Humanistyczne i egzystencjalne
koncepcje osobowości

Wykład 3

Psychologia humanistyczna - założenia



Biologicznie uwarunkowany program
rozwoju osobowości, działa skutecznie
pod warunkiem, że nie zakłócają go
czynniki zewnętrzne



Człowiek jest świadomy, działa
celowo, dysponuje wyborem, jest
zdolny do twórczości, jest czymś
więcej niż sumą części.

Abraham Maslow

Podstawowe tezy:
Wrodzona, biologicznie uwarunkowana natura,

neutralna lub dobra, nigdy nie zanika, słaba –

łatwo ustępuje nawykowi lub presji

Rozwój zgodny z naturą jest zdrowy i szczęśliwy
Odrzucenie lub stłumienie natury skutkuje

chorobą

Złe właściwości człowieka są efektem frustracji

potrzeb

ŚRODOWISKO (rodzina, szkoła) powinny

stworzyć warunki sprzyjające rozwojowi

zaspokajając potrzeby i akceptując

indywidualność jednostki

Abraham Maslow

Motywacja-braku: gdy niezaspokojone

potrzeby niższe dominują zachowanie;
napięcie wymagające redukcji

Motywacja-istnienia: potrzeby wyższe

można zaspokajać (lecz nie trzeba), a
zaspokajanie nasila potrzebę

Doświadczenia szczytowe (nagradzające

chwile szczęścia, ekstazy) jako
wskaźnik samorealizacji

Abraham Maslow

Empiryczna weryfikacja koncepcji:
W badaniach kwestionariuszowych

samoaktualizacja (w samoocenie) związana z

otwartością na doświadczenie, stabilnością

emocjonalną, poczuciem własnej wartości i

sensu życia

Badania doświadczenia przepływu (flow;

Csikszentmihalyi) – silnego zaangażowania

się w aktywność, z zatraceniem poczucia

czasu, granic, i intensywnym poczuciem

szczęścia (doświadczenie szczytowe)

Carl Rogers



Natura ludzka jest dobra



Wrodzony, biologiczny program rozwoju



Negatywny wpływ oczekiwań i presji

środowiska

Fenomenologia Rogersa:



Organizm jako umiejscowienie doświadczenia



Pole fenomenologiczne jako całość

doświadczeń, świadomych (zwerbalizowanych)

i nie, tworzących niepowtarzalny świat

jednostki



Subcepcja (spostrzeganie podświadome)



Poznanie innego człowieka – drogą empatii

Carl Rogers

Fenomenologiczna koncepcja self (ja)



Ja-realne (jaki jestem) – spójna postać, proces, dostępne

świadomości



ja-idealne (jaki chciałbym być)

Motywacja



Tendencja do samourzeczywistnienia – wyrażenia

wszystkich możliwości, rozwoju.



Organizmiczny proces wartościujący (biologicznie

uwarunkowany) pozwala na wybór aktywności

prorozwojowych



Wtedy „osoba w pełni funkcjonująca” (1)jest otwarta na

doświadczenie (2) nie ma nastawienia obronnego (3)

ma jasną , dokładną świadomość (4) bezwarunkowo

akceptuje siebie (5) ma dobre relacje z ludźmi

Carl Rogers

Mechanizmy patologii – brak

spójności (kongruencji)



Rozbieżność między rzeczywistością

subiektywną (pole fenomenologiczne)

a obiektywną



Rozbieżność między ja-realnym a

idealnym



Rozbieżność między doświadczeniami

organizmu a obrazem ja

Carl Rogers

Powstawanie niespójności



Potrzeby akceptacji innych i szacunku do
siebie



Warunkowa akceptacja dziecka prowadzi do
zafałszowanej koncepcji siebie (wyparcie,
introjekcja)



Doświadczenia niezgodne z ja budzą lęk;
broniąc nieprawdziwej koncepcji siebie
człowiek zniekształca rzeczywistość



Rozwój nie może postępować

Carl Rogers – terapia niedyrektywna (skoncentrowana
na kliencie)

Terapeuta:



Autentyczny (kongruentny)



Empatyczny



Akceptuje w pełni, bezwarunkowo

Dozwolone zachowania terapeuty:



Wyrażanie akceptacji i zrozumienia



Wyrażanie własnych odczuć, uczuć



Niedyrektywne wprowadzenie



Klaryfikacja

Carl Rogers – terapia niedyrektywna (skoncentrowana
na kliencie)

Niedozwolone zachowania

terapeuty:



Ocenianie



Interpretowanie



Udzielanie rad



Zadawanie pytań



Ukierunkowywanie wypowiedzi klienta

Dwa sposoby wykorzystania dorobku
psychologii humanistycznej

1. Próby weryfikacji hipotez w

badaniach empirycznych

(w kierunku

psychologii „naukowej”)



Sheldon, Kasser (2001) badania związków motywacji

wewnętrznej (wynikającej z potrzeb; rozwój,

samoakceptacja, przyjaźń) i zewnętrznej (wywołanej

nagrodą/karą; posiadanie, władza, prestiż) z

funkcjonowaniem człowieka:
Zaspokajanie potrzeb związanych z motywacją

wewnętrzną związane jest ze szczęściem, wyższą

samooceną i satysfakcją, samoaktualizacją, zdrowiem

fizycznym i psychicznym

Dwa sposoby wykorzystania dorobku
psychologii humanistycznej

2. Psychologia humanistyczna jako jeden z „filarów”

psychologii transpersonalnej

(od lat 60-tych XX w.):



wysoce spekulatywnego nurtu dążącego do odkrywania i

stymulowania możliwości człowieka,



opisującego doświadczenia i praktyki duchowe (stany

mistyczne, transowe, doświadczenia religijne,

medytację)



badającego tzw. „wyższe stany świadomości”

wywoływane eksperymentalnie, także poprzez środki

psychoaktywne

Psychologia egzystencjalna – źródła i
przyczyny powstania kierunku



Prądy filozoficzne i literackie I poł. XX w.:

egzystencjalizm (Heidegger, Sartre, Camus) i

fenomenologia (Husserl)



Dwie wojny światowe i związane z nimi pytania

o granice wolności, odpowiedzialność i godność

ludzką



Zapotrzebowanie na nowy typ pomocy dla

doświadczonych wojną, tracących wartość, cel i

sens swej egzystencji



Przedstawiciele: Binswanger, Boss, Frankl, May

Psychologia egzystencjalna – co wyznacza
ludzkie zachowanie?

Zasada przyczynowości zastąpiona zasadami:
 rozumienia (jak człowiek pojmuje sam siebie)
 interpretacji (jak pojmuje świat)
 intencjonalności (jakie cele i wartości

wybiera)



To nie oznacza negowania istnienia praw
przyczynowo-skutkowych, lecz raczej ich
użyteczności w wyjaśnianiu zachowania
dorosłego człowieka

Człowiek w psychologii egzystencjalnej



Człowiek jest istotą unikalną, wolną i intencjonalną,

aktywnie nadającą kształt swemu istnieniu



Dokonując wyborów i określając sens własnego istnienia

człowiek przekracza determinizm natury



Niezależnie od tego, co go spotkało, człowiek ma szansę

wyboru sposobu istnienia i przekraczania urazów



Jednocześnie sam jest odpowiedzialny za zdrowie i

zaburzenia, będące konsekwencjami jego wyborów i

braku wyborów oraz interpretacji świata

Człowiek w psychologii egzystencjalnej

Zadaniem człowieka jest autentyczne istnienie:



spełnianie swych możliwości poprzez świadomy
wybór celów, wartości i ich realizację,
twórczość i etyczne działanie



jest procesem stawania się



wymaga otwartości, aby dostrzec potencjalne
możliwości



Uwaga! Wybory mogą być błędne!

Człowiek w środowisku



Człowiek jest nierozerwalnie związany ze światem, w

którym żyje, w jego trzech wymiarach:

 Umwelt - świat fizyczny

 Mitwelt - świat relacji z ludźmi

 Eigenwelt - ciało i psychika



Dasein-analiza = analiza egzystencji (Heideggger:

Dasein = „być tu”)



Projekt-świata – model jednostkowego bycia w świecie



Wolność człowieka podlega ograniczeniom wynikającym

z osnowy egzystencjalnej (nie wybiera miejsca

„wrzucenia w świat” – warunków zewnętrznych i

wewnętrznych)



Osnowa wyznacza ramy egzystencji, które trzeba

zaakceptować!

Zdolność do transcendencji

Transcendencja



Specyficznie ludzka zdolność



Związana z wartościami



Proces tworzenia sensu i przekraczania ograniczeń
osobowych i sytuacyjnych i poszerzania granic Ja

Dokonuje się poprzez:
 Rosnące zrozumienie siebie i zmiany Ja
 Rozszerzenie aktywności, angażowanie się w sprawy

innych i realizację idei

 Bogatsze rozumienie sensu istnienia i związków między

jednostką a światem lub Istotą Wyższą

Negatywne aspekty ludzkiego bytu

Wina egzystencjalna



powszechne doświadczenie, związane z niemożnością
urzeczywistnienia wszystkich możliwości



związana z lękiem



winę wzmaga odrzucenie odpowiedzialności i
negowanie osnowy egzystencji

Istnienie-ku-śmierci



skończoność życia jest źródłem lęku egzystencjalnego



mobilizuje do odpowiedzialności za własne wybory i
pełnego wykorzystania możliwości

Negatywne aspekty ludzkiego bytu

Lęk egzystencjalny



powszechne doświadczenie



przyczyny

 świadomość skończoności życia
 konieczność podejmowania działań o

nieznanych skutkach

 zagrożenie pustką i bezsensem jako

skutkami niewłaściwych wyborów życiowych

Psychologia egzystencjalna a wartości

Rola wartości - dwa podejścia:
 Relacja ja-świat zawiera obiektywne

wartości, które człowiek powinien
odkryć, znajdując sens życia (Frankl)

 Człowiek wybiera wartości, nadając

sens swemu życiu (May)

Terapia egzystencjalna

Głównym celem jest pomoc w

świadomym doświadczaniu

egzystencji:

 Poszerzanie samoświadomości
 Doświadczanie możliwości
 Przyjęcie odpowiedzialności
 Świadomy wybór
„Człowiek staje się autorem, a nie tylko

aktorem swego życia”

Krytyka koncepcji egzystencjalnej



Stoi w opozycji do głównego nurtu

psychologii osobowości



Obszar jej zainteresowań z niełatwo poddaje

się naukowemu badaniu, szukającemu

prawidłowości



Bardziej opisuje niż wyjaśnia, używając

specyficznego, metaforycznego języka



Koncentruje się na świadomym,

intencjonalnym aspekcie funkcjonowania

człowieka



Pomija neurofizjologiczne i psychospołeczne

aspekty funkcjonowania