Lekcja 8 – 06.01.2013

Dział: DEMOGRAFIA i OSADNICTWO

1. Rozmieszczenie ludności na świecie.
2. Struktury demograficzne ludności.
3. Migracje.
4. Urbanizacja na świecie.
5. Zróżnicowanie rasowe ludności.
6. Zróżnicowanie kulturowe ludności.
7. Demografia i osadnictwo w Polsce.

1. Rozmieszczenie ludności na świecie.
a. zróżnicowanie zaludnienia:

ekumena - …...........................................................................
subekumena - ….....................................................................
anekumena - ….......................................................................
gęstość zaludnienia - …..........................................................
L

_____osoby______

Gz = P

powierzchnia terenu

b. obszary o największej gęstości zaludnienia:

Ś

wiat 42 os./km2

Afryka 57 os./km2

Ameryka Pd. 18 os./km2

Ameryka Pn. i Środk. 19 os./km2

Azja 109 os./km2

Europa 32 os./km2

Australia i Oceania 3 os./km2

Największymi rejonami koncentracji ludności na świecie są obszary:

(ATLAS str. 27)

- wschodniej i południowej Azji;
- zachodniej i środkowej Europy;
- Okręgu Przyjeziornego i północno-wschodnich stanów USA.

Obszary o największej gęstości zaludnienia.
1 Makau

19 350 osób/km2

2 Monako

16 476 osób/km2

3 Hongkong

6 771 osób/km2

4 Singapur

6 650 osób/km2

5 Gibraltar

4 629 osób/km2

6 Strefa Gazy

3 541 osób/km2

http://www.mapin.pl/html/informacje/gestosc-zaludnienia

c. obszary o najmniejszej gęstości zaludnienia:

(ATLAS str. 27)

-

Antarktyda

,

Grenlandia

,

- północna

Kanada

,

Syberia

,

-

Patagonia

, zachodnia

Brazylia

,

- zachodnia

Australia

,

-

Wyżyna Tybetańska

.

Kraje o najmniejszej gęstości zaludnienia:
Mongolia – 1,74 osób/km

2

Namibia – 2,69 osób/km

2

Australia – 2,91 osób/km

2

Surinam – 3,36 osób/km

2

Libia – 3,72 osób/km

2

POLSKA – 122 osób/km

2

d. przyczyny zróżnicowania zaludnienia:
* historyczne:

- kolonizacja, wojna,

- niedostępne tereny – bezpieczeństwo,
- rzeki – woda i komunikacja

* naturalne:
- warunki klimatyczne - ¾ lud. strefa podzwro. i umiark.
- wysokość n.p.m. - 80% lud. tereny do 500m n.p.m.
- odległość od morza – 30% lud. do 50 km od morza
- gleby – żyzność
* społeczno-ekonomiczne:
- surowce naturalne,
- łatwość transportu – Japonia (2% lądu – 80 % ludności)
- jakość życia – praca, usługi, nauka

e. Bariery osadnictwa:
* wodna- brak wody (np. pustynie) lub jej nadmiar (np. bagna)
* świetlna- za mało światła słonecznego (np. noce polarne) lub za
dużo (np. w obszarach zwrotnikowych)
* termiczna- za zimno (np. mrozy na Syberii) lub za gorącą (np. upały
w Amazonii)
* grawitacyjna- np. zbyt strome stoki
* wysokościowa- położenie terenu za wysoko nad poziomem morza
(gdzie np. ciśnienie jest bardzo niskie)

f. Czynniki wpływające na liczbę ludności:
* urodzenia – współczynnik urodzeń – największe w Azji, Afryce i
Ameryce Łacińskiej –

eksplozja demograficzna

- Europa – bardzo niski W

UŻ

* zgony – współczynnik zgonów,
* struktura populacji wg płci, struktura wg wieku,
* migracje,
* polityka państwa – np. polityka antynatalistyczna,
* epidemie, wojny, katastrofy,
* aktywność zawodowa powiązana z wykształceniem,
* warunki życia, w tym warunki mieszkaniowe,
* normy społeczne wynikające z tradycji i religii.

g. podstawowe wzory:
-

przyrost naturalny- …...................................................................

Pn = U

ż - Z

- współczynnik przyrostu naturalnego - ….....................................

Pn
Wpn = -------- * 1000 ‰
L

- współczynnik urodzeń - …..........................................................

U
Wu = ---------- * 1000 ‰
L

- współczynnik zgonów - …..........................................................

Z

Wz = ---------- * 1000 ‰
L
- przyrost rzeczywisty - …............................................................

Prz = Pn + Sm

lub

Prz = (U

ż – Z) + (I - E)

- saldo migracji - ….....................................................................

Sm = I - E

Zadanie

Na podstawie danych zawartych w tabeli oblicz, o ile wzrósł lub
zmalał współczynnik przyrostu naturalnego w Rosji pomiędzy 2000 a
2009 rokiem. Wpisz uzyskane wartości do tabeli, a następnie
uzupełnij zdanie.

Lata

Liczba ludno

ści (tys.)

Urodzenia

żywe (tys.)

Zgony (tys.)

Współczynnik przyrostu

naturalnego

2000

146 670,0

1 266,8

2 254,9

2009

141 852,0

1 761,7

2 010,5

Obliczenia:

Współczynnik przyrostu naturalnego w Rosji pomiędzy 2000 a 2009

rokiem wzrósł / zmalał o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

Rozwiązanie:

w 2000 r.:

Wu = 1266,8 tys. : 146 670 tys. · 1000 ‰ = 8,64‰
Wz = 2254,9 tys. : 146 670 tys. · 1000 ‰ = 15,37‰
Wpn = 8,64 ‰ – 15,37 ‰ =

–6,73‰

w 2009 r.

:

Wu = 1761,7 tys. : 141 852 tys. · 1000 ‰= 12,42‰
Wz = 2010,5 tys. : 141 852 tys. · 1000 ‰= 14,17‰
Wpn = 12,42 ‰ – 14,17 ‰ =

–1,75‰

obliczenie różnicy:

–1,75‰ – (–6,73‰)

=

4,98‰

Odpowiedź: Współczynnik przyrostu naturalnego w Rosji pomiędzy
2000 a 2009 wzrósł o 4,98 ‰.

h. Fazy rozwoju demograficznego

(atlas str. 22-23)

Faza I

Ludność żyjąca na bardzo niskim poziomie rozwoju i występuje tylko
w nielicznych populacjach. Liczba urodzeń wyrównuje się ze
zgonami, które są liczne ze względu na stan ludności. Przeciętna
długość życia nie przekracza 45 lat (Nowa Gwinea, w Amazonii)
Przyczyny:
- wpływ warunków przyrodniczych na przyrost naturalny przyrost
- naturalny na granicy możliwości biologicznej 0.2-0.3% życie było
- nieustanną walką o przetrwanie (wojny, walki plemienne, epidemie
(np. dżuma w XIV w.)

- po wojnie duży przyrost kompensacyjny czyli chęć biologicznego
wyrównania strat wojny (np. w Europie po II woj. św.)

http://geografia.vel.pl/map/photos/photo5.html

Faza II

Charakterystyczna dla krajów rozwijających się: (np. Niger-35,7‰,
Afganistan- 28,3‰, Czad-29‰,Somalia-28,7‰,Tanzania-30,2‰)

•

na wzrost urodzeń wpłynęła dłuższa średnia życia (gł. kobiet)-
60 lat

•

spadek śmiertelności np. przez rozwój szczepień

•

młode społeczeństwo

•

duża liczba kobiet w wieku rozrodczym

•

wysoki współczynnik płodności

Przyczyny:

•

zwyczaje i tradycje

•

niewielkie znaczenie środków antykoncepcyjnych, aborcji,

ś

wiadomego planowania rodziny

•

niski poziom wykształcenia

•

spadek śmiertelności poprzez:

•

poprawę ochrony zdrowia

•

wzrost produkcji żywności

Faza III

Na początku tej fazy przyrost jest duży, i maleje wraz z dążeniem do
kolejnej fazy (Indie-14,8‰,Indonezja-11,9‰,Kazachstan-10,9‰)
Charakterystyka i przyczyny mniej więcej takie jak w fazie II.

Faza IV

Wystąpiła w Europie Zachodniej już w latach 60. XX w.
(USA-5,7‰,Tajlandia-5,7%,RPA-6,7‰,Norweg.-3,7‰,Polska-0,3‰)
Charakterystyczna dla krajów wysoko rozwiniętych:

•

spadek urodzeń:

•

antykoncepcja i aborcja

•

wysoka świadomość o planowaniu rodziny

•

model małej rodziny (2+1)

•

starzenia się społeczeństwa

•

rozpad małżeństw

•

późne zawieranie małżeństw

•

kariera i edukacja ważniejsza niż rodzina

•

chęć zapewnienia potomstwu dobrego startu

•

spadek śmiertelności poprzez:

•

rozwój medycyny

•

zdrowy tryb życia

•

poprawa wyżywienia

•

poprawa warunków życia

•

stabilizacja życia

•

opieka nad matką i dzieckiem

Faza V

Przyrost zwiększa się do liczby zgonów, a pod koniec fazy liczba
zgonów przewyższa urodzenia. Przyrost naturalny jest wtedy

ujemny

(Ukraina -6,2‰,Bułgaria-5,1‰,Łotwa-3,8‰,Białoruś-3,7‰,
Węgry-3,6‰,Litwa-3,4‰,Rosja,-2,8‰,Niemcy-1,9‰,Włochy-0,4‰
Charakterystyczna dla krajów postkomunistycznych:

•

bardzo małe zarobki

•

mało małżeństw (głównie bezdzietne)

•

słaba i trudno dostępna medycyna

•

alkoholizm

•

narkotyki

•

AIDS

eksplozja demograficzna - ….........................................................

2. Struktury demograficzne ludności.
a. Struktura wieku i płci.

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=266

społeczeństwo społeczeństwo społeczeństwo

młode stare dojrzałe

b. struktura ludności zawodowo czynnej:
* ludność w wieku produkcyjnym:
1. zawodowo czynna – osoby pracujące
2. zawodowo bierna – osoby niepracujące

3. aktywne zawodowo - osoby pracujące i bezrobotne

aktywni zawodowo

wsp.akt. zawodowej = --------------------------- * 100%
ludność > 18 lat

bezrobotni
stopa bezrobocia = ------------------------ * 100 %
aktywni zawodowo

Współczynnik aktywności zawodowej: wzrasta
- kraje słabo rozwinięte – 35 – 40 %
- większość krajów świata – 40 – 50 %

3. Migracje.
a. definicje:

migracja - ….............................................................................

imigracja - …............................................................................
emigracja - …...........................................................................
reemigracja - …........................................................................
repatriacja - …..........................................................................
saldo migracji - …....................................................................

b. podział migracji

c. cechy migracji.

4. Urbanizacja na świecie.

(atlas str. 22)

a.

miasto – jednostka osadnicza zamieszkana przez ludność

zatrudnioną w działach pozarolniczych

b. funkcje miast,

c. największe miasta świata:

r Nazwa miasta

Populacja

Obja

śnienie

Pa

ństwo

1 Mumbaj

13.922.125

Miasto właściwe

Indie

2 Szanghaj

13.481.600

Rdzenne dzielnice i położone w pobliżu centrum

Chiny

3 Karaczi

12.991.000

Dzielnice miejskie

Pakistan

4 Delhi

12.259.230

Własność miasta

Indie

5 Stambuł

11.289.613

Miasto

Turcja

6 Nowy Jork

11.125.000

Miasto

Stany Zjednoczone

7 Moskwa

10.452.000

Własność miasta

Rosja

http://pl.wikipedia.org/wiki/Miasto#Najwi.C4.99ksze_miasta_.C5.9Bwiata

d. typy koncentracji miast:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Aglomeracja_monocentryczna
http://www.mojegimnazjum.com.pl/temat-4-rozwoj-miast-dzial-v-ludnosc-swiata-urbanizacja.html

Megalopolis

– jest to skupisko aglomeracji wielkomiejskich:

a) BOSNYWASH (Boston – Nowy Jork – Waszyngton).
b) CHICATOR jest to Megalopolis Wlk. Jezior Amerykańskich
(w skład wchodzą: Chicago, Detroit, Milwaukee, Toledo,
Cleveland, Buffalo, Toronto).
c) SAN -SAN jest to Megalopolis zachodniego wybrzeża USA (San
Francisco – San Diego).
d) NIPPON Megalopolis w Japonii (obejmuje: Tokio – Jokohama –
Kawasaki, Osaka – Kioto – Kobe – Sakai, Nagoja – Gifu).
e) Pas miast od Lille we Francji przez Brukselę w Belgii po Kolonię
w Niemczech.

e.

Urbanizacja - ….......................................................................

* Etapy rozwoju urbanizacji:

http://www.gegra.pl/liceum/Rodzaje-i-etapy-urbanizacji/notatka/186/

I.

Urbanizacja wstępna-

gwałtowny napływ ludności do centrum

II.

Suburbanizacja

- zapełnienie obszarów peryferyjnych (mogą

pojawiać się slumsy, np. Ameryka Łacińska).

III

Dezurbanizacja

- proces odpływu ludności z centrum na

przedmieścia. Centrum jest miejscem pracy.

IV. Reurbanizacja- odbudowa poprzedniego znaczenia centrum
(pojawia się określenie city).

*

współczynnik urbanizacji - …....................................................

* występowanie Wurb na świecie –

atlas str.22

* skutki urbanizacji:

zadanie:

http://www.sciaga.pl/tekst/28406-2

pozytywne_i_negatywne_skutki_urbanizacji

5. Zróżnicowanie rasowe ludności

(ATLAS str 26)

Podział na rasy wynika z porównania takich cech jak: kolor skóry i
oczu, kształt głowy, kolor i kształt włosów, wielkość i budowa ciała,
grupy krwi. Niektórzy antropologowie wyróżniają ponad 20 ras
ludzkich.

W klasycznym podziale rasowym wyróżnia się 3 rasy główne:

· Rasa biała (europeidalna, kaukaska) dzieli się na trzy gałęzie:

• europejską - ludy Europy i ludność pochodzenia europejskiego w

obu Amerykach, Australii, Nowej Zelandii, RPA oraz Rosjanie w
Azji;

• semicko-chamicką - głównie Arabowie w północnej Afryce i na

Bliskim Wschodzie;

• indyjsko-irańską - ludność Azji Południowo-Zachodniej (np.

Turcy, Irańczycy) i północnych Indii.

· Rasa

żółta (mongoloidalna) składa się z 2 gałęzi:

• azjatyckiej - Chińczycy, Mongołowie, Koreańczycy, ludy Syberii

i Dalekiego Wschodu (np. Jakuci, Ewenkowie) oraz Eskimosi;

• amerykańskiej - są to Indianie obu Ameryk.

· Rasa czarna (negroidalna) dzieli się na 2 gałęzie:

• afrykańską - zamieszkującą tereny na południe od Sahary - są to

Murzyni sudańscy, Murzyni Bantu, Pigmeje, Buszmeni,
Hotentoci, należą do niej również potomkowie murzyńskich
niewolników w obu Amerykach;

• oceaniczną - są to aborygeni w Australii, Papuasi na Nowej

Gwinei oraz ludy Melanezji.

Mulat- …............................................................................................

Metys- …............................................................................................

Zambos- ….........................................................................................

6. Zróżnicowanie kulturowe ludności.

a. zróżnicowanie językowe:

(Atlas str 26)

·żywe – ludność posługuje się nimi w mowie codziennej (jest ich
obecnie ok. 3 tys.)
·martwe – które nie są używane w mowie codziennej. Dotychczas
wymarło ponad 3,9 tys. Najbardziej znane to: łaciński,
starogrecki i staroindyjski. Europejskie: m.in. łaciński,
kornwalijski, galijski, starogrecki, staropruski, tracki
·o znaczeniu ponadlokalnym (posługują się nimi mieszkańcy wielu
państw):
- hiszpański (Hiszpania, Ameryka Łacińska)
- angielski ( Wlk. Brytania, USA, Kanada, Australia, byłe
kolonie brytyjska)
·sztuczne – (np. esperanto)

Państwa, w których posługuje się więcej niż jednym językiem:
·Belgia – flamandzki i francuski
·Szwajcaria – niemiecki, francuski, włoski i retroromański
·Kanada – angielski i francuski
·Irlandia – angielski i irlandzki

Biorąc pod uwagę ilość osób posługujących się na co dzień danym
językiem, w czołówce znajdują się: chi

ński (1300 mln), hindi (460

mln), angielski (400 mln), hiszpa

ński (360 mln), arabski (200 mln),

bengalski (200 mln), indonezyjski (180 mln), portugalski (176 mln),
rosyjski (160 mln).

Oficjalne języki ONZ: angielski, arabski, chiński, francuski,
hiszpański i rosyjski.

b. zróżnicowanie religijne:

(Atlas str 27)

Głównymi religiami świata są:

Chrze

ścijaństwo - największa religia monoteistyczna, skupiająca

około 1,8 mld wyznawców. Swój początek bierze od działalności
Jezusa Chrystusa, podstawę stanowi Boże Objawienie zawarte w
Piśmie świętym (Biblii) oraz tradycji. Chrześcijaństwo dominuje w
Europie, obu Amerykach, Australii, Nowej Zelandii oraz na
Filipinach. Dość dużo chrześcijan jest także w południowej i
ś

rodkowej Afryce. Chrześcijanie podzieleni są na 4 duże odłamy:

- katolików - ponad 1 mld,

- protestantów - prawie 400 mln,

- prawosławnych - ponad 170 mln,

- anglikanów - blisko 80 mln.

Islam - religia monoteistyczna założona w VII w. przez proroka
Mahometa. Skupia ponad 1 mld wyznawców. Jest wiarą w jedynego
boga Allaha, objawiającego się prorokom. Ostatnim i największym z
nich był Mahomet. Świętą księgą islamu jest Koran. Wyznawcami
islamu (muzułmanami) są głównie Arabowie w północnej Afryce i na
Bliskim Wschodzie, mieszkańcy Turcji, Iranu, Pakistanu,
Bangladeszu, Indonezji, Malezji i ludy środkowej Azji. Wielu
muzułmanów jest także we wschodniej Afryce i nad Zatoką
Gwinejską. Również islam uległ podziałom na liczne odłamy.
Najliczniejsze z nich to sunnici i szyici.

Hinduizm - religia występująca praktycznie tylko w Indiach, licząca
ponad 760 mln wyznawców. Charakterystyczny jest dla niej brak
jednolitej doktryny. Wyznawcy tej religii wierzą w reinkarnację.

Buddyzm - religia założona w VI wieku p.n.e. przez Buddę.
Przyjmuje istnienie nieskończenie wielu światów zamieszkanych
przez ludzi, zwierzęta, bogów i demony. Również zakłada istnienie
reinkarnacji. Liczbę buddystów szacuje się na około 340 mln.

Mieszkają głównie w południowo-wschodniej Azji, Chinach,
Mongolii i Japonii.

Konfucjanizm - doktryna etyczno-społeczna opierająca się na
poglądach Konfucjusza. Liczy około 300 mln wyznawców. Ogranicza
się do obszaru Chin.

7. Demografia i osadnictwo w Polsce.

a. przyrost naturalny

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=269

Przyczyny niskiego Pn:

- ekonomiczna – duża część społeczeństwa żyje w trudnej sytuacji
finansowej, która nie sprzyja podejmowaniu decyzji o urodzeniu
i wychowaniu dziecka;
- kulturowa – zmienia się model życia; młodzi ludzie coraz bardziej
zajęci są karierą zawodową i nie mają czasu na rodzinę oraz dzieci;
- demograficzna – niż demograficzny obejmował grupę ludzi w wieku
30-40 lat.
Z drugiej strony na wysokim poziomie utrzymuje się liczba zgonów,
co wywołane jest dużą liczebnością roczników starszych.

b. struktura wieku i płci w Polsce.

http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=269

liczba mężczyzn

współczynnik maskulinizacji = -----------------------* 100%
liczba kobiet

liczba kobiet
współczynnik feminizacji = ------------------------ * 100%
liczba mężczyzn

W ogólnej liczbie ok. 38 538 tys. ludności Polski kobiety stanowią
51,6%; na 100 mężczyzn przypada ich prawie 107 (wśród ludności
miejskiej prawie 111, na wsi prawie 101).

w wieku do 44 roku życia – na 100 mężczyzn przypada 97 kobiet;

w wieku powyżej 44 roku życia – na 100 mężczyzn przypadają 123
kobiety;

w wieku 65 lat i więcej – na 100 mężczyzn przypada 164 kobiety

[

c. struktura zatrudnienia

Struktura zatrudnienia – udział poszczególnych działów gospodarki
w zatrudnieniu.

Bezrobocie w Polsce wynosi 11,8 %

Struktura zatrudnienia w Polsce:

- rolnictwo – 12 %

- przemysł – 27 %

- usługi – 52 %

Problem bezrobocia pojawił się w Polsce w latach 90-tych.
W momencie powstania nowego systemu gospodarczego i zmian
ustrojowych.

Województwa o najwi

ększym bezrobociu:

- warmińsko – mazurskie

- pomorskie

- zachodniopomorskie

- lubuskie

Do usłyszenia