PRAWO

KONSTYTUCYJNE

OPRACOWANE ZAGADNIENIA,
TEMATY,
PYTANIA EGZAMINACYJNE

Opracowanie przeznaczone

dla studentów I roku

studiów dziennych i zaocznych

Wydziału Prawa i Administracji.

El-..... ®

2002

http://strony.wp.pl/wp/eltho/

Literatura:

1.

B. Banaszak, A. Preisner Prawo konstytucyjne.

Wprowadzenie. Wrocław 1996 r.
2. B.

Banaszak

Prawo konstytucyjne. Warszawa

1999 r.
3.

R. Balicki. J. Braciak, A. Preisner Prawo
konstytucyjne - źródła; literatura, pytania
kontrolne. Wrocław 2000 r.

4.

Konstytucja RP z komentarzem pod red. J. Bocia.

Warszawa 1998 r.
5. L.

Garlicki,

Polskie prawo konstytucyjne.

Warszawa 1999 r.
6.

Polskie prawo konstytucyjne pod red. W.

Skrzydły. Lublin 1999 r.

Wykaz zagadnień objętych niniejszym

opracowaniem

II. (Zagadnienia

dotyczące podstaw

prawa konstytucyjnego, teorii, pojęć,
zasad konstytucyjnych, a także wiedzy
sądowniczej)

1. Nauka prawa konstytucyjnego.
2. Przedmiot i pojęcie prawa

konstytucyjnego.

3. Miejsce prawa konstytucyjnego.
4. Źródła prawa konstytucyjnego.
5. Pojęcie konstytucji.
6. Funkcje

konstytucji.

7. Cechy szczególne konstytucji.
8. Treść konstytucji.
9. Tryb zmiany konstytucji.
10. Czynniki warunkujące zmianę

konstytucji.

11. Tryb przygotowania i uchwalanie nowej

konstytucji.

12. Nadrzędność konstytucji w systemie

prawa.

13. Gwarancje konstytucji.
14. Systematyka konstytucji.
15. Precedensy i zwyczaje konstytucyjne.
16. Systemy zabezpieczenia

konstytucyjności prawa.

17. Funkcje i zakres kompetencji Trybunału

Konstytucyjnego.

18. Podstawy prawne i pozycja ustrojowa

Trybunału Konstytucyjnego.

19. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
20. Pytania prawne do Trybunału

Konstytucyjnego i skarga konstytucyjna.

21. Koncepcje zwierzchnictwa.

22. Naczelne zasady ustroju politycznego

RP.

23. Demokratyczne państwo prawne.
24. Zasada suwerenności narodu.
25. Zasada podziału władzy.
26. Pojęcie partii politycznej.
27. Systemy partyjne.
28. Prawne regulacje działalności partii

politycznych.

29. Zasada samorządności terytorialnej.
30. Ustawa w RP.
31. Umowa międzynarodowa jako źródło

prawa w RP.

32. Pojęcie ustroju państwowego.
33. Pojęcie systemu rządów i rodzaje

systemów.

34. Prezydencki system rządów.
35. Parlamentarny system rządów.
36. Instytucja absolutorium.
37. Stanowisko prawne premiera w różnych

systemach rządów.

38. Pojęcie i funkcja rozporządzenia z mocą

ustawy.

39. Akty prawne RP.
40. Odpowiedzialność polityczna a

konstytucyjna.

41. Zasada niezawisłości sędziów.
42. Trybunał Stanu w RP.
43. Pojęcie wymiaru sprawiedliwości.
44. Pojęcie kontroli i nadzoru.

III. (Zagadnienia

koncentrujące się wokół

wolności i praw człowieka i obywatela, w
tym prawa wyborczego).

1. Pojęcie podstawowych praw i wolności.
2. Pojęcie praw człowieka i praw

obywatelskich.

3. Prawa i wolności konstytucyjne.
4. Prawa podmiotowe, publiczne prawa

podmiotowe.

5. Klasyfikacja praw jednostki.
6. Źródła praw jednostki w RP.
7. Zakres podmiotowy obowiązywania

konstytucyjnych praw i wolności jednostki.

8. Koncepcja praw jednostki w socjalnym

państwie prawnym.

9. Liberalna koncepcja praw jednostki.
10. Realizacja praw podstawowych w Polsce.
11. Gwarancje praw jednostki i ich rodzaje.
12. Ograniczenia praw jednostki w polskim

systemie prawnym.

13. Konflikty między prawami jednostki.
14. Ochrona praw jednostki.
15. Horyzontalne obowiązywanie praw i

wolności.

16. Referendum w Polsce.
17. Pojęcie systemu wyborczego i rodzaje

systemów wyborczych.

18. Rejestr i spisy wyborców.
19. Wysuwanie i zgłaszanie kandydatów w

wyborach do Sejmu i Senatu.

20. Większościowe systemy wyborcze.
21. Proporcjonalne systemy wyborcze.
22. Ustalanie wyników wyborów, weryfikacja

wyborów.

23. Pojęcie prawa wyborczego i jego 2

koncepcje.

24. Akt wyborczy i jego charakter.

25. Podstawowe zasady prawa wyborczego RP.
26. Funkcje wyborów.
27. Mandat przedstawicielski.
28. Zasada równości wobec prawa.
29. Wolności i prawa obywatelskie.
30. Pojęcie podstawowych obowiązków

jednostki.

31. Konstytucyjna regulacja podstawowych

obowiązków jednostki w RP.

32. Zakres obowiązywania konstytucyjnych

obowiązków jednostki.

33. Rzecznik Praw Obywatelskich - pozycja

ustrojowa i kompetencje.

34. Pojęcie obywatelstwa.
35. Sposoby nabycia obywatelstwa polskiego.
36. Utrata obywatelstwa polskiego.
37. Zasada wyłączności i ciągłości

obywatelstwa polskiego.

38. Instytucje demokracji bezpośredniej.

III. (Zagadnienia dotyczące Organów

państwowych RP - władza ustawodawcza,
wykonawcza i samorząd terytorialny)

1. Status

posła i senatora.

2. Uzupełnienie składu Sejmu i Senatu.
3. Pojęcie organu państwa i typologia organów.
4. System organów państwowych RP.
5. Pozycja prawna Sejmu RP.
6. Struktura parlamentu RP.
7. Kadencja

parlamentu.

8. Uprawnienia senatu RP.
9. Pojęcie i rola regulaminu parlamentarnego.
10. Immunitet parlamentarny.
11. Organy parlamentów i ich klasyfikacja.
12. Formy organizacji posłów i senatorów.
13. Organizacja i zakres działania komisji

parlamentarnych.

14. Prawne formy działania komisji sejmowych.
15. System prac parlamentu. System prac Sejmu

RP.

16. Funkcje Sejmu RP.
17. Uprawnienia Senatu w procesie

ustawodawczym.

18. Proces ustawodawczy w RP.
19. Postępowanie z projektami ustaw uznawanych

za pilne.

20. Charakter prawny podpisania i ogłoszenia

ustawy.

21. Funkcja kontrolna Sejmu.
22. Interpelacje i zapytania poselskie.
23. Funkcja kreacyjna Sejmu.
24. Zgromadzenie Narodowe. Skład i kompetencje.
25. Prezydent RP - miejsce w systemie organów

państwa.

26. Uprawnienia Prezydenta w procesie

ustawodawczym.

27. Tryb powoływania i odwoływania Rady

Ministrów.

28. Kompetencje Rady Ministrów.
29. Zasada incompatibilitas w Polsce.
30. Naczelny Sąd Administracyjny.
31. Zasady organizacji i funkcjonowania

Prokuratury w RP.

32. Prawo miejscowe.
33. Referendum gminne.
34. Pozycja Sądu Najwyższego.
35. Zakres przedmiotowy i podmiotowy kontroli

NIK.

36. Struktura NIK. Immunitet pracowników NIK.
37. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji -

powoływanie, kompetencje.

38. Krajowa Rada Sądownictwa.
39. Zakres działania gminy. Organy Gminy.
40. Sejmik samorządowy.
41. Organy samorządu terytorialnego w powiecie.
42. Samorząd w województwie.
43. Nadzór nad samorządem terytorialnym.
44. Narodowy Bank Polski.

I. (Zagadnienia dotyczące podstaw prawa

konstytucyjnego, teorii, pojęć, zasad
konstytucyjnych, a także wiedzy sądowniczej)

Temat 1: Nauka prawa konstytucyjnego.

I. Przedmiot i zagadnienia nauki prawa

konstytucyjnego.
a) Prawo konstytucyjne jako dyscyplina nauk

prawnych to tworzący pewien system zespół
poglądów na temat gałęzi prawa zwanej
prawem konstytucyjnym.

b) Zadaniem nauki prawa konstytucyjnego jest

usystematyzowanie i wyjaśnienie terminów
norm prawnych tej gałęzi prawa, wskazanie co
na gruncie tych norm jest prawnie wiążące i
formułowanie twierdzeń i hipotez dotyczących
norm i instytucji ustrojowych.

c) Nauka prawa konstytucyjnego powinna

wpływać na proces tworzenia i stosowania
prawa, a jej osiągnięcia powinny służyć
praktyce.

d) Rola tej nauki nabiera szczególnego znaczenia

w okresie transformacji ustrojowej.

II. Nauka prawa konstytucyjnego a inne dyscypliny

nauk prawnych.

III. Metody badań.

Przedstawiciele tej nauki korzystają z różnych metod,
a w szczególności:
1. metoda prawno-dogmatyczna - rozkład systemu ma

elementy podstawowe, tworzenie z
surowego materiału pojęć prawnych, ustalenie
wzajemnych związków między normami:
klasyfikacja i usystematyzowanie norm.

2. metoda prawno-porównawcza

Trzy stadia postępowania badawczego:

• wyznaczanie przedmiotu badań

• porównanie jego właściwości w różnych

krajach

• interpretacja wyników porównań

Temat 2: Przedmiot i pojęcie prawa konstytucyjnego
1. Przedmiot regulacji normatywnej

a) SYSTEM PRAWA - ogół norm prawnych

obowiązujących w danym czasie, w
konkretnym
państwie.

b) System prawa dzieli się na GAŁĘZIE (lub

dziedziny, działy prawa) obejmujące swym
zasięgiem wyodrębnione zbiory norm
prawnych.

c) Prawo konstytucyjne jest od XVII/XVIII w.

osobnym działem prawa.

2. Pojęcie prawa konstytucyjnego
Nazwa tej gałęzi prawa od 2 wieków jest przedmiotem
kontrowersji

a) Prawo polityczne - termin wywodzi się z

„Umowy Społecznej” J.J. Rousseau – podtytuł
„zasady prawa politycznego”.

• Używany np.: w okresie międzywojennym

popularne w Polsce i Francji.

• Gałąź ta określa kompetencje i formy organów o

charakterze politycznym, wiąże się więc ściśle z
polityką jako rządzenie państwem.

b) Prawo państwowe - chodzi o dziedzinę prawa,

która mu za przedmiot samo państwo, tzn.
reguluje ustrój społeczno-gospodarczy i
polityczny państwa.

• popularne w Niemczech, Rosji i za PRL
c) Prawo konstytucyjne - akcentuje się fakt, że

najczęściej najbardziej istotne normy należące do
tej gałęzi prawa zawarte są w konstytucji. Prawo

konstytucyjne istnieć będzie nawet w państwie,
w którym nie ma konstytucji.

• prawo konstytucji - zespół norm tworzących

konstytucję

• używane obecnie w Polsce, krajach anglosaskich

i romańskich

prof. Banaszak popiera pojęcie „prawo
konstytucyjne”, bo jest obecnie najczęściej
używane i dobrze oddaje związek między
konstytucją, a normami niższego rzędu.

PRAWO KONSTYTUCYJNE - całokształt norm
dotyczących ustroju państwowego, to jest takich,
których przedmiotem regulacji są podstawowe zasady
ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego
państwa, czyli normy określające pozycję państwa w
stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych, podmiot
władzy w państwie i jej formy sprawowania przez
suwerena, status jednostki w państwie i jej prawne
wolności oraz obowiązki, zasady organizacji i
funkcjonowania 1 organów państwowych oraz relacje
między nimi, a także zasady tworzenia państwa.

Temat 3: Miejsce prawa konstytucyjnego
Prawo konstytucyjne w systemie prawa.
1.

Prawo konstytucyjne jest częścią wewnętrznego

systemu prawnego w danym państwie, istniejącego
obok innych systemów (prawa międzynarodowego i
ponadnarodowego WE).
2. Prawo konstytucyjne jako gałąź prawa
wewnętrznego wykazuje cechy, których pozbawione są
inne działy tego prawa.

a)

Nie reguluje ono, jak wiele z nich, jedynie
pewnej sfery stosunków społecznych, ale w
mniejszym lub większym stopniu wyznacza
treść norm wchodzących w zakres
pozostałych dziedzin prawa (jego normy są
fundamentem całego systemu prawa w
państwie).

b)

Prawo konstytucyjne zawiera normy
dotyczące stosunków prawnych między
jednostką a państwem oraz między różnymi
podmiotami reprezentującymi państwo;
należy bez wątpienia do prawa publicznego.

• w prawie prywatnym występuje zwykle

równość pozycji stron, a w publicznym
stosunek nadrzędności i podporządkowania,
nakazy i zakazy

c) W prawie konstytucyjnym występują zarówno

normy materialne (regulujące stosunki prawne
i porządkujące system prawny) oraz normy
formalne. Nie ma jednak sensu wyróżniania w
jego normach 2 podsystemów prawnych -
prawa konstytucyjnego materialnego i prawa
konstytucyjnego formalnego, przewagę mają
normy materialne (np. prawa i obowiązki
obywatelskie), ale nie brak też norm
proceduralnych (np. tryb działania organów
państwowych).

Temat 4: Źródła prawa konstytucyjnego
1.

ŹRÓDŁO PRAWA - każdy akt prawotwórczy
(normatywny), czyli zawierający chociaż 1 normę
generalną lub abstrakcyjną, mogącą być
podstawą rozstrzygnięć indywidualnych.
• źródła powstania prawa - akt ustanawiający

normy prawa obowiązującego

2.

ŹRÓDŁO PRAWA KONSTYTUCYJNEGO -
takie źródło prawa, które zawiera normy prawne
dotyczące ustroju państwa i zaliczone do tej
gałęzi
• są to nie tylko normy konstytucyjne, ale też

normy zawarte w innych (niższych) aktach
normatywnych. Łączy je to, iż przedmiotem
ich regulacji są instytucje i zasady
politycznego i społeczno-gospodarczego
ustroju.

3. W

państwach praworządnych wszelka działalność

władcza wymaga LEGITYMACJI -
podstaw prawnych w prawnie wydanym
upoważnieniu do działania (legitymacja w
konstytucji lub innych aktach prawnych).

4. Praworządny charakter działalności

prawotwórczej mieści się w zasadzie w ramach
zamkniętego systemu prawa. Kompetencje
organów państwowych muszą być wynikiem
realizacji przekazanych im uprawnień (wszystkie
inne działania pozbawione są legitymacji.

5. Założenia zamkniętych systemów prawnych są

dominujące w konstytucjach państw
demokratycznych i występują też w konstytucji
RP.

• w praktyce systemy prawne nie są całkowicie

zamknięte.

6. System

źródeł prawnych składa się z określonych

elementów (systemy normatywne) i ich grup np.
akty prawa międzynarodowego i wewnętrznego,
miejscowego i
ogólnopaństwowego, ustawowe i podustawowe,
powszechnie obowiązujące i wewnętrznie
obowiązujące.

7. Konstytucja

wyróżnia następujące akty:

a) powszechnie

obowiązujące (6): konstytucja,

ustawa, ratyfikowana umowa
międzynarodowa, rozporządzenie z mocą
ustawy, rozporządzenie, akty prawa
miejscowego

b) wewnętrznie obowiązujące: uchwały RM,

zarządzenia premiera i ministrów
8.

Zasada hierarchicznej struktury systemu źródeł

prawa:

• akty niższych szczebli służą realizacji norm

aktów wyższych szczebli

• normy wyższej rangi są ogólniejsze, normy

niższe je konkretyzują

• zakres tworzenia aktów sprzecznych z aktami

wyższymi

• nadrzędna pozycja konstytucji w systemie

źródeł prawa

9. System

źródeł prawa jest ze względu na swą

ważność normowany w konstytucjach (np. rozdz.
III konstytucji RP).

10. Dwie zasady systemu źródeł prawa:

• zasada nadrzędności konstytucji

• zasada hierarchicznej struktury systemu

źródeł prawa

Temat 5: Pojęcie konstytucji

KONSTYTUCJA - akt prawny, o najwyższej mocy
prawnej w państwie, co wyraża się w szczególnym
trybie jej uchwalania i zmiany oraz w nazwie,

określający zasady ustroju państwa, suwerena i
sposoby wykonywania przezeń władzy, podstawowe
prawa, wolności i obowiązki jednostki oraz
zawierający postanowienia dotyczące trybu zmiany
swoich norm. (ta definicja konstytucji eliminuje
konstytucje niepełne i elastyczne)

Wyróżnia się:
1.

Konstytucja w sensie materialnym - obejmuje
normy prawne (także prawa zwyczajowego)
dotyczące zasad ustroju państwa, organizacji i
funkcjonowania państwa i określające status
jednostki w państwie (definicja ta pokrywa się z
pojęciem prawa konstytucyjnego) np. w Wlk.
Brytanii.

2.

Konstytucja w sensie formalnym - normy prawne
przyjęte w szczególnym ·postępowaniu i zawarte
w akcie prawnym o szczególnej nazwie.

Podział na:
1.

Konstytucja pisana - równoznaczna w zasadzie
konstytucji w sensie formalnym, może
obejmować 1 akt prawny lub kilka aktów o tej
samej, najwyższej mocy prawnej (np. RP w
latach 92-97).

2.

Konstytucja niepisana - równoznaczna
konstytucji materialnej. Występuje w państwie,
w którym brak jest 1 aktu prawnego najwyższej
mocy (lub kilku) regulującego zasady ustroju
tego państwa.

Podział ze względu na zakres regulacji:
1. Konstytucje

pełne - regulują zasady ustroju

państwa, określają suwerena i sposoby
wykonywania przezeń władzy, podstawowe
prawa, wolności i obowiązki jednostki oraz
zawierają tryb zmian swoich norm.

2. Konstytucje

niepełne (MAŁE) - nie obejmują

swą regulacją powyższych materii.

Podział ze względu na tryb zmian:
1. Konstytucje

sztywne.

2.

Konstytucje elastyczne (giętkie) - mogą być
zmieniane w trybie analogicznym do ustaw
zwykłych, mają moc prawną równą ustawom
zwykłym.

Podział wg Lenina:·1.·Konstytucja rzeczywista -
odzwierciedla aktualny układ sił politycznych.
2.

Konstytucja fikcyjna - pozbawiona praktycznego

znaczenia.

Temat 6: Funkcje konstytucji

Funkcje konstytucji - zespół skutków społecznych,
jakie stale w danej społeczności, w odniesieniu do
określonej sfery rzeczywistości wywołane są
istnieniem konstytucji.

• funkcje te wzajemnie się przenikają, nie można

też uważać jednej funkcji za nadrzędną w
stosunku do drugiej

1.

Funkcja prawna - polega na możliwości
pełnienia przez konstytucję roli aktu prawnego w
zakresie stosunków politycznych, społecznych i
gospodarczych, które są przez nią regulowane.

2.

Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca).

3.

Funkcja programowa (dynamiczna) - konstytucja
musi być otwarta na przyszłość i
wyznaczać cele.

4.

Funkcja integracyjna - stymulowanie
identyfikacji obywateli z państwem, u którego
podstaw leży konstytucja.

5.

Funkcja organizatorska - konstytucja określa
zasady organizacji i funkcjonowania państwa
oraz jego struktury wewnętrznej.

6.

Funkcja wychowawcza - ma dwojaki cel:
upowszechniania jednych wartości, zasad i idei, a
jednocześnie stymuluje przyjmowanie innych.

Temat 7: Cechy szczególne konstytucji
1. Najwyższa moc prawna

Moc prawna - określa wzajemny stosunek
między aktami prawnymi (który akt degraduje
drugi)
a) nadrzędna pozycja konstytucji w systemie

źródeł prawa

• patrz T nr 12

b) uchwalenie

konstytucji

c) zmiana

konstytucji

• patrz T nr 9

d)

szczególna nazwa konstytucji

• żaden inny akt prawny nie powinien mieć

takiej samej nazwy jak konstytucja

• inne nazwy: „ustawa zasadnicza”, „karta

konstytucyjna”, „ustawa rządowa”

• nie jest konstytucją akt prawny przyjęty w

trybie przewidzianym do uchwalenia
konstytucji, jeśli jego nazwa nie spełnia
tego wymogu

2. Treść konstytucji
3.

Forma i systematyka konstytucji

• patrz T nr 14

Temat 8: Treść konstytucji
1. Treść konstytucji dotyczy podstawowych zasad

ustroju państw, podmiotu władzy w państwie i
sposobu sprawowania przezeń władzy oraz
gwarancji praw i wolności jednostki, jej
obowiązków oraz jej statusu w państwie.

2. W

ciągu wieków rozwoju konstytucjonalizmu

zakres materii objętych regulacją

konstytucyjną podlegał zmianom

• 1789 - Deklaracja praw człowieka i

obywatela - konstytucja miała zapewnić
gwarancję praw jednostki i ustanowić
podział władz (ustrój społeczno-
gospodarczy był regulowany w sposób
niepełny

• koniec XIX w. - konstytucje włączaj ą

postanowienia o ustroju społeczno-
gospodarczym i ograniczeniu prawa
własności oraz przeciwdziałaniu
nadużywania wolności gospodarczej

• po I Wojnie Światowej - prawo państwa do

interwencji w sprawy gospodarcze podczas
kryzysu (minimum egzystencji),
rozszerzenie katalogu praw o prawa
gospodarcze, socjalne i kulturalne i nowe
obowiązki jednostki (obowiązek nauki)

• po II Wojnie Światowej - nowe elementy,

prawa partii politycznych, szczegółowa
regulacja poprzednich dziedzin

• obecnie - przekazywanie funkcji państwa

organizacjom ponadnarodowym

3.

Wszystkie konstytucja demokratyczne podobnie

regulują te materie.

Temat 9: Tryb zmiany konstytucji
1.

Konstytucja RP nie rozróżnia zmiany całkowitej

od częściowej.
2.

Inicjatywa ustawodawcza - 1/5 ustawowej liczby

posłów (92), Senatowi lub prezydentowi.
3.

1. Czytanie - najwcześniej 30 dni od złożenia

projektu.
4. Przy

rozdziałach I, II lub XII uchwalenie przez

Sejm zmiany konstytucji najwcześniej 30 dnia po
1. czytaniu.

5. Ustawę tę Sejm uchwala większością 2/3 głosów

przy quorum połowy ustawowej liczby posłów.
Senat - większością bezwzględną przy takim
samym quorum.

6.

Zmiany konstytucji obie izby uchwalają w
jednakowym brzmieniu, Senat ma na to 60 dni.

7. Przy

rozdziałach I, II, XII podmioty z pkt. 2 (↑)

mogą żądać w terminie 45 dni od uchwalenia
ustawy przez Senat przeprowadzenia referendum
zatwierdzającego. Wniosek składają
Marszałkowi Sejmu, ten zarządza referendum w
ciągu 60 dni, za zmianą musi się opowiedzieć
większość głosujących.

8.

Prezydent ma 21 dni na podpisanie ustawy, nie
może jej zawetować, zarządza jej ogłoszenie w
Dz. Ustaw RP.

Temat l0: Czynniki warunkujące zmianę konstytucji

Zmiana konstytucji wiąże się zwykle z

nadzwyczajnymi zdarzeniami w historii państwa.
1. Częstotliwość zmian konstytucji zależy od

zakresu jej regulacji - im jest on węższy, tym
zmiany są rzadsze.

2. Częstotliwość zmian konstytucji zależy od

stopnia ogólności jej sformułowań. Im jest on
węższy rym zmiany są rzadsze.

3. Częstotliwość zmian konstytucji zależy od roli

sądu konstytucyjnego (najwyższego). Im sąd
dokonujący wykładni jej postanowień jest
bardziej aktywny, tym łatwiej uniknąć
konieczności zmian.

4. Częstotliwość zmian konstytucji zależy od

stopnia, w jakim przystaje ona do rzeczywistości.

Temat 11: Tryb przygotowania i uchwalania nowej
konstytucji

• 23 IV 1992 - ustawa konstytucyjna o trybie

przygotowania i uchwalania nowej
konstytucji RP

• przewidywała ona, że nowa konstytucja

zostanie uchwalona przez obie izby
parlamentu połączone w Zgromadzenie
Narodowe, a następnie Naród w referendum
konstytucyjnym zdecyduje o jej przyjęciu
lub odrzuceniu.

• Prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie

przedstawienia Zgromadzeniu Narodowemu
projektu nowej konstytucji przyznano:
pierwotnie Komisji Konstytucyjnej
Zgromadzenia Narodowego, grupie 56
członków Zgromadzenia Narodowego i
prezydentowi RP, a w 1994 r. - grupie co
najmniej 500 tys. obywateli

• ustawa z 23 IV 92 r. przewidywała

utworzenie Komisji Konstytucyjnej
składającej się z 46 posłów wybranych przez
Sejm i 10 senatorów wybranych przez Senat

• ustawa konstytucyjna ustanowiła zasadę 2

czytań projektu nowej konstytucji.
Konstytucję w drugim czytaniu
Zgromadzenie Narodowe uchwalało
większością 2/3 głosów przy quorum co
najmniej 1/2 ogólnej liczby członków

• do kompetencji prezydenta należało

zarządzenie referendum w ciągu 14 dni od
uchwalenia konstytucji

OBECNY TRYB - WYUCZ SIĘ ART. 235
KONSTYTUCJI

Temat 12 : Nadrzędność konstytucji w systemie
prawa
1.

Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych

z konstytucją.

• odnosi się to do treści norm niższego rzędu i

do trybu ich uchwalania

2.

Nakaz wydawania aktów prawnych

rozwijających postanowienia konstytucji.

• konstytucja zawiera normy o podstawowym

charakterze, wymagającym uzupełnienia

• powinno się wydawać te akty prawne nie

tylko wtedy, gdy konstytucja formułuje taki
nakaz wyraźnie, ale zawsze, gdy okazuje się
to konieczne dla realizacji jej norm (nie było
tego w PRL). Istnieje też obowiązek
przysięgi na konstytucję przy ważniejszych
funkcjach państwowych

Temat 13 : Gwarancje konstytucji
1.

Gwarancje konstytucji - ogół rozwiązań i
instytucji ustrojowych służących zapewnieniu
realizacji norm konstytucyjnych.

2. Podział na :

a) gwarancje

bezpośrednie - zostają stworzone

celowo po to by zapewnić przestrzeganie
konstytucji

b) gwarancje

pośrednie - dla których funkcja

zapewnienia realizacji nadrzędności
konstytucji w systemie prawa jest jedną z
wielu przez nie wypełnianych

Temat 14: Systematyka konstytucji (i forma)
1.

Systematyka konstytucji - wewnętrzny sposób

uporządkowania jej treści dokonany poprzez podział
na części oraz przepisy.

a)

systematyka ogólna - ogólny układ dużych
części składowych konstytucji (rozdziały,
działy, tytuły)

b) systematyka

szczegółowa - podział

ogólnych części na poszczególne przepisy
oraz podział tych przepisów na mniejsze
jednostki strukturalne

• systematyka ogólna nie jest zagadnieniem

tylko technicznym, ma duże znaczenie przy
interpretacji norm prawnych

• w systematyce szczegółowej nie występują

pomiędzy różnymi konstytucjami
zasadnicze różnice

2. Poza

formą pisemną brak jest innych

standardów dotyczących formy konstytucji.
3.

Systematyka nowej konstytucji
a)

systematyka ogólna - 13 rozdziałów:
Rozdział 1. - Rzeczpospolita
Rozdział 2. - Wolności, prawa i

obowiązki człowieka i obywatela

Rozdział 3. - Źródła prawa
Rozdział 4. - Sejm i Senat
Rozdział 5. - Prezydent RP
Rozdział 6. - Rada Ministrów i

administracja rządowa

Rozdział 7. - Samorząd terytorialny
Rozdział 8. - Sądy i trybunały
Rozdział 9. - Organy kontroli

państwowej i ochrony prawa

Rozdział 10. - Finanse publiczne
Rozdział 11. - Stany nadzwyczajne
Rozdział 12. - Zmiana konstytucji
Rozdział 13. - Przepisy przejściowe i

końcowe
b) systematyka

szczegółowa - 243 artykuły

• artykuły często dzielą się na mniejsze

jednostki (ustępy)

Temat 15: Precedensy i zwyczaje konstytucyjne
1.

Precedens konstytucyjny - jednorazowe,
świadome rozstrzygnięcie przez naczelny organ
państwowy sprawy związanej ze stosowaniem
przezeń konstytucji, przy czym istnieje
przypuszczenie, że w przyszłości znajdzie ono
podobne zastosowanie.

2.

Zwyczaj (konwenans) konstytucyjny to stała
praktyka naczelnych organów państwowych
dotyczących pewnych zagadnień z zakresu
stosowania konstytucji.

Temat 16: Systemy zabezpieczania konstytucyjności
prawa
1. System

pozaparlamentarny

a)

system kontroli sprawowany przez głowę

państwa

b) system

jurysdykcyjny

• system kontroli sprawowanej przez sądy

powszechne

• system kontroli sprawowanej przez sądy

konstytucyjne

2. System

parlamentarny

a)

system kontroli sprawowanej przez

parlament in pleno

b)

system kontroli sprawowanej przez

organy wewnątrzparlamentarne

Temat 17: Funkcje i zakres kompetencji Trybunału
Konstytucyjnego
1.

Orzekanie w przedmiocie konstytucyjności i

legalności norm prawnych.

a) z konstytucją - ustaw, umów

międzynarodowych

b)

z ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi, których ratyfikacja
wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w
ustawie - ustaw

c) z ustawami i ratyfikowanymi umowami

międzynarodowymi - przepisów
prawnych wydawanych przez centralne
organy

2.

Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych.

3.

Rozpatrywanie sporów kompetencyjnych
między centralnymi organami państwowymi.

4.

Orzekanie o zgodności z konstytucją celów i

działalności partii politycznych.
5.

Sygnalizowanie luk i uchybień w prawie.

6.

Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia
przeszkody w sprawowaniu urzędu przez
prezydenta.

Temat 18: Podstawy prawne i pozycja ustrojowa
Trybunału Konstytucyjnego

• Trybunał Konstytucyjny jest organem

władzy sądowniczej

• zasada niezawisłości sędziów Trybunału

Konstytucyjnego

• immunitet sędziów o charakterze

formalnym

• zasada wybieralności sędziów Trybunału

Konstytucyjnego przez Sejm

• zasada kadencyjności (9 lat)

• zasada incompatibilitas

• zasada kolegialności

• organy Trybunału

o Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału

Konstytucyjnego

o Prezes Trybunału Konstytucyjnego

Temat 19: Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
1. Zasadniczą formą rozstrzygnięć są orzeczenia w
formie wyroków.
2.

Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje

umorzenie postępowania w pewnych
przypadkach.
3.

Orzeczenia dzielimy na :
a)

pozytywne - stwierdzające

konstytucyjność aktu normatywnego

b)

negatywne - stwierdzające jego
niezgodność z konstytucją,

ratyfikowanymi umowami
międzynarodowymi lub ustawami

4. Orzeczenia

Trybunału Konstytucyjnego są

ostateczne.
5.

Uchwalenie normy nie następuje z momentem
wydania orzeczenia, lecz z momentem jego
ogłoszenia w organie urzędowym.

6. Trybunał Konstytucyjny wydaje orzeczenia nie

tylko w trybie kontroli represyjnej, lecz
również w trybie kontroli prewencyjnej.

7. Zasada

wzruszalności orzeczeń.

Temat 20: Pytania prawne do Trybunału
Konstytucyjnego i skarga konstytucyjna
I.
1.

Skarga konstytucyjna - instytucja służąca osobie
fizycznej do ochrony na drodze szczególnego
postępowania przed sądem konstytucyjnym
przysługujących jej praw podstawowych w
przypadku ich naruszenia przez akty organów
władzy publicznej albo ich bezczynności.
a)

w Polsce skarga przysługuje każdemu,
czyje konstytucyjne prawa lub wolności
zostały naruszone, z wyjątkiem prawa
azylu

b) skargę konstytucyjną wnosi się do

Trybunału Konstytucyjnego i dotyczy ona
zgodności z konstytucją ustawy lub innego
aktu normatywnego na podstawie którego
sąd lub organ administracji publicznej
orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach
lub obowiązkach skarżącego

c) zasada

subsydiarności - trzeba

wykorzystać wszystkie inne środki

d)

brak ochrony przed bezczynnością

organów władzy publicznej

e) nie

można zaskarżyć aktów prawa

miejscowego i uchwał samorządu
terytorialnego

2. Materialne

przesłanki skargi konstytucyjnej -

interes osobisty, interes prawny,
3. Przesłanki formalne - termin (2 m-ce) opłata

wpisowa, przymus adwokacki, forma pisma
(określenie aktu zaskarżonego, jakie wolności i
prawa naruszono, uzasadnienie skargi,
dołączenie wyroku lub decyzji.

4.

Przy skardze konstytucyjnej Trybunał
Konstytucyjny informuje z urzędu RPO, który
może zgłosić udział w postępowaniu obok
uczestników.

5. Skargę konstytucyjną Trybunał Konstytucyjny

rozpatruje na zasadach i w trybie dla
rozpatrywania wniosków o stwierdzenie
zgodności ustaw z konstytucją.

II.

Pytania prawne może przedstawić Trybunałowi

Konstytucyjnemu każdy sąd co do zgodności aktu
normatywnego z konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeśli od
odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy
toczącej się przed sądem. - wymóg wskazania, w
jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Temat 21: Koncepcje zwierzchnictwa
1. Teoria

patrymonialna.

2. Teoria

suwerenności ludu.

3. Teoria

suwerenności narodu.

4. Teoria

suwerenności państwa.

5. Teoria

suwerenności prawa.

6. Teoria

suwerenności organu państwowego

• suwerenności monarchy

• suwerenności

7. Teoria

marksistowska.

Temat 22: Naczelne zasady ustroju politycznego RP
1. Republikańska forma rządów.
2.

Zasada demokratycznego państwa prawa.

3.

Zasada zwierzchnictwa narodu.

4.

Zasada reprezentacji politycznej.

5. Zasada

trójpodziału władz.

6. Zasada

legalizmu.

7.

Zasada pluralizmu politycznego.

Temat 23: Demokratyczne państwo prawne
1. PAŃSTWO PRAWNE w sensie formalnym -

cała działalność państwa 5 jego organów opiera
się na prawie i zasadzie podziału władz i ich
wzajemnego kontrolowania się.

2.

W sensie materialnym oznacza, że działalność
państwa i jego organów opiera się na
następujących ideach
b) wolności
c) równości obywateli

d) demokratyzmu

• łączenie elementów materialnych z

formalnymi połączyło państwo prawne z
demokracją i powstało pojęcie
demokratycznego państwa prawnego

Temat 24: Zasada suwerenności narodu
1.

Suweren - podmiot, któremu przysługuje władza

suwerenna.
2. Cechy

władzy suwerennej:

a) pierwotny

charakter

b) trwałość - nie podlega ograniczeniom

czasowym

c) samowładność - niezależność od

jakiejkolwiek władzy zewnętrznej

d) całowładność - niezależność od

jakiejkolwiek władzy wewnętrznej

• zwierzchnictwo terytorialne

• zwierzchnictwo personalne

3. Suwerenność to władza pierwotna, trwała,

niezależna w stosunkach wewnętrznych i
zewnętrznych oraz nieograniczona.

4.

Naród to zbiorowość polityczna obejmująca
wszystkich obywateli bez względu na ich
przynależność etniczną.

Temat 25: Zasada podziału władz
1.

aspekt funkcjonalny (przedmiotowy) - działalność

państwa zostaje podzielona na trzy
rodzajowo różne sfery działania, funkcje. Należą do
nich:

a) prawodawstwo
b) wykonawstwo
c) sądownictwo

2.

aspekt personalny - podział władz byłby
nieskuteczny gdyby ta sama osoba mogła
piastować stanowiska w różnych organach
państwowych spełniających różne funkcje.

• wiąże się to z zasadą incompatibilitas

3.

aspekt organizacyjny - trzy funkcje państwa
zostają podporządkowane różnym organom
państwowym.

a) prawodawstwo - parlamentowi
b) wykonawstwo - rządowi
c) sądownictwo - sądowi

Temat 26: Pojęcie partii politycznej
1.

Partia polityczna - organizacje zrzeszające na
zasadach równości i dobrowolności obywateli
polskich w celu wpływania metodami
demokratycznymi na kształtowanie polityki
państwa.

2. Cechy

partii:

a) posiadanie struktury organizacyjnej
b) dobrowolne

członkostwo

c) program

działania

d) dążenie do zdobycia władzy państwowej lub

wpływania na ośrodki nią dysponujące

Temat 27: Systemy partyjne
1.

System monopartyjny - jedna partia
samodzielnie sprawuje władze

2.

System partii hegemonicznej

3.

System partii dominującej

4. System

dwupartyjny

5. System

wielopartyjny

Temat 28: Prawna regulacja działalności partii
politycznych
1. Zasada

wolności tworzenia i działania partii

politycznych oraz jawnego ich finansowania.

2.

Ustawa o partiach politycznych z 1997 r. -
członkami partii politycznych mogą być
obywatele, którzy ukończyli 18 lat.

3.

Do ewidencji może zgłosić partię w Sądzie
Okręgowym w Warszawie co najmniej 1000
obywateli (min. 18 lat i pełna zd. do czynności
prawnych).

4.

Partia nabywa osobowość prawną po wpisie do
ewidencji.

5. Rodzaje

dotacji:

a) dotacja celowa - na działalność statusową

partii

b) podmiotowa - w związku z wydatkami

poniesionymi na udział w wyborach
parlamentarnych

Temat 29: Zasada samorządności terytorialnej
1. Samorząd - niezależne decydowanie we

własnych sprawach, zarządzanie nimi,
samodzielne wykonywanie pewnych funkcji.

2. Formy

Samorządu:

a) samorząd zawodowy
b) samorząd terytorialny - forma samorządu o

przymusowym charakterze członkostwa,
obejmująca wszystkie osoby zamieszkałe

na terenie określonej jednostki podziału
terytorialnego państwa

Temat 30: Ustawa w RP
1. Ustawa

a) w sensie materialnym - akt prawny

zawierający normy prawne abstrakcyjne i
generalne

b) w sensie formalnym - akt wydany w

szczególnym trybie, ale niekoniecznie
zawierający
normy abstrakcyjne i generalne

2. Cechy

a) najwyższa moc po konstytucji
b) uchwalana przez parlament
c) specjalna procedura uchwalania
d) charakter ogólny

3.

Co reguluje ustawa?

• Są materie zastrzeżone tylko dla ustawy,

np. budżet, prawa obywateli

• Ustawa reguluje każde zagadnienie, jeśli

nie zakazuje tego wyraźnie konstytucja

• Ustawodawca powinien ustawą regulować

każdą sprawę, która w przeszłości była już
normowana przez ustawę

Temat 31: Umowa międzynarodowa jako źródło prawa
w RP

Umowa międzynarodowa należy do źródeł prawa

powszechnie obowiązujących, wyróżnia się 2 rodzaje:
1.

Umowy ratyfikowane na podstawie zgody
wyrażonej w ustawie przyjętej w normalnym
postępowaniu ustawodawczym, procedurze
szczególnej, bądź w referendum.

2.

Umowy, dla których ratyfikacji nie ma wymogu
uzyskania takiej zgody (zob. art. 90, 91 Konst.).

Temat 32: Pojęcie ustroju państwowego

Ustrój państwowy - całokształt organizacji

państwa i metod działania władzy państwowej. Dzieli
się on na:
1.

Ustrój polityczny - ujęcie w pewien porządek

władz w ogóle, a przede wszystkim naczelnej z nich
wszystkich (Arystoteles).
2. Ustrój

społeczno-gospodarczy - materialne warunki

życia społecznego, struktura
własnościowa oraz funkcjonowanie gospodarki i
finansów publicznych.

Temat 33: Pojęcie systemu rządów i rodzaje systemów
1.

SYSTEM RZĄDÓW - relacje pomiędzy
poszczególnymi rodzajami władz (z zasady
podziału władz wynika konieczność określenia
wzajemnych stosunków pomiędzy organami
państwa należącymi do poszczególnych władz).

• zainteresowanie dotyczy głównie stosunków

między egzekutywą a legislatywą

• władza sądownicza w Europie nie jest

równorzędna pozostałym, akcentuje się jej
niezależność (w USA jest równorzędna)

2.

Rodzaje systemu rządów

a) system

prezydencki

b) system

parlamentarny

c) system

półprezydencki (prezydencjalny,

prezydencko-parlamentamy)

• dwuczłonowa egzekutywa, rząd odpowiada

politycznie i przed prezydentem i przed
parlamentem

• prezydent nie odpowiada politycznie przed

parlamentem, jedynie konstytucyjnie,
wybierany w wyborach powszechnych,
kontroluje działalność parlamentu i rządu,
stymuluje ich działalność

• parlament ma ograniczone kompetencje (z

powodu ustalenia materii ustawowej, reszta
należy do rządu oraz innego typu uchwalania
ustaw z pominięciem parlamentu -
referendum)

d) system komitetowy „rządów zgromadzenie”
• wywodzi się z konstytucji jakobińskiej z

1793 r.

• parlament łączy w niej funkcje

ustawodawcze i wykonawcze

• rząd traktowany jest jako jego organ

wykonawczy i wyłaniany jest spośród
członków parlamentu, którzy pełnią funkcję
szefów resortów

• w przepadku konfliktu parlamentu z rządem,

parlament nie może być rozwiązany, ani rząd
odwołany

• rząd ma mały wpływ na parlament

(inicjatywa ustawodawcza), ale władzę
prawodawczą powściągają elementy
demokracji bezpośredniej lub federalistyczna
struktura państwa (np. w Szwajcarii)

Temat 34: Prezydencki system rządów

Realizacja podziału władz w kierunku

maksymalnej ich separacji (ROZDZIAŁ WŁADZ) tak,
by rozdział władz nie był zupełny i aby wzajemnie
mogły one na siebie oddziaływać.

• PREZYDENT (i parlament) powołany jest w

wyborach powszechnych, nie może
rozwiązać parlamentu, ale przed nim nie
odpowiada politycznie i nie może być
odwołany.

• MINISTROWIE odpowiadają politycznie

wyłącznie (lub głównie) przed prezydentem
sprawującym rzeczywistą władzę
wykonawczą mającą charakter
monokratyczny.

• prezydent nie musi mieć poparcia

deputowanych, jest związany tylko
ustawami parlamentu, nie ma prawa
inicjatywy ustawodawczej (może wystąpić z
orędziem) może korzystać z weta
ustawodawczego, ma prawo wydawania
rozporządzeń, uczestniczy w nominacji
wyższych urzędników i określeniu polityki
zagranicznej.

• prezydent i ministrowie odpowiadają

jedynie karnie za naruszenie konstytucji,
zdradę stanu.

• incompatibilitas: prezydent i ministrowie nie

mogą być deputowanymi.

Temat 35: Parlamentarny system rządów

• władza wykonawcza należy do dualistycznej

egzekutywy: rządu i głowy państwa
(wybierany przez parlament lub wybory
powszechne lub monarchę)

• istnienie rządu uwarunkowane jest

poparciem większości parlamentarnej i może
on być odwołany (wotum nieufności),

ponosi odpowiedzialność polityczną przed
parlamentem

• w określonych sytuacjach egzekutywa (lub

jeden z jej członków) może rozwiązać
parlament

• głowa państwa i członkowie rządu ponoszą

odpowiedzialność konstytucyjną

• parlament może kontrolować rząd i

ministrów

• głowa państwa powinna współpracować z

rządem i parlamentem

• kontrasygnata (contra - przeciw, signo -

podpisywać) podpis aktu urzędowego
głowy państwa, oznacza przejęcie
odpowiedzialności politycznej przez
premiera lub ministra lub ich obu

Temat 36: Instytucja absolutorium

ABSOLUTORIUM (łac. - zwolnienie,

uniewinnienie) - akt Sejmu uznający prawidłowość
działalności finansowej Rady Ministrów w okresie
roku budżetowego.

• Rada Ministrów musi przedłożyć Sejmowi w

ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku
budżetowego sprawozdania z wykonania
ustawy budżetowej.

• Sejm in pleno po wysłuchaniu opinii NIK

dokonuje oceny wykonania ustawy
budżetowej

• kryterium oceny - zachowanie dyscypliny

budżetowej

• Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub

odmowie udzielenia absolutorium w ciągu
90 dni od przedłożenia mu sprawozdania
Rady Ministrów zwykłą większością głosów
w obecności połowy ustawowej liczby
posłów

Temat 37: Stanowisko premiera w różnych systemach
rządów
1.

System prezydencki - monokratyczna
egzekutywa, brak premiera.

2. System

parlamentarny

• premier i rząd odpowiadają politycznie

przed parlamentem, a także konstytucyjnie

• premier kontrasygnuje akty prawne

prezydenta

• premier primus inter pares („pierwszy

wśród równych”) - w III RP w zasadzie do
ok. 1996 r. (do ustawy z 8. 8. 1996)

• silna pozycja premiera - np. w RFN

(kanclerz) lub w Wlk. Brytanii i kilku innych
europejskich monarchiach parlamentarnych,
gdzie równoważy to dość słabą (w RFN,
prezydent) lub bardzo słabą pozycję głowy
państwa (także monarchy)

3.

System prezydencjalny

• premier i rząd odpowiadają politycznie przed

parlamentem i prezydentem

• konstytucyjna odpowiedzialność przed

parlamentem

• rząd powołuje prezydent

• oprócz materii podstawowej przekazanej

parlamentowi rząd może regulować inne
sprawy

4.

System komitetowy

• rząd będący organem wykonawczym

parlamentu, wyłaniany spośród jego
członków pełniących funkcje kierowników
resortu

• rząd działa pod politycznym kierownictwem

parlamentu

• rząd i ministrowie nie mogą być odwołani

przez parlament

Temat 38: Pojęcie i funkcja rozporządzenia z mocą
ustawy

• wydawane przez prezydenta na wniosek

Rady Ministrów w czasie stanu wojennego
tylko wtedy, gdy sejm nie może zebrać się
na posiedzenie, podlegają zatwierdzenia
przez Sejm

• ich zakres przedmiotowy nie podlega

ograniczeniom, mogą regulować sprawy
zastrzeżonych dla ustaw zwykłych

Temat 39: Akty prawne Rady Ministrów
1.

Rada Ministrów wydaje rozporządzenia na

podstawie upoważnienia ustawowego.
2. Rada Ministrów wydaje uchwały mające

charakter wewnętrzny i obowiązujące tylko
jednostki organizacyjne podległe Radzie
Ministrów.

3. Na wniosek prezesa Rady Ministrów może Rada

Ministrów uchwalić rozporządzenie lub
zarządzenie ministra.

Temat 40: Odpowiedzialność polityczna a
konstytucyjna
1.

Odpowiedzialność polityczna (parlamentarna)

• jest to prawnie lub zwyczajowo ustalona

zasada, wg której osoba piastująca urząd
państwowy obowiązana jest ustąpić w
przypadku utraty zaufania podmiotu
mianującego ją na piastowany urząd lub
sprawującego nad nią kontrolę

• jej istotą jest ponoszenie konsekwencji za

celowość, zasadność czy trefność
kierunków działań

• przesłanką odpowiedzialności jest

subiektywna ocena organu

• odpowiedzialność ta nie ma charakteru

prawnego i nie musi być związana z
naruszeniem prawa

• nie musi następować stwierdzenie winy,

jedyną sankcją jest utrata stanowiska

• odpowiadać można przed 1 izbą parlamentu

lub przed dwiema (zależy od kraju)

2.

Odpowiedzialność konstytucyjna (prawna)

Są to przewidziane prawem konsekwencje

postępowania osób zajmujących wysokie stanowiska
państwowe za naruszenie konstytucji lub innych ustaw w
związku z wykonywaniem ich funkcji.

• wyraża się w uprawnieniu 1 z izb parlamentu

do postawienia w stan oskarżenia przed 2
izbą lub specjalnym trybunałem

• jest odpowiedzialnością zindywidualizowaną,

niezbędne jest stwierdzenie winy,
wymierzenie kary ma charakter szczególny

• w krajach anglosaskich - impeachment

• rodzaje organów rozstrzygających te sprawy:

• izba wyższa parlamentu (Anglia, USA)

• specjalny trybunał (Polska, Francja →

Wysoki Trybunał Sprawiedliwości)

• sąd (sąd najwyższy) Belgia

• Trybunał Konstytucyjny (Austria, Turcja,

Włochy)

Temat 41: Zasada niezawisłości sędziów

Niezawisłość sędziowska - niedopuszczenie

jakiejkolwiek ingerencji z zewnątrz lub wywierania
nacisku na sędziego w kierunku takiego czy innego
rozstrzygnięcia sprawy.

Rodzaje gwarancji niezawisłości:

1.

Gwarancje o charakterze organizacyjnym.

2.

Gwarancje o charakterze funkcjonalnym.

3.

Gwarancje o charakterze procesowym

4.

Gwarancje dotyczące pozycji sędziego

Temat 42: Trybunał Stanu w RP
1. Trybunał Stanu to organ orzekający o

odpowiedzialności za naruszenie konstytucji lub
ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem
lub w zakresie urzędowania.

2.

Odpowiedzialność konstytucyjną przed nim
ponoszą: prezydent, premier i członkowie Rady
Ministrów, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie

KRRiTV, kierownicy ministerstw i Naczelny
Dowódca S. Z.

3.

Przed Trybunałem Stanu odpowiadają też
parlamentarzyści, ale za naruszenie zakazu
działalności gospodarczej.

4. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego (I

Prezes SN) oraz wybieranych przez Sejm na czas
swej kadencji 2 jego zastępców oraz 16 członków.

Temat 43: Pojęcie wymiaru sprawiedliwości i
konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości Wymiar
sprawiedliwości - czynność polegająca na
rozstrzygnięciu konfliktów prawnych. Zasady:
1.

Zasada niezawisłości sędziowskiej.

2.

Zasada niezależności sądów.

3.

Zasada jednolitości sądów.

4.

Zasada dwuinstancyjności postępowania

sądowego.
5. Zasada

udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru

sprawiedliwości.

Temat 44: Pojęcie kontroli i nadzoru
1.

Pojęcie kontroli
Kontrola to ten rodzaj działalności, na który

składa się:

a) ustalenie stanu obowiązującego - tzn.

wyznaczeń

b) ustalenie stanu rzeczywistego - wykonań
c) ustaleń regulacji między wyznaczeniami

a wykonaniami

2. Pojęcie nadzoru

Obejmuje on kontrolę w podanym wyżej

znaczeniu oraz kompetencję do merytorycznego
korygowania działalności podmiotu poddanego
nadzorowi (ingerencja nadzorcza).
3.

Rodzaje kontroli
a) według kryterium czasu podjęcia działań

kontrolnych

• kontrola wstępna (prewencyjna)

• kontrola faktyczna (bieżąca)

• kontrola następcza (represyjna)

b) według kryterium relacji między

podmiotem kontrolującym a kontrolowanym

• kontrola wewnętrzna - oba podmioty

należą do tej samej struktury
organizacyjnej

• kontrola zewnętrzna

c) według charakteru prawnego podmiotu

kontrolującego

• kontrola państwowa - kontroluje organ

państwowy

• kontrola społeczna - kontroluje

obywatela lub organizacje społeczne

II. (Zagadnienia koncentrujące się wokół

wolności i praw człowieka i obywatela, w
tym prawa wyborczego).

Temat 1: Pojęcie PODSTAWOWYCH Praw i
Wolności
1.

Prawa i wolności uznane za podstawowe mają

moc prawną wyższą od pozostałych.

• podstawowe prawa i wolności występowały

w konstytucji z 1952 r. (VIII rozdz.) i
zostały utrzymane w nowej konstytucji

• celem ustrojodawcy jest wyróżnienie w ten

sposób pewnej grupy praw i wolności. Nie
obejmują one tylko praw i wolności
wyrażonych expresis verbis w konstytucji,
lecz również i te, które sądy wyprowadzają
z postanowień ustawy zasadniczej

2. 3 modele relacji między prawami i wolnościami:
podstawowymi i konstytucyjnymi

a) często utożsamia się te dwa pojęcia - np. w

Polsce

b) stanowisko rzadkie, iż „prawa i wolności

podstawowe są pojęciem nadrzędnym
wobec praw i wolności konstytucyjnych”

c) często występuje stanowisko iż nie

wszystkie prawa i wolności zawarte w
konstytucji mają charakter praw i wolności
podstawowych, decyduje o tym ich
szczególna treść

• w konstytucji RFN, tylko w rozdziale 1

„prawa podstawowe” występują prawa
podstawowe, gdzie indziej są „prawa
podobne do podstawowych”

• USA - teza według której prawa z

poprawek do konstytucji z 1791 r. - Bill of
rights mają uprzywilejowaną pozycję

• Francja - „Prawa pierwszej rangi”, wyższy

stopień ich ochrony przed ingerencją
ustawodawcy

3. W prawie międzynarodowym podstawowe prawa

nie mają nadzwyczajnej wagi prawnej, gdyż w
prawie międzynarodowym nie ma hierarchii
aktów prawnych

4. Pojęcie praw i wolności podstawowych ma być
konstruowane w oparciu o:

a) kryteria natury formalnej - łatwiejsze do

określenia, odgrywają większą rolę w
dyskusjach „de lege lata”

• w prawie wewnętrznym - zawarte w

konstytucji

• w prawie międzynarodowym - w akcie o

szczególnym znaczeniu np. EKPCz

b) kryteria materialne - trudniejsze do

określenia, subiektywne oceny postulaty „de
lege ferenda”

• związane z punktem odniesienia

determinowanym przez przyjęcie pewnej
koncepcji praw jednostki

Temat 2: Pojęcie praw człowieka i praw
obywatelskich
1.

Prawa człowieka - prawa przysługujące każdemu
człowiekowi, bez względu na jego
przynależność państwową, czy pozycję społeczną
(wstęp do Karty Narodów Zjednoczonych:
Europejska Konwencja o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności - EKPCz).

• termin użyty pierwszy raz w 1776 r. - Bill of

Rights, Virginii, obejmował prawa jednostki
pierwotne w stosunku do państwa i
społeczeństwa

• inna definicja - prawa człowieka odnoszące

się do praw zawartych w konstytucji danego
państwa i przysługujących wszystkim
jednostką podlegających jego jurysdykcji,

więc także nie-obywatelom (art. 37
konstytucji) -,, Każdy ma prawo... „

• są one równe, niezbywalne, czasowo trwałe,

uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i
terytorialnie, chronione prawnie

2.

Prawa obywatelskie

• 1789 - Deklaracja Praw Człowieka i

Obywatela formułuje pojęcie praw
obywatela, ale niezbyt wyraźnie. Robi to
Ustawa Konstytucyjna Ludwika XVIII z
1814 r. jako prawa przysługujące
obywatelom francuskim.

PRAWA OBYWATELSKIE - uprawnienia

obywatela danego państwa wynikające z prawa w
znaczeniu przedmiotowym i służące do ochrony
interesów danego obywatela.

• tak to rozumie konstytucja polska, zwroty:

„obywatel ma prawo”

• prawa obywatela nakładają na państwo

obowiązki zapewniające obywatelowi
korzystanie z nich, ich istotą jest możliwość
roszczenia obywateli wobec państwa

• w razie sporu to obywatel powinien podać

podstawowe prawa swego uprawnienia

• obywatel może skorzystać lub nie

skorzystać z przysługującego mu
uprawnienia

Temat 3: Prawa i wolności konstytucyjne

WOLNOŚĆ - możność postępowania według

własnej woli zainteresowanej osoby, a więc i możność
wyboru różnego postępowania.

Konstytucja wyróżnia prawa i wolności w niej

gwarantowane, powoduje to, że:
1.

Zakres korzystania z praw i wolności
konstytucyjnych podlega ograniczeniom tylko w
ustawie i tylko wtedy gdy są one konieczne w
państwie demokratycznym do ochrony
bezpieczeństwa, porządku publicznego,
środowiska, zdrowia, moralności lub dla ochrony
wolności i praw innych osób.

2. Każdy, kogo konstytucyjne prawa lub wolności

zostały naruszone ma prawo wnieść skargę
konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego.

• objęcie regulację konstytucyjną pewnego

katalogu praw i wolności nie oznacza, iż
wykluczone jest innych praw i wolności (nie
występujących expressis verbis w
konstytucji)

• zasada ta jest uznawana w państwach

demokratycznych, także w Polsce

• istnieje też pogląd, że oprócz praw

„zapisanych” w konstytucji, istnieją też
prawa „niepisane”, które powinny być
gwarantowane w momencie ich aktualizacji

• poglądu tego nie uznają sądy polskie i

większość państw demokratycznych

Temat 4: Prawa podmiotowe, publiczne prawa
podmiotowe
1.

Prawa podmiotowe - prawa, których dochodzić
można na drodze sądowej, i które są
podstawą dla roszczenia procesowego.

2. Publiczne prawa podmiotowe - oznaczają taką

sytuację prawną obywatela (jednostki zbiorowej),
w obrębie której obywatel ten opierając się na
chroniących jego interesy prawne normach
prawnych może skutecznie żądać czegoś od
państwa lub może w sposób niekwestionowany
przez państwo coś zdziałać.

Temat 5: Klasyfikacja praw jednostki
1.

Prawa człowieka. -T nr 2

2. Prawa obywatelskie. - T nr 2
3. Prawa (i wolności) konstytucyjne. - T nr 3
4. Prawa (i wolności) osobiste - dotyczące sfery

życia prywatnego jednostki, z reguły
przysługują wszystkim bez względu na
przynależność państwową.

5. Prawa (i wolności) polityczne.
6. Prawa (i wolności) ekonomiczne, socjalne i
kulturalne.
7. Prawa (i wolności) podstawowe. - T nr 7
8. Prawa (i wolności) podmiotowe. - T nr 4
9. Publiczne prawa podmiotowe. - T nr 4

Temat 6: Źródła praw jednostki w RP
1.

Konstytucja RP, szczególnie rozdział 2 (także 1,

11).
2. Ustawy.
3.

Europejska Konwencja Praw Człowieka z 1950 r.

(EKPCz).
4. Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r.
(PPOiP)
5.

Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i

Kulturalnych z 1966 r.
6. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 XII
1948 r.
7.

Europejska Karta Socjalna (EKS).
Tak więc są to nie tylko akty prawa

wewnątrzpaństwowego, ale też prawa
międzynarodowego.

Temat 7: Zakres podmiotowy obowiązywania
konstytucyjnych praw i wolności jednostki

a) W

każdym państwie część praw i wolności

konstytucyjnych przysługuje tylko
obywatelom, a na pozostałe mogą powołać
się zarówno oni, jak i osoby nie mające
obywatelstwa danego państwa.

b) 2

prawidłowości we współczesnych

państwach demokratycznych:

• Jedynie nieliczne prawa i wolności

zastrzegane są obecnie dla obywateli

• Do kategorii praw i wolności zastrzeżonych

dla obywateli należą zwykle prawa i
wolności polityczne

a) Konstytucja RP w art. 37 ust. 1 przyjęła

ogólną zasadę: „Kto znajduje się pod
władzą Rzeczpospolitej Polskiej, korzysta z
wolności i praw zapewnionych w
konstytucji”. Według art. 37 ust. 2 wyjątki
od tej zasady, poza wyrażonymi wprost w

konstytucji, mogą być ustanowione tylko w
ustawach.

b) Prawa i wolności jednostki odnoszą się do

osób fizycznych już narodzonych.

c) Brak w konstytucji regulacji pozwalającej

na rozstrzygnięcie zakresu podmiotowego
konstytucyjnych praw i wolności na osoby
prawne.

d) W prawie międzynarodowym same jego

akty określają swój zakres podmiotowy.
Normy prawa międzynarodowego można z
tego względu podzielić na 2 kategorie:

• Uniwersalna (odnosi się do każdego

człowieka)

• Ograniczona (zakres różny w przypadku

poszczególnych traktatów)

Pozostając przy tym złożonym pytaniu, można

podsumować, że w odpowiedzi ustnej czy pisemnej
należy ująć problemy:

• prawa człowieka a prawa obywatela -

zazwyczaj kiedy człowiek, kiedy obywatel

• regulacja konstytucyjna (art. 37 konstytucji)

• problem dzieci poczętych

• problem osób prawnych

• określenie zakresu podmiotowego w prawie

międzynarodowym

Temat 8: Koncepcja praw jednostki w socjalnym
państwie prawnym
1.

Zadaniem państwa jest kierowanie procesami
rozwoju społecznego i zapewnienie
sprawiedliwego podziału jego owoców.

• nie czynią tego tradycyjnie (nakazy, zakazy),

ale za pomocą innych środków, aby kierować
postępowaniem jednostek (podatki,
subwencje)

2.

Państwo i społeczeństwo nie są traktowane jako
przeciwstawne siły, ale nie są też tożsame.

• państwo jest oddzielone od społeczeństwa,

co gwarantuje wolność indywidualną, lecz
też jest z nim związane, co zapewnia postęp i
sprawiedliwość społeczną

3. Jednostka nie jest odizolowanym podmiotem,

uznaje się jej więzi ze społeczeństwem i
odpowiedzialność za los wspólnoty.

4. Państwo musi dbać o byt jednostki. Prawa

jednostki stają się celem działalności państwa.
Państwo oprócz formalnych gwarancji musi też
podejmować działania natury politycznej,
ekologicznej, socjalnej.

5. Prawa i wolności nie chronią tylko indywidualnej

sfery wolności jednostki, ale pełnią też funkcje
społeczne i korzystanie z nich powinno służyć
ochronie interesów jednostki, służyć dobru ogółu.

6. Znaczenie praw socjalnych powoduje nie

roszczenie jednostki o świadczenia, lecz stanowi
obowiązek państwa.

7.

Odwrotnie niż w państwie liberalnym socjalne
państwo prawne odnosi najczęściej zakres praw,
wolności i obowiązków do wszystkich na terenie
danego państwa, a nie tylko do obywateli.
Konstytucja Niemiec z 1949 r. określa Niemcy

jako „socjalne państwo prawne”, konstytucja V
Republiki Francuskiej z 1958 r. wśród przymiotników
odnoszących się do republiki też używa m. in.
przymiotnika „socjalna”.

Ogólnie ta koncepcja praw jednostki uważa za

bard/o ważne prawa socjalne - tzw. drugą generację
praw człowieka. Nie wystarczą bowiem same wolności
(a więc sfera działania, gdzie państwo nie wkracza) i
prawa polityczne, ale potrzeba, wg tej koncepcji,
aktywnej roli państwa. Warto chwalić tę koncepcję u
dziekana Patrzałka.

Temat 9: Liberalna koncepcja praw jednostki
1.

Prawa, wolności i obowiązki jednostki są
traktowane jako wyraz woli państwa. Państwo jest
jedynie instrumentem porządku społecznego, na
płaszczyźnie zewnętrznej i wewnętrznej. Stwarza
warunki, aby samo społeczeństwo i jednostki
mogły się rozwijać.

2.

Jednostka jest wyizolowanym indywiduum. Teza
o samoregulowaniu się społeczeństwa (Hegla,
Benthana, Smitha) zakłada iż społeczeństwo
składa się z równoprawnych, wolnych jednostek,
napotykających na opór innych jednostek.
Jednostki są skłonne do kompromisów, wspólne
interesy są silniejsze, niż to, co dzieli
społeczeństwo.

3. Koncepcja liberalna koncentruje się na prawach i

wolnościach osobistych i politycznych (stera
wolna od ingerencji państwa). Celem państwa
jest zagwarantowanie wolności jednostce.
Wolność z zasady nie ulega ograniczeniom,
chyba że wymaga tego dobro wspólne.

4.

Wszystkie rządy powołuje się do ochrony praw

osobistych i własności.
5. Obowiązki nałożone przez państwo wymagają

uzasadnienia i są z zasady ograniczone.
Jednostka wykonując je przyczynia się do
realizacji praw i wolności.

Liberalna koncepcja praw jednostki związana jest

z tzw. „pierwszą generacją praw człowieka”, która
pojawiła się najwcześniej i miała na uwadze główne
wolności (np. wolność sumienia, wyrażania własnych
przekonań).

Temat 10: Realizacja praw podstawowych w Polsce.

Środki ochrony praw i wolności:

1.

Skarga konstytucyjna.

2. Prawo do wynagrodzenia za szkodę wyrządzoną

nieprawnym działaniem organów
administracji publicznej.

3. Prawo do sądowego dochodzenia naruszonych

wolności lub praw (nie tylko
konstytucyjnych).

4. Prawo do apelacji.
5. Prawo do wystąpienia do RPO o pomoc.
6. Prawo do składania petycji, skarg i wniosków w

interesie publicznym, własnym lub innej osoby
do organów władzy publicznej.
a)

SKARGA - wystąpienie jednostki

zawierające krytykę zjawisk, których dotyczy

• zakres nie ma żadnych ograniczeń

przedmiotowych i czasowych

b)

WNIOSEK - wystąpienie nie zawierające
elementów krytycznych, ale zmierzające do

wprowadzenia nowych rozwiązań lub
ulepszenia istniejących w jakiejś dziedzinie

• brak ograniczeń przedmiotowych i

terminowych

• petycji konstytucja nic nie mówi

• konstytucja preferuje ochronę

REPRESYJNĄ, nie przewidując ochrony
prewencyjnej

Problem realizacji praw podstawowych jest

wielopłaszczyznowy. Chodzi tu głównie o problem
tzw. praktyki konstytucyjnej. Generalnie przed 1989 r.
nie przestrzegano wielu praw podstawowych. W 1989
r. rozpoczęła się transformacja ustroju politycznego.

Można tu poruszyć takie problemy jak:

• powstanie nowych organów państwowych

• nowe instytucje prawne

• problem praw socjalnych

Temat 11: Gwarancje praw jednostki i ich rodzaje
1. Pod

pojęciem gwarancji praw i wolności

jednostki należy rozumieć czynniki i środki służące
zapewnieniu ich realizacji.

• samo proklamowanie praw nie przesądza o

tym, że będą one przestrzegane i nie
stwarza

• możliwości dochodzenia ich realizacji

2.

Rodzaje gwarancji:
a)

gwarancje materialne - za PRL ujmowano
je jako ogół środków w danym systemie
społecznym, które oddziaływają na ustrój
państwowy w kierunku realizacji praw i
wolności (na zachodzie jest to tylko np.
zapewnienie minimum egzystencji)

b)

gwarancje formalne (prawne,
instytucjonalne) - całokształt środków
prawnych i środków o charakterze
instytucjonalnym, które państwo stworzyło
i stosuje do zapewnienia praw i wolności

• szereg państw redukuje pojęcie gwarancji

do gwarancji formalnych

3. Podział gwarancji wg L. Wiśniewskiego:

a) gwarancje ustrojowe - najważniejsze zasady

konstytucyjne określające ustrój państwa i
wywierające wpływ na treść i
zabezpieczanie praw i wolności jednostki

b) gwarancje prwno-instytucjonalne - tworzą

one:

• reguły w procesie kształtowania praw i

wolności

• system ochrony i kontroli praw i wolności

• normy i instytucje prawne gwarantujące

dochodzenie praw w postępowaniu
sądowym i administracyjnym

c) gwarancje społeczne i moralne - instytucje

społeczne i stany faktyczne stymulujące
przestrzeganie praw i wolności

d) gwarancje materialne - dobra materialne

umożliwiające jednostce korzystanie z praw
i wolności

Temat 12: Ograniczenia praw jednostki w polskim
systemie prawnym
1.

Zakres podmiotowy obowiązywania praw

• art. 37 ust. 1 - „kto znajduje się pod władzą

RP, korzysta z wolności i praw
zapewnionych w konstytucji”

• wyjątki (poza wyrażonymi w konstytucji)

mogą być ustanowione tylko w ustawach

• sformułowania odnoszą się tylko do osób

fizycznych, już narodzonych

2. Ograniczenia praw - zakres przedmiotowy.

Zakres przedmiotowy praw i wolności nie może

być nieograniczony.

Rodzaje ograniczeń:

a) ograniczenie immanentne - związane z

istotą chronionego przez nie dobra
(własność, informacja)

b) ograniczenia osobiste - związane z

określeniem zakresu podmiotowego (np.
tylko obywatele)

c) ograniczenia systemowe - chodzi o miejsce

danej normy w systemie prawa

3. Ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności

a) klauzula generalna w konstytucji -

„ograniczenia mogą być ustanowione tylko
w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne
w demokratycznym państwie dla jego
bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
ochrony środowiska, zdrowia i moralności
publicznej, albo wolności i praw innych
osób

b) ustawodawca nie ma pełnej swobody w

ograniczeniu, bo „ograniczenia nie mogą
naruszać istoty wolności i praw

c) teoria istoty absolutnej - należy mówić o

istnieniu niezmiennej, absolutnej istoty
każdej wolności, zależnie od konkretnej
sytuacji

d) teoria istoty względnej - pojęcie istoty

prawa lub wolności jest relatywne i powinno
być określane zależnie od konkretnej
sytuacji, z uwzględnieniem wszystkich
okoliczności konstytucja zawiera
sformułowania wyłączające jakiekolwiek
ograniczenia np. godności

4. Stany nadzwyczajne - instytucja prawa

wewnętrznego polegająca na odstąpieniu od
konstytucyjnego systemu sprawowania władzy
uzasadnionym powstaniem szczególnych
zagrożeń.

• występują 3 stany nadzwyczajne: stan

wojenny, wyjątkowy i klęski żywiołowej
mogą one być wprowadzone tylko na
podstawie ustawy, w drodze
rozporządzenia

• prawa i wolności nie podlegające

ograniczeniom nawet w stanie wyjątkowym:

a) prawa i wolności, które nie mogą być

ograniczone w czasie stanu wojennego i
wyjątkowego:
godność, obywatelstwo, ochrona życia,
dostęp do sądu, wolność sumienia

b) jedynie te prawa i wolności mogą być

ograniczone w stanie klęski żywiołowej:
wolność
osobista, poruszanie się, działalność
gospodarcza, prawo do strajku,
wypoczynku, własności

c) niedopuszczalne jest ograniczenie tylko z

powodu rasy, płci, języka, religii

Temat 13: Konflikty między prawami jednostki

• granice praw i wolności jednostki nie są

ściśle określone i mogą powstać sytuacje
konfliktowe pomiędzy poszczególnymi z
nich

1.

Kolizja praw i wolności - występuje, gdy w tej
samej sytuacji różne podmioty powołują się dla
ochrony swych interesów na różne przysługujące
im prawa i wolności. Chodzi tu nie o ich
hierarchię, lecz ustalenie ich zakresu i granic.

2. Konkurencja praw i wolności - gdy w 1

przypadku ten sam podmiot może powołać się dla
ochrony swych interesów na różne przysługujące
mu prawa i wolności.

• są różne sposoby rozstrzygnięcia tych

konfliktów, praktycznie sądy nie stosują
konsekwentnie żadnego z nich

o stoją na stanowisku, że w przypadku kolizji

ustalenie ograniczeń praw i wolności zależy
od konkretnego przypadku

o w przypadku konkurencji sądy często nie

udzielają pierwszeństwa żadnemu z praw,
ale nakładają ich gwarancje na siebie w celu

zwiększenia efektywności ich
oddziaływania

Temat 14: Ochrona praw jednostki

Ochrona praw i wolności jednostki - ogół

środków oraz działalność mająca na celu ich
zapewnienie i realizację poprzez zabezpieczenie przed
ich naruszeniem oraz przeciwdziałanie ich
zagrożeniom.

Formy ochrony:

1.

Ochrona represyjna - występuje, gdy nastąpiło
naruszenie praw i wolności jednostki lub norm
prawnych ich dotyczących i jednostka wzywa
odpowiedni organ do ochrony przysługujących jej
praw. Organ ten orzeka sankcje (ukaranie,
odszkodowanie, itp. ).

2.

Ochrona prewencyjna - występuje, jeśli jednostka
wzywa odpowiedni organ, aby podjął działania
zapobiegające zagrożeniu lub naruszeniu jej praw
lub przynajmniej zmniejszeniu zagrożenia.

o Do tematu warto poczytać o systemach

ochrony praw jednostki, m. in. w
podręczniku prof. Banaszaka (zwł. Problem
ochrony międzynarodowej)

o Główne akry prawne dotyczące ochrony

praw człowieka:

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

ONZ z 1948 r. (10 XII 1948 r. )

• Europejska Konwencja o Ochronie Praw

Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 XI
1950 r.

• Pakty Praw Człowieka ONZ z 16 XII 1966

r.

Temat 15: Horyzontalne obowiązywanie praw i
wolności
1.

Pod tym pojęciem rozumiemy obowiązywanie
praw i wolności nie w płaszczyźnie wertykalnej
jednostka-państwo, ale ich obowiązywanie w

stosunkach pomiędzy osobami fizycznymi, albo
pomiędzy osobami fizycznymi z jednej strony, a
osobami prawnymi prawa cywilnego z drugiej
strony.

2. Stosunek do horyzontalnego obowiązywania:

a) przeciwnicy - prawa i wolności mają

chronić jednostkę przed państwem, a nie
przed inną jednostką

b) zwolennicy - wolności stosunków cywilno-

prawnych powinny być powiązane z
wartościami konstytucyjnymi

Podzieleni są na 2 grupy:

• opowiadających się za bezpośrednim

horyzontalnym obowiązywaniem –
traktowanie konstytucyjnych praw i
wolności jako obiektywnych zasad
wiążących podmioty stosunków cywilno-
prawnych i mogących stanowić podstawę
roszczeń cywilno-prawnych

• opowiadających się za pośrednim

horyzontalnym obowiązywaniem. Jest to
oddziaływanie konstytucyjnych praw i
wolności jako klauzul generalnych lub
wartości wyrażonych w konstytucji,
pomocnych przy wykonywaniu wykładni
prawa cywilnego. Nie mogą one stanowić
podstawy roszczeń cywilno-prawnych.
Zawierają one jedynie zasady, które
powinny być konkretyzowane w aktach
niższego rzędu

3. Konstytucja RP nie uznaje horyzontalnego
obowiązywania praw i wolności.
4. W nauce prawa międzynarodowego nie ma
jednoznacznego stanowiska w tej sprawie

Temat 16: Referendum w Polsce
1.

Referendum ogólnokrajowe

• ogólnokrajowe referendum fakultatywne

(art. 125 konstytucji)

• ogólnokrajowe referendum fakultatywne w

sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację
umowy międzynarodowej z art. 90 ust. 3

• ogólnokrajowe referendum w sprawie

zmiany konstytucji

2. Referendum lokalne - patrz (34, III)

Temat 17: Pojęcie systemu wyborczego i rodzaje
systemów wyborczych
1.

a)

system wyborczy sensu largo - ogół zasad
określających tryb, przygotowanie i
przeprowadzanie wyborów oraz podziału
mandatów (prawo wyborcze w znaczeniu
przedmiotowym).

b) ogół zasad ustalania wyników wyborów

(system wyborczy sensu stricto)
2. Rodzaje systemów wyborczych:

a) systemy

większościowe

b) systemy

proporcjonalne

c) systemy

mieszane

Temat 18: Rejestr i spisy wyborców
1.

REJESTR wyborców - prowadzi go gmina, służy
do sporządzania spisu wyborców dla wyborów
prezydenckich, parlamentarnych, samorządowych
i referendum (osoby zamieszkujące stale w
gminie, wniosek).

• jest jawny, każdy może wnieść reklamację

2.

SPIS WYBORCÓW - sporządzany dla danego
obwodu wyborczego na podstawie rejestru
wyborczego (zameldowanie stałe lub
tymczasowe 2 m-ce).

• jest jawny, możliwość reklamacji

a) spisy

sporządza zarząd gminy w 2

egzemplarzach (14 dni przed wyborami)

b) spis zawiera imiona, nazwisko, imię ojca,

datę urodzenia i adres zamieszkania
wyborcy

c) przewidziane jest publiczne wykładanie

spisów

Temat 19: Wysuwanie i zgłaszanie kandydatów w
wyborach do Sejmu i Senatu
1.

Obecnie kandydatów we wszystkich czterech
rodzajach wyborów mają prawo zgłaszać partie i
organizacje polityczne oraz społeczne, a także
wyborcy.

• w imieniu - komitety wyborcze (minimum

15 wyborców)

• w imieniu pozostałych - organy

upoważnione

2. Podpisy wyborców

a) Sejm - 3000 wyborców stale zamieszkałych

w danym okręgu wyborczym. Zwolnieni są
z tego ci co zarejestrowali listy okręgowe w
połowie okręgów, lub posiadający
poprzednio klub liczący 15 posłów

b) Prezydent 10000 wyborców
c) rady gmin do 20 rys. mieszkańców 25, a

powyżej 150

d) rady powiatów - 200
e) sejmik wojewódzki - 300

3. Pełnomocnik zgłasza listę okręgową (lub

upoważnioną osobę) do 40 dni przed wyborami

• zgłoszenie zawiera dokładne komitetu

wyborczego oraz dane personalne
kandydatów. Ponadto:

a) pisemne

oświadczenie zgody na

kandydowanie

b) podpisy

wyborców

c) dokument

stwierdzający istnienie partii

bądź komitetu

d) dokument o powołaniu pełnomocnika
e) oświadczenie kandydata o pracy w służbach

bezpieczeństwa

4. Kandydat kandyduje tylko z 1 okręgu i 1 listy
5. Listy ogólnopolskie zgłasza się do 20 dnia przed
wyborami, minimum 69 kandydatów

Temat 20: Większościowe systemy wyborcze
1. Systemy

większościowe charakteryzują się tym,

że mandat przyznaje się temu kandydatowi w
okręgu jednomandatowym lub tej liście w okręgu
wielomandatowym, który uzyska najwięcej
głosów

a) system

większości bezwzględnej - kandydat

lub lista muszą uzyskać więcej niż połowę
ważnie oddanych głosów. Gdy jej nie
uzyska, to przeprowadza się drugą rundę
(wybory prezydenckie)

b) system

większości względnej - kandydat lub

lista muszą uzyskać więcej głosów niż
kontrkandydaci (Senat, rady gmin do 20 tys.
ludzi)

Temat 21: Proporcjonalne systemy wyborcze

System ten dąży do zapewnienia podziału

mandatów proporcjonalnie do liczby głosów oddanych
na ugrupowanie w wyborach.

1. Iloraz wyborczy - powstaje w wyniku podziału

liczby głosów przez liczbę będących do
dyspozycji mandatów. Może on mieć charakter
zmienny (okręg wyborczy) lub stały (cały kraj).

a) metoda

największej reszty

b) metoda

największej przeciętnej (średniej)

2. System d'Hondta - liczbę głosów oddanych na

poszczególne listy wyborcze dzieli się przez
kolejne liczby naturalne (Sejm, Samorząd
powyżej 20 tys. ludzi).

3. System St. Lague - dzielenie głosów uzyskanych

przez poszczególne listy nie przez kolejne liczby
naturalne, lecz przez kolejne liczby nieparzyste
(1, 3. 5 itp. ). Popularne w wersji
zmodyfikowanej gdzie dzielnikiem jest nie 1
lecz 1,4.

4. System Hare'a - Niemeyera

Temat 22: Ustalanie wyników wyborów, weryfikacja
wyborów
1.

Ustalanie wyników wyborów, 2 etapy:
a)

ustalanie wyników głosowania - ustalenie
najważniejszych danych liczbowych
dotyczących głosowania (liczbę
głosujących, głosów ważnych i
nieważnych, głosów oddanych na
poszczególne listy i kandydatów) czyni to
obwodowa komisja wyborcza

• głos ważny - taki, w którym karta do

głosowania została wypełniona w sposób
przewidziany prawem

• głos nieważny - na innej karcie niż

urzędowa, albo na urzędowej nie
zawierającej znaku „X” przy żadnym z
kandydatów

b) ustalanie

właściwych wyników wyborów -

określenie liczby mandatów
przypadających listom, potem
przydzielenie tych mandatów

poszczególnym kandydatom przez
okręgową listę wyborczą

• protokół z głosowania w okręgach

2. Weryfikacja wyborów - rozstrzygnięcie o

ważności wyborów i pochodzących z nich
mandatów

• ważność wyborów ≠ ważność głosów -

wypełnienie przez nich wymogów
określonych w prawie wyborczym

a) rodzaje weryfikacji wyborów_: typ

parlamentarny, sądowy, komisje wyborcze,
typ mieszany

b) W Polsce ważność wyborów do Parlamentu

i prezydenckich stwierdza Sąd Najwyższy
(3 sędziów), a wyborów samorządowych -
Sąd Wojewódzki

c) protest

może wnieść każdy wyborca,

pełnomocnik komitetu wyborczego

d) domniemanie

ważności wyborów -

działanie organów jest ważne do
stwierdzenia nieważności wyborów

Temat 23: Pojęcie prawa wyborczego i jego 2
koncepcje
1.

PRAWO WYBORCZE:

a) w znaczeniu przedmiotowym - ogół norm

prawnych regulujących przygotowanie i
przeprowadzenie wyborów oraz ustalenie
składu organów przedstawicielskich

b) w znaczeniu podmiotowym - określone

prawo obywatela, a raczej ogół wyborczych
jego uprawnień

2. CZYNNE prawo wyborcze:

a) w znaczeniu przedmiotowym - całokształt

przepisów uprawniających obywateli do
wpływania na kreowanie organów
przedstawicielskich poprzez wybory

b) w znaczeniu podmiotowym - prawo

obywatela do głosowania w wyborach i do

podejmowania innych czynności

wyborczych.

3.

Bierne prawo wyborcze - ogół norm prawnych
określających warunki, jakim musi odpowiadać
obywatel, by mógł kandydować i być
wybranym do organu przedstawicielskiego.

Chodzi tu więc o prawo WYBIERALNOŚCI -

prawo do kandydowania i uzyskania mandatu w
wyniku wyborów.

Temat 24: Akt wyborczy i jego charakter
1.

Treść prawna aktu wyborczego nie zostaje

sprowadzona do aktu desygnacji.
2. Akt wyborczy nie jest aktem prawnym czasowo

ograniczonym i sprowadzonym tylko do aktu
głosowania.

3. Rola wyborców nie rozpoczyna się od wejścia do

lokalu wyborczego i nie kończy się na jego
opuszczeniu.

4. Akt wyborczy ma charakter prawny aktu

dwustronnego, stosunek prawny jaki się przez
niego zawiązuje trwa przez całą kadencję.

5.

Akt wyborczy to wyraz dokonywanego
uwzględnienia postaw wyborców i
przedstawicieli, a z prawnego punktu widzenia
jest formalną podstawą do kontrolowania przez
wyborców działalności reprezentantów.

Temat 25: Podstawowe zasady prawa wyborczego RP
PRZYMIOTNIKI WYBORCZE:
1.

Zasada POWSZECHNOŚCI - zakaz włączania do
czynnego udziału w wyborach jednostki lub grup
społecznych wchodzących w skład zbiorowego
podmiotu suwerenności.
CENZUS WYBORCZY - wyłączenie prawa

wyborczego ze względu na brak określonych cech lub
kwalifikacji. Współcześnie:

a) cenzus

wieku

b) cenzus

obywatelstwa

c) cenzus domicylu (zamieszkania) - uzależnia

przyznanie prawa wyborczego od stałego
zamieszkania przez określony prawem czas
na terytorium państwa lub określonego
okręgu wyborczego. Ograniczenia:

• w wyborach do parlamentu i na

prezydenta brak cenzusu domicylu

• nie przeprowadzenie II tury wyborów

prezydenckich za granicą

• cenzus domicylu w wyborach

samorządowych

REJESTR WYBORCÓW - prowadzi go gmina,

służy do sporządzania spisu wyborców, możliwość
reklamacji.

SPIS WYBORCÓW - sporządzany dla danego

obwodu wyborczego na podstawie rejestru
wyborczego, zameldowanie stałe lub tymczasowe (2
m-ce).

Zasada powszechności w biernym prawie

wyborczym - cenzus wieku, obywatelstwa oraz
incompatibilitas.
2.

Zasada równości
a)

w znaczeniu formalnym - każda osoba,

której przysługuje prawo wyborcze uczestniczy w
wyborach na takich samych zasadach jak inni wyborcy,
dysponuje taką samą liczbą głosów jak inni wyborcy,
ma równe szansę z innymi w ubieganiu się o urząd

• każdy wyborca ma 1 głos

b) w znaczeniu materialnym - każdy głos

wyborczy ma równą siłę (dzięki normie
przedstawicielstwa lub okręgach
wyborczych, czyli jednostkach
terytorialnych w których wyborcy
dokonują elekcji

• brak zasady równości w wyborach do

Senatu

• klauzule zaporowe (progowe), mniejszości

narodowe

3.

Zasada bezpośredniości - zabrania
podejmowania decyzji o obsadzeniu stanowiska
wybieralnego przez kogoś innego niż wyborca

• listy zamknięte, listy otwarte, głosowanie

kumulatywne, system głosów
przenoszonych, system pióropusza

• w Polsce - głosowanie osobiste,

głosowanie imienne

4.

Zasada tajności

5. Zasada wolnych wyborów - każdy wyborca

korzysta z przysługującego mu czynnego i
biernego prawa wyborczego bez przymusu
fizycznego i psychicznego. Wolnymi wyborcami
są: wybory proporcjonalne, swobodne
zgłaszanie kandydatów i formułowania
programów wyborczych, nadzór nad wyborami
organów niezależnych.

Temat 26: Funkcje wyborów
1.

Funkcja kreacyjna.

2.

Funkcja wyrażania woli wyborców - poparcie

dla programu politycznego.
3. Funkcja legitymująca.
4.

Funkcja kontrolna.

5.

Funkcja integracyjna.

Temat 27: Mandat przedstawicielski

Jest to stosunek polityczno-prawny zachodzący

między podmiotem sprawującym funkcje z wyboru, a

wyborcami, obejmujący udzielone przez wyborców
pełnomocnictwo do reprezentowania ich w
sprawowaniu władzy.

Rodzaje mandatu:

a) mandat wolny - przedstawiciel

reprezentuje cały naród

b) mandat imperatywny - przedstawiciel

reprezentuje wyborców (patrz T 1, III)

Temat 28: Zasada równości wobec prawa.

Problemy jakie należy poruszyć w odpowiedzi:

• znać treść art. 32 konstytucji, także art. 33

• zasada równości i zasada niedyskryminacji

• związek zasady równości z zasadą

sprawiedliwości

• przepis art. 32 podstawą do występowania

z roszczeniem

• rozszerzenie zasady na równouprawnienie

kobiet i mężczyzn (można też stwierdzić,
że to drugie konsekwencją pierwszej
zasady)

Temat 29: Wolności i prawa osobiste.

Wyrażone one zastały w art. 38 i 56 konstytucji

• prawna ochrona życia

• niemożliwość poddania nikogo

eksperymentom naukowym bez zgody
osoby

• zakaz tortur i kar cielesnych

• nietykalność osobista i wolność osobista

• zasady in dubio pro reo i domniemania

niewinności

• prawo do sądu

• prawo do ochrony życia prywatnego

• wolność i ochrona tajemnicy

komunikowania się

• nienaruszalność mieszkania

• prawo do ochrony danych osobowych

• wolność przemieszczania się

• wolność sumienia i religii

• wolność wyrażania poglądów

• zakaz ekstradycji obywatela polskiego

• prawo azylu dla cudzoziemca

Temat 30: Pojęcie podstawowych obowiązków
jednostki
1.

Kryterium formalne (łatwiejsze do określenia).
Za obowiązki podstawowe w prawie

wewnętrznym uznaje się po prostu te, które są
zawarte w konstytucji - obowiązki konstytucyjne.

• w niektórych krajach można je też

wprowadzać z norm konstytucyjnych

2. Kryterium materialne (sprawa trudniejsza).

• oparte na subiektywnych opiniach

poszczególnych autorów

• Prof. Banaszak nie dopuszcza do

różnicowania materialnego obowiązków
konstytucyjnych, gdyż miałyby wtedy
różną moc prawną

• w prawie międzynarodowym obowiązki

podstawowe nie mają nadrzędnego

znaczenia, gdyż brak tam jest
hierarchiczności

Temat 31: Konstytucyjna regulacja podstawowych
obowiązków jednostki w RP
1. Obowiązki spoczywające na każdym
podlegającym władzy RP

a) Obowiązek przestrzegania prawa - w

konstytucji RP brak jest prawa do oporu
(należy je odróżniać od obowiązku
cywilnego nieposłuszeństwa).

b) Obowiązek szanowania wolności i praw

innych oraz zakaz zmuszania innych do
czynienia tego, czego prawo im nie
nakazuje.

c) Obowiązek ujawniania informacji o sobie,

gdy nakazuje to ustawa.

d) Obowiązek nauki do 18 roku życia.
e) Obowiązek ponoszenia ciężarów i

świadczeń publicznych.

f) Obowiązek dbałości o stan środowiska.
g) Obowiązek osób odpowiedzialnych za

dziecko do wysłuchania i w miarę
możliwości
uwzględnienia zdania dziecka.

2. Obowiązki obywateli

a) Obowiązek wierności RP.
b) Obowiązek troski o dobro wspólne.
c) Obowiązek obrony ojczyzny i służby

wojskowej lub służby zastępczej.

Temat 32: Zakres obowiązywania konstytucyjnych
obowiązków jednostki
1. Zakres

podmiotowy

Prawne obowiązki są nałożone tylko na

obywateli, a pozostałe na wszystkich podlegających
władzy tego państwa.
2. Granice

obowiązków konstytucyjnych

Można je wyprowadzić z:

a) Zróżnicowanie cech podmiotów, na które

nakłada się obowiązki (obywatelstwo, wiek,
zdolność).

b) Praw i wolności jednostki gwarantujący jej

pewien zakres swobody od ingerencji
państwa.

c) Z wzajemnych zależności między różnymi

obowiązkami implikującymi potrzebę ich
rozgraniczenia.

• istnieją takie obowiązki, których

nakładanie jest w prawie
międzynarodowym ZAKAZANE np.
pracy przymusowej, ludobójstwa,
poniżania innych

3. Konflikt

między obowiązkami konstytucyjnymi

a) Konkurencja

obowiązków - ta sama

jednostka w określonej sytuacji musi
wykonywać różne obowiązki rangi
konstytucyjnej (lekarz).

b) Kolizja

obowiązków konstytucyjnych -

osoby wykonujące obowiązki w określonej
sytuacji muszą podejmować działania
wzajemnie wykluczające się.

Temat 33: Rzecznik Praw Obywatelskich - pozycja
ustrojowa i kompetencje
1.

Geneza Ombudsmana - pochodzi z XVIII w.
Szwecji, potem przyjął się w XX w. w
Skandynawii, występuje jako organ
monokratyczny lub kolegialny,

ogólnopaństwowy lub lokalny, o ogólnym lub
szczególnym zakresie działania.

2. Cechy Ombudsmana (wg Garlickiego) Ogólne:

a) samodzielny organ państwowy
b) związki z parlamentem
c) spełnia dwojakie zadanie

• wysłuchuje skarg obywateli

• stoi na straży praworządności

d) jest

mało sformalizowany, łatwo dostępny

dla obywatela

3. Rzecznik Praw Obywatelskich wg konstytucji i

ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich z 15
VII 1987 r..

a) organ monokratyczny stojący na straży

wolności i praw człowieka i obywatela
określonych w konstytucji i innych aktach
normatywnych

b) powołuje go Sejm za zgodą Senatu na 5

letnią kadencję (Sejm - bezwzględną
większością głosów, Senat zwykłą),
kandydatury przedstawia Marszałek Sejmu
lub 35 posłów, możliwość tylko 1 reelekcji

c) wykonuje funkcje przy pomocy Biura

Rzecznika Praw Obywatelskich,
pełnomocników terenowych

d) na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich

Marszałek Sejmu może powołać 3
zastępców

4. Pozycja ustrojowa Rzecznika Praw
Obywatelskich

a) niezawisły, niezależny od innych organów,

odpowiedzialny przed Sejmem

b) immunitet formalny i nietykalność
c) incompatibilitas (oprócz prof. szkoły

wyższej), zakaz działalności politycznej

d) może być odwołany przez Sejm przed

upływem kadencji w przypadku zrzeczenia
się funkcji, trwałej niezdolności oraz
sprzeniewierzenia się ślubowaniu

5.

Podejmuje działania na wniosek:

a) obywateli lub ich organizacji
b) organów

samorządowych

c) z

własnej inicjatywy

6. Po zapoznaniu się z wnioskiem może:

a) nie

podjąć sprawy

b) podjąć sam sprawę lub przekazać ją

właściwemu organowi

c) wskazać wnioskodawcy środki działania

7. Po zbadaniu sprawy Rzecznik Praw
Obywatelskich może:

a) stwierdzić brak naruszania praw i wolności
b) skierować WYSTĄPIENIE do organu

naruszającego prawa i wolności

c) zwrócić się do organu nadrzędnego o

wyciągnięcie konsekwencji

d) żądać wszczęcia postępowania cywilnego,

przygotowawczego i administracyjnego

8. Rzecznik Praw Obywatelskich ma także prawo:

a) dostępu do wszelkich informacji
b) badania spraw na miejscu
c) prosić Sejm o kontrolę NIK-u
d) wnosić kasację w sprawach karnych i

rewizje nadzwyczajne w sprawach
administracyjnych

9. Rzecznik bada działania pod względem

legalności, słuszności, sprawiedliwości i zasad
współżycia społecznego.

Temat 34: Pojęcie obywatelstwa
1.

Pełna definicja obywatelstwa:
Stosunek prawny łączący jednostkę z państwem,

z którego to stosunku wynikają skutki prawne,
określone w prawie wewnętrznym i
międzynarodowym, a także prawa i obowiązki
wspólne wszystkim osobom mającym to
obywatelstwo. W tej definicji „obywatelstwo” i
„przynależność państwowa” to pojęcia tożsame.

2. Prawna regulacja obywatelstwa w prawie
międzynarodowym

Zasady dotyczące obywatelstwa:

a) jurysdykcja

państwa nad swymi

obywatelami także za granicą

b) obowiązek państwa do zapewnienia wstępu

i pobytu na swym terytorium wszystkim
swym obywatelom - nie może też nakazać
im opuszczenia granic (może wydalić
cudzoziemców, ale nie całych grup)

c) państwo na prawo do opieki

dyplomatycznej i konsularnej nad swymi
obywatelami

d) sprawy

dotyczące obywatelstwa należą do

kompetencji państw, regulują je akty prawa
wewnętrznego decydujące, komu i pod
jakimi warunkami nadać obywatelstwo

e) zasada obywatelstwa efektywnego - gdy

państwo trzecie musi rozstrzygnąć sprawę
osoby o podwójnym (wielokrotnym)
obywatelstwie wybierając 1 z systemów
prawnych. Wybiera system prawny państwa
z którym osoba jest rzeczywiście związana
np. mieszka tam

3. Różnice 2 różnych terminów określających

stosunek jednostki do państwa - „obywatelstwa” i
„przynależności państwowej”. Terminy te są:

a) tożsame
b) obywatelstwo ma znaczenie wewnętrzne, a

przynależność - zewnętrzne

c) przynależność państwowa jest pojęciem

szerszym, obejmującym obywatelstwo jako
prawa, wolności i obowiązki obywatela w
państwie

4. Koncepcje charakteru prawnego obywatelstwa

a) koncepcja stosunku prawnego — starsza np.

pan feudalny - poddany

b) koncepcja statusu prawnego

c) koncepcja stosunku prawnego i statutu

prawnego

5. Obywatel:

a) sensu largo - osoba o przynależności

państwowej do danego państwa
(obywatelstwo = przynależność państwowa)

b) sensu stricto - osoba o przynależności

państwowej do danego państwa posiadająca
w nim pełnię praw (głównie politycznych)

Temat 35: Sposoby nabycia obywatelstwa polskiego
1.

Przez urodzenie
a)

ius sanguinis (prawo krwi) - obywatelstwo
polskie nabywają dzieci zrodzone z
rodziców - obywateli polskich, bez względu
na miejsce urodzenia

• rozciągnięcie tej zasady na przypadek, gdy

1 rodzic jest obywatelem polskim, a drugi -
bezpaństwowcem, nieznany, o
nieokreślonym obywatelstwie

• gdy 1 rodzic jest obywatelem polskim, a

drugi - cudzoziemcem, to dziecko nabywa
obywatelstwo polskie przez urodzenie, a
rodzice mogą w ciągu 3 m-cy od momentu
urodzenia wybrać dla niego inne

• w braku porozumienia w ciągu 3 m-cy

każdy rodzic może zwrócić się do sądu
rejonowego o rozstrzygnięcie

b)

prawo ziemi (ius soli) - uzależnia nabycie
obywatelstwa od urodzenia na terytorium
do urodzenia na terytorium danego państwa.
POLSKIE prawo stosuje je POSIŁKOWO,
gdy dzieci są znalezione, lub narodzone w
Polsce, a rodzice są nieznani, lub
apartydami, o nieokreślonym obywatelstwie

2. NATURALIZACJA - nadanie obywatelstwa

cudzoziemcowi lub bezpaństwowcowi lub osobie
o nieokreślonym obywatelstwie

• w Polsce cudzoziemiec lub apartyda

pragnący otrzymać obywatelstwo musi
spełnić 2 warunki: zamieszkiwać w Polsce
min. 5 lat oraz wystąpić do prezydenta o
nadanie obywatelstwa, dotyczy to też dzieci

• gdy jeden rodzic nabywa obywatelstwo to

przechodzi ono na dzieci za zgodą drugiego,
chyba że sam je wychowuje

a) naturalizacja uproszczona - cudzoziemka

może w ciągu 3 m-cy od zerwania
małżeństwa z Polakiem wystąpić do
wojewody lub urzędu konsularnego

3.

REINTEGRACJA - odzyskanie poprzedniego
obywatelstwa, tylko KOBIETA, która utraciła
obywatelstwo polskie przez małżeństwo z
cudzoziemcem, a to zostało unieważnione lub
ustało. Oświadczenie złożone u wojewody lub w
konsulacie.

4. Repatriacja - z mocy prawa, przechodzi na dzieci

jak przy naturalizacji.
REPATRIANT - cudzoziemiec narodowości lub
pochodzenia polskiego, który przybył do polski z
zamiarem osiedlenia się na stałe i uzyskał
zezwolenie właściwego organu.

5. Przez opcję - wybór obywatelstwa przez osobę

mogącą ubiegać się o obywatelstwo co najmniej
2 państw.

• stosowane przy okazji zmian terytorialnych

• W POLSCE w przypadku dzieci, gdy 1 z

rodziców jest obywatelem polskim, dziecko
to wcześniej nabyło obywatelstwo obce, ale
teraz między 16 rokiem życia, a okresem 6
m-cy przed pełnoletnością, może złożyć
oświadczenie o chęci nabycia obywatelstwa
polskiego przed odpowiednim organem

• Ustawa o obywatelstwie polskim z 15 II

1962 r.

Temat 36: utrata obywatelstwa polskiego
1.

Trzy teoretyczne modele utraty obywatelstwa:

a) decyzja o rezygnacji należy do jednostki i

jej skutki wiąże państwo - w POLSCE

b) decyzja o pozbawieniu obywatelstwa

należy do państwa

c) decyzję może podjąć zarówno jednostka

jak i państwo, w obu przypadkach zależy to
od spełnienia warunków określonych
prawem

• wg art. 34 ust. 2 „obywatel polski nie

może utracić obywatelstwa, chyba że się
sam go zrzeknie

2. W kontekście powyższego (↑) niejasne jest

sformułowanie z art. 137 konstytucji
przewidującego, że „prezydent wyraża zgodę na
zrzeczenie się obywatelstwa polskiego”.
Sensownym wytłumaczeniem tego jest uznanie,
że chodzi tu o zezwolenie na zmianę
obywatelstwa, co automatycznie pociąga za sobą
utratę obywatelstwa polskiego. Wg art. 16
ustawy o obywatelstwie z 1962 roku głowa
państwa nadaje, zezwala na zmianę i pozbawia
(już nieaktualne wg konstytucji) obywatelstwa
polskiego.

3. Obywatel RP może zrzec się obywatelstwa
jedynie przebywając poza granicami RP.

Temat 37: Zasada wyłączności i zasada ciągłości
obywatelstwa polskiego

PODSTAWOWE ZASADY o obywatelstwie

polskim w ustawodawstwie:
1.

Zasada ciągłości obywatelstwa - oznacza ona, iż
zachowują obywatelstwo polskie osoby
posiadające je na podstawie wcześniej wydanych
przepisów i wejście w życie w 1962 r. nowej
ustawy nie zmieniło ich statusu.

2. Zasada wyłączności obywatelstwa - wyklucza

ona uznanie na gruncie prawa polskiego
obywatela polskiego za obywatela innego
państwa. Polska nie uznaje obcych obywatelstw
swych obywateli, gdy wchodzą oni w stosunki z
polskimi organami państwowymi lub dokonują
czynności na podstawie prawa polskiego.

• może to mieć skutki negatywne -

obowiązki wobec drugiego państwa
zakazane w Polsce (służba wojskowa) lub
pozytywne - korzystanie z pełni praw
obywatelskich w RP

• zasada wyłączności nie zakazuje posiadać

innego obywatelstwa, ani nie likwiduje go,
lecz zapobiega negatywnym skutkom

3. Zasada równouprawnienia małżonków -

oznacza, iż zawarcie małżeństwa obywatela RP
z innym obywatelem nie powoduje zmian
obywatelstwa małżonków.

• równouprawnienie małżonków występuje

też przy określani obywatelstwa dzieci -
nie ma tu dominującej pozycji mężczyzny

a)

zasada ta nie ma zastosowania do
mężczyzn w przypadku uproszczonej
naturalizacji i reintegracji →
dyskryminacja mężczyzn sprzeczna z
zasadami równości wobec prawa

Temat 38: Instytucje demokracji bezpośredniej
1. Referendum.
2. Plebiscyt.
3. Weto

ludowe.

4. Inicjatywa

ludowa.

5. Konsultacja

ludowa.

6. Zgromadzenie

ludowe.

III. (Zagadnienia

koncentrujące się

wokół wolności i praw człowieka i
obywatela, w tym prawa
wyborczego).

Temat 1: Status posła i senatora
1.

Mandat przedstawicielski (mandatum - zlecenie)
- stosunek polityczno-prawny zachodzący
między podmiotem sprawującym funkcję z
wyboru, a wyborcami, obejmujący udzielone
przez wyborców pełnomocnictwo do
reprezentowania ich w sprawowaniu władzy.
Mandat stwierdza się od ogłoszenia wyników
wyborów i już nabywa się pierwsze uprawnienia
(immunitet). Mandat obejmuje się po
ślubowaniu, którego nie złożenie oznacza
zrzeczenie się mandatu.
Rodzaje mandatu:
a)

mandat wolny - przedstawiciel reprezentuje

cały naród. Cechy:

• uniwersalność - reprezentuje cały naród

• niezależność - ani wyborcy, ani partia nie

mogą narzucić działania

• nieodwołalność - ani wyborcy, ani partia

nie mogą go odwołać

b)

mandat imperatywny - przedstawiciel

reprezentuje wyborców
2. Immunitet parlamentarny - patrz T. nr 10.
3. Zasada niepołączalności mandatu
(INCOMPATIBILITAS)

a)

incompatibilitas formalny - zakaz

równoczesnego wykonywania mandatu i
pełnienia określonych funkcji, stanowisk, chyba
że przedstawiciel sam się zrzeknie funkcji
kolidującej z mandatem lub ustanie kolidujące z
mandatem zatrudnienie

• funkcje, których „nie można połączyć” z

mandatem posła: Prezes NBP, Prezes NIK,
RPO, RPDz, RPP, KRRiTV, ambasador,
kancelaria Sejmu. Senatu, Prezydenta,
administracja rządowa (Naczelne i centralne
organy administracyjne)

• nie może „sprawować mandatu

poselskiego”: sędzia, prokurator, urzędnik
służby cywilnej, żołnierz, policjant, służba
ochrony państwa

b)

incompatibilitas - zakaz podejmowania
pewnych działań. Zakazuje
przedstawicielowi prowadzić działalności
gospodarczej związanej z korzyścią z
majątku Skarbu Państwa lub samorządu
terytorialnego, oraz nabywać tego majątku.

4. Prawa przedstawiciela do:

Czynnego uczestnictwa w pracach izb, tworzenia
biur poselskich, ryczałtu na pokrycie kosztów
biura, diety parlamentarnej na pokrycie kosztów
związanych z mandatem (30% uposażenia
miesięcznego), korzystanie ze świadczeń ZOZ,
bezpłatnego przejazdu, bezpłatnych dzienników
urzędowych, bezpłatnej korespondencji
pocztowej, uposażenia, trzynastki, odprawy,
wyrażania stanowiska prawo do zwracania się do
Prezydium i komisji, informacji, zrzeszania się w
klubach, kołach, wstępu i interwencji w organach
administracji, uczestniczenia w sesjach sejmiku
samorządowego, INTERPELACJI, ZAPYTAŃ i
PYTAŃ w sprawach bieżących (patrz T. nr 22).

5.

Obowiązki przedstawiciela:
Uczestnictwo w pracach izby, informowanie
wyborców o pracy własnej i organu,
przyjmowanie opinii, wniosków, postulatów
wyborców, usprawiedliwiania nieobecności,
składanie oświadczeń o stanie majątkowym
marszałkowi izby do 30 dni po uzyskaniu

mandatu oraz corocznie do 31 marca, i 2
miesiące przed nowymi wyborami.

Temat 2: Uzupełnianie składu Sejmu i Senatu
1.

Przyczyny wygaśnięcia mandatu posła i senatora:
odmowa ślubowania, utrata prawa wybieralności,
zrzeczenie się mandatu, śmierć, złamanie
incompatibilitas, fałszywe oświadczenie o
współpracy z organami służb specjalnych

2.

Sposoby uzupełniania organów

przedstawicielskich podczas kadencji

a) powierzenie

brakującego mandatu

następnemu kandydatowi z listy, jeśli
zachował prawo wybieralności

• w przypadku uzupełniania składu Sejmu,

postanawia o tym Marszałek Sejmu. Gdy
tyle samo głosów otrzymało więcej
kandydatów, o pierwszeństwie decyduje
kolejność na liście, jeśli jest to niemożliwe
— mandat zostaje nie obsadzony

b) wybory

uzupełniające

• gdy wygaśnie mandat Senatora, Senat

najpóźniej w ciągu 6 m-cy podejmuje
uchwałę o wyborach uzupełniających,
przeprowadza się je w ciągu 3 miesięcy w
tym samym okręgu, jeśli do końca kadencji
zostało 6 m-cy, wybory te nie są konieczne

c)

obsadzanie mandatu przez tzw. zastępcę

przedstawiciela

d) przez sam organ przedstawicielski

Temat 3: Pojęcie organów państwa i typologia
organów

ORGAN PAŃSTWOWY - celowo

zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół lubi i
środków, utworzony i działający na podstawie prawa,
wykonujący w imieniu państwa określone zadania i
mogący dla ich realizacji korzystać ze środków
władczych i stosować przymus państwowy.

KOMPETENCJA (łac. odpowiedzialność

zgodność) - wynikająca z przepisów prawa zdolność
organu państwowego do stosowania prawnie
określonych środków działania służących realizacji
jego zadań (jest uprawnieniem i obowiązkiem).
Kompetencji nie można domniemywać. Wymaga ona
podstawy prawnej.

FUNKCJE - zespół skutków, głównie prawnych,

jakie w określonej sferze rzeczywistości wywołane są
działaniem organu państwowego (najważniejsze
kierunki działalności danego organu).

FORMY DZIAŁANIA - postacie prawne aktów,

za pomocą których organ realizuje swą funkcję,
korzystając z przysługujących mu kompetencji.

Żadne z powyższych 3 pojęć nie jest nadrzędne

wobec pozostałych. Funkcje danego organu są
wypełniane przez ludzi zwanych PIASTUNAMI.

TYPOLOGIA organów wg:

1.

Kryterium liczby piastunów: organy
jednoosobowe i wieloosobowe.

2. Sposobu

powoływania piastunów: organy

pochodzące z wyborców (Sejm) i z nominacji
(wojewoda).

3.

Struktury organizacyjnej: organy proste -
wypełniają zadanie jako całość (KRRiTV) i
organy złożone - składają się z kilku jednostek
organizacyjnych (Sejm).

4. Kryterium

zasięgu: organy centralne - zadania

na całym terytorium państwa (RM) i organy
terenowe (wojewoda).

5.

Kryterium czasu trwania pełnomocnictw:
organy kadencyjne i powołane na czas
nieokreślony (wojewoda).

6. Relacji

pomiędzy organami: organy samoistne -

występują samodzielnie na zewnątrz i organy
pomocnicze - zadania wewnątrz struktury
organów państw (Komisje Sejmu).

7.

Trybu pracy: działają sesyjnie i permanentnie
(prezydent, wojewoda).

8.

Istnienie w konstytucji i pozakonstytucyjnie
(Prezydium Sejmu).

9. Koncepcji

trójpodziału władz: ustawodawcze,

wykonawcze i sądownicze.

Ogół organów państwa to system, organów

państwowych. Aparat państwowy (pojęcie szersze) -
obejmuje powyższe (T) oraz instytucje (policja).

Temat 4: System organów państwowych RP

SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH -

ogół organów państwa celowo zorganizowany i
tworzący całość. Pojęcia tego nie wolno mylić z
aparatem państwowym.

APARAT PAŃSTWOWY (termin szerszy) -

obejmuje oprócz organów państwowych, instytucje
(np. policja) oraz środki o charakterze materialno-
technicznym, służące do realizacji zadań państwa.
System ten związany jest z koncepcją trójpodziału
władzy, (więcej o organach patrz T. nr 3)

System organów państwowych RP wynika z

przyjętego w konstytucji RP z 1997 r. systemu
parlamentarnego z silną władzą wykonawczą. Cechy
polskiego systemu organów państwowych to m. in.:

• bikameralizm (dwuizbowy parlament)

• dualistyczna władza wykonawcza

(egzekutywa)

• stosunkowo silna pozycja ustrojowa

Prezydenta (jak na system parlamentarny),
wybieranego w wyborach powszechnych

• premier nie primus inter pares

• władza sądownicza rozdzielona między sądy

i trybunały, sądownictwo powszechne i
szczególne

• typowa dla demokratycznego państwa

liczebność organów kontroli i ochrony
prawa (np. NIK, RPO)

Temat 5: Pozycja prawna Sejmu RP
1.

Sejm jest organem sprawującym wraz z Senatem
władzę ustawodawczą i sprawującym kontrolę
nad działalnością Rady Ministrów.

2. Składa się z 460 posłów wyłonionych w
pięcioprzymiotnikowych wyborach.
3. Jest organem kadencyjnym, jego kadencja trwa 4
lata.

4. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski

mający prawo wybierania, który najpóźniej w
dniu wyborów kończy 21 lat.

Pozycja prawna Sejmu RP wynika z przyjętego w

nowej konstytucji systemu parlamentarnego z silną
władzą wykonawczą. W aspekcie przyjętej zasady
podziału władz błędem byłoby stwierdzenie, że „Sejm
jest najwyższym organem władzy państwowej”, jak
było w PRL (tam -zaprzeczenie trójpodziału). Sejm jest
izbą niższą, w praktyce o dużo wyższej pozycji
ustrojowej, niż Senat.

Temat 6: Struktura parlamentu RP
1.

W Polsce w 1989 r. zastąpiono parlament
jednoizbowy - dwuizbowym. Przyjęto koncepcję
modelu dwuizbowości nierównoważnej
(supremacje Sejmu). Koncepcje Senatu są dość
skromne i mieszczą się w modelu tzw. izby
refleksji, choć wychodzą poza pierwotna
koncepcję strażnika dobrego prawa. Obie izby
mogą odbywać wspólne posiedzenia (czynią to
rzadko), nie mogą jednak podejmować na nich
żadnych rozstrzygnięć.

2. Zalety parlamentu dwuizbowego

a) miarkowanie

władzy zarówno parlamentu,

jak i rządu

b) lepsze omawianie ustaw
c) lepsza reprezentacja narodu w częściach

składowych państw federalnych

3.

3 przesłanki zupełności systemu dwuizbowego

wg Auberta

a) obie izby tworzone są w inny sposób
b) mają takie same kompetencje

c) obradują oddzielnie

4.

Modelu drugiej izby parlamentu

a) izba

wyższa (refleksji) - zatwierdza ustawy,

czasem inicjatywę ustawodawczą i
poprawki, różne sposoby jej tworzenia
(arystokracja, wybory)

b) izba

reprezentujące kraje federalne - równa

liczbie przedstawicieli lub zależne od liczby
mieszkańców dzielnicy, różne sposoby
tworzenia izby

c) izba typu islandzkiego - deputowani obu izb

wybierani są w jednych wyborach
powszechnych, potem się dzielą na dwie
nierówne części (Norwegia, Islandia)

d) izba reprezentacji funkcjonalnej -

reprezentuje interesy, organizacje, związki
np.
uniwersytety w Irlandii

5.

Rodzaje stosunków między izbami

a) równość obu izb
b) supremacja jednej izby (model

dwuizbowości niezrównoważonej)

Temat 7: Kadencja parlamentu
1.

Współcześnie parlamenty są organami
kadencyjnymi, czasem zdarza się, iż jedna z izb
nie jest kadencyjna (Izba Lordów) lub jej skład
jest periodycznie odnawiany w częściach (Senat
w USA).

2. W Polsce kadencja obu izb wynosi 4 lata i ich

skład odnawiany jest w jednych wyborach.
Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z
dniem zebrania się Sejmu na pierwsze
posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego
dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji,
również w razie skrócenia kadencji Sejmu.
(istnieje też możliwość współistnienia dwóch
Sejmów i Senatów nawet przez 30 dni)

3. Skrócenie kadencji Sejmu (i automatycznie

Senatu) może zarządzić prezydent (faktycznie -
gdy parlament przez 4 miesiące nie przedstawi
budżetu prezydentowi do podpisu, obligatoryjnie
- nie udzielenie przez Sejm w ciągu 14 dni
wotum zaufania dla Rady Ministrów powołanej
wg art. 155) oraz może to uczynić sam Sejm
uchwałą podjętą większością 2/3 ustawowej
liczby posłów. Prezydent jednocześnie zarządza
wtedy wybory do obu izb i wyznacza ich datę na
dzień przypadający nie później niż w ciągu 45
dni od zarządzenia skrócenia kadencji.

4. Przedłużenie kadencji jest obecnie niemożliwe, z

wyjątkiem przedłużenia kadencji nie tylko obu
izb, lecz także prezydenta, oraz samorządu
terytorialnego, w czasie stanu
nadzwyczajnego do 90 dni po jego zakończeniu.

5. Zasada dyskontacji - parlament nowej kadencji

nie może podjąć przerwanych prac
parlamentu poprzedniej kadencji.

Temat 8: Uprawnienia Senatu RP
1. Udział Senatu w postępowaniu legislacyjnym.
2. Wyrażanie zgody na zarządzenie prezydenta

referendum ogólnokrajowego (w ciągu 14 dni,
bezwzględną większością głosów w obecności
połowy...) oraz uchwała w sprawie wniosku o
zarządzenie referendum przekazana
Marszałkowi Sejmu.

3. Wyrażanie zgody na powołanie i odwołanie

przez Sejm Prezesa NIK (możliwość pytań
senatorów).

4. Wyrażanie zgody na powołanie przez Sejm

RPO (możliwość pytań senatorów). Gdy przez 1
miesiąc nie podejmie uchwały to wyraża zgodę
na kandydaturę.

5. Uchwały w sprawie przyjęcia lub odrzucenia

sprawozdań KRRiTV.

6.

Wybór dwóch senatorów do składu Krajowej
Rady Sądownictwa.

7.

Wybór dwóch członków KRRiTV.

8.

Wybór trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.

9.

Podejmowanie rezolucji, oświadczeń, apeli (w
trybie uchwał).

10.

Rozpatrywanie informacji Trybunału
Konstytucyjnego o istotnych jego problemach.

11.

Rozpatrywanie corocznych sprawozdań RPO
oraz jego uwag.

12.

Uchylanie immunitetu senatorskiego.

13. Wybór

własnych organów wewnętrznych.

14. Wyrażanie zgody w ustawie na ratyfikacje umów

międzynarodowych określonych art. 89 ust. 1
konstytucji.

Temat 9: Pojęcie i rola regulaminu parlamentarnego
1.

Konstytucja dzieli całość materii dotyczącej
organizacji i procedury parlamentarnej między
konstytucję (art. 112) i regulaminy obu izb (w
formie uchwały), mianowicie: Regulamin Sejmu
RP z 30 VII 1992 r. i Regulamin Senatu z 23 XI
1990 r.

2.

Oprócz organizacji wewnętrznej i porządku prac
izby oraz trybu powoływania jej organów,
regulamin powinien normować sposób
wykonywania konstytucyjnych i ustawowych
obowiązków organów państwowych wobec tej
izby.

3. Według konstytucji warunki niezbędne do

skutecznego wypełniania obowiązków poselskich
i senatorskich oraz ochronę praw wynikającą ze
sprawowania mandatu określa ustawa - ustawa o
wykonywaniu mandatu posła i senatora z 9 V
1996 r.

4. Regulaminy

stanowią wyraz autonomii izb,

pełnią wykonawczą funkcję w stosunku do
konstytucji (są niższej rangi i muszą być z nią
zgodne).

5.

W przypadku kolizji regulaminu z ustawą
(teoretyczna podległość ustawie regulaminu)
powstaje problem zgodności nie regulaminu z
ustawą, lecz ustawy z konstytucją.

Temat 10: Immunitet parlamentarny
1.

IMMUNITET - przywilej deputowanego
sprowadzający się do ograniczenia lub
wyłączenia odpowiedzialności za działania, za
które inne podmioty ponoszą odpowiedzialność.

2. Rodzaje

immunitetów:

a) immunitet

nieodpowiedzialności (materialny,

indermited) - niemożliwość pociągnięcia
przedstawiciela do odpowiedzialności
cywilnej lub karnej za działanie na forum
organu przedstawicielskiego, nawet po
zakończeniu kadencji parlamentu. Ma on
charakter bezwzględny (nie można go
uchylić), trwały

b) immunitet

nietykalności (formalny)polega

nie na wyłączeniu odpowiedzialności za
czyny określonego rodzaju, lecz na
wprowadzeniu utrudnienia w pociąganiu do
odpowiedzialności (zgoda izby). Ma on
charakter zupełny (Wszystkie czyny karne),
względny, nietrwały (wygasa). W
odniesieniu do zakresu przedmiotowego tego
immunitetu wyróżnia się dwa elementy:

• immunitet procesowy - zakaz pociągania do

odpowiedzialności karnej bez zgody
parlamentu

• przywilej nietykalności - zakaz ograniczenia

wolności przez aresztowanie, zatrzymanie
bez zgody parlamentu

3.

W Polsce
a)

immunitet materialny - nieodpowiedzialność
za działalność z zakresu sprawowania
mandatu w czasie i po jego wygaśnięciu.
Deputowany odpowiada tylko przed

właściwą izbą za tą działalność. Za
naruszenie praw osób trzecich może być
pociągnięty do odpowiedzialności sądowej
za zgodą izby. Działania te mogą dotyczyć
wniosków, wystąpień lub głosowania.
Immunitet ten dotyczy odpowiedzialności
cywilnej i karnej, a nie dyscyplinarnej

b) immunitet formalny - obowiązuje od

ogłoszenia wyników wyborów do
wygaśnięcia mandatu. Nie wyklucza on od
odpowiedzialności cywilnej. Postępowanie
wszczęte bez uchylenia immunitetu ulega
umorzeniu, a przed uzyskaniem mandatu -
zawieszeniu ()

c) nietykalność - stan wyższej konieczności

lub obrony koniecznej

• w przestępstwach ściganych z oskarżenia

publicznego wymagana jest zgoda
Prokuratora Generalnego (), a z oskarżenia
prywatnego — podpis adwokata

Temat 11: Organy parlamentów i ich klasyfikacja
1.

Marszałek - organ jednoosobowy.

b) Marszałek Sejmu - wybierany spośród

kandydatów zgłoszonych przez min. 15
posłów, bezwzględną większością głosów w
głosowaniu imiennym. Usuwa się
stopniowo kandydata z najmniejszym
poparciem, nie można go odwołać (nie
odpowiada politycznie),
KOMPETENCJE: przewodniczy obradom
Sejmu, strzeże jego praw i reprezentuje go na
zewnątrz, zwołuje posiedzenie Sejmu i
Konwentu Seniorów, kieruje pracami
Prezydium Sejmu, przewodniczy mu oraz
obradom Konwentu Seniorów, stosunki z
Senatem, statut i szef kancelarii Sejmu

c) Marszałek Senatu - różnice w powoływaniu

(T) zgłasza go 10 senatorów, głosowanie

tajne, można go odwołać na wniosek 34
senatorów (wicemarszałków też)

2.

Wicemarszałkowie - Przewodniczą w zastępstwie
Marszałka, wykonują funkcje zlecone przez niego
lub Prezydium, w Senacie jest ich 3.

3.

Prezydium (Marszałek + wicemarszałkowie) -
dekonstytucjonalizacja organu, organ
pomocniczy i doradczy ustala plan pracy izby po
zaciągnięciu opinii Konwentu Seniorów, ustala
tzw. tygodnie posiedzeń, wykładnia regulaminu
izby (opinia Komisji Regulaminowej i Spraw
Poselskich lub Senatorskich), odpowiedzialność
regulaminowa, opiniuje sprawy wniesione przez
Marszałka.

4. Konwent Seniorów - organ opiniodawczo-

doradczy Marszałek + wicemarszałkowie +
przedstawiciele klubów parlamentarnych,
porozumień, kół. Organ zwołuje Marszałek na
wniosek własny lub klubu.

5. Komisje - patrz T nr 13 i 14.
6. Marszałek Senior - powoływany przez Prezydenta

na 1 posiedzenie izby najstarszy wiekiem poseł
(senator), ślubowanie, wybór Marszałka, pomagają
mu najmłodsi wiekiem – sekretarze tymczasowi.

7.

Sekretarze Sejmu - 20 posłów wybieranych
łącznie, prowadzą listę mówców i protokołów,
obliczają głosy, inne czynności.

8. Kancelaria - zadania organizacyjno techniczne i

doradcze, organ pomocniczy i wykonawczy, statut
kancelarii uchwala Prezydium, szefa kancelarii,
powołuje Marszałek, organ stwarza warunki
wykorzystania mandatu, zapewnia techniczno-
organizacyjne i finansowe warunki biur
deputowanych, pomoc socjalna, budżet izby.

Temat 12: Formy organizacji posłów i senatorów
1.

W Polsce posłowie w oparciu o „zasadę
polityczną” mogą tworzyć w Sejmie KLUBY

Poselskie liczące co najmniej 15 posłów lub
KOŁA Poselskie liczące co najmniej 3 posłów.

2.

„Zasada polityczna” - jest szersza niż
przynależność polityczna i maże obejmować
posłów niekoniecznie z jednej partii lub koalicji,
ale prezentujących zbliżoną linię polityczną.

3.

Poseł może należeć tylko do 1 klubu lub koła.

4.

Kluby lub koła poselskie na zasadzie
wzajemnych porozumień mogą ustanawiać
wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów.

5.

Kluby lub koła mogą dla obsługi swej
działalności tworzyć biura, otrzymują za nie
zryczałtowane środki Finansowe ustalane przez
prezydium obu izb.

6.

W oparciu o inne kryteria niż polityczne
posłowie mogą tworzyć ZESPOŁY, które
przybierają różne nazwy (forum, grupa
parlamentarna).

7.

Senatorowie na podobnej zasadzie mogą tworzyć
kluby senackie (min. 7 senatorów) lub koła
senatorskie (min. 3) oraz zespoły, punkty 2-6
dotyczą analogicznie senatorów.

8. Przynależność do klubu, koła lub zespołu nie jest

przymusowe i mogą być w parlamencie nie
zrzeszeni.

9. Posłowie wraz z senatorami mogą tworzyć

wspólne kluby, koła lub zespoły parlamentarne.

10.

Tworzenie tych zrzeszeń nie wymaga zgody
Marszałka (poinformowanie go) trzeba mu tylko
podać ich składy osobowe i regulaminy (statuty)
wewnętrzne.

Temat 13: Organizacja i zakres działania Komisji
parlamentarnych
1.

Komisje są organami pomocniczymi izb,
powołanymi do rozpatrywania i przygotowania
spraw stanowiących przedmiot ich prac. Komisje
sejmowe wyrażaj ą opinie w sprawach
przekazanych pod ich obrady przez Sejm,
Marszałka lub Prezydium, są także organami
kontroli sejmowej. Mają charakter wewnętrznych
organów pomocniczych i opiniodawczych Sejmu.
W Polsce nie mogą zastępować parlamentu lub
izby w niektórych czynnościach.

2.

Rodzaje komisji:

a) komisje

stałe - powoływane na okres całej

kadencji Sejmu

• resortowe - sprawy powierzone 1 lub kilku

resortom administracji państwowej i
kontrolująca ich działalność (Komisja Spraw
Zagranicznych)

• nieresortowe - sprawy o charakterze

międzyresortowym lub niezwiązane z
działalnością administracji (Komisja Etyki
Poselskiej)

b) komisje nadzwyczajne - Sejm powołując i

odwołując je określa ich cel, zasady i tryb
działania. Mogą istnieć przez cały okres
kadencji lub tylko do czasu wypełnienia
zadania

c) komisje

śledcze - powoływane przez Sejm

dla zbadania określonej sprawy. Po
zakończeniu misji powinny zostać przez
Sejm odwołane. Ich tryb działania określa
ustawa. Istnieją tylko w Sejmie (np. Komisja
Odpowiedzialności Konstytucyjnej)

3.

Komisje mogą powoływać ze swego składu
podkomisje, określając ich skład i zakres
działania (stałe i nadzwyczajne). Powoływanie
podkomisji stałej wymaga zgody Prezydium Izby.

4.

Skład osobowy komisji wybiera Izba w drodze
uchwały na wniosek swego prezydium, po
zaciągnięciu opinii Konwentu Seniorów.
Członkami komisji mogą być tylko członkowie
Izby, można być najwyżej w 2 komisjach stałych.
Pełniący funkcję ministra lub sekretarza stanu nie
mogą być w żadnej komisji.

5.

Prezydium komisji - wybierane na jej pierwszym
posiedzeniu kierowanym przez Marszałka Izby
większością głosów, w głosowaniu jawnym. Skład
- przewodniczący komisji i jego zastępcy, kieruje
on obradami komisji. Prezydium Komisji kieruje
jej pracami i zwołuje posiedzenie.
Przewodniczący Komisji zwołuje ją na wniosek

Prezydium Sejmu (Senatu), Marszałka Senatu lub
1/4 ogólnej liczby członków komisji.

6. Komisje

obradują na posiedzeniach, nie

odbywających się w czasie trwania posiedzeń
Izby, jawnych (oprócz komisji do spraw służb
specjalnych). Mogą w nich uczestniczyć posłowie
(senatorowie) nie należących do nich bez prawa
głosowania. Uchwały zapadają większością
głosów przy quorum 1/3 liczby członków. Mogą
one odbywać posiedzenia wspólne.

Temat 14: Prawne formy działania komisji
sejmowych
1.

Przedmiot posiedzeń komisji stanowi m. in.
rozpatrywanie i opiniowanie projektów (założeń
projektów) ustaw i uchwał, stanowiska Senatu
wobec ustawy Sejmu, sprawozdań i informacji
ministrów i kierowników naczelnych organów
administracyjnych państwowej, spraw
związanych z wprowadzeniem w życie i
wykonaniem ustaw i uchwał Sejmu, realizacja
uchwalonych przez komisje dezyderatów.

2. DEZYDERATY (łac. desidero - życzyć sobie)

uchwalona przez komisje i zawierająca jej
postulaty w określonych sprawach.

• adresatami ich są: Rada Ministrów,

ministrowie, Prezes NIK, Prezes NBP,
Prokurator Generalny i Główny Inspektor
Pracy

• adresat musi ustosunkować się do nich na

piśmie w ciągu 30 dni, komisja rozpatruje
odpowiedź na posiedzeniu. Jeżeli jej nie
otrzyma lub uzna ją za niezadowalającą
może ponowić dezyderat, wystąpić do
Marszałka Sejmu by zwrócił odpowiedź
adresatowi bądź przedłożyć projekt
Sejmowi odpowiedniej uchwały bądź
rezolucji

3. Komisja uchwala też OPINIE zawierające jej

stanowisko w określonej sprawie do tych samych
organów i innych centralnych urzędów i
instytucji, konsekwencje jak przy dezyderatach.

4. Oprócz tego komisja może uchwalać

sprawozdania, projekty uchwał, rezolucji, apeli,
oświadczeń lub deklaracji Sejmu.

5. Komisja przeprowadza kontrolę w sprawach

związanych z wprowadzeniem w życie i
wykonaniem ustaw oraz uchwał Sejmu. Może to
czynić z inną komisją. Wyniki kontroli ujmuje
się w sprawozdaniu przekazywanym
Marszałkowi Sejmu.

6. Komisja przeprowadza wizytacje i badania

działalności poszczególnych zakładów i spółek z
udziałem Skarbu Państwa, oraz przedsiębiorstw
państwowych.

Temat 15: System prac parlamentu. System prac
Sejmu RP Funkcjonowanie Sejmu
1.

Sejm pracuje w trybie parlamentarnym
obradując na posiedzeniach (posłowie pod
przewodnictwem Marszałka).

2. Porządek dzienny ustala Marszałek po

wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów,
posiedzenie może być przełożone w przypadku
nie wyczerpania porządku dnia.

3. Przedmiot

posiedzeń jest m. in. wybór organów

wewnętrznych, funkcja kreacyjna, kontrolna,
ustawodawcza itp.

4. Posiedzenia

są jawne, tajność obrad

bezwzględną większością głosów na wniosek
prezydium lub 30 posłów gdy wymaga tego
dobro państwa.

5.

W posiedzeniach obowiązkowo uczestniczą:
członkowie Rady Ministrów, prezesi NIK i
NBP lub ich zastępcy, a mogą uczestniczyć:
Marszałek Senatu, kierujący SN, TS, TK oraz

RPO, ministrowie stanu i zaproszeni przez
Prezydium.

6.

Obradami kieruje Marszałek Sejmu lub
wicemarszałkowie przy pomocy 2 sekretarzy.
Czuwa on nad przestrzeganiem w toku obrad
regulaminu Sejmu oraz powagi i porządku na
sali. Może on odebrać głos, przywołać do
porządku i zapisać do protokołu.

7. Marszałek udziela głosu w sprawach objętych

porządkiem dziennym posiedzenia. Trzeba
zapisać się do głosu u sekretarza Sejmu, wg
kolejności zapisu.

8. Przemówienia

posłów - maksymalnie 10 min., z

wyjątkiem wystąpień klubowych - 20 min.
Można zabrać głos dwukrotnie, za drugim
razem maksymalnie 5 min.

9.

Przemówienia poza kolejnością - jak osoby z
pkt. 5.

10.

Przemówienia poza porządkiem dziennym:
prezydent, posłowie dla zgłoszenia wniosku
formalnego w sprawie posiedzenia (2 min.),
błędnie zrozumianego stwierdzenia mówcy (2
min.), oświadczenia poselskiego (5 min.).

11.

Dwie formy głosowania jawnego:

a) polegająca na przyciśnięciu aparatury oraz

podniesieniu ręki

b) głosowanie imienne - karty do głosowania

podpisane imieniem i nazwiskiem, decyduje
Sejm większością głosów na wniosek
Marszałka lub 30 posłów, wyniki są
ostateczne.

12. REASUMPCJA (reasumptio - zebranie w całość)

ponowne rozważenie uchwały, gdy wynik budzi
wątpliwość; 30 posłów może wystąpić z
pisemnym wnioskiem tylko na posiedzeniu, na
którym odbyło się głosowanie, reasumpcji nie
podlegają wyniki głosowania imiennego.

13. Rozpatrywanie projektów uchwał odbywa się w 2
czytaniach.

Funkcjonowanie Senatu - podobnie jak przy

Sejmie z wyjątkiem:

• Senat rozpatruje projekty uchwał, i to w 2

czytaniach

• wniosek o tajność obrad składa 10

senatorów i Prezydium Senatu

• przemówienie sprawozdawcy komisji - 20

min., senatora - 10 min.

• głosowanie przy użyciu aparatury:

głosowania jawne i imienne

• tajne głosowanie imienne obligatoryjnie

przy sprawach personalnych

Temat 16: Funkcje Sejmu RP
1.

Funkcja ustawodawcza - związana z podziałem
władz, niektórzy określiliby ją jako funkcję
prawodawczą, gdyż ustawy nie są jedynymi
aktami prawnymi Sejmu, można tu też wyróżnić:

• funkcja ustrojodawcza - całkowita lub

częściowa zmiana konstytucji

• funkcja uchwałodawcza

2. Funkcja kontrolna - również związana z

trójpodziałem władz, należy głównie do Sejmu
art. 95. 2 - „Sejm sprawuje kontrolę nad
działalnością Rady Ministrów w zakresie
określonym przepisami konstytucji i ustaw”.
Patrz T nr 21.

3. Funkcja kreacyjna - Dotyczy obsady personalnej

określonych naczelnych organów
państwowych powołując i odwołując ich
piastunów. Patrz T nr 23.

FUNKCJE - zespół skutków, głównie prawnych,

jakie w określonej sferze rzeczywistości wywołane są
działaniem organu państwowego. Funkcje Sejmu
determinują jego pozycję ustrojową. Można też
wymienić kolejną funkcję Sejmu - ustrojodawcza.

Temat 17: Uprawnienia Senatu w procesie
ustawodawczym

• Otrzymaną ustawę uchwaloną przez Sejm

Marszałek Senatu kieruje do rozpatrzenia do
komisji senackich właściwych
merytorycznie ze względu na jej przedmiot.

• Komisje przygotowują projekt uchwały

Senatu w sprawie ustawy w terminie nie
dłuższym niż dwa tygodnie.

• Ustawa może być przez komisje przyjęta bez

poprawek, odrzucona lub przyjęta z
poprawkami.

• Uchwala w tej sprawie podjęta jest przez

Senat zwykłą większością głosów, w
obecności co najmniej połowy ogólnej
liczby senatorów.

• Senat przekazuje ustawę Marszałkowi

Sejmu.

• Ustawę uznaje się za uchwaloną w

brzmieniu przyjętym przez Sejm, jeżeli
Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania
mu ustawy uchwalonej przez Sejm nie
podejmie stosownej uchwały.

Temat 18: Proces ustawodawczy w RP

W procesie ustawodawczym można wyróżnić

następujące fazy:
1.

Przygotowanie projektu ustawy i wykonanie
inicjatywy ustawodawczej.

2. Postępowanie z projektem ustawy w Sejmie.
3. Postępowanie w Senacie w sprawie ustawy

uchwalonej przez Sejm.

4. Postępowanie w Sejmie w sprawie rozpatrzenia

poprawek Senatu lub decyzji o odrzuceniu
ustawy (FAZA EWENTUALNA).

5. Postępowanie w Sejmie w sprawie ponownego

rozpatrzenia ustawy w wyniku wniosku
prezydenta (FAZA WYJĄTKOWA).

6.

Podpisanie ustawy przez prezydenta i
zatwierdzenie jej ogłoszenia.

Temat 19: Postępowanie z projektami ustaw
uznawanych za pilne

• Rada Ministrów może uznać każdy swój

projekt za pilny oprócz: projektu ustaw
podatkowych, dotyczących wyboru
prezydenta, Senatu, organów
samorządowych, ustroju i właściwości
władz publicznych oraz kodeksów

• Marszałek Sejmu może zarządzić

przeprowadzenie jednego czytania bez
zachowanie 7 - dniowego terminu od
doręczenia posłom projektu

• Marszałek też ustala termin przedstawienia

przez komisje sprawozdania, nie dłuższy
niż 30 dni

• pilny projekt ustawy wprowadza się do

porządku dziennego na najbliższym
posiedzeniu Sejmu po zakończeniu prac
komisji

• do czasu zakończenia drugiego czytania

Rada Ministrów może wycofać klauzulę
pilności

• Marszałek Sejmu przesyła ustawę pilną

najpóźniej po 3 dniach od uchwalenia
Marszałkowi Senatu i prezydentowi

• Senat ma na rozpatrzenie projektu pilnego

14 dni, a prezydent na podpisanie go - 7
dni

Temat 20: Charakter prawny podpisania i ogłoszenia
ustawy

• Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną

ustawę do podpisu prezydentowi, który
dokonuje materialnej i formalnej kontroli
konstytucyjności ustaw. Przesłanką
podpisania ustawy jest jej zgodne z
konstytucją uchwalenie przez parlament

• prezydent ma na podpisanie ustawy 21 dni,

potem zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku
Ustaw RP

• podpisuje ją też, gdy wprawdzie została

przez niego zawetowana, ale Sejm to weto
odrzucił. Ma na to 7 dni

• może też wystąpić do Trybunału

Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie
zgodności ustawy z konstytucją. W
przypadku uznania tej zgodności - nie może
on odmówić jej podpisania

• odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał

Konstytucyjny uznał za niezgodną z
konstytucją. Może ją jednak podpisać z
pominięciem przepisów uznanych przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z
konstytucją, po zaciągnięciu opinii

Marszałka Sejmu, jeżeli Trybunał
Konstytucyjny nie orzeknie, że są one
nierozerwalnie związane z całą ustawą.
Może też zwrócić ustawę Sejmowi w celu
usunięcia niezgodności

• prezydent ma 21 dni, w ciągu których może

zgłosić weto zawieszające i w formie
umotywowanego wniosku przekazać
ustawę Sejmowi do ponownego
rozpatrzenia. W razie ponownego jej
uchwalenia przez Sejm prezydentowi nie
przysługuje prawo wystąpienia do
Trybunału Konstytucyjnego

• bieg 21-dniowego terminu na podpisanie

ustawy ulega wstrzymaniu w 2 powyższych
przypadkach

• końcowym etapem procesu

ustawodawczego jest zarządzenie
ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw RP.
stanowiące jego obowiązek

Mówi się o podpisaniu lub promulgacji ustawy.

Podpisanie polega na stwierdzeniu przez
konstytucyjnie określony organ, iż ustawa o danej
treści została uchwalona przez parlament. Promulgacja
zaś to uznanie przez konstytucyjnie określony organ,
że ustawa o danej treści została uchwalona przez
parlament w sposób zgodny z konstytucja i że nabiera
ona mocy wiążącej. Ogłoszenie ustawy to ostatni etap
postępowania legislacyjnego. Jest ono koniecznym
warunkiem jej wejścia w życie. Ustawa bez
urzędowego opublikowania nie może obowiązywać.
Ogłoszenie ustawy otwiera drogę do jej wykonania.

Temat 21: Funkcja kontrolna Sejmu
1.

Łączy się on z koncepcją podziału władz, należy
głównie do Sejmu: art. 95. 2 konstytucji „Sejm
sprawuje kontrolę nad działalnością Rady
Ministrów w zakresie określonym przepisami
konstytucji i ustaw”. Parlament jest przeciwwagą
władzy wykonawczej. Kontrola stanowi
uzupełnienie i konsekwencję funkcji
ustawodawczej.

2.

Kompetencje kontrolne Sejmu:

a) udzielanie absolutorium Radzie Ministrów

b) uchwalanie wotum zaufania i nieufności

Radzie Ministrów oraz wotum nieufności
dla poszczególnych ministrów

c) rozpatrywanie informacji o działalności

Trybunału Konstytucyjnego i istotnych jego
problemach

d) rozpatrywanie informacji o działalności

Trybunału Stanu

e) rozpatrywanie corocznych sprawozdań RPO

oraz jego uwag o stanie przestrzegania praw
i wolności obywateli

f)

rozpatrywanie uwag NIK do sprawozdań
Rady Ministrów z wykonania Budżetu i
innych planów finansowych państwa,
sprawozdań z wyników kontroli zleconych
NIK przez Sejm i jego organy, prezydenta,
premiera i innych kontroli

g) podejmowanie

uchwał w sprawie przyjęcia

lub odrzucenia sprawozdania KRRiTV

h) wybór procedury ratyfikacyjnej w sprawie z

art. 90 konstytucji. Sejm dokonuje tego
uchwałą podjętą większością głosów

i) wyrażanie zgody w ustawie na ratyfikacje

umów międzynarodowych

• art. 89 ust. 1 konstytucji - urnowy o pokój,

sojusz, układ polityczny itp.

• art. 90 ust. 1 konstytucji - przekazanie

organizacji międzynarodowej...

j) rozwiązanie na wniosek Premiera

samorządu terytorialnego, gdy rażąco
narusza konstytucję lub ustawy

k) interpelacje i zapytania poselskie
l) kontrola komisji sejmowych
m) podejmowanie uchwal o pociągnięcie do

odpowiedzialności konstytucyjnej osób na
najwyższych stanowiskach

n) zlecanie NIK kontroli

REZOLUCJE - uchwały zawierające wezwanie

określonego organu państwowego do podjęcia

wskazanego w rezolucji jednorazowego działania, nie
są prawnie wiążące.

DEKLARACJE - uchwały zawierające

zobowiązanie do określonego postępowania.

APELE - uchwały zawierające wezwanie do

określonego zachowania się, podjęcia inicjatywy lub
zadania.

OŚWIADCZENIA - uchwały zawierające

stanowisko w danej sprawie

Temat 22: Interpelacje i zapytanie poselskie
1.

INTERPELACJE (interpellatio - przerwanie,
przeszkadzanie) - zajęcie przez posła stanowiska
w sprawie o zasadniczym charakterze,
zawierające krótkie przedstawienie stanu
faktycznego oraz sformułowanie związanego z tym
pytania.

• interpelacje składa się Marszałkowi Sejmu,

do jej wniesienia wystarczy podpis 1 posła,
może być skierowany do członka Rady
Ministrów

• interpolowany musi pisemnie odpowiedzieć

w ciągu 21 dni

• w przypadku niedotrzymania terminu lub

odpowiedzi niezadowalającej interpelanta,
może zwrócić się on do Marszałka Sejmu o
żądanie dotychczasowych wyjaśnień oraz
umieszczenie interpelacji na porządku
dziennym Sejmu

• rozpatrzenie interpelacji na posiedzeniu

Sejmu obejmuje informacje o treści
interpelacji oraz udzielenie odpowiedzi (max
- 10 min.)

• interpelant może żądać dodatkowych

wyjaśnień (max 5 min.) na odpowiedź

• na temat interpelacji i odpowiedzi

przeprowadza się DYSKUSJĘ

2.

ZAPYTANIE - forma zwracania się posła o
udzielenie informacji w sprawach aktualnych
problemów politycznych państwa.

• zasady identyczne jak przy interpelacji z

wyjątkiem:

a) na posiedzeniu Sejmu postawienie pytania

(max - 1 min., odpowiedź - max 5 min.)

b) brak

dyskusji

c) dodatkowe pytanie - 30 sekund, odpowiedź -

5 min.

3.

PYTANIA w sprawach bieżących - formułowane
przez posłów ustnie, wymagają bezpośredniej
odpowiedzi. Poseł informuje Prezydium 12 godz.
wcześniej o tematyce pytania i jego adresacie.

Temat 23: Funkcja kreacyjna Sejmu
1.

W jej ramach Sejm decyduje o obsadzie
personalnej określonych naczelnych organów
państwowych powołując i odwołując ich
piastunów (czasem tylko powołując, np. Trybunał
Konstytucyjny). Niektórzy autorzy uważają
również za funkcję kreacyjną czynności polegające
na ogólnej regulacji sposobu powoływania,
zakresu działania i trybu funkcjonowania organów
państwowych, ale prof. Banaszak nie zgadza się z
tą opinią.

2.

Kompetencje związane z funkcją kreacyjną Sejmu

a) powoływanie i odwoływanie Prezesa NIK za

zgodą Senatu

b) powoływanie i odwoływanie Prezesa RPO za

zgodą Senatu

c) wybór

zastępców przewodniczącego i

członków Trybunału Stanu

d) wybór

sędziów Trybunału Konstytucyjnego

e) wybór 4 członków KRRiTV
f)

wybór 3 członków Rady Polityki Pieniężnej

g) wybór 4 posłów do składu Krajowej Rady

Sądownictwa

h) wybór premiera i Rady Ministrów w

przypadku nie powołania rządu
proponowanego przez prezydenta

Temat 24: Zgromadzenie Narodowe. Skład i
kompetencje
1.

W przypadkach określonych w konstytucji Sejm i
Senat obradując wspólnie pod
przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego
zastępstwie Marszałka Senatu, działają jako
Zgromadzenie Narodowe. Trzeba zaliczyć je do
organów władzy ustawodawczej. Jest też organem
przedstawicielskim - w jego skład wchodzą
członkowie pochodzących z wyboru izb
parlamentu.

2.

Nie każde wspólne posiedzenie obu izb tworzy
Zgromadzenie Narodowe. Ma ono charakter
samoistny, jako odrębny, naczelny organ
państwowy. Musi być ono zwołane jako
posiedzenie Zgromadzenia Narodowego i mieć
jasno sprecyzowany cel.

3.

Zgromadzenie Narodowe obraduje gdy zajdzie

potrzeba, nie jest organem sesyjnym.
4.

Zgromadzenie Narodowe posiada tylko własne
kompetencje, nie może zastępować izb.

5.

Posłowie i Senatorowie posiadają identyczne

uprawnienia, głosują łącznie.
6.

W przeszłości Zgromadzenie Narodowe mogło
wybierać prezydenta (Jaruzelski) i uchwalić obecną
konstytucję.

KOMPETENCJE Zgromadzenia Narodowego:

1. Przyjmuje

przysięgę od nowo wybranego

prezydenta (Marszałek sam zwołuje posiedzenie
dzień po upływie kadencji dawnego prezydenta),
posiedzenie jest jawne, Marszałek Sejmu
odczytuje rotę, prezydent ją powtarza, protokół z
przebiegu przysięgi.

2. Uznaje

trwałą niezdolność prezydenta do

sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia,
uchwałę tę podejmuje większością 2/3 głosów

ustawowej liczby swych członków, nawet wbrew
woli prezydenta i opinii lekarskiej.

3.

Decyduje o postawieniu prezydenta w stan
oskarżenia, uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby
członków, na wniosek min. 140 swych członków.

4. Wysłuchiwanie orędzi prezydenta, zachowanie

Zgromadzenia Narodowego jest bierne.

5. Uchwala

własny regulamin — w praktyce

Zgromadzenie Narodowe nie uchwala jednego
regulaminu, lecz dla każdej kompetencji osobny
regulamin.

• nie przewiduje się utworzenia własnych

organów wewnętrznych przez
Zgromadzenie Narodowe

• nie powierzono Zgromadzeniu

Narodowemu żadnej kompetencji tworzenia
prawa

Temat 25: Prezydent RP - miejsce w systemie organów
państwa
1. Prezydent

należy do organów władzy

wykonawczej, nowa konstytucja osłabiła jego
pozycję (np. zmniejszając z 2/3 do 3/5 większość
odrzucającą jego weto) i wzmocniła premiera i
rząd (likwidacja resortów prezydenckich).

2.

Od 1990 r. prezydenta wybiera się w wyborach
powszechnych, kadencja trwa 5 lat z
możliwością 1 reelekcji.

3.

Gdy prezydent nie może przejściowo pełnić
funkcji to zawiadamia Marszałka Sejmu, który go
zastępuje. Gdy tego nie może uczynić Trybunał
Konstytucyjny stwierdza na wniosek Marszałka
Sejmu o stwierdzeniu przeszkody i Marszałek
Sejmu go zastępuje.

4. Opróżnienie urzędu przed upływem kadencji

następuje na skutek śmierci, zrzeczenia się urzędu,
uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej
niezdolności z powodu zdrowia (2/3 ustawowej
liczby członków Zgromadzenia Narodowego),

złożenie z urzędu orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego, stwierdzenie nieważności
wyborów lub nie objęcia urzędu po wyborach.

• po opróżnieniu urzędu prezydenta zastępuje

Marszałek Sejmu

5. Gdy

Marszałek Sejmu nie może zastępować

prezydenta to czyni to Marszałek Senatu.
Zastępujący prezydenta ma takie same prawa jak
on, nie może tylko skrócić kadencji Sejmu.

6.

Incompatibilitas - prezydent nie może piastować
żadnych innych urzędów i funkcji
publicznych.

Pozycja ustrojowa polskiego prezydenta jest

silniejsza, niż prezydenta w typowym systemie
parlamentarno-gabinetowym, gdzie jest on wybierany
przez parlament (np. w Niemczech, Czechach).

Wyróżnienie grup kompetencji prezydenta RP -

najlepiej w podręczniku prof. Skrzydły.

Temat 26: Uprawnienia prezydenta w procesie
ustawodawczym
1.

Prawo inicjatywy ustawodawczej.

2. Podpisywanie ustawy (21 dni).

• materialna i formalna kontrola

konstytucyjności ustawy

• weto zawieszające

• wniosek do Trybunału Konstytucyjnego

3. Zarządzanie ogłoszenia ustaw i umów

międzynarodowych w Dzienniku Ustaw
(obszerniej o tym traktują inne punkty).

Temat 27: Tryb powoływania i odwoływania Rady
Ministrów
1.

Prezydent desygnuje premiera, który powołuje
skład Rady Ministrów, potem prezydent
powołuje premiera wraz z pozostałymi
członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od
pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia
dymisji poprzedniej Rady Ministrów.

2.

W razie nie powołania Rady Ministrów w trybie
ptk. 11 lub nie udzielenie jej wotum zaufania
przez Sejm, Sejm w ciągu 14 dni wybiera
premiera oraz proponowanych przez niego
członków Rady Ministrów bezwzględną

większością głosów, a prezydent powołuje Radę
Ministrów i odbiera od niej przysięgę.

3.

W przypadku nie powołania Rady Ministrów w
trybie ptk. 2 prezydent w ciągu 14 dni
powołuje premiera, a na jego wniosek
pozostałych członków Rady Ministrów, a Sejm
w ciągu 14 dni udziela jej wotum zaufania
zwykłą większością głosów.

Temat 28: Kompetencje Rady Ministrów

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i

zagraniczną RP, kieruje administracją rządową.

• zasada domniemania kompetencji Rady

Ministrów w zakresie władzy wykonawczej
(sprawy nie zastrzeżone innym organom
państwa i samorządowi)

9.

Zapewnienie wykonania ustaw.

10. Wydawanie

rozporządzeń.

11. Koordynowanie i kontrolowanie prac organów

administracji rządowej (kontrola przez
wyspecjalizowane jednostki kontroli
wewnętrznej, albo NIK, koordynacja –
uzgadnianie kierunków prac podległych jej
organów np. ministrów).

12. Ochrona interesów Skarbu Państwa.
13. Uchwalanie projektu budżetu państwa (Rada

Ministrów ma wyłączne prawo inicjatywy
ustawodawczej w zakresie budżetu - projekt
sporządza Minister Finansów, uchwala go Rada
Ministrów, przedstawia go Sejmowi na 3 m-ce
przed nowym rokiem).

14. Kierowanie wykonaniem budżetu oraz

uchwalanie zamknięcia rachunków państwowych
i sprawozdania z wykonania budżetu (5
miesięczne sprawozdanie, absolutorium).

15. Zapewnienie

bezpieczeństwa publicznego

państwa oraz porządku publicznego - przez
oddziaływanie.

16. Zapewnienie

bezpieczeństwa zewnętrznego

państwa - przez działania natury wewnętrznej,
polityką zagraniczną, współpracą z prezydentem.

• sprawowanie przez Radę Ministrów

ogólnego kierownictwa w dziedzinie
obronności kraju oraz określenia corocznie
liczby obywateli powołanej do czynnej
służby wojskowej

• cywilna kontrola nad armią

9.

Sprawowanie ogólnego kierownictwa w
dziedzinie stosunków z innymi państwami i
organizacjami międzynarodowymi.

10.

Zawieranie umów międzynarodowych
wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzenie i
wypowiadanie innych umów. Trzy rodzaje
umów: podlegające ratyfikacji za zgodą
ustawową; podlegające ratyfikacji bez tej zgody;
podlegające zatwierdzeniu a nie ratyfikacji.

11. Wydawanie

Uchwał.

12. Uchylanie

rozporządzeń lub zarządzeń ministra

na wniosek premiera. Podstawę prawną stanowi
głównie art. 146 konstytucji.

Temat 29: Zasada incompatibilitas w Polsce
1.

Jej wprowadzenie ma na celu realizację zasady
podziału władz w aspekcie personalnym i
zapewnienie uwolnienia piastuna funkcji od
łącznie sprawowania funkcji z innymi
czynnościami prywatnymi lub publicznymi.

2. Konstytucja

zakazuje

łączyć mandaty: w obu

izbach parlamentu, z funkcją Prezesa NBP, NIK,
RPO, Rzecznika Praw Dziecka, członka RPP,

członka KRRiTV, ambasadora oraz z
zatrudnianiem w kancelarii Sejmu, Senatu,
prezydenta lub w administracji rządowej.

3. Mandatu

posła nie może sprawować sędzia,

prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz,
funkcjonariusz policji i służb ochrony państwa.

Temat 30: NSA
1. NSA

składa się z prezesa, wiceprezesów

(powołuje ich prezydent), prezesów izb,
prezesów ośrodków zamiejscowych i sędziów
(prezes NSA za zgodą kolegium sadu).

2.

NSA sprawuje kontrolę działalności
administracji publicznej obejmującą również
orzekanie o zgodności z ustawami uchwał
organów samorządu terytorialnego i aktów
normatywnych terenowych organów
administracji rządowej.

3.

W NSA działają 2 organy kolegialne:

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu

• Kolegium Sądu

Temat 31: Zasady organizacji i funkcjonowania
prokuratury w RP

• w konstytucji brak jest postanowień o

prokuraturze, w latach 1950 - 89 była ona
podporządkowana Sejmowi i Radzie
Państwa, a w latach III Rzeczpospolitej –
władzy wykonawczej (Ministrowi
Sprawiedliwości, czyli Prokuratorowi
Generalnemu) nie jest to rozwiązanie
powszechne

• ustawa o prokuraturze z 1985 r.

1.

„Zadanie prokuratury jest strzeżenie
praworządności oraz czuwanie nad ściganiem
przestępców”. Realizuje więc 2 FUNKCJE:

a) egzekwowanie polityki państwa w zakresie

praworządności

b) czuwając nad ściganiem przestępstw

podejmuje czynności o charakterze
pomocniczym w stosunku do sądów
(prowadzenie lub nadzorowanie
postępowania przygotowawczego, funkcja
oskarżyciela publicznego przed sądem,
wytaczanie powództw, nadzór nad
wykonaniem wyroków)

2.

Prokuraturę stanowią:

a) Prokurator Generalny oraz podlegli mu:
b) prokuratorzy powszechnych jednostek

organizacyjnych (czyli prokuratorzy
Prokuratury Krajowej, prokuratur
apelacyjnych, wojewódzkich i rejonowych),
powołuje ich Prokurator Generalny

• Prokuratora Krajowego (zastępcę

Prokuratora Generalnego) powołuje i
odwołuje premier na
wniosek Prokuratora Generalnego spośród
prokuratorów Prokuratury Krajowej

c) prokuratorzy wojskowych jednostek

organizacyjnych (prokuratorzy Naczelnej
Prokuratury Wojskowej, wojskowych
prokuratur okręgowych i garnizonowych)

• w przypadku Naczelnego Prokuratora

Wojskowego (też zastępcą Prokuratora
Generalnego) wniosek zgłasza Prokurator
Generalny w porozumieniu z Ministrem
Obrony Narodowej

1. Prokuratorzy

posiadają immunitet formalny i

nietykalność, zakaz należenia do partii
politycznej, związku zawodowego, innych
stanowisk oprócz pracownika naukowego.

2.

Prokurator Generalny - kieruje działalnością
całej prokuratury oraz wydaje zarządzenia,
wytyczne i polecenia. może wykonywać
wszystkie czynności prokuratorów lub je zlecać.
Inni prokuratorzy mogą również zlecać działania
swym podległym.

3. Prokuratorzy

są NIEZALEŻNI, ale jednocześnie

muszą wykonywać zadania zlecone przez
zwierzchników (nie są niezawiśli). Jeśli się z
nimi nie zgadzają mogą żądać zmiany polecenia
lub wyłączenia ze sprawy (przez zwierzchnika
swego zwierzchnika).

4.

Struktura prokuratury odpowiada strukturze
sądów (prokuratury apelacyjne, wojewódzkie i
rejonowe). Prokuratura Krajowa wchodzi w
skład Ministerstwa Sprawiedliwości. Prokuratury
tworzy i znosi Minister Sprawiedliwości w
porozumieniu z MSWiA.

5. Samorząd prokuratorski - Rada Prokuratorów,

przy Prokuratorze Generalnym – organ
opiniodawczy, składa się z 15 prokuratorów
Prokuratury Krajowej, Naczelnej Prokuratury
Wojskowej, prokuratur apelacyjnych, 3
powołanych przez Prokuratora Generalnego,
Głównej Komisji Badań Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu.

6.

W prokuraturach apelacyjnych działa
ZGROMADZENIE PROKURATORÓW -
składa się z prokuratorów prokuratury
apelacyjnej i delegatów niższych prokuratur.
Spełnia funkcję opiniodawczą (opinie o
kandydatach) wybierają 2/3 członków kolegium
prokuratury apelacyjnej, wybierają
przedstawiciela do Rady Prokuratorów.
KOLEGIUM PROKURATURY
APELACYJNEJ - 1/3 powołuje prokurator
apelacyjny spośród prokuratorów, opinie w
sprawach odwołania i kandydatur na
prokuratorów, wnioski z wizytacji i lustracji.

KOLEGIUM PROKURATURY
WOJEWÓDZKIEJ - 2/3 wybranych przez
Zgromadzenie Prokuratorów Prokuratury
Wojewódzkiej, 1/3 prokuratora wojewódzkiego,
reszta analogicznie.

Temat 32: Prawo miejscowe

Stanowią one źródło prawa powszechnie

obowiązującego na obszarze działania organów, które
je ustanowiły.

Do tego rodzaju aktów należą:
a) akty organów samorządu terytorialnego np.

przepisy porządkowe, przepisy gminne, itp.

b) akty wojewody i organów administracji

niezespolonej

Temat 33: Referendum gminne

• może być przeprowadzone we wszystkich

sprawach dotyczących wspólnoty
samorządowej, a w tym odwołanie
pochodzących z wyborów organów
stanowiących lub w sprawie samo
opodatkowania się mieszkańców

• w tym przypadku (↑) ma charakter

obligatoryjny

• prawo inicjatywy przeprowadzania

referendum ma organ stanowiący 1/10
mieszkańców gminy

• referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim

udział 30% uprawnionych do głosowania

• w przypadku samo opodatkowania się dla

ważności referendum konieczne jest
rozstrzygnięcie 2/3 ważnych głosów

Temat 34: Uprawnienia i pozycja SN
1. Skład SN: Prezes, prezesi oraz sędziowie (ich

liczbę ustala prezydent, na wniosek KRS.

2.

SN nadzoruje działalność sądów powszechnych,
wojskowych w zakresie orzekania i
wykonuje inne czynności określone w
konstytucji i ustawach.

3.

4 izby SN:
a) Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń

Społecznych

b) Izba

Cywilna

c) Izba

Karna

d) Izba

Wojskowa

Temat 35: Zakres przedmiotowy i podmiotowy
kontroli NIK
1.

Podmioty, które NIK ma obowiązek kontrolować

są to jednostki państwowe

a)

z punktu widzenia legalności,
gospodarności, celowości i rzetelności:
(wszechstronnie)

• działalność organów administracji

rządowej, NBP, państwowych osób
prawnych (np. szkoły wyższe, państwowe
przedsiębiorstwa) i innych państwowych
jednostek organizacyjnych

b)

te same 4 kryteria, ale w węższym zakresie
- tylko pod kątem wykonania budżetu oraz
gospodarki finansowej i majątkowej

• kancelarie prezydenta i parlamentu,

Trybunału Konstytucyjnego, RPO,
KRRiTV, SN, NSA, Krajowe Biuro
Wyborcze i Państwową Inspekcję Pracy

• tylko w grupie tych podmiotów NIK może

kierować wnioski personalne z oceną
niezasadności zajmowania stanowiska

2. Podmioty, które NIK może kontrolować

a) legalność, gospodarność, rzetelność

• organy samorządu terytorialnego,

komunalne osoby prawne i inne komunalne
jednostki organizacyjne

b) legalność, gospodarność

• inne jednostki organizacyjne w zakresie,

jakim wykorzystują one majątek lub środki
państwowe, bądź komunalne oraz
wywiązują się z zobowiązań na rzecz
państwa.

NIK podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu lub

jego organów, prezydenta, premiera i z własnej
inicjatywy. Kontrole mogą być przeprowadzone
zgodnie z planem Kolegium NIK lub doraźnie.

KRYTERIA kontroli NIK:

1. LEGALNOŚĆ - zgodność z obowiązującym

prawem, podstawa prawna.

2. GOSPODARNOŚĆ - dwuwariantowa:

maksymalizacja efektu i minimalizacja nakładu.

3. CELOWOŚĆ - 2 rodzaje: celowość

PRZEDMIOTOWA i METODYCZNA (trafność
wyboru).

4. RZETELNOŚĆ - zgodność działań z wymogami

wiedzy, techniki i zasadą dobrej wiary.

Zasady postępowania kontrolnego:
Zasada prawdy materialnej, z

kontradyktacyjności, pisemności i sprawności

• NIK nie może zastosować środków

władczych wobec kontrolowanych
podmiotów

Temat 36: Struktura NIK
1.

NIK jest naczelnym organem kontroli
państwowej podlegający jedynie Sejmowi.
Podległość ta przejawia się tym, że:

a) Sejm za zgodą Senatu powołuje i odwołuje

Prezesa NIK

b) NIK

przedkłada Sejmowi co roku

sprawozdanie ze swej działalności w roku
ubiegłym

c) analizę wykonania budżetu państwa i

założeń polityki pieniężnej

d) opinie w przedmiocie absolutorium dla

rządu

e) informacje o wynikach kontroli zleconych

przez Sejm (a także prezydenta, Radę
Ministrów oraz innych ważniejszych
kontroli)

f) Prezes NIK musi udzielać odpowiedzi na

interpelacje i zapytania poselskie

2. NIK jest organem kolegialnym.
3. Struktura

NIK:

a)

Prezes NIK - 6-letnia kadencja (I reelekcja),
wybiera Sejm bezwzględną większością

głosów za zgodą Senatu. Kandydatury
przedstawia Marszałek Sejmu lub 35
posłów

• Sejm odwołuje prezesa za zgodą Senatu,

jeżeli:

o zrzekł się stanowiska
o skazanie wyrokiem sądu za przestępstwa
o orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego

zakazujące pełnienia funkcji

o trwała niezdolność do pełnienia funkcji

(choroba)

• incompatibilitas (wyjątek prof. szkoły

wyższej) i zakaz przynależności do partii
politycznej

• Prezes NIK kieruje NIK-iem, odpowiada

przed Sejmem za jego działalność, bierze
udział w
posiedzeniach Sejmu i ma prawo w
posiedzeniach rządu

• na wniosek Prezesa NIK Prezydium Sejmu

powołuje i odwołuje Wiceprezesów NIK

• Prezes NIK za zgodą Marszałka Sejmu

powołuje i odwołuje dyrektora generalnego
NIK

b)

Kolegium NIK - skład: Prezes NIK,
Wiceprezesi, dyrektor generalny NIK oraz
14 członków powołanych przez Prezydium
Sejmu na wniosek Prezesa NIK (7 to
przedstawiciele nauk prawnych i
ekonomicznych, 7 to dyrektorzy jednostek
organizacyjnych NIK lub doradcy prezesa
izby), kadencja członków trwa 3 lata

• kompetencje Kolegium:

o zatwierdzanie analizy wykonania budżetu i

założeń polityki pieniężnej

o corocznych sprawozdań z działalności NIK
o uchwalanie opinii w przedmiocie

absolutorium dla rządu

• uchwały kolegium - głosowanie tajne,

większością głosów w obecności połowy
składu (przy równowadze rozstrzyga
przewodniczący), votum separatum

c)

jednostki organizacyjne NIK

• departamenty - na szczeblu centralnym

kontrolują podmioty, 17

• delegatury - działalność bieżące w terenie,

kontrolują jednostki niższego szczebla
podległe organom i instytucją centralnym,
terenowe organy administracji rządowej,
samorząd terytorialny

d)

w sprawach dyscyplinarnych orzekają Komisje
Dyscyplinarne i odwoławcze Komisje
Dyscyplinarne przy Prezesie NIK

Temat 37: Immunitet pracowników NIK

• pracownikom NIK przysługuje immunitet

• Prezes NIK nie może być bez uprzedniej zgody

Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności
karnej, ani pozbawiony wolności. Nie może też
być zatrzymany ani aresztowany, oprócz
ujęcia go na gorącym uczynku. O zatrzymaniu
powiadamia się Marszałka Sejmu

• Wiceprezesi, dyrektor generalny NIK i

pracownicy wykonujący lub nadzorujący
czynności
kontrolne nie mogą być pociągnięci do
odpowiedzialności karnej z powodu czynności
służbowych bez zgody Kolegium NIK, również
po ustaniu stosunku pracy

• Kontroler nie może być członkiem partii

politycznej i związku zawodowego z wyjątkiem
22
kontrolerów.

Temat 38: KRRiTV- powoływanie, kompetencje
1.

KRRiTV stoi na straży wolności słowa, prawa do
informacji oraz interesu publicznego w
radiofonii i telewizji, ma to 2 aspekty:

a) każdy ma prawo przekazywania innym osobom

informacji

b) odbiorca ma prawo wyboru źródła informacji,

pluralizm polityczny

2.

Kompetencje KRRiTV

a) projektowanie z premierem polityki państwa w

zakresie radiofonii i telewizji

b) określania warunków prowadzenia działalności

przez nadawców

c) rozstrzyganie w sprawach koncesji

d) kontrola

działalności nadawców z punktu

widzenia legalności

e) badanie

treści i odbioru programów R i T

f) określanie opłat abonamentowych, za koncesje

i wpis do rejestru

g) opiniowanie projektów ustaw i umów

międzynarodowych w sprawach R i T

h) inicjowanie

postępu naukowo-technicznego,

kształcenie

i) organizacja współpracy z zagranicą w

sprawach R i T

j) współpraca z organizatorami z zakresu praw

autorskich, praw producentów itp.

3.

KRRiTV wydaje rozporządzenia i uchwały w
sprawach indywidualnych (uchwały bezwzględną
większością ustawowej liczby członków). Nie mogą
one być zmienione przez Radę
Ministrów lub ministrów, podlegają kontroli
Trybunału Konstytucyjnego.

4.

Powoływanie członków: 9 członków (4 powołuje
Sejm, 2 - Senat, 3 - prezydent), 6 letnia
kadencja, zakaz reelekcji, odnawianie co 2 lata 1/3
składu, brak kryteriów na kandydata, tylko
„wiedza i doświadczenie w zakresie środków
masowego przekazu”.

5.

Członkowie KRRiTV - zakaz należenia do partii
politycznej i związków zawodowych, zakaż
posiadania udziałów lub akcji w spółce R i T,
konstytucja nie mówi o niezależności.

6.

Przewodniczący KRRiTV - organ wykonawczy,
wybierają go członkowie Rady ze swego
grona i odwołują go większością 2/3 głosów
ustawowej liczby członków (9). wybierają też
jego zastępcę. Przewodniczący kieruje jej pracami i
reprezentuje ją na zewnątrz, jest organem
rejestracyjnym, sprawy koncesji, kontrolują
nadawców.

7.

Możliwość odwołania części członków KRRiTV

przez parlament:

a) zrzeczenie się
b) choroby
c) prawomocny wyrok sądu

d) orzeczenie

Trybunału Konstytucyjnego

8. Obowiązek przedstawienia do końca marca

sprawozdania ze swej działalności. Gdy Sejm,
Senat i prezydent go odrzucą kadencja członków
wygasa.

Temat 39: Krajowa Rada Sądownictwa
1.

KRS stoi na straży niezależności sądów i

niezawisłości sędziów.
2. SKŁAD - 25 osób w tym: I Prezes SN, prezes

NSA, 2 sędziów SN (wybranych przez
Zgromadzenie Ogólne sędziów SN), 1 sędzia
NSA (zgromadzenie ogólne), 11 sędziów sądów
powszechnych (2 - zgromadzenie ogólne
sędziów sądów apelacyjnych, 9 – zgromadzenie
ogólne sędziów sądów wojewódzkich), 1 sędzia
sądu wojskowego, 4 posłów (wybranych przez
Sejm). 2 senatorów (Senat), Minister
Sprawiedliwości, osoba wskazana przez
prezydenta.

3. Kadencja KRS trwa 4 lata. KRS wybiera ze

swego grona przewodniczącego i
wiceprzewodniczącego, obraduje na
posiedzeniach plenarnych zwołanych przez
przewodniczącego nie rzadziej niż raz na 3 m-ce
lub na wniosek 1/3 KRS, uchwały zapadają
większością głosów.

4. KOMPETENCJE

a)

w sprawach personalnych sędziów:

• rozpatruje kandydatury na sędziów

przedstawione przez zgromadzenie ogólne
odpowiednich sądów lub Ministra
Sprawiedliwości i przedstawia
prezydentowi wnioski o powołanie sędziów

• rozpatruje i rozstrzyga wnioski o

przeniesienie sędziego

• zgoda na bycie sędzią po 65 roku życia

• wskazują sędziów mogących być

delegowanymi do Sądu lustracyjnego

b) inne:

• wypowiadanie się w sprawach etyki

sędziowskiej

• wypowiadanie się w sprawach kadry

sędziowskiej

• wypowiadanie się w sprawach propozycji

zmian ustroju sądów

• wypowiadanie się w sprawach programu

szkolenia aplikantów, egzaminów
sędziowskich

Temat 40: Zakres działania gminy. Organy gminy
1.

Gmina jest podstawową jednostką samorządu
terytorialnego, wykonuje jego wszystkie zadania,
jeżeli nie są zastrzeżone dla innych jednostek
samorządu terytorialnego, posiada osobowość
prawną, prawa własności i inne prawa
majątkowe.

2.

Organy gminy
a) Rada gminy (miejska - organ stanowiący i

kontrolny), kadencja 4 lata, uchwały -
zwykłą większością głosów w obecności
połowy składu rady (w przypadku
finansowych uchwał -większością
bezwzględną), wybiera w głosowaniu
tajnym przewodniczącego - jest on
organem kierowniczym, zwołuje sesje.
Gmina wydaje w formie uchwały przepisy
gminne, może wydawać przepisy
porządkowe.

Wyłączna właściwość rady gminy:

• uchwalanie statutu gminy

• wybór i odwołanie zarządu

• budżet gminy

• absolutorium

• powoływanie i odwoływanie skarbnika i

sekretarza gminy

• podatki i opłaty

• plany zagospodarowania przestrzennego

b) Zarząd gminy (organ wykonawczy) - 4 do 7

członków wybranych przez radę spośród jej
członków (przewodniczący i jego zastępcy
mogą być spoza składu rady).
Przewodniczący to wójt lub burmistrz
(prezydent miasta - ponad 100 tysięcznego)
wybierany w głosowaniu tajnym,
bezwzględną większością głosów. Gdy rada
gminy nie wybierze przez 6 miesięcy
zarządu, to ulega rozwiązaniu.

Kompetencją zarządu jest wykonywanie uchwał

rady gminy i zadań gminy określonych przepisami.
Należą tu:

• przygotowanie projektów uchwał rady

gminy

• określenie sposobu ich wykonania

• wykonanie budżetu

• gospodarowanie mianem komunalnym

• zadania zlecone

• obsada kierowników gminnych jednostek

organ.

• możliwość odwołania zarządu gminy w

głosowaniu tajnym bezwzględną
większością głosów
(przy braku absolutorium lub na wniosek
1/4 składu rady) przez radę

• odwołanie przewodniczącego - większość

2/3

• odwołanie poszczególnych członków -

zwykła większość

c)

jednostki pomocnicze - sołectwa, dzielnice,

osiedla

Brak osobowości prawnej, posiadają statut

• sołectwa - organ ustawodawczy to zebrania

wiejskie (powszechne), organ wykonawczy
to sołtys wspomagany przez radę sołecką

• dzielnice - organ uchwałodawczy to rada

(czasem ogólne zebranie mieszkańców)

• osiedla - organ wykonawczy - zarząd (z

przewodniczącym)

Temat 41: Sejmik samorządowy
1.

Obowiązkiem wszystkich gmin z obszaru
województwa jest wyłonienie wspólnej
reprezentacji (sejmiku samorządowego) w celu
reprezentowania interesów wszystkich
województw, zwłaszcza wobec administracji
rządowej.

2. sejmik jest organem kolegialnym, działającym

sesyjnie. Między sesjami jego czynności
wykonuje prezydium.

3. Składa się z delegatów wybranych spośród

radnych w głosowaniu tajnym przez
poszczególne rady gmin. Liczba delegatów
zależy od liczby mieszkańców gmin.

4. Delegat do sejmiku zachowuje mandat radnego.

W przypadku wygaśnięcia mandatu radnego lub
jego odwołania przez radę gminy, rada ta
dokonuje wyboru uzupełniającego.

5.

Kompetencje:

a) ocenianie

działalności administracji

rządowej (opiniowanie kandydatów na
wojewodów)

b) podejmowanie

uchwał w sprawie

rozwiązania zarządu gminy

c) zwoływanie nadzwyczajnej sesji rady

gminy

d) ocena

działalności gmin, mediacja między

nimi

e) opinie w sprawach ważnych dla

województwa

6. Kolegium

odwoławcze przy sejmiku

samorządowym to organ odwoławczy od decyzji
administracyjnej wydawanej przez wójta lub

burmistrza w sprawach zadań własnych gminy.
Kolegium orzeka w składach 3-osobowych.

7.

Organ nadzoru dla sejmiku samorządowego jest
premier, a w sprawach budżetowych -regionalna
izba obrachunkowa.

Temat 42: Organy samorządu terytorialnego w
powiecie
1.

Sposób rozstrzygnięcia decyzji - w głosowaniu

powszechnym (wybory, referendum).
2. Miasta na prawach powiatu posiadają radę miasta
i zarząd miasta. Należą do nich:

a) miasta 100 tys. mieszkańców
b) byłe miasta wojewódzkie przed 1998 r.
c) Gdy RM nada miastu prawo powiatu

3.

Organy powiatu:
a)

rada powiatu - organ stanowiący i
kontrolny, kadencja 4 lata, głosowanie
zwykłą większością głosów, quorum -
połowa składu

Wyłączne właściwości rady:

• sprawy zastrzeżone ustawami dla rady

powiatu

• zarząd powiatu, sprawozdanie z jego

działalności

• sekretarz i skarbnik powiatu

• budżet powiatu, sprawozdanie,

absolutorium

• wysokość podatków i opłat

• sprawy majątkowe

• maksymalna suma zobowiązań powiatu

• herb i flaga powiatu

Wyłączne kompetencja - stanowienia aktów

prawa miejscowego w sprawach:

• wymagające uregulowania w statucie (np.

ustrój powiatu)

• tryb zarządzania mianem powiatu

• korzystanie z obiektów i urządzeń

powiatowych

• przepisy porządkowe (w uzasadnionych

przypadkach - ochrona życia, zdrowia itp.)

• przewodniczący i wiceprzewodniczący ( 1

lub 2) wybierani w głosowaniu tajnym,

bezwzględną większością głosów, zwołuje
on sesje

• rada powołuje komisję rewizyjną oraz stałe

i doraźne komisje

b) zarząd powiatu - organ wykonawczy, 4-6

osób (wszyscy mogą być spoza składu
rady). Są to: starosta, wice starosta i
członkowie, starosta wybierany w
głosowaniu tajnym bezwzględną
większością głosów

• członkostwa w powiecie nie łączymy z

członkostwem w organach gminy,
województwa, administracji rządowej i z
mandatem posła lub senatora

• zarząd wykonuje uchwały rady powiatu i

zadania inne. Jego KOMPETENCJE:

o projekt uchwał rady
o wykonywanie uchwał rady
o wykonywanie budżetu
o gospodarowanie mianem
o regulamin jednostek organizacyjnych

powiatu

o zatrudnianie i zwalnianie ich kierowników
o uchwalanie przepisów porządkowych nie

cierpiących zwłoki

• rozwiązanie rady w przypadku nie wybrania

przez 3 m-ce zarządu powiatu

• odwołanie zarządu: brak absolutorium, na

wniosek 2/3 radnych lub jego członków.
Następuje ono większością 3/5 ustawowego
składu w głosowaniu tajnym

• zarząd wykonuje zadania przy pomocy

powiatowej administracji zespolonej (np.
starostwa, kierownicy itp.)·STAROSTA -
przewodniczy zarządowi, reprezentuje go.
jest zwierzchnikiem starostwa, powołuje i
odwołuje kierowników jednostek
organizacyjnych powiatu

• Sekretarz i skarbnik powiatu - powołani

przez radę na wniosek starosty, głos oddany
w obradach

Temat 43: Samorząd w województwie
1.

W województwie także przewidziano
podejmowanie rozstrzygnięć przez mieszkańców
(wybory, referendum) bądź za pośrednictwem
organów województwa.

2.

Organy województwa: sejmik wojewódzki,

zarząd województwa.

a) Sejmik województwa to pochodzący z 2

wyborów organ stanowiący i kontrolny
województwa.

• Kadencja - 4 lata od dnia wyborów.

• Skład: 45 radnych w województwach

liczących do 2 mln mieszkańców oraz po 5
radnych na każde rozpoczęte 500 tys.
mieszkańców.

• Do wyłącznej własności sejmiku należy m.

in.:

o uchwalanie strategii rozwoju województwa

oraz wieloletnich programów
wojewódzkich

o uchwalanie planu zagospodarowania

przestrzennego

o uchwalanie budżetu województwa
o udzielanie absolutorium zarządowi

województwa

o wybór i odwołanie zarządu województwa, a

także skarbnika województwa

o Na czele sejmiku stoi przewodniczący.

b) Zarząd województwa to organ

wykonawczy.

• Składa się z 5 osób - w tym

przewodniczącego jej pracom marszałka i
nie więcej, niż 2 wiceprzewodniczących
zarządu.

• Członkostwa zarządu województwa nie

można łączyć z członkostwem w organach
gminy i powiatu, z zatrudnianiem w
administracji rządowej oraz z mandatem
posła i senatora.

• Zarząd wybierany jest przez sejmik.

• Zarząd wykonuje zadania należące do

samorządu województwa, nie zastrzeżone na
rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich
samorządowych jednostek organizacyjnych.
Do jego zadań należy w szczególności:

o wykonywanie uchwał sejmiku
o gospodarowanie mianem województwa
o przygotowanie projektu i wykonanie

budżetu województwa

o przygotowanie projektu strategii rozwoju

województwa

• Marszałek województwa organizuje pracę

zarządu województwa i urzędu
marszałkowskiego, kieruje bieżącymi
sprawami województwa oraz reprezentuje
województwo na zewnątrz. Jest
kierownikiem urzędu marszałkowskiego.

• Skarbnik województwa jest powoływany na

wniosek marszałka województwa przez
sejmik w głosowaniu tajnym. Jest on
głównym księgowym województwa.

Temat 44: Nadzór nad samorządem terytorialnym
1. Ogólnie

a) działalność samorządu nadzorowana pod

względem legalności, a w przypadku spraw
zlecanych - celowości, rzetelności i
gospodarności

b) organy nadzoru: premier, wojewodowie

oraz w sprawach finansowych - regionalne
izby obrachunkowe

c) przed

podjęciem czynności organ nadzoru

ma prawo: żądania niezbędnych informacji,

wizytacji, uczestnictwa w posiedzeniach
organu gminy

d) środki nadzoru

• rozstrzygnięcia - akty pr. Typu adm.

Podejmowane przez organy nadzoru
podlegają zaskarżeniu do sądu
administracyjnego

• skarga sądowa - każdy, czyj interes

prywatny został naruszony uchwałą
samorządu, najpierw powinien wezwać do
usunięcia naruszenia, przysługuje skarga
również, gdy organ nie wykonuje czynności
nakazanych prawem lub podejmuje
czynności naruszające prawa osób trzecich

• zawieszenie organu gminy i ustanowienie

zarządu komisarycznego - tylko prezes
Rady Ministrów

• rozwiązanie rady gminy przez Sejm na

wniosek premiera, gdy rażąco narusza
konstytucję lub ustawy albo zarządu przez
sejmik samorządowy na wniosek wojewody

• rozstrzygnięcia decydują o nieważności

uchwał (30 dni) wstrzymania ich
wykonania, stwierdzeniu naruszenia prawa,
zaskarżenia do sądu adm.

2. Nadzór nad działalnością samorządu gminnego:

• od 1993 r. - regionalne izby obrachunkowe

kontrolują, gospodarkę finansową, czyli
działania w ramach budżetów gmin i w
ramach gospodarki pozabudżetowej
(dochody własne)

• dotyczy to również związków i porozumień

komunalnych

3. Nadzór nad działalnością samorządu powiatu:

• starosta przekazuje wojewodzie uchwały

rady w ciągu 7 dni lub niezwłocznie
(przepisy porządkowe), zaś regionalnej
izbie obrachunkowej - uchwałę budżetową i
absolutorium

• organ nadzoru ma 30 dni na stwierdzenie

nieważności

• rozwiązanie rady - uchwałą Sejmu na

wniosek premiera, przy rażącym łamaniu
ustaw lub konstytucji

• zarząd rozwiązuje wojewoda

• premier ustanawia zarząd komisaryczny

(max 2 lata) przy braku skuteczności
organów

4. Nadzór nad działalnością samorządu
województwa

Podobnie jak wyżej.

Temat 45: Narodowy Bank Polski
Źródła: konstytucja, ustawa o NBP z 29. 08. 1997 r.
I. Kompetencje NBP

Według konstytucji NBP ma wyłączne prawo

emisji pieniądza i odpowiada za wartość pieniądza
polskiego. Poza tym udziela i realizuje z RM politykę
pieniężną. Wg ustawy:
1.

utrzymuje stabilny poziom cen, wspiera politykę
gospodarczą rządu.

2. Ustala

założenia polityki pieniężnej.

3. Rozliczenia

pieniężne.

4. Rezerwy

dewizowe.

5. Bankowa

obsługa budżetu.

6. Regulowanie

płynności banków.

7. Rezerwy

obowiązkowe banków.

8. Bilanse

płatnicze państwa.

NBP współdziała z Sejmem, RM i Ministrem

Finansów.
II. Organy NBP
1.

Prezes NBP - powoływany przez Sejm na
wniosek prezydenta, kadencja 6 lat, możliwość 1
reelekcji.

• przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej.

Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru
Bankowego

• apolityczność, zakaz bycia posłem lub

senatorem

• możliwość obwołanie w przypadku:

rezygnacji, wyroku sądu, TS, choroby (brak
przesłanek politycznych)

2. Rada Polityki Pieniężnej - skład: przewodniczący

- Prezes NBP, 9 członków (po trzech
przedstawicieli wybiera prezydent, Sejm, Senat),
organ apolityczny.

• członkowie apolityczni (zawieszają

członkostwo w partii) zakaz innych
stanowisk oprócz pracy naukowej, wymóg
wiedzy z zakresu finansów, ślubowanie

• kadencja członka rady - 6 lat (powołanie od

dnia wygaśnięcia poprzedniej kadencji),
zakaz reelekcji członków (wyjątek - gdy
był powołany na krócej niż 3 lata)

• możliwość odwołania w przypadku:

rezygnacji, wyroku sądu, choroby, bycie w
partii politycznej

• uzupełnienie składu rady do 3 miesięcy od

odwołania, do końca kadencji poprzednika

KOMPETENCJE: RPP ustala coroczne założenia

polityki pieniężnej, które przedstawia Sejmowi
równocześnie z przedłożeniem przez RM budżetu.

a) ustala

wysokość stóp procentowych

b) stopy rezerw obowiązkowych banków
c) górne granice zobowiązań NBP za granicą
d) plan finansowy NBP
e) roczne sprawozdanie finansowe NBP
f)

zasady operacji otwartego rynku

RPP w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku

budżetowego składa Sejmowi SPRAWOZDANIE z
wykonania założeń polityki pieniężnej.

TRYB DZIAŁANIA - określa regulamin

uchwalony większością głosów. Radę zwołuje raz w
miesiącu prezes NBP. RPP wydaje uchwały zwykłą
większością głosów przy min 5 członkach, są one

ogłaszane w Monitorze Polskim, zakaz ujawniania
tajemnic państwowych.

3. Zarząd NBP - Prezes NBP + 2 wiceprezesów i 4-

6 członków powoływanych przez
prezydenta na wniosek Prezesa NBP.

KOMPETENCJE - kierowanie działalnością

NBP, uchwały w sprawach nie zastrzeżonych innym
organom, zadania z zakresu polityki kursowej, ocena
obiegu pieniądza, plan działalności i finansowy NBP,
zasady organizacji i podziału zadań NBP, polityka
kadrowa.