Ć

wiczenie 15. Czynniki cyrkulacyjne kształtujące klimat Polski.

KALENDARZE CYRKULACYJNE - kalendarz w sposób możliwie prosty i jednoznaczny powinien określać
warunki cyrkulacyjne.

1) H. BREZOWSKY, P. HESS

Kalendarz cyrkulacyjny dla Europy przygotowany przez Brezowkiego i Hessa rozpoczyna się od 1881
roku. Autorzy, biorąc pod uwagę kierunek ruchu mas powietrznych, wyróżnili trzy typy cyrkulacji -
strefową, południkową i mieszaną. W obrębie tych typów, w zależności od położenia ośrodków wyżowych,
niżowych oraz strefy frontowej, wydzielili osiemnaście sytuacji pogodowych. Każdą sytuację rozdzielili na
pogodę o charakterze cyklonalnym i antycyklonalnym, biorąc pod uwagę wygięcie izobar nad Europą
Ś

rodkową.

2) J. LITYŃSKI

W klasyfikacji Lityńskiego charakter cyrkulacji (antycyklonalny, cyklonalny i tzw. nieokreślony)
wyznaczany jest przez porównanie wielkości ciśnienia atmosferycznego w Polsce w danym dniu w
stosunku do wieloletniego średniego ciśnienia w odpowiednim miesiącu. Z kolei kierunek cyrkulacji
wyznaczony jest na podstawie wskaźnika cyrkulacji strefowej i południkowej dla obszaru ograniczonego
przez równoleżniki 40° N i 65° N oraz południki 0° i 35° E (pośrodku tego obszaru znajduje się Polska).
Wskaźnik cyrkulacji Lityńskiego ma ostatecznie postać określonego kierunku napływu masy powietrza z
indeksem oznaczającym charakter cyrkulacji (sytuację baryczną) np. NE

A

oznacza cyrkulację z północnego-

wschodu antycyklonalną a O

0

cyrkulację zerową nieokreśloną.

3) D. KUZIEMSKIEJ (OSUCHOWSKA-KLEIN)

Kalendarz cyrkulacyjny nawiązuje do związku pomiędzy typami cyrkulacji a typami pogody w Polsce.
Zimą, dodatnia

anomalia temperatury występuje przy sterowaniu zachodnim (typ - A), a poniżej normy

przy sterowaniu południowo-

zachodnim (E

1

) i północno-wschodnim (E). W lecie temperatury powyżej

normy występują przy cyrkulacji zachodniej

antycyklonalnej C

2

D) itd.

3) T. NIEDŹWIEDŹ

Dane określające typ sytuacji synoptycznej dla każdego dnia zapisano w kodzie liczbowym.
Wyróżniono 20 typów

cyrkulacji sytuacji synoptycznych. Zastosowano powszechnie stosowane

oznaczenia kierunku adwekcji z indeksem "a"

dla układów antycyklonalnych i "c" dla cyklonalnych. Stąd

16 typów charakteryzuje wyraźny kierunek adwekcji mas

powietrznych (np. N

a

, N

c

, SW

a

, SW

c

itd.).

Następne 4 sytuacje cechuje bądź brak adwekcji lub jej zmienny kierunek

napływu:

C

a

- sytuacja, centralna antycyklonalną, centrum wyżu nad Polską południową;

K

a

- klin antycyklonaklny, oś wału lub rozmyty obszar wysokiego ciśnienia;

C

c

- sytuacja centralna cyklonalna, centrum niżu nad Polską;

B

c

- bruzda cyklonalna lub rozmyty obszar obniżonego ciśnienia;

X - sytuacje nie dające się zaklasyfikować.

Częstość występowania poszczególnych typów sytuacji synoptycznych zestawiono w tabeli.

•

Najczęściej pojawiającym się typem cyrkulacji jest sytuacja zachodnia cyklonalna, która

występuje w 11% dni w roku. Jej częstość zmienia się od 9,1% w maju aż do 31,9% w grudniu.
Jest to odzwierciedleniem rocznej zmienności aktywności niżów atlantyckich przemieszczających
się nad Europą.
•

Największa częstość wyżów przynoszących powietrze polarno-kontynentalne zaznacza się w

okresie od stycznia do marca oraz w październiku.
•

W okresie wiosennym i letnim przypada maksimum częstości adwekcji powietrza z

północnego-wschodu i pomocy. W kwietniu i maju przyczyniają się do nawrotów chłodu i
pojawienia się przymrozków - "zimni ogrodnicy" lub "zimna Zośka".

Zadanie:

Pracujemy w grupach 2-osobowych. Każda grupa dysponuje zestawem 8 mapek synoptycznych dla
Europy. Są to np. mapy z 1 stycznia i 1 lipca z kolejno czterech następujących po sobie lat (2000-
2003). Zadanie polega na wyznaczeniu dla tych dni typu cyrkulacji atmosferycznej wg
klasyfikacji prof. Niedźwiedzia, określeniu rodzaju napływającej masy powietrznej oraz kierunku
wiatru geostroficznego we Wrocławiu i Białymstoku.

Przebieg roczny częstotliwości występowania poszczególnych

sytuacji barycznych w Polsce południowej w okresie 1956- 1965

Częstość występowania (w %) poszczególnych typów cyrkulacji w dorzeczu górnej Wisły w okresie 1951—1980

nr

Typ

I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

Rok

01
02
03
04
05
06
07
08
09
10

N

a

NE

a

E

a

SE

a

S

a

SW

a

W

a

NW

a

C

a

K

a

1,5
2,3
6,3
6,3
5,3
4,9
8,3
4,3
3,8
5,9

2,1
1,9
6,4
6,0
6,4
2,7
5,2
3,7
2,5
5,3

2,0
1,9
6,1
8,2
6,9
2,8
4,9
4,4
2,9
5,7

3,4
4,1
5,3
2,3
6,2
2,0
3,1
2,0
2,7
8,1

4,6
5,9
8,3
3,8
3,2
1,1
3,2
2,9
3,1
9,4

5,2
3,6
5,8
3,4
3,0
2,2
4,2
3,4
4,7
9,8

6,9
3,9
5,3
1,6
2,5
1,4
9,6
5,8
3,9

10,1

4,6
4,7
6,5
2,3
5,0
2,3
8,3
5,8
6,7

11,5

4,2
1,7
3,3
3,4
7,1
4,0
6,2
5,7
8,0
9,2

2,5
0,8
6,6
4,9
8,6
4,5
9,7
4,3
6,8
8,1

1,8
1,0
3,8
3,3
7,3
4,2
9,7
2,9
4,2
6,1

2,3
1,2
4,0
3,8
4,9
3,3

10,9

4,3
4,3
6,1

3,4
2,8
5,6
4,1
5,5
3,0
6,9
4,1
4,5
7,9

11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

N

c

NE

c

E

c

SE

c

S

c

SW

c

W

c

NW

c

C

c

B

c

2,9
1,6
2,8
2,8
4,9
5,4

15,5

7,3
1,2
3,4

4,0
2,0
4,1
3,9
7,4
7,0

12,9

7,0
2,6
4,2

3,7
1,9
5,7
4,0
5,2
6,2

12,5

6,1
1,4
5,1

5,1
5,4
5,7
3,4
5,9
5,6
9,7
5,3
3,7
8,3

5,8
3,4
5,2
3,0
4,3
3,9
5,9
5,8
3,2

12,0

6,3
4,0
4,0
1,7
2,6
2,3
6,6
6,8
4,2

14,1

5,9
3,5
1,7
1,2
2,6
2,2

11,3

7,0
1,9

10,2

3,1
3,0
1,2
1,8
2,9
2,2
7,7
5,8
2,5

10,3

3,6
1,0
2,9
1,9
3,4
3,7

12,1

7,6
0,9
7,0

2,6
1,5
1,9
2,0
4,3
5,6

11,0

5,3
1,6
5,8

2,1
1,8
3,8
4,7
8,2
5,7

14,0

6,2
1,9
5,3

2,2
2,4
3,0
2,0
5,5
5,3

21,0

6,7
1,3
3,3

3,9
2,6
3,5
2,7
4,8
4,6

11,7

6,4
2,2
7,4

21

X

3,3

2,7

2,4

2,7

2,0

2,1

1,5

1,8

3,1

1,6

2,0

2,2

2,4

01-10A
11-20C

48,9
47,8

42,2
55,1

45,8
51,8

39,2
58,1

45,5
52,5

45,3
52,6

51,0
47,5

57,7
40,5

52,8
44,1

56,8
41,6

44,3
53,7

45,1
52,7

47,8
49,8

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII