Elektroniczne instrumenty
płatnicze

•

Przedstawienie pojęcia pieniądza i
innych środków płatniczych

•

Przedstawienie pojęcia
elektronicznych instrumentów
płatniczych

•

Charakterystyka poszczególnych eip

Pojęcie pieniądza

p ie n ią d z g o tó w k o w y

p ie n ią d z b a n k o w y

p ie n ią d z e le k tro n ic z n y

p ie n ią d z b e z g o tó w k o w y

p ie n ią d z

Inne podziały

p ie n ią d z g o tó w k o w y

p ie n ią d z b e z g o tó w k o w y p ie n ią d z e le k tro n ic z n y

p ie n ią d z

Inne podziały

p ie n ią d z g o tó w k o w y

p ie n ią d z b a n k o w y

p ie n ią d z e le k tro n ic z n y

p ie n ią d z

Pieniądz gotówkowy

•

banknoty i monety emitowane
przez NBP, będące na podstawie
ustawy prawnym środkiem
płatniczym w Polsce i którym
państwo nadało moc umarzania
zobowiązań pieniężnych.

Pieniądz gotówkowy-

podstawa prawna emisji

•

Konstytucja RP, art. 227:

•

Centralnym bankiem państwa jest
Narodowy Bank Polski.
Przysługuje mu wyłączne prawo
emisji pieniądza oraz ustalania i
realizowania polityki pieniężnej.
Narodowy Bank Polski odpowiada
za wartość polskiego pieniądza.

Pieniądz gotówkowy-

podstawa prawna emisji

•

Ustawa o Narodowym Banku Polskim:

•

Art. 31. Znakami pieniężnymi
Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty
i monety opiewające na złote i grosze.

•

Art. 32. Znaki pieniężne emitowane
przez NBP są prawnymi środkami
płatniczymi

na

obszarze

Rzeczypospolitej Polskiej.

Pieniądz gotówkowy-

podstawa prawna emisji

•

Ustawa o denominacji złotego:

•

Art. 1. 1. Poczynając od dnia 1 stycznia
1995 r. Narodowy Bank Polski dokona
ekwiwalentnej denominacji złotego,
wprowadzając do obrotu pieniężnego
nową polską jednostkę pieniężną.

•

2. Nowa jednostka pieniężna o nazwie
złoty będzie dzieliła się na 100 groszy.

Pieniądz gotówkowy

Znak pieniążny

m onety i banknoty em itow ane przez N B P

J ednostka pieniężna

złoty i grosz

pieniądz gotów kow y

Pieniądz bankowy

•

Zapis na rachunku prowadzonym
przez bank.

•

Brak definicji ustawowej

Pieniądz elektroniczny

•

Pojęcie pieniądze elektronicznego
definiowane jest w wielu aktach
prawnych, z których największe znaczenia
ma Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i
Rady 2000\46\EC w sprawie
podejmowania i prowadzenia działalności
przez instytucje pieniądza elektronicznego
oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich
działalnością oraz ustawa Prawo bankowe

Dyrektywa

•

wartość pieniężna stanowiącą prawo do
roszczenia wobec emitenta która jest:

•

przechowana

na

urządzeniu

elektronicznym

•

wyemitowana w zamian za środki
płatnicze o wartości nie mniejszej niż
wartość wyemitowana

•

środkiem płatniczym akceptowanym przez
podmioty inne niż instytucja emitująca.

Ustawa prawo bankowe

Wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny
odpowiednik znaków pieniężnych, która spełnia
łącznie następujące warunki:

•

jest przechowywana na elektronicznych nośnikach
informacji,

•

jest wydawana do dyspozycji na podstawie umowy w
zamian za środki pieniężne o nominalnej wartości nie
mniejszej niż ta wartość,

•

jest przyjmowana jako środek płatniczy przez
przedsiębiorców innych niż wydający ją do dyspozycji,

•

na żądanie jest wymieniana przez wydawcę na środki
pieniężne,

•

jest wyrażony w znakach pieniężnych.

Instytucja pieniądza
elektronicznego

•

Instytucją pieniądza elektronicznego jest osoba
prawna nie będąca bankiem, działająca w
formie spółki akcyjnej utworzonej i działającej
na podstawie zezwolenia właściwych władz lub
przepisów prawa, której przedmiotem działania
jest prowadzenie we własnym imieniu i na
własny rachunek działalności polegającej na
wydawaniu do dyspozycji i wykupie pieniądza
elektronicznego oraz rozliczanie transakcji
dokonywanych przy użyciu instrumentów
pieniądza elektronicznego- art. 2 pkt 5 UoEIP

Różnice między

pieniądzem gotówkowym

a bezgotówkowym

Pieniądz gotówkowy

•

jest prawnym środkiem
płatniczym

•

zapłata ma charakter
prawnorzeczowy

•

zwolnienie z
zobowiązania z chwilą
zapłaty

•

powszechność akceptacji

•

anonimowość stron

Pieniądz bezgotówkowy

•

nie jest prawnym srodkiem
płatniczym

•

zapłata ma charakter
obligacyjny

•

zwolnienie z zobowiązania z
chwilą dokonania
rozliczenia

•

konieczne istnienie
dodatkowego porozumienia

•

brak anonimowości (z
wyjątkiem pieniądza
elektronicznego)

Środki pieniężne

•

Pieniądze (banknoty i monety) oraz jednostki
pieniężne (rozrachunkowe) krajowe i
zagraniczne, tak w gotówce, jak i na rachunku
bankowym lub w formie lokaty pieniężnej,
czeki i weksle obce, jeżeli są one płatne w
ciągu 3 miesięcy od daty ich wystawienia, oraz
metale szlachetne, jeżeli nie są zaliczane do
rzeczowych składników majątku obrotowego-
ustawa z dnia 29 września 1994 r. o
rachunkowości, art. 3 ust. 1 pkt. 1.

Środki płatnicze

•

środkami płatniczymi wymienianymi w
ustawach, poza środkami pieniężnymi są
weksle, czeki, czeki podróżnicze,
akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i
inne dokumenty bankowe i finansowe płatne
w walucie polskiej oraz dewizy - pełniące
funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki
podróżnicze, akredytywy, polecenia wypłat,
przekazy i inne dokumenty bankowe i
finansowe płatne w walutach obcych

Środki płatnicze a środki

zapłaty

•

Środek płatniczy
to środek, którym
dokonujemy
zapłaty

•

Środek zapłaty to
środek, przy
pomocy którego
dokonujemy
zapłaty.

Elektroniczne instrumenty

płatnicze- definicja

•

Każdy instrument płatniczy, w tym z dostępem
do środków pieniężnych na odległość,
umożliwiający posiadaczowi dokonywanie
operacji przy użyciu elektronicznych nośników
informacji lub elektroniczną identyfikację
posiadacza niezbędną do dokonania operacji,
w szczególności karta płatnicza lub
instrument pieniądza elektronicznego- art. 2
ust. 4 ustawy o elektronicznych instrumentach
płatniczych

Posiadacz

•

osoba fizyczna, osoba prawna lub
inny podmiot, który na podstawie
umowy o elektroniczny instrument
płatniczy dokonuje w swoim
imieniu i na swoją rzecz operacji
określonych w umowie.

Użytkownik karty
płatniczej

•

osoba fizyczna upoważniona przez
posiadacza do dokonywania w
imieniu i na rzecz posiadacza
operacji określonych w umowie,
której dane identyfikacyjne są
umieszczone na karcie płatniczej

Operacja

•

wypłata gotówki, wydanie
polecenia przelewu lub polecenia
zapłaty albo dokonanie zapłaty
przy użyciu elektronicznego
instrumentu płatniczego

Podział elektronicznych

instrumentów płatniczych

k a r ty p ła tn ic z e

in s tr u m e n t p ie n ią d z a

e le k t r o n ic z n e g o

u s łu g i b a n k o w o ś c i

e le k tr o n ic z n e j

e le k tr o n ic z n e in s tr u m e n ty

p ła t n ic z e

Karta płatnicza- definicja

•

Ustawa prawo bankowe, art. 4 ust. 1 pkt 4 :

•

Karta identyfikująca wydawcę i
uprawnionego posiadacza, uprawniająca do
wypłaty gotówki lub dokonywania zapłaty, a
w przypadku karty wydanej przez bank lub
instytucję ustawowo upoważnioną do
udzielania kredytu- także do dokonywania
wypłaty gotówki lub zapłaty z
wykorzystaniem kredytu

Karta płatnicza

•

Z fizycznego punktu widzenia karta płatnicza to
płytka laminowanego PCV o standardowych
wymiarach 54 x 86 x 0,76 mm., określonych przez
ISO (International Organization for Standarization).
Standardy międzynarodowych systemów kart
płatniczych regulują jej wygląd zewnętrzny oraz
charakterystyczne cechy zewnętrzne. Na karcie
znajdują się cechy określające przynależność do
któregoś z systemów, a także wiele elementów
służących do weryfikacji okaziciela, sprawdzenia
ważności karty oraz zabezpieczających kartę przed
użyciem przez osoby niepowołane.

Karty płatnicze- podział

k a r ty k r e d y t o w e

k a r t y d e b e t o w e

k a r t y o b c ią ż e n io w e

k a r t y p ła tn ic z e

Karta kredytowa

•

Karta płatnicza umożliwiająca
posiadaczowi korzystanie z
przyznanego mu kredytu odnawialnego,
z uwzględnieniem limitu do wysokości
którego można płacić kartą nie
posiadając środków na koncie, sposobu
spłaty oraz wysokość odsetek należnych
wydawcy karty, który udziela kredytu.

Karta debetowa

•

Karta funkcjonująca na zasadzie
rozliczania wykonanych transakcji
natychmiast po otrzymaniu przez
bank informacji o ich
przeprowadzeniu. Najczęściej kartą
debetową można posługiwać się do
wysokości aktualnego stanu rachunku
powiększonego czasami o dostępny
limit zadłużenia.

Karta obciążeniowa

•

Karta pozwalająca na dokonywanie
płatności oraz pobieranie gotówki,
nie znajdującej się na rachunku jej
posiadacza. Moment płatności jest
odroczony w stosunku do momentu
zakupu. Dzień rozliczenia karty z
reguły ustalany jest w umowie.

Fizyczny podział kart

k a r t y w y p u k łe

( e m b o s o w a n e )

k a r t y p ła s k ie

( e le k t r o n ic z n e )

k a r t y w ir t u a ln e

k a r t y p ła t n ic z e

Podział ze względu na ilość
podmiotów biorących udział w
transakcji

d w u s t r o n n e

t r ó js tr o n n e

k a r t y p ła tn ic z e

Podmioty biorące udział w
transakcji

•

Wydawca

•

Posiadacz/użytkownik

•

agent rozliczeniowy

•

akceptant

Wydawca

•

Brak definicji ustawowej

•

Nie określono katalogu form
organizacyjno-prawnych, wiec
wydawca może być każdy
przedsiębiorca (z wyjątkiem kart
kredytowych, gdzie wydawca musi
mieć uprawnienie do udzielania
kredytów)

Organizacje wydawców

kart

•

Jest właścicielem symbolu karty i
wszystkich praw do niej. Udziela ona
prawa do emisji i czuwa nad całością
polityki i wizerunku danej karty, ustala
wewnętrzne regulacje dotyczące
działania systemu oraz świadczy
usługi autoryzacyjne i rozliczeniowe,
sama nie wydając kart płatniczych i
nie zawierając umów z akceptantami

Organizacje wydawców
kart

Obecnie na świecie wydawcy kart

płatniczych są skupieni w dwóch
międzynarodowych systemach. Jednym
z nich jest zdecentralizowany system
bankowy, do którego należą Visa
International, Europay, MasterCard,
Japan Credit Bureau. Drugim jest
zcentralizowany system klubowy:
American Express oraz Diners Club.

Posiadacz

•

Posiadaczem karty płatniczej może
być osoba fizyczna, osoba prawna
lub jednostka organizacyjna nie
posiadająca osobowości prawnej,
mogąca jednak być podmiotem
praw i obowiązków.

Akceptant

•

Przedsiębiorca, który zawarł z
agentem rozliczeniowym umowę o
przyjmowanie zapłaty przy użyciu
elektronicznych instrumentów
płatniczych

Agent rozliczeniowy

•

bank bądź inna osoba prawna
zawierające z akceptantami
umowy o przyjmowanie zapłaty
przy użyciu elektronicznych
instrumentów płatniczych

Umowa o kartę płatniczą

•

Przez umowę o kartę płatniczą wydawca
karty płatniczej zobowiązuje się wobec
posiadacza karty płatniczej do rozliczania
operacji dokonanych przy użyciu karty
płatniczej, a posiadacz zobowiązuje się do
zapłaty kwot operacji wraz z należnymi
wydawcy kwotami opłat i prowizji lub do
spłaty swoich zobowiązań na rachunek
wskazany przez wydawcę

Obowiązki posiadacza

•

Posiadacz jest obowiązany do:

•

przechowywania karty płatniczej i ochrony

kodu identyfikacyjnego, z zachowaniem

należytej staranności,

•

nieprzechowywania karty płatniczej razem z

kodem identyfikacyjnym,

•

niezwłocznego zgłoszenia wydawcy utraty

lub zniszczenia karty płatniczej,

•

nieudostępniania karty płatniczej i kodu

identyfikacyjnego osobom nieuprawnionym.

•

zgłosić wydawcy niezgodności w

zestawieniu operacji

Obowiązki wydawcy

Wydawca obowiązany jest

•

wydać kartę płatniczą

•

przyjmować przez całą dobę zgłoszenia

posiadaczy lub użytkowników kart

płatniczych o utracie lub zniszczeniu karty

płatniczej, dokonywane przy wykorzystaniu

dostępnych środków komunikowania.

•

prowadzić rejestr zgłoszeń utraty lub

zniszczenia karty

•

udostępnić posiadaczowi zestawienia

operacji dokonanych z użyciem karty

Ograniczenie

odpowiedzialności

posiadacza

•

posiadacza obciążają operacje
dokonane z użyciem utraconej
karty płatniczej do czasu
zgłoszenia wydawcy jej utraty, do
kwoty stanowiącej równowartość
w złotych 150 euro. Postanowienia
umowne mniej korzystne dla
posiadacza są nieważne

Zapłata kartą płatniczą-

model prawny

Umowa o kartę płatniczą jest umową

nienazwaną. Prawa i obowiązki stron nie

pozwalają na jednoznaczne zakwalifikowanie

jej do którejkolwiek z umów uregulowanych

w kodeksie cywilnym. Ma ona charakter

kauzalny, odpłatny i dwustronnie

zobowiązujący. Jest ona konsensualna, o

wyłącznie obligacyjnych skutkach. Nie

posiada ona cech umowy wzajemnej,

ewentualna opłata za wydanie i korzystanie z

karty nie stanowi odpowiednika świadczenia

wydawcy, jest jedynie opłatą manipulacyjną.

Zapłata kartą płatniczą jako

przekaz

•

Przekazującego i przekazanego łączy

wewnętrzny stosunek pokrycia, w ramach

którego, jeśli przekazany jest dłużnikiem

przekazującego, to ma obowiązek honorować

przekaz, a jego świadczenie, które czyni

odbiorcy przekazu jest zarachowane na jego

dług u przekazującego (tzw. przekaz w dług).

Jeżeli przekazujący nie jest dłużnikiem

przekazanego a spełni przekazane

świadczenie, staje się wierzycielem

przekazującego w rozmiarze odpowiadającym
temu świadczeniu (tzw. przekaz w kredyt).

posiadacz

akceptant

wydawca

Umowa o
kartę
płatniczą

Umowa o
przyjmowan
ie zapłaty
kartą
płatniczą

Zapłata kartą

płatniczą

Proszę zapłacić z

mojego rachunku

Upoważniam do

przyjęcia zapłaty

od wydawcy

Przekazujący

Odbiorca
przekazu

przekaza
ny

Przedmiot
przekazu-
świadczenie
pieniężne

Skutek-
umorzenie
zobowiązan
ia

Instrument pieniądza

elektronicznego

•

urządzenie elektroniczne, na
którym jest przechowywany
pieniądz elektroniczny, w
szczególności karta elektroniczna
zasilana do określonej wartości-
art. 2 ust. 6 ustawy o
elektronicznych instrumentach
płatniczych.

Instrument pieniądza
elektronicznego

•

Elektroniczna
portmonetka

•

Instrument
programowy

Podmioty biorące udział w

zapłacie pieniądzem

elektronicznym

•

wydawca

•

posiadacz

•

akceptant

Wydawca

•

Wydawanie instrumentu pieniądza
elektronicznego jest tzw.
bezwzględną czynnością bankową,
a więc do jej wykonywania
upoważnione są jedynie banki lub
inne podmioty na podstawie
przepisów prawa.

Posiadacz

•

Posiadaczem instrumentu pieniądza
elektronicznego może być osoba
fizyczna i prawna, a także jednostka
organizacyjna nie posiadająca
osobowości prawnej, jeśli zostały
wyposażone przez ustawę w zdolność
do nabywania we własnym imieniu i na
własny rachunek praw i obowiązków w
sferze prawa materialnego

Akceptant

•

przedsiębiorca, który zawarł z
agentem rozliczeniowym umowę o
przyjmowanie zapłaty przy użyciu
instrumentu pieniądza
elektronicznego

Umowa o instrument pieniądza
elektronicznego

•

Przez umowę o instrument pieniądza
elektronicznego bank albo instytucja
pieniądza elektronicznego
zobowiązują się do udostępnienia
posiadaczowi pieniądza
elektronicznego w zamian za środki
pieniężne o nominalnej wartości
wydanego pieniądza elektronicznego

Obowiązki wydawcy

•

Zapewnienie bezpieczeństwa w zakresie przesyłania

pieniądza elektronicznego, wprowadzając rozwiązania

uniemożliwiające zniekształcenie lub pozyskiwanie przez

osoby nieuprawnione informacji o czynnościach i

rozliczeniach prowadzonych z posiadaczem.

•

umożliwienie posiadaczowi, za pomocą udostępnionego

instrumentu pieniądza elektronicznego, identyfikację co

najmniej 5 ostatnich operacji zrealizowanych przy użyciu

tego instrumentu oraz stanu środków pozostających i

przechowywanych na instrumencie pieniądza

elektronicznego.

•

informowanie posiadacza o sposobie oznaczenia miejsc,

w których można dokonać ponownego zasilenia

instrumentu pieniądza elektronicznego

Obowiązki posiadacza

•

Posiadacz zobowiązany jest do
niezwłocznego zawiadomienia wydawcy o
utracie pieniądza elektronicznego, na
warunkach i zasadach określonych w
umowie. Zobowiązany jest także do
odpowiedniej staranności co do utrzymania
w tajemnicy przed osobami trzecimi kodu
identyfikacyjnego, pozwalającego na
korzystanie z pieniądza elektronicznego
zapisanego na instrumencie

Model prawny umowy o
instrument pieniądza
elektronicznego

•

umowa dwustronna, której elementy wymienione są w ustawie o

elektronicznych instrumentach płatniczych. Ma ona charakter

kauzalny, dwustronnie zobowiązujący, jest także odpłatna.

Wydawca zawsze jest podmiotem gospodarczym, przedsiębiorcą

spełniającym odpowiednie warunki przewidziane prawem.

Użytkownik może być konsumentem, który nie zawiera umowy

bezpośrednio w związku z prowadzoną działalnością

gospodarczą, w związku z tym umowa może mieć charakter

konsumencki. Umowa o instrument pieniądza elektronicznego

powinna zawierać w sobie dwie powiązane ze sobą umowy-

jedną, dotyczącą samego instrumentu, na którym

przechowywany jest pieniądz elektroniczny oraz drugą,

zawierającą postanowienia odnośnie samego pieniądza,

warunków i sposobu jego wykorzystania, nabycia oraz zwrotu

wydawcy.

Usługi bankowości

elektronicznej

•

aplikacje związane z obsługą
konta bankowego przez telefon
oraz obsługą konta na odległość
przy wykorzystaniu urządzeń
elektronicznych oraz łączy
telekomunikacyjnych

Umowa o usługi
bankowości elektronicznej

•

bank zobowiązuje się do zapewnienia dostępu do

środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku

za pośrednictwem urządzeń łączności

przewodowej lub bezprzewodowej

wykorzystywanych przez posiadacza, a także do

wykonywania operacji lub innych czynności

zleconych przez posiadacza,

•

posiadacz upoważnia bank do obciążania jego

rachunku kwotą dokonanych operacji oraz

należnymi bankowi opłatami i prowizjami albo

zobowiązuje się do zapłaty należności na rachunek

wskazany przez bank, w określonych terminach

Obowiązki wydawcy

•

Bank, świadcząc usługi na podstawie umowy o usługi
bankowości elektronicznej, obowiązany jest do:

•

zapewnienia posiadaczowi bezpieczeństwa dokonywania
operacji, z zachowaniem należytej staranności oraz przy
wykorzystaniu właściwych rozwiązań technicznych,

•

udostępniania posiadaczowi informacji o dokonanych
operacjach i zrealizowanych z tego tytułu rozliczeniach
oraz pobranych opłatach i prowizjach, w terminach i w
sposób określony w umowie,

•

niezwłocznego poinformowania o odmowie lub braku
możliwości wykonania zleconej operacji z przyczyn
niezależnych od banku

Obowiązki posiadacza

•

Posiadacz jest obowiązany do
nieujawniania informacji o działaniu
elektronicznego instrumentu
płatniczego udostępnionego w ramach
umowy o usługi bankowości
elektronicznej, których ujawnienie
może spowodować brak skuteczności
mechanizmów zapewniających
bezpieczeństwo zlecanych operacji

Model prawny usług
bankowości elektronicznej

•

umowa o świadczenie usług, bank przyjmuje na siebie

obowiązek działania w odpowiedni sposób, zgodny z

zakresem określonym w umowie. Najczęściej związane

są one z prowadzeniem rachunku bankowego lub

rachunku kredytowego dla klienta. Podstawą jest

umowa prowadzenia rachunku bankowego, umowa o

usługi bankowości elektronicznej zwiększają możliwość

korzystania z tego rachunku poprzez poszerzenie

kanałów dostępu i sposobów komunikacji z bankiem,

wpływających na możliwość korzystania ze środków

pieniężnych zgromadzonych na rachunku. Umowa taka

przewiduje często również dostarczenie posiadaczowi

rachunku bankowego, z którym usługi bankowości

elektronicznej są związane urządzeń, które stanowią

dodatkowe zabezpieczenie przed korzystaniem z nich

przez osoby nieuprawnione.