1

1

II.

II.

Epidemiologia

Epidemiologia

WSZZIA, Zamość

WSZZIA, Zamość

Krystyna Radecka - dr nauk

Krystyna Radecka - dr nauk

medycznych.

medycznych.

2

2

Zagadnienia:

Zagadnienia:



Ocena stanu zdrowia zbiorowości.

Ocena stanu zdrowia zbiorowości.



Pojęcie zdrowia i choroby.

Pojęcie zdrowia i choroby.



a). pozytywne i negatywne mierniki

a). pozytywne i negatywne mierniki

zdrowia.

zdrowia.



b). markery biologiczne zdrowia i choroby.

b). markery biologiczne zdrowia i choroby.



Badania umieralności.

Badania umieralności.



a). umieralność niemowląt,

a). umieralność niemowląt,



b). wskaźnik śmiertelności,

b). wskaźnik śmiertelności,



c). tablice wymieralności.

c). tablice wymieralności.

3

3

Zagadnienia

Zagadnienia



Badanie rozpowszechniania chorób.

Badanie rozpowszechniania chorób.



a). zachorowalność i chorobowość.

a). zachorowalność i chorobowość.



Rozpoznanie i klasyfikacja chorób.

Rozpoznanie i klasyfikacja chorób.



a). współczynnik zapadalności,

a). współczynnik zapadalności,



b). współczynnik chorobowości,

b). współczynnik chorobowości,



c). dobór mierników stanu zdrowia

c). dobór mierników stanu zdrowia

populacji.

populacji.

4

4

POJĘCIE ZDROWIA

POJĘCIE ZDROWIA

I CHOROBY.

I CHOROBY.



Zdrowie populacji

Zdrowie populacji

oznacza zbiorowisko

oznacza zbiorowisko

różnych ludzi, a więc:

różnych ludzi, a więc:



osób zdrowych,

osób zdrowych,



osób mniej lub bardziej podatnych na

osób mniej lub bardziej podatnych na

chorobę,

chorobę,



chorych bez objawów,

chorych bez objawów,



chorych z objawami klinicznymi,

chorych z objawami klinicznymi,



osób kalekich,

osób kalekich,

5

5

C D.

C D.



medycyna praktyczna

medycyna praktyczna

natomiast zajmuje się

natomiast zajmuje się

głównie osobami zgłaszającymi się do

głównie osobami zgłaszającymi się do

lekarza, a więc

lekarza, a więc

osobami chorymi

osobami chorymi

,

,



część ogółu przypadków wykazujących

część ogółu przypadków wykazujących

objawy określonej choroby przedstawiana

objawy określonej choroby przedstawiana

jest obrazowo jako

jest obrazowo jako

szczyt góry lodowej

szczyt góry lodowej

,

,



opis naturalnej historii choroby powinien

opis naturalnej historii choroby powinien

dążyć do tego, aby:

dążyć do tego, aby:



zidentyfikować osoby już chore,

zidentyfikować osoby już chore,



osoby narażone na wyższe ryzyko

osoby narażone na wyższe ryzyko

zachorowania z racji zwiększonej podatności

zachorowania z racji zwiększonej podatności

lub większej ekspozycji,

lub większej ekspozycji,

6

6

1

1

7

7

Opis rysunku.

Opis rysunku.



dawka wewnętrzna,

dawka wewnętrzna,



zmiany biochemiczne o niepewnym

zmiany biochemiczne o niepewnym

znaczeniu,

znaczeniu,



biochemiczne wskaźniki choroby,

biochemiczne wskaźniki choroby,



chorobowość,

chorobowość,



zgony,

zgony,



potocznie zdrowie rozumiane jest

potocznie zdrowie rozumiane jest

jako brak

jako brak

choroby

choroby

, ale nie oznacza to automatycznie

, ale nie oznacza to automatycznie

zdrowia,

zdrowia,

8

8

Definicje zdrowia.

Definicje zdrowia.



Marcin Kacprzak

Marcin Kacprzak

, założyciel współczesnej

, założyciel współczesnej

szkoły higienicznej w Polsce, zdefiniował

szkoły higienicznej w Polsce, zdefiniował

zdrowie jako

zdrowie jako

:

:



stopień przystosowania się biologicznego, jaki

stopień przystosowania się biologicznego, jaki

jest osiągalny dla danej jednostki w

jest osiągalny dla danej jednostki w

najkorzystniejszych warunkach,

najkorzystniejszych warunkach,



Jan Kostrzewski:

Jan Kostrzewski:

zdrowie społeczeństwa

zdrowie społeczeństwa

ludzkiego jest to:

ludzkiego jest to:



nie tylko brak chorób

nie tylko brak chorób

oraz dobry stan zdrowia

oraz dobry stan zdrowia

fizycznego, psychicznego i społecznego

fizycznego, psychicznego i społecznego

jednostek składających się na dane

jednostek składających się na dane

społeczeństwo,

społeczeństwo,



ale również harmonijny rozwój naturalny

ale również harmonijny rozwój naturalny

ludności

ludności

oraz takie warunki otoczenia, które

oraz takie warunki otoczenia, które

sprzyjają zdrowiu ludności,

sprzyjają zdrowiu ludności,

9

9

CD.

CD.



definicja Światowej Organizacji Zdrowia:

definicja Światowej Organizacji Zdrowia:



zdrowie

zdrowie

jest pełnym dobrostanem fizycznym,

jest pełnym dobrostanem fizycznym,

psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie

psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie

brakiem choroby lub niedomagania,

brakiem choroby lub niedomagania,



człowiek zdrowy to osoba działającą

człowiek zdrowy to osoba działającą

„normalnie

„normalnie

", tzn. taka, która odpowiada

", tzn. taka, która odpowiada

przyjętym standardowym kryteriom zdrowia

przyjętym standardowym kryteriom zdrowia

dla swego wieku, płci, rasy i rejonu

dla swego wieku, płci, rasy i rejonu

geograficznego,

geograficznego,

10

10

Punkt referencyjny

Punkt referencyjny

tzw.

tzw.

norma.

norma.



jest ustalonym idealnym wzorcem

jest ustalonym idealnym wzorcem

, do

, do

którego odnosi się stan zdrowia badanych

którego odnosi się stan zdrowia badanych

osób,

osób,



pojęciem statystycznym

pojęciem statystycznym

, opartym na

, opartym na

względnej częstości występowania różnych

względnej częstości występowania różnych

wartości danej cechy w populacji,

wartości danej cechy w populacji,



o normie mówimy też w kontekście

o normie mówimy też w kontekście

patologii

patologii

, kiedy brak jest objawów aktualnie

, kiedy brak jest objawów aktualnie

czynnej choroby,

czynnej choroby,

11

11

NEGATYWNE I

NEGATYWNE I

POZYTYWNE MIERNIKI

POZYTYWNE MIERNIKI

ZDROWIA.

ZDROWIA.



Mierniki pozytywne, określają:

Mierniki pozytywne, określają:



sprawność i prawidłowość funkcji

sprawność i prawidłowość funkcji

poszczególnych narządów,

poszczególnych narządów,



sprawność całego ustroju (

sprawność całego ustroju (

wydolność

wydolność

wentylacyjna płuc, krążenia, poziom

wentylacyjna płuc, krążenia, poziom

hemoglobiny

hemoglobiny

itd.),

itd.),



bardzo trudno jest wypracować dokładne

bardzo trudno jest wypracować dokładne

(bezpośrednie) mierniki stanu zdrowia,

(bezpośrednie) mierniki stanu zdrowia,

powszechnie stosowane „

powszechnie stosowane „

mierniki zdrowia

mierniki zdrowia

"

"

są pośrednimi jego wskaźnikami,

są pośrednimi jego wskaźnikami,

12

12

CD.

CD.



pomiar natężenia chorób w populacji

pomiar natężenia chorób w populacji

nazywamy

nazywamy

miernikami negatywnymi

miernikami negatywnymi

zdrowia

zdrowia

zbiorowości,

zbiorowości,



określając częstość występowania chorób,

określając częstość występowania chorób,

urazów oraz ich następstw (inwalidztwa i

urazów oraz ich następstw (inwalidztwa i

zgonów) w jakiejś populacji

zgonów) w jakiejś populacji

mierzymy braki

mierzymy braki

w zakresie zdrowia,

w zakresie zdrowia,

13

13

14

14

MARKERY BIOLOGICZNE

MARKERY BIOLOGICZNE

EKSPOZYCJI CHOROBY.

EKSPOZYCJI CHOROBY.



Ocena stanu zdrowia

Ocena stanu zdrowia

łączy się dzisiaj z

łączy się dzisiaj z

pomiarami biomarkerów

pomiarami biomarkerów

, ponieważ dają one

, ponieważ dają one

wcześnie wgląd w naturę zaburzeń

wcześnie wgląd w naturę zaburzeń

patologicznych na poziomie komórkowym

patologicznych na poziomie komórkowym

lub nawet molekularnym,

lub nawet molekularnym,



markery biologiczne

markery biologiczne

(

(

biomarkery

biomarkery

) są

) są

zmianami komórkowymi, biochemicznymi

zmianami komórkowymi, biochemicznymi

lub molekularnymi, które wskazują na to, że

lub molekularnymi, które wskazują na to, że

pojawiły się już pewne zaburzenia w

pojawiły się już pewne zaburzenia w

systemie biologicznym człowieka,

systemie biologicznym człowieka,

15

15

Klasy biomarkerów.

Klasy biomarkerów.



Z punktu widzenia epidemiologii dzielimy

Z punktu widzenia epidemiologii dzielimy

biomarkery

biomarkery

na 3 klasy:

na 3 klasy:



I.

I.

ekspozycji,

ekspozycji,



II. skutków biologicznych,

II. skutków biologicznych,



III. podatności osobniczej,

III. podatności osobniczej,



posługiwanie się biomarkerami w badaniach

posługiwanie się biomarkerami w badaniach

epidemiologicznych określa się nazwą

epidemiologicznych określa się nazwą

epidemiologii molekularnej.

epidemiologii molekularnej.

16

16

BADANIE UMIERALNOŚCI.

BADANIE UMIERALNOŚCI.



Badanie

Badanie

umieralności

umieralności

jest najdawniej

jest najdawniej

stosowaną

stosowaną

metodą oceny stanu zdrowia

metodą oceny stanu zdrowia

ludności,

ludności,



umieralność

umieralność

nie jest dokładnym

nie jest dokładnym

negatywnym

negatywnym

miernikiem stanu zdrowia ludności:

miernikiem stanu zdrowia ludności:



prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu nie

prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu nie

jest jednakowe w różnych schorzeniach,

jest jednakowe w różnych schorzeniach,



wiele chorób nie kończy się śmiercią,

wiele chorób nie kończy się śmiercią,



w badaniu umieralności posługujemy się

w badaniu umieralności posługujemy się

zwykle kilkoma miernikami,

zwykle kilkoma miernikami,

17

17

Współczynnik

Współczynnik

umieralności.

umieralności.

18

18

Wskaźnik umieralności

Wskaźnik umieralności

proporcjonalnej

proporcjonalnej

19

19

Współczynniki umieralności

Współczynniki umieralności

niemowląt.

niemowląt.

20

20

„

„

Żywe dziecko”

Żywe dziecko”



Zgodnie z definicją Światowej Organizacji

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji

Zdrowia przez „

Zdrowia przez „

urodzenie dziecka żywego

urodzenie dziecka żywego

"

"

rozumie się:

rozumie się:



zupełne wydalenie lub wydobycie z ciała

zupełne wydalenie lub wydobycie z ciała

matki, niezależnie od okresu trwania ciąży,

matki, niezależnie od okresu trwania ciąży,

produktu ciąży, który po wydaleniu z łona

produktu ciąży, który po wydaleniu z łona

matki oddycha lub daje jakiekolwiek inne

matki oddycha lub daje jakiekolwiek inne

oznaki życia,

oznaki życia,



takie jak:

takie jak:

bicie serca, tętnienie pępowiny,

bicie serca, tętnienie pępowiny,

skurcze mięśni zależnych od woli,

skurcze mięśni zależnych od woli,



niezależnie od tego:

niezależnie od tego:

czy pępowina została

czy pępowina została

przecięta, czy nie,

przecięta, czy nie,



czy łożysko zostało wydalone czy też nie,

czy łożysko zostało wydalone czy też nie,

21

21

Zgon płodu.

Zgon płodu.



zgon

zgon

następujący przed całkowitym jego

następujący przed całkowitym jego

wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki

wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki

- niezależnie od czasu trwania ciąży,

- niezależnie od czasu trwania ciąży,



o zgonie świadczy to:

o zgonie świadczy to:

że po takim

że po takim

oddzieleniu lub wydobyciu płód nie oddycha

oddzieleniu lub wydobyciu płód nie oddycha

ani nie wykazuje żadnego innego znaku

ani nie wykazuje żadnego innego znaku

życia:

życia:



jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub

jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub

wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli,

wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli,

22

22

Noworodki /martwe/.

Noworodki /martwe/.



noworodkiem martwo urodzonym:

noworodkiem martwo urodzonym:



jest noworodek, którego zgon nastąpił przed

jest noworodek, którego zgon nastąpił przed

całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju

całkowitym wydaleniem lub wydobyciem z ustroju

matki i którego ciężar w chwili urodzenia wynosił

matki i którego ciężar w chwili urodzenia wynosił

co najmniej 1001 g,

co najmniej 1001 g,



noworodkiem niezdolnym do życia

noworodkiem niezdolnym do życia

z oznakami

z oznakami

życia:

życia:



jest noworodek o ciężarze co najmniej 601g, a

jest noworodek o ciężarze co najmniej 601g, a

poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu

poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu

z ustroju matki żył krócej niż 24 godziny,

z ustroju matki żył krócej niż 24 godziny,



noworodkiem niezdolnym do życia bez oznak

noworodkiem niezdolnym do życia bez oznak

życia:

życia:



jest noworodek o ciężarze co najmniej 601 g, a

jest noworodek o ciężarze co najmniej 601 g, a

poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu

poniżej 1001 g, który po wydaleniu lub wydobyciu

z ustroju matki nie wykazuje oznak życia,

z ustroju matki nie wykazuje oznak życia,

23

23

Umieralność

Umieralność

okołoporodowa.

okołoporodowa.



umieralność wczesna

umieralność wczesna

niemowląt zależy:

niemowląt zależy:



od następstw wcześniactwa,

od następstw wcześniactwa,



urazów porodowych,

urazów porodowych,



wad wrodzonych,

wad wrodzonych,



umieralność późna

umieralność późna

spowodowana jest przez

spowodowana jest przez

choroby:

choroby:



układu oddechowego,

układu oddechowego,



układu pokarmowego,

układu pokarmowego,



choroby zakaźne,

choroby zakaźne,

24

24

ZACHOROWALNOŚĆ I

ZACHOROWALNOŚĆ I

CHOROBOWOSĆ.

CHOROBOWOSĆ.

1)

1)

Badanie rozpowszechnienia chorób

Badanie rozpowszechnienia chorób

polega na określeniu częstości

polega na określeniu częstości

występowania chorób (

występowania chorób (

zapadalność,

zapadalność,

chorobowość

chorobowość

) w całej populacji lub w

) w całej populacji lub w

poszczególnych jej grupach (

poszczególnych jej grupach (

według

według

wieku, płci, zawodu, miejsca

wieku, płci, zawodu, miejsca

zamieszkania

zamieszkania

) oraz zmierzenie

) oraz zmierzenie

odpowiednich szkód zdrowotnych w

odpowiednich szkód zdrowotnych w

postaci

postaci

niezdolności do pracy i

niezdolności do pracy i

inwalidztwa.

inwalidztwa.

25

25

C D.

C D.

1)

1)

Dla scharakteryzowania stanu

Dla scharakteryzowania stanu

zdrowotnego ludności duże znaczenie

zdrowotnego ludności duże znaczenie

ma określenie przyczyn chorobowości,

ma określenie przyczyn chorobowości,

2)

2)

W badaniu chorobowości chodzi o

W badaniu chorobowości chodzi o

informacje o liczbie chorych i o

informacje o liczbie chorych i o

przyczynach chorobowych.

przyczynach chorobowych.

3)

3)

Choroba jest zjawiskiem dynamicznym i

Choroba jest zjawiskiem dynamicznym i

wielokrotnym.

wielokrotnym.

4)

4)

Śmierć jest wydarzeniem

Śmierć jest wydarzeniem

jednorazowym.

jednorazowym.

26

26

ROZPOZNANIE i

ROZPOZNANIE i

KLASYFIKACJA CHORÓB.

KLASYFIKACJA CHORÓB.



Przez rozpoznanie choroby rozumie się określenie

Przez rozpoznanie choroby rozumie się określenie

jej początku, zakończenia oraz także jej

jej początku, zakończenia oraz także jej

zdefiniowanie i sklasyfikowanie.

zdefiniowanie i sklasyfikowanie.



W chorobach ostrych łatwo jest określić początek

W chorobach ostrych łatwo jest określić początek

i koniec choroby, duże trudności występują

i koniec choroby, duże trudności występują

natomiast w przypadku chorób przewlekłych.

natomiast w przypadku chorób przewlekłych.



W tych ostatnich początek choroby może być

W tych ostatnich początek choroby może być

skryty ze względu na bardzo powolny jej rozwój,

skryty ze względu na bardzo powolny jej rozwój,

a objawy skłaniające chorego do zasięgnięcia

a objawy skłaniające chorego do zasięgnięcia

porady lekarza mogą wystąpić dopiero w okresie

porady lekarza mogą wystąpić dopiero w okresie

zaawansowanym.

zaawansowanym.

27

27

Rozpoznanie choroby.

Rozpoznanie choroby.



Lekarz opiera rozpoznanie

Lekarz opiera rozpoznanie

choroby

choroby

na

na

:

:



1) opinii osoby badanej o stanie zdrowia

1) opinii osoby badanej o stanie zdrowia

(wywiad, anamneza lekarska),

(wywiad, anamneza lekarska),



2) badaniu fizykalnym przeprowadzonym

2) badaniu fizykalnym przeprowadzonym

przez lekarza (tzw. badanie

przez lekarza (tzw. badanie

przedmiotowe);

przedmiotowe);



3) badaniach dodatkowych: EKG, RTG,

3) badaniach dodatkowych: EKG, RTG,

badaniach laboratoryjnych itp.).

badaniach laboratoryjnych itp.).

28

28

C D.

C D.



Dla wartościowego opisu stanu zdrowia

Dla wartościowego opisu stanu zdrowia

populacji jest bardzo istotne, aby metody

populacji jest bardzo istotne, aby metody

diagnostyczne

służące

rozpoznaniu

diagnostyczne

służące

rozpoznaniu

poszczególnych chorób były identyczne.

poszczególnych chorób były identyczne.



Jest to podstawowy element warunkujący

Jest to podstawowy element warunkujący

prawidłowość formułowanych wniosków

prawidłowość formułowanych wniosków

na podstawie statystyk chorobowości.

na podstawie statystyk chorobowości.



Jednolite mianownictwo chorób i ich

Jednolite mianownictwo chorób i ich

symbolizację (czyli kodowanie) umożliwia

symbolizację (czyli kodowanie) umożliwia

Międzynarodowa

Klasyfikacja

Chorób,

Międzynarodowa

Klasyfikacja

Chorób,

Urazów i Przyczyn Zgonów.

Urazów i Przyczyn Zgonów.

29

29

MIERNIKI

MIERNIKI

EPIDEMIOLOGICZNE.

EPIDEMIOLOGICZNE.



Obliczenie współczynników polega na

Obliczenie współczynników polega na

podzieleniu liczby zdarzeń chorobowych lub

podzieleniu liczby zdarzeń chorobowych lub

liczby osób chorych

liczby osób chorych

w danym okresie

w danym okresie

(licznik) przez ogólną liczbę ludności

(licznik) przez ogólną liczbę ludności

narażoną na ryzyko zachorowania

narażoną na ryzyko zachorowania

(mianownik).

(mianownik).



Współczynnik jest więc ilorazem, w którym

Współczynnik jest więc ilorazem, w którym

licznik stanowi liczbę chorych (zdarzeń

licznik stanowi liczbę chorych (zdarzeń

choroby), natomiast mianownik liczbę osób

choroby), natomiast mianownik liczbę osób

narażonych na zachorowanie (populacja

narażonych na zachorowanie (populacja

narażona).

narażona).

30

30

Wzór

Wzór

31

31

32

32

Klasyfikacja chorób w

Klasyfikacja chorób w

przedziale czasowym.

przedziale czasowym.



1) choroby zaczynające się i kończące w

1) choroby zaczynające się i kończące w

tym okresie,

tym okresie,



2) choroby zaczynające się w tym

2) choroby zaczynające się w tym

okresie, ale trwające dłużej,

okresie, ale trwające dłużej,



3) choroby, które zaczęły się dawniej,

3) choroby, które zaczęły się dawniej,

ale zakończyły się w tym okresie,

ale zakończyły się w tym okresie,



4) choroby, które zaczęły się dawniej i

4) choroby, które zaczęły się dawniej i

trwają nadal.

trwają nadal.

33

33

34

34

Mierniki

Mierniki

rozpowszechniania

rozpowszechniania

chorób w populacji.

chorób w populacji.



Współczynnik zapadalności (skumulowanej):

Współczynnik zapadalności (skumulowanej):



określa liczbę nowych zachorowań (przypadków

określa liczbę nowych zachorowań (przypadków

lub chorób), które wystąpiły w danym czasie w

lub chorób), które wystąpiły w danym czasie w

stosunku do średniej liczby ludności narażonej

stosunku do średniej liczby ludności narażonej

na ryzyko zachorowania,

na ryzyko zachorowania,



Współczynnik zapadalności (gęstość

Współczynnik zapadalności (gęstość

zachorowań):

zachorowań):



określa rzeczywiste prawdopodobieństwo

określa rzeczywiste prawdopodobieństwo

wystąpienia zachorowań w populacji w

wystąpienia zachorowań w populacji w

przeliczeniu na sumę czasu narażenia

przeliczeniu na sumę czasu narażenia

wszystkich członków danej populacji, która jest

wszystkich członków danej populacji, która jest

narażona na ryzyko zachorowania.

narażona na ryzyko zachorowania.

35

35



Współczynnik chorobowości:

Współczynnik chorobowości:



określa

określa

proporcję osób

proporcję osób

w populacji, które

w populacji, które

były chore w danym czasie bez względu na

były chore w danym czasie bez względu na

to, kiedy zachorowały w stosunku

to, kiedy zachorowały w stosunku

do

do

średniej liczby ludności narażonej na

średniej liczby ludności narażonej na

ryzyko zachorowania,

ryzyko zachorowania,



jeśli

jeśli

współczynnik chorobowości

współczynnik chorobowości

odnosi się

odnosi się

do bardzo

do bardzo

krótkiego odcinka czasowego

krótkiego odcinka czasowego

lub punktu czasowego (dzień, godzina

lub punktu czasowego (dzień, godzina

)

)

;

;

wówczas nazywany jest

wówczas nazywany jest

współczynnikiem

współczynnikiem

chorobowości punktowej

chorobowości punktowej

,

,



jeśli zaś

jeśli zaś

odnosi się do dłuższego okresu

odnosi się do dłuższego okresu

,

,

nosi nazwę

nosi nazwę

współczynnika chorobowości

współczynnika chorobowości

okresowej

okresowej

.

.

36

36

37

37

38

38

39

39

Typy trendów współczynników

Typy trendów współczynników

zapadalności i chorobowości.

zapadalności i chorobowości.



Typ A

Typ A

:

:

współczynnik zapadalności wzrósł

współczynnik zapadalności wzrósł

w

w

ciągu pewnego okresu,

ciągu pewnego okresu,

ale współczynnik

ale współczynnik

chorobowości nie zmienił się

chorobowości nie zmienił się

,

,



sytuacje takie mają miejsce wtedy, gdy

sytuacje takie mają miejsce wtedy, gdy

wyleczalność choroby lub śmiertelność

wyleczalność choroby lub śmiertelność

zwiększyły się,

zwiększyły się,

w rezultacie czego średni czas

w rezultacie czego średni czas

trwania choroby skrócił się,

trwania choroby skrócił się,



rozbieżne trendy

rozbieżne trendy

współczynników

współczynników

zapadalności i chorobowości wskazują na to,

zapadalności i chorobowości wskazują na to,

że działalność profilaktyczna nie przynosi

że działalność profilaktyczna nie przynosi

efektów,

efektów,

choć może świadczyć o poprawie

choć może świadczyć o poprawie

skuteczności leczenia,

skuteczności leczenia,

40

40

C D.

C D.



Typ B:

Typ B:

współczynniki zapadalności i

współczynniki zapadalności i

chorobowości

chorobowości

nie zmieniają się w czasie,

nie zmieniają się w czasie,



wyleczalność i śmiertelność

wyleczalność i śmiertelność

z powodu danej

z powodu danej

choroby utrzymuje się na stałym poziomie,

choroby utrzymuje się na stałym poziomie,



Typ C:

Typ C:

współczynnik zapadalności obniżył

współczynnik zapadalności obniżył

się, współczynnik chorobowości zwiększył

się, współczynnik chorobowości zwiększył

się,

się,



być może

być może

,

,

wyleczalność choroby poprawiła

wyleczalność choroby poprawiła

się

się

dzięki opiece lekarskiej lub dobrej

dzięki opiece lekarskiej lub dobrej

pielęgnacji chorzy żyją dłużej (

pielęgnacji chorzy żyją dłużej (

wskaźnik

wskaźnik

śmiertelności obniżył się

śmiertelności obniżył się

),

),



można wtedy mówić, że

można wtedy mówić, że

program prewencji

program prewencji

klinicznej jest skuteczny,

klinicznej jest skuteczny,

41

41

C D.

C D.



Typ D:

Typ D:

współczynnik

zapadalności

i

współczynnik

zapadalności

i

chorobowości

chorobowości

zmniejszyły

się

zmniejszyły

się

proporcjonalnie,

proporcjonalnie,



zmniejszenie

zapadalności

zmniejszenie

zapadalności

może

być

może

być

związane

z

obniżeniem

się

związane

z

obniżeniem

się

poziomu

poziomu

czynników ryzyka

czynników ryzyka

w populacji (zapobieganie

w populacji (zapobieganie

podstawowe),

podstawowe),



jeżeli chorobowość i zapadalność

jeżeli chorobowość i zapadalność

idą z sobą

idą z sobą

w parze, to znaczy, że poziom opieki i

w parze, to znaczy, że poziom opieki i

wyleczalność pozostają na tym samym

wyleczalność pozostają na tym samym

poziomie,

poziomie,



opisane powyżej sytuacje są

opisane powyżej sytuacje są

wynikiem

wynikiem

współzależności pomiędzy chorobowością i

współzależności pomiędzy chorobowością i

zapadalnością

zapadalnością

, którą można przedstawić

, którą można przedstawić

następującym twierdzeniem:

następującym twierdzeniem:

42

42

Chorobowość.

Chorobowość.



Chorobowość (Ch):

Chorobowość (Ch):



zmienia się z iloczynem zapadalności (z) i

zmienia się z iloczynem zapadalności (z) i

czasu trwania choroby (t),

czasu trwania choroby (t),



Chorobowość (Ch):

Chorobowość (Ch):



zapadalność (z) x czas trwania choroby (t),

zapadalność (z) x czas trwania choroby (t),



Współczynniki chorobowości są

Współczynniki chorobowości są

wartościowymi

wartościowymi

miernikami zdrowia ludności

miernikami zdrowia ludności

dla organizatora ochrony zdrowia, ponieważ

dla organizatora ochrony zdrowia, ponieważ

informują o zapotrzebowaniu na usługi

informują o zapotrzebowaniu na usługi

medyczne.

medyczne.

43

43

DOBÓR MIERNIKÓW STANU

DOBÓR MIERNIKÓW STANU

ZDROWIA POPULACJI.

ZDROWIA POPULACJI.



Epidemiolog

Epidemiolog

dysponuje kilkoma

dysponuje kilkoma

podstawowymi miernikami częstości

podstawowymi miernikami częstości

choroby w populacji,

choroby w populacji,



zastosowanie i wybór najbardziej

zastosowanie i wybór najbardziej

odpowiedniego

odpowiedniego

zależy

zależy

od przedmiotu i

od przedmiotu i

celu badania,

celu badania,



w przypadku badań zmierzających do

w przypadku badań zmierzających do

wyjaśnienia związków przyczynowych

wyjaśnienia związków przyczynowych

,

,

najbardziej odpowiednim miernikiem

najbardziej odpowiednim miernikiem

będzie

będzie

współczynnik zapadalności,

współczynnik zapadalności,

44

44

CD.

CD.



czynniki etiologiczne

czynniki etiologiczne

ujawniają się

ujawniają się

spowodowaniem

spowodowaniem

wystąpienia choroby

wystąpienia choroby

,

,



im bardziej

im bardziej

dynamiczne są mierniki

dynamiczne są mierniki

rozpowszechnienia choroby, tym

rozpowszechnienia choroby, tym

analizowane

analizowane

związki przyczynowe są

związki przyczynowe są

bardziej wiarygodne,

bardziej wiarygodne,



niekiedy dla wnioskowania o zapadalności

niekiedy dla wnioskowania o zapadalności

stosuje się

stosuje się

współczynniki umieralności

współczynniki umieralności

,

,



mają one jednak pewne znaczenie tylko w

mają one jednak pewne znaczenie tylko w

tych chorobach, w których współczynnik

tych chorobach, w których współczynnik

śmiertelności jest wysoki,

śmiertelności jest wysoki,



okres pomiędzy wystąpieniem choroby a

okres pomiędzy wystąpieniem choroby a

zgonem nie jest zbyt długi,

zgonem nie jest zbyt długi,

45

45

ŹRÓDŁA INFORMACJI O STANIE

ŹRÓDŁA INFORMACJI O STANIE

ZDROWIA ZBIOROWOŚCI.

ZDROWIA ZBIOROWOŚCI.



DANE O ZGONACH: lekarz

DANE O ZGONACH: lekarz



1) potwierdza zgon,

1) potwierdza zgon,



2) ustala przyczynę zgonu,

2) ustala przyczynę zgonu,



3) stwierdza tożsamość osoby badanej,

3) stwierdza tożsamość osoby badanej,



4) stwierdza, że nie zachodzi podejrzenie

4) stwierdza, że nie zachodzi podejrzenie

przestępstwa jako

przestępstwa jako

przyczyny zgonu

przyczyny zgonu

:

:



1. przyczyna

1. przyczyna

wyjściowa,

wyjściowa,



2. przyczyna

2. przyczyna

wtórna,

wtórna,



3. przyczyna

3. przyczyna

bezpośrednia

bezpośrednia

lub rodzaj urazu.

lub rodzaj urazu.

46

46



Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób,

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób,

Urazów i Przyczyn Zgonów

Urazów i Przyczyn Zgonów

zaleca

zaleca

grupowanie zgonów według ich przyczyny

grupowanie zgonów według ich przyczyny

wyjściowej:

wyjściowej:



1)

1)

chorobę lub uraz

chorobę lub uraz

, które rozpoczęły bieg

, które rozpoczęły bieg

zdarzeń chorobowych prowadzących

zdarzeń chorobowych prowadzących

bezpośrednio do zgonu,

bezpośrednio do zgonu,



2)

2)

okoliczności

okoliczności

wypadku lub przemocy

wypadku lub przemocy

,

,

które spowodowały wypadek śmiertelny.

które spowodowały wypadek śmiertelny.

47

47

DANE O

DANE O

CHOROBACH.

CHOROBACH.



zgłaszanie

zgłaszanie

chorób zakaźnych

chorób zakaźnych

,

,



zgłaszanie

zgłaszanie

zatruć i chorób zawodowych

zatruć i chorób zawodowych

,

,



zgłaszanie

zgłaszanie

chorób nowotworowych

chorób nowotworowych

,

,



rejestry chorób

rejestry chorób

,

,



dane o czasowej

dane o czasowej

niezdolności do pracy

niezdolności do pracy

,

,



statystyki szpitalne

statystyki szpitalne

,

,



statystyki

statystyki

lecznictwa otwartego

lecznictwa otwartego

,

,



dane z masowych

dane z masowych

badań profilaktycznych.

badań profilaktycznych.

48

48

ZGŁOSZENIA CHORÓB

ZGŁOSZENIA CHORÓB

ZAKAŹNYCH.

ZAKAŹNYCH.



Kompletna zgłaszalność wymaga

Kompletna zgłaszalność wymaga

spełnienia 4 warunków:

spełnienia 4 warunków:



chory zostanie

chory zostanie

zbadany przez lekarza

zbadany przez lekarza

,

,



lekarz ustali prawidłowe

lekarz ustali prawidłowe

rozpoznanie

rozpoznanie

choroby

choroby

,

,



lekarz wie, że choroba jest objęta

lekarz wie, że choroba jest objęta

obowiązkiem zgłoszenia

obowiązkiem zgłoszenia

,

,



zostanie dopełniony obowiązek

zostanie dopełniony obowiązek

zgłoszenia choroby

zgłoszenia choroby

.

.

49

49

ZGŁOSZENIA CHORÓB I

ZGŁOSZENIA CHORÓB I

ZATRUĆ ZAWODOWYCH.

ZATRUĆ ZAWODOWYCH.



Choroby zawodowe to:

Choroby zawodowe to:



choroby ostre,

choroby ostre,



przewlekłe

powstające

wskutek

przewlekłe

powstające

wskutek

wykonywania zawodu,

wykonywania zawodu,



wynikające z charakteru danej pracy,

wynikające z charakteru danej pracy,



warunków, w których się ona odbywa,

warunków, w których się ona odbywa,



lekarz ma obowiązek zgłoszenia

lekarz ma obowiązek zgłoszenia

jej na

jej na

odpowiednim formularzu do wojewódzkiej

odpowiednim formularzu do wojewódzkiej

stacji

stacji

sanitarno-epidemiologicznej

sanitarno-epidemiologicznej

(

(

dział

dział

higieny pracy

higieny pracy

), gdzie informacje o

), gdzie informacje o

chorobach zawodowych są analizowane.

chorobach zawodowych są analizowane.

50

50

Osoba narażona.

Osoba narażona.



przez

przez

osobę narażoną

osobę narażoną

na chorobę zawodową

na chorobę zawodową

rozumiemy takiego pracownika:

rozumiemy takiego pracownika:



który

który

ma ciągły, bezpośredni kontakt

ma ciągły, bezpośredni kontakt

z

z

czynnikami szkodliwymi

czynnikami szkodliwymi

(Np. pył, benzen,

(Np. pył, benzen,

tlenek węgla itp.),

tlenek węgla itp.),



informacje o liczbie tych osób, ich

informacje o liczbie tych osób, ich

strukturze wiekowej, okresie zatrudnienia i

strukturze wiekowej, okresie zatrudnienia i

narażenia na działanie czynników

narażenia na działanie czynników

szkodliwych są trudne do ustalenia.

szkodliwych są trudne do ustalenia.

51

51

ZGŁOSZENIA

ZGŁOSZENIA

NOWOTWORÓW

NOWOTWORÓW

ZŁOŚLIWYCH.

ZŁOŚLIWYCH.



W Polsce istnieją rejestry nowotworów

W Polsce istnieją rejestry nowotworów

złośliwych w Instytutach Onkologii: w

złośliwych w Instytutach Onkologii: w

Warszawie, Krakowie i Gliwicach:

Warszawie, Krakowie i Gliwicach:



celem

celem

rejestru nowotworów

rejestru nowotworów

jest:

jest:



gromadzenie

gromadzenie

danych o rozpoznanych

danych o rozpoznanych

przypadkach chorób nowotworowych,

przypadkach chorób nowotworowych,

sklasyfikowanych według lokalizacji narządowej

sklasyfikowanych według lokalizacji narządowej

choroby, cech demograficznych (płci, wieku) itp.,

choroby, cech demograficznych (płci, wieku) itp.,



określenie

określenie

zapadalności na nowotwory złośliwe,

zapadalności na nowotwory złośliwe,



ciągła obserwacja

ciągła obserwacja

losów chorych w celu

losów chorych w celu

oszacowania chorobowości, czasu prze życia i

oszacowania chorobowości, czasu prze życia i

określenia szansy wyleczenia,

określenia szansy wyleczenia,



określenie czasu

określenie czasu

, który upływa między

, który upływa między

wystąpieniem pierwszych objawów a diagnozą i

wystąpieniem pierwszych objawów a diagnozą i

podjęciem leczenia chorego.

podjęciem leczenia chorego.

52

52

NIEZDOLNOŚĆ DO

NIEZDOLNOŚĆ DO

PRACY.

PRACY.



„

„

choroba zasadnicza”

choroba zasadnicza”

to choroba

to choroba

wymagająca, z punktu widzenia

wymagająca, z punktu widzenia

lekarskiego, zwolnienia z pracy, a

lekarskiego, zwolnienia z pracy, a

więc

więc

najpoważniejszy

najpoważniejszy

lub inaczej

lub inaczej

najcięższy stan chorobowy

najcięższy stan chorobowy

u danego

u danego

chorego w określonym czasie,

chorego w określonym czasie,



analiza absencji chorobowej

analiza absencji chorobowej

może

może

być wykorzystana do oceny stanu

być wykorzystana do oceny stanu

zdrowia ludności.

zdrowia ludności.

53

53

Mierniki statystyczne:

Mierniki statystyczne:



średnią liczbę dni zwolnień (na 100

średnią liczbę dni zwolnień (na 100

zatrudnionych),

zatrudnionych),



średnią liczbę okresów (epizodów)

średnią liczbę okresów (epizodów)

niezdolności do pracy (na 100

niezdolności do pracy (na 100

zatrudnionych),

zatrudnionych),



średni czas trwania jednego epizodu

średni czas trwania jednego epizodu

niezdolności do pracy (iloraz średnich

niezdolności do pracy (iloraz średnich

z punktów 1 i 2),

z punktów 1 i 2),



stosunek liczby dni opuszczonych z

stosunek liczby dni opuszczonych z

powodu danej choroby w odniesieniu

powodu danej choroby w odniesieniu

do ogólnej liczby dni niezdolności

do ogólnej liczby dni niezdolności

do pracy.

do pracy.

54

54

Absencja

Absencja

chorobowa.

chorobowa.



nie dostarcza

nie dostarcza

informacji o całej

informacji o całej

ludności, ponieważ dotyczy tylko osób

ludności, ponieważ dotyczy tylko osób

ubezpieczonych i aktualnie

ubezpieczonych i aktualnie

zatrudnionych,

zatrudnionych,



nie obejmuje

nie obejmuje

takich grup ludności, jak

takich grup ludności, jak

dzieci i młodzież oraz bezrobotni i

dzieci i młodzież oraz bezrobotni i

osoby w wieku poprodukcyjnym.

osoby w wieku poprodukcyjnym.

55

55

Statystyki

Statystyki

szpitalne.

szpitalne.



obejmują

obejmują

dane o ruchu chorych (przyjęci,

dane o ruchu chorych (przyjęci,

leczeni,

leczeni,

wypisani, zmarli),

wypisani, zmarli),



liczbie

liczbie

niektórych zabiegów,

niektórych zabiegów,

liczbie

liczbie

łóżek i

łóżek i

personelu zatrudnionego w szpitalu,

personelu zatrudnionego w szpitalu,



każdemu

choremu

wypisywanemu

ze

każdemu

choremu

wypisywanemu

ze

szpitala zakłada się tzw.

szpitala zakłada się tzw.

indywidualną

indywidualną

kartę statystyczną,

kartę statystyczną,



karta zawiera

karta zawiera

: imię i nazwisko, płeć,

: imię i nazwisko, płeć,

stosunek do pracy zawodowej, miejsce

stosunek do pracy zawodowej, miejsce

zamieszkania, informacje o czasie pobytu

zamieszkania, informacje o czasie pobytu

w

szpitalu,

szczegółowe

rozpoznanie

w

szpitalu,

szczegółowe

rozpoznanie

choroby lub w przypadku zgonu, wynik

choroby lub w przypadku zgonu, wynik

badania sekcyjnego

badania sekcyjnego

.

.

56

56

C d.

C d.



statystykę szpitalną

statystykę szpitalną

prowadzi się

prowadzi się

zgodnie z organizacją szpitala, w

zgodnie z organizacją szpitala, w

związku z tym za

związku z tym za

chorobę zasadniczą

chorobę zasadniczą

należy uważać tę chorobę, którą

należy uważać tę chorobę, którą

lekarz leczący

lekarz leczący

na danym oddziale

na danym oddziale

szpitalnym

szpitalnym

uznał za najważniejszą

uznał za najważniejszą

,

,



na oddziale wewnętrznym

na oddziale wewnętrznym

będzie to

będzie to

choroba wewnętrzna,

choroba wewnętrzna,



na oddziale okulistycznym

na oddziale okulistycznym

choroba

choroba

oczu itd.

oczu itd.

57

57

Statystyki lecznictwa

Statystyki lecznictwa

otwartego.

otwartego.



statystyki ogólnej zachorowalności

statystyki ogólnej zachorowalności

oparte są na danych z różnych

oparte są na danych z różnych

przychodni i ambulatoriów,

przychodni i ambulatoriów,



„

„

zachorowalność"

zachorowalność"

w statystykach

w statystykach

lecznictwa otwartego rozumiemy

lecznictwa otwartego rozumiemy

każde

po

raz

pierwszy

każde

po

raz

pierwszy

zarejestrowane

w

danej

zarejestrowane

w

danej

przychodni,

przychodni,

nowe lub ponowne

nowe lub ponowne

zachorowanie

zachorowanie

danej osoby na

danej osoby na

jakąś chorobę,

jakąś chorobę,

58

58

C D.

C D.



w chorobach przewlekłych

w chorobach przewlekłych

rejestruje

rejestruje

się natomiast tylko pierwsze

się natomiast tylko pierwsze

zachorowanie, które zostało

zachorowanie, które zostało

odnotowane w danej przychodni,

odnotowane w danej przychodni,



w celu określenia chorobowości

w celu określenia chorobowości

w

w

danym roku dla każdego

danym roku dla każdego

chorego

chorego

zgłaszającego się do przychodni z

zgłaszającego się do przychodni z

daną chorobą po raz pierwszy w roku

daną chorobą po raz pierwszy w roku

kalendarzowym wystawia się kartę

kalendarzowym wystawia się kartę

statystyczną, ale

statystyczną, ale

z zaznaczeniem, że

z zaznaczeniem, że

nie jest to pierwsze rozpoznanie.

nie jest to pierwsze rozpoznanie.

59

59

DANE DOTYCZĄCE

DANE DOTYCZĄCE

INWALIDZTWA.

INWALIDZTWA.



Zakład

Ubezpieczeń

Zakład

Ubezpieczeń

Społecznych

Społecznych

zbiera

dane

zbiera

dane

dotyczące liczby inwalidów oraz

dotyczące liczby inwalidów oraz

chorób

i

wypadków,

które

chorób

i

wypadków,

które

spowodowały kalectwo,

spowodowały kalectwo,



informacje te nie są

informacje te nie są

jeszcze w

jeszcze w

pełni

wykorzystane

do

pełni

wykorzystane

do

obliczania

strat

i

szkód

obliczania

strat

i

szkód

zdrowotnych, które wyrządzają

zdrowotnych, które wyrządzają

choroby i wypadki,

choroby i wypadki,

60

60

BADANIA

BADANIA

PROFILAKTYCZNE.

PROFILAKTYCZNE.



masowe badania profilaktyczne

masowe badania profilaktyczne

ludności

ludności

są prowadzone w celu wczesnego

są prowadzone w celu wczesnego

wykrywania chorób i podejmowania ich

wykrywania chorób i podejmowania ich

leczenia,

leczenia,



typowym przykładem są

typowym przykładem są

masowe badania

masowe badania

radiofotograficzne,

radiofotograficzne,

prowadzone przez

prowadzone przez

przychodnie pulmonologiczne

przychodnie pulmonologiczne

, badania

, badania

cytologiczne kobiet

cytologiczne kobiet

w kierunku wykrycia

w kierunku wykrycia

wczesnego raka szyjki macicy i inne,

wczesnego raka szyjki macicy i inne,



celom tym służą

celom tym służą

również

również

badania nowo

badania nowo

przyjętych do pracy

przyjętych do pracy

i badania

i badania

okresowe

okresowe

pracowników, młodzieży szkolnej i

pracowników, młodzieży szkolnej i

studentów,

studentów,

61

61

BIBLIGRAFIA

BIBLIGRAFIA



Wiesław

Jędrychowski.,

Wiesław

Jędrychowski.,

Podstawy Epidemiologii., wyd.

Podstawy Epidemiologii., wyd.

uniwersytetu Jagielońskiego.,

uniwersytetu Jagielońskiego.,

wyd.

VI,

wyd.

VI,

Kraków 2002 r.,

Kraków 2002 r.,



Wiesław

Jędrychowski.,

Wiesław

Jędrychowski.,

Epidemiologia: wprowadzenie

Epidemiologia: wprowadzenie

i metody., PZWL., 1986 r.

i metody., PZWL., 1986 r.

62

62

Serdecznie dziękuję

Serdecznie dziękuję

za uwagę.

za uwagę.

Krystyna Radecka

Krystyna Radecka