PSYCHOLOGIA
SPOSTRZEGANIA

dr Monika Świątkowska

2

Psychologia spostrzegania



Zdrowi ludzie mają

doznania

, które są im

przekazywane przez narządy zmysłów, mają
dostęp do kolorów i dźwięków. To co widzą i
słyszą w większości przypadków odpowiada
temu, co fizycznie dzieje się przed ich
narządami zmysłów.



Aby zarejestrowane bodźce mogły trafić do
mózgu muszą trafić do zostać przekształcone
w język zrozumiały dla układu nerwowego. Po
przetworzeniu w mózgu danych z narządów
zmysłów mówimy o

spostrzeżeniu

.

3

Furtka dla bodźców fizycznych

Narządy zmysłów

4

Narządy zmysłów



Najwcześniejsze badania psychologiczne
zajmowały się wyjaśnieniem kwestii, jak z
bodźców fizycznych powstają doznania
fizyczne.



Wcześni psychologowie interesowali się w
pierwszym rzędzie relacjami pomiędzy
właściwościami bodźców fizycznych a
powstałymi z nich wrażeniami.



Pewne właściwości narządów zmysłów i układu
nerwowego określają sposób spostrzegania
zdarzeń fizycznych przez podmiot.

5

Narządy zmysłów



Wszystkie istoty żywe charakteryzują się tym, że
przyjmują do wiadomości niewielki wycinek
zdarzeń fizycznych.



Każdy narząd zmysłu jest swego rodzaju filtrem,
który przepuszcza jedynie niektóre bodźce.



Ważnym zadaniem narządów zmysłów jest takie
zaszyfrowanie zdarzeń fizycznych, by mogły
one zostać przekazane centralnemu układowi
nerwowemu.



Odebrane przez narządy zmysłów informacje
przekazywane są następnie do mózgu.

6

Progi wrażliwości narządów
zmysłów



W trakcie eksperymentu badającego ogólne
cechy narządów zmysłów osobom biorącym w
nich udział zawiązuje się oczy. Do każdej dłoni
osoby te dostają ciężarek.



Jeden z ciężarków kilkakrotnie zabiera się i
oddaje, a drugi pozostaje w ręku osoby badanej,
która po każdej zamianie proszona jest o
porównanie obydwu ciężarków.



Najmniejsza wyczuwalna różnica między
dwoma bodźcami, spostrzeżonymi tymi samymi
narządami zmysłów to

próg różnicy

, który

można ustalić dla wszystkich narządów zmysłów.

7

Progi wrażliwości narządów
zmysłów



Psychologowie sformułowali

prawo Webera

, które

mówi, że człowiekowi stosunkowo łatwo przychodzi

rozpoznawanie niewielkich zmian słabego bodźca,

podczas gdy dość intensywny bodziec musi się

zmienić dużo silniej, by zmiany zostały zauważone.



U tego samego człowieka próg różnicy może

wykazywać pewne wahania. Jeżeli danej osobie

kilkukrotnie powtórzymy ten sam cichy dźwięk (może

to być także bodziec świetlny lub zapachowy), to

stwierdzimy, że raz na niego reaguje, a innym razem

nie reaguje.



Próg absolutny

- siła bodźca wystarczająca do

zarejestrowania go przez człowieka w 50% wszystkich

przypadków. W przypadku światła jest to przejście do

niewidzialnego do widzialnego.

8

Adaptacja do zmienionych
bodźców



Na przystosowanie do zmienionych warunków oczy
potrzebują określonego czasu. Zaraz po wejściu do
zaciemnionej sali kinowej z reguły nic nie widzimy,
przyzwyczailiśmy się bowiem do światła dziennego.



Czasu na przystosowanie potrzebują wszystkie
narządy zmysłów, muszą się najpierw dostosować do
zmienionych warunków. Ten proces to

adaptacja.



Niektóre narządy zmysłów, np. wzroku, smaku i
dotyku, adaptują się względnie szybko; inne jednak
np. zmysł bólu adaptują się bardzo wolno. Po
zaadaptowaniu się narządy zmysłów mogą
rejestrować nawet niewielkie zmiany bodźców.

9

Transdukcja



Przetwarzanie informacji pochodzących z
narządów zmysłów na impulsy nerwowe to
proces

transdukcji

.



Podstawą zarejestrowania określonego
doznania jest pobudzanie danej komórki
zmysłowej zwanej

receptorem.



Zadanie narządów zmysłów polega na
przekładaniu zarejestrowanych bodźców
mechanicznych, elektromagnetycznych lub
chemicznych na język układu nerwowego.

10

Interpretacja bodźców
zarejestrowanych przez procesy
spostrzegania

11

Bodziec wzrokowy jako podstawa
spostrzegania



Na początku XX wieku psychologowie zastanawiali
się, co się dzieje z informacjami otrzymanymi z
narządów zmysłów, kiedy już dotrą do mózgu.



Elementarne procesy spostrzegania badacze ci
określili jako

wrażenia

.



Kiedy przyglądamy się twarzy, to po pobudzeniu
wielu receptorów w siatkówce układ nerwowy
koduje i przekazuje wrażenia zmysłowe.



Psychologowie ci twierdzili, że mózg odbiera wiele
elementarnych, pojedynczych wrażeń, które
percepcja łączy w określony obiekt.

12

Bodziec wzrokowy jako podstawa
spostrzegania



W psychologii spostrzegania mówi się o różnicy
między wrażeniem i spostrzeganiem.



Pod pojęciem

spostrzegania

rozumie się

procesy, które wybierają, porządkują i
interpretują informacje pochodzące z
narządów zmysłów.



Proces percepcji opiera się na informacjach,
które muszą dotrzeć do mózgu.



Nie jest możliwe uchwycenie wrażeń, które są
nieprzetworzonymi jeszcze przez mózg
informacjami.

13

Uwaga a spostrzeganie



Uwaga

- proces określający, które informacje

zostaną wybrane do dalszego przetwarzania.



Procesy uwagi sprawiają, że wrażenia
pochodzące z narządów zmysłów mogą być
zarówno przekazywane dalej, jak i odrzucane.



Niektóre dane pochodzące z narządów zmysłów
trafiają do centrum zainteresowania, podczas gdy
inne spychane są na drugi plan.



Im intensywniej uwaga kierowana jest na
centrum, tym mniejsze staje się zainteresowanie
wydarzeniami na drugim planie.

14

Uwaga a spostrzeganie



W pewnych warunkach obserwator może mieć
problemy z dokonaniem wyboru właściwych
informacji. Wyrazy określające kolor łatwiej i
szybciej czyta się, kiedy są wydrukowane
odpowiednim kolorem (

czerwony

) a nie innym

(

czerwony

).



Mówimy wówczas o

efekcie Stroopa

. Jeśli wyraz

„czerwony” został napisany kolorem żółtym,
wówczas o uwagę rywalizują ze sobą dwa czynniki
(znaczenie napisanego wyrazu i jego kolor).



Zignorowanie koloru pisma zmniejsza szybkość
czytania.

15

Uwaga a spostrzeganie



Określone bodźce spoza centrum
zainteresowania mogą w określonych
warunkach również przyciągnąć

UWAGĘ

(np.

wytłuszczony i kolorowy wyraz silnie odróżnia
się od pozostałych).



Przykłady oddziaływania zmienionych
warunków u dobrego mówcy:



po szczególnie głośnych sekwencjach nastąpią
mogą nastąpić zdania wypowiedziane cicho,



po dłuższej przemowie mówca może zrobić
niespodziewaną przerwę.

16

Uwaga a spostrzeganie



Sytuacja, która z reguły działa stymulująco na
uwagę, to dostarczanie bodźców o szczególnej

intensywności

(sile) lub

wielkości

.



Syrena pogotowia ratunkowego, policji czy straży
pożarnej znana jest we wszystkich krajach jako
głośny, a więc zwracający uwagę sygnał,
kontrastujący z pozostałymi odgłosami ulicy.



Ruchem

też można przyciągnąć uwagę –

niektóre zwierzęta instynktownie udają martwe,
by nie rzucać się w oczy potencjalnemu wrogowi.

17

Uwaga a spostrzeganie



Jako cechę stymulującą należy wymienić

powtarzanie

,

jednak zbyt częste powtarzanie określonego bodźca
może doprowadzić do znużenia odbiorcy.



Jeśli jakieś zdarzenie wykracza poza
przyzwyczajenia, nietrudno jest zwrócić na nie uwagę.
Dotyczy to również wydarzeń które nie wykazują
żadnych odstępstw, trafiają jednak w centrum
zainteresowania odbiorcy, bo są dla niego

istotne

.



Wzmożoną uwagę skierowaną na pewne treści rozmowy,
która do tej pory przebiegała w tle i pozostawała
niezauważona, określa się mianem

efektu cocktail party

.

18

Organizacja spostrzegania

19

Organizacja spostrzegania



W każdej chwili liczne receptory pobudzane są
do przekształcania energii fizycznej w impulsy
nerwowe.



Po wyborze wrażeń mózg od razu rozpoczyna
ich

organizację

, czyli łączenie informacji

pochodzących z narządów zmysłów w
sensowne jednostki.



Spostrzeganie kształtów możliwe jest tylko
wtedy, gdy bodźce połączone zostaną w
sensowne całości. Czytanie jest możliwe,
dlatego że pojedyncze bodźce układają się w
litery i zdania.

20

Organizacja spostrzegania



Chociaż siatkówka rejestruje tylko
dwuwymiarowe obszary, organizacja
spostrzegania dba o powstawanie
trójwymiarowych wrażeń.



Poza tym wrażenia te są na bieżąco
korygowane: okrągły talerz, widziany z
różnych stron wcale nie zostawia na siatkówce
okrągłego obrazu, jednak wydaje się okrągły.



Wszystkie te dokonania procesu organizacji
służą przystosowaniu się jednostki do
środowiska.

21

Organizacja informacji w sensowne
kształty i wzory



Pole spostrzegania wykazuje pewien
zasadniczy porządek: określony przedmiot
mówi nam o

figurze

, która zawsze

kontrastuje ze swoim

tłem

.



Relacje figura-tło znajdziemy w różnych
sferach wrażeń.



W sali koncertowej śpiew będzie
spostrzegany jako pierwszoplanowy;
odbieramy go jako sensowną całość,
kontrastującą z muzyką orkiestry w tle.

22

Organizacja informacji w
sensowne kształty i wzory



Psychologowie postaci uważali, że
rozróżnienie figura-tło jest zasadniczym
czynnikiem porządkowania spostrzegania.



Reprezentanci tej dziedziny nauki sądzili, że
dokonywanie rozróżnień uzależnione jest od
doświadczeń danego człowieka.



Wykazano, że ludzie, którzy w następstwie
przeprowadzonej operacji oczu zaczęli po raz
pierwszy w życiu widzieć bardzo szybko
zdobywali umiejętność rozróżniania figury od
tła.

23

Organizacja informacji w
sensowne kształty i wzory



Figura jest jednością, która ma jasno
określone granice; tło natomiast wydaje się
rozciągać bezkształtnie na wszystkie strony.



Im bardziej niewyraźna granica między figurą
a tłem, tym trudniejsza percepcja figury, np.
bałwana we mgle.



Można utworzyć obrazy, w których bodźce
wzrokowe ułożone są w takim porządku, że
obserwator będzie miał trudności z trwałym
podziałem na figurę i tło (

obrazy

odwracalne

)

24

Organizacja informacji w
sensowne kształty i wzory



Psychologowie postaci interesują się także takim
organizowaniem spostrzegania, w którym stwierdzamy, że
poszczególne elementy tworzą całość.



Podczas swoich badań odkryli wiele praw, nazywanych
ogólnie

prawami formy

:



prawo bliskości -

umysł grupuje sąsiadujące ze sobą elementy



prawo podobieństwa -

grupujemy elementy o podobnym

wyglądzie



prawo prawidłowej krzywizny (dobrej kontynuacji) -

elementy

tworzące linię lub krzywą postrzegane są jako elementy
związane ze sobą



prawo prawidłowej postaci lub prawo domykania

25

Prawo podobieństwa

Prawo bliskości

prawo prawidłowej
krzywizny

Prawo domykania

26

27

28

29

Spostrzeganie odległości



Przy spostrzeganiu bardzo pomocna jest umiejętność

oceny

odległości

. Dysponujemy wieloma możliwościami określania

odległości od różnych punktów otoczenia. Niektóre z nich są
związane ze zdolnością funkcjonowania obojga oczu.



Inne wykorzystują takie bodźce pola widzenia, przy których
pomocy nawet osoby mające sprawne tylko jedno oko będą
w stanie dokonać oceny odległości (specjalizują się w
widzeniu głębi jednym okiem). Są zdolne do oceny odległości
i nie popełniają przy tym większych błędów.



To osiągnięcie poprzedzone jest jednak procesem uczenia
się; osoba jednooka posługuje się licznymi bodźcami
wzrokowymi, które u osoby w pełni sprawnej każde oko
rejestruje niezależnie od drugiego.

30

Spostrzeganie odległości



Do bodźców wzrokowych wykorzystywanych w
wypadku dwojga sprawnych oczu należy fakt fizyczny,
że podczas przyglądania się przedmiotowi, który
coraz bardziej się przybliża, gałki oczne zbiegają się w
kierunku nosa (

konwergencja

).



Do rejestracji konwergencji w mózgu przyczyniają się
odpowiednie mięśnie i zlokalizowane w nich receptory.



Kolejny bodziec wzrokowy polega na tym, że w trakcie
oglądania jakiegoś przedmiotu na obu siatkówkach
tworzą się niezupełnie takie same obrazy.

31

Spostrzeganie odległości



Jeśli dwa przedmioty mają tę samą, znaną
obserwatorowi wielkość, to stwierdza się, że ten
który wygląda na mniejszy, znajduje się w
porównaniu z drugim bardzo daleko. Wykorzystana
przy tym zostaje zasada

niestałości wielkości

.



Patrząc w dal z reguły można stwierdzić, że
przedmioty wydają się tym bardziej od siebie
odsunięte, im większa jest ich odległość od
obserwatora.



Jeśli przed oczami mamy prosto przebiegającą
ulicę, to powstaje wrażenie

pespektywy

jakby

obie strony zbiegały się na horyzoncie.

32

Stałe wartości spostrzegania
i złudzenia optyczne



Im większa jest odległość od widzianego człowieka, tym mniejszy
jest jego obraz. Obserwatorowi człowiek nie wydaje się wcale taki
mały. Niezależnie od tego gdzie ów człowiek stoi, odnosi się
wrażenie, że jego wzrost jest zawsze taki sam.



Ta

stała wielkość

to rezultat procesów korygujących spostrzeganie.

Mózg, który jest poinformowany o przeciętnym wzroście człowieka,
na podstawie wielkości obrazu ustala najpierw odległość, a potem
przeprowadza korektę.



Podobnych obliczeń mózg dokonuje również wtedy, gdy chce, by
określony przedmiot zachował taki sam kształt podczas obserwacji z
różnych punktów widzenia (

stałość kształtu

).



Stałość istnieje również w wypadku spostrzegania

kolorów

: barwa

czerwonego przedmiotu wydaje się zawsze taka sama, niezależnie
od tego czy ten przedmiot oglądany jest w świetle słońca, o
zmierzchu czy w sztucznym oświetleniu.

33

Stałe wartości spostrzegania
i złudzenia optyczne



Przeprowadzenie przez mózg procesów
korygujących powoduje

zrelatywizowanie cech

danego przedmiotu (wielkości, kształtu, barwy)
obserwowanego w różnych warunkach, dlatego
obserwatorowi wielkość, kształt i barwa wydają
się zawsze stałe.



Tym samym łatwiejsze staje się radzenie sobie w
środowisku.



Jednak w określonych warunkach na skutek tej
korekty mogą powstać złudzenia optyczne.

34

Złudzenia percepcji



Są spostrzeganiem zależności między elementami
bodźca w sposób niezgodny z fizyczną
rzeczywistością.



Dostarczają one argumentów przemawiających za
złożonym przetwarzaniem informacji w procesie
spostrzegania prostych sytuacji bodźcowych.



Występują, gdy:



sytuacja bodźcowa jest wieloznaczna,



brakuje kluczowych informacji,



składniki są w nieoczekiwanych relacjach,



nie występują znane nam wzorce.

35

Złudzenia percepcji

Figura dwuznaczna:
W. E. Hill, Moja żona i moja
teściowa

36

Złudzenia rozpoznawania

37

Złudzenie góry cylindra –

co jest większe: rondo, czy szczyt
cylindra?

38

Złudzenie Poggendorfa

czy linia ukośna jest łamana?

39

Złudzenie Ebbinghausa –

które z centralnych kół jest większe?

40

Złudzenie Müllera-Lyera –

która z linii poziomych jest dłuższa



Złudzenie dotyczące
dwóch linii tej samej
długości zakończonych
strzałkami "do
wewnątrz" lub "do
zewnątrz" linii. Ulegamy
silnemu złudzeniu, że
linia ze strzałkami "do
zewnątrz" jest dłuższa.

41

Złudzenie Zoellnera –

czy linie pionowe są równoległe?

42

Złudzenie Ponza



Równoległe odcinki są jednakowej długości , jednak
spostrzega się górny odcinek jako dłuższy od dolnego.
Złudzenie to można wyjaśnić w oparciu o nieświadome
wnioskowanie na podstawie dwóch przesłanek:



przedmioty tej samej wielkości w obrazie na siatkówce mają
różną wielkość ponieważ wraz z oddaniem się jednego z tych
przedmiotów w przestrzeni jego wielkość się zmniejsza
(przesłanka ta jest ogólna i odnosi się do wiedzy nabytej w
ciągłym kontakcie człowieka ze środowiskiem);



długości przedstawionych odcinków, z których pierwszy
znajduje się dalej od drugiego, w obrazie na siatkówce są
takie same (przesłanka ta jest szczegółowa i odpowiada
konkretnej sytuacji bodźcowej).

43

Pokój Amesa



Schemat pokoju ma kształt
trapezoidalny, jednak jest
spostrzegany jako
prostokątny.



Doświadczenie wytwarza
w reprezentacji poznawczej
schemat standardowego
pokoju.



Błędne założenia decydują o
złudzeniu.

44

Które z pudełek
są tych samych
rozmiarów,
co wzorzec?

45

Kontrast jasności