przeciwnika w ataku i obronie



Dostosowanie motoryczne – przyjęcie i zmiany (dostosowanie, korekta) ruchów lub

ich sekwencji (dzięki percepcji lub antycypacji) do zmieniających się warunków

zewnętrznych. W futbolu przejawia się, jako: drybling, sprawne łączenie aktów

ruchowych w zależności od ruchów piłki, partnera czy przeciwnika.

29



Kinestetyczne różnicowanie ruchów – dokładność i ekonomia wykonywanych ruchów

„w sam raz” tzw. czucie ruchów czy piłki. Jest to kontrola ułożenia szkieletu

(komponent przestrzenny), stanu napięcia mięśni (komponent siłowy) i prędkości

ruchów (komponent czasowy). Podstawą zdolności jest precyzyjne postrzeganie siły,

czasu i przestrzeni w toku czynności motorycznych. W futbolu przejawia się, jako:

dokładne i ekonomiczne wykonywanie podań, strzałów, dryblingu i prowadzenia

piłki.



Zdolność sprzężenia (łączenia) ruchów – organizacja ruchów części ciała prowadząca

do integracji przestrzennych, czasowych i dynamicznych parametrów ruchu i

podporządkowaniu zadaniu ruchowemu realizowanemu przez ciało. Łączenie różnych

ruchów w zsynchronizowane kompozycje.



Zdolność poczucia równowagi – utrzymanie pozycji ciała oraz zachowanie i

odzyskanie tego stanu w czasie czynności ruchowej lub po jej wykonaniu. Dzieli się

na statyczną (stały punkt podparcia; praca izometryczna) i dynamiczną (zmiana

punktu podparcia; praca izotoniczna). W futbolu przejawia się w grze ciałem,

dryblingu czy zwodach.



Zdolność poczucia rytmu – uchwycenie, odtworzenie i realizowanie zmian ruchu w

uporządkowanym, powtarzającym się cyklu. Przejawia się w rytmicznym wykonaniu

ruchu w czasie, sile, formie i przestrzeni. Rytm może być zewnętrzny lub wewnętrzny.



Szybkość reakcji – to szybkość odpowiedzi motorycznej części lub całego ciała na

bodźce akustyczne, wizualne, dotykowe. Składa się na nią czas reakcji utajonej i czas

ruchu docelowego. Dzieli się na:

- Prostą – przewidziany sposób działania na wiadomy sygnał.

- Złożona – kombinacje różnych bodźców i różnych sposobów reakcji.

W futbolu przejawia się, jako: szybkość reakcji na działania taktyczne, techniczne lub

motoryczne przeciwnika, piłki i partnera.

Poziom koordynacji stanowi biologiczne podłoże kształtowania techniki sportowej i

przez to rzutuje w decydujący sposób na efektywność (tempo i jakość zdobywania nawyków

ruchowych (techniki piłkarskiej).

Etapy kształtowania KZM:



KZM doskonalimy na wszystkich etapach w postaci ćwiczeń z piłką i bez niej,

30

- W młodszym wieku (do 10 lat) w formie gier i zabaw ruchowych oraz gier

uproszczonych. Ponadto zaleca się stosowanie ćwiczeń w formie zadaniowej

wymagających inwencji ruchowej i pokonywanie własnych słabości. Dziecko

powinno posiąść jak najwięcej podstawowych umiejętności ruchowych z

różnych dyscyplin sportowych

- W starszym wieku szkolnym dodajemy ćwiczenia akrobatyczne, gimnastyczne

i tory przeszkód. Opanowane podstawowe umiejętności ruchowe należy ze

sobą łączyć i modyfikować. Dodawać przybory (piłkę) i utrudniać wykonanie.

- Po i w czasie dorastania opanowane umiejętności z piłkę wykonywać w

utrudnionych warunkach zewnętrznych.



Najefektywniej kształtuje się KZM w wieku 7-14 lat (dynamiczny rozwój układów

nerwowego i mięśniowego). Nie są to jednak zamknięte ramy i kształtowanie

koordynacji ruchowej można zacząć dużo wcześniej dostosowując ćwiczenia do

możliwości podopiecznych.

Metody kształtowania KZM:



Najczęściej stosuje się metodę powtórzeniową w wersji tzw. „powtarzania bez

powtórzeń”, czyli kolejne powtórzenie musi być lepsze, szybsze lub dokładniejsze od

poprzedniego.



Zdolności koordynacyjne kształtuje się przez środki akcentujące jedną lub kilka z nich



Należy wdrażać ćwiczenia nowe i różnorodne w zmiennych warunkach zewnętrznych

(deficyt czasu, miejsca, nacisk przeciwnika, zmęczenie psychiczne i fizyczne oraz

złożoność ćwiczenia) a także przy wyłączeniu któregoś z receptorów (np. wizualnego

lub akustycznego)



Należy unikać całych lekcji poświeconych kształtowaniu koordynacji, gdyż

długotrwałe ćwiczenie meczy układ nerwowy a jego „świeżość” jest podstawowym

warunkiem dla kształtowania KZM. Lepiej często po trochu, niż raz a dużo.



W myjocyklu (lekcji treningowej) na końcu rozgrzewki lub na początku części

głównej



Ćwiczenia powinny być prowadzone w indywidualnym tempie dla każdego

ćwiczącego

31



Pojedyncze ćwiczenie nie powinno trwać dłużej niż 20-30 sekund. Powinno być

precyzyjne, szybko i rytmicznie wykonane.



Liczba powtórzeń zależy od poziomu wykonania. Jeżeli zawodnik poprawnie wykona

dane ćwiczenie zmieniamy je na inne



Na początek ćwiczenia wykonuje się w ułatwionych warunkach, by w miarę postępu,

w jakości wykonania dokładać utrudnienia.



Należy zmieniać formy wykonania danego zadania ruchowego, łączyć je ze sobą itd.



Od czasu do czasu ćwiczenia koordynacyjne można także ćwiczyć na końcu treningu

by wymóc na ćwiczących wzrost koncentracji pomimo zmęczenia.



Ćwiczenia powinny sprawiać ćwiczącym radość



Skoki i bieg należy rytmicznie i płynnie łączyć z różnymi technikami piłkarskimi



Ćwiczący powinni być skoncentrowani na zadaniu



Łączenie skoków jednonóż i obunóż z różnymi formami biegu.



Koordynacje biegowa doskonalić przez ćwiczenia z pachołkami, dyskami, tyczkami,

obręczami i drążkami



Zachować właściwą (piłkarską) technikę biegu – szybka praca nóg, małe kroki o dużej

częstotliwości, blisko podłoża.



Należy zwracać szczególną uwagę na dokładność wykonania ćwiczeń i ciągle

korygować błędy



Wprowadzać indywidualizację zadań ruchowych pod kątem stopnia trudności.



Stosować ćwiczenia z piłką w rytm np. muzyki

Gibkość

Nie należy ona, co prawda do zdolności motorycznych, a raczej do strukturalnych, ale z

uwagi na fakt, że w literaturze najczęściej omawiana jest właśnie przy okazji zdolności

motorycznych, pokrótce opiszemy tę cechę.

Gibkość to cecha, której rozwój polega na osiąganiu dużej amplitudy wykonywanych

ruchów i zakres ruchomości w stawach i zależy od elastyczności mięsni i ścięgien. W piłce

nie rozwija się tej cech a jedynie dąży do osiągnięcia optymalnego poziomu ruchomości. Za

duży i za mały stopień swobody grozi odpowiednio ograniczeniem ruchomości w stawach i

podatnością na kontuzje. Jej optymalny poziom pozwala kształtować szybkość i siłę oraz

technikę piłkarską.

32

Etapy kształtowania gibkości:



Gibkość najkorzystniej kształtuje się do 15 roku życia, czemu sprzyja duża

elastyczność i ruchomość w stawach.



Ćwiczenia kształtujące gibkość powinny się pojawić w każdym myjocyklu zawsze na

koniec rozgrzewki, po intensywnych ćwiczeniach, jako czynny wypoczynek lub w

części końcowe, jako ćwiczenia uspokajające.



Gibkość wzrasta po rozgrzewce a maleje po ćwiczeniach uspokajających.

Metody kształtowania gibkości:



Ćwiczenia gibkości zawsze powinna poprzedzić dokładna rozgrzewka.



Ćwiczenia gibkościowe wykonujemy seriami 3-6 po kilkanaście powtórzeń z krótkim

odpoczynkiem



W formie ruchów o dużej amplitudzie (krążenia, wymachy itd.) od 20 do 30 razy –

rozciąganie dynamiczne.



W formie rozciągania przykurczonych mięśni (do 10 sek.) łagodnie, bez pogłębiania,

do momentu bólu z przytrzymaniem partnera (bierne) lub własnych mięsni (czynne)

bez pogłębiania – rozciąganie statyczne.



W formie stretchingu – 10 sek. napięcie mięśnia - 5 sek. rozluźnienie mięśni

uprzednio napinanych - 10 sek. rozciągnięcie napiętych mięśni.

33

PODZIAŁ I METODYKA NAUCZANIA WYBRANYCH ELEMENTÓW

TECHNIKI SPECJALNEJ

Technika to umiejętność ekonomicznego, swobodnego, celowego i skutecznego

postępowania zawodnika w czynnościach ruchowych z piłką i bez niej, niezbędnych do

prowadzenia gry. Technikę łatwiej się kształtuję, gdy osobnik posiada dużą bazę

wszechstronnych ruchów (umiejętności) oraz ma wysoki poziom koordynacji ruchowej.

Proces uczenia się powinien przebiegać następująco:



Prawidłowy pokaz (nauczyciela, najlepszego ucznia, video, symulacja komputerowa)



Objaśnienie i omówienie (wykonania, najważniejsze elementy ruchu, najczęstsze błędy)



Wyobrażenie ruchu - jego przebiegu w czasie i przestrzeni, założenia programu

ruchowego własnego wykonania



Sprawdzenie wiedzy o nauczanym działaniu (rozmowa, sprawdzian)



Wykonania ruchu w sposób dowolny w wolnym tempie



Wykonanie ruchu w sposób dowolny w szybkim tempie,



Wykonanie samodzielnie z wykorzystaniem trenażerów lub innych przyborów.



Wykonanie samodzielnie z przeciwnikiem biernym



Wykonanie samodzielnie z przeciwnikiem czynnym



Wykonanie zdania w przewadze liczebnej



Wykonanie w równowadze liczebnej



Wykonanie zadania w przewadze liczebnej przeciwnika

Od momentu, gdy uczeń zaczyna wykonywać samodzielnie nauczane działanie ruchowe

(po części teoretycznej) zawsze występuje bieżąca korekcja tj. usuwanie błędów i zbędnych

przyruchów. Technika wykonania musi być przede wszystkim skuteczna, dopiero potem

może być idealna. W kształtowaniu techniki wyróżnia się trzy etapy:



Wszechstronny – opanowywanie wielu różnorodnych umiejętności ruchowych.



Ukierunkowany – kształtowanie podstaw techniki



Specjalistyczny – doprowadzanie techniki do perfekcji z akcentami indywidualnymi

34

PODZIAŁ TECHNIKI PIŁKI NOŻNEJ

Technika piłki nożnej dzieli się na:



Ogólną – są to wszystkie ruchy i czynności stanowiące podstawę pod technikę

ukierunkowaną i specjalną. Są to różnego rodzaju biegi i skoki.



Ukierunkowaną – obejmuje wszystkie ruchy i czynności wykonywane w trakcie gry

na boisku bez piłki. Są to różnego rodzaju biegi (specyficzna technika biegu ze

zmianami tempa i kierunku z różnych pozycji wyjściowych) i skoki (jednonóż i

obunóż, przeskoki i pady)



Specjalną – obejmuje czynności zawodnika z piłką opisane szerzej w metodyce

nauczania.

METODYKA NAUCZANIA ELEMENTÓW TECHNIKI PIŁKI NOŻNEJ

W niniejszej publikacji opisane będą jedynie wybrane (objęte programem studiów IKF

US) elementy piłkarskiej techniki specjalnej. W związku z tym, że piłkarska technika

specjalna obejmuje w sumie kilkadziesiąt elementów, a każdy z nich posiada własną

metodykę nauczania, w pracy zaprezentowane będą ogólne i uproszczone propozycje

metodyk nauczania elementów techniki specjalnej w piłce nożnej. Należy jednak pamiętać, iż

wersje uproszczone, co prawda spełniają wymagania nauczania piłki nożnej w szkolnych

wychowaniu fizycznym, jednakże przez swoje uogólnienia dalekie są od rozwiązań

idealnych. W rozdziale pominięto także opis techniki wykonania prezentowanych elementów,

jako, że są one ogólnie dostępne w każdym podręczniku dotyczącym szkolenia piłkarskiego i

ponadto zostaną szczegółowo omówione podczas ćwiczeń praktycznych.

Uderzenie piłki - to skierowanie jej w określonym kierunku za pomocą głowy, nogi i innych

części ciała dozwolonych przez przepisy gry. Pojecie uderzenie odnosi się do techniki, w

ujęciu taktyki piłki nożnej wyróżniamy podanie (uderzenie do partnera) i strzał (uderzenie do

bramki). Z punktu widzenia metodyki nauczania nie ma to jednak znaczenia. Uderzenia

dzielimy na:



Nogą – wewnętrzną częścią stopy, wewnętrznym podbiciem, zewnętrznym podbiciem

i prostym podbiciem



Głową – czołem i boczną częścią czoła

35



Sytuacyjne – szpicem, kolanem, piętą, udem, podeszwą, zewnętrzną częścią stopy,

tyłem głowy, klatka piersiową, brzuchem i plecami itd.

Metodyka nauczania uderzenia piłki stopą

1. Pokaz i objaśnienie

2. Ruch uderzenia bez piłki

3. Uderzenie stojącej piłki w miejscu

4. Uderzenie stojącej piłki w ruchu

5. Uderzenie piłki toczącej się od ćwiczącego

6. Uderzenie piłki toczącej się do ćwiczącego w miejscu i w ruchu

7. Uderzenie piłki „po koźle” z miejsca i w ruchu (własny dorzut)

8. Uderzenie piłki „po koźle” z miejsca i w ruchu (dorzut partnera)

9. Uderzenie piłki „z powietrza” z miejsca i w ruchu (własny dorzut)

10. Uderzenie piłki „z powietrza” z miejsca i w ruchu (dorzut partnera)

11. Uderzenie piłki w połączeniu z innymi elementami techniki

W przypadku nauczania uderzenia piłki prostym podbiciem punkty 7 - 10 poprzedzają punkty

3 – 6.

Metodyka nauczania uderzenia piłki głową

1. Pokaz i objaśnienie

2. Ruch uderzenia bez piłki w miejscu i w ruchu

3. Uderzenia podwieszonej piłki w bezruchu

4. Uderzenia podwieszonej piłki w ruchu

5. Uderzenia piłki głową z własnego podrzutu w miejscu i w ruchu

6. Uderzenia piłki głową z podrzutu partnera w miejscu i w ruchu

7. Uderzenie piłki głową w połączeniu z innymi elementami technicznymi

Najpierw naucza się uderzenia piłki stojąc obunóż na ziemi, następnie po opanowaniu

techniki, przechodzi się do nauki uderzenia z wyskoku i z padem.

Prowadzenie piłki – polega na uderzaniu, przetaczaniu a także pchaniu piłki w zamierzone

miejsce. Wyróżniamy prowadzenie piłki nogą i sytuacyjne po linii prostej, łamanej i krzywej.

36

W tym celu piłkę uderzamy: wewnętrzną częścią stopy, wewnętrznym podbiciem,

zewnętrznym podbiciem i prostym podbiciem lub przetaczamy podeszwą stopy.

Metodyka nauczania prowadzenia piłki

1. Pokaz i objaśnienie

2. Prowadzenie piłki w marszu.

3. Prowadzenie piłki w truchcie.

4. Prowadzenie piłki w biegu.

5. Prowadzenie piłki bez kontroli wzrokowej.

6. Prowadzenie piłki z zadaniem dodatkowym.

7. Prowadzenie piłki w połączeniu z innymi elementami techniki piłkarskiej.

Przyjęcie piłki – jest to opanowanie piłki znajdującej się w ruchu. Przyjęcie piłki występuje

zawsze w połączeniu z innymi elementami (prowadzeniem, zwodem przed i po przyjęciu, ze

strzałem itd.) i najczęściej w ruchu. Wyróżniamy przyjęcie piłki:



Toczącej się – podeszwą, wew. częścią stopy i zewnętrznym podbiciem.



W powietrzu – wew. częścią stopy, zew. i prostym podbiciem, udem, klatką

piersiową oraz głową.



Spadającej (z powietrza) - wew. częścią stopy, zew. i prostym podbiciem, udem oraz

klatką piersiową.



Po koźle - klatką piersiową, podeszwą, piszczelem, wew. częścią stopy i zew.

podbiciem oraz głową.

Przyjęcie piłki jest jednym z najbardziej rozbudowanych elementów techniki specjalnej i

posiada w sumie kilkanaście technik wykonania i tyleż samo metodyk nauczania. W pracy

przedstawiono model uproszczonej „uniwersalnej” metodyki nauczania. W zależności od

tego, jakiego rodzaju przyjęcie piłki jest nauczane, stosuje się wszystkie lub tylko wybrane jej

punkty:

Metodyka nauczania przyjęcia piłki

1. Pokaz i objaśnienie

2. Ruch przyjęcia piłki daną techniką bez piłki

3. Przyjęcie podanej lekko piłki w miejscu

37

4. Przyjęcie podanej lekko piłki w ruchu

5. Przyjęcie podanej silnie piłki w miejscu

6. Przyjęcie podanej silnie piłki w ruchu

7. Przyjęcie piłki „z powietrza” w miejscu i w ruchu

8. Przyjęcie piłki „w powietrzu” w miejscu i w ruchu

9. Przyjęcie piłki „po koźle” w miejscu i w ruchu

10. Przyjęcie piłki w połączeniu z innymi elementami technicznymi

Nauczany rodzaj przyjęcia piłki



Wewnętrzna część stopy i zewnętrzne podbicie – stosujemy wszystkie punkty



Proste podbicie i udo – stosujemy wszystkie punkty oprócz 7 i 9.



Podeszwa – stosujemy wszystkie punkty oprócz 8.



Klatka piersiowa – stosujemy wszystkie punkty oprócz 7

Zwody z piłką – ruch lub ruchy zawodnika z piłką mające wyprowadzić przeciwnika w błąd.

Zwody bez piłki są elementem techniki ukierunkowanej. Wyróżniamy zwody z piłką:



Przy prowadzeniu piłki



Przy uderzeniu



Przy przyjęciu piłki

Metodyka nauczania zwodów

1. Pokaz i objaśnienie

2. Wykonanie danego zwodu bez piłki w miejscu

3. Wykonanie danego zwodu bez piłki w ruchu

4. Wykonanie danego zwodu bez piłki w ruchu z przeszkodą

5. Wykonanie danego zwodu bez piłki w ruchu z przeciwnikiem pasywnym

6. Wykonanie danego zwodu z piłką w miejscu

7. Wykonanie danego zwodu z piłką w ruchu

8. Wykonanie danego zwodu z piłką w ruchu z przeszkodą

9. Wykonanie danego zwodu z piłką w ruchu z przeciwnikiem pasywnym

10. Wykonanie danego zwodu z piłką w ruchu z przeciwnikiem aktywnym

38

11. Wykonanie danego zwodu z piłką w ruchu z przeciwnikiem aktywnym bez kontroli

wzrokowej.

12. Wykonanie danego zwodu z piłką w połączeniu z innymi elementami technicznymi.

PODZIAŁ TAKTYKI

Taktyka gry to przemyślany sposób prowadzenia walki z przeciwnikiem w ramach

obowiązujących przepisów gry, oparty o umiejętności indywidualne i zespołowe wszystkich

zawodników w zakresie gry obronnej i ofensywnej dla osiągnięcia zamierzonego celu.

Taktyka gry w piłkę nożną jest sztuką planowania oraz racjonalnego działania w

różnorodnych sytuacjach gry w ataku i obronie, zarówno indywidualnych, grupowych i

zespołowych. Sama taktyka nie jest w stanie zapewnić nam sukcesu w grze. Jej wybór jest

zawsze uzależniony od przygotowania technicznego, sprawnościowego i wolicjonalnego

zawodników. Wybór taktyki gry zależy również od czynników wewnętrznych i

zewnętrznych.

Do czynników wewnętrznych zaliczamy:



Umiejętności techniczno-taktyczne i poziom przygotowania sprawności fizycznej i

psychicznej własnego zespołu i przeciwnika.



Stan sprawności psychicznej własnego zespołu i przeciwnika.

Do czynników zewnętrznych zaliczamy:



Miejsce zawodów



Warunki atmosferyczne



Warunki terenowe



Rodzaj zawodów



Miejsce w tabeli



Stan osobowy kadry

Przygotowanie taktyczne zespołu przed każdym meczem składa się z 3 części.

- Przed meczem – obejmuje uwzględnienie poziomu przygotowania sprawnościowego,

techniczno-taktycznego

własnego i zespołu przeciwnego oraz czynników

zewnętrznych, a następnie obranie odpowiedniej taktyki (systemu gry, ustawień, form

obrony i ataku).

- W przerwie meczu – obejmuje analizę przebiegu gry drużyny własnej i przeciwnej

oraz ewentualną korektę w planie taktycznym.

39

- Analiza walki po rozegranym meczu – obejmuje rozliczenie ze stopnia wykonania

założonych zadań dla każdego zawodnika i poszczególnych formacji w zespole,

wyciąganie wniosków szkoleniowych na najbliższy mecz i wdrażanie ewentualnych

zmian w kolejnych treningach w danym mikrocyklu treningowym.

Taktyka piłki nożnej dzieli się na:



Systemy, style i szkoły gry



Atakowanie

- Indywidualne

- Grupowe

- Zespołowe

- Przy stałych fragmentach gry (rzut wolny, rzut karny, rzut różny, rzut od

bramki, wrzut z autu, rozpoczęcie gry, rzut sędziowski).



Bronienie

- Indywidualne

- Grupowe

- Zespołowe

- Przy stałych fragmentach gry

Style gry

Styl gry – wyraża określony, specyficzny sposób walki sportowej, o często powtarzanych

fragmentach lub całych fazach gry w ataku i obronie. Ocenę stylu stanowi przede wszystkim

sposób uczestniczenia w walce i operowania piłką. Wśród występujących styli gry wymienić

należy:



Angielski – cechują go szybka gra, bez długiego utrzymywania się przy piłce (brak

ataku pozycyjnego), w ofensywie atakujący starają się jak najszybciej skierować piłkę

w pobliże bramki przeciwnika; gra kierowana jest głównie skrzydłami skąd akcje

kończone są ostrym dośrodkowaniem; W grze występuje wiele długich, silnych podań

piłki (prostopadłych i diagonalnych), strzałów na bramkę oddawanych z dystansu oraz

gry głową; jest to futbol siłowy, bardzo prosty w użytych formach, a grę cechuje dużo

przypadkowości i brak finezji; zawodników cechuje świetne przygotowanie

sprawnościowe. Styl angielski najczęściej spotykany jest na wyspach brytyjskich.

40



Szkocki – charakteryzują podania o krótkiej i średniej długości, wykonane głownie po

ziemi; zawodników cechuje wysoki poziom umiejętności technicznych; strzały na

bramkę oddawane są po dobrze wypracowanych akcjach ofensywnych; gra odbywa

się głownie środkiem boiska; zawodników cechuje duża ruchliwość i wymienność

pozycji (gra bez piłki); gra jest kombinacyjna i bardzo widowiskowa; w ofensywie

dominuje atak pozycyjny, co powoduje ze gra jest mniej dynamiczna, ale za to

znacznie - w porównaniu ze stylem angielskim - dokładniejsza. W żargonie piłkarskim

nazywa się ją często grą do „stu podań”. Obecnie styl szkocki, co ciekawe najczęściej

prezentowany jest przez drużyny z południowej Europy (m.in.. Włochy i Hiszpania)

oraz Ameryki Południowej.



Totalny (wszystkimi siłami) – nie jest to w zasadzie styl a raczej forma prowadzenia

walki sportowej, w której głównym przesłaniem jest „wszyscy atakują, wszyscy

bronią) lub 3 x C (Cała drużyna, na Całym boisku przez Cały mecz). Futbol totalny

jest obecnie stosowany przez większość liczących się w świecie drużyn piłkarskich

zarówno klubowych jak i krajowych. W założeniu napastnik nie tylko gra ofensywnie,

ale także dużo działa w defensywie i jest pierwszą linią obrony. Obrońcy natomiast

nie ograniczają się do gry destrukcyjnej, lecz w grze ofensywnej regularnie włączają

się aktywnie w akcji ofensywnych. Futbol totalny wymaga świetnie dobranych

zawodników, rozumiejących się na boisku, z których każdy potrafi grać uniwersalnie

na każdej części boiska. W zespole stosuje się zmiany tempa gry, dużą wymienność

pozycji, W akcjach ofensywnych uczestniczą wszyscy zawodnicy często, więc zanika

podział na formacje i pozycje. W grze defensywnej natomiast panuje ład i porządek

taktyczny. Każdy zawodnik posiada wytyczone zadania i obowiązki. W grze

ofensywnej stawia się na kreatywność i ograniczona improwizację, w grze

defensywnej natomiast najważniejsza jest konsekwencja. Tego rodzaju sposób

prowadzenia gry wymaga od zawodników wysokiego poziomu zdolności

KONDYCYJNYCH, koordynacyjnych a także CECH WOLICJONALNYCH.

Szkoły gry

Szkoły gry – jest to kierunek rozwoju futbolu charakteryzujący się określonymi metodami

pracy, poglądami i postawami związany z warunkami etnicznymi, geograficznymi i tradycją

piłkarską. Wyróżniamy szkoły:

41



Południowoamerykańską – cechuje ją świetne wyszkolenie techniczne zawodników,

swoboda taktyczna, skłonność do indywidualnej improwizacji, bardzo dobre

przygotowanie szybkościowo-zwinnościowe.



Europejską – charakteryzuje ją porządek taktyczny, dużo gry ciałem, gry według

schematów, ekonomicznej, zdyscyplinowanej i opartej na działaniach zespołowych.

Zawodników cechuje dobre przygotowanie wytrzymałościowe. W obrębie szkoły

europejskiej wyłoniły się także, głównie na skutek efektywnej gry, szkoły: austriacka,

czeska i węgierska.

Systemy gry

System gry to określony sposób ustawienia i poruszania zawodników polegający na

przydzieleniu każdemu z nich odpowiedniej funkcji i wypełniania zadań w atakowaniu i

bronieniu. Celem systemu jest narzucenie przeciwnikowi swojego sposobu prowadzenia gry,

który jest dla niego najmniej korzystny. Należy także podkreślić, iż system gry zawsze

dobierany jest do posiadanych w kadrze zawodników a nie vice verso, gdyż to ludzie a nie

system zwyciężają!

Ewolucja systemów gry – do połowy XIX wieku w piłce nożnej nie można było dostrzec

żadnych układów czy systemów gry. W praktyce na boisku było 10 napastników i 1 bramkarz

(system 10-1). Ponieważ ten ostatni nie dawał sobie rady z przytłaczającą ilością napastników

drużyny przeciwnej, przydzielono mu 1 obrońcę (system 9-1-1). Kolejnym krokiem było

wyznaczenie zawodnika do pomocy obrońcy i wspierania napastników za „ich plecami”.

Zawodnika tego nazwano „pomocnikiem” (system 8-1-1-1). W 1872 roku Szkoci

zaproponowali w meczu z Anglią ustawienie z 2 obrońcami i 2 pomocnikami (system 1-2-2-

6). W 1885 roku Anglicy wzmocnili linię środkową przesuwając jednego zawodnik z linii

ataku do linii pomocy tworząc tzw. system piramidy (klasyczny - system 1-2-3-5).

W roku 1925 na skutek zmiany przepisu o spalonym, wprowadzono kolejną

modyfikację ustawienia zawodników. Linię obrony wzmocnił dodatkowy zawodnik zwany

stoperem, a napastników ustawiono, zamiast w linii (jak to miało miejsce w poprzednim

systemie) w zębatkę tworząc system WM (system 1-3-2-2-3). Pierwszą linię tworzyli trzej

obrońcy ze stoperem), drugą dwójkę – defensywni pomocnicy, a trzecią - piątka napastników

(dwaj cofnięci, dwaj skrzydłowi i jeden środkowy). System WM jest do dziś używany przez

wiele zespołów na etapie nauczania juniora E i F.

42

W 1958 roku na MŚ w Szwecji nowy system gry (1-4-2-4) zaprezentowali

Brazylijczycy. W tym systemie zwiększono liczbę obrońców do czterech, zachowano

środkowa linię i zmniejszono ilość napastników. Dodatkowo w grze obronnej skrzydłowi

napastnicy przechodzili do linii pomocy (1-4-4-2) a w grze ofensywnej skrzydłowi obrońcy

przechodzili do linii pomocy (1-2-4-4).

W celu zabezpieczenia własnej bramki Włosi zaproponowali nowy system obrony

zwany „Catenaccio”. Polegał on na ścisłym i agresywnym kryciu 4 obrońców wspieranych z

tyłu dodatkowo przez tzw. „libero”. Przeciwników wciągano na własną połowę, a po

odebraniu piłki atakowano głównie „z kontry”.

W latach 1966-70 powstał system 1-4-3-3 ze wzmocnioną linią pomocy kosztem

kolejnego osłabienia linii ataku. Tym systemem Anglia zdobyła MŚ w 1966 roku.

Wzmocnienie pomocy miało na celu opanowanie środka pola, co ułatwiało szybkie

przechodzenie z obrony do ataku i odwrotnie. Pomocnicy stali się organizatorami gry - ze

środkowym pełniącym funkcję rozgrywającego. Wariantem defensywnym opracowanym dla

potrzeb gier na wyjazdach, bądź przeciwko drużynie silniejszej było wzmocnienie drugiej

linii o dodatkowego zawodnika cofniętego z linii napadu. W ten sposób powstał system 1-4-

4-2. W latach 80. i 90. o wyniku gry zaczęła coraz częściej decydować walka o środek pola.

W ten sposób powstał jeszcze jeden system - mianowicie 1-3-5-2 z modyfikacjami w ataku

(1-3-4-3) i obronie (1-4-5-1).

Obecnie najczęściej stosowane systemy gry to: 1-4-3-3, 1-3-5-2, 1-4-4-2 i 1-4-5-1.

Należy przy tym pamiętać, że są to jedynie ujęcia graficzne, które w czasie gry są

wielokrotnie modyfikowane i zmieniane w zależności od tego czy drużyna atakuje czy się

broni.

43

Taktyka Atakowania

Taktyka atakowania obejmuje działania indywidualne, grupowe i zespołowe:

Atakowanie indywidualne:

Jest to działanie, w którym zawodnik wykorzystuje własne umiejętności techniczne,

wiedzę taktyczną oraz zdolności motoryczne w celu zakończenia akcji strzałem lub

podaniem. Atakowanie indywidualne jest zawsze podporządkowane dobru zespołu i ma

zastosowanie głownie w przypadku krycia indywidualnego, przeciwko grze przeciwnika na

spalony, dla tworzenia chwilowej przewagi liczebnej w określonym sektorze boiska, dla

zaskoczenia obrony przeciwnika lub rozbicia zwartego szyku obrońców. Atakowanie

indywidualne obejmuje działania z i bez piłki.

Działania indywidualne z piłką:

- Utrzymanie piłki

- Drybling

- Prowadzenie piłki

- Zwody z piłką

- Uderzenia piłki

- Wślizg w ataku

- Gra ciałem

Działania indywidualne bez piłki:

- Wybieganie na wolne pole (do i od piłki)

- Tworzenie wolnego pola

- Przepuszczenie piłki

- Zasłona

- Zastawienie i inne.

Atakowanie grupowe i zespołowe:

Atakowanie grupowe (2-4 zawodników) i zespołowe (5 i więcej zawodników) polega

na konstruowaniu akcji przy udziale dwóch i więcej zawodników celem przeniesienia

„ciężaru gry” z własnej strefy obronnej na połowę przeciwnika i zdobycie bramki. Podstawą

atakowania grupowego i zespołowego jest zakończenie akcji strzałem na bramkę. Możliwości

44

do wykonania strzału na bramkę szuka się poprzez szereg działań techniczno-taktycznych,

wśród których należy wymienić m.in.:

- Tworzenie przewagi liczebnej w określonych strefach boiska

- Zmiany tempa i form atakowania

- Tworzenie i zajmowanie wolnego pola poprzez dużą ruchliwość atakujących

zawodników do i od posiadającego piłkę

- Wymienność pozycji wewnątrz i między formacjami

- Szybkie przenoszenie gry

- Tworzenie głębi ataku (rozstawienie zawodników wzdłuż boiska)

- Rozszerzanie gry (rozstawienie zawodników wszerz boiska)

- Kombinacyjne zagrania z udziałem 2 lub kilku zawodników (zmiany

krzyżowe, obiegi, przekazanie, prostopadłe, równoległe, przepuszczenia piłki,

zasłony itd.) na 1 lub 2 kontakty.

Szczególną formą atakowania są stałe fragmenty gry (SFG), szczególnie rzuty rożne,

wolne i wyrzuty z autu na połowie przeciwnika. Każda drużyna ma co najmniej kilka

opracowanych i wyćwiczonych na treningu wariantów wykonywania SFG w zależności od

miejsca w którym stoi piłka.

Fazy atakowania

Atakowanie posiada 3 fazy:

- Rozpoczęcie – charakteryzuje się szybką orientacją w sytuacji meczowej

(ustawienie zawodników w sektorach boiska), przyjęciem planu

przeprowadzenia akcji ofensywnej i doboru formy przeprowadzenia ataku,

wyboru partnera i miejsca pierwszego podania.

- Rozwiniecie - charakteryzuje się realizacją, korektą lub zmianą założonego

wcześniej planu w zależności od przebiegu sytuacji (reakcji przeciwnika i

partnerów) przy użyciu wszystkich znanych i możliwych działań.

- Zakończenie – jest to zawsze strzał do bramki.

Formy atakowania

Drużyna atakuje wtedy, gdy posiada piłkę. Podstawą atakowania jest, więc szybkość i

skuteczność działania z piłką oraz umiejętność gry bez niej wszystkich zawodników.

Działania te ułatwiają lub umożliwiają przemieszczanie piłki pod bramkę przeciwnika. W

45

piłce nożnej po przejęciu futbolówki zespół przechodzi do działań ofensywnych stosując

następujące formy: pozycyjne, szybkie, łączone oraz atakowanie w stałych fragmentach gry.

Atak szybki – jest to najprostsza forma atakowania przeprowadzona przez jednego

(atak indywidualny) lub kilku zawodników (atak grupowy) przy małej liczbie podań, w

szybkim tempie, wykorzystująca zaskoczenie przeciwnika (nie rzadko w przewadze liczebnej

napastników i braku organizacji w obronie), z zamiarem oddania strzału na bramkę. Atak

szybki najczęściej inicjuje długie podanie na wolne pole. Może on być organizowany

przeciwko zorganizowanej lub niezorganizowanej obronie przeciwnika. Atak szybki

przeciwko obronie niezorganizowanej (np. po przechwycie) nazywamy kontratakiem

indywidualnych lub grupowym. Zasady ataku szybkiego obejmują:

- Jak najszybsze, dokładne i uzasadnione pierwsze podanie.

- Szybkie wprowadzenie piłki do strefy obrony przeciwnika (podania zdobywające

teren – do przodu).

- Unikanie dryblingu, pozycji spalonej, podań poprzecznych i do tyłu, które zwalniają

lub wręcz przerywają atak szybki.

- Wspieranie atakujących (podłączanie się) zawodników z innych formacji.

- Wykorzystanie momentu zaskoczenia i braku organizacji obrony drużyny

przeciwnej.

Wśród szybkich form wyróżniamy atak szybki indywidualny i grupowy (2-4 zawodników).

Atak pozycyjny – jest to wielopodniowa akcja przy udziale większej liczby

zawodników (atak grupowy lub zespołowy). Najczęściej rozpoczyna się we własnej strefie

obrony. O jego skuteczności decyduje nie ilość napastników, ale wymienność pozycji,

skuteczność przyjęć i podań piłki oraz duża ruchliwość zawodników (gra bez piłki). Nie ma

złotego środka ani formuły ataku pozycyjnego. Celem zasadniczym jest wyrobienie któremuś

z zawodników możliwie najlepszej okazji do oddania strzału na bramkę. Są jednakże

sytuacje, gdy atak pozycyjny ma na celu jedynie dłuższe utrzymanie się przy piłce (np. przy

korzystnym wyniku, celem wybicia przeciwnika z rytmu lub wciągnięcia przeciwnika na

własna połowę). W praktyce w ataku pozycyjnym stosuje się wiele różnorodnych działań

taktycznych (akcje skrzydłem lub środkiem boiska, wolno i szybko, strzały z dystansu lub z

pola karnego itd.). Drużyna atakująca stara się znaleźć słaby punkt obrony i zaskoczyć

przeciwnika szybką i niekonwencjonalną zagrywką, która umożliwi oddanie strzału z miejsca,

które teoretycznie gwarantuje największą szansę zdobycia bramki.

Wśród pozycyjnych form wyróżniamy:

- Pozycyjne działanie grupowe (2-6 zawodników)

46

- Pozycyjne działanie zespołowe (cały zespół)

Atak łączony to racjonalne i skuteczne połączenie form ataku pozycyjnego i szybkiego

w zależności od przebiegu gry, sposobu gry przeciwnika i własnych założeń taktycznych.

Jego podstawą jest zmiana tempa i sposobu gry: pozycyjno-szybki i szybko-pozycyjny. Atak

pozycyjno-szybki występuje wtedy, gdy atakujący pozycyjnie nagle jednym zagraniem lub

indywidualną akcją któregoś z zawodników gwałtownie przyśpieszają akcję ofensywną

próbując zaskoczyć obronę przeciwnika. Atak szybko-pozycyjny natomiast występuje wtedy,

gdy atak szybki się nie powiódł i nie ma już szansy zakończenia akcji strzałem na bramkę. W

tym wypadku przechodzi się do organizacji ataku w formie pozycyjnej. W czasie ataku

obowiązują określone zasady:

Zasady gry ofensywnej:

- Skuteczność gry 1x1- w ofensywie ważna jest utrzymanie się lub minięcie przeciwnika z

piłką podczas ataku. Skuteczność tych działań uwarunkowana jest zdolnościami

kondycyjnymi, koordynacyjnymi, umiejętnościami przede wszystkim umiejętnościami

technicznymi.

- Współpraca w dwójkach i trójkach w sytuacjach trudnych (2x2 i 3x3) – obejmuje

wyjście na wolne pole, grę z pierwszej piłki, drybling, i zdobywanie lokalnej, chwilowej

przewagi liczebnej.

- Współpraca w dwójkach i trójkach w sytuacjach łatwych (2x1, 4x2, 3x2, 3x1) – zakłada

minięcie przeciwnika na pełnej szybkości, zagranie „w tempo” do partnera

wbiegającego na wolne pole lub oddania celnego strzału na bramkę.

- Gra skrzydłami – stosowana jest przeciwko zagęszczonemu środkowi boiska. Celem

zasadniczym jest rozciągnięcie szyków obronnych przeciwnika (ściągnięcie obrońców

do boku) oraz zakończenia akcji uderzeniem piłki po dośrodkowaniu.

- Gra bez piłki – pozwala wyrobić sobie lub partnerom możliwości podania piłki. Ponadto

duża ruchliwość wprowadza zamęt w szykach obronnych przeciwnika (wymusza

przekazywanie, tworzy „dziury” między obrońcami itd.) tworzy wolne pola w

określonych strefach i chwilową przewagę liczebną w danym sektorze boiska oraz daje

możliwość wykonania podań zdobywających teren - szczególnie prostopadłych.

- Arytmia gry – jest to cykliczne przechodzenie z gry na utrzymanie piłki do gry na

zdobycie pola - przyspieszanie (podania z pierwszej piłki, przerzuty, dryblingi) i

47

odwrotnie - zwalnianie gry (podania utrzymujące – w poprzek i do tyłu) celem uśpienia

uwagi i wymuszenia na przeciwniku błędu w ustawieniu obronnym.

- Tworzenie chwilowej przewagi liczebnej – dokonywane jest w trakcie meczu przez

wygrane pojedynki 1 x 1, włączenie się do ofensywy jednego z obrońców lub

pomocników itd.

- Skuteczność podań i przyjęć piłki – jest to podstawowy warunek każdej akcji

ofensywnej podania muszą mięć odpowiednią siłę, kierunek i dokładność. Z punktu

widzenia taktyki zagranie piłki do partnera musi być również przemyślane, uzasadnione

i bezpieczne.

- Skuteczność strzałów – zdobycie bramki jest zawsze bezpośrednio związane z ostatnim

uderzeniem – strzałem. Zasadniczym zadaniem strzelającego jest minięcie piłką

bramkarza. Strzelający stara się uderzać piłkę obok golkipera, miedzy jego nogami lub

poza jego zasięgiem Tylko w tedy futbolówka może wpaść do bramki. Od jego

skuteczności szczególnie w tzw. sytuacjach trudnych (przy naporze przeciwnika, w

deficycie czasu) zależy to czy bramka padnie czy też nie.. Te same zasady dotyczą

uderzeń wykonanych ze stałych fragmentów gry.

48

Taktyka bronienia

Patrząc z perspektywy historii piłki nożnej bronienie było zawsze wtórne w stosunku

do atakowania. W piłce nożnej działania obronne wiążą się z przeciwdziałaniem zagrożeniu

własnej bramki przed atakami przeciwnika. Każda drużyna światowej klasy dąży do

posiadania w swoich szeregach wirtuozów gry obronnej i ofensywnej. Ostateczny sukces w

futbolu zależy od zachowania równowagi między tymi elementami gry. Faza bronienia

zaczyna się w momencie utraty piłki i kończy w momencie jej odzyskania. Współczesne

bronienie nie jest już jedynie wyczekiwaniem na błąd przeciwnika, ale aktywnym,

zespołowym działaniem wszystkich zawodników - bez względu na zajmowaną na boisku

pozycję - mającym na celu jak najszybsze odebranie, wybicie lub, chociaż opóźnienie

rozgrywania piłki i oddania celnego strzału na bramkę przez przeciwnika, najlepiej jak

najdalej od własnej bramki. Współczesny obrońca to każdy zawodnik drużyny broniącej a nie

jak to dotychczas było - tylko piłkarz grający w formacji przed bramkarzem. Ze względów

metodycznych taktyka bronienia, podobnie jak i atakowania podzielona została na działania

indywidualne, grupowe jak i zespołowe.

Bronienie indywidualne:

Jest to działalność destrukcyjna jednego zawodnika przeciwko jednemu lub kilku

zawodnikom drużyny przeciwnej. Skuteczność obrony indywidualnej zależy m.in. od: taktyki

zespołu, doświadczenia, antycypacji, umiejętności technicznych, wiedzy taktycznej, poziomu

zdolności kondycyjnych (szczególnie siły i szybkości) i koordynacyjnych każdego z

obrońców. Celem obrońcy jest utrudnianie przeciwnikowi przemieszczania piłki, przerwanie

działań przeciwnika oraz odebranie piłki przeciwnikowi.

Indywidualne działania obronne obejmują:

- Aktywne, zdecydowane i agresywne działanie mające na celu jak najszybsze

odebranie lub wybicie piłki przeciwnikowi najlepiej jak najdalej od własnej

bramki. Celem obrońcy jest również umiejętne opóźnianie akcji przeciwnika,

co daje partnerom czas na przesunięcie się w stronę piłki.

- Wszystkie elementy piłkarskiej techniki specjalnej i dotyczą wszystkich

zawodników bez względu na zajmowana na boisku pozycję.

49

- Skuteczną grę 1x1 – polega ona na odbiorze, wybiciu piłki lub wymuszeniu

błędu na atakującym w walce bezpośredniej dzięki agresywności, właściwemu

ustawianiu, elementom technicznym i antycypacji.

- Asekurowanie partnera atakującego przeciwnika z piłką.

- Przekazywanie i przejmowanie przeciwników.

- Zabezpieczanie tzw. stref zagrożenia.

- Skłanianie przeciwnika do gry na boki, do tyłu, podjęcia dryblingu lub wybicia

piłki tzw. oswobadzającego.

- Uniemożliwienie przeciwnikowi wykonania podań prostopadłych między lub

za obrońcę.

- Właściwe (boczne) ustawianie się w stosunku do przeciwnika z piłką.

- Komunikacja z partnerami z bloku obronnego.

- Udział w podwajaniu lub potrajaniu.

Formy obrony indywidualnej

Formy obrony indywidualnej obejmują obronę każdy swego: luźną, ścisłą i pressing.

Obrona „każdy swego” polega na kryciu określonego zawodnika na całym boisku lub jego

części. Obrona luźna występuje w miejscach najmniej niebezpiecznych dla własnej bramki.

Obrona ścisła w miejscach bezpośredniego zagrożenia bramki. Wcześniej używano także

pojęcia pressing, które zakładało agresywne krycie (na granicy faulu) na całym boisku.

Obecnie jednak pojęcie pressingu zmieniło swoje znaczenie i odnosi się do działań

zespołowych (patrz Stępiński 2007, 2008).

Bronienie grupowe i zespołowe:

To współdziałanie partnerów z jednej (bronienie grupowe) lub wszystkich (bronienie

zespołowe) formacji w realizacji celów obronnych, które dzieli się na utrudnianie

przeciwnikowi przemieszczania się z piłką oraz przerywanie lub odbiór piłki najlepiej jak

najdalej własnej bramki.

Grupowe i zespołowe działania obronne obejmują:

- Przemieszczanie się wszystkich zawodników ustawionych w kilka formacji w

kierunku piłki (skracanie i zawężanie pola gry), które ma na celu zagęszczenie

pola gry w okolicy piłki.

50

- Zachowanie ustawienia kompaktowego (zwartego) całej drużyny – jest to takie

rozstawienie zawodników drużyny broniącej się, gdzie odstępy między

zawodnikami nie przekraczają kilkunastu metrów. Zapewnia to możliwość

skutecznej asekuracji lub podwojonego ataku na zawodnika z piłką. Ułatwia

również przechwycenie podania piłki.

- Stały „nacisk” na piłkę i przeciwników w bezpośrednim jej sąsiedztwie

uzyskiwany dzięki ciągłemu przesuwaniu się obrońców (rozumianych jako 11

zawodników) w kierunku piłki.

- Tworzenie przewagi liczebnej obrońców nad atakującymi – podwajanie i

potrajanie (atak 2 lub 3 obrońców na przeciwnika z piłką)

- Wzajemna asekuracja obrońców i przekazywanie atakujących

- Gra na spalony

- Gra w liniach (obrona strefowa lub kombinowana)

- Krycie zawodników bez piłki w sposób uzależniony od ich odległości od piłki

i bramki – ściśle, gdy są blisko piłki/bramki i luźno, gdy są dalej od

piłki/bramki

- Stała komunikacja między broniącymi

- Skuteczność walki o środek pola – odbiór piłki z dala od własnej bramki

głównie dzięki aktywnej postawie w obronie pomocników i napastników itd.

Formy obrony zespołowej

Formy obrony zespołowej obejmują obronę strefową, kombinowaną oraz bronienie w

stałych fragmentach gry.

Obrona strefowa – polega na odpowiednim ustawieniu się zawodników wszystkich lub

tylko wybranych formacji, mających obowiązki i zadania defensywne w określonych

(przypisanych z góry) strefach boiska. Należy przy tym pamiętać, że obrona strefowa

przeplata się z indywidualną, dlatego że przeciwnika w pobliżu i przy piłce zawsze kryje się

bezpośrednio i agresywnie, natomiast będącego daleko od piłki - luźno. Przy przejściu z ataku

do obrony (po stracie piłki) obrońcy starają się opóźniać działania ofensywne przeciwnika

celem odbudowania ustawienia obronnego. Obecnie większość drużyn na świecie stosuje w

obronie grę strefą gdzie 3, 4 a nawet 5 zawodników ustawia się w jednej linii.

51

Obrona kombinowana – to racjonalne połączenie obrony strefą i indywidualnej w

skuteczną całość. Bardzo często stosowana w przeszłości i w niższych ligach amatorskich. W

tym założeniu obrony część obrońców kryje indywidualnie, a reszta strefą.

W nowoczesnej piłce nożnej wyróżnia się jeszcze formę tzw. ofensywnej obrony

zwanej pressingiem zespołowym. Jest on wykonywany w różnych strefach boiska (niski – na

własnej połowie; średni – na wysokości linii środkowej boiska; wysoki – na połowie

przeciwnika) i polega na przesunięciu całej drużyny w kierunku piłki i najbliższych jej

przeciwników. Zasada jest następująca: najbliższy atakuje przeciwnika z piłką, partnerzy w

jego bezpośredniej bliskości asekurują jego działania i odcinają najbliższych przeciwników

od możliwości przyjęcia piłki. Celem jest wymuszenie nas przeciwniku błędu (niedokładne

podanie lub odbiór piłki) lub niekorzystnego zagrania.

52

METODYKA NAUCZANIA ELEMENTÓW TAKTYKI PIŁKI NOŻNEJ

Program taktycznej edukacji powinien uwzględniać możliwości intelektualne oraz

sprawnościowe zawodników, które w poszczególnych rocznikach mogą być bardzo

zróżnicowane. Inna sprawą mającą wpływ na efektywność szkolenia taktycznego jest stan

bazy sportowej i zasoby nowoczesnych środków poglądowych.

Przygotowanie taktyczne to wieloletni proces polegający na zdobywaniu wiedzy,

kształtowaniu myślenia taktycznego, nauce i doskonaleniu umiejętności i nawyków

taktycznych. Szkolenie taktyczne przebiega zawsze równolegle ze szkoleniem technicznym,

sprawnościowym, psychicznym i teoretycznym. Środki nauczania taktyki obejmują wszystkie

opisane wcześniej formy treningowe. Poniżej przedstawiono własną propozycję metodyki

nauczania elementów taktyki piłki nożnej.

Metodyka nauczania taktyki:



Zapoznanie zawodników z daną sytuacją taktyczną



Sprawdzenie stopnia zrozumienia



Zasady zachowania się w danej sytuacji w ataku i obronie



Wzory, propozycje rozwiązań danej sytuacji taktycznej (filmy, plansze, pokaz)



Wykonywanie danej sytuacji taktycznej w formie ścisłej z lub bez przedmiotów

imitujących przeciwników (analitycznie).



Praktyczne rozwiązywanie (z pomocą trenera) danej sytuacji taktycznej we

fragmentach gry (przewaga atakujących) z przeciwnikiem biernym.



Praktyczne rozwiązywanie danej sytuacji taktycznej we fragmentach gry (przewaga

atakujących) z przeciwnikiem czynnym.



Praktyczne rozwiązywanie danej sytuacji taktycznej w małych grach.



Praktyczne rozwiązywanie danej sytuacji taktycznej we fragmentach gry (przewaga

broniących) z przeciwnikiem biernym i czynnym.



Praktyczne rozwiązywanie (samodzielne) danej sytuacji taktycznej w grze szkolnej.



Praktyczne rozwiązywanie (samodzielne) danej sytuacji taktycznej w grze właściwej.



Praktyczne zastosowanie danej sytuacji taktycznej w grze mistrzowskiej.

53

KONTROLA EFEKTÓW SZKOLENIA

W niniejszym rozdziale przedstawiona została koncepcja oceny najważniejszych

komponentów piłkarskich tj.: TECHNIKI, TAKTYKI, ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH,

CECH

WOLICJONALNYCH

i

WIEDZY

TEORETYCZNYEJ

możliwych do

przeprowadzenia w warunkach szkolnych.

Wszystkie komponenty piłkarskiego rzemiosła wymienione wyżej powinny być oceniane

na dwa sposoby, które wzajemnie się uzupełniają, a w całości, przedstawiają przybliżony

obiektywny obraz każdej z nich. Pierwszy z nich to ocena na podstawie wyników

osiągniętych przez badanych komponentów trakcie testów motorycznych wybranych

komponentów (np. nauczanych elementów techniki, zdolności motorycznych lub taktyki piłki

nożnej). Najczęściej stosuje się testy analityczne, badające w założeniu oddzielnie każdą

umiejętność czy zdolność oraz testy syntetyczne, które badają kilka komponentów na raz.

Wyniki testów należy jednak w miarę możliwości zestawić z wynikami obserwacji

zastosowania badanych elementów w małych grach taktycznych lub symulacyjnych (od 1 x 1

do 7 x 7) prowadzonych przez jednego lub kilku trenerów zwanych sędziami kompetentnymi.

Wyniki obserwacji odnotowuje się na bieżąco na arkuszach obserwacji (własnych lub

zaczerpniętych z podręczników). Zestawienie wyników testów z wynikami obserwacji

ekspertów daje przybliżony obraz rzeczywistego poziomu badanej cechy, zdolności czy

umiejętności. Zastosowanie obu metod jest nieodzowne, gdyż same testy nie oddają

specyficznych warunków gry właściwej (tempa, deficytu czasu, naporu przeciwnika,

działania na ograniczonym polu gry itd.), natomiast sama gra nie pozwoli na wychwycenie

wszystkich elementów, a na ocenę trenera, która zawsze będzie w pewien sposób

subiektywna, wpływ będą miały poziom obserwowanych drużyn, warunki gry itd. Poniżej

przedstawione zostaną propozycje testów badających najważniejsze komponenty piłkarskiego

rzemiosła.

Do oceny poziomu umiejętności technicznych można wybrać próby przedstawione w

rozdziale „Warunki zaliczenia praktycznego przedmiotu piłka nożna” lub wybrać którąś z

baterii testów (patrz Talaga 2006).

Do oceny poziomu umiejętności taktycznych sugeruje się wybrać testy podejmowania

decyzji (patrz Duda 2004). W związku z tym, iż tego typu testy są czasochłonne i wymagają

określonego sprzętu w warunkach szkolnych można się ograniczyć jedynie do obserwacji i

subiektywnej oceny działania w np. w małych grach (ocena ekspercka) lub gry symulacyjne.

54

Ocena cech wolicjonalnych jest zagadnieniem bardzo ważnym, ale również bardzo

delikatnym. Nauczyciel w-f lub instruktor piłki nożnej powinien się ograniczyć do obserwacji

zachowania zawodnika podczas gry i treningu i na podstawie własnych notatek, przemyśleń

oraz ewentualnych rad psychologa szkolnego starać się kształtować pożądane zachowania

młodego człowieka.

Do ocena poziomu zdolności motorycznych w warunkach szkolnych proponuje się

wykorzystać testy motoryczne (patrz Talaga 2004). Poniżej przedstawiono własną - autorską

propozycję zestawu testów badających poziom wybranych zdolności motorycznych do

zastosowania w lekcjach lub treningach kontrolnych w warunkach szkolnych. Jednocześnie

Autor pragnie podkreślić, iż przedstawiona propozycja jest dużym uproszczeniem i pozostaje

niekiedy w sprzeczności z wynikami badań naukowych.



Szybkość biegowa – bieg na dystansie 5, 15 i 30 m.



Wytrzymałość ogólna (tlenowa) – w zależności od wieku uczniów - bieg na 1000

m, biegi wahadłowe (np. Yo-Yo test), ewentualnie „pół Coopera”, czyli bieg 6

min.



Wytrzymałość specjalna (mieszana/beztlenowa) - w zależności od wieku uczniów

- bieg na 200 lub 300 m, bieg 10 x 10 m (z przerwą 30s.) lub test Bangsboo

(Bangsboo 1999).



Siła absolutna – rzut piłką lekarską w tył 2 lub 3 kg (w zależności od wieku).



Zwinność – bieg po kopercie 3 x 5m lub bieg wahadłowy 5 x 10m



Moc (skoczność) – wyskok dosiężny lub skok w dal z miejsca



Koordynacyjne zdolności motoryczne - wybrane testy np. różnicowania

kinestetycznego (skok w dal na 50% max. siły), orientacji przestrzennej (marsz do

celu), szybkości reagowania (chwyt pałeczki Dietricha).

55

CHARAKTERYSTYKA WSPÓLCZESNNEGO PIŁKARZA

Piłkarz XXI wieku różni się od swojego odpowiednika z wieków przeszłych. Zmieniła

się rzeczywistość i zmienił się sam futbol. Poniżej przedstawiono składowe tzw.

współczesnego piłkarz, czyli zestaw pożądanych cech, zdolności i umiejętności, które

pozwolą na walkę o najwyższe cele w nowoczesnym futbolu. Jest to naturalnie rys

teoretyczny o pewnej relatywnie dużej skali ogólności. Jednakże gro piłkarzy profesjonalnie

uprawiających piłkę nożną można bez trudności wkomponować do poniższej charakterystyki.

Ryc. 1. Komponenty współczesnego piłkarza

Radość z gry w piłkę nożną



Cieszę się, gdy gram i trenuję!



Motywuję do gry i treningu kolegów a oni mnie!



Wiemy, że podstawą radości z gry jest dobre przygotowanie techniczno-taktyczne i

kondycyjne, dlatego ciężko trenuję na treningach i indywidualnie!



Jestem kreatywny i nawet z trudnych sytuacji potrafię znaleźć rozwiązanie!

Technika pod naporem

przeciwnika i na

ograniczonym polu gry

"Waleczny charakter"

Przygotowanie

motoryczne

Elastyczne koncepcje

taktyczne

Radośc z gry

w piłkę nożną

56

Technika pod naporem przeciwnika i na ograniczonym polu gry



Zawodnik prezentuje wysoki poziom umiejętności technicznych (dryblingu,

operowania piłką, podań i przyjęć piłki) w ruchu, na ograniczonym polu gry i pod

naporem przeciwnika!



Rozwiązuje sytuacje meczowe poprzez zróżnicowane i skuteczne działania techniczne

i taktyczne wykonywane na zawężonym polu gry i pod naporem przeciwnika.



Posiada do perfekcji opanowane działania techniczno-taktyczne dominujące na

konkretnej pozycji.

Przygotowanie motoryczne



Zawodnik prezentuje wysoki poziom zdolności motorycznych specyficznych dla piłki

nożnej, gdyż tylko na tej podstawie może realizować zadania techniczno-taktyczne.



Posiada na tyle wytrenowany organizm pod względem psychiki i kondycji, że pozwala

mu on realizować nakreślone przez trenera zadania taktyczne i „waleczny charakter”

od pierwszej do ostatniej minuty meczu.



Jest w stanie sprostać kondycyjnym wymaganiom, jakie stawia przed nim nowoczesna

gra na konkretnej pozycji na boisku.

Elastyczne koncepcje taktyczne



Zawodnik wypełnia wspólnie z kolegami z drużyny jasną filozofię gry nakreśloną

przez trenera.



Zawodnik jest gotów i posiada umiejętności techniczno-taktyczne by zagrać

tymczasowo lub definitywnie na każdej pozycji – piłkarz uniwersalny.



Drużyna jest jednością, w której każdy pomaga każdemu. Siła psychiczna każdej

jednostki jest składową siły zespołu – synergia.



Zespół docenia indywidualności, ale nie toleruje egoistów. Zawodnik gra dla zespołu

a nie zespół dla zawodnika.



Celem jest grać atrakcyjnie dla kibiców, ale w działaniach orientować się w pierwszej

kolejności na zwycięstwo.



Zawodnik jak i jego drużyna chce grać szybko i ofensywnie zarówno w ataku, jaki i

obronie, bo taka gra odpowiada widzom.



Zawodnik i jego zespół chce przejmować inicjatywę w grze i mieć ją możliwie

najdłużej pod swoją kontrolą.

57



Zawodnik posiada wiedzę pozwalająca mu sprawnie funkcjonować w najważniejszych

systemach gry w obrębie każdej formacji.

„Waleczny Charakter”



Zawodnik z herbem klubu, który reprezentuje nigdy się nie poddaje i walczy do

ostatniego gwizdka sędziego.



Okazuje przeciwnikowi swoje silne strony i maskuje słabości



Gra ostro, ale z zachowaniem zasad fair play i szacunku dla przeciwnika.



Nawet w trudnych sytuacjach nie traci kontroli i szuka drogi do zwycięstwa przez

dyscyplinę, waleczność i działania zespołowe.



Zawodnik motywuje siebie i partnerów do wytężonej walki na boisku.

58

EAPY SZKOLENIA WE WSPÓŁCZESNEJ PIŁCE NOŻNEJ

W starszych opracowaniach, jakie pod koniec zeszłego stulecia powstawały w Polsce

dwie koncepcje podziału etapów szkolenia w piłce nożnej

4

. Są to bezwątpienia bardzo cenne

materiały, które nota bene wciąż są aktualna wykładnią szkolenia PZPN w całym kraju.

Niestety rzeczywistość lat 90., kiedy to opracowywano te koncepcje uległa diametralnej

przemianie. Rozwój nowoczesnej technologii (komputerów, wielokanałowej telewizji i

konsoli gier) sprawił, że dla dzieci i młodzieży sport przestał być jedyną alternatywą zajęć

poza i śród szkolnych! Sprawia to, że np. etap żywiołowego uprawiania piłki nożnej (za

Talaga 1999) w praktyce już nie istnieje. Chcąc „zarazić” młodego człowieka bakcylem

futbolu trzeba zajęcia quasi piłkarskie zacząć wprowadzać już w przedszkolu u 5 i 6-latków!

Poniżej przedstawiono zmodyfikowaną koncepcję podziałów etapów szkolenia wzorowana

opracowaniu Niemieckiego Związku Piłki Nożnej (DFB).

Tab. 1. Podział etapów szkolenia w piłce nożnej.

Grupa szkoleniowa

Wiek

Etap

Bambinis

(Małe orły)

5-6 lat

Etap inicjacji piłkarskiej

5

Juniorzy F 1&2

(orlik młodszy)

7-8 lat

Etap przygotowania wstępnego

Juniorzy E 1&2

(orlik starszy)

9-10 lat

Etap przygotowania wstępnego

Juniorzy D 1&2

(trampkarz młodszy)

11-12 lat

Etap nauczania podstawowego

Juniorzy C 1&2

(trampkarz starszy)

13-14 lat

Etap nauczania podstawowego/ Etap doskonalenia

opanowanych umiejętności

Juniorzy B 1&2

(junior młodszy)

15-16 lat

Etap doskonalenia opanowanych umiejętności / Etap

trenowania

Juniorzy A 1&2

(junior starszy)

17-18 lat

Etap trenowania / Etap kształtowania maksymalnych

możliwości

4

Patrz: Talaga J. (1999) „Piłka nożna - Program szkolenia dzieci i młodzieży” COS Warszawa i Kapera R.,

Śledziewski D. (1997) „Piłka nożna – szkolenie dzieci i młodzieży” PZPN Warszawa

5

Propozycja autora

59



Każdy z powyższych etapów ma swoja specjalna funkcję w całościowym procesie

szkolenia.



Kolejne etapy i ich struktura są do siebie dopasowane i zsynchronizowane.



Systematyczność szkolenia oparta na indywidualizacji jest podstawą każdego etapu.



Optymalizacja treści szkoleniowych o najnowsze doniesienia metodyczno – naukowe

jest obowiązkiem każdego szkoleniowca i ma charakter permanentny.



Praca na kolejnych etapach musi gwarantować systematyczny wzrost formy sportowej

każdego zawodnika.



Aktualny poziom każdego zawodnika jak i całego zespołu jest wyznacznikiem do

zastosowania konkretnych metod, form i środków treningowych.

Koncepcja rozwoju formy sportowej oparta o jasno zdefiniowane etapy szkolenia

gwarantuje stały przyrost trenowanych wartości i pozwala trenerowi odpowiednio do danego

poziomu dobrać treści treningowe, organizacje zajęć i opiekę pedagogiczną. Wytyczne

danego etapu pozwalają trenerowi dobrać odpowiednie do wieku ćwiczących cele, metody i

zadania.

ZAŁORZENIA PRACY SZKOLENIOWEJ NA POSZCZEGÓLNYCH

ETAPACH

„Małe Orły” – U7

Praca na tym etapie tzw. inicjacji piłkarskiej odbywa się głównie w przedszkolach.

Pierwsze doświadczenia młodych ludzi obcowania z piłką muszą kojarzyć się z dobrą

zabawą. To jak wypadnie ta konfrontacja (piłka – dziecko) zadecyduje w dużym stopniu o

tym, czy dziecko „połknie bakcyl futbolu” i pozostanie pod wrażeniem tej dyscypliny sportu

do końca życia. W związku z powyższym pierwsze zajęcia musza być dla małych „orłów”

przede wszystkim bardzo atrakcyjne i dostarczać szereg pozytywnych doznań. Aby to

osiągnąć dzieci muszą na „treningu” wykonywać bardzo zróżnicowane i interesujące dla nich

zadania motoryczne, które nieustannie będą stymulowały ich motywację. Słowo „trening”

celowo ujęte zostało w cudzysłów, gdyż te 45 min zajęcia bardziej przypominają

60

zorganizowana formę zabawy, gdzie od czasu do czasu obecna jest piłka, niż klasyczny

trening z rozgrzewką, częścią główna itd.

Cele zajęć z „małymi orłami”



Stymulacja rozwoju ogólnego dziecka poprzez zróżnicowane formy ruchowe.



Oswojenie dziecka z przyborem (piłką), który leci, toczy się lub odbija od ziemi,

ściany itd.



Dostarczanie radości z udziału w małych grach i zabawach z piłką



Rozbudzanie u dzieci „zamiłowania do kopania piłki”



Zapoznanie z podstawowymi zasadami gry w futbol, współdziałania i

przeciwdziałania.



Hasło podstawowe – RUCH = RADOŚĆ

Główne treści treningowe zajęć z „małymi orłami”

Idealne pole gry dla „małych orłów”



3x3 lub 4x4 bez bramkarzy ew. 4+bramkarz x 4 + bramkarz.



Pole gry 20 x 15 m



Bramki – szer. 2 m

Proste formy biegu

30%

Małe gry w piłkę

nożną

30%

Proste zadania

motoryczne z

piłką

20%

Małe gry i

zabawy z piłką

20%

Stosunek ilościowy treści szkoleniowych

61

Gry „mistrzowskie” dla „małych orłów”



Żadnych mistrzostw i tabel!!!



Organizacja festynów piłkarskich, meczy towarzyskich i gier wewnętrznych z

„ruchomymi” składami.



Każde dziecko gra!



Pozwolić dzieciom grać swobodnie, tylko od czasu do czasu dawać proste wskazówki.

Założenia dla trenera



Praca w małych grupach, dużo ruchu i aktywności dla każdego dziecka.



Rozbudzać zainteresowanie dla gry i zabawy



Łatwe zadania ruchowe „pakować” w interesujące formy organizacyjne



Różnorodne zadania motoryczne z różnymi piłkami.



Stosować proste reguły lub zasady gier i zabaw.



Mieć otwarte serce i ucho na sugestie ze strony dzieci.



Koncentrować się na koordynacji ruchowej, kształtować poprawną technikę biegu,

zwinność i zręczność.

Juniorzy F (orlik młodszy) – U8/U9

Na tym etapie szkolenia dzieci rozpoczynają naukę w szkole podstawowej a szkolenie

piłkarskie przenosi się z przedszkola do szkoły lub klubu. Aby utrzymać zainteresowanie

dzieci piłką nożna trenerzy musza zorientować swoje treningi na dawną piłkę nożna

uprawiana regularnie na podwórku. Aby uniknąć zjawiska odpadania i zaniku

zainteresowania futbolem przez młodych chłopców i dziewczynki zajęcia nadal musza być

motywujące i interesujące dla młodych ludzi. Gwarantem tego są treningi zbliżone do

podwórkowej piłki nożnej, czyli opartej na różnego typu grach.

Cele zajęć z Juniorami F



Radość z gry w piłkę.



Nauczanie gry w piłkę poprzez małe gry zadaniowe – piłka nożna podwórkowa w

klubie!



Nauczanie techniki piłkarskiej w dominującej formie gier i zabaw (prowadzenie piłki,

kontrolowanie piłki, podania i strzały)

62



Zapoznanie zawodników z podstawowymi wskazówkami techniczno-taktycznymi np.

„Strzel bramkę przeciwnikowi i nie pozwól, by on tobie strzelił.”



Aktywizowanie i stymulowanie do ruchu poprzez różnorodne aktywności sportowe.



Hasło podstawowe – GRANIE = INITERESUJĄCE

Główne treści treningowe zajęć z Juniorami F

Idealne pole gry dla Juniorów F



5x5 do 7x7 ( zawsze z bramkarzami).



Pole gry 35x25 m (dla gier 5x5 lub 6x6) i 40x35 m (dla gry 7x7)



Bramki – szer. 5 m, wys. 2m.

Gry „mistrzowskie” dla Juniorów F



Żadnych mistrzostw i tabel!!!



Pozwolić WSZYSTKIM dzieciom wystarczająco długo grać.



Ograniczyć się do kilku prostych rad podczas meczu.



Zapewnić zawodnikom możliwość gry na każdej pozycji bez wyciągania

konsekwencji.

Założenia dla trenera



Małe grupy, małe pola gry, wiele aktywności.

Różnorodne formy

biegu

15%

Różnorodne

zadania i gry z

piłkami

15%

Nauczanie techniki

w formach gier i

zabaw

20%

Gry zadaniowe i

dowolne w małych

grupach

50%

Stusunek ilościowy treści szkoleniowych

63



Trening jest graniem z dużą liczbą kontaktów z piłką.



Nauczać kreatywności, gry obiema nogami i radości z gry.



Uczyć techniki poprzez pokaz i naśladowanie.



Mało mówić więcej pokazywać.



Okazywać cierpliwość. Żadnego parcia na wynik!



W każdej sytuacji być dla dzieci wzorem.



Ułożyć sobie poprawne relacje z rodzicami.

Juniorzy E (orlik starszy) – U10/U11

W treningu Juniorów E dominują gry zadaniowe w małych zespołach, na małych

boiskach. Gry zadaniowe obejmują nowe zadania, składy liczebne drużyn (gra w przewadze),

obecność zawodników naturalnych, zmienną liczbę i wielkość bramek, ich dystrybucje na

boisku itd. Nowe dodatkowe reguły gry, ograniczenia lub udogodnienia sprawiają, że wzrasta

u zawodników motywacja, a jednocześnie można zaakcentować stosowanie określonych

działań technicznych lub taktycznych. W ten sposób można doskonalić nabyte i nauczać

nowych elementów techniki w stale atrakcyjnych dla dzieci formach. Wyniki uzyskiwane w

rozgrywkach „mistrzowskich” są celem drugorzędnym. Gry tego typu służą jedynie zbieraniu

doświadczenia i weryfikowaniu w praktyce nauczonych umiejętności.

Cele zajęć z Juniorami E



Nauczać gry w piłkę w formach zbliżonych do futbolu podwórkowego – w małych

zespołach i na małych polach gry.



Kształtować szybkość i zwinność w działaniach bez i z piłką!



Nauczanie i doskonalenie techniki w utrudnionych warunkach (np. pod naporem

przeciwnika, na małym polu gry, w deficycie czas) z akcentem na obunożność.



Podstawowe zasady taktyczne dotyczące gry w równowadze liczebnej i przewadze

liczebnej.



Kształtowanie orientacji i podziału przestrzeni pola gry.



Wspomagać i stymulować pracę indywidualną.



Nauczać wygrywania i przegrywania.

64

Główne treści treningowe zajęć z Juniorami E

Idealne pole gry dla Juniorów F



7x7 (z bramkarzami).



Pole gry 40 x 52 m.



Bramki – szer. 5 m, wys. 2m.

Gry „mistrzowskie” dla Juniorów E



Gry mistrzowskie i mecze towarzyskie, ale bez presji wyniku.



Celem gry jest weryfikowanie nabytych umiejętności technicznych i działań

taktycznych.



Ograniczyć się do prostych zasad taktycznych.



Pozwolić wciąż dzieciom poszukiwać swojej ulubionej pozycji na boisku. Jeżeli już

znajdzie – niech próbuje mimo to gry na innych.

15%

15%

20%

50%

Stosunek ilościowy treści szkoleniowych

Różnorodne aktywności sportowe

Różnorodne zadania i gry z piłkami

Cwiczenia techniki w atrakcyjnych formach

Gra w piłkę w małych zespołach

65



Stymulować radość z gry, kształcić przy tej okazji pożądane reakcje emocjonalne i

tłumić negatywne.

Założenia dla trenera



Nauczać zachowań taktycznych w różnorodnych sytuacjach 1x1.



Nauczać „taktycznego ABC” (zasady zachowania w sytuacjach równowagi i przewagi

liczebnej w ataku i obronie w parach i trójkach).



Zwracać uwagę na dokładność wykonywanych działań i gdy potrzeba korygować

błędy.



Zapewnić dużą liczbę kontaktów z piłką w różnorodnych sytuacjach boiskowych.



Trening techniki prowadzony głownie w formie gier zadaniowych lub dynamicznych

fragmentów gry.



Doskonalić indywidualnie silne strony zawodników.



Akcentować grę fair, waleczność, zadziorność i koleżeństwo.

Juniorzy D (trampkarz młodszy) – U12/U13

Na ten etap szkolenia przypada tzw. złoty wiek motoryczny dzieci. Młodych ludzi

charakteryzuje radość z spędzania wolnego czasu na grach i zabawach. Ponadto wspomniany

okres sensytywny sprawia, że dzieci szybko przyswajają nowe umiejętności ruchowe, a ich

ruchy staja się szybsze, bardziej płynne i elastyczne. Te podstawy sprawiają, że w tym okresie

koniecznie trzeba stosować systematyczny trening piłkarski, akcentujący technikę piłkarska w

łatwych i utrudnionych warunkach. Wyniki uzyskiwane w rozgrywkach „mistrzowskich” są

celem drugorzędnym. Gry tego typu służą jedynie zbieraniu doświadczenia i weryfikowaniu

w praktyce nauczonych umiejętności.

Cele zajęć z Juniorami D



Systematyczny trening wszystkich elementów techniki stosowanych w zmiennych

sytuacjach.



Stymulowanie radości z gry i kreatywności w realizacji zadań boiskowych.



Doskonalenie taktycznych działań indywidualnych w ataku i obronie.



Nauczanie podstaw działania grupowego w strefie.

66



Stymulowanie do pracy indywidualnej, podejmowania ryzyka, samodoskonalenia i

podejmowania własnych inicjatyw.

Główne treści treningowe zajęć z Juniorami D

Idealne pole gry dla Juniorów D



7x7, 8x8 lub 9x9 (z bramkarzami).



Pole gry 50 x 70 m.



Bramki – szer. 5 m, wys. 2m.

Gry „mistrzowskie” dla D



Gry „mistrzowskie” trampkarzy młodszych, ale również bez presji wyniku i sukcesu

za wszelką cenę.

32%

33%

33%

2%

Stosunek ilościowy treści szkoleniowych

Kształtowanie kodycji w formach piłkarskich

Systematyczy trening techniki

taktyka indywidualna

Gry zadaniowe i dowolne z zadaniami taktycznymi w grupach

67



Systematycznie podczas gier „mistrzowskich” nauczać i weryfikować taktyczne

„ABC” każdego zawodnika, formacji i zespołu.



Zachęcać do działań indywidualnych, ale tonować egoizm.



Akcentować działania zespołowe (gra podaniami), ale chwalić za działania

indywidualne.



Zachęcać do wymienności pozycji podczas gry (ze środka na skrzydło i odwrotnie/ z

obrony do pomocy i odwrotnie).

Założenia dla trenera



Wszystkie elementy techniki piłkarskiej „krok po kroku” szczegółowo doskonalić,

szczególnie w warunkach deficytu czasu i naporu przeciwników



Ćwiczenia i gry połączyć i poświęcić w jednakowej sile tematom głównym treningów.



Konsekwentnie wymagać gry obiema nogami



„Kondycję” kształtować głownie przez formy gier.



Rozpocząć treningi indywidualne.



Wymagać od zawodników komunikacji i aktywności na boisku.



Połączyć realizację zadań technicznych z działaniami taktycznymi indywidualnymi

jak i grupowymi.

Juniorzy C (trampkarz starszy) – U14/U15

Jest to okres życia, w którym dzieci przeistaczają się w młodzież. Ten nowy, często

niepozbawiony różnego typu problemów wychowawczych okres dostarcza młodym ludziom

nowe stany emocjonalne i dostrzegalne zmiany w budowie ciała. Skok pokwitaniowy

wymaga od trenerów dużych umiejętności pedagogicznych i zręczności w postępowaniu z

młodymi zawodnikami i zawodniczkami. Zmiany w budowie ciała i psychice nie mogą

oznaczać zahamowania procesu rozwoju formy sportowej, a jedynie zmianę akcentów w

treściach szkoleniowych. Aby zapewnić kontynuacje pracy szkoleniowej od trenera wymaga

się więcej indywidualnej pracy, w tym rozmów ze swoimi podopiecznymi. Wyniki

uzyskiwane w rozgrywkach „mistrzowskich” są celem drugorzędnym. Gry tego typu służą

jedynie zbieraniu doświadczenia i weryfikowaniu w praktyce nauczonych umiejętności.

68

Cele zajęć z Juniorami C



Stabilizacja przyjemności z gry w piłkę.



Doskonalenie tzw. „dynamicznej techniki”, czyli sprawnego działania pod naporem

przeciwnika i w deficycie czasu.



Doskonalenie taktyki grupowej w ataku i obronie.



Nauczanie gry w 11 osobowych systemach gry 4-3-3 i 4-4-2.



Wyrównywanie deficytów koordynacyjnych i budowa motoryki specyficznej dla

futbolu.



Kształtowanie „widzewskiego charakteru”, waleczności i odpowiedzialności za

działania swoje i grupy na i poza boiskiem.



Początki gry na pełnowymiarowym boisku

Główne treści treningowe zajęć z Juniorami C

Idealne pole gry dla Juniorów C



11 x 11.



Pole gry – pełnowymiarowe boisko.



Bramki – szer. 7,32, wys. 2,44m.

32%

33%

33%

2%

Stosunek ilościowy treści szkoleniowych

Uzupełniający trening kondycyjny i koordynacyjny specyficzny dla futbolu

Intensywny trening techniki

Taktyka indywidualna i grupowa

Gry zadaniowe i dowolne

69

Gry „mistrzowskie” dla Juniorów C



Gry „mistrzowskie” trampkarzy starszych nadal bez presji wyniku i sukcesu.



Ich zadaniem jest dostarczenie doświadczeń gry na pełnowymiarowym boisku

dotyczącym wymagań kondycyjnych, nowej szerszej przestrzeni gry i działań w

zespołach 11 osobowych.



Gry „mistrzowskie” pozwalać maja na weryfikacje przede wszystkim działań

indywidualnych i grupowych.



Działania zespołowe są dopiero w fazie nauczania i autoodkrywania.

Założenia dla trenera



Zwrócić uwagę na różnice w rozwoju (wieku biologicznym) i dostosować do tego

treści szkoleniowe i zadania – indywidualnie dobrane.



Wspierać indywidualna pracę – doskonalić silne strony, niwelować słabe.



Budować i stabilizować inicjatywy własne zawodników i ich motywację.



Akcentować w walce „widzewski charakter”.



Kreatywność w ataku i dyscyplina w obronie.



Unikać na tym etapie wczesnej specjalizacji na określonych pozycjach.



Nauczyć podstaw systemów gry, zadań dla zespołu, formacji i zawodników na

poszczególnych pozycjach w ataku i obronie – teoria.



Stymulować do podejmowania ryzyka w grze, ale w parze z odpowiedzialnością za

swe działania.

Juniorzy B (Junior młodszy) – U16/U17 i A (Junior starszy) – U18/U19

Praca szkoleniowa z Juniorami B i A jest do siebie bardzo zbliżona, gdyż w

większości przypadków, chłopy zakończyli już skok pokwitaniowy i są w stanie znosić

większe obciążenia. Celem zasadniczym pracy na tym dwóch najwyższych etapach jest

stabilizacja wszystkich do tej pory nabytych umiejętności techniczno-taktycznych i

systematyczna rozbudowa elementów piłkarskiej kondycji takich jak siła i wytrzymałość

beztlenowa, które do tej pory nie były intensywnie kształcone. Na tym etapie dochodzi

również do określenia pozycji na boisku, na której dany zawodnik zamierza się

specjalizować. W dalszej fazie (junior A) zawodnicy większość czasu treningowego poświecą

na pracę nad doskonaleniem gry na określonej pozycji, a co za tym idzie specyficznej

70

motoryce, działaniom techniczno-taktycznym itd. Gry mistrzowskie w rozgrywkach danej

grupy wiekowej były do tej pory celem podrzędnym. Na tych dwóch etapach stają się już

ważne i można na ich podstawie zawodników rozliczać. Piłkarze w wieku juniora muszą być

przygotowani pod wszystkimi względami (technicznymi, taktycznymi, kondycyjnymi i

WOLICJONALNYMI) do płynnego przejścia w okres seniora, który pozwoli im w wieku 18-

19 lat podjąć równorzędną walkę z dorosłymi mężczyznami.

Cele zajęć z Juniorami B i A



Doskonalenie „dynamicznej techniki”, czyli dokładnego działania na dużej szybkości

pod naporem przeciwnika i w deficycie czasu (Junior B i A).



Kształcenie „zawodowego podejścia” do gry w piłkę – dostarcza przyjemności, ale

może w przyszłości zapewnić mi środki do życia (Junior B i A).



Indywidualne przygotowanie techniczne do gry na określonej pozycji – środek

boiska/boczne sektory; przednie formacje/ tylne formacje (Junior B) i doprowadzanie

tych działań do perfekcji (Junior A).



Kształcenie piłkarskiej kondycji specjalnej, specyficznej dla danej pozycji na boisku

(Junior B) i podnoszenie jej na możliwie najwyższy poziom (Junior A).



Doprowadzanie do perfekcji działań taktycznych w grupie i stabilizacja działań

zespołowych (Junior B).



Doprowadzanie do perfekcji taktycznych działań grupowych i zespołowych (Junior

A).



Stabilizacja dyscypliny boiskowej i poza boiskowej, organizacji życia sportowego i

pozasportowego



Kontakty z mediami.

71

Główne treści treningowe zajęć z Juniorami B i A

Systemy gry dla Juniorów B i A

1-4-3-3 (z jego odmianami 1-4-2-3-1 i 1-4-1-4-1)

1-4-4-2 w liniach 1-4-4-2 w diamencie

Piłkarski

trening

kondycyjny

25%

Trening

techniki i

taktyki na

danej pozycji

pozycji

20%

Gry zadaniowe

i dynamiczne

frag. gry

35%

Taktyka

grupowa i

zespołowa

20%

Stosunek ilościowy treści

szkoleniowych

72

Główne zadania taktyczne



Gra 4 obrońców w linii



Gra drugiej linii w różnych układach (linia, diament, trójkąt)



Gra z jednym i dwoma defensywnymi pomocnikami (tzw. „6-tki”)



Gra z jednym, dwoma napastnikami i trzema napastnikami



Atakowanie środkiem i skrzydłami w ataku pozycyjnym i szybkim



Szybkie przechodzenie z ataku do obrony i odwrotnie



Zasady pressingu zespołowego w różnych systemach i na różnych wysokościach

boiska.

Założenia dla trenera



Przebieg treningu musi być intensywny z aktywnymi przerwami wypoczynkowymi.



Techniczne i taktyczne elementy w detalu trenować w praktyce i studiować w teorii.



Trenować zespołowo lub grupowo, ale pamiętać o indywidualizacji.



Wdrożyć zawodników aktywnie do treningu. Umożliwić poszukiwanie rozwiązań i

wyciąganie wniosków.



Koordynować obciążenia sportowe (treningi i gry) z obciążeniami szkolnymi

(egzaminy, testy, sprawdziany).



Wymagać w grach mistrzowskich prezentacji cech „widzewskiego charakteru”.