1

7. FUNKCJONALIZM

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

Trzy kwestie ogólne, orientacja teoretyczna i metodologiczna:



zakłada całościowe, systemowe traktowanie kultury,



zjawiska kultur trzeba wyjaśniać w oparciu o ich funkcje,



antropologia ma być nauką zorientowaną empirycznie.

W roku 1922 publikowano monografię Malinowskiego Argonauci zachodniego Pacyfiku oraz
Wyspiarze z Andamanów Radcliffe Browna.

Pięć twierdzeń funkcjonalizmu:



założenie o swoistości systemów społecznych – wiążę się z tym, że skoro społe-

czeństwo nie jest prostym agregatem przypadkowych składników, to posiadać mu-
si właściwości nieredukowalne do poszczególnych elementów;



założenie o samoregulacyjnym charakterze – kultura jako system odrębnych części

zostaje w stanie równowagi. Elementy systemu działają na rzecz utrzymywania
równowagi w obrębie tego systemu;



istnienie wymogów funkcjonalnych – aby była równowaga muszą być spełnione

określone warunki;



funkcjonalność podsystemów społecznych – aby realizować zadania wymogów

funkcjonalnych, to poszczególne podsystemy muszą działać w tym kierunku;



egzogenny charakter zmiany społecznej – jeśli system społeczny jest zorganizo-

waną całością, to zmiana społeczna może mieć tylko charakter zewnętrzny. Żaden
podsystem nie jest zainteresowany zmianą.

Podstawowe zmiany w uprawianiu antropologii:



antropologia ma być nauką holistyczną – kulturę należy traktować jako pewną ca-

łość;



antropologia jest nauką synchroniczną, czyli jest ahistoryczna/antyhistoryczna –

przedmiot badań stanowią społeczeństwa pierwotne nieposiadające pisanych źró-
deł historycznych. Odrzuca historię hipotetyczną i ogranicza się do „małej historii”;



antropologia jest nauką empiryczną – systematyczne badania terenowe są podsta-

wą do formułowania zagadnień, celem antropologii jest dostarczanie wiarygod-
nych generalizacji i ustalenie praw, ma być nauką rozumiejącą, dąży do zrozumie-
nia istoty danej kultury, opiera się na rozumieniu odsubiektywizowanym, perspek-
tywie insidera i outsidera.

ALFRED REGINALD RADCLIFFE-BROWN (1881-1955)

Socjologizm – fakty społeczne rozumiane są jako relacje do innych faktów i winny być rozpatry-
wane z perspektywy ich funkcji. Należy prowadzić intensywne badania terenowe związane z kul-
turą.

Przedmiot badań antropologii stanowi struktura, system społeczny i wyjaśnianie funkcji całego
systemu i jego podsystemów. Ten socjologistyczny rys sprowadza się do tego, że traktuje on an-
tropologię jako naukę przyrodniczą.

2

7. FUNKCJONALIZM

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

Właściwą metodą badań jest uogólniająca metoda badań przyrodniczych.

Wyjaśnianie antropologiczne polegać ma na odwoływaniu się do funkcji zjawisk społecznych,
czyli ich roli, jaką odgrywają w całości systemu społecznego.

Radcliffe-Brown traktuje antropologię jako socjologię porównawczą – wprowadza element analizy
porównawczej owych struktur, systemów. Traktuje ją jako naukę nomotetyczną, która poszukuje
ogólnych praw. Tym antropologia społeczna różni się od etnologii – etnologia ma być bowiem
dyscypliną historyczną, zajmuje się badaniem dziedzictwa ludów pierwotnych. Badanie społe-
czeństw pierwotnych charakteryzuje się brakiem lub niewielką ilością danych – istnieje różnica
między wyjaśnianiem historycznym a socjologicznym, który ma charakter funkcjonalny.

Antropologia jest nauką o strukturze społecznej – Radcliffe-Brown rezygnuje z pojęcia kultury,
według niego kultura jest jedynie własnością systemu.

Aspekty systemu społecznego:



struktura społeczna – układ osób o zinstytucjonalizowanych rolach i stosunkach. Tworzy

ona pewną całość, w której każdy element posiada określoną funkcję;



organizacja społeczna – suma społecznych praktyk (poziom działania). Jest to układ czyn-

ności dwóch lub więcej osób, które są przystosowane do połączonej działalności;



instytucje – ustalony, czyli społecznie uznany system norm i wzorów postępowania odno-

szących się do jakiegoś aspektu życia społecznego. To pewne szczególne sposoby myślenia
i odczuwania związane ze społecznymi praktykami tworzącymi strukturę.

Te 3 aspekty tworzą ramy społeczeństwa jako systemu. Wg Radcliffe-Browna struktura społeczna
jest najważniejsza, a dwa pozostałe elementy mają charakter wtórny. Ta koncepcja znajduje żywy
oddźwięk w formule Parsonsa.

Życie społeczne w koncepcji Radcliffe-Browna jest dynamicznym systemem funkcjonalnych ele-
mentów i daje się wyjaśniać w kategoriach adaptacji, bez konieczności odwoływania się do histo-
rycznych lub psychicznych kryteriów (genezy zjawisk, ciągów historycznych, etc.).

Strukturę społeczną można badać za pomocą:



morfologii – badanie budowy systemu społecznego;



fizjologii – badanie działania systemu społecznego;



dynamiki społecznej – badanie zmian w obrębie systemu społecznego.

Istotna jest tutaj kategoria równowagi systemowej.

Zmiana kulturowa angażuje pojęcia:

 eunomia – stan równowagi;

 dysnomia – stan zachwiania równowagi.

3

7. FUNKCJONALIZM

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

Systemy pozostają w stanie eunomii, ale czasem dochodzi do dysnomii.

Dążenie do eunomii może się dokonywać na drodze:

 zmian jedynie pewnych elementów systemu, ponownego ich przystosowania;

 różnicowania elementów struktury, wzroście ich zróżnicowania, rozszerzania zakresu sto-

sunków łączących te elementy.

Tak rozumiana zmiana to adaptacja.

Rodzaje adaptacji:



ekologiczna;



instytucjonalna – przystosowanie do zmieniających się wzorów zachowania;



kulturowa – przystosowanie do zmieniających się norm i wartości.

Zmiana kulturowa oparta jest na zasadzie koaptacji – eliminacji konfliktów. Zakłada ona, że ma-
my do czynienia z systemem społecznym, który jest przystosowany, zintegrowany i zdolny do
reprodukcji – brak możliwości by do zmiany kulturowej doszło w wyniku działania systemu, sys-
tem dąży do naprawiania elementów.

Jedynym źródłem zmiany systemowej są czynniki zewnętrzne – oddziaływania międzykulturowe.

BRONISŁAW MALINOWSKI (1882-1942)

Psychologizm – ośrodkiem zainteresowania są nie potrzeby systemu społecznego, ale potrzeby
człowieka jako organizmu biologicznego, społecznego i psychicznego.

Problem badawczy antropologii sprowadza się do pytania o to, w jaki sposób istnienie systemu
służy zaspokajaniu potrzeb ludzkich.

Struktura społeczna podporządkowana jest kulturze – kategoria centralna w teorii Malinowskie-
go.

Antropologię można analizować w wymiarach:



empiryczny – badanie tradycyjnych społeczeństw;



teoretyczny – antropologia jako nauka o kulturze.

Teoria kultury u Malinowskiego – kultura obejmuje dziedziczone ludzkie wytwory materialne
oraz dobra o charakterze niematerialnym (idee, nawyki, wartości, procesy wytwarzania dóbr).
Kultura jest całością, tworzy system elementów zależnych. Jest systemem zintegrowanym – sys-
tem kulturowy jest uporządkowany w hierarchiczny sposób (piramida Maslova):

 biologiczne ukonstytuowanie,

4

7. FUNKCJONALIZM

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

 wymogi istnienia grupy społecznej,

 aktywność emocjonalna i intelektualna.

Antropologia Malinowskiego zmierza do wyjaśniania zjawisk przez pryzmat funkcji. Kultura jest
aparatem instrumentalnym. Służy zaspokajaniu ludzkich potrzeb (≠ Radcliffe-Brown: umacnianie
struktury społecznej). Kultura stanowi układ reakcji na potrzeby.

Potrzeby ludzkie dzieli Malinowski na grupy:



podstawowe - związane z fizjologią ludzkiego organizmu (kulturowe mechanizmy zaspo-

kojenia po myślniku):



metabolizm – zaopatrzenie, sposób zdobywania pożywienia,



potrzeba reprodukcji – małżeństwo i rodzina,



wymogi organizmu – kulturowe formy związane ze schronieniem i ubraniem,



potrzeba bezpieczeństwa – formy ochronne i obronne,



potrzeba ruchliwości – aktywność i komunikacja,



potrzeba rozwoju – przyuczanie, szkolenie,



potrzeba zdrowia – higiena;



pochodne:

 instrumentalne – związane z funkcjonowaniem w kontekście życia zbiorowego:



potrzeba utrzymania i reprodukcji aparatu materialnego – system ekono-

miczny,



potrzeba organizacji kolektywnego działania – organizacja polityczna, różne

formy przywództwa,



potrzeba regulacji i kontroli społecznej ludzkich zachowań – sankcje prawne

i zwyczajowe,



potrzeba transmisji kultury – system edukacji,



potrzeba porozumiewania się – język i inne formy komunikacji symbolicz-

nej;

 integratywne – potrzeby symboliczne:



potrzeba naukowa, czyli potrzeba przekazywania doświadczeń za pomocą

precyzyjnych i spójnych zasad – system wiedzy i nauki,

5

7. FUNKCJONALIZM

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010



potrzeba intelektualnego, emocjonalnego i praktycznego kontrolowania losu

i przeznaczenia – magia, religia, mit,



potrzeby moralne – etyka, moralność,



potrzeby ludyczne i potrzeby rekreacji – sztuka, sport, gry i zabawy.

Instytucje u Malinowskiego – grupy ludzi, którzy są zjednoczeni wspólnym zadaniem lub zada-
niami, których łączy pewien wycinek rzeczywistości, którzy rozporządzają pewnymi materialny-
mi środkami i rządzą się pewnym zespołem reguł oraz współdziałają ze sobą w pewnym określo-
nym celu.

Kultura u Malinowskiego to zespół instytucji. Instytucje są podstawowym elementem kultury.

Komponenty struktury instytucji:



zasada naczelna – system wartości, ze względu na które ludzie organizują się, cele;



personel;



reguły i normy – zwyczaje dotyczące sposobów zorganizowanego zachowania się, wska-

zują pewien ideał, który jednak wcale nie musi być przestrzegany;



substrat materialny – urządzenia i dobra materialne, jakimi dysponuje grupa;



działalność – wyraża się w rzeczywistym postępowaniu członków instytucji;



funkcje – całościowy wynik zorganizowanej działalności instytucji, to nie to samo co za-

miary i cele.

Taki model instytucji pozwala na uchwycenie sieci zależności między instytucjami a potrzebami.

Koncepcja zmiany kulturowej Malinowskiego jest odmienna od tej zaproponowanej przez Radc-
liffe-Browna. Malinowski posługuje się przykładem Afryki, która jest podzielona na 3 części:

 stara Afryka,

 importowana Europa – rezydenci,

 nowa złożona kultura – pewna nowa rzeczywistość, np. niewolnictwo.

Zmiana ma charakter egzogenny – w wyniku interakcji pojawiają się nowe instytucje, Malinowski
uznaje konieczność funkcjonalnego ich badania.

Porównanie zmiany kulturowej u:

 Radcliffe-Browna – procesy reprodukcji społecznej na skutek nieustającej adaptacji do rze-

czywistości,

 Malinowskiego – mechanizmy zaspokajania potrzeb.

6

7. FUNKCJONALIZM

ANTROPOLOGIA – WYKLADY

ZJAZD XIX

24.01.2010

Malinowski spopularyzował metodę intensywnych badań terenowych.

Porównanie metodologii: Radcliffe-Brown zakłada, że badanie terenowe to sprawdzenie teorii
socjologicznej w terenie. Malinowski twierdzi, że hipotezy powinien odsuwać badaczowi sam te-
ren – teorio twórcza rola terenu. Posiadanie pełnej teorii prowadzi do naginania faktów, utraty
spojrzenia obiektywnego.

Schemat etapów pracy badawczej u Malinowskiego:



opis szkieletu kultury tubylczej – wymaga wtopienia się w badaną społeczność, stworze-

nia ogólnych ram kultury, wyłonienia regularności;



przedstawienie ciała i krwi tubylczej kultury – opisanie jak ludzie rzeczywiście postępują;



opis ducha życia plemiennego – poglądy i opinie, jak ludzie myślą.

Należy zbadać jak największą ilość obserwacji i wszechstronnie opisać daną rzeczywistość spo-
łeczną.