Układ nerwowy

Układ nerwowy

ośrodkowy

ośrodkowy

Rdzeń kręgowy

Rdzeń kręgowy



Rdzeń kręgowy

Rdzeń kręgowy

(medulla spinalis)

(medulla spinalis)

przypomina swym kształtem wydłużony

przypomina swym kształtem wydłużony

walec nieco spłaszczony w osi strzałkowej

walec nieco spłaszczony w osi strzałkowej

długości 40-45 cm, średnicy do 1,5 cm i

długości 40-45 cm, średnicy do 1,5 cm i

masie około 28 g.

masie około 28 g.



Położony jest w kanale kręgowym mniej

Położony jest w kanale kręgowym mniej

więcej od brzegu otworu potylicznego

więcej od brzegu otworu potylicznego

wielkiego do II kręgu lędźwiowego.

wielkiego do II kręgu lędźwiowego.



Zakończony jest stożkiem rdzeniowym

Zakończony jest stożkiem rdzeniowym

(conus

(conus

medullaris),

medullaris),

który przechodzi w nić końcową

który przechodzi w nić końcową

(filum terminale).

(filum terminale).



Otoczony jest oponami i zawieszony na

Otoczony jest oponami i zawieszony na

więzadłach.

więzadłach.



Rdzeń kręgowy, dzielimy na odcinek szyjny, piersiowy,

Rdzeń kręgowy, dzielimy na odcinek szyjny, piersiowy,

lędźwiowy, krzyżowy i guziczny.

lędźwiowy, krzyżowy i guziczny.



odcinek szyjny rdzenia składa się z 8 segmentów, a

odcinek szyjny rdzenia składa się z 8 segmentów, a

odcinek guziczny - z 1 segmentu. Pozostałe odcinki

odcinek guziczny - z 1 segmentu. Pozostałe odcinki

rdzenia mają taką samą liczbę segmentów co

rdzenia mają taką samą liczbę segmentów co

kręgosłup kręgów - 12 piersiowych, 5 lędźwiowych i 5

kręgosłup kręgów - 12 piersiowych, 5 lędźwiowych i 5

krzyżowych.

krzyżowych.



Z każdego segmentu rdzenia kręgowego wychodzi

Z każdego segmentu rdzenia kręgowego wychodzi

jedna para nerwów rdzeniowych. Ponieważ jest 31

jedna para nerwów rdzeniowych. Ponieważ jest 31

segmentów, dlatego z rdzenia wychodzi 31 par nerwów

segmentów, dlatego z rdzenia wychodzi 31 par nerwów

rdzeniowych.

rdzeniowych.



Segment rdzenia kręgowego z jedną parą nerwów

Segment rdzenia kręgowego z jedną parą nerwów

rdzeniowych nazywa się również często

rdzeniowych nazywa się również często

neuromerem.

neuromerem.



Wskutek zwiększenia objętości istoty

Wskutek zwiększenia objętości istoty

szarej i białej tych neuromerów rdzenia,

szarej i białej tych neuromerów rdzenia,

które zaopatrują kończyny, powstają w

które zaopatrują kończyny, powstają w

rdzeniu kręgowym dwa zgrubienia: w

rdzeniu kręgowym dwa zgrubienia: w

odcinku szyjnym i lędźwiowym.

odcinku szyjnym i lędźwiowym.



Korzenie nerwów rdzeniowych

Korzenie nerwów rdzeniowych

otaczające w kanale krzyżowym nić

otaczające w kanale krzyżowym nić

końcową tworzą wraz z nią tzw. koński

końcową tworzą wraz z nią tzw. koński

ogon.

ogon.

1

1

— szczelina pośrodkowa przednia,

— szczelina pośrodkowa przednia,

2

2

— bruzda pośrodkowa

— bruzda pośrodkowa

tylna,

tylna,

3

3

— korzeń przedni (ruchowy),

— korzeń przedni (ruchowy),

4 —

4 —

korzeń tylny

korzeń tylny

(czuciowy), 5 — zwój rdzeniowy,

(czuciowy), 5 — zwój rdzeniowy,

6

6

— nerw rdzeniowy, 7 —

— nerw rdzeniowy, 7 —

gałąź przednia (brzuszna) nerwu rdzeniowego,

gałąź przednia (brzuszna) nerwu rdzeniowego,

8

8

— gałąź

— gałąź

tylna (grzbietowa) nerwu rdzeniowego

tylna (grzbietowa) nerwu rdzeniowego



Na przedniej powierzchni rdzenia kręgowego

Na przedniej powierzchni rdzenia kręgowego

znajduje się głęboka

znajduje się głęboka

szczelina pośrodkowa

szczelina pośrodkowa

przednia

przednia

(fissura mediana anterior),

(fissura mediana anterior),



na powierzchni tylnej znacznie płytsza

na powierzchni tylnej znacznie płytsza

bruzda

bruzda

pośrodkowa tylna

pośrodkowa tylna

(suleus medianus

(suleus medianus

posterior),

posterior),

które dzielą rdzeń na dwie

które dzielą rdzeń na dwie

symetryczne połowy.

symetryczne połowy.



Każda z tych połów ma

Każda z tych połów ma

bruzdę boczną

bruzdę boczną

przednią

przednią

(suleus lateralis anterior)

(suleus lateralis anterior)

i

i

bruzdę

bruzdę

boczną tylną

boczną tylną

(suleus lateralis posterior),

(suleus lateralis posterior),

które

które

są związane z wyjściem z rdzenia odpowiednich

są związane z wyjściem z rdzenia odpowiednich

korzeni nerwów rdzeniowych.

korzeni nerwów rdzeniowych.



Na przekroju poprzecznym rdzenia

Na przekroju poprzecznym rdzenia

kręgowego widoczne są dwie

kręgowego widoczne są dwie

odmiennie zabarwione warstwy;

odmiennie zabarwione warstwy;

położona w środku istota szara oraz

położona w środku istota szara oraz

obejmująca ją, leżąca na obwodzie,

obejmująca ją, leżąca na obwodzie,

istota biała.

istota biała.



Istota szara

Istota szara

(substantia grisea)

(substantia grisea)

na

na

przekroju poprzecznym podobna jest

przekroju poprzecznym podobna jest

do rozpiętego motyla. Ciągnie się ona

do rozpiętego motyla. Ciągnie się ona

przez całą długość rdzenia w postaci

przez całą długość rdzenia w postaci



kolumny, w której można wyróżnić

kolumny, w której można wyróżnić



parzyste słupy

parzyste słupy

(columnae)

(columnae)

przednie,

przednie,



parzyste słupy tylne

parzyste słupy tylne



oraz w odcinku piersiowym rdzenia (w segmentach

oraz w odcinku piersiowym rdzenia (w segmentach

od trzeciego szyjnego do drugiego lędźwiowego)

od trzeciego szyjnego do drugiego lędźwiowego)

parzyste słupy boczne.

parzyste słupy boczne.



Część środkowa istoty szarej, która otacza kanał

Część środkowa istoty szarej, która otacza kanał

środkowy, zwana jest istotą pośrednią środkową,

środkowy, zwana jest istotą pośrednią środkową,

przechodzącą w kierunku bocznym w istotę

przechodzącą w kierunku bocznym w istotę

pośrednią boczną,

pośrednią boczną,



W przekroju poprzecznym słupy tworzą odpowiednie

W przekroju poprzecznym słupy tworzą odpowiednie

rogi

rogi

(cornu)

(cornu)

istoty szarej:

istoty szarej:

przednie, tylne

przednie, tylne

i

i

boczne.

boczne.



W rogach przednich rdzenia kręgowego

W rogach przednich rdzenia kręgowego

znajdują się jądra ruchowe nerwów

znajdują się jądra ruchowe nerwów

rdzeniowych dające początek korzeniom

rdzeniowych dające początek korzeniom

brzusznym, czyli przednim nerwów

brzusznym, czyli przednim nerwów

rdzeniowych.

rdzeniowych.



W rogach tylnych znajdują się jądra

W rogach tylnych znajdują się jądra

informacyjne,

informacyjne,



W rogach bocznych znajdują się skupienia

W rogach bocznych znajdują się skupienia

komórek tworzących jądro

komórek tworzących jądro

pośrednioboczne,

pośrednioboczne,



Jądrami

Jądrami

nazywa się wyraźnie odgraniczone skupienie

nazywa się wyraźnie odgraniczone skupienie

komórek nerwowych znajdujących się wewnątrz mózgowia i

komórek nerwowych znajdujących się wewnątrz mózgowia i

rdzenia kręgowego.

rdzenia kręgowego.



Istota

Istota

biała

biała

(substantia alba)

(substantia alba)

obejmuje szczelnym

obejmuje szczelnym

płaszczem istotę szarą rdzenia. Tylko między słupem tylnym

płaszczem istotę szarą rdzenia. Tylko między słupem tylnym

i bocznym obie istoty przenikają się w kształcie sieci i

i bocznym obie istoty przenikają się w kształcie sieci i

tworzą twór siatkowaty, który jest najlepiej wykształcony w

tworzą twór siatkowaty, który jest najlepiej wykształcony w

części szyjnej rdzenia.

części szyjnej rdzenia.



Istota biała składa się przede wszystkim z włókien

Istota biała składa się przede wszystkim z włókien

nerwowych w przeważającej części zawierających osłonkę

nerwowych w przeważającej części zawierających osłonkę

mielinową i tworzy układ przewodzący rdzenia kręgowego.

mielinową i tworzy układ przewodzący rdzenia kręgowego.



Istotę białą można podzielić na

Istotę białą można podzielić na

parzyste sznury

parzyste sznury

przednie, boczne

przednie, boczne

i

i

tylne,

tylne,

w których włókna nerwowe są

w których włókna nerwowe są

ułożone według określonych czynności tworząc drogi

ułożone według określonych czynności tworząc drogi

nerwowe rdzenia kręgowego. Zespoły włókien nerwowych

nerwowe rdzenia kręgowego. Zespoły włókien nerwowych

pełniących podobną funkcję tworzą

pełniących podobną funkcję tworzą

drogi nerwowe.

drogi nerwowe.



W

W

sznurach tylnych biegną drogi

sznurach tylnych biegną drogi

informacyjne,

informacyjne,



w sznurach przednich i bocznych -

w sznurach przednich i bocznych -

drogi ruchowe, autonomiczne i

drogi ruchowe, autonomiczne i

również informacyjne, ale różniące

również informacyjne, ale różniące

się od dróg informacyjnych sznurów

się od dróg informacyjnych sznurów

tylnych zakresem przenoszonych

tylnych zakresem przenoszonych

informacji.

informacji.



Wypustki obwodowe wchodzą w skład nerwów rdzeniowych;

Wypustki obwodowe wchodzą w skład nerwów rdzeniowych;

dośrodkowe skupione w wiązki, zwane korzeniami

dośrodkowe skupione w wiązki, zwane korzeniami

grzbietowymi albo tylnymi, dochodzą do odpowiednich

grzbietowymi albo tylnymi, dochodzą do odpowiednich

segmentów na tylno-bocznej powierzchni rdzenia i albo

segmentów na tylno-bocznej powierzchni rdzenia i albo

przechodzą częściowo do sznurów tylnych bądź też wnikają

przechodzą częściowo do sznurów tylnych bądź też wnikają

do rogów tylnych tworząc synapsy z komórkami jąder

do rogów tylnych tworząc synapsy z komórkami jąder

informacyjnych rogów tylnych istoty szarej rdzenia.

informacyjnych rogów tylnych istoty szarej rdzenia.

Wypustki jąder informacyjnych rogów tylnych wchodzą albo

Wypustki jąder informacyjnych rogów tylnych wchodzą albo

wprost do sznurów bocznych potej samej stronie, albo

wprost do sznurów bocznych potej samej stronie, albo

krzyżują się w spoidle białym rdzenia i biegną

krzyżują się w spoidle białym rdzenia i biegną

drugostronnie w sznurach bocznych i przednich.

drugostronnie w sznurach bocznych i przednich.



Drogi ruchowe sznurów bocznych i przednich rdzenia,

Drogi ruchowe sznurów bocznych i przednich rdzenia,

należące do układu somatycznego i autonomicznego,

należące do układu somatycznego i autonomicznego,

pochodzą z mózgowia.

pochodzą z mózgowia.



Drogi

Drogi

nerwowe rdzenia kręgowego

nerwowe rdzenia kręgowego



Drogi nerwowe rdzenia kręgowego

Drogi nerwowe rdzenia kręgowego

można podzielić na drogi własne

można podzielić na drogi własne

rdzenia związane z jego czynnością

rdzenia związane z jego czynnością

odruchową oraz na drogi łączące

odruchową oraz na drogi łączące

rdzeń kręgowy z mózgowiem. Te z

rdzeń kręgowy z mózgowiem. Te z

kolei dzielą się na drogi domózgowe,

kolei dzielą się na drogi domózgowe,

czyli wstępujące, oraz drogi

czyli wstępujące, oraz drogi

odmózgowe, czyli zstępujące.

odmózgowe, czyli zstępujące.

1

1

- neurony ruchowe (cfcrcntnc),

- neurony ruchowe (cfcrcntnc),

2 -

2 -

neuron czuciowy (ifcrcatny),

neuron czuciowy (ifcrcatny),

3

3

- tyna-

- tyna-

pta,

pta,

4 —

4 —

neuron kojirzeniowy

neuron kojirzeniowy



Drogi własne rdzenia kręgowego

Drogi własne rdzenia kręgowego

utworzone są przez neuryty większości

utworzone są przez neuryty większości

komórek nerwowych rdzenia, które dzielą

komórek nerwowych rdzenia, które dzielą

się w istocie szarej lub po wyjściu z niej

się w istocie szarej lub po wyjściu z niej

do istoty białej na dwie gałęzie,

do istoty białej na dwie gałęzie,

wstępującą i zstępującą. Włókna te

wstępującą i zstępującą. Włókna te

tworzą w istocie białej

tworzą w istocie białej

pęczki własne

pęczki własne

{fasciculi proprii),

{fasciculi proprii),

wy stępujące najliczniej

wy stępujące najliczniej

w sznurze przednim i bocznym.

w sznurze przednim i bocznym.



Pęczki własne wraz ze swymi komórkami

Pęczki własne wraz ze swymi komórkami

macierzystymi oraz z neuronami

macierzystymi oraz z neuronami

obwodowymi (dośrod-kowymi i

obwodowymi (dośrod-kowymi i

odśrodkowymi) pośredniczą w przekazywaniu

odśrodkowymi) pośredniczą w przekazywaniu

impulsów infor macyjnych docierających z

impulsów infor macyjnych docierających z

obwodu na obwodowe neurony ruchowe

obwodu na obwodowe neurony ruchowe

(soma tyczne lub autonomiczne), leżące w

(soma tyczne lub autonomiczne), leżące w

różnych segmentach rdzenia. Na tej drodze

różnych segmentach rdzenia. Na tej drodze

odbywają się liczne odruchy tzw. rdzeniowe,

odbywają się liczne odruchy tzw. rdzeniowe,

mogące występować również w rdzeniu

mogące występować również w rdzeniu

odizolowanym od wpływów ośrodków

odizolowanym od wpływów ośrodków

wyższych miesz czących się w mózgowiu.

wyższych miesz czących się w mózgowiu.



Drogi rdzeniowo-mózgowe

Drogi rdzeniowo-mózgowe

pośredniczą w przekazywaniu

pośredniczą w przekazywaniu

impulsów ner wowych z receptorów

impulsów ner wowych z receptorów

do mózgowia - są więc drogami

do mózgowia - są więc drogami

czuciowymi. Można wśród nich

czuciowymi. Można wśród nich

wyróżnić trzy zasadnicze grupy:

wyróżnić trzy zasadnicze grupy:

drogi wstępujące sznura tylnego,

drogi wstępujące sznura tylnego,

drogi rdzeniowo-wzgórzowe

drogi rdzeniowo-wzgórzowe

i

i

drogi rdzeniowo-móżdżkowe.

drogi rdzeniowo-móżdżkowe.



Drogi wstępujące sznura tylnego

Drogi wstępujące sznura tylnego

są

są

utworzone przez włókna korzeni tylnych

utworzone przez włókna korzeni tylnych

rdzenia - są zatem wypustkami komórek

rdzenia - są zatem wypustkami komórek

pozornie jednobiegunowych zwojów

pozornie jednobiegunowych zwojów

rdzeniowych. W sznurze tylnym istoty

rdzeniowych. W sznurze tylnym istoty

białej rdzenia tworzą dwa pęczki włókien

białej rdzenia tworzą dwa pęczki włókien

wstępujących: przyśrodkowy -

wstępujących: przyśrodkowy -

pęczek

pęczek

smukły

smukły

(fasciculus gracilis)

(fasciculus gracilis)

i

i

boczny -

boczny -

pęczek klinowaty

pęczek klinowaty

(fasciculus cuneatus).

(fasciculus cuneatus).



Pęczek smukły występuje na całej

Pęczek smukły występuje na całej

długości rdzenia kręgowego, pęczek

długości rdzenia kręgowego, pęczek

klinowaty otrzymuje włókna z górnej

klinowaty otrzymuje włókna z górnej

części ciała - z najwyższych segmentów

części ciała - z najwyższych segmentów

piersiowych oraz szyjnych. Drogi

piersiowych oraz szyjnych. Drogi

wstępujące sznura tylnego biegną dalej

wstępujące sznura tylnego biegną dalej

do rdzenia przedłużonego, zwanego

do rdzenia przedłużonego, zwanego

często opuszką rdzenia kręgowego i z

często opuszką rdzenia kręgowego i z

tego powodu można je nazwać drogą

tego powodu można je nazwać drogą

rdzeniowo-opuszkową.

rdzeniowo-opuszkową.

rycina górna - pęczek klinowaty, rycina dolna - pęczek

rycina górna - pęczek klinowaty, rycina dolna - pęczek

smukły

smukły



Obydwa pęczki sznura tylnego kończą się w

Obydwa pęczki sznura tylnego kończą się w

jądrach smukłych i klinowatych rdzenia

jądrach smukłych i klinowatych rdzenia

przedłużonego. Neuryty tych jąder tworzą

przedłużonego. Neuryty tych jąder tworzą

drugi neuron dróg wstępujących sznura

drugi neuron dróg wstępujących sznura

tylnego. Większość włókien przechodzi w

tylnego. Większość włókien przechodzi w

rdzeniu przedłużonym na stronę przeciwległą

rdzeniu przedłużonym na stronę przeciwległą

i w postaci wstęgi przyśrod-kowej dochodzi

i w postaci wstęgi przyśrod-kowej dochodzi

do wzgórza. Tu rozpoczyna się trzeci neuron,

do wzgórza. Tu rozpoczyna się trzeci neuron,

który biegnie od wzgórza do kory mózgowej

który biegnie od wzgórza do kory mózgowej

„czuciowej" w zakręcie zaśrodkowym płata

„czuciowej" w zakręcie zaśrodkowym płata

ciemieniowego.

ciemieniowego.



Drogi wstępujące sznura tylnego przewodzą

Drogi wstępujące sznura tylnego przewodzą

impulsy informacji epikrytycz-nych

impulsy informacji epikrytycz-nych

(gnostycznych) określanych jako czucie

(gnostycznych) określanych jako czucie

głębokie. Receptory drogi czucia

głębokie. Receptory drogi czucia

epikrytycznego znajdują się w skórze oraz w

epikrytycznego znajdują się w skórze oraz w

narządach ruchu - propriorecep-tory torebek

narządach ruchu - propriorecep-tory torebek

stawowych, więzadeł, wrzecionka mięśniowe i

stawowych, więzadeł, wrzecionka mięśniowe i

ścięgnowe. Drogi sznura tylnego umożliwiają

ścięgnowe. Drogi sznura tylnego umożliwiają

dokładne odróżnienie podniet według ich

dokładne odróżnienie podniet według ich

umiejs cowienia, sposobu powstawania i

umiejs cowienia, sposobu powstawania i

rodzaju oraz informują o ruchach czynnych i

rodzaju oraz informują o ruchach czynnych i

biernych, umożliwiając rozpoznanie ułożenia

biernych, umożliwiając rozpoznanie ułożenia

poszczególnych części ciała nawet bez pomocy

poszczególnych części ciała nawet bez pomocy

wzroku.

wzroku.

Drogi rdzeniowo-

Drogi rdzeniowo-

wzgórzowe

wzgórzowe



rozpoczynają się w komórkach rogów tylnych istoty

rozpoczynają się w komórkach rogów tylnych istoty

szarej rdzenia. Neuryty tych komórek, stanowiące II

szarej rdzenia. Neuryty tych komórek, stanowiące II

neuron tej drogi, przechodzą na stronę przeciwną i

neuron tej drogi, przechodzą na stronę przeciwną i

tu biegną w sznurze przednim lub bocznym istoty

tu biegną w sznurze przednim lub bocznym istoty

białej w kierunku domózgowym. Większość włókien

białej w kierunku domózgowym. Większość włókien

tej drogi dochodzi do wzgórza, gdzie znajdują się

tej drogi dochodzi do wzgórza, gdzie znajdują się

komórki III neuronu, które przewodzą impulsy do

komórki III neuronu, które przewodzą impulsy do

ośrodków czuciowych kory. W przebiegu przez pień

ośrodków czuciowych kory. W przebiegu przez pień

mózgu drogi rdzenio wo-wzgórzowe oddają

mózgu drogi rdzenio wo-wzgórzowe oddają

bocznice do tworu siatkowatego tyłomózgowia i

bocznice do tworu siatkowatego tyłomózgowia i

śród-mózgowia (droga rdzeniowo-siatkowa) oraz do

śród-mózgowia (droga rdzeniowo-siatkowa) oraz do

blaszki pokrywy śródmóz-gowia (droga rdzeniowo-

blaszki pokrywy śródmóz-gowia (droga rdzeniowo-

pokrywowa).

pokrywowa).

Schemat drogi nerwowej

Schemat drogi nerwowej

rdzenio-wo-wzgórzowej

rdzenio-wo-wzgórzowej



Drogi rdzeniowo-wzgórzowe przewodzą impulsy

Drogi rdzeniowo-wzgórzowe przewodzą impulsy

informacji protopatycz-nych określanych również

informacji protopatycz-nych określanych również

jako czucie powierzchowne lub prymitywne. Prowa

jako czucie powierzchowne lub prymitywne. Prowa

dzą one wrażenia dotyku powierzchownego, ucisku,

dzą one wrażenia dotyku powierzchownego, ucisku,

bólu i temperatury. Receptory tej drogi znajdują się

bólu i temperatury. Receptory tej drogi znajdują się

w tkankach powierzchownych (w skórze, w błonach

w tkankach powierzchownych (w skórze, w błonach

śluzowych jamy ustnej i nosowej, w spojówkach

śluzowych jamy ustnej i nosowej, w spojówkach

oczu, w tkance podskórnej) i są to

oczu, w tkance podskórnej) i są to

mechanoreceptory, termoreceptory,

mechanoreceptory, termoreceptory,

chemoreceptory oraz receptory odbierające

chemoreceptory oraz receptory odbierające

wrażenie bólowe tzw. receptory nocyceptywne.

wrażenie bólowe tzw. receptory nocyceptywne.

Uważa się, że droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia

Uważa się, że droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia

prowadzi wrażenia dotyku i ucisku, a boczna —

prowadzi wrażenia dotyku i ucisku, a boczna —

czucia bólu i temperatury.

czucia bólu i temperatury.

Drogi

Drogi

rdzeniowo-

rdzeniowo-

móżdżkowe

móżdżkowe



są skupione w dwóch pęczkach:

są skupione w dwóch pęczkach:

przednim i tylnym. Droga rdzeniowo-

przednim i tylnym. Droga rdzeniowo-

móżdżkowa przednia rozpoczyna się w

móżdżkowa przednia rozpoczyna się w

komórkach rogów tylnych istoty szarej

komórkach rogów tylnych istoty szarej

głównie w segmentach lędźwiowych.

głównie w segmentach lędźwiowych.

Neuryty komórek biegną na stronę

Neuryty komórek biegną na stronę

przeciwną rdzenia, wnikają do sznurów

przeciwną rdzenia, wnikają do sznurów

przednich istoty białej i poprzez rdzeń

przednich istoty białej i poprzez rdzeń

przedłużony, most i konary górne

przedłużony, most i konary górne

móżdżku dochodzą do robaka móżdżku.

móżdżku dochodzą do robaka móżdżku.



Droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna jest utworzona z

Droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna jest utworzona z

neurytów komórek jądra grzbietowego tej samej strony.

neurytów komórek jądra grzbietowego tej samej strony.

Większość włókien tej drogi pochodzi z segmentów

Większość włókien tej drogi pochodzi z segmentów

górnych lędźwiowych i dolnych piersiowych. Włókna

górnych lędźwiowych i dolnych piersiowych. Włókna

wychodzą ce z jądra grzbietowego biegną łukowato do

wychodzą ce z jądra grzbietowego biegną łukowato do

sznurów tylnych istoty białej po tej samej stronie rdzenia.

sznurów tylnych istoty białej po tej samej stronie rdzenia.

Droga ta dociera do móżdżku poprzez rdzeń przedłużony

Droga ta dociera do móżdżku poprzez rdzeń przedłużony

oraz konary dolne.

oraz konary dolne.



Drogi rdzeniowo-móżdżkowe prowadzą do móżdżku

Drogi rdzeniowo-móżdżkowe prowadzą do móżdżku

impulsy z mięśni i stawów (tzw. nieświadome czucie

impulsy z mięśni i stawów (tzw. nieświadome czucie

proprioceptywne lub kinestetyczne)

proprioceptywne lub kinestetyczne)



i w ten sposób powodują, że móżdżek jest ośrodkiem dla

i w ten sposób powodują, że móżdżek jest ośrodkiem dla

kontroli ruchów. Drogi rdzeniowo-móżdżkowe przewodzą

kontroli ruchów. Drogi rdzeniowo-móżdżkowe przewodzą

również wrażenia eksteroceptywne, np. ze skóry.

również wrażenia eksteroceptywne, np. ze skóry.

Schemat drogi rdzeniowo-

Schemat drogi rdzeniowo-

móżdżkowej przedniej i tylnej

móżdżkowej przedniej i tylnej



Przez rdzeń kręgowy przechodzą również drogi

Przez rdzeń kręgowy przechodzą również drogi

informacyjne z narządów wewnętrznych tzw.

informacyjne z narządów wewnętrznych tzw.

drogi

drogi

interoceptywne

interoceptywne

lub

lub

wisceroceptywne.

wisceroceptywne.

Receptory tych dróg znajdują się w ścianach naczyń,

Receptory tych dróg znajdują się w ścianach naczyń,

w ścianach narządów oraz w trzewnych błonach

w ścianach narządów oraz w trzewnych błonach

surowiczych. Przekazują one informacje bólowe,

surowiczych. Przekazują one informacje bólowe,

informacje wywołane rozciąganiem ścian naczyń lub

informacje wywołane rozciąganiem ścian naczyń lub

narządów oraz informacje dotyczące składu

narządów oraz informacje dotyczące składu

chemicznego krwi, chłonki i innych płynów

chemicznego krwi, chłonki i innych płynów

ustrojowych. Znaczna część tych informacji, która

ustrojowych. Znaczna część tych informacji, która

nie dociera do naszej świadomości, jest

nie dociera do naszej świadomości, jest

przeznaczona dla ośrodków pozakorowych, które na

przeznaczona dla ośrodków pozakorowych, które na

ich podstawie sterują różnymi czynno ściami

ich podstawie sterują różnymi czynno ściami

wegetatywnymi ustroju.

wegetatywnymi ustroju.



Większość wrażeń z narządów

Większość wrażeń z narządów

wewnętrznych odczuwamy jako ból w

wewnętrznych odczuwamy jako ból w

różnych miejscach powierzchni ciała.

różnych miejscach powierzchni ciała.

Informacje bólowe powstają w

Informacje bólowe powstają w

warunkach patologicznych i stanowią

warunkach patologicznych i stanowią

ostrzeżenie przed

ostrzeżenie przed

niebezpieczeństwem grożącym ze

niebezpieczeństwem grożącym ze

schorzałego narządu.

schorzałego narządu.



Skupiska pierwszych neuronów informacji

Skupiska pierwszych neuronów informacji

interoceptywnych znajdują się w zwojach nerwów

interoceptywnych znajdują się w zwojach nerwów

czaszkowych i rdzeniowych. Do zwojów rdzenio

czaszkowych i rdzeniowych. Do zwojów rdzenio

wych informacje dochodzą głównie drogą włókien

wych informacje dochodzą głównie drogą włókien

współczulnych i przy-współczulnych, a także

współczulnych i przy-współczulnych, a także

częściowo drogą włókien somatycznych i stąd

częściowo drogą włókien somatycznych i stąd

występuje możność rzutowania bólów trzewnych

występuje możność rzutowania bólów trzewnych

na skórę. Ze zwojów włókna informacyjne przez

na skórę. Ze zwojów włókna informacyjne przez

korzenie grzbietowe biegną prawdopodobnie do

korzenie grzbietowe biegną prawdopodobnie do

rogów tylnych oraz istoty pośredniej środkowej,

rogów tylnych oraz istoty pośredniej środkowej,

gdzie tworzą synapsy. Neuryty drugich neuronów

gdzie tworzą synapsy. Neuryty drugich neuronów

biegną wspólnie z drogami protopatycznymi

biegną wspólnie z drogami protopatycznymi



w sznurach przednio-bocznych rdzenia i

w sznurach przednio-bocznych rdzenia i

następnie poprzez pień mózgu do

następnie poprzez pień mózgu do

wzgórza, tworząc po drodze liczne

wzgórza, tworząc po drodze liczne

połączenia synaptyczne. Ośrodki korowe

połączenia synaptyczne. Ośrodki korowe

tego czucia mają być podobne jak w

tego czucia mają być podobne jak w

przypadku dróg z eks-teroreceptorów, a

przypadku dróg z eks-teroreceptorów, a

więc prawdopodobnie znajdują się w

więc prawdopodobnie znajdują się w

zakręcie zaśrodkowym płata

zakręcie zaśrodkowym płata

ciemieniowego.

ciemieniowego.



Drogi zstępujące rdzenia kręgowego,

Drogi zstępujące rdzenia kręgowego,

czyli

czyli

korowo-rdzeniowe

korowo-rdzeniowe

można po dzielić

można po dzielić

na trzy grupy: na drogi rozpoczynające się w

na trzy grupy: na drogi rozpoczynające się w

korze mózgowej, czyli

korze mózgowej, czyli

piramidowe;

piramidowe;

na

na

biorące początek w ośrodkach ruchowych

biorące początek w ośrodkach ruchowych

pnia móz gu, zwane

pnia móz gu, zwane

drogami

drogami

pozapiramidowymi,

pozapiramidowymi,

oraz na

oraz na

drogi

drogi

wychodzące

wychodzące

z ośrod ków autonomicznych

z ośrod ków autonomicznych

mózgowia,

mózgowia,

które biegną do jąder

które biegną do jąder

współczulnych i przywspółczulnych rdzenia

współczulnych i przywspółczulnych rdzenia

kręgowego. Dwie pierwsze grupy dróg działa

kręgowego. Dwie pierwsze grupy dróg działa

ją wyłącznie na mięśnie szkieletowe i kierują

ją wyłącznie na mięśnie szkieletowe i kierują

ruchami zależnymi od na szej woli.

ruchami zależnymi od na szej woli.

Schemat drogi nerwowej

Schemat drogi nerwowej

piramidowej

piramidowej

116 —

116 —

droga korowo-rdzcniowa boczna,

droga korowo-rdzcniowa boczna,

2 —

2 —

droga koro-

droga koro-

wo-rdzeniowa przednia,

wo-rdzeniowa przednia,

3

3

— droga korowo-jądrowa,

— droga korowo-jądrowa,

4

4

-jądra

-jądra

ruchowe nerwów czaszkowych, 5 — skrzyżowanie włókien

ruchowe nerwów czaszkowych, 5 — skrzyżowanie włókien

dróg piramidowych

dróg piramidowych



Drogi układu autonomicznego

Drogi układu autonomicznego

prowadzą impulsy do mięśni

prowadzą impulsy do mięśni

gładkich, mięśnia sercowego i

gładkich, mięśnia sercowego i

gruczołów

gruczołów



Drogi piramidowe

Drogi piramidowe

utworzone są przez

utworzone są przez

neuryty komórek piramidowych kory

neuryty komórek piramidowych kory

mózgowej, głównie zakrętu przedśrodkowego

mózgowej, głównie zakrętu przedśrodkowego

płata czołowego oraz innych płatów półkul

płata czołowego oraz innych płatów półkul

mózgu. Z kory drogi piramidowe biegną przez

mózgu. Z kory drogi piramidowe biegną przez

torebkę wewnętrzną do odnóg mózgu, stąd

torebkę wewnętrzną do odnóg mózgu, stąd

przez brzuszną część mostu do rdzenia

przez brzuszną część mostu do rdzenia

przedłużonego. Na przebiegu w

przedłużonego. Na przebiegu w

śródmózgowiu, moście i rdzeniu

śródmózgowiu, moście i rdzeniu

przedłużonym część dróg piramidowych

przedłużonym część dróg piramidowych

odłącza się, dochodząc kolejno do jąder

odłącza się, dochodząc kolejno do jąder

ruchowych nerwów czaszkowych tworząc

ruchowych nerwów czaszkowych tworząc

drogi korowo-jądrowe.

drogi korowo-jądrowe.



Pozostała część włókien dróg piramido wych

Pozostała część włókien dróg piramido wych

(droga

(droga

korowo-rdzeniowa)

korowo-rdzeniowa)

przed wejściem

przed wejściem

do rdzenia kręgowego krzyżuje się częściowo

do rdzenia kręgowego krzyżuje się częściowo

w piramidach rdzenia przedłużonego. Włókna

w piramidach rdzenia przedłużonego. Włókna

skrzyżowane (80-90%) biegną do sznurów

skrzyżowane (80-90%) biegną do sznurów

bocznych istoty białej rdzenia, nie

bocznych istoty białej rdzenia, nie

skrzyżowane (10 - 20%) - do przednich. Stąd

skrzyżowane (10 - 20%) - do przednich. Stąd

biegną do istoty szarej rdzenia łącząc się z

biegną do istoty szarej rdzenia łącząc się z

komórkami ruchowymi rogów przednich lub z

komórkami ruchowymi rogów przednich lub z

neuronami pośredniczącymi najbliższego ich

neuronami pośredniczącymi najbliższego ich

otoczenia.

otoczenia.



Około 55% włókien tej drogi kończy się w odcinku

Około 55% włókien tej drogi kończy się w odcinku

szyjnym rdzenia, 20% w piersio wym i 25% w części

szyjnym rdzenia, 20% w piersio wym i 25% w części

lędźwiowej. Drogi piramidowe występują tylko u

lędźwiowej. Drogi piramidowe występują tylko u

człowie ka i małp człekokształtnych. U człowieka

człowie ka i małp człekokształtnych. U człowieka

wykształcają się w wieku kilku lat. Układ piramidowy

wykształcają się w wieku kilku lat. Układ piramidowy

kieruje wykonywaniem ruchów świadomych, dowol

kieruje wykonywaniem ruchów świadomych, dowol

nych i zamierzonych. Drogi piramidowe stanowią

nych i zamierzonych. Drogi piramidowe stanowią

neuron ośrodkowy drogi dla ruchów dowolnych.

neuron ośrodkowy drogi dla ruchów dowolnych.

Neuron obwodowy ciągnie się od jąder ruchowych

Neuron obwodowy ciągnie się od jąder ruchowych

rogów przednich rdzenia aż do włókien

rogów przednich rdzenia aż do włókien

mięśniowych. Drogi piramidowe nie tylko przewodzą

mięśniowych. Drogi piramidowe nie tylko przewodzą

pobudzania neuronowe ruchów dowolnych, lecz

pobudzania neuronowe ruchów dowolnych, lecz

także hamują lub raczej przytłumiają odruchy.

także hamują lub raczej przytłumiają odruchy.



Układ piramidowy jest jednym z organów

Układ piramidowy jest jednym z organów

wykonawczych, za pomocą którego układ nerwowy

wykonawczych, za pomocą którego układ nerwowy

kieruje odruchami. Układ ten podlega wyłącznie

kieruje odruchami. Układ ten podlega wyłącznie

ośrodkom korowym. To sterowanie układu ruchu

ośrodkom korowym. To sterowanie układu ruchu

wymaga jednak kontroli wielu ośrodków, które mając

wymaga jednak kontroli wielu ośrodków, które mając

własne drogi informacyjne, muszą dostosować

własne drogi informacyjne, muszą dostosować

rozkazy kory do aktualnych sytuacji w narządach

rozkazy kory do aktualnych sytuacji w narządach

ruchu i środowisku zewnętrznym. Często muszą też

ruchu i środowisku zewnętrznym. Często muszą też

bez udziału kory wydawać polecenia narzą dom

bez udziału kory wydawać polecenia narzą dom

ruchu, dotyczące np. postawy i napięcia

ruchu, dotyczące np. postawy i napięcia

mięśniowego. Rolę tę spełnia układ pozapiramidowy,

mięśniowego. Rolę tę spełnia układ pozapiramidowy,

mający swe ośrodki w pniu mózgu, który łączy te

mający swe ośrodki w pniu mózgu, który łączy te

podkorowe jądra ruchowe za pomocą dróg

podkorowe jądra ruchowe za pomocą dróg

wieloneuronowych (wielosynap-tycznych).

wieloneuronowych (wielosynap-tycznych).



Do ośrodków

Do ośrodków

układu pozapiramidowego

układu pozapiramidowego

zaliczyć

zaliczyć

należy prążkowie, gałkę bladą, jądro

należy prążkowie, gałkę bladą, jądro

niskowzgórzowe oraz istotę czarną i jądra

niskowzgórzowe oraz istotę czarną i jądra

czerwienne. Te skupiska macierzystych komórek

czerwienne. Te skupiska macierzystych komórek

dróg pozapiramidowych, pomimo że znaj dują się na

dróg pozapiramidowych, pomimo że znaj dują się na

różnych piętrach mózgowia, pozostają pod wpływem

różnych piętrach mózgowia, pozostają pod wpływem

ośrodków korowych, głównie leżących do przodu od

ośrodków korowych, głównie leżących do przodu od

kory piramidowej, w zakrętach czołowych. Drogi

kory piramidowej, w zakrętach czołowych. Drogi

piramidowe i pozapiramidowe są nawzajem tak ze

piramidowe i pozapiramidowe są nawzajem tak ze

sobą połączone, że każdy nowy, dowolny ruch,

sobą połączone, że każdy nowy, dowolny ruch,

dotychczas nie wykonywany, najpierw jest

dotychczas nie wykonywany, najpierw jest

kierowany przez drogi piramidowe, a gdy zostanie

kierowany przez drogi piramidowe, a gdy zostanie

utrwalony, przejmują go drogi pozapiramidowe.

utrwalony, przejmują go drogi pozapiramidowe.



Drogi układu pozapiramidowego

Drogi układu pozapiramidowego

mają

mają

również liczne połączenia ze wzgó-

również liczne połączenia ze wzgó-

rzomózgowiem, z ośrodkami układu siatkowatego,

rzomózgowiem, z ośrodkami układu siatkowatego,

a przez ten układ oraz przez jądra czerwienne z

a przez ten układ oraz przez jądra czerwienne z

móżdżkiem, zaś w rdzeniu przedłużonym z

móżdżkiem, zaś w rdzeniu przedłużonym z

jądrami przedsionkowymi. Dzięki tym rozlicznym

jądrami przedsionkowymi. Dzięki tym rozlicznym

połączeniom, układ pozapiramidowy ma

połączeniom, układ pozapiramidowy ma

możliwość sprawowania kontroli podświadomej

możliwość sprawowania kontroli podświadomej

czynności mięśni. Układ pozapiramidowy jest

czynności mięśni. Układ pozapiramidowy jest

starszy Filogenetycznie od układu piramidowego.

starszy Filogenetycznie od układu piramidowego.

Zapew nia on powstawanie automatyzmów

Zapew nia on powstawanie automatyzmów

ruchowych, reguluje napięcie mięśniowe i

ruchowych, reguluje napięcie mięśniowe i

postawę ciała.

postawę ciała.



Drogi pozapiramidowe w pniu mózgu

Drogi pozapiramidowe w pniu mózgu

biegną grzbietowo od dróg pirami-

biegną grzbietowo od dróg pirami-

dowych, a w rdzeniu kręgowym

dowych, a w rdzeniu kręgowym

prawdopodobnie w sznurach

prawdopodobnie w sznurach

bocznych. Kończą się w jądrach

bocznych. Kończą się w jądrach

ruchowych rogów przednich rdzenia i

ruchowych rogów przednich rdzenia i

tu ich wpływ na komórki ruchowe

tu ich wpływ na komórki ruchowe

sumuje się

sumuje się

z

z

bodźcami piramidowymi

bodźcami piramidowymi

lub

lub

się im przeciwstawia.

się im przeciwstawia.



Oprócz dróg piramidowych i pozapiramidowych,

Oprócz dróg piramidowych i pozapiramidowych,

które wpływają

które wpływają

na

na

czynność mięśni szkieletowych,

czynność mięśni szkieletowych,

przez rdzeń kręgowy biegną również impulsy z

przez rdzeń kręgowy biegną również impulsy z

ośrodków układu autonomicznego do mięśni

ośrodków układu autonomicznego do mięśni

gładkich, mięśnia sercowego i gruczołów. Jądra

gładkich, mięśnia sercowego i gruczołów. Jądra

przywspółczulne pnia mózgu oraz współczulne i

przywspółczulne pnia mózgu oraz współczulne i

przywspół-czulne rdzenia kręgowego są połączone

przywspół-czulne rdzenia kręgowego są połączone

z ośrodkami nadrzędnymi w korze i podwzgórzu za

z ośrodkami nadrzędnymi w korze i podwzgórzu za

pomocą dróg biegnących prawdopodobnie w

pomocą dróg biegnących prawdopodobnie w

sznurach przednio-bocznych rdzenia. Przebieg tych

sznurach przednio-bocznych rdzenia. Przebieg tych

dróg nie jest jeszcze dokładnie poznany z

dróg nie jest jeszcze dokładnie poznany z

wyjątkiem drogi naczyniowo-ruchowej (do mięśni

wyjątkiem drogi naczyniowo-ruchowej (do mięśni

gładkich naczyń) oraz wydzielniczej (do gruczołów

gładkich naczyń) oraz wydzielniczej (do gruczołów

skóry), które biegną w rdzeniu do przodu od dróg

skóry), które biegną w rdzeniu do przodu od dróg

piramidowych.

piramidowych.

Znaczenie rdzenia

Znaczenie rdzenia

kręgowego

kręgowego



Rdzeń kręgowy spełnia dwa główne zadania: jest

Rdzeń kręgowy spełnia dwa główne zadania: jest

narządem odruchów i narządem przewodzenia.

narządem odruchów i narządem przewodzenia.

Jako narząd odruchów przyjmuje on poprzez

Jako narząd odruchów przyjmuje on poprzez

neurony informacyjne korzeni tylnych pobudzenie

neurony informacyjne korzeni tylnych pobudzenie

z receptorów i bez od działywania ośrodków

z receptorów i bez od działywania ośrodków

położonych w mózgowiu inicjuje stereotypowe, od

położonych w mózgowiu inicjuje stereotypowe, od

ruchowe czynności mięśni szkieletowych, mięśni

ruchowe czynności mięśni szkieletowych, mięśni

gładkich oraz gruczołów, które służą do

gładkich oraz gruczołów, które służą do

utrzymania życia ustroju. Wszystkie drogi, które

utrzymania życia ustroju. Wszystkie drogi, które

służą do wykonywania tej czynności rdzenia

służą do wykonywania tej czynności rdzenia

kręgowego, tworzą razem drogi własne rdzenia.

kręgowego, tworzą razem drogi własne rdzenia.



Czynność rdzenia kręgowego jako

Czynność rdzenia kręgowego jako

narządu przewodzącego polega na

narządu przewodzącego polega na

przekazywaniu impulsów

przekazywaniu impulsów

informacyjnych z receptorów do

informacyjnych z receptorów do

wyższych pięter układu nerwowego

wyższych pięter układu nerwowego

oraz impulsów ruchowych z ośrodków

oraz impulsów ruchowych z ośrodków

pnia mózgu i kory na obwód do

pnia mózgu i kory na obwód do

efektorów.

efektorów.

Mózgowie

Mózgowie

Mózgowie

Mózgowie

(encephalon)

(encephalon)



mieści się w jamie czaszki i ma kształt

mieści się w jamie czaszki i ma kształt

bardzo do niej podobny.

bardzo do niej podobny.



powierzchnia podstawna

powierzchnia podstawna

(facies basalis)

(facies basalis)

wypełnia doły jamy czaszki - przedni,

wypełnia doły jamy czaszki - przedni,

środkowy i tylny.

środkowy i tylny.



Powierzchnia wypukła mózgowia

Powierzchnia wypukła mózgowia

(facies

(facies

convexa),

convexa),

odpowiadająca pokrywie czaszki,

odpowiadająca pokrywie czaszki,

jest wyraźnie podzielona w płaszczyźnie

jest wyraźnie podzielona w płaszczyźnie

strzałkowej

strzałkowej

szczeliną podłużną mózgu

szczeliną podłużną mózgu

(fissura longitudinalis cerebri)

(fissura longitudinalis cerebri)

na dwie

na dwie

półkule mózgu

półkule mózgu

(hemispheria cerebri).

(hemispheria cerebri).



W głębi bruzdy znajduje się

W głębi bruzdy znajduje się

ciało

ciało

modzelowate

modzelowate

(corpus callosum)

(corpus callosum)

zbudowane

zbudowane

z włókien nerwowych, które łączy obie półkule.

z włókien nerwowych, które łączy obie półkule.



W dole tylnym czaszki znajduje się

W dole tylnym czaszki znajduje się

móżdżek

móżdżek

(cerebellum)

(cerebellum)

- oddzielony od półkul

- oddzielony od półkul

szczeliną

szczeliną

poprzeczną mózgu

poprzeczną mózgu

(fissura transversa

(fissura transversa

cerebri).

cerebri).



Ku przodowi do móżdżku, na podstawie

Ku przodowi do móżdżku, na podstawie

czaszki, spoczywa

czaszki, spoczywa

pień

pień

mózgu

mózgu

(truncus

(truncus

cerebri).

cerebri).

Mózgowie, otoczone jest oponami.

Mózgowie, otoczone jest oponami.

Schemat powierzchni

Schemat powierzchni

podstawnej mózgowia

podstawnej mózgowia



1

1

- płat czołowy, 2 - opuszka

- płat czołowy, 2 - opuszka

węchowa,

węchowa,

3

3

- pasmo

- pasmo

węchowe,

węchowe,

4

4

- trójkąt

- trójkąt

węchowy, 5 - płat skroniowy,

węchowy, 5 - płat skroniowy,

6

6

- nerw wzrokowy, 7 -

- nerw wzrokowy, 7 -

skrzyżowanie wzrokowe,

skrzyżowanie wzrokowe,

8 - guz popielaty z lejkiem, 9

8 - guz popielaty z lejkiem, 9

- ciała suteczkowate i nerw

- ciała suteczkowate i nerw

okoruchowy,

okoruchowy,

10 -

10 -

odnogi

odnogi

mózgu i do tyłu od nich most,

mózgu i do tyłu od nich most,

11

11

- nerw trójdzielny,

- nerw trójdzielny,

12 -

12 -

nerw odwodzący,

nerw odwodzący,

13

13

- nerw

- nerw

twarzowy,

twarzowy,

14 -

14 -

nerw

nerw

przedsionkowo-ilimakowy, 15

przedsionkowo-ilimakowy, 15

- nerw jezykowo-gardlowy,

- nerw jezykowo-gardlowy,

16 -

16 -

nerw błędny, 17 -nerw

nerw błędny, 17 -nerw

dodatkowy,

dodatkowy,

18-

18-

nerw

nerw

podjęzykowy,

podjęzykowy,

19

19

-oliwka, 20 -

-oliwka, 20 -

piramida,

piramida,

21

21

- skrzyżowanie

- skrzyżowanie



piramid, 22 - móżdżek

piramid, 22 - móżdżek



Masa mózgowia wynosi przeciętnie

Masa mózgowia wynosi przeciętnie

1375 -1405 g u mężczyzn i 1245

1375 -1405 g u mężczyzn i 1245

-1275 g u kobiet, a średnia objętość -

-1275 g u kobiet, a średnia objętość -

1330 cm3

1330 cm3

Rdzeń przedłużony

Rdzeń przedłużony



Rdzeń przedłużony

Rdzeń przedłużony

(medulla oblongata),

(medulla oblongata),

zwany też

zwany też

rdzeniomózgowiem

rdzeniomózgowiem

(myelencephalon),

(myelencephalon),

jest jakby ogniwem

jest jakby ogniwem

przejściowym między mózgowiem a rdzeniem

przejściowym między mózgowiem a rdzeniem

kręgowym. W odcinku graniczącym z

kręgowym. W odcinku graniczącym z

rdzeniem jest do niego podobny tak w

rdzeniem jest do niego podobny tak w

budowie zewnętrznej, jak i wewnętrznej.

budowie zewnętrznej, jak i wewnętrznej.

Jednak w części górnej, tzw. domostowej,

Jednak w części górnej, tzw. domostowej,

zmienia się jego wygląd zewnętrzny, zwiększa

zmienia się jego wygląd zewnętrzny, zwiększa

się stopniowo jego objętość, a budowa

się stopniowo jego objętość, a budowa

wewnętrzna staje się coraz bardziej złożona w

wewnętrzna staje się coraz bardziej złożona w

porównaniu z budową rdzenia kręgowego.

porównaniu z budową rdzenia kręgowego.



Na brzusznej powierzchni jest wyraźnie widoczna

Na brzusznej powierzchni jest wyraźnie widoczna

szczelina pośrodkowa przednia; biegnie ona

szczelina pośrodkowa przednia; biegnie ona

nieprzerwanie z rdzenia kręgowego przez całą

nieprzerwanie z rdzenia kręgowego przez całą

długość rdzenia przedłużonego i kończy się w

długość rdzenia przedłużonego i kończy się w

bruździe biegnącej poprzecznie wzdłuż tylnego

bruździe biegnącej poprzecznie wzdłuż tylnego

brzegu mostu.

brzegu mostu.



Po obu stronach szczeliny występują dwa

Po obu stronach szczeliny występują dwa

walcowate wzniesienia, zwane

walcowate wzniesienia, zwane

piramidami

piramidami

(pyramides),

(pyramides),

zawierające włókna drogi nerwowej

zawierające włókna drogi nerwowej

korowo-rdzeniowej.

korowo-rdzeniowej.



Z boku od piramid znajdują się wyniosłości zwane

Z boku od piramid znajdują się wyniosłości zwane

oliwkami

oliwkami

(oliva),

(oliva),

zawierające jądra oliwki.

zawierające jądra oliwki.



Na grzbietowej powierzchni występuje bruzda

Na grzbietowej powierzchni występuje bruzda

pośrodkowa tylna, stanowiąca przedłużenie

pośrodkowa tylna, stanowiąca przedłużenie

odpowiedniej bruzdy rdzenia kręgowego. Po

odpowiedniej bruzdy rdzenia kręgowego. Po

obu jej stronach występują parzyste

obu jej stronach występują parzyste

wyniosłości zwane

wyniosłości zwane

pęczkiem smukłym

pęczkiem smukłym

(fasciculus gracilis)

(fasciculus gracilis)

i

i

pęczkiem klinowatym

pęczkiem klinowatym

(fasciculus cuneatus).

(fasciculus cuneatus).



W zgrubieniach obu pęczków zwanych

W zgrubieniach obu pęczków zwanych

guzkami, znajdują się jądra smukłe i

guzkami, znajdują się jądra smukłe i

klinowate, w których kończą się pierwsze

klinowate, w których kończą się pierwsze

neurony dróg epikrytycznych sznurów tylnych.

neurony dróg epikrytycznych sznurów tylnych.



Przylegający do rdzenia kręgowego

Przylegający do rdzenia kręgowego

dolny odcinek rdzeniomózgowia, w

dolny odcinek rdzeniomózgowia, w

którym znajduje się skrzyżowanie

którym znajduje się skrzyżowanie

włókien dróg korowo-rdzeniowych

włókien dróg korowo-rdzeniowych

należących do dróg piramidowych,

należących do dróg piramidowych,

nazywamy odcinkiem pod

nazywamy odcinkiem pod

oliwkowym.

oliwkowym.



Na powierzchni brzusznej rdzenia

Na powierzchni brzusznej rdzenia

przedłużonego w bruździe między piramidą a

przedłużonego w bruździe między piramidą a

mostem wychodzą nerwy czaszkowe od VI do

mostem wychodzą nerwy czaszkowe od VI do

XII.

XII.



Do odruchów odbywających się przy udziale

Do odruchów odbywających się przy udziale

rdzenia przedłużonego należą takie czynności,

rdzenia przedłużonego należą takie czynności,

jak: ssanie, żucie, połykanie, kichanie, kaszel,

jak: ssanie, żucie, połykanie, kichanie, kaszel,

wydzielanie śliny, wymioty, mruganie powiek,

wydzielanie śliny, wymioty, mruganie powiek,

wdech i wydech, hamowanie czynności serca,

wdech i wydech, hamowanie czynności serca,

rozszerzanie naczyń krwionośnych,

rozszerzanie naczyń krwionośnych,

wydzielanie potu oraz regulowanie przemiany

wydzielanie potu oraz regulowanie przemiany

materii.

materii.



Ośrodki te zlokalizowane są głównie

Ośrodki te zlokalizowane są głównie

w jądrach tworu siatkowatego.

w jądrach tworu siatkowatego.



Za pośrednictwem rdzenia

Za pośrednictwem rdzenia

przedłużonego dochodzi również do

przedłużonego dochodzi również do

skutku szereg odruchów

skutku szereg odruchów

orientujących w przestrzeni.

orientujących w przestrzeni.

Most

Most



Most i móżdżek wchodzą w skład tyłomózgowia

Most i móżdżek wchodzą w skład tyłomózgowia

wtórnego

wtórnego

(metencephalon).

(metencephalon).

Most

Most

(pons)

(pons)

stanowi jego

stanowi jego

część mniejszą leżącą brzusznie od komory IV,

część mniejszą leżącą brzusznie od komory IV,

a

a

móżdżek część większą, leżącą grzbietowo od tej

móżdżek część większą, leżącą grzbietowo od tej

komory.

komory.



Powierzchnia grzbietowa mostu, stanowiąca dno

Powierzchnia grzbietowa mostu, stanowiąca dno

komory IV, czyli

komory IV, czyli

dołu równoległobocznego

dołu równoległobocznego

(fossa

(fossa

rhomboidea),

rhomboidea),

jest płaska, brzuszna natomiast jest

jest płaska, brzuszna natomiast jest

uwypuklona.

uwypuklona.



W części grzbietowej mostu występuje istota szara

W części grzbietowej mostu występuje istota szara

środkowa, twór siatkowaty oraz jądra nerwów

środkowa, twór siatkowaty oraz jądra nerwów

czaszkowych V- VIII.

czaszkowych V- VIII.



W moście znajduje się ośrodek pneumotaksyczny

W moście znajduje się ośrodek pneumotaksyczny

połączony z ośrodkiem oddechowym w rdzeniu

połączony z ośrodkiem oddechowym w rdzeniu

przedłużonym.

przedłużonym.



Odgrywa on ważną rolę w regulacji

Odgrywa on ważną rolę w regulacji

rytmicznego oddychania.

rytmicznego oddychania.



Część brzuszna mostu zbudowana

Część brzuszna mostu zbudowana

jest głównie z włókien nerwowych o

jest głównie z włókien nerwowych o

podłużnym i poprzecznym przebiegu,

podłużnym i poprzecznym przebiegu,

pomiędzy którymi znajdują się

pomiędzy którymi znajdują się

skupiska istoty szarej zwane

skupiska istoty szarej zwane

jądrami

jądrami

mostu

mostu

(nuclei pontis).

(nuclei pontis).

Móżdżek

Móżdżek



Móżdżek

Móżdżek

(cerebellum)

(cerebellum)

znajduje się po

znajduje się po

stronie grzbietowej komory IV

stronie grzbietowej komory IV

wypełniając większą część dołu

wypełniając większą część dołu

tylnego czaszki po obu stronach

tylnego czaszki po obu stronach

mostu.

mostu.



Od płatów potylicznych oddziela go

Od płatów potylicznych oddziela go

szczelina poprzeczna mózgu, w której

szczelina poprzeczna mózgu, w której

rozpięty jest namiot móżdżku (część

rozpięty jest namiot móżdżku (część

opony twardej).

opony twardej).



Móżdżek składa się z

Móżdżek składa się z

parzystych półkul

parzystych półkul

(hemispheriae cerebelli)

(hemispheriae cerebelli)

połączonych częścią

połączonych częścią

nieparzystą, zwaną

nieparzystą, zwaną

robakiem

robakiem

(vermis).

(vermis).



W móżdżku istota szara skupiona jest w

W móżdżku istota szara skupiona jest w

postaci cienkiej warstwy na obwodzie półkul

postaci cienkiej warstwy na obwodzie półkul

tworząc korę móżdżku

tworząc korę móżdżku

(cortex cerebelli)

(cortex cerebelli)

oraz

oraz

głębiej, w istocie białej w postaci jąder

głębiej, w istocie białej w postaci jąder

móżdżku

móżdżku

(nuclei cerebelli).

(nuclei cerebelli).



Kora móżdżku składa się

Kora móżdżku składa się

z

z

3 warstw:

3 warstw:

zewnętrznej drobinowej i głębiej leżących

zewnętrznej drobinowej i głębiej leżących

warstwy zwojowej i warstwy ziarnistej.

warstwy zwojowej i warstwy ziarnistej.



Jądra móżdżku są parzyste,

Jądra móżdżku są parzyste,

z

z

tego 3

tego 3

pary jąder mieszczą się w półkulach:

pary jąder mieszczą się w półkulach:

jądro

jądro

czopowate

czopowate

(n. emboliformis),

(n. emboliformis),

jądro zębate

jądro zębate

(n. dentatus)

(n. dentatus)

i

i

jądro

jądro

kulkowate (n.

kulkowate (n.

globosus)

globosus)

,

,



jądro wierzchu

jądro wierzchu

(n. fastigii)

(n. fastigii)

znajduje

znajduje

się w istocie białej robaka.

się w istocie białej robaka.



Istota biała położona w głębi móżdżku tworzy ciało

Istota biała położona w głębi móżdżku tworzy ciało

rdzenne

rdzenne

(corpus medullare).

(corpus medullare).

Przenikając w sąsiednie

Przenikając w sąsiednie

struktury mózgowia wytwarza trzy pary

struktury mózgowia wytwarza trzy pary

konarów

konarów

móżdżku

móżdżku

(pedunculi cerebellares)

(pedunculi cerebellares)

- górne, środkowe

- górne, środkowe

i dolne, łączące móżdżek z pokrywą śródmózgowia, z

i dolne, łączące móżdżek z pokrywą śródmózgowia, z

mostem i z rdzeniem przedłużonym.

mostem i z rdzeniem przedłużonym.



Biegną w nich drogi odmóżdżkowe i domóżdżkowe.

Biegną w nich drogi odmóżdżkowe i domóżdżkowe.

Drogi aferentne przekazują do móżdżku informacje o

Drogi aferentne przekazują do móżdżku informacje o

charakterze proprioceptywnym z mięśni tułowia,

charakterze proprioceptywnym z mięśni tułowia,

kończyn i mięśni żwaczy oraz z mięśni poprzecznie

kończyn i mięśni żwaczy oraz z mięśni poprzecznie

prążkowanych układu trawiennego i oddechowego

prążkowanych układu trawiennego i oddechowego

(mięśnie jamy ustnej, języka, gardła i krtani).

(mięśnie jamy ustnej, języka, gardła i krtani).



Móżdżek otrzymuje także informacje

Móżdżek otrzymuje także informacje

dotyczące ruchów zamierzonych

dotyczące ruchów zamierzonych

(drogi oliwkowo-móżdżkowe).

(drogi oliwkowo-móżdżkowe).



Przez konary górne biegną głównie

Przez konary górne biegną głównie

włókna odmóżdżkowe rozpoczynające

włókna odmóżdżkowe rozpoczynające

się w jądrach móżdżku (głównie

się w jądrach móżdżku (głównie

jądrze zębatym), które dochodzą do

jądrze zębatym), które dochodzą do

jąder pnia mózgu, tworu siatkowatego

jąder pnia mózgu, tworu siatkowatego

i wzgórza.

i wzgórza.



Liczne połączenia móżdżku z drogami aferentnymi,

Liczne połączenia móżdżku z drogami aferentnymi,

jądrami pnia mózgu i tworu siatkowatego, z korą

jądrami pnia mózgu i tworu siatkowatego, z korą

mózgu, z układem przedsionkowym, słuchowym

mózgu, z układem przedsionkowym, słuchowym

i

i

wzrokowym zapewniają jego ważną rolę w

wzrokowym zapewniają jego ważną rolę w

utrzymaniu napięcia mięśniowego, równowagi oraz

utrzymaniu napięcia mięśniowego, równowagi oraz

koordynacji ruchowej poszczególnych grup mięśni,

koordynacji ruchowej poszczególnych grup mięśni,

co zabezpiecza stabilność i płynność ruchów.

co zabezpiecza stabilność i płynność ruchów.



Funkcje analizujące i integrujące realizowane są

Funkcje analizujące i integrujące realizowane są

głównie na poziomie kory móżdżku, która

głównie na poziomie kory móżdżku, która

gromadzi informacje o aktualnym stanie narządu

gromadzi informacje o aktualnym stanie narządu

ruchu, o sile skurczów poszczególnych grup mięśni

ruchu, o sile skurczów poszczególnych grup mięśni

poprzecznie prążkowanych oraz o położeniu głowy

poprzecznie prążkowanych oraz o położeniu głowy

w stosunku do tułowia.

w stosunku do tułowia.



Kora za pośrednictwem jąder

Kora za pośrednictwem jąder

móżdżku wywiera ostateczny wpływ

móżdżku wywiera ostateczny wpływ

na czynność narządów ruchu i

na czynność narządów ruchu i

koordynuje funkcję niższych

koordynuje funkcję niższych

ośrodków ruchowych na różnych

ośrodków ruchowych na różnych

poziomach pnia mózgu.

poziomach pnia mózgu.

Śródmózgowie

Śródmózgowie



Najmniej rozbudowaną częścią mózgowia jest

Najmniej rozbudowaną częścią mózgowia jest

śródmózgowie

śródmózgowie

(mesencephalon),

(mesencephalon),

leżące na drodze między

leżące na drodze między

przodomózgowiem a tyłomózgowiem.

przodomózgowiem a tyłomózgowiem.



W skład śródmózgowia wchodzą

W skład śródmózgowia wchodzą

pokrywa

pokrywa

(tectum

(tectum

mesencephali),

mesencephali),

czyli blaszka czworacza, i

czyli blaszka czworacza, i

konary mózgu

konary mózgu

(pedunculi cerebri)

(pedunculi cerebri)

stanowiące część brzuszną

stanowiące część brzuszną

śródmózgowia.

śródmózgowia.



Pokrywa składa się z blaszki, na której uwypuklają się dwie

Pokrywa składa się z blaszki, na której uwypuklają się dwie

pary wzgórków

pary wzgórków

(colliculi):

(colliculi):

górne, zawierające ośrodki

górne, zawierające ośrodki

wzrokowe, i dolne, w których znajdują się ośrodki słuchu.

wzrokowe, i dolne, w których znajdują się ośrodki słuchu.



Granicę między pokrywą a konarami stanowi

Granicę między pokrywą a konarami stanowi

wodociąg

wodociąg

mózgu

mózgu

(aqueductus cerebri),

(aqueductus cerebri),

będący odpowiednikiem

będący odpowiednikiem

kanału środkowego rdzenia i łączący komorę IV

kanału środkowego rdzenia i łączący komorę IV

tyłomózgowia z komorą III międzymózgowia.

tyłomózgowia z komorą III międzymózgowia.



Konary mózgu podzielone są przez

Konary mózgu podzielone są przez

parzyste skupisko istoty szarej,

parzyste skupisko istoty szarej,

zwane

zwane

istotą czarną

istotą czarną

(substantia

(substantia

nigra)

nigra)

na nieparzystą

na nieparzystą

nakrywkę

nakrywkę

(tegmentum)

(tegmentum)

stanowiącą część górną

stanowiącą część górną

oraz na parzyste

oraz na parzyste

odnogi mózgu

odnogi mózgu

(crura cerebri)

(crura cerebri)



W nakrywce konarów znajdują się

W nakrywce konarów znajdują się

jądra ruchowe nerwów czaszkowych

jądra ruchowe nerwów czaszkowych

III i IV, jądra autonomiczne nerwu III

III i IV, jądra autonomiczne nerwu III

(okoruchowego),

(okoruchowego),

jądro czerwienne

jądro czerwienne

(nucleus ruber)

(nucleus ruber)

oraz komórki tworu

oraz komórki tworu

siatkowatego.

siatkowatego.



Śródmózgowie jest ważnym

Śródmózgowie jest ważnym

ośrodkiem koordynacji ruchowej.

ośrodkiem koordynacji ruchowej.



Najważniejszym ośrodkiem pośród

Najważniejszym ośrodkiem pośród

jąder ruchowych nakrywki jest jądro

jąder ruchowych nakrywki jest jądro

czerwienne, stanowiące jakby ognisko

czerwienne, stanowiące jakby ognisko

dla licznych dróg doprowadzających

dla licznych dróg doprowadzających

do niego impulsy z móżdżku, z jądra

do niego impulsy z móżdżku, z jądra

przedsionkowego, ze wzgórza i

przedsionkowego, ze wzgórza i

kresomózgowia.

kresomózgowia.



Śródmózgowie ma wpływ na

Śródmózgowie ma wpływ na

regulowanie postawy ciała.

regulowanie postawy ciała.



Z układem ruchowym

Z układem ruchowym

pozapiramidowym połączona jest

pozapiramidowym połączona jest

również istota czarna, która odgrywa

również istota czarna, która odgrywa

rolę w koordynacji ruchów

rolę w koordynacji ruchów

mimowolnych oraz w ruchach szybko

mimowolnych oraz w ruchach szybko

wykonywanych.

wykonywanych.

Przekrój strzałkowy

Przekrój strzałkowy

mózgowia

mózgowia



1 - komora czwarta

1 - komora czwarta

rdzeniomózgowia,

rdzeniomózgowia,

2 —

2 —

móżdżek, 3 — blaszka pokrywy

móżdżek, 3 — blaszka pokrywy

śródmózgowia,

śródmózgowia,

4 — t

4 — t

ylny płat

ylny płat

ciała modzelowatego, 5 -

ciała modzelowatego, 5 -

szyszynka,

szyszynka,

6

6

- ciało

- ciało

modzelowate, 7 — słup

modzelowate, 7 — słup

sklepienia kresomózgowia,

sklepienia kresomózgowia,

8 —

8 —

przegroda przezroczysta,

przegroda przezroczysta,

9 —

9 —

kolano ciała modzelowatego,

kolano ciała modzelowatego,

10 -

10 -

otwór miedzy komorami

otwór miedzy komorami

kresomózgowia, 11 - spoidło

kresomózgowia, 11 - spoidło

przednie,

przednie,

12

12

- zrost

- zrost

miedzywzgórzowy,

miedzywzgórzowy,

13

13

- pasmo

- pasmo

wzrokowe,

wzrokowe,

14

14

- przysadka

- przysadka

mózgowia,

mózgowia,

15 —

15 —

guz popielaty,

guz popielaty,

16 —

16 —

ciało suteczkowate,

ciało suteczkowate,

17 —

17 —

nerw okoruchowy,

nerw okoruchowy,

18 —

18 —

most,

most,

19 —

19 —

konar mózgowy, 20 -

konar mózgowy, 20 -

wodociąg mózgu,

wodociąg mózgu,

21 -

21 -

rdzeń

rdzeń

przedłużony

przedłużony



Blaszka pokrywy jest uważana za ośrodek

Blaszka pokrywy jest uważana za ośrodek

koordynacji czuciowej, do pobudzenia

koordynacji czuciowej, do pobudzenia

którego dochodzą drogą wzrokową i

którego dochodzą drogą wzrokową i

słuchową oraz od kory mózgu.

słuchową oraz od kory mózgu.



Dzięki połączeniu tych ośrodków poprzez

Dzięki połączeniu tych ośrodków poprzez

jądra czerwienne z innymi ośrodkami pnia

jądra czerwienne z innymi ośrodkami pnia

mózgu, ustrój może reagować określonymi

mózgu, ustrój może reagować określonymi

odruchami orientacyjnymi na bodźce

odruchami orientacyjnymi na bodźce

optyczne i akustyczne. Odruchy te polegają

optyczne i akustyczne. Odruchy te polegają

na zwracaniu głowy i ciała w kierunku

na zwracaniu głowy i ciała w kierunku

nowego bodźca świetlnego lub dźwiękowego.

nowego bodźca świetlnego lub dźwiękowego.

Międzymózgowie

Międzymózgowie



Międzymózgowie

Międzymózgowie

(diencephalon)

(diencephalon)

dzieli się na

dzieli się na

wzgórzomózgowie,

wzgórzomózgowie,

niskowzgórze

niskowzgórze

i

i

podwzgórze.

podwzgórze.



Wzgórzomózgowie

Wzgórzomózgowie

(thalamencephalon),

(thalamencephalon),

stanowiące

stanowiące

górną część międzymóz-gowia,

górną część międzymóz-gowia,

składa się z trzech części:

składa się z trzech części:

nadwzgórza, wzgórza i zawzgórza.

nadwzgórza, wzgórza i zawzgórza.

Nadwzgórze

Nadwzgórze

(epithalamus)

(epithalamus)



składa się z

składa się z

szyszynki oraz parzystych

szyszynki oraz parzystych

uzdeczek.

uzdeczek.



Szyszynkę

Szyszynkę

(corpus pineale)

(corpus pineale)

zalicza się do

zalicza się do

gruczołów dokrewnych, ponieważ wytwarzane

gruczołów dokrewnych, ponieważ wytwarzane

przez szyszynkę związki indolowe (m.in.

przez szyszynkę związki indolowe (m.in.

melatonina uważana za hormon) działają

melatonina uważana za hormon) działają

hamująco na ośrodki kontrolujące wydzielanie

hamująco na ośrodki kontrolujące wydzielanie

gonadotropin, opóźniając w ten sposób

gonadotropin, opóźniając w ten sposób

dojrzewanie płciowe. Melatonina wpływa

dojrzewanie płciowe. Melatonina wpływa

także na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie

także na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie



Przez parzyste

Przez parzyste

uzdeczki

uzdeczki

(habenulae)

(habenulae)

i ich spoidło przechodzą drogi z

i ich spoidło przechodzą drogi z

węchomózgowia, z hipokampa, z

węchomózgowia, z hipokampa, z

ciała migdałowatego i gałki bladej. Po

ciała migdałowatego i gałki bladej. Po

częściowych synapsach w jądrach

częściowych synapsach w jądrach

uzdeczki drogi te biegną do

uzdeczki drogi te biegną do

śródmózgowia.

śródmózgowia.



Wzgórze

Wzgórze

(thalamus)

(thalamus)

składające się

składające się

przeważnie z istoty szarej, tworzy

przeważnie z istoty szarej, tworzy

większość ścian bocznych komory

większość ścian bocznych komory

III

III

międzymózgowia.

międzymózgowia.



Składa się ono z dwóch części leżących po

Składa się ono z dwóch części leżących po

obu stronach komory i połączonych w

obu stronach komory i połączonych w

tylnym odcinku nadwzgórzem, a w

tylnym odcinku nadwzgórzem, a w

przednim

przednim

zrostem międzywzgórzowym

zrostem międzywzgórzowym

(adhesio interthalamica),

(adhesio interthalamica),

biegnącym

biegnącym

poprzecznie przez światło komory III.

poprzecznie przez światło komory III.



Poniżej zrostu przebiega

Poniżej zrostu przebiega

rowek

rowek

podwzgórzowy

podwzgórzowy

(sulcus

(sulcus

hypothalamicus)

hypothalamicus)

oddzielający

oddzielający

wzgórze od podwzgórza, który

wzgórze od podwzgórza, który

przylega do dolnej powierzchni

przylega do dolnej powierzchni

wzgórza.

wzgórza.



Istota szara

Istota szara

wzgórza,

wzgórza,

jest

jest

poprzedzielana

poprzedzielana

blaszkami istoty

blaszkami istoty

białej

białej

(lamina medullares thalami)

(lamina medullares thalami)

na trzy grupy

na trzy grupy

jąder

jąder

(nuclei thalami):

(nuclei thalami):

na

na

jądra przednie wzgórza, jądra

jądra przednie wzgórza, jądra

przyśrodkowe, jądra boczne,

przyśrodkowe, jądra boczne,



Jądra wzgórza powodują, że wzgórze

Jądra wzgórza powodują, że wzgórze

stanowi nadrzędny ośrodek

stanowi nadrzędny ośrodek

przekaźnikowy impulsów czuciowych

przekaźnikowy impulsów czuciowych

z niższych pięter do kory mózgowej.

z niższych pięter do kory mózgowej.



Wzgórze w stosunku do impulsów

Wzgórze w stosunku do impulsów

czuciowych jest ośrodkiem scalającym

czuciowych jest ośrodkiem scalającym

wrażenia, które mogą tutaj wzajemnie na

wrażenia, które mogą tutaj wzajemnie na

siebie wpływać, ponadto otrzymują one

siebie wpływać, ponadto otrzymują one

tutaj zabarwienie uczuciowe. Powstają takie

tutaj zabarwienie uczuciowe. Powstają takie

uczucia, jak wstręt, niechęć, lęk,

uczucia, jak wstręt, niechęć, lęk,

przyjemność.

przyjemność.



Impulsy eferentne zainicjowane we wzgórzu

Impulsy eferentne zainicjowane we wzgórzu

podlegają dalszej kontroli i decyzji innych

podlegają dalszej kontroli i decyzji innych

ośrodków nadrzędnych, np. móżdżku.

ośrodków nadrzędnych, np. móżdżku.



Najdalej ku tyłowi wysuniętą częścią wzgórza jest

Najdalej ku tyłowi wysuniętą częścią wzgórza jest

zawzgórze

zawzgórze

(metathalamus).

(metathalamus).

Składa się ono z

Składa się ono z

parzystych ciał kolankowatych bocznych

parzystych ciał kolankowatych bocznych

i

i

przyśrodkowych

przyśrodkowych

(corpora geniculata lateralis et

(corpora geniculata lateralis et

medialis).

medialis).



Ciała kolankowate boczne zawierają ośrodki

Ciała kolankowate boczne zawierają ośrodki

informacji wzrokowych, a wychodzące z nich

informacji wzrokowych, a wychodzące z nich

włókna tworzą

włókna tworzą

promienistość wzrokową

promienistość wzrokową

(radiatio optica).

(radiatio optica).



Ciała kolankowate przyśrodkowe zawierają ośrodki

Ciała kolankowate przyśrodkowe zawierają ośrodki

informacji słuchowych, a wychodzące z nich

informacji słuchowych, a wychodzące z nich

włókna tworzą

włókna tworzą

promienistość słuchową

promienistość słuchową

(radiatio acustica).

(radiatio acustica).

Niskowzgórze

Niskowzgórze

(subthalamus)

(subthalamus)



mieści się poniżej i bocznie od

mieści się poniżej i bocznie od

wzgórza. W istocie szarej niskowzgórza

wzgórza. W istocie szarej niskowzgórza

największym skupiskiem neuronów jest

największym skupiskiem neuronów jest

jądro niskowzgórzowe

jądro niskowzgórzowe

(nucleus

(nucleus

subthalamicus)

subthalamicus)

. Jądro to zawiera

. Jądro to zawiera

skupiska neuronów ruchowych,

skupiska neuronów ruchowych,

przekazujących impulsy do mięśni

przekazujących impulsy do mięśni

szkieletowych i jest zaliczane do

szkieletowych i jest zaliczane do

układu pozapiramidowego.

układu pozapiramidowego.



Podwzgórze

Podwzgórze

(hypothalamus)

(hypothalamus)

stanowi wraz z

stanowi wraz z

niskowzgórzem dolną część międymózgowia.

niskowzgórzem dolną część międymózgowia.

Podwzgórze dzielimy na trzy części: przednią

Podwzgórze dzielimy na trzy części: przednią

- nadwzrokową, środkową - lejkowo-guzową i

- nadwzrokową, środkową - lejkowo-guzową i

tylną - suteczkową.

tylną - suteczkową.



Przednie podwzgórze, czyli część

Przednie podwzgórze, czyli część

nadwzrokową

nadwzrokową

(pars supraoptica),

(pars supraoptica),

przylega

przylega

do skrzyżowania wzrokowego. W części tej

do skrzyżowania wzrokowego. W części tej

znajdują się trzy pary jąder, mianowicie:

znajdują się trzy pary jąder, mianowicie:

jądro skrzyżowania

jądro skrzyżowania

(nucleus

(nucleus

suprachiastmaticus),

suprachiastmaticus),

jądro nadwzroko-

jądro nadwzroko-

we

we

(nucleus supraopticus)

(nucleus supraopticus)

i

i

jądro

jądro

przykomorowe

przykomorowe

(nucleus paraventricularis).

(nucleus paraventricularis).



Część przednia podwzgórza

Część przednia podwzgórza

uczestniczy prawdopodobnie również

uczestniczy prawdopodobnie również

w regulacji temperatury ciała —

w regulacji temperatury ciała —

uszkodzenie jąder tej części prowadzi

uszkodzenie jąder tej części prowadzi

do przegrzania

do przegrzania

(hipertermii)

(hipertermii)

ustroju.

ustroju.



Ku tyłowi od części nadwzrokowej znajduje

Ku tyłowi od części nadwzrokowej znajduje

się

się

podwzgórze środkowe

podwzgórze środkowe

składające się z

składające się z

guza popielatego

guza popielatego

(tuber dnereum),

(tuber dnereum),

przechodzącego ku dołowi w

przechodzącego ku dołowi w

lejek

lejek

(infundibulum),

(infundibulum),

na końcu którego

na końcu którego

zawieszona jest

zawieszona jest

przysadka mózgowa

przysadka mózgowa

(hypophysis).

(hypophysis).



W jądrach guza popielatego znajdują się

W jądrach guza popielatego znajdują się

nadrzędne ośrodki autonomiczne, takie jak

nadrzędne ośrodki autonomiczne, takie jak

ośrodek termoregulacji, przyjmowania

ośrodek termoregulacji, przyjmowania

pokarmów, gospodarki wodno-mineralnej,

pokarmów, gospodarki wodno-mineralnej,

regulacji przemian tłuszczowych, krążenia,

regulacji przemian tłuszczowych, krążenia,

regulacji czynności gonad.

regulacji czynności gonad.



W podwzgórzu odbywa się integracja

W podwzgórzu odbywa się integracja

czynności dokrewnych i nerwowych

czynności dokrewnych i nerwowych

somatycznych oraz autonomicznych.

somatycznych oraz autonomicznych.



Podwzgórze tylne

Podwzgórze tylne

to parzyste

to parzyste

ciała

ciała

suteczkowate

suteczkowate

(corpora mamillaria),

(corpora mamillaria),

których jądra mają wpływ na regulację

których jądra mają wpływ na regulację

temperatury ciała (uszkodzenie jąder

temperatury ciała (uszkodzenie jąder

powoduje przechłodzenie, hipotermię ciała).

powoduje przechłodzenie, hipotermię ciała).



Podwzgórze odgrywa ważną rolę w regulacji

Podwzgórze odgrywa ważną rolę w regulacji

czynności dokrewnych, autonomicznych i

czynności dokrewnych, autonomicznych i

zachowawczych.

zachowawczych.



Podwzgórze ma wpływ na wszystkie procesy

Podwzgórze ma wpływ na wszystkie procesy

istotne dla równowagi wewnętrznej ustroju

istotne dla równowagi wewnętrznej ustroju

(homeostazy).

(homeostazy).



Odgrywa ważną rolę w regulacji przemiany

Odgrywa ważną rolę w regulacji przemiany

materii (białek, tłuszczów i węglowodanów).

materii (białek, tłuszczów i węglowodanów).



Do ośrodków kierujących za chowaniem

Do ośrodków kierujących za chowaniem

organizmu, które wyzwalają aktywność

organizmu, które wyzwalają aktywność

somatyczną, można zaliczyć ośrodek

somatyczną, można zaliczyć ośrodek

agresji, ośrodek ucieczki oraz ośrodek

agresji, ośrodek ucieczki oraz ośrodek

rozrodczy, kierujący aktywnością

rozrodczy, kierujący aktywnością

somatyczną organizmu związaną z

somatyczną organizmu związaną z

popędem płciowym. W podwzgórzu

popędem płciowym. W podwzgórzu

mieszczą się także ośrodki czuwania i snu.

mieszczą się także ośrodki czuwania i snu.



Podwzgórze ma niewątpliwie większe

Podwzgórze ma niewątpliwie większe

znaczenie fizjologiczne.

znaczenie fizjologiczne.



Do międzymózgowia zalicza się także

Do międzymózgowia zalicza się także

komorę III

komorę III

(ventriculus tertius).

(ventriculus tertius).

Z

Z

tyłu komora III łączy się z

tyłu komora III łączy się z

wodociągiem mózgowia, od przodu

wodociągiem mózgowia, od przodu

zaś komunikuje się z komorami

zaś komunikuje się z komorami

bocznymi półkul mózgowych.

bocznymi półkul mózgowych.

Kresomózgowie

Kresomózgowie



Kresomózgowie

Kresomózgowie

(telencephalon)

(telencephalon)

wykazuje najbardziej postępujący

wykazuje najbardziej postępujący

rozwój i u człowieka stanowi

rozwój i u człowieka stanowi

największą część mózgowia.

największą część mózgowia.



Kresomózgowie składa się z dwu

Kresomózgowie składa się z dwu

symetrycznych

symetrycznych

półkul mózgu

półkul mózgu

(hemispheria cerebri)

(hemispheria cerebri)

i

i

kresomózgowia nieparzystego

kresomózgowia nieparzystego

(telencephalon impar),

(telencephalon impar),

które tworzy

które tworzy

połączenie między półkulami.

połączenie między półkulami.



W skład półkul mózgowych wchodzi

W skład półkul mózgowych wchodzi

istota szara tworząca korę mózgu,

istota szara tworząca korę mózgu,

która otacza na kształt płaszcza

która otacza na kształt płaszcza

istotę białą zawierającą jądra

istotę białą zawierającą jądra

podkorowe kresomózgowia.

podkorowe kresomózgowia.



Na każdej półkuli można wyróżnić

Na każdej półkuli można wyróżnić

trzy

trzy

powierzchnie

powierzchnie

(facies):

(facies):



grzbietowo-boczną

grzbietowo-boczną

lub

lub

wypukłą,

wypukłą,



przyśrodkową

przyśrodkową

oraz powierzchnię

oraz powierzchnię



podstawną

podstawną

lub

lub

dolną;

dolną;



trzy brzegi

trzy brzegi

(morgo):

(morgo):



górny

górny

- oddzielający powierzchnię grzbietowo-

- oddzielający powierzchnię grzbietowo-

boczną od przyśrodkowej,

boczną od przyśrodkowej,



brzeg boczny

brzeg boczny

- oddzielający powierzchnię

- oddzielający powierzchnię

grzbietowo-boczną od podstawnej

grzbietowo-boczną od podstawnej



brzeg przyśrodkowy

brzeg przyśrodkowy

- oddzielający

- oddzielający

powierzchnię przyśrodkową od podstawnej;

powierzchnię przyśrodkową od podstawnej;



trzy bieguny

trzy bieguny

(polus):

(polus):



przedni, czyli

przedni, czyli

czołowy,

czołowy,



tylny -

tylny -

potyliczny

potyliczny



biegun dolny, czyli

biegun dolny, czyli

skroniowy.

skroniowy.



Półkule oddzielone są od siebie przez

Półkule oddzielone są od siebie przez

głęboką

głęboką

szczelinę podłużną mózgu

szczelinę podłużną mózgu

(fissura longitudinalis cerebri),

(fissura longitudinalis cerebri),



płaty potyliczne półkul od górnej

płaty potyliczne półkul od górnej

powierzchni móżdżku oddziela

powierzchni móżdżku oddziela

szczelina

szczelina

poprzeczna

poprzeczna

(fissura transversa cerebri).

(fissura transversa cerebri).



Powierzchnia zewnętrzna półkul jest

Powierzchnia zewnętrzna półkul jest

pofałdowana, a fałdy te rozdzielone

pofałdowana, a fałdy te rozdzielone

bruzdami

bruzdami

(sulci)

(sulci)

nazywamy

nazywamy

zakrętami

zakrętami

(gyri).

(gyri).



Na powierzchni górno-bocznej każdej

Na powierzchni górno-bocznej każdej

półkuli wyraźnie rysują się dwie bruzdy:

półkuli wyraźnie rysują się dwie bruzdy:

boczna

boczna

i

i

środkowa,

środkowa,

które pozwalają

które pozwalają

podzielić topograficznie tę powierzchnię na

podzielić topograficznie tę powierzchnię na

płat

płat

(lobus)

(lobus)

czołowy, ciemieniowy,

czołowy, ciemieniowy,

potyliczny

potyliczny

i

i

skroniowy.

skroniowy.



Równolegle do bruzdy środkowej biegną

Równolegle do bruzdy środkowej biegną

bruzdy przedśrodkowa i zaśrodkowa.

bruzdy przedśrodkowa i zaśrodkowa.



W dnie bruzdy bocznej leży wyspa

W dnie bruzdy bocznej leży wyspa

(insula)

(insula)



Na dolnej powierzchni płata czołowego

Na dolnej powierzchni płata czołowego

znajdują się

znajdują się



opuszka węchowa

opuszka węchowa

(bulbus olfactorius),

(bulbus olfactorius),



pasmo węchowe

pasmo węchowe

(tractus olfactorius)

(tractus olfactorius)



trójkąt węchowy

trójkąt węchowy

(trigonum olfactońum),

(trigonum olfactońum),



Wymienione struktury stanowią część

Wymienione struktury stanowią część

obwodową węchomózgowia.

obwodową węchomózgowia.



W półkulach istota szara

W półkulach istota szara

rozmieszczona jest na obwodzie w

rozmieszczona jest na obwodzie w

warstwie kilkumilimetrowej grubości

warstwie kilkumilimetrowej grubości

(1,5-4 mm) tworząc korę mózgu

(1,5-4 mm) tworząc korę mózgu

(cortex cerebri).

(cortex cerebri).



uwzględniając budowę oraz obserwacje

uwzględniając budowę oraz obserwacje

kliniczne wyróżniono w korze szereg

kliniczne wyróżniono w korze szereg

pól, którym przypisuje się określone

pól, którym przypisuje się określone

funkcje. Określa się je mianami

funkcje. Określa się je mianami

nadrzędnych ośrodków nerwowych,

nadrzędnych ośrodków nerwowych,

które odgrywają kierowniczą rolę w

które odgrywają kierowniczą rolę w

sterowaniu procesami ruchowymi,

sterowaniu procesami ruchowymi,

autonomicznymi zachodzącymi w

autonomicznymi zachodzącymi w

organizmie oraz w odbiorze wrażeń.

organizmie oraz w odbiorze wrażeń.



w płacie czołowym znajdują się

w płacie czołowym znajdują się

ośrodki ruchowe,

ośrodki ruchowe,



w płacie ciemieniowym

w płacie ciemieniowym

rozmieszczone są ośrodki czuciowe,

rozmieszczone są ośrodki czuciowe,



w płacie skroniowym leżą ośrodki

w płacie skroniowym leżą ośrodki

słuchowe,

słuchowe,



w płacie potylicznym - ośrodki

w płacie potylicznym - ośrodki

wzrokowe.

wzrokowe.

Schemat lokalizacji ośrodków korowych na

Schemat lokalizacji ośrodków korowych na

powierzchni grzbietowo-bocznej półkuli

powierzchni grzbietowo-bocznej półkuli

kresomózgowia

kresomózgowia



/ -ośrodek ruchowy

/ -ośrodek ruchowy

mowy, 2 - ośrodki

mowy, 2 - ośrodki

ruchowe, 3

ruchowe, 3

- ośrodki

- ośrodki

czucia

czucia

powierzchownego,

powierzchownego,

4

4

-

-

ośrodek słuchu, 5 -

ośrodek słuchu, 5 -

ośrodek słuchowy

ośrodek słuchowy

mowy,

mowy,

6

6

- ośrodek

- ośrodek

wzrokowy mowy, 7 -

wzrokowy mowy, 7 -

ośrodek wzroku,

ośrodek wzroku,

a

a

—

—

bruzda środkowa,

bruzda środkowa,

b -

b -

bruzda boczna

bruzda boczna



Pole ruchowe kory obejmuje przede

Pole ruchowe kory obejmuje przede

wszystkim zakręt przedśrodkowy.

wszystkim zakręt przedśrodkowy.



W najniższej części zakrętu

W najniższej części zakrętu

przedśrodkowego znajdują się więc ośrodki

przedśrodkowego znajdują się więc ośrodki

dla mięśni głowy, szyi, w części środkowej

dla mięśni głowy, szyi, w części środkowej

dla mięśni kończyny górnej i tułowia, a w

dla mięśni kończyny górnej i tułowia, a w

części górnej dla mięśni kończyny dolnej.

części górnej dla mięśni kończyny dolnej.



Od tych ośrodków odchodzą przez drogi

Od tych ośrodków odchodzą przez drogi

piramidowe świadome pobudzenia

piramidowe świadome pobudzenia

ruchowe.

ruchowe.



Obok tych pierwotnych ośrodków

Obok tych pierwotnych ośrodków

ruchowych kory prawdopodobnie

ruchowych kory prawdopodobnie

występują również ośrodki wtórne, w

występują również ośrodki wtórne, w

których gromadzą się obrazy czy

których gromadzą się obrazy czy

wzorce przebiegu celowych ruchów.

wzorce przebiegu celowych ruchów.

Przy braku pól ruchowych wtórnych w

Przy braku pól ruchowych wtórnych w

zasadzie nie mógłby powstać plan

zasadzie nie mógłby powstać plan

uporządkowanego, precyzyjnego

uporządkowanego, precyzyjnego

ruchu.

ruchu.



Pole czuciowe

Pole czuciowe

kory znajduje się

kory znajduje się

głównie w płacie ciemieniowym wokół

głównie w płacie ciemieniowym wokół

zakrętu zaśrodkowego.

zakrętu zaśrodkowego.



Występują tutaj ośrodki czuciowe

Występują tutaj ośrodki czuciowe

odbierające wrażenia czucia ogólnego

odbierające wrażenia czucia ogólnego

(czucia dotyku, temperatury oraz

(czucia dotyku, temperatury oraz

informacje o ruchach mięśniowych).

informacje o ruchach mięśniowych).



Czucie bólu prawdopodobnie nie

Czucie bólu prawdopodobnie nie

posiada reprezentacji korowej

posiada reprezentacji korowej



Kora czuciowa pośredniczy nie tylko w

Kora czuciowa pośredniczy nie tylko w

uświadamianiu czucia

uświadamianiu czucia

powierzchownego i głębokiego, lecz

powierzchownego i głębokiego, lecz

także gromadzi spostrzeżenia

także gromadzi spostrzeżenia

czuciowe w postaci zapamiętanych

czuciowe w postaci zapamiętanych

obrazów.

obrazów.



Obrazy te umożliwiają każdorazowo

Obrazy te umożliwiają każdorazowo

zakwalifikowanie nowych bodźców do

zakwalifikowanie nowych bodźców do

którejś z grup, które już poprzednio

którejś z grup, które już poprzednio

działały na ośrodki czuciowe kory.

działały na ośrodki czuciowe kory.

Schemat lokalizacji ośrodków korowych na

Schemat lokalizacji ośrodków korowych na

powierzchni przyśrodkowej półkuli kreso-

powierzchni przyśrodkowej półkuli kreso-

mózgowia

mózgowia



/ - ośrodki ruchowe,

/ - ośrodki ruchowe,

2 -

2 -

ośrodki czucia

ośrodki czucia

powierzchownego,

powierzchownego,

3

3

-

-

ośrodek powonienia,

ośrodek powonienia,

4

4

-

-

ośrodek wzroku,

ośrodek wzroku,

5

5

-

-

ośrodek smaku, c

ośrodek smaku, c

-

-

bruzda obręczy, d

bruzda obręczy, d

–

–

szczelina ciemieniowo

szczelina ciemieniowo

-

-

potyliczna,

potyliczna,

e

e

-

-

szczelina poboczna, f-

szczelina poboczna, f-

bruzdia spoidła

bruzdia spoidła

wielkiego,

wielkiego,

g – szczelina

g – szczelina

hipokampa,

hipokampa,

h –

h –

szczelina ostrogowa

szczelina ostrogowa



Spośród ośrodków czucia

Spośród ośrodków czucia

sensorycznego lub ośrodków

sensorycznego lub ośrodków

zmysłów wyróżniono ośrodek wzroku,

zmysłów wyróżniono ośrodek wzroku,

słuchu, powonienia i smaku.

słuchu, powonienia i smaku.

Pole wzrokowe kory

Pole wzrokowe kory



zawierające ośrodki wzrokowe znajduje się w

zawierające ośrodki wzrokowe znajduje się w

płacie potylicznym

płacie potylicznym



Rzutowanie korowe siatkówki oka leży po obu

Rzutowanie korowe siatkówki oka leży po obu

stronach bruzdy ostrogowej - ośrodek aktualnego

stronach bruzdy ostrogowej - ośrodek aktualnego

widzenia.

widzenia.



W pozostałych okolicach kory wzrokowej lokalizują

W pozostałych okolicach kory wzrokowej lokalizują

się ośrodki pamięci wzrokowej.

się ośrodki pamięci wzrokowej.



Przy wypadnięciu czynności ośrodka aktualnego

Przy wypadnięciu czynności ośrodka aktualnego

spostrzegania występuje ślepota korowa

spostrzegania występuje ślepota korowa

(prawdziwa), a przy wypadnięciu ośrodka

(prawdziwa), a przy wypadnięciu ośrodka

pamięciowego istnieje niemożność rozpoznawania

pamięciowego istnieje niemożność rozpoznawania

i tym samym nazywania widzianych przedmiotów.

i tym samym nazywania widzianych przedmiotów.

Pole słuchowe kory

Pole słuchowe kory



leży na górnej powierzchni płata

leży na górnej powierzchni płata

skroniowego zwróconej do wyspy, zwłaszcza

skroniowego zwróconej do wyspy, zwłaszcza

w zakręcie poprzecznym, będącym częścią

w zakręcie poprzecznym, będącym częścią

zakrętu skroniowego górnego.

zakrętu skroniowego górnego.



Także i tu występuje pole spostrzegania i

Także i tu występuje pole spostrzegania i

zapamiętywania.

zapamiętywania.



Uszkodzenie pierwszego z nich prowadzi do

Uszkodzenie pierwszego z nich prowadzi do

głuchoty prawdziwej (korowej). W przypadku

głuchoty prawdziwej (korowej). W przypadku

zniszczenia ośrodka zapamiętywania chory

zniszczenia ośrodka zapamiętywania chory

słyszy, nie może jednak zrozumieć i

słyszy, nie może jednak zrozumieć i

prawidłowo interpretować tego, co usłyszał.

prawidłowo interpretować tego, co usłyszał.

Korowy ośrodek zmysłu

Korowy ośrodek zmysłu

statycznego

statycznego



tj. zmysłu równowagi i położenia

tj. zmysłu równowagi i położenia

ciała w przestrzeni, znajduje się w

ciała w przestrzeni, znajduje się w

części tylnej zakrętu zaśrodkowego

części tylnej zakrętu zaśrodkowego

lub

lub

w

w

zakręcie skroniowym górnym.

zakręcie skroniowym górnym.

Schemat części obwodową i ośrodkowej

Schemat części obwodową i ośrodkowej

węchomózgowia

węchomózgowia



/ - opuszka

/ - opuszka

węchowa, 2 -

węchowa, 2 -

pasmo węchowe,

pasmo węchowe,

3

3

-

-

trójkąt węchowy,

trójkąt węchowy,

4

4

- istota

- istota

dziurkowana

dziurkowana

przednia, 5 -

przednia, 5 -

zakręt obręczy,

zakręt obręczy,

6 –

6 –

cieśń

cieśń

zakrętu

zakrętu

obręczy, 7 - zakręt

obręczy, 7 - zakręt

hipokampa

hipokampa



Korowy ośrodek powonienia,

Korowy ośrodek powonienia,

czyli

czyli

tzw. część ośrodkowa

tzw. część ośrodkowa

węchomózgowia znajduje się

węchomózgowia znajduje się

prawdopodobnie w zakręcie obręczy i

prawdopodobnie w zakręcie obręczy i

hipokampa.

hipokampa.



Korowy ośrodek smaku

Korowy ośrodek smaku

lokalizowany jest w

lokalizowany jest w

dolnej części zakrętu zaśrodkowego bądź też

dolnej części zakrętu zaśrodkowego bądź też

w części ośrodkowej węchomózgowia (wzdłuż

w części ośrodkowej węchomózgowia (wzdłuż

powierzchni zakrętu hipokampa) lub w korze

powierzchni zakrętu hipokampa) lub w korze

wyspy.

wyspy.



W korze mózgowej umieszczone są również

W korze mózgowej umieszczone są również

ośrodki

ośrodki

mowy

mowy

- ośrodek

- ośrodek

ruchowy mowy

ruchowy mowy

i

i

ośrodek

ośrodek

czuciowy (słuchowy) mowy

czuciowy (słuchowy) mowy

.

.

Ośrodki te leżą asymetrycznie - u ludzi

Ośrodki te leżą asymetrycznie - u ludzi

praworęcznych w lewej półkuli, a u

praworęcznych w lewej półkuli, a u

leworęcznych w prawej.

leworęcznych w prawej.



Ośrodek ruchowy mowy

Ośrodek ruchowy mowy

znajduje

znajduje

się w tylnej części zakrętu czołowego

się w tylnej części zakrętu czołowego

dolnego. Usuniecie lub uszkodzenie

dolnego. Usuniecie lub uszkodzenie

tego pola upośledza lub uniemożliwia

tego pola upośledza lub uniemożliwia

zdolność mówienia, pomimo że

zdolność mówienia, pomimo że

żaden z mięśni biorących udział w

żaden z mięśni biorących udział w

mówieniu nie jest porażony.

mówieniu nie jest porażony.



Ośrodek czuciowy mowy

Ośrodek czuciowy mowy

znajduje

znajduje

się w tylnej części zakrętu

się w tylnej części zakrętu

skroniowego górnego. Przy porażeniu

skroniowego górnego. Przy porażeniu

tej okolicy chory traci zdolność

tej okolicy chory traci zdolność

rozumienia słów.

rozumienia słów.



Za siedlisko wyższych czynności nerwowych

Za siedlisko wyższych czynności nerwowych

związanych z inteligencją i myśleniem

związanych z inteligencją i myśleniem

abstrakcyjnym uważane są

abstrakcyjnym uważane są

okolice przedczołowe

okolice przedczołowe

położone do przodu od pola ruchowego.

położone do przodu od pola ruchowego.



Przypuszcza się, że w okolicach przedczołowych

Przypuszcza się, że w okolicach przedczołowych

zachodzą procesy intelektualne związane z

zachodzą procesy intelektualne związane z

zapamiętywaniem wielkiej liczby informacji, ich

zapamiętywaniem wielkiej liczby informacji, ich

kojarzeniem i powstawaniem na ich podstawie

kojarzeniem i powstawaniem na ich podstawie

złożonych konstrukcji myślowych, z

złożonych konstrukcji myślowych, z

przewidywaniem skutków różnych czynności,

przewidywaniem skutków różnych czynności,

rozwagą, wnioskowaniem i uogólnieniem

rozwagą, wnioskowaniem i uogólnieniem

pozwalającym na rozwiązywanie skomplikowanych

pozwalającym na rozwiązywanie skomplikowanych

zadań logicznych.

zadań logicznych.



ośrodki integracyjne płatów czołowych mają

ośrodki integracyjne płatów czołowych mają

zdolność torowania lub hamowania dochodzących

zdolność torowania lub hamowania dochodzących

do nich informacji. W niektórych przypadkach

do nich informacji. W niektórych przypadkach

można by to nazwać skupianiem lub

można by to nazwać skupianiem lub

odwracaniem uwagi od dochodzących informacji.

odwracaniem uwagi od dochodzących informacji.



Te dwustronne połączenia umożliwiają również

Te dwustronne połączenia umożliwiają również

kontrolę wydanych poleceń,

kontrolę wydanych poleceń,



przy uszkodzeniu płatów czołowych ulegają

przy uszkodzeniu płatów czołowych ulegają

zaburzeniu wyższe czynności nerwowe związane z

zaburzeniu wyższe czynności nerwowe związane z

planowaniem pewnych czynności, wydawaniem

planowaniem pewnych czynności, wydawaniem

decyzji na ich wykonanie oraz krytyczną ocenę

decyzji na ich wykonanie oraz krytyczną ocenę

ich wykonania według założonego planu.

ich wykonania według założonego planu.



Poza korą półkul mózgowych istota szara znajduje

Poza korą półkul mózgowych istota szara znajduje

się w skupiskach rozrzuconych w istocie białej

się w skupiskach rozrzuconych w istocie białej

półkul, zwanych

półkul, zwanych

jądrami kresomózgowia lub

jądrami kresomózgowia lub

jądrami podkorowymi.

jądrami podkorowymi.



Największe z nich

Największe z nich

jądro ogoniaste

jądro ogoniaste

(nucleus

(nucleus

caudatus)

caudatus)

przylega do wzgórza.

przylega do wzgórza.



jądro soczewkowate

jądro soczewkowate

(nucleus lentiformis).

(nucleus lentiformis).

Składa

Składa

się ono z dwu części: gałki bladej i skorupy.

się ono z dwu części: gałki bladej i skorupy.



Gałka blada

Gałka blada

(globus pallidus)

(globus pallidus)

rozwojowo związana jest z

rozwojowo związana jest z

niskowzgórzem, topograficznie natomiast zaliczana jest do

niskowzgórzem, topograficznie natomiast zaliczana jest do

jąder kresomózgowia.

jąder kresomózgowia.



Skorupa

Skorupa

(putamen)

(putamen)

połączona jest z jądrem ogoniastym

połączona jest z jądrem ogoniastym

licznymi mostkami istoty szarej.

licznymi mostkami istoty szarej.



Z tych względów skorupę i jądro ogoniaste obejmuje

Z tych względów skorupę i jądro ogoniaste obejmuje

się wspólną nazwą

się wspólną nazwą

prążkowia

prążkowia

(striatum).

(striatum).



w obu jądrach znajdują się najwyższe podkorowe ośrodki

w obu jądrach znajdują się najwyższe podkorowe ośrodki

ruchowe.

ruchowe.



Prążkowie łącznie z gałką bladą nazywa się

Prążkowie łącznie z gałką bladą nazywa się

ciałem

ciałem

prążkowanym.

prążkowanym.



Prążkowie jest najwyższym, dominującym ośrodkiem układu

Prążkowie jest najwyższym, dominującym ośrodkiem układu

ruchowego pozapiramidowego. Odbiera ono przede

ruchowego pozapiramidowego. Odbiera ono przede

wszystkim impulsy z kory, ze wzgórza, z istoty czarnej oraz

wszystkim impulsy z kory, ze wzgórza, z istoty czarnej oraz

z ośrodków autonomicznych międzymózgowia i w ten

z ośrodków autonomicznych międzymózgowia i w ten

sposób otrzymuje podniety zarówno z otoczenia, jak też i ze

sposób otrzymuje podniety zarówno z otoczenia, jak też i ze

środowiska wewnętrznego ustroju.

środowiska wewnętrznego ustroju.



Natomiast funkcją gałki bladej jest wysyłanie impulsów.

Natomiast funkcją gałki bladej jest wysyłanie impulsów.



Oprócz jąder ogoniastego i soczewkowatego do jąder

Oprócz jąder ogoniastego i soczewkowatego do jąder

kresomózgowia zalicza się

kresomózgowia zalicza się

przedmurze i ciało

przedmurze i ciało

migdałowate.

migdałowate.



Przedmurze

Przedmurze

(claustrum)

(claustrum)

leży

leży

bocznie od jądra soczewkowatego,

bocznie od jądra soczewkowatego,



ciało migdałowate

ciało migdałowate

(corpus

(corpus

amygdaloideum)

amygdaloideum)

znajduje się w

znajduje się w

istocie białej płata skroniowego.

istocie białej płata skroniowego.



Istota biała półkul

Istota biała półkul

(substantia alba

(substantia alba

hemispheriorum)

hemispheriorum)

składa się z

składa się z

wypustek nerwowych mielinowych o

wypustek nerwowych mielinowych o

różnej grubości oraz z licznych

różnej grubości oraz z licznych

komórek glejowych. Włókna istoty

komórek glejowych. Włókna istoty

białej w zależności od ich połączeń

białej w zależności od ich połączeń

można podzielić na:

można podzielić na:



włókna kojarzeniowe, czyli asocjacyjne, łączące

włókna kojarzeniowe, czyli asocjacyjne, łączące

ośrodki korowe w obrębie jednej półkuli;

ośrodki korowe w obrębie jednej półkuli;



włókna spoidłowe, czyli komisuralne, które łączą

włókna spoidłowe, czyli komisuralne, które łączą

ośrodki korowe obydwu półkul tworząc spoidła

ośrodki korowe obydwu półkul tworząc spoidła

należące do kresomózgowia środkowego;

należące do kresomózgowia środkowego;



włókna rzutowe, czyli projekcyjne, łączące

włókna rzutowe, czyli projekcyjne, łączące

ośrodki korowe z niżej leżącymi ośrodkami,

ośrodki korowe z niżej leżącymi ośrodkami,

przewodzą impulsy w obydwu kierunkach -

przewodzą impulsy w obydwu kierunkach -

dokorowym

dokorowym

(włókna doprowadzające) i odkorowym

(włókna doprowadzające) i odkorowym

(włókna odprowadzające).

(włókna odprowadzające).

We wnętrzu każdej półkuli

We wnętrzu każdej półkuli

mózgowej znajduje się

mózgowej znajduje się

szczelinowata przestrzeń zwana

szczelinowata przestrzeń zwana

komorą boczną

komorą boczną

(ventriculus

(ventriculus

lateralis).

lateralis).



Komora składa się z czterech części, z

Komora składa się z czterech części, z

których każda leży w innym płacie:

których każda leży w innym płacie:



róg przedni - w płacie czołowym,

róg przedni - w płacie czołowym,



część środkowa - w płacie ciemieniowym,

część środkowa - w płacie ciemieniowym,



róg dolny - w płacie skroniowym,

róg dolny - w płacie skroniowym,



róg tylny - w płacie potylicznym.

róg tylny - w płacie potylicznym.



Obie komory boczne są połączone z

Obie komory boczne są połączone z

komorą III międzymózgowia.

komorą III międzymózgowia.



Kresomózgowie środkowe

Kresomózgowie środkowe

lub

lub

nieparzyste

nieparzyste

(telencephalon

(telencephalon

medium s. impar)

medium s. impar)

obejmuje blaszkę krańcową, spoidło

obejmuje blaszkę krańcową, spoidło

przednie, ciało modzelowate, spoidło sklepienia oraz

przednie, ciało modzelowate, spoidło sklepienia oraz

przegrodę przeźroczystą.

przegrodę przeźroczystą.



Ciało modzelowate

Ciało modzelowate

(corpus callosum)

(corpus callosum)

jest głównym

jest głównym

skupiskiem dróg spoidłowych nowej kory.

skupiskiem dróg spoidłowych nowej kory.



Ku tyłowi przechodzi w

Ku tyłowi przechodzi w

blaszkę krańcową

blaszkę krańcową

(lamina

(lamina

terminalis).

terminalis).



Spoidło przednie

Spoidło przednie

(commisura anterior)

(commisura anterior)

składa się przede

składa się przede

wszystkim z dróg łączących ośrodki węchomózgowia obu

wszystkim z dróg łączących ośrodki węchomózgowia obu

półkul (kora dawna),

półkul (kora dawna),



spoidło sklepienia

spoidło sklepienia

(commisura fornicis)

(commisura fornicis)

łączy korę

łączy korę

hipokampa (kora stara)

hipokampa (kora stara)



Sklepienie

Sklepienie

(fornix)

(fornix)

stanowi główną drogę odśrodkową z

stanowi główną drogę odśrodkową z

hipokampa, łączącą hipokamp z ciałami suteczkowatyml

hipokampa, łączącą hipokamp z ciałami suteczkowatyml



Przegroda

Przegroda

przeźroczysta

przeźroczysta

(septum pellucidum)

(septum pellucidum)

znajduje się

znajduje się

między sklepieniem a ciałem modzelowatym.

między sklepieniem a ciałem modzelowatym.

Układ siatkowaty

Układ siatkowaty



Układ

Układ

siatkowaty

siatkowaty

(systemu

(systemu

reticularis)

reticularis)

Twór siatkowaty składa

Twór siatkowaty składa

się z dużej liczby komórek

się z dużej liczby komórek

nerwowych tworzących jądra

nerwowych tworzących jądra

rozciągające się od części szyjnej

rozciągające się od części szyjnej

rdzenia kręgowego, poprzez rdzeń

rdzenia kręgowego, poprzez rdzeń

przedłużony, most i śródmózgowie do

przedłużony, most i śródmózgowie do

międzymózgowia.

międzymózgowia.



Jądra tworu siatkowatego mają nie tylko

Jądra tworu siatkowatego mają nie tylko

bardzo liczne wzajemne połączenia zarówno

bardzo liczne wzajemne połączenia zarówno

na tym samym poziomie, jak i między

na tym samym poziomie, jak i między

różnymi piętrami, ale również łączą się z

różnymi piętrami, ale również łączą się z

jądrami pnia mózgu i móżdżku rdzeniem

jądrami pnia mózgu i móżdżku rdzeniem

kręgowym oraz drogami przebiegającymi

kręgowym oraz drogami przebiegającymi

przez pień mózgu. Ponieważ aksony

przez pień mózgu. Ponieważ aksony

neuronów tworu siatkowatego dzielą się na

neuronów tworu siatkowatego dzielą się na

wypustki wstępujące i zstępujące, jądra tworu

wypustki wstępujące i zstępujące, jądra tworu

siatkowatego tworzą układ siatkowaty

siatkowatego tworzą układ siatkowaty

wstępujący i zstępujący.

wstępujący i zstępujący.



Cechą tego układu jest możliwość

Cechą tego układu jest możliwość

modulowania bodźców czuciowych i

modulowania bodźców czuciowych i

ruchowych, tj. wzmacnianie (pobudzanie) lub

ruchowych, tj. wzmacnianie (pobudzanie) lub

wytłumianie (hamowanie) doprowadzanych i

wytłumianie (hamowanie) doprowadzanych i

odprowadzanych impulsów.

odprowadzanych impulsów.



Część wstępującą układu siatkowatego wiąże

Część wstępującą układu siatkowatego wiąże

się ze stanem czuwania polegającym na

się ze stanem czuwania polegającym na

przewodzeniu impulsów aferentnych od

przewodzeniu impulsów aferentnych od

receptorów i aktywizacją wszystkich pól kory

receptorów i aktywizacją wszystkich pól kory

mózgu, ośrodków podkorowych kierujących

mózgu, ośrodków podkorowych kierujących

zachowaniem i ośrodków kontrolujących układ

zachowaniem i ośrodków kontrolujących układ

autonomiczny i układ wewnątrzwydzielniczy.

autonomiczny i układ wewnątrzwydzielniczy.



Układ siatkowaty zstępujący odgrywa

Układ siatkowaty zstępujący odgrywa

ważną rolę w regulacji czynności

ważną rolę w regulacji czynności

odruchowej rdzenia kręgowego i

odruchowej rdzenia kręgowego i

napięcia mięśni poprzecznie

napięcia mięśni poprzecznie

prążkowanych. Ma również wpływ na

prążkowanych. Ma również wpływ na

czynność ośrodków kontrolujących

czynność ośrodków kontrolujących

krążenie i oddychanie.

krążenie i oddychanie.

Układ limbiczny

Układ limbiczny



Układ limbiczny

Układ limbiczny

(systema limbicum),

(systema limbicum),

zawiera struktury kresomózgowia położone

zawiera struktury kresomózgowia położone

na powierzchni przyśrodkowej mózgu

na powierzchni przyśrodkowej mózgu

(zakręt obręczy, zakręt hipokampa,

(zakręt obręczy, zakręt hipokampa,

przegroda przeźroczysta, zakręt zębaty),

przegroda przeźroczysta, zakręt zębaty),

korę wyspy, opuszki węchowe oraz struktury

korę wyspy, opuszki węchowe oraz struktury

położone w innych częściach mózgowia, jak

położone w innych częściach mózgowia, jak

np. ciała migdałowate, jądra przednie

np. ciała migdałowate, jądra przednie

wzgórza, jądra uzdeczki, ciało suteczkowate,

wzgórza, jądra uzdeczki, ciało suteczkowate,

jądra tworu siatkowatego śródmózgowia.

jądra tworu siatkowatego śródmózgowia.



Układ ten może odgrywać dużą rolę

Układ ten może odgrywać dużą rolę

w koordynacji czynności układu

w koordynacji czynności układu

somatycznego i autonomicznego.

somatycznego i autonomicznego.



Układ limbiczny bywa często nazywany

Układ limbiczny bywa często nazywany

„mózgiem emocjonalnym", jest bowiem

„mózgiem emocjonalnym", jest bowiem

uważany za główny ośrodek kontrolujący

uważany za główny ośrodek kontrolujący

zachowanie socjalne i seksualne oraz stany

zachowanie socjalne i seksualne oraz stany

emocjonalne. Ponieważ emocjom i odruchom

emocjonalne. Ponieważ emocjom i odruchom

zachowawczym towarzyszą reakcje ze strony

zachowawczym towarzyszą reakcje ze strony

układu autonomicznego (na przykład wzrost

układu autonomicznego (na przykład wzrost

ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie

ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie

czynności serca, pocenie się, ślinienie i inne),

czynności serca, pocenie się, ślinienie i inne),

dlatego układ limbiczny bywa również

dlatego układ limbiczny bywa również

nazywany „mózgiem trzewnym".

nazywany „mózgiem trzewnym".

Opony i płyn

Opony i płyn

mózgowo-rdzeniowy

mózgowo-rdzeniowy



Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są trzema

Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są trzema

łącznotkankowymi błonami nazywanymi

łącznotkankowymi błonami nazywanymi

oponami

oponami

(meninges).

(meninges).



Błona zewnętrzna włóknista tworzy

Błona zewnętrzna włóknista tworzy

oponę twardą

oponę twardą

(dura mater),

(dura mater),

stanowiącą okostną kanału kręgowego

stanowiącą okostną kanału kręgowego

i jamy czaszki.

i jamy czaszki.



Pod oponą twardą występuje opona pajęcza lub

Pod oponą twardą występuje opona pajęcza lub

pajęczynówka

pajęczynówka

(arachnoidea),

(arachnoidea),

cienka, beznaczyniowa

cienka, beznaczyniowa

błona, od której odchodzą włókna łącznotkankowe do

błona, od której odchodzą włókna łącznotkankowe do

opony miękkiej.

opony miękkiej.



Opona miękka

Opona miękka

(pia mater)

(pia mater)

jest silnie unaczynioną

jest silnie unaczynioną

błoną, ściśle przylegającą do powierzchni

błoną, ściśle przylegającą do powierzchni

zewnętrznej mózgowia i rdzenia kręgowego,

zewnętrznej mózgowia i rdzenia kręgowego,

wnikającą we wszystkie zagłębienia, bruzdy i

wnikającą we wszystkie zagłębienia, bruzdy i

szczeliny.

szczeliny.



Opony są od siebie oddzielone szczelinowatymi

Opony są od siebie oddzielone szczelinowatymi

przestrzeniami:

przestrzeniami:



jamą

jamą

podpajęczynówkową

podpajęczynówkową

(cavum

(cavum

subarachnoideale)

subarachnoideale)



jamą podtwardówkową

jamą podtwardówkową

(cavum subdurale).

(cavum subdurale).



W rdzeniu kręgowym, pomiędzy oponą twardą

W rdzeniu kręgowym, pomiędzy oponą twardą

a ścianą kanału kręgowego, występuje również

a ścianą kanału kręgowego, występuje również

jama nadtwardówkowa

jama nadtwardówkowa

(cavum epidurale).

(cavum epidurale).



Przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i

Przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i

rdzenia kręgowego oraz kanały i komory

rdzenia kręgowego oraz kanały i komory

ośrodkowego układu nerwowego wypełnione

ośrodkowego układu nerwowego wypełnione

są płynem mózgowo-rdzeniowym.

są płynem mózgowo-rdzeniowym.



Płyn mózgowo-rdzeniowy

Płyn mózgowo-rdzeniowy

(liquor

(liquor

cerebrospinalis)

cerebrospinalis)

powstaje w splotach

powstaje w splotach

naczyniówkowych komór w wyniku

naczyniówkowych komór w wyniku

przesączania się wody i niektórych

przesączania się wody i niektórych

składników osocza krwi.

składników osocza krwi.



Z komór bocznych półkul mózgowych płyn

Z komór bocznych półkul mózgowych płyn

mózgowo-rdzeniowy przepływa do komory

mózgowo-rdzeniowy przepływa do komory

III międzymózgowia, a następnie przez

III międzymózgowia, a następnie przez

wodociąg mózgu śródmózgowia do komory

wodociąg mózgu śródmózgowia do komory

IV rdzeniomózgowia. Z komory IV płyn może

IV rdzeniomózgowia. Z komory IV płyn może

płynąć do kanału środkowego rdzenia

płynąć do kanału środkowego rdzenia

kręgowego lub przez otwory

kręgowego lub przez otwory

w

w

jej stropie do

jej stropie do

jamy podpajęczynówkowej.

jamy podpajęczynówkowej.



Funkcja płynu mózgowo-rdzeniowego

Funkcja płynu mózgowo-rdzeniowego

sprowadza się prawdopodobnie do

sprowadza się prawdopodobnie do

równomiernego rozkładu ciśnienia w

równomiernego rozkładu ciśnienia w

jamie czaszki, do mechanicznej

jamie czaszki, do mechanicznej

ochrony mózgowia przed urazami

ochrony mózgowia przed urazami

oraz do funkcji odżywczych w

oraz do funkcji odżywczych w

stosunku do niektórych komórek

stosunku do niektórych komórek

układu nerwowego ośrodkowego.

układu nerwowego ośrodkowego.