jezyk kolor

background image

1

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Funkcje językowe:

skutki uszkodzenia mózgu,

rozszczepiony mózg, różnice

półkulowe

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Język jest specyficznie ludzką zdolnością

rola języka w komunikacji

rola języka dla rozwoju zdolności intelektualnych człowieka

kontrola mózgowa procesów językowych jest niezwykle
złożona:

dorosły człowiek ma bierna wiedzę odnoszącą się do 50.000 słów

wypowiadamy i rozpoznajemy mowę z prędkością 3 słowa/sec
(szybka sekwencja)

złożoność operacji wyrażania myśli poprzez mowę

background image

2

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Obserwacje Broca (1861) - pacjent Tan

zaburzenia ekspresji mowy (utrata zdolności mówienia)

uszkodzenie tylnej części dolnego zakrętu czołowego w
lewej półkuli

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Film tonotono

background image

3

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Obserwacje Broca - inni pacjenci

ograniczenie ilości wypowiedzi

zaburzenia fluencji i artykulacji

wypowiedzi ograniczone do niegramatycznych,
„telegraficznych” skrótów

zaburzenia ekspresji mowy po uszkodzeniu tylnej, dolnej
części lewego płata czołowego:

Nous parlons avec l’hemisphere gauche”

(mówimy lewą półkulą)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Obserwacje Wernickiego

zachowana zdolność
płynnego mówienia

mowa pozbawiona sensu

zniekształcenia wyrazów

niewłaściwe wyrazy

słowa” nie istniejące w języku

brak świadomości zaburzeń

zaburzenie rozumienia mowy po uszkodzeniu górnego zakrętu
skroniowego lewej półkuli

background image

4

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Znaczenie obserwacji Wernickiego

oprócz kory czołowej również kora skroniowa
uczestniczy w procesach mowy

odmienny charakter zaburzeń - odmienność
funkcjonalna okolic czołowych (ekspresja mowy) i
skroniowych (rozumienie mowy)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Początki badań naukowych nad

mózgowymi mechanizmami języka

(XIX w.)

zaburzenia lub utrata zdolności mówienia po
uszkodzeniu tylnej części dolnego zakrętu czołowego w
lewej półkuli (pole Broca)

zaburzenie rozumienia mowy
po uszkodzeniu górnego zakrętu
skroniowego lewej półkuli
(pole Wernickego)

background image

5

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Poglądy XIX wieczne na asymetrię

mózgową

Funkcje językowe zlokalizowane są w lewej półkuli

Lewa półkula pełni dominującą rolę we wszelkich
funkcjach poznawczych, prawa półkula jest półkulą
podrzędną (Jackson)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Współczesne badania nad zaburzeniami mowy

wskutek uszkodzenia mózgu (afazjologia)

Afazja

to upośledzenie w zakresie odbioru treści

językowych, operowania nimi lub ich wyrażania
(nadawania) zaistniałe wskutek uszkodzenia mózgu

Nie wszystkie zaburzenia mowy są afazją

Trudności w mówieniu spowodowane przez nieprawidłowe
działanie obwodowych struktur (gardła, krtani i języka)
noszą nazwę dysartrii.

W afazji zaburzenia mowy mają względnie specyficzny
charakter i nie wynikają z upośledzenia umysłowego.
Pacjenci mają zachowaną zdolność prawidłowego
rozumowania i oceny zdarzeń.

background image

6

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja z reguły jest wynikiem uszkodzenia półkuli
dominującej dla mowy (lewej); lokalizacja uszkodzeń
zróżnicowana

Etiologia uszkodzeń różna: zaburzenia krążenia
mózgowego (zawały, wylewy, niedotlenienie), padaczka,
operacje, uszkodzenia powypadkowe

Około 40% zawałów mózgu prowadzi do zaburzeń
afatycznych – poważny problem

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Typy afazji

afazja ekspresyjna (Broca, ruchowa, motoryczna)

afazja recepcyjna (Wernickiego, czuciowa, sensoryczna)

afazja amnestyczna

afazja przewodzenia (kondukcyjna)

afazja transkorowa (ruchowa i czuciowa)

afazja globalna

background image

7

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja Broca – zaburzenia ekspresji mowy

(uszkodzenia przednie)

Pacjenci wiedzą co chcą powiedzieć lecz nie mogą tego
wyrazić mową (zaburzone

wykonanie

)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja Broca - ogólna charakterystyka

spowolniała mowa, wypowiedzi z trudem generowane

brak płynności, brak właściwej melodii języka

niewłaściwa artykulacja ale słowa sensowne

mowa ograniczona do prostych słów

brak słów funkcyjnych i końcówek

błędy gramatyczne (proste konstrukcje)

błędy nazywania

rozumienie nie zaburzone? (z wyjątkami dot. złożonych
składniowo zdań)

świadomość deficytów

mowa automatyczna (np. liczenie) i śpiewanie często
zachowane

background image

8

Copyright
prof..Anna
Grabowska

(.wav)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Lubię chodzić do lasu

(.wav)

background image

9

Copyright
prof..Anna
Grabowska

(.wav)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

(.wav)

Nazywam się Marek ......

background image

10

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja Broca - lokalizacja

uszkodzenia ograniczone do pola
Broca nie prowadzą do pełnej gamy
objawów

lokalizacja znacznie szersza niż
pole Broca (struktury otaczające i
głębsze – wyspa)

Objawy zbliżone do afazji Broca mogą występować po
uszkodzeniach podkorowych (wzgórze, jądra podstawy) i
móżdżkowych

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Triada zaburzonych funkcji w afazji Broca

zaburzenia artykulacji (pamięci ruchów potrzebnych do
wypowiadania słów)

agramatyzm (używanie niewłaściwych konstrukcji
gramatycznych)

anomia (zaburzenie nazywania)

background image

11

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja Wernickego - uszkodzenia tylne

Słabe rozumienie mowy oraz wytwarzanie mowy
pozbawionej sensu.

Pacjenci mają zachowaną zdolność mówienia (wykonania)
lecz mają kłopoty z wygenerowaniem zawartości
wypowiedzi

(treści)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja Wernickego

- ogólna charakterystyka

mowa płynna i bogata

brak trudności artykulacyjnych

dobra melodia

używanie słów funkcyjnych i gramatycznych form

łączenie słów w sposób bezsensowny

stosowanie niewłaściwych słów (parafazje werbalne),
zniekształcanie słów (parafazje fonetyczne), używanie
"s

≈ów" nieistniejących w języku (neologizmy)

brak rozumienia mowy własnej, niemożność korygowania
własnych błędów, podpowiadanie nie przynosi efektów

brak (ograniczenie) świadomości deficytów

dobry kontakt socjalny

background image

12

Copyright
prof..Anna
Grabowska

(.wav)

Paweł i Gaweł

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja Wernickego

rozpoznawania wypowiadanych słów

rozumienia znaczenia słów

zdolności do przekształcania myśli w słowa

Współwystępowanie kilku komponentów zaburzeń:

Zaburzenia tych aspektów języka mogą występować we
względnej izolacji - wówczas mają odrębne nazwy

background image

13

Copyright
prof..Anna
Grabowska

rozumienie mowy rozpoczyna się w układzie słuchowym,
który rejestruje, analizuje i rozpoznaje poszczególne
dźwięki mowy

rozpoznawanie

rozumienie

rozpoznawanie słów jest zadaniem percepcyjnym (wymaga
pamiętania sekwencji dźwięków składających się na dane
słowo)

rozumienie wymaga odniesienia do śladów pamięciowych
dotyczących znaczenia

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Zaburzenie rozpoznawania mowy

- lokalizacja

uszkodzenie pola Wernickego

przerwanie połączeń kory słuchowej
z polem Wernickego

background image

14

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Zaburzenie rozpoznawania: czysta głuchota słów

Objawy:

brak rozumienia mowy

zniekształcona ekspresja werbalna (brak rozumienia i

kontroli mowy własnej)

zachowana zdolność rozumienia dźwięków z otoczenia

zachowana zdolność rozumienia intonacji

zachowane czytanie i pisanie ze zrozumieniem!

Podstawowy deficyt:

Zaburzenie rozpoznawania słów w wersji dźwiękowej.

Zaburzenie rozumienia znaczenia słów (wypowiadanych!)

jest tylko skutkiem tego deficytu

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Zaburzenia rozpoznawania mowy nie jest jedynym i

wystarczającym komponentem afazji Wernickego

niezdolność do rozumienia znaczenia słów

i do wyrażania myśli przez mowę

background image

15

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Rozumienie znaczenia słów

słowa odnoszą się do czynności, przedmiotów, relacji

znaczenie słów określone jest przez ślady pamięciowe z
nim skojarzone przechowywane
w korze asocjacyjnej

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Zaburzenia rozumienia - lokalizacja

uszkodzenie tzw. tylnego
obszaru językowego
(otoczenie tylnej części
bruzdy Sylwiusza)

zaburzenie wymiany
informacji pomiędzy słuchową
reprezentacją słów a ich
znaczeniem
przechowywanym w korze
asocjacyjnej

background image

16

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Rozumienie mowy jest procesem

hierarchicznym

rozpoznawanie poszczególnych dźwięków tworzących słowo
- kora słuchowa

odnalezienie słuchowej reprezentacji słowa (sekwencji
dźwięków) - „słownik” mieszczący się w okolicy Wernickiego

aktywacja śladów pamięciowych z nim związanych (w korze
asocjacyjnej) - za pośrednictwem tylnego obszaru
językowego

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Pełne objawy afazji Wernickego nie występują po
uszkodzeniach ograniczonych do pola Wernickego

Występują po lezjach bardziej rozległych obejmujących
sąsiednie rejony (tylny obszar językowy)

Utrata zdolności rozumienia znaczenia nazw nie musi
oznaczać utraty wiedzy o obiektach, które te nazwy
oznaczają (np. pacjent nie umie odpowiedzieć na pytanie
„Co oznacza słowo pies” lecz prawidłowo określa jego
cechy, gdy pokaże mu się obrazek psa)

Wiedza o obiektach może być zachowana, lecz zaburzona jest
zdolność do uruchomienia tej wiedzy za pomocą odpowiednich
słów

background image

17

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Afazja Wernickiego – współwystępowanie

dwóch uszkodzeń:

uszkodzenie pola Wernickiego

pacjent nie rozpoznaje

słów i nie może ich powtórzyć

uszkodzenie tylnego obszaru językowego

pacjent nie rozumie znaczenia słów i nie może

generować sensownej mowy (ubrać myśli w słowa)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Współczesne obserwacje skutków

uszkodzenia mózgu - podsumowanie

Uszkodzenia prawej półkuli u praworęcznych niezwykle rzadko

prowadzą do afazji (3-4%)

Ani afazja Broca, ani afazja Wernickego nie występuje po

uszkodzeniach ograniczonych do pola Broca/ Wernickego.

Uszkodzenia prowadzące do afazji obejmują z reguły znacznie

większe obszary i często dotyczą struktur leżących w głębszych

partiach mózgu (np. wyspę w przypadku afazji Broca) oraz istoty

białej (połączeń między strukturami).

Uszkodzenia przednie i tylne mózgu prowadzą do zaburzeń

różnych aspektów funkcji językowych, których nie da się

sprowadzić do dwóch wymiarów: ekspresji vs rozumienia mowy.

Istnieje duże zróżnicowanie indywidualne co do miejsca

uszkodzenia wywołującego określone zaburzenia.

Zarówno ręczność pacjentów, jak i płeć mają wpływ na

lateralizację funkcji mowy w mózgu.

background image

18

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Split brain

(rozszczepiony mózg)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Rozszczepiony mózg (przecięcie spoidła

wielkiego łączącego dwie półkule

mózgowe)

przecięcie spodła wielkiego u pacjentów cierpiących na
ciężką postać epilepsji

możliwość obserwacji jak funkcjonuje każda z półkul
oddzielnie i jakie ma możliwości w zakresie kontroli
różnych funkcji (informacja trafiająca do jednej z półkul jest
niedostępna drugiej)

Badania Rogera Sperry’ego (nagroda Nobla)
w latach 60. XX w

background image

19

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Split brain - skutki

zniesienie (zmniejszenie) napadów padaczkowych

normalne funkcjonowanie w życiu codziennym

skutki obserwowane tylko w specjalnie zaaranżowanych
sytuacjach eksperymentalnych

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Rozdzielony mózg (split brain)

- funkcje motoryczne i somatosensoryczne

ruchy prawej ręki są sterowane
przez lewą półkulę

ruchy lewej ręki są sterowane
przez prawą półkulę

lewa półkula otrzymuje
informacje czuciowe z prawej
ręki, a prawa półkula z lewej ręki

background image

20

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Split brain - funkcje wzrokowe

informacja z lewego pola widzenia dociera wyłącznie do
prawej półkuli

informacja z prawego pola dociera do lewej półkuli

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Split brain - sytuacja eksperymentalna

krótkotrwałe (poniżej 200 ms) ekspozycje bodźców
wzrokowych w lewym lub prawym polu widzenia

odpowiedź werbalna dotycząca bodźca lub identyfikacja
dotykowa (lewą lub prawą ręką)

background image

21

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Copyright
prof..Anna
Grabowska

background image

22

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Split brain

prawa półkula rozumie znaczenie obrazka i jest w stanie
wybrać pasujący do niego przedmiot

nie jest w stanie słownie określić co widziała (lewa,
“mówiąca” półkula nie otrzymała żadnej informacji)

Copyright
prof..Anna
Grabowska

background image

23

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Prawa półkula rozumie znaczenie pisanych słów!

Pacjent jest w stanie lewą ręką wskazać
desygnat słowa

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Kompetencje językowe prawej półkuli

rozumie znaczenie wzrokowych reprezentacji przedmiotów

nie może wypowiadać się słownie

rozumie znaczenie wzrokowo prezentowanych słów

background image

24

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Czy prawa półkula rozumie język mówiony?

Jakie komponenty języka (składniowe, fonologiczne,
semantyczne) są jej dostępne?

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Kompetencje językowe prawej półkuli cd.

(badania Zaidela i Gazzanigi)

rozumienie słów konkretnych i niektórych abstrakcyjnych
prezentowanych w lewym polu (wybór desygnatu lewą
ręką)

rozumienie języka mówionego lepsze niż pisanego

możliwość pisania liter (w ograniczonym zakresie)

background image

25

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Kompetencje językowe prawej półkuli cd.

(urządzenia Gazzanigi i Zaidela)

rozumienie prostych zdań (złożone niedostępne)

sterowanie czynnościami adekwatnie do instrukcji

(Test żetonów prezentowanych w LFV/prawej półkuli)

brak zdolności fonologicznych (dobieranie podobnie

brzmiących nazw, dobieranie rymów)

gramatyczne właściwości języka dostępne w ograniczonym

stopniu (zdania poprawne vs niepoprawne, rzeczownik vs

czasownik)

słownik na poziomie 10 lat, rozumienie języka: 3-6 lat

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Wyłączne kompetencje lewej półkuli

ekspresja mowy

funkcje fonologiczne

Kompetencje prawej półkuli

w ograniczonym zakresie wszystkie pozostałe zdolności
językowe

background image

26

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Deficyty odseparowanej lewej półkuli

zubożony słownik

czytanie spowolnione

prawa półkula jest potrzebna by procesy mowy przebiegały
normalnie

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Badania nad split brain - rewizja dotychczasowych
poglądów dotyczących mózgowych mechanizmów mowy i
specjalizacji półkulowej

w procesach mowy uczestniczy prawa półkula

background image

27

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Czy prawa półkula wnosi do procesów

językowych jakiś ważny, specyficzny

wkład?

komunikacja językowa opiera się nie tylko o informacje
zawarte w treści zdań i ich składni ale również w intonacji i
emocjonalnym wyrazie

prawa półkula odgrywa w tych procesach zasadniczą rolę

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Aprozodia emocjonalna

zaburzenia dotyczące rozumienia i generowania intonacji i
emocjonalnego wyrazu wypowiedzi

występują po prawostronnych uszkodzeniach mózgu

z tymi zaburzeniami współwystępują zaburzenia mimiki
oraz gestów

background image

28

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Złożone funkcje językowe prawej półkuli:

uszkodzenia powodują trudności w ocenie

znaczenia złożonych wypowiedzi

Pacjenci z uszkodzeniem prawej półkuli (bez objawów
afazji) mają trudności z rozumieniem złożonych treści
językowych (dyskurs)

Trudności z wychwyceniem

subtelności językowych

treści humorystyczne

morał

metafory („leje jak z cebra”, „pasuje jak wół do karocy”)

przysłowia („gdyby kózka nie skakała...”) - interpretacja
dosłowna

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Językowe funkcje prawej półkuli stanowią ważne
uzupełnienie funkcji lewopółkulowych, warunkując
prawidłową komunikację językową.

Funkcje językowe prawej półkuli nie ograniczają się do
powielenia w zubożonej formie kompetencji lewej.

background image

29

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Ewolucja poglądów

od całkowitej dominacji lewej półkuli
(poglądy 19-to wieczne)

poprzez względną dominację (badania split brain)

do uzupełniającego się wkładu obu półkul: w
niektórych funkcjach prawa półkula pełni wiodącą
rolę (poglądy współczesne); pełna komunikacja
wymaga udziału obu półkul

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Podobieństwo vs różnice półkulowe

(asymetria półkulowa)

Dwie półkule wykazują duży stopień podobieństwa
budowy i funkcji

Różnice są subtelne i jedynie nakładają się na
zasadnicze podobieństwo

background image

30

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Koncepcja „półkulowości” a współczesna

wiedza o różnicach półkulowych

Wyciąganie nieprawdziwych wniosków z danych naukowych

(np. wszystko co werbalne jest domeną lewej półkuli)

Opracowanie koncepcji daleko wykraczających poza

stwierdzone fakty (koncepcja półkulowości)

Teza o możliwości wyjaśniania różnic kulturowych (np.

różnice między Wschodem i Zachodem) i indywidualnych

(np. stopnia kreatywności jednostki) w oparciu o asymetrię

mózgową

rozmycie granic pomiędzy nauką a spekulacją

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Koncepcja „półkulowości”

Ludzie różnią się co do stopnia w jakim „używają” lewej i

prawej półkuli mózgu: „lewopółkulowcy” i „prawopółkulowcy”

Asymetria mózgowa uzewnętrznia się w codziennych

zachowaniach ludzi

Modele kształcenia preferowane w zachodniej cywilizacji

odwołują się do myślenia „lewopółkulowego”, zaniedbując

możliwości prawej półkuli

background image

31

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Konsekwencje praktyczne koncepcji

półkulowości

Opracowano testy badające półkulowość

opieranie decyzji dotyczących wyboru zawodu i

współmałżonka na tych testach

Treningi: nowych kierunków marketingu, zwiększenia
wydajności pracy, satysfakcji pracowników, poprawy
stosunków interpersonalnych

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Systemy nauczania z perspektywy„półkulowości”

Nauczanie w szkole nastawione jest na czytanie, pisanie,
arytmetykę

kształcenie funkcji lewopółkulowych

blokowanie rozwoju prawej półkuli

W szkole należy rozwijać myślenie „niepojęciowe” i
kreatywność artystyczną czyli funkcje prawopółkulowe

trenowanie prawej półkuli „uwolni” ją od „interferencji” ze

strony lewej półkuli

background image

32

Copyright
prof..Anna
Grabowska

Krytyka „półkulowości”

Testy badające „półkulowość” nie wykazują korelacji ze stroną

uszkodzenia – są niewiarygodne

Brak danych naukowych potwierdzających, że w codziennej

aktywności opieramy się na działaniu jednej z półkul. Przeciwnie,

w realizacji każdego nawet prostego zadania zaangażowane są

obie półkule.

Twierdzenie, że dwie półkule są używane w różnym stopniu przez

poszczególne osoby nie jest prawdziwe. Ludzie nie dzielą się na

„lewopółkulowców” i „prawopółkulowców” t.j. takich, którzy

używają raczej swoich lewych lub prawych połówek mózgu.

Treningi i terapie oparte na koncepcji półkulowości czasem

przynoszą pozytywne skutki. To nie dowodzi, że koncepcja jest

słuszna.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Język jako narzędzie paradoksy
Język w zachowaniach społecznych, Wykład na I roku Kulturoznawstwa (1)
Zespoły upośledzonego wchłaniania IBS kolor 2007 Mrowiec
Język haseł przedmiotowych2
Armageddon kolor
Laboratorium jezyk c4 2013
jama ustna druk kolor
motywy literackie matura 2016 język polski
Jezyk polski 5 Ortografia Zas strony 48 49 id 222219
Kurcz Język a myślenie rozdział 12

więcej podobnych podstron