R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y

12

Gdzie leży klucz

do poprawy

efektywności

wykorzystania

energii

elektrycznej

w Polsce?

m g r i n ż . W ł a d y s ł a w K i e ł b a s a

Wstęp

Zagadnienia efektywności energetycznej i możliwości jej poprawy
należą do głównych aspektów w dyskusji o polityce energetycznej
Polski w perspektywie 2030 roku.
Autor artykułu podjął próbę oceny obecnej efektywności wykorzy-
stania energii elektrycznej w odniesieniu do PKB w Polsce w po-
równaniu z krajami starej Unii Europejskiej (UE-15) oraz wskaza-
nia elementów mających kluczowe znaczenie dla większej poprawy
wykorzystania energii elektrycznej w Polsce. W tym celu – na pod-
stawie oficjalnych danych statystycznych Eurostatu i GUS – ob-
liczono i przeanalizowano odpowiednie wskaźniki wykorzystania
energii elektrycznej dla Polski i średnie dla krajów UE-15.

1. Jaka wartość PKB jest reprezentatywna

dla porównań energochłonności różnych

gospodarek?

Produkt krajowy brutto (PKB, ang. GDP – Gross Domestic Product)
opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych na obszarze
danego kraju w określonej jednostce czasu (zwykle roku). Do porów-
nań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu
wymiany (ang. $ER – Exchange Rate), zazwyczaj na dolary amery-
kańskie, albo według parytetu siły nabywczej (ang. $PPP – Pur-
chasing Power Parity). PKB należy odróżnić od produktu naro-
dowego brutto (PNB, ang. GNP – Gross National Product), który
jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez
obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na
jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju
czy za granicą. W ten sposób w skład np. PNB Polski wchodzą do-
chody polskich podmiotów za granicą oraz polski PKB pomniejszo-
ny o dochody podmiotów obcych

1

.

Miarą dobrobytu społeczeństwa jest PKB per capita, czyli PKB
w przeliczeniu na osobę.
Parytet siły nabywczej (PPP) opiera się na teorii jednej ceny, która
mówi, że za określoną liczbę jednostek danej waluty można kupić
w każdym kraju, w tym samym czasie, dokładnie tyle samo dóbr.
Parytet siły nabywczej pozwala na rozwiązanie problemu dokony-
wania porównań międzynarodowych PKB. Polega na dokonaniu
przeliczenia kursu waluty według siły nabywczej. Kurs waluty może
się istotnie różnić od parytetu. Mają na to wpływ takie czynniki, jak
np. różne ceny towarów i usług w porównywanych krajach czy róż-
ny stopień pomocy publicznej i jej zakres. Parytet siły nabywczej
jest bardziej właściwym wskaźnikiem od kursu walutowego, gdyż
uwzględnia siłę nabywczą pieniądza

3

.

W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego we-
dług parytetu siły nabywczej (PKB

PPP

) znacząco się różnią od PKB

liczonego według kursu wymiany walut (PKB

ER

) na korzyść krajów

o niższym poziomie cen, zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na nieko-
rzyść krajów drogich. Zagadnienie to zostało szczegółowo przed-

13

stawione w artykule Lawrence’a J. Lau z Uniwersytetu Stanforda

4

,

z którego zaczerpnięto poniższy wykres – rys. 1 (odnoszący się
wprawdzie nie do PKB, lecz PNB, co jednak nie ma znaczenia dla
wniosków dotyczących porównań metod obliczania dochodu naro-
dowego).
Na rys. 1 naniesiono (czerwone romby) relacje wartości PNB per
capita dla gospodarek o różnym poziomie rozwoju, obliczonego
według kursów wymiany walut (oś odciętych) oraz parytetu siły
nabywczej (oś rzędnych). Dla orientacji niebieskimi kółeczkami
naniesiono relacje odpowiadające takim samym wartościom PNB
liczonego obiema metodami (czyli PNB

PPP

= PNB

ER

). Z wykresu

tego widać, że dla wyżej rozwiniętych gospodarek wartości PNB
(czy PKB) liczonego według parytetu siły nabywczej są z reguły
niższe od obliczonych według kursu wymiany.
Porównując Polskę z krajami UE-15 (patrz: dane przytoczone
w tabela 2), widzimy, że dla Polski wartość PKB per capita obliczo-
na według parytetu siły nabywczej (PKB

PPP

) jest 1,74-krotnie wyż-

sza od wartości obliczonej według kursu wymiany walut (PKB

ER

),

natomiast dla krajów UE-15 relacja jest zupełnie odmienna – war-
tość PKB

PPP

jest o ok. 10% niższa od wartości PKB

ER

.

Zastosowanie odpowiedniej miary PKB ma więc kluczowe znacze-
nie dla prawidłowego określenia wskaźników energochłonności
dochodu narodowego i porównań międzynarodowych. Posługiwa-
nie się różnymi miarami PKB musi bowiem prowadzić do radykalnie
odmiennych wniosków, zwłaszcza jeśli porównuje się gospodarki
znacznie różniące się poziomem rozwoju!
Niektórzy specjaliści wykazują rzekomą bardzo wysoką energo-
chłonność polskiego PKB, zwłaszcza w odniesieniu do zużycia
energii elektrycznej („elektrochłonność PKB”), w porównaniu
z krajami wysoko rozwiniętymi, posługując się wartościami obliczo-
nymi według kursów wymiany walut (PKB

ER

). Rzeczywiście – jak widać

w tabeli 2 – w odniesieniu do PKB

ER

zużycie brutto energii elek-

trycznej jest w Polsce ponad 2,1-krotnie wyższe od średniego
w krajach UE-15, a zużycie energii finalnej jest wyższe ok. 1,7-krotnie.
Jednakże PKB liczony według kursów wymiany walut nie odzwier-
ciedla prawidłowo poziomu zamożności społeczeństw i nie powi-

nien być stosowany do porównań wskaźników energochłonności
dla różnych krajów – zwłaszcza znacznie różniących się poziomem
rozwoju gospodarczego oraz cenami towarów i usług na rynku
wewnętrznym. Należy bowiem mieć na uwadze, że kursy wymiany
walut kształtowane są nie tylko przez międzynarodowy rynek fi-
nansowy, ale także w dużej mierze przez odpowiednie banki cen-
tralne będące jednym z elementów polityki gospodarczej (wpływa-
ją na bilans handlowy i płatniczy). Kurs waluty danego kraju wobec
innych walut jest zatem wypadkową aktualnej siły jego gospodarki
(w tym stanu równowagi budżetowej, bilansu handlowego i płat-
niczego) oraz polityki pieniężnej banku centralnego (stopy pro-
centowe). Jak wiemy, kursy wymiany walut mogą podlegać nawet
bardzo znacznym zmianom – czego szczególnie spektakularnym
przykładem jest kształtowanie się kursu dolara w stosunku do
euro w ostatnich latach (patrz: poniższy wykres – rys. 2).
W ostatnich latach, na skutek radykalnego osłabienia waluty ame-
rykańskiej w stosunku do innych głównych walut, znacznie wzrosły
też nominalne wartości PKB różnych krajów wyrażone w dolarach.
Jak wynika z powyższego wykresu, od 2001 do 2007 roku tylko na
skutek spadku kursu dolara wobec euro PKB w strefie euro, li-
czony według kursów wymiany w dolarach (PKB

ER

), pozornie się

zwiększył w porównaniu z amerykańskim aż o ok. 35%.
Nie ma to jednak nic wspólnego z rzeczywistym kształtowaniem
się PKB w obu tych obszarach walutowych! W rzeczywistości bo-
wiem zarówno gospodarka amerykańska, jak i eurolandu rozwijały
się dosyć dobrze, przy czym wzrost PKB w USA był nawet szybszy
(patrz: wykres poniżej – rys. 3), a na amerykańskim rynku we-
wnętrznym nie wystąpił żaden gwałtowny wzrost cen.
W ciągu ostatnich sześciu lat Amerykanie więc bynajmniej nie
zbiednieli o 35% w stosunku do Europejczyków, jedynie towary
amerykańskie stały się tańsze i dlatego bardziej konkurencyjne
na rynku światowym.
W jaki sposób posługiwanie się wartościami PKB liczonymi według
kursów wymiany walut może prowadzić do otrzymania niewiary-
godnych wielkości wskaźników, pokazuje przykład Ukrainy, kra-
ju jeszcze stosunkowo biednego, choć o rozwiniętym przemyśle,

nr 2 / 2009

NERGETYKA

ELEKTRO

Rys. 1: Relacje produktu narodowego brutto per capita obliczonego wg siáy nabywczej

(

PNB

PPP

ĺ GNP(PPP) per capita)

oraz wg kursów wymiany walut (PNB

ER

ĺ GNP

per capita) dla gospodarek o róĪnym poziomie rozwoju.

ħródáo: Lawrence J. Lau, Stanford University, US

A

Na rys. 1 naniesiono (czerwone romby) relacje wartoĞci PNB per capita dla gospodarek o

róĪnym poziomie rozwoju, obliczonego wedáug kursów wymiany walut (oĞ odciĊtych) oraz

parytetu siáy nabywczej (oĞ rzĊdnych). Dla orientacji niebieskimi kóáeczkami naniesiono

relacje odpowiadające takim samym wartoĞciom PNB liczonego obiema metodami (czyli

PNB

PPP

= PNB

ER

). Z wykresu tego widaü, Īe dla wyĪej rozwiniĊtych gospodarek wartoĞci

PNB (czy PKB) liczonego wedáug parytetu siáy nabywczej są z reguáy niĪsze od obliczonych

wedáug kursu wymiany.
Porównując PolskĊ z krajami UE-15 (patrz: dane przytoczone w tabela 2), widzimy, Īe dla

Polski wartoĞü PKB per capita obliczona wedáug parytetu siáy nabywczej (PKB

PPP

) jest 1,74-

krotnie wyĪsza od wartoĞci obliczonej wedáug kursu wymiany walut (PKB

ER

), natomiast dla

krajów UE-15 relacja jest zupeánie odmienna – wartoĞü PKB

PPP

jest o ok. 10% niĪsza od

wartoĞci PKB

ER

.

Zastosowanie odpowiedniej miary PKB ma wiĊc kluczowe znaczenie dla prawidáowego

okreĞlenia wskaĨników energocháonnoĞci dochodu narodowego i porównaĔ

miĊdzynarodowych. Posáugiwanie siĊ róĪnymi miarami PKB musi bowiem prowadziü do

radykalnie odmiennych wniosków, zwáaszcza jeĞli porównuje siĊ gospodarki znacznie

róĪniące siĊ poziomem rozwoju!

Niektórzy specjaliĞci wykazują rzekomą bardzo wysoką energocháonnoĞü polskiego PKB,

zwáaszcza w odniesieniu do zuĪycia energii elektrycznej („elektrocháonnoĞü PKB”), w

porównaniu z krajami wysoko rozwiniĊtymi, posáugując siĊ wartoĞciami obliczonymi wedáug

kursów wymiany walut (PKB

ER

). RzeczywiĞcie – jak widaü w tabeli 2 – w odniesieniu do

2

Rys. 1. Relacje produktu narodowego brutto per capita obliczonego wg siły nabywczej (PNB

PPP

-› GNP(PPP) per capita)

oraz wg kursów wymiany walut (PNBER -› GNP per capita) dla gospodarek o różnym poziomie rozwoju.

Źródło: Lawrence J. Lau, Stanford University, USA

PKB

ER

zuĪycie brutto energii elektrycznej jest w Polsce ponad 2,1-krotnie wyĪsze od

Ğredniego w krajach UE-15, a zuĪycie energii finalnej jest wyĪsze ok. 1,7-krotnie.

JednakĪe PKB liczony wedáug kursów wymiany walut nie odzwierciedla prawidáowo

poziomu zamoĪnoĞci spoáeczeĔstw i nie powinien byü stosowany do porównaĔ wskaĨników

energocháonnoĞci dla róĪnych krajów – zwáaszcza znacznie róĪniących siĊ poziomem

rozwoju gospodarczego oraz cenami towarów i usáug na rynku wewnĊtrznym. NaleĪy

bowiem mieü na uwadze, Īe kursy wymiany walut ksztaátowane są nie tylko przez

miĊdzynarodowy rynek finansowy, ale takĪe w duĪej mierze przez odpowiednie banki

centralne bĊdące jednym z elementów polityki gospodarczej (wpáywają na bilans handlowy i

páatniczy). Kurs waluty danego kraju wobec innych walut jest zatem wypadkową aktualnej

siáy jego gospodarki (w tym stanu równowagi budĪetowej, bilansu handlowego i páatniczego)

oraz polityki pieniĊĪnej banku centralnego (stopy procentowe). Jak wiemy, kursy wymiany

walut mogą podlegaü nawet bardzo znacznym zmianom – czego szczególnie spektakularnym

przykáadem jest ksztaátowanie siĊ kursu dolara w stosunku do euro w ostatnich latach (patrz:

poniĪszy wykres – rys. 2).

Rys. 2: WartoĞci Ğrednioroczne USD wzglĊdem EUR [€/$]

0,6

0,7

0,8

0,9

1

1,1

1,2

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych zaczerpniĊtych z: Federal Reserve Statistical Release:

Foreign Exchange Rate (Annual), http://www.federalreserve.gov

W ostatnich latach, na skutek radykalnego osáabienia waluty amerykaĔskiej w stosunku do

innych gáównych walut, znacznie wzrosáy teĪ nominalne wartoĞci PKB róĪnych krajów

wyraĪone w dolarach. Jak wynika z powyĪszego wykresu, od 2001 do 2007 roku tylko na

skutek spadku kursu dolara wobec euro PKB w strefie euro, liczony wedáug kursów wymiany

w dolarach (PKB

ER

), pozornie siĊ zwiĊkszyá w porównaniu z amerykaĔskim aĪ o ok. 35%.

Nie ma to jednak nic wspólnego z rzeczywistym ksztaátowaniem siĊ PKB w obu tych

obszarach walutowych! W rzeczywistoĞci bowiem zarówno gospodarka amerykaĔska, jak i

eurolandu rozwijaáy siĊ dosyü dobrze, przy czym wzrost PKB w USA byá nawet szybszy

(patrz: wykres poniĪej – rys. 3), a na amerykaĔskim rynku wewnĊtrznym nie wystąpiá Īaden

gwaátowny wzrost cen.

3

Rys. 2. Wartości średnioroczne USD względem EUR [€/$]

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z: Federal Reserve Statistical Release:
Foreign Exchange Rate (Annual), http://www.federalreserve.gov

Rys. 3: WskaĨniki wzrostu PNB (GNP) w USA od kwietnia 2004 do stycznia 2008 r.

ħródáo: Data 360. http://www.data.org

W ciągu ostatnich szeĞciu lat Amerykanie wiĊc bynajmniej nie zbiednieli o 35% w stosunku

do Europejczyków, jedynie towary amerykaĔskie staáy siĊ taĔsze i dlatego bardziej

konkurencyjne na rynku Ğwiatowym.

W jaki sposób posáugiwanie siĊ wartoĞciami PKB liczonymi wedáug kursów wymiany walut

moĪe prowadziü do otrzymania niewiarygodnych wielkoĞci wskaĨników, pokazuje przykáad

Ukrainy, kraju jeszcze stosunkowo biednego, choü o rozwiniĊtym przemyĞle, w którym

transformacja gospodarki jest jednak mniej zaawansowana niĪ w Polsce (patrz: tabela

poniĪej).

Tabela 1: Porównanie wskaĨników energocháonnoĞci PKB – zuĪycia energii pierwotnej

brutto: krajów starej UE, Polski i Ukrainy

(dane z 2005 r., PKB w USD z 2000 r.)

UE-15

Polska

Ukraina

[MJ/

$

ER]

5,038

12,939

75,667

-krotnoĞü w stosunku do UE-15

-

2,568

15,019

[MJ/

$

PPP]

5,475

7,418

20,089

-krotnoĞü w stosunku do UE-15

-

1,355

3,669

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych zaczerpniĊtych z:
1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. International Energy Annual 2005. Energy Information Administration (EIA). http://www.eia.doe.gov.
3. Maáy rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Jak widaü, przy PKB wyraĪonym w dolarach wedáug kursów wymiany [

$

ER] wskaĨnik

energocháonnoĞci dochodu narodowego Ukrainy jest aĪ ponad 15-krotnie wyĪszy od

Ğredniego dla krajów UE-15! Chyba maáo kto byáby skáonny uwierzyü w aĪ tak wielką

energoĪernoĞü gospodarki tego kraju, nawet uwzglĊdniając, Īe proces jej restrukturyzacji nie

jest jeszcze zbyt zaawansowany. Natomiast wskaĨniki energocháonnoĞci dla Ukrainy i Polski

obliczone w odniesieniu do PKB wedáug parytetu siáy nabywczej [$PPP] w porównaniu z

krajami UE-15 wyglądają o wiele bardziej realistycznie.

4

Rys. 3. Wskaźniki wzrostu PNB (GNP) w USA od kwietnia 2004 do stycznia 2008 r.

Źródło: Data 360. http://www.data.org

1

UE-15

Polska

Ukraina

[MJ/$ER]

5,038

12,939

75,667

-krotno w stosunku do UE-15

-

2,568

15,019

[MJ/$PPP]

5,475

7,418

20,089

-krotno w stosunku do UE-15

-

1,355

3,669

2

Lp. Wielko/wskanik

Polska

UE-15

1.

Ludno [mln]

38,157

386,064

PKB liczony wg:

a) kursów wymiany (Exchange Rate – ER)

[mld $ER]

303,959

12 770,319

2.

b) parytetu si y nabywczej (Purchasing Power Parity

– PPP) [mld $PPP]

530,153

11 749,948

PKB na mieszkaca wg:

a) kursów wymiany walut [$ER/os.]

7 966

33 078

3.

b) parytetu si y nabywczej [$PPP/os.]

13 894

30 435

Zuycie energii elektrycznej:

a) brutto [TWh]

144,173

2 863,542

b) finalnej [TWh]

98,835

2 443,911

c) przez sektor energii [TWh/% zuycia brutto]

30,775/21,35%

239,421/

/8,36%

4.

d) straty sieciowe [TWh/% zuycia brutto]

14,563/10,10%

180,210/

/6,29%

Zuycie energii elektrycznej na mieszkaca:

a) brutto [kWh/os.]

3 778

7 417

5.

b) finalnej [kWh/os.]

2 590

6 330

Zuycie energii elektrycznej na jednostk PKB wg kursów wymiany:

a) brutto [kWh/$ER]

0,474

0,224

6.

b) finalnej [kWh/$ER]

0,325

0,191

Zuycie energii elektrycznej na jednostk PKB wg parytetu si y nabywczej:

a) brutto [kWh/$PPP]

0,272

0,244

7.

b) finalnej [kWh/$PPP]

0,186

0,208

8.

Emisja CO

2

przez sektor elektroenergetyki

[tCO

2

/MWh]

1,151

0,416

Tabela 1. Porównanie wskaźników energochłonności PKB – zużycia energii pierwotnej brutto: krajów starej UE, Polski i Ukrainy

(dane z 2005 r., PKB w USD z 2000 r.)

Tabela 2. Dane i wskaźniki dotyczące zużycia energii elektrycznej w Polsce i krajach UE-15

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z:

1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. International Energy Annual 2005. Energy Information Administration (EIA). http://www.eia.doe.gov.

3. Mały rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z:

1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Mały rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Rys. 4: ZuĪycie energii elektrycznej na mieszkaĔca w krajach UE (2005r.)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

U

E-

15

U

E-

25

U

E-

27

[k

W

h/

os

.]

brutto

finalne

Rys. 5: ZuĪycie energii elektrycznej na PKB(PPP) w krajach UE (2005r.)

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

U

E-

15

U

E-

25

U

E-

27

[k

W

h/

$P

P

P]

brutto

finalne

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych zaczerpniĊtych z:
1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Maáy rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

6

Rys. 4: ZuĪycie energii elektrycznej na mieszkaĔca w krajach UE (2005r.)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

U

E-

15

U

E-

25

U

E-

27

[k

W

h/

os

.]

brutto

finalne

Rys. 5: ZuĪycie energii elektrycznej na PKB(PPP) w krajach UE (2005r.)

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

U

E-

15

U

E-

25

U

E-

27

[k

W

h/

$P

P

P]

brutto

finalne

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych zaczerpniĊtych z:
1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Maáy rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

6

Rys. 5. Zużycie energii elektrycznej na PKB(PPP) w krajach UE (2005 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z:

1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Mały rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Rys. 4. Zużycie energii elektrycznej na mieszkańca w krajach UE (2005 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z:

1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Mały rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Rys. 6: Udziaá sektora paliwowo-energetycznego w zuĪyciu energii elektrycznej brutto w krajach UE (2005r.)

6,9%

4,1%

11,0%10,6%

7,3%7,0%

5,2%

8,0%

10,1%

4,6%

7,0%7,2%

5,8%

17,1%

20,1%

7,3%

4,7%

7,4%

13,6%

16,0%

4,7%

8,2%

8,3%

13,0% 12,6%

20,6%

21,3%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

Rys. 7: Emisje CO

2

na jednostkĊ wytworzonej energii elektrycznej brutto w krajach UE

(2005r.)

0,000

0,200

0,400

0,600

0,800

1,000

1,200

1,400

1,600

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

U

E-

15

U

E-

27

[t

C

O

2

/M

W

h]

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych zaczerpniĊtych z:
1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Maáy rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Z powyĪszych diagramów wynika, Īe

1) zuĪycie energii elektrycznej w Polsce

ƒ

na mieszkaĔca naleĪy do najniĪszych w UE (rys. 4), a

ƒ

na jednostkĊ PKB

PPP

nie odbiega znacząco od Ğredniej dla krajów UE;

2) natomiast

ƒ

wskaĨnik udziaáu sektora energii w zuĪyciu energii elektrycznej jest w Polsce najwyĪszy w

caáej UE, oraz

ƒ

wskaĨnik emisji CO

2

na MWh wytworzonej energii elektrycznej w Polsce naleĪy do

najwyĪszych w UE (wyĪszy wskaĨnik ma jedynie Estonia).

7

Rys. 6: Udziaá sektora paliwowo-energetycznego w zuĪyciu energii elektrycznej brutto w krajach UE (2005r.)

6,9%

4,1%

11,0%10,6%

7,3%7,0%

5,2%

8,0%

10,1%

4,6%

7,0%7,2%

5,8%

17,1%

20,1%

7,3%

4,7%

7,4%

13,6%

16,0%

4,7%

8,2%

8,3%

13,0% 12,6%

20,6%

21,3%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

Rys. 7: Emisje CO

2

na jednostkĊ wytworzonej energii elektrycznej brutto w krajach UE

(2005r.)

0,000

0,200

0,400

0,600

0,800

1,000

1,200

1,400

1,600

Au

st

ria

Be

lg

ia

D

an

ia

Fi

nl

an

di

a

Fr

an

cj

a

G

re

cj

a

H

is

zp

an

ia

Irl

an

di

a

Lu

ks

em

bu

rg

H

ol

an

di

a

N

ie

m

cy

Po

rtu

ga

lia

Sz

w

ec

ja

W

.B

ry

ta

ni

a

W

áo

ch

y

C

yp

r

Es

to

ni

a

Li

tw

a

ào

tw

a

M

al

ta

Po

ls

ka

C

ze

ch

y

Sá

ow

ac

ja

Sá

ow

en

ia

W

Ċg

ry

Bu

ág

ar

ia

R

um

un

ia

U

E-

15

U

E-

27

[t

C

O

2

/M

W

h]

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych zaczerpniĊtych z:
1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Maáy rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Z powyĪszych diagramów wynika, Īe

1) zuĪycie energii elektrycznej w Polsce

ƒ

na mieszkaĔca naleĪy do najniĪszych w UE (rys. 4), a

ƒ

na jednostkĊ PKB

PPP

nie odbiega znacząco od Ğredniej dla krajów UE;

2) natomiast

ƒ

wskaĨnik udziaáu sektora energii w zuĪyciu energii elektrycznej jest w Polsce najwyĪszy w

caáej UE, oraz

ƒ

wskaĨnik emisji CO

2

na MWh wytworzonej energii elektrycznej w Polsce naleĪy do

najwyĪszych w UE (wyĪszy wskaĨnik ma jedynie Estonia).

7

Rys. 7. Emisja CO

2

na jednostkę energii elektrycznej brutto w krajach UE (2005 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z:

1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Mały rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

Rys. 6. Udział sektora paliwowo-energetycznego w zużyciu energii elektrycznej brutto w krajach UE (2005 r.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zaczerpniętych z:

1. Energy: Yearly statistics 2005. 2007 Edition. Eurostat Statistical books. European Commission. Eurostat.

http://epp.eurostat.ec.europa.eu.

2. Mały rocznik statystyczny Polski. 2007. GUS, Warszawa 2007.

R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y

20

w którym transformacja gospodarki jest jednak mniej zaawanso-
wana niż w Polsce (patrz: tabela poniżej).
Jak widać, przy PKB wyrażonym w dolarach według kursów wy-
miany [$ER] wskaźnik energochłonności dochodu narodowego
Ukrainy jest aż ponad 15-krotnie wyższy od średniego dla krajów
UE-15! Chyba mało kto byłby skłonny uwierzyć w aż tak wielką ener-
gożerność gospodarki tego kraju, nawet uwzględniając, że proces
jej restrukturyzacji nie jest jeszcze zbyt zaawansowany. Natomiast
wskaźniki energochłonności dla Ukrainy i Polski obliczone w od-
niesieniu do PKB według parytetu siły nabywczej [$PPP] w porów-
naniu z krajami UE-15 wyglądają o wiele bardziej realistycznie.
Tak więc właściwą dla oceny energochłonności gospodarki miarą
dochodu narodowego jest PKB obliczony według parytetu siły
nabywczej (PKB

PPP

), który wyraża wartość towarów i usług, jakie

można nabyć na rynku wewnętrznym. Obliczony w taki sposób PKB
dobrze odzwierciedla więc rzeczywistą zamożność społeczeństwa
określonego kraju i nadaje się do porównań z innymi krajami.

2. Porównanie wskaźników zużycia energii

elektrycznej w Polsce z wartościami średnimi

dla krajów starej UE, dane z 2005 r., wielkości

PKB wyrażone w USD z 2000 r.

Poniżej w tabeli i na odpowiednich diagramach przedstawiono podsta-
wowe dane i wskaźniki odnoszące się do zużycia energii elektrycznej na
mieszkańca i jednostkę PKB w Polsce oraz w krajach starej UE.

Z powyższych diagramów wynika, że
1.

zużycie energii elektrycznej w Polsce

•

na mieszkańca należy do najniższych w UE (rys. 4), a

•

na jednostkę PKB

PPP

nie odbiega znacząco od średniej dla kra

jów UE;

2.

natomiast

•

wskaźnik udziału sektora energii w zużyciu energii elektrycznej

jest w Polsce najwyższy w całej UE, oraz

•

wskaźnik emisji CO

2

na MWh wytworzonej energii elektrycznej w Pol-

sce należy do najwyższych w UE (wyższy wskaźnik ma jedynie Estonia).

Dyskusja i wnioski

1.

Do analiz i porównań wskaźników energochłonności należy

używać wartości PKB obliczonych według parytetu siły nabywczej
(PKB

PPP

), który właściwie odzwierciedla poziom zamożności spo-

łeczeństw i dlatego nadaje się do porównań gospodarek różnych
krajów – zwłaszcza znacznie różniących się poziomem rozwoju.

2.

Zużycie energii elektrycznej na mieszkańca w Polsce (brutto/

finalna = 3778/2590 kWh/os.) należy do najniższych w Europie
(niższe niż Polska mają tylko Rumunia, Łotwa i Litwa) – patrz: ta-
bela 2 i rys. 4. Jest ono znacznie niższe w porównaniu ze średnim
dla krajów UE-15 (brutto/finalna = 7417/6330 kWh/os.) – w przy-
padku energii finalnej aż 2,44-krotnie. Dalszy rozwój gospodar-
czy naszego kraju i osiągnięcie średniego poziomu państw UE nie
będzie możliwe bez znacznego zwiększenia wykorzystania energii
elektrycznej. Przy tak niskim zużyciu energii elektrycznej w Polsce
potencjał jej oszczędzania jest względnie niewielki, należy nato-
miast dążyć do poprawy efektywności jej wykorzystania (tu rezer-
wy są znaczące, jednakże ich wyzwolenie będzie trudne i zajmie
wiele lat – o czym poniżej).

3.

Zużycie finalnej energii elektrycznej na jednostkę PKBppp

(patrz: tabela 2 i rys. 5) jest w Polsce (0,186 kWh/$PPP) o ok.
12% niższe od średniej dla krajów UE-15 (0,208 kWh/$PPP)!
Możliwości poprawy efektywności wykorzystania energii finalnej
(tj. u odbiorców końcowych) są więc względnie niewielkie. Energia
elektryczna bowiem już obecnie w naszym kraju droga (uwzględ-
niając siłę nabywczą ludności), a będzie coraz droższa, co wymusza
jej oszczędne zużycie.

4.

Natomiast zużycie brutto energii elektrycznej na jednostkę

PKB

PPP

(patrz: tabela 2 i rys. 5) w Polsce (0,272 kWh/$PPP) jest

o ponad 10% wyższe od średniej dla UE-15 (0,244 kWh/$PPP). Przy
wskaźniku zużycia odpowiadającym średniemu dla UE-15 odpowia-
da to w 2005 r. zużyciu energii w Polsce większemu o ok. 15 TWh.

5.

Wyższe zużycie brutto energii elektrycznej na jednostkę PKB

PPP

w Polsce (patrz: tabela 2 i rys. 6) wynika z:

a)

bardzo wysokiego zużycia energii elektrycznej przez sektor ener-

21

gii (najwyższy w całej UE wskaźnik = 21,35%, podczas gdy dla UE-15
wynosi on 8,36%) – co jest spowodowane dominacją paliw stałych
w stopniu unikalnym w skali europejskiej i światowej (ok. 95%!),

b)

wysokich strat sieciowych (Polska – 10,10%, UE-15 – 6,29%) –

co wynika z niedoinwestowania sieci przesyłowych i rozdzielczych.
W efekcie w roku 2005 w Polsce w stosunku do średnich wskaź-
ników dla UE-15 zużyto łącznie więcej o ok. 24,2 TWh energii elek-
trycznej, w tym ok. 18,7 TWh przez sektor energii i o ok. 5,5 TWh
w stratach sieciowych. Jest to o wiele więcej niż ok. 15 TWh po-
trzebnych do osiągnięcia średniego poziomu zużycia brutto ener-
gii elektrycznej w UE-15.

6.

Zużycie energii pierwotnej na jednostkę PKB jest w Polsce

znacząco wyższe w porównaniu z UE-15, lecz i w tym przypadku
wartości wskaźników energochłonności odniesionych do PKB

ER

i PKB

PPP

różnią się radykalnie. Mianowicie: w odniesieniu do

PKB

ER

zużycie energii pierwotnej brutto jest w Polsce wyższe aż

2,6-krotnie niż w UE-15, a energii pierwotnej finalnej 2,4-krotnie.
Natomiast w odniesieniu do PKB

PPP

zużycie energii pierwotnej

brutto jest w Polsce wyższe tylko o 35% niż w UE-15, a energii
pierwotnej finalnej o 26%. Podobne wnioski wynikają też z analiz
przeprowadzonych przez instytucję wyspecjalizowaną w zagad-
nieniach efektywności energetycznej – Krajową Agencję Poszano-
wania Energii (KAPE), według której energochłonność polskiego
przemysłu liczona według wartości PPP jest tylko o 8% wyższa
od średniej dla UE

5

. Główną przyczyną wyższego zużycia energii

pierwotnej brutto w Polsce jest dominacja paliw stałych przy sto-
sunkowo niskiej efektywności ich wykorzystania. A zatem rzekomo
wielka „energożerność” polskiej gospodarki okazuje się mitem, je-
śli zużycie energii pierwotnej lub elektrycznej odniesie się do war-
tości PKB określonej według parytetu siły nabywczej, a nie według
kursów wymiany walut.

7.

Kluczem do istotnego zwiększenia efektywności wykorzystania

energii elektrycznej w Polsce jest przede wszystkim odejście od
monokultury węglowej, a zwłaszcza od obecnych nieefektywnych
technologii wydobycia i spalania węgla! Dokonanie tego wymaga
jednak przede wszystkim zdecydowanej woli politycznej, wielo-

miliardowych nakładów inwestycyjnych na nowoczesne technologie
energetyczne oraz wielu lat. Względnie mniejsze – choć też niebaga-
telne – znaczenie ma obniżenie strat sieciowych, co także wymaga wie-
lomiliardowych nakładów i wielu lat.

8.

Istotna zmiana struktury zużycia nośników energii jest też niezbęd-

na do zmniejszenia emisji CO

2

przez sektor elektroenergetyki (patrz:

rys. 7), która w Polsce wynosi aż 1,151 tCO

2

/MWh, natomiast w krajach

UE-15 0,416 tCO

2

/MWh.

9.

Podsumowując, należy stwierdzić, że:

•

Mitem jest twierdzenie, że można znacząco poprawić efektywność

wykorzystania energii elektrycznej w Polsce głównie przez jej oszczę-
dzanie na poziomie odbiorców końcowych – w szczególności w gospo-
darstwach domowych, przez wymianę urządzeń i osprzętu na energo-
oszczędne. Jest to oczywiście jak najbardziej pożądane i racjonalne,
podobnie jak u odbiorców przemysłowych. Będzie to następować sa-
morzutnie, gdyż wysokie i szybko rosnące ceny energii elektrycznej
będą motywować odbiorców do stosowania bardziej energooszczęd-
nych urządzeń i technologii produkcji. Potencjał ten jest jednak
względnie niewielki, gdyż już obecnie wskaźnik zużycia energii elek-
trycznej finalnej na jednostkę PKB

PPP

jest w Polsce niższy od średniej

wartości dla krajów UE-15.

•

Istotne zwiększenie efektywności wykorzystania energii elektrycz-

nej nie będzie możliwe bez ograniczenia jej zużycia przez sektor ener-
gii, co wymaga znacznej zmiany struktury zużycia nośników energii
(odejścia od obecnej monokultury węglowej), a także zmian technolo-
gii pozyskiwania i wykorzystania paliw do wytwarzania energii elek-
trycznej. Do zrealizowania tego trzeba jednak zdecydowanej woli po-
litycznej, wielkich nakładów i wielu lat. Węgiel powinien być stopniowo
zastępowany energią jądrową. Konieczne jest również zmniejszenie
strat sieciowych (o 3 – 4 pkt. proc.), lecz to także wymaga wielomiliar-
dowych nakładów i wielu lat.

•

Zmniejszenie jednostkowych emisji CO

2

przez polską elektroener-

getykę [tCO

2

/MWh] – przy rozsądnych kosztach

6

– również wymaga

ograniczenia udziału węgla, który stopniowo powinna zastępować
głównie energia jądrowa, będąca jedyną dostępną technologią wytwa-
rzania energii elektrycznej w dużej skali niepowodującą emisji CO

2

.

R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y R

ynek ener

get

y

czn

y

22

•

Stopniowe ograniczanie udziału węgla jest nie tylko racjonalne

ze względów ekonomicznych i ekologicznych (rosnące koszty ogra-
niczenia emisji zanieczyszczeń – nie tylko CO

2

, ale też SO

2

, NOx

i pyłów

7

– w związku z sukcesywnym z zaostrzaniem norm emisji

przez UE), ale będzie też konieczne ze względu na wyczerpywanie
się zasobów operatywnych węgla kamiennego i brunatnego (obec-
nie dostępne zasoby operatywne wystarczą na 30 – 40 lat). Wydo-
bycie węgla kamiennego spada systematycznie od kilku lat, przy
wzrastających kosztach. W efekcie węgiel krajowy stał się niekon-
kurencyjny w stosunku do importowanego, a import ten bardzo
szybko wzrasta (w br. może się zbliżyć do 10 mln t). Górnictwo węgla
kamiennego i brunatnego potrzebuje obecnie ogromnych nakła-
dów – szacowanych na ponad 50 mld zł – na udostępnienie nowych
pokładów i ścian wydobywczych lub otwarcie nowych odkrywek.
Nawet jeśli te inwestycje zostaną zrealizowane, to wydobycie wę-
gla raczej nie wzrośnie w stosunku do obecnego poziomu. Ocenia
się, że wydobycie węgla kamiennego do 2030 r. spadnie o ok. ¼
(bez inwestycji spadłoby o ½)

8

.

•

Znacząca poprawa efektywności wykorzystania energii elek-

trycznej w Polsce nie jest możliwa w krótkim czasie, a jej realizacja
będzie wymagać woli politycznej i konsekwencji w dokonywaniu
zdecydowanych zmian (w szczególności rozwoju energetyki jądro-
wej na znaczącą skalę) i dużych nakładów inwestycyjnych.

1

http://pl.wikipedia.org/wiki/Produkt_krajowy_brutto

2

UC Atlas of Global Inequality. http://ucatlas.ucsc.edu/glossary.html

3

Parytet siły nabywczej. http://pl.wikipedia.org/wiki/Parytet_si-

%C5%82y_nabywczej

4

Lawrence J. Lau: The Use of Purchasing-Power-Parity Exchange Rates

in Economic Modeling: An Expository Note. Department of Economics.
Stanford University. USA.

5

Dariusz Ciepiela: Energochłonność polskiej gospodarki wyższa tylko o 8

proc. niż w UE, wnp.pl, 28.11.2008 r.

6

Technologie sekwestracji CO

2

(CCS) są jeszcze w powijakach, wiadomo

jednak, że będą one bardzo kosztowne, spowodują zmniejszenie spraw-
ności wytwarzania o ok. 1/3, a nie jest też rozwiązany problem bezpiecz-
nego składowania dwutlenku węgla. Oczekuje się, że koszty wytwarzania
energii elektrycznej przy zastosowaniu technologii CCS będą nie niższe
niż z OZE.

7

Prawdopodobne jest wprowadzenie przez UE nowych ograniczeń emisji,

w tym rtęci (ograniczenia takie już od kilku lat obowiązują w USA).

8

J. Lewandowski: Możliwości rozwoju energetyki konwencjonalnej w Pol-

sce. Materiały z konferencji „Przyszłość energetyki jądrowej w Polsce”.
Warszawa, 6 grudnia 2007 r.; GIG: kurczą się zasoby węgla, potrzebne są
inwestycje. PAP. CIRE.pl. 2.10.2008 r.

mgr inż. Władysław Kiełbasa

Absolwent Wydziału Mechanicznego Energetyki i Lotnictwa Politechniki
Warszawskiej, specjalność: systemy i urządzenia energetyczne, specjali-
zacja: energetyka jądrowa. Energetyk o 30-letnim doświadczeniu zawodo-
wym w energetyce jądrowej, cieplnej i wodnej.
Przez 15 lat (1979 – 1994) był związany z budową Elektrowni Jądrowej
Żarnowiec: od przygotowania inwestycji, przez budowę i przygotowanie
eksploatacji, aż po likwidację budowy włącznie (zajmował się m.in. za-
gadnieniami bezpieczeństwa jądrowego, gospodarki paliwem jądrowym
i licencjonowania). Stypendysta (m.in. szkolenie na stanowisko dyżurnego
inżyniera ruchu elektrowni jądrowej) i ekspert Międzynarodowej Agencji
Energii Atomowej.
Po likwidacji budowy EJ Żarnowiec zajmował się zagadnieniami handlu
oraz rynku energii elektrycznej i regulacyjnych usług systemowych (1995
– 2003), pracując w Elektrowniach Szczytowo-Pompowych S.A., a następ-
nie w firmie Energoprojekt Consulting S.A. (EPC S.A.).
Od połowy lat 1990. jest związany zawodowo z energetyką wodną. Od
2003 r. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą HYDROENERGO,
świadcząc usługi inżynierskie i konsultingowe dla energetyki zawodowej,
nie tylko wodnej. Ostatnio angażuje się w prace na rzecz wprowadzenia
w Polsce energetyki jądrowej.