FIZJOTERAPIA OGÓLNA

Literatura:

1. “Podstawy fizjoterapii” Janusz Nowotny (3 tomy)
2. “Kinezyerapia” pod red. Andrzeja Zębatego
3. “Rehabilitacja medyczna” pod red. Andrzeja Kwolka (2 tomy)
4. “Rehabilitacja medyczna” pod red. Jerzego Kiwierskiego (1 tom)
5. “Poradnik fizjoterapeuty” Bernard Kolster, Gizela Ebeld – Paprotny.
6. (Ukaże się skrypt uczelniany)...

________________________________________________________________________________
WYKŁAD 1.

Rozpoczęcie pacy przez fizjoterapeutę wymaga, aby posiadał on podstawową wiedzę.

Rehabilitacja – łac. habilitis – sprawny , re – coś ponownego. = powrót do sprawności.
– przywrócenie choremu sprawności fizycznej i psychicznej przez stosowanie odpowiednich
zabiegów leczniczych
– proces obejmujący oddziaływania lecznicze, społeczne, psychologiczne i zawodowe.

Polska koncepcja rehabilitacji:

–

powstała w latach 70-tych

–

ukierunkowana na człowieka

–

zalecana przez WHO do stosowania na świecie

–

Wiktor Dega – ojciec współczesnej rehabilitacji (,,Ortopedia i rehabilitacja”):
1. Powszechność – powinna obejmować wszystkie dyscypliny medyczne i być dostępna dla

wszystkich osób, które jej potrzebują

2. Kompleksowość – dotyczy sfer: medycznej, społecznej, zawodowej; praca zespołu ( lekarz,

pielęgniarka, terapeuta, psycholog).

3. Wczesność – oznacza konieczność rozpoczynania jej natychmiast po urazie lub

zachorowaniu tak szybko jak jest to możliwe, aby zapobiec wtórnym skutkom schorzenia.

4. Ciągłość – płynne następowanie po sobie określonych etapów leczenia i rehabilitacji.

Zadania rehabilitacji:

1. odtworzenie sprawności biologicznej i społecznej.
2. wykorzystanie mechanizmów zastępczych utraconej funkcji.
3. umożliwienie wykonywania pacy zawodowej i aktywnego uczestnictwa w życiu

publicznym (społecznym).

Cele rehabilitacji (ogólne):

1. Prewencja (zapobieganie). Wyróżnia się:

●

prewencję pierwotną – niedopuszczenie do wystąpienia schorzenia

●

prewencję wtórną – zapobieganie pogorszeniu się stanu pacjenta

2. Kompensacja (zastąpienie):

●

samoistna

●

sterowana

●

sztuczna

3. Regeneracja (obudowa) – dotyczy układu nerwowego i mięśniowego.
4. Adaptacja (przystosowanie) – przystosowanie do inwalidztwa.

Działy Rehabilitacji:

1. Rehabilitacja medyczna

●

rozwój medycyny zwiększa zapotrzebowanie na rehabilitację medyczną ( geriatryczną,
powypadkową, z wcześniakami itp.)

●

początkowy etap rehabilitacji. Wspólnie z rehabilitacją społeczną, psychologiczną i
zawodową tworzy właściwie pojęty proces rehabilitacji.

●

zespół czynności mający za zadanie poprawę stanu zdrowia, sprawności, prewencję
następstw długotrwałego unieruchomienia czyli odtworzenie w jak najlepszym stopniu
zaburzeń ustrojowych i psychicznych spowodowanych chorobą lub urazem.

●

zasadnicze znaczenie mają dwa działania:

1. postępowanie usprawniające – dotyczy sprawności fizycznej narządów i układów oraz

odbudowania jej w przypadku uszkodzenia. Jego celem jest przywrócenie pełnego
uczestnictwa w życiu społecznym. Do jego realizacji służą:

●

instrumenty podstawowe w postaci : fizjoterapii, terapii zajęciowej, psychoterapii,
protezowania, ortodyki, zaopatrywania w sprzęt rehabilitacyjny.

●

Instrumenty uzupełniające w postaci: farmakologii, korekcyjnych zabiegów chirurgicznych,
leczenia balneologicznego ( np. oddziaływanie błotem - borowiną), innych zabiegów
terapeutycznych (np. joga, masaż, akupunktura)

2. postępowanie kompensacyjne

●

polega na wytworzeniu mechanizmów kompensacji i adaptacji

Kompensacja – to występująca w każdym żywym organizmie możliwości zastępowania poprzez
odtwarzanie utraconych funkcji.
Kompensacja:

–

samoistna – nie jest korzystna w rehabilitacji

–

sterowana – najważniejszą w rehabilitacji (np. wady postawy – skolioza u dzieci)

–

sztuczna – zastąpienie utraconego organu (stosowanie protez: sztuczne oko, ucho, protezy rąk i
nóg, sztuczne piersi).

Instrumenty postępowania kompensacyjnego: kinezyterapia, terapia zajęciowa, muzykoterapia, ar
terapia (oddziaływanie przez sztukę), ergoterapia.

W procesie kompensacji obowiązują reguły pod nazwą praw Anochina.
Prawa Anochina:

1. Kompensacja jest zdolnością wrodzoną żywych organizmów.
2. Proces kompensacji zapoczątkowany jest poprzez sygnalizowanie o defekcie
3. Fałszywa sygnalizacja o defekcie jest przyczyną błędnie przebiegającej kompensacji.
4. Kompensacja opiera się na wzmocnieniu starej lub nowej aferencji.
5. Wyniki kompensacji są nietrwałe.

Adaptacja

–

dostosowanie się organizmu do zmienionych warunków

–

zdolność do adaptacji jest podstawowym warunkiem homeostazy, stanowi cechę wszystkich
organizmów żywych

–

umiejętność dostosowania się człowieka do nowych warunków socjalnych, nowego stanu
morfologicznego, który trzeba przyjąć za utrwalony

–

za najważniejsze w procesie adaptacji uważa się uzyskanie samodzielności życiowej zarówno w
czynnościach dnia codziennego jak i czynnościach zawodowych, społecznych i rodzinnych.

Adaptacja osoby niepełnosprawnej następuje przez wykorzystanie procesów regeneracji i
kompensacji na drodze wytrenowania mechanizmów zastępczych i stworzenia nowych stereotypów
ruchowych.

Regeneracja

–

odradzanie się uszkodzonych komórek, narządów czy tkanek

–

zachodzi w obrębie uszkodzonej tkanki kostnej, mięśniowej ( w zależności od podłoża
uszkodzenia czas regeneracji jest różny), nerwowej (trwa bardzo długo, OUN nie ma
możliwości regeneracji, tylko obwodowy układ nerwowy ma możliwość regeneracji, jednak
trwa to miesiącami a czasem i latami).

W przypadku gdy rehabilitacja medyczna nie osiągnęła pełnego sukcesu, większe wyzwanie stanie
przed rehabilitacją zawodową i społeczną. Osobie niepełnosprawnej w takim przypadku muszą być
zapewnione i dostosowane warunki wykonywania pracy zawodowej oraz pomoc w wypełnianiu ról
społecznych.

2. Rehabilitacja społeczna

●

proces, którego zadaniem jest przywrócenie samodzielności społecznej osobie
niepełnosprawnej

●

swoim działaniem obejmuje przywrócenie możliwości :
- wykonywania czynności codziennych
- życia w rodzinie
- życia w społeczeństwie
- korzystania z dóbr kulturowych
- podejmowania pracy zawodowej

●

odpowiada za usuwanie wszelkich barier, które mogą utrudniać proces rehabilitacji. Należą
do nich:
- zagadnienia prawno – organizacyjne
- zagadnienia urbanistyczno – architektoniczne
- zagadnienia ekonomiczne
- zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny
- poziom świadomości społecznej na temat osób niepełnosprawnych

●

przeprowadzając ją konieczne jest użycie instrumentów. Stosując wybrane kryteria ich
podziału wyróżnia się:
1. siły ograniczające rehabilitację społeczną:

- instytucje rządowe
- organizacje pozarządowe
2. cele rehabilitacji społecznej w oparciu o najważniejsze role społeczne:
- rehabilitacja zawodowa
- rehabilitacja rodzinna
- rehabilitacja środowiskowa
3. pozycja osoby niepełnosprawnej w systemie rehabilitacji:
- instytucje rehabilitacyjne (szpitale, sanatoria, przychodnie)
- organizacje samopomocy (stowarzyszenia, grupy terapeutyczne)
- rehabilitacja środowiskowa (instytucje pomocy społecznej)

3. Rehabilitacja zawodowa

●

działanie mające na celu umożliwienie osobie niepełnosprawnej podjęcie pracy zawodowej

●

powinna się rozpocząć już podczas rehabilitacji medycznej

●

w skład wchodzi :
poradnictwo zawodowe, szkolenia, zatrudnienie i zapewnienie pomocy w trakcie
wykonywania pracy.
Drugim aspektem jest zajęcie, którego wykonywaniem osoba ma się zająć, dostosowanie go
do możliwości fizycznych i kwalifikacji zawodowych niepełnosprawnego.

Założenia rehabilitacji zawodowej dotyczą osoby niepełnosprawnej, jej możliwości i
przygotowania.

Rehabilitacja pedagogiczna - zajmuje się umożliwieniem kształcenia dzieci i młodzieży.

W skład wchodzą:

●

szkoły integracyjne, szkolnictwo specjalne (ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci ze
znacznym upośledzeniem umysłowym i głębokimi wadami wzroku i słuchu)

●

zakłady rehabilitacji zawodowej dla młodzieży 15-17 lat).

4. Rehabilitacja psychologiczna

●

działanie terapeutyczne, którego nadrzędnym zadaniem jest uzyskanie stanu korzystnej
akceptacji z poczuciem sensu i posiadania kontroli nad własnym życiem przez osobę
niepełnosprawną.

●

przeprowadzana przez :
- psychoterapeutę
- poradnictwo rehabilitacyjne
- rehabilitację niespecyficzną (połączenie działania rehabilitacji medycznej, społecznej i
psychologicznej na osobę niepełnosprawną).

Fazy:

1. Zaprzeczenie istnieniu choroby, rozpacz, wyparcie.
2. Obniżenie nastroju, apatia, obojętność.
3. Punkt zwrotny: osoba niepełnosprawna stara się ponownie włączyć w życie społeczne.
4. Pełnienie ról społecznych w warunkach integracji ze społeczeństwem.

Zespół rehabilitacyjny – grupa specjalistów medycznych i paramedycznych w skład której
wchodzi:

1. Lekarz specjalista z zakresu rehabilitacji – steruje całością pracy zespołu i odpowiada za

nich.

2. Pielęgniarka – sprawuje opiekę pielęgniarską nad chorym.
3. Mgr. Fizjoterapii – prowadzi leczenie ruchem.
4. Absolwent studiów licencjackich lub Technik – osoba taka posiada wykształcenie z zakresu

fizjoterapii i kinezyterapii.

5. Asystent socjalny – łącznik pomiędzy chorym a jego rodziną i jego zakładem pracy.
6. Terapeuta zajęciowy (Ergoterapeuta) – zatrudnia chorych dobraną pracą, dostosowaną do

potrzeb leczniczych chorego.

7. Psycholog (kliniczny) – poznaje reakcje psychiczne chorego i stara się sterować nimi w

sposób sprzyjający jego rehabilitacji.

8. Logopeda – uczy chorego ponownego zrozumienia mowy i wysławiania się.
9. Technik ortopedyczny – zaopatruje chorego w protezy i ortezy.
10. Pedagog socjalny – specjalnie przygotowani pedagodzy, którzy umożliwiają chorym

dzieciom zdobywanie wiedzy w warunkach szpitalnych lub sanatoryjnych.

11. Instruktor pracy zawodowej – pomaga choremu w przekwalifikowaniu zawodowym.

Fizjoterapia – Physis – natura

–

terapia - leczenie

–

polega na wykorzystaniu czynników fizycznych z jakimi spotykamy się w naturze w celach
leczniczych.

–

uzupełnienie leczenia podstawowego, operacyjnego, specjalistycznego.

Metody fizjoterapeutyczne:

1. KINEZYTERAPIA – wykorzystanie ruchu
2. FIZYKOTERAIA – wykorzystanie sztucznie wytwarzanych bodźców: prąd elektryczny,

pole magnetyczne, promieniowanie laserowe, promieniowanie świetlne, ultradźwięki.

3. MASAŻ LECZNICZY – wykorzystanie bodźców mechanicznych.

- ręczny, mechaniczny, klasyczny, specjalistyczny.

4. TERAPIA MANUALNA – wykorzystanie bodźców mechanicznych i kinetycznych.
5. HYDROTERAPIA -wykorzystanie właściwości środowiska wodnego.
6. BALNEOTERAPIA – wykorzystanie naturalnych czynników dostępnych w uzdrowiskach

(wód leczniczych, peloidów, gazów leczniczych).

7. KLIMATOTERAPIA – wykorzystanie bodźców klimatycznych np. kąpiele słoneczne lub

powietrzne.

KINEZYTERAPIA :

–

leczenie ruchem

–

ćwiczenia – podstawowy środek służący do realizacji różnych metod

–

ćwiczenia o działaniu miejscowym

–

ćwiczenia o działaniu ogólnym

–

dobór ćwiczeń odbywa się po ocenie siły mięśniowej pacjenta. Siłę mięśniową ocenia się
według skali Lovetta.

KINEZYTRAPIA MIEJSCOWA :
cel:

–

utrzymanie lub przywrócenie pełnego zakresu ruchu w stawach, pełnej siły mięśniowej.

–

uzyskanie podstawy dla sprawności chorego w zakresie samoobsług, lokomocji i pracy
zawodowej

–

w przypadku trwałych zmian patologicznych zmierza do maksymalnej mobilizacji
mechanizmów kompensacji.

KINEZYTERAPIA OGÓLNA:

➔

zazwyczaj ćwiczenia zespołowe

➔

zespół tworzy się z 8-12 osób o zbliżonym:
*stanie zdrowia
*podobnej jednostce chorobowej
*wieku
*wydolności

➔

może dotyczyć również pojedynczego pacjenta

________________________________________________________________________________
WYKŁAD 2
________________________________________________________________________________

Płaszczyzny ciała: Osie ciała

1. czołowa strzałkowa

➔

dzieli ciało na przód i tył

➔

odwodzenie i przywodzenie

2. strzałkowa poprzeczna

➔

dzieli ciało na części: prawa i lewa

➔

zgięcie i wyprost

3. poprzeczna pionowa

➔

dzieli ciało na górę i dół

➔

rotacja zewnętrzna i wewnętrzna

Ćwiczenia czynne :

➔

ćwiczenia, które wykonuje sam usprawniany pod kontrolą i na polecenie kinezyterapeuty.

➔

są wykonywane przy sile mięśniowej według skali Lovetta 3 i poniżej

➔

są wynikiem dowolnej akcji mięśni bez pomocy sił zewnętrznych

Skala Lovetta:
0 - brak napięcia podczas próby wykonywania ruchu, brak skurczu, mięśnie wiotkie (0%)
1 - wyłącznie skurcz mięśni bez osiągnięcia ruchu, skurcz jest jedynie wyczuwalny (10%)
2 - badany ruch można wykonać w warunkach odciążenia (25%)
3 - ruch przeciwko sile ciężkości kończyny lub jej części (50%)
4 - ruch przeciwko sile ciężkości kończyny lub jej części z oporem (70 – 80% max.siły pacjenta)
5 - prawidłowa siła mięśniowa – ruch jak przy sile mięśniowej 3 z dołożonym 100% oporem dla
danego pacjenta.

Metodyka wykonywania ćwiczeń czynnych. Aspekty, które należy uwzględnić:

1. pozycja wyjściowa – izolowana lub chwiejna (równoważna)
2. charakter ruchu
3. przebieg ruchu
4. pozycja końcowa
5. powrót do pozycji wyjściowej
6. odpoczynek
7. tempo ćwiczeń
8. liczba powtórzeń i czas trwania ćwiczeń

Zadania kinezyterapeuty:

1) musi dobrać odpowiedni rodzaj ćwiczeń stosowanych do możliwości funkcjonalnych

pacjenta

2) musi dobrać sposób komunikowania się z pacjentem, który będzie odpowiedni do stanu

emocjonalnego i intelektualnego pacjenta

3) dobór odpowiednich ułatwień, obciążeń, pozycji
4) musi w sposób jasny i zrozumiały objaśnić wykonywanie ćwiczenia
5) musi potrafić pokazać zadane pacjentowi ćwiczenie
6) musi posiadać zdolność instruowania i polecania wykonywania ćwiczeń
7) powinien zachęcać, korygować i ubezpieczać pacjenta

Cele ćwiczeń czynnych:

(1) utrzymanie propriocepcji mięśni na właściwym poziomie
(2) utrzymanie właściwego zakresu ruchu w stawach
(3) likwidowanie nie utrwalonych ograniczeń ruchu w stawach
(4) utrzymanie lub poprawa siły mięśniowej
(5) poprawa koordynacji nerwowo – mięśniowej
(6) normalizacja napięcia mięśniowego w przypadku wzmożonego napięcia spoczynkowego
(7) aktywizacja pacjenta bez udziału terapeuty
(8) kształtowanie gibkości
(9) kształtowanie koordynacji ruchowej

Rodzaje ćwiczeń czynnych:

1. Ćwiczenia wolne

➢

ćwiczenia kształtujące

➢

polegające na pokonaniu siły grawitacji aktywizowanej części ciała przy wykorzystaniu
przez chorego siły własnych mięśni bez pomocy terapeuty

2. Ćwiczenia wspomagane

➢

ćwiczenia przy których wykonaniu potrzebna jest pomoc

➢

pomocy udziela terapeuta lub za pomocą przyborów i przyrządów znajdujących się na sali
gimnastycznej

3. Ćwiczenia w odciążeniu

➢

ćwiczenia wykonywane przez pacjenta przy sile mięśniowej mniejszej niż 3

➢

zadaniem ich jest wyeliminowanie siły grawitacji dla umożliwienia wykonania ruchu w
pełnym fizjologicznym zakresie.

Rodzaje odciążenia:

•

ręka terapeuty

•

system podwieszek

•

środowisko wodne

•

śliska,gładka powierzchnia

•

powierzchnia ustawiona pod kątem

Cele ćwiczeń w odciążeniu:

✔

umożliwiają wykonywanie ruchu w zwiększonym zakresie

✔

zmniejszenie dolegliwości bólowych

✔

zmniejszenie napięcia mięśniowego i tarcia uszkodzonych powierzchni

✔

poprawa metabolizmu śród-stawowego

✔

poprawa odżywienia chrząstki stawowej

✔

zwiększenie wytwarzania mazi stawowej

Zadania:

•

zwiększenie zakresu ruchów bez dolegliwości bólowych

•

zwiększenie siły mięśniowej

•

przyrost masy mięśniowej

4. Ćwiczenia z progresywnie wzrastającym oporem:

➢

ćwiczenia wykonywane przy sile mięśniowej 4 i 5 (ćwiczenia oporowe)

➢

zespół dynamiczny pokonuje masę kończyny lub części ciała z dodatkowym obciążeniem
zewnętrznym

Rodzaje oporu:

•

ręka terapeuty

•

system bloczkowo-ciężarkowy

•

woda

•

cała gama przyborów,np. hantle, piłki lekarskie, taśmy Thera-band, ekspandory, worki z
piaskiem itp.

•

cała gama przyrządów, np. kolumna przyścienna, rowerek stacjonarny, Terapii-master itp.

Cele ćwiczeń oporowych:

✔

zmniejszenie do minimum zaników mięśniowych powstałych w wyniku unieruchomienia
lub w przebiegu procesów patologicznych

✔

zapobieganie powstawaniu zaników w czasie trwania procesu patologicznego

✔

uzyskanie kompensacyjnych przyrostów siły

✔

wykorzystanie kompensacji w synergiach

✔

poprawa koordynacji nerwowo – mięśniowej

✔

poprawa wytrzymałości miejscowej ćwiczonych mięśni

5. Ćwiczenia izometryczne:

➢

ćwiczenia w napinaniu mięśni – napina się mięśnie bez zmiany odległości przyczepów
mięśniowych.

➢

są wykonywane w przypadku zakazu poruszania się lub w przypadku braku możliwości
wykonywania ruchu

6. Ćwiczenia oddechowe:



ćwiczenia jako ,,przerywnik” w trakcie wykonywania innych ćwiczeń:
→ sprzyjają wypoczynkowi
→ dotleniają organizm
→uspokajają oddech
→ wyrównują tętno



ćwiczenia odkrztuszania i efektywnego kaszlu:

→ przygotowują pacjenta do zabiegów torakochirurgicznych i na jamie brzusznej
→ stosuje się u osób ze zwiększoną ilością wydzielin w drzewie oskrzelowym
→ stosuje się u chorych z utrudnionym wykrztuszaniem



ćwiczenia oddechowe właściwe:
→ czynne (wykonuje pacjent):
* statyczne (tylko oddychanie – pogłębianie oddechu) ze wspomaganiem lub oporem
* dynamiczne (przy oddychaniu pracują dodatkowo mięśnie kończyn lub tułowia)
→ bierne

(wykonywane przez urządzenia lub terapeutę):

* u nieprzytomnych
* z niedowładami i porażeniami mięśni oddechowych
* u niemowląt
* wykonywane przez kinezyterapeutę lub urządzenie przy biernym udziale pacjenta
* wykonywane przy sile mięśniowej 0 i 1 według skali Lovetta
* wyróżnia się ćwiczenia bierne:
– właściwe:
wykonuje się je jako profilaktyka:
→ utrzymania pełnego zakresu ruchu w poszczególnych stawach
→ zapobiegania tworzącej się deformacji
→ utrzymania właściwej długości mięśni i miękkich elementów okołostawowych

→ zmniejszenia zastoju żylnego i limfatycznego poprzez wspomaganie pompy

mięśniowej
→ poprawy trofiki tkanek obwodowych: mięśni, torebek stawowych, stawów
i skóry
→ zachowania czucia proprioceptywnego i pamięci ruchowej

Metodyka wykonywania ćwiczeń biernych właściwych :
1. pozycja izolowana
2. stabilizacja odcinka bliższego
3. odpowiedni chwyt
4. liczba powtórzeń – 20, 30 razy
5. tempo wolne, zachowanie odpowiedniego rytmu
6. wprowadzanie elementów dociskania i rozciągania powierzchni stawowych
7. eliminowanie sytuacji sprzyjających tworzeniu się przykurczy poza czasem
ćwiczeń

– redresyjne:
- polegające na użyciu siły zewnętrznej pokonującej opór (redresje) tkanek oraz
przekroczeniu granicy bólu pacjenta

* cel:
- przywrócenie fizjologicznego zakresu ruchu w stawie lub zmniejszenie
istniejącego ograniczenia ruchomości

Metodyka ćwiczeń biernych redresyjnych:
1.taka sama jak w przypadku ćwiczeń biernych właściwych + :
2. odpowiednie przygotowanie pacjenta:
→ farmakologiczne
→ fizykalne
→ ćwiczenia
3. stabilizacja i chwyt
4. ruch wykonywany bardzo wolno i ostrożnie, wolne odprowadzenie z pozycji
krańcowej
5. obserwacja reakcji ze strony pacjenta
6. po redresji – ćwiczenia czynne wolne i czynne z oporem w celu utrwalenia efektu.

7. profilaktyka przeciwprzykurczeniowa w ciągu dnia

Po izomeryczna

relaksacja mięśni:

→ alternatywna dla ćwiczeń redresyjnych
→ uzyskiwanie większego zakresu ruchu w stawie dotkniętym przykurczem w wyniku
współdziałania temperatury i pacjenta
→ pogłębianie zakresu ruchu następuje w wyniku stałego działania siły zewnętrznej na
mięsień w fazie rozluźnienia (relaksacji) po napięciu izometrycznym

Metodyka wykonywania po izomerycznej relaksacji mięśni:
kolejność czynności:

1. powolne rozciąganie mięśnia do granicy jego rozciągliwości (pogłębiony oddech)
2. stabilizacja w tej pozycji
3. próba wykonywania ruchu w powrotną stronę – napięcie izomeryczne (pacjent na

głębokim wdechu), czas napięcia około 10 sekund

4. rozluźnienie (powolny, głęboki wdech)
5. próba dalszego rozciągania mięśnia do kolejnej granicy rozciągliwości (pogłębiony

oddech)

7. Ćwiczenia relaksacyjne:

*cel: - wyrabianie umiejętności świadomego i kontrolowanego zmniejszenia napięcia
mięśniowego do wielkości tonusu spoczynkowego

* mogą mieć wpływ na regulację rytmu oddechowego i akcję serca
* wyróżnia się gimnastyczne ćwiczenia rozluźniające i ćwiczenia relaksacyjno - koncentrujące

A) Gimnastyczne ćwiczenia rozluźniające:
a) lokalne rozluźnienia bierne (podwieszenia, wibracje)
b) lokalne rozluźnienia czynne (ruchy wahadłowe, bezwładne opadanie kończyn)
c) nauka świadomego napinania i rozluźniania określonej grupy mięśniowej
d) nauka wybiórczego rozluźniania pojedynczej grupy mięśniowej przy równoczesnym
napinaniu izomerycznych grup sąsiednich
B) Ćwiczenia relaksacyjno – koncentrujące:
a) ćwiczenia oparte na koncepcjach osobowości jako całości psychologicznej:
→ stopniowe rozluźnienie według Jacobsona
→ trening autogenny Schulza
b) ćwiczenia związane z odkrywaniem możliwości własnego ciała oraz osiąganiu
maksymalnych wyników przy minimalnych wysiłkach
→ system ćwiczeń jogi
→ system koncentracji i medytacji zen

8. Ćwiczenia synergistyczne:

– ćwiczenia wykorzystujące fizjologiczne zjawisko współdziałania mięśni na bazie
„ promieniowania pobudzenia” do sąsiednich ośrodków na różnych poziomach OUN.

Podział synergizmów:
1. wrodzone (bezwzględne) – niezależne od nas, przy próbie wykonania ruchu zawsze
otrzymamy jednakową odpowiedź
2. nabyte (względne) – wykazują osobnicze zróżnicowanie przy powtarzaniu ćwiczeń,
mogą stopniowo zanikać ; na bazie badania EMG
3. ipsilateralne – dotyczą tej samej kończyny lub połowy ciała
4. kontralateralne – dotyczą przeciwległej strony ciała

W obrębie kończyn górnych występują „synergizmy antagonistyczne” tzn. pobudzenie
zginaczy w jednej kończynie powoduje przerzut napięcia na prostowniki w drugiej
kończynie.
Aby uzyskać synergizm musi wystąpić ruch w pełnym zakresie przeciwko oporowi.

________________________________________________________________________________
WYKŁAD 3
________________________________________________________________________________

PIONIZACJA:

➢

czynnik przywracający pacjentowi pozycję spionizowaną

➢

obserwacja chorych pionizowanych po okresie bezruchu pozwala stwierdzić, że jest to
trening o znacznym obciążeniu wysiłkiem fizycznym

➢

w metodyce treningu leczniczego przyjęto, że stopniowa pionizacja jest wstępnym,
podstawowym czynnikiem warunkującym przystosowanie ustroju do podjęcia nauki
chodzenia.

Rodzaje pionizacji:

1. PIONIZACJA CZYNNA :

➢

z aktywnym udziałem pacjenta

➢

wymaga od pacjenta koordynowania odruchów postawy

Etapy pionizacji czynnej:

1. Przejście z pozycji leżącej do półleżącej
2. Siad płaski na łóżku
3. Siad ze spuszczonymi nogami
4. Stanie przy łóżku za pomocą drugiej osoby
5. Samodzielne stanie
6. Obejście łóżka
7. Poruszanie się po pokoju

WAŻNE: trzeba zachować etapowość pionizacji

UWAGA:

➢

przy pionizacji zabezpieczamy kończyny dolne bandażując je, zakładając

uciskowe pończochy ;(noga bandażowana musi być powyżej poziomu)

➢

mierzymy ciśnienie i tętno przed, podczas i po zakończeniu pionizacji !
Jeżeli pomiędzy pomiarem wyjściowym a pierwszym kontrolnym jest różnica 20 ml. słupa
rtęci to należy przerwać pionizację np. pierwszy pomiar 130/70 czy 80 a drugi 153 – to już
za dużo.

2. PIONIZACJA BIERNA (na stole pionizacyjnym)

➢

ma na celu przeciwdziałanie odwapnianiu się kości

Dawkowanie na stole pionizacyjnym dotyczy:

1. Kąta nachylenia ciała – na ogół rozpoczyna się od niewielkich nachyleń 30-45 stopni w

krótkim czasie 3 – 5 minut dochodząc stopniowo (w kolejnych dniach) do pionu i
kilkudziesięciu minut.

2. Czasu przeprowadzonego treningu

Niepokojące objawy u pacjenta w trakcie pionizacji:

➢

niewidoczne dla nas (odczuwalne przez pacjenta):
→ szum w uszach
→ zawroty głowy
→ mroczki przed oczami (gwiazdki,kropki etc)
→ szybkie bicie (kołatanie) serca

➢

widoczne:
→ bladość powłok skóry, zasinienie wokół ust
→ pot – zimny ( zawałowy), duże zimne krople
→ zasinienie dystalnych części kończyn (paliczki)

Pacjent jest spionizowany biernie wtedy,kiedy wytrzymuje na stole pionizacyjnym 1 godzinę przy
kącie nachylenia stołu 80 stopni.

NAUKA CHODU:
ważne aspekty na które należy zwrócić uwagę przy nauce chodu to:

1. wzmocnienie wszystkich mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie postawy i czynności

lokomocyjne kończyn dolnych (o ile jest to możliwe)

2. dodatkowe wzmocnienie mięśni obręczy barkowej i kończyn górnych, ponieważ często są

one zmuszone do częściowego przejęcia funkcji podporowej

3. konieczność ćwiczeń (doskonalenia) równowagi w każdej stopniowo podwyższonej pozycji

Etapy nauki chodu:

1. dobranie stereotypu chodu ( 4 taktowy-4 punkty podparcia podczas chodu; 3-taktowy,2-

taktowy – 2 punkty podparcia)

2. chód na dystans (pokonywanie coraz dłuższych odcinków trasy na różnym podłożu)
3. chód w terenie (stopniowo utrudnia się chodzenie poprzez zmianę warunków – tory

przeszkód)

Ćwiczenia ogólnie usprawniające:

➢

ćwiczenia które mają na celu poprawę globalnej sprawności pacjenta poprzez kształtowanie
wszystkich cech decydujących o sprawności

➢

celem jest również wytworzenie mechanizmów kompensacyjnych np. ćwiczenia
kształtujące

Cechy ćwiczeń usprawniających:

1. łączenie elementów usprawniania odcinkowego (dotyczy chorego odcinka ciała) z

ćwiczeniami pozostałych (zdrowych) odcinków

2. ćwiczenia mogą być prowadzone indywidualnie lub zbiorowo (odpowiedni dobór grupy)
3. indywidualny dobór środków
4. możliwe wprowadzenie elementów współzawodnictwa
5. dbałość o ogólną sprawność pacjenta od najwcześniejszych etapów usprawniania

Ćwiczenia kondycyjne:

➢

odmiana ćwiczeń ogólnie usprawniających

➢

cel: poprawa wydolności usprawnianego

Cechy ćwiczeń kondycyjnych:

1. większe obciążenie treningowe
2. zaangażowanie większych grup mięśni
3. znaczna intensywność
4. stała obserwacja i kontrola stanu ćwiczącego
5. kryteria doboru do grup ćwiczebnych
6. wprowadzenie współzawodnictwa
7. korzystne ćwiczenia w terenie – marsze, biegi, jazda na rowerze
8. ćwiczenia te wprowadzane są w późniejszym etapie usprawniania

Ćwiczenia w wodzie:

➢

rodzaj ćwiczeń ogólnokondycyjnych wpływa na poprawę ogólnej wydolności organizmu

➢

wyróżnia się oddziaływanie ogólne na organizm i miejscowe

➢

ćwiczenia są wykonywane w warunkach odciążenia

➢

w środowisku wodnym można bezpiecznie wykonywać ćwiczenia chodzenia i ćwiczenia
równoważne

Ogólne oddziaływanie:

➢

ćwiczenia w środowisku wodnym mają wpływ na OUN przez odciążenie – działanie
sprzyjające obniżeniu napięcia mięśni i poprawie koordynacji nerwowo - mięśniowej

➢

uaktywnienie układu krążeniowo – oddechowego

➢

dawkowanie wysiłku zespołów mięśniowych poprzez różną głębokość zanurzenia i
szybkość wykonywania ruchów

Miejscowe oddziaływanie:

➢

w oddziaływaniu tym wykorzystuje się:

→ temperaturę
→ ciśnienie hydrostatyczne - wpływa na organizm przez:

•

ucisk tkanek miękkich

•

wzrost ciśnienia śródbrzusznego

•

utrudnienie wdechu

•

ułatwienie wydechu

•

przesunięcie krwi w części żylnej z obwodu do serca (dochodzi do
wypełnienia żył szyjnych)

•

zwiększenie objętości serca przez wzrost ciśnienia żylnego

→ ciśnienie hydrodynamiczne – wpływa na organizm przez:

•

pozorną utratę ciężaru ciała

•

ułatwienie ruchów

•

rozluźnienie mięśni

→ spójność i lepkość wody – wpływa na organizm poprzez: stwarzanie oporu przy
wykonywaniu ruchów

Ćwiczenia poranne:

➢

mogą być prowadzone w szpitalach, sanatoriach, ośrodkach rehabilitacyjnych

➢

ćwiczenia kształtujące prowadzone w wolnym lub umiarkowanym tempie przeplatane
ćwiczeniami oddechowymi z przeponowym torem oddychania

➢

ćwiczenia rozpoczynają się od ćwiczeń w małych stawach obrotowych i stopniowo
rozszerza się na duże zespoły dynamiczne

➢

należy unikać stosowania ćwiczeń oporowych

➢

wskazane jest wykorzystanie muzyki

Sport inwalidów:

•

według Lorenzena ma za zadanie:

→ oddziaływanie lecznicze; trening nie może szkodzić, ma być kontynuacją leczenia
szpitalnego
→ właściwy dobór dyscyplin pod kątem możliwości funkcjonalnych narządów
zaangażowanych w wysiłek
→ stymulowanie życiowo ważnych organów i narządów – ruch może zastąpić każdy lek,
natomiast żaden lek nie zastąpi ruchu
→ oddziaływanie anatomiczno-fizjologicznej ruchu powinno być ukierunkowane na aparat
kostno - mięśniowo - stawowo - więzadłowy
→ cel higieniczno – zdrowotny: hartowanie organizmu

→ oddziaływanie psychologiczno – wychowawcze umożliwia pokonywanie barier
psychicznych uwarunkowaniem lękiem przed nowym zadaniem, przyjemne odczucia i
doznania związane z ruchem

•

podział sportu inwalidów:

1. sport wyczynowy – gdy celem jest osiągnięcie mistrzostwa sportowego poprzez

zaplanowany i regularny trening sportowy

2. rehabilitacja ruchowa – w celu usprawnienia funkcji narządu ruchu
3. rehabilitacja fizyczna – sport uprawiany w czasie wolnym w celu samodoskonalenia i

miłego spędzania czasu w gronie znajomych

Podział na grupy:

I. - inwalidzi wzroku
II. - inwalidzi słuchu
III. - inwalidzi z amputacją kończyn
IV. - paraplegicy
V. - inne uszkodzenia narządu ruchu

Charakterystyka wysiłków fizycznych w rehabilitacji:

➔

zgodnie z fizjologicznymi zasadami treningu fizycznego osób niepełnosprawnych zaleca się
aby w pierwszej kolejności kształtować odpowiednią wydolność i wytrzymałość pacjenta ,
w dalszym etapie koordynację nerwowo-mięsniową a na końcu siłę i gibkość

➔

wysiłki o charakterze tlenowym – wytrzymałościowym:
→ wysiłek fizyczny ćwiczeń rehabilitacyjnych ma na ogół charakter pracy fizycznej o typie
wytrzymałościowym
→ wysiłek tego typu powinien dokonywać się w stanie swoistej równowagi czynnościowej

➔

wysiłki o charakterze beztlenowym – szybkościowym:
→ ćwiczenia przyłóżkowe – wstępne usprawnianie po ciężkich urazach, można mieć do
czynienia z bardzo krótkimi kilkusekundowymi ćwiczeniami, które mogą wywołać u
pacjenta typową reakcję o charakterze beztlenowym
→ przebieg procesu: zmęczenie powstałe podczas wysiłków krótkotrwałych zależy od
zasobów ATP, fosfokreatyny (PCr), szybkości nagromadzonego kwasu mlekowego w
tkankach i ich możliwości buforowych (zależy od schorzenia pacjenta)
→ u chorych z urazami układu ruchów, w dystrofiach mięśniowych, zaburzeniach
funkcjonowania układu nerwowego dodatkowym czynnikiem przyspieszającym zmęczenie
jest zaburzenie koordynacji nerwowo-mięsniowej a to powoduje, że dane zadanie ruchowe
wykonywane jest kosztem nadmiernego nakładu energii.

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
Osoba niepełnosprawna – (według WHO) osoba u której istotne uszkodzenie i obniżenie
sprawności funkcjonowania organizmu powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie
sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki jak płeć, wiek czy
czynniki zewnętrzne.

Stopnie niepełnosprawności:

➔

USZKODZENIE – brak lub nieprawidłowa budowa funkcjonowania sfery psychicznej,
fizjologicznej lub anatomicznej.

➔

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ – wykonywanie czynności odbiega od wykonywania tych
czynności w sposób uznawany za poprawny dla zdrowego człowieka

➔

UPOŚLEDZENIE – trudności w pełnieniu ról uznawane za normalne po uwzględnieniu
wieku, płci, czynności społecznych i kulturowych powstające z
uszkodzenia lub niepełnosprawności

Podział niepełnosprawności:
Osoby:

1. z niepełnosprawnością sensoryczną :

•

osoby niewidome i słabo widzące

•

niesłyszące i słabo słyszące

2. z niepełnosprawnością fizyczną:

•

z uszkodzonym narządem ruchu

•

z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych

3. z niepełnosprawnością psychiczną:

•

osoby umysłowo upośledzone z niesprawnością intelektualną

•

osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania

•

osoby cierpiące na epilepsję z zaburzeniami świadomości

4. z niepełnosprawnością złożoną, dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością

KALECTWO:

➢

definiowane jako niedorozwój, brak lub nieodwracalne uszkodzenie narządu ruchu lub
części ciała powodującej trwałe uszkodzenie czynności organizmu

➢

może ale nie musi spowodować obniżenie lub utratę zdolności do pracy zawodowej

INWALIDZTWO:

➢

oznacza częściową lub całkowitą niezdolność do wykonywania pracy zawodowej
spowodowaną długotrwałym lub trwałym naruszeniem sprawności organizmu (zwykle
chorobą trwającą > 6 miesięcy)

➢

inwalida biologiczny:

→ osoba u której występuje zniesienie lub znaczne ograniczenie określonych funkcji lub
sprawności organicznych. Zmiany te mają na ogół charakter trwały i nieodwracalny i w
znaczny sposób ograniczają możliwości życiowe inwalidy
→ aktywny:
występuje u osoby u której stan zdrowia ciągle się pogarsza, wymaga bardzo
specjalistycznej opieki medycznej i rehabilitacyjnej
→ nieaktywny:
charakteryzuje się stałym ograniczeniem pewnych funkcji ale bez zmian stanu zdrowia
pacjenta; nie wymagają ścisłej opieki, a po leczeniu i odpowiedniej rehabilitacji są zdolni
prowadzi w miarę samodzielne życie

➢

inwalida społeczny:
osoba która w wyniku ograniczenia funkcji motorycznych i fizjologicznych ma określone
trudności w wykonywaniu czynności życia społecznego (szkoła, zakład pracy)

UPOŚLEDZENIE:

➢

bezpośredni skutek uszkodzenia, zaburzenia i ograniczenia w sferze aktywności społecznej

➢

oznacza niemożność prowadzenia takiej działalności, jaka jest dla danej osoby normalna

Podział upośledzenia:

1. upośledzenie orientacji:

→ dotyczy przyjmowania sygnałów z otoczenia, przyswajania tych sygnałów oraz
wyrażania na nie odpowiedzi

2. upośledzenie niezależności fizycznej
3. upośledzenie ruchliwości
4. upośledzenie w zajęciach zwykłych dla danej osoby
5. upośledzenie kontaktów społecznych
6. upośledzenie samowystarczalności życiowej, także finansowej

USZKODZENIE:

➢

przejściowa lub trwała utrata bądź nienormalność psychologiczna, fizjologiczna lub
anatomiczna struktury lub funkcji

➢

jest bezpośrednim skutkiem choroby lub urazu, stanowi przyczynę ograniczeń i upośledzeń

OGRANICZENIE :

➢

wynika bezpośrednio z zaburzeń i uszkodzeń

➢

dotyczy zmniejszenia możliwości wykonywania rozmaitych czynności w taki sposób, lub w
takim rozmiarze, jakie uznaje się za normalne

Stopnie ograniczenia:
0 – brak urazu
1 – uciążliwość w wykonywaniu czynności
2 – wykonywanie czynności z pomocą
3 – wykonywanie czynności z pomocą drugich osób
4 – uzależnienie od drugiej osoby
5 – uzależnienie od drugiej osoby, która potrzebuje dodatkowej pomocy
6 – całkowita niezdolność wykonywania czynności