OSOBOWOŚĆ A SPÓJNOŚĆ ZACHOWANIA

SYTUACJONIZM

.

tradycja

behavioryzmu:

 

rola

izolowanych bodźców i ich konfiguracji

w

wyzwalaniu zachowania;

rola

ubiegłych doświadczeń

- znaczenie uczenia się

(rola styczności bodźców z innymi bodźcami i bodźców z

reakcjami, znaczenie ubiegłych wzmocnień)

tradycja

psychologii społecznej:

 

rola

złożonych konfiguracji

czynników sytuacyjnych

(sytuacji społecznych);

 
znaczenie procesów

rozumienia

zdarzeń (nadawania

znaczeń, konstruowania poznawczego sytuacji).

"POTĘGA SYTUACJI": PRZYKŁADY BADAŃ.

Co sytuacja może zrobić z morale człowieka:

badania Milgrama nad posłuszeństem.

 
Rola "subtelnych" czynników sytuacyjnych:

efektywność

przekazu perswazyjnego

znaczenie czynników kanalizujących (przykład: sprzedaż obligacji

wojennych w USA);

postrzegane

normy grupowe

jako źródło presji

(

konformizm - bad. Ascha);

 

skuteczność technik

wpływu społecznego

(np. techniki "wstawiania stopy w drzwiach");

 

Generalne wnioski:

 
Z jednej strony - obiektywnie

silny wpływ sytuacji

(nawet

"subtelnych" oddziaływań, przy braku poczucia przymusu) .

 Z drugiej strony - skłonność ludzi

do niedoceniania wpływu

sytuacji i przeceniania wpływu osobowości

na zachowanie

(por. B. Latane - bad. nad rozproszeniem odpowiedzialności).

Główne założenia

PERSONALIZMU

(podejścia personologicznego):
 
Człowiek ma

względnie stałe i ogólne właściwości

charakterologiczne

(dyspozycje osobowościowe), które

przejawiają się w szerokim spectrum sytuacji.

 

Dlatego też, można przewidywać zachowanie jednostki na

podstawie wiedzy o tym,

 
(a)          jak się

zachowywała w przeszłości

,

 
(b)         jakie jest

natężenie jej cech ustalone na

podstawie pomiarów osobowości

(np. wyników

kwestionariuszy, metod projekcyjnych).

Główne pytanie: Czy ludzkie zachowanie cechuje się

wystarczającym stopniem spójności

, by można było

mówić o istnieniu dyspozycji osobowościowych?

 
Czy

dyspozycje osobowościowe

, czy też

czynniki

sytuacyjne

wyjaśniają znaczną część wariancji w

zachowaniu?

 
 
Na podstawie czego jesteśmy w stanie przewidzieć zachowanie:
 -

wiedzy o SYTUACJI i uruchamianych przez nią

procesach

? (np. o poziomie stymulacji; stopniu trudności

zadań; oczekiwaniach społecznych - presji grupowej; o
aktualnie zmieniającej się z sytuacji na sytuację dominującej
motywacji i stanie emocjonalnym)

 
-

wiedzy o OSOBIE

? (jej uzdolnieniach, cechach charakteru,

przekonaniach, obrazie własnej osoby)

POJĘCIE

SPÓJNOŚCI ZACHOWANIA

(CONSISTENCY)

 
-       

Stabilność zachowania

, spójność w czasie

(stability, consistency over time);

 
-       

Międzysytuacyjna spójność zachowania

(cross-

situational consistency);

 
-       

Zgodność zachowania z postawą

[normą,

wartością]; (attitude-behavior consistency)

  

Spójność poznawcza

(cognitive consistency).

 

KRYTYKA ZAŁOŻENIA O SPÓJNOŚCI ZACHOWANIA:
 

-        Stanowisko W. Mischela.
 
- Wyniki badań nad związkiem postaw z zachowaniem.
Analizy W. Mischela i D. Petersona.

PRZYKłADY Z BADAŃ

 
Badania Newcomba (1929) nas wskaźnikami

ekstrawersji

u

młodzieży trudnej.

 
Badania Harthorne'a i Maya (1920) nad

uczciwością

.

 
Inne badania (Searsa nad zależnością emocjonalną).
 
 
1. średnia korelacja między różnymi behavioralnymi

wskaźnikami cechy osobowości (takiej jak uczciwość,
impulsywność, zależność emocjonalna) -

w zakresie

między .10 a .20

.

 
2. Korelacje między kwestionariuszami osobowości służącymi

pomiarowi danej cechy a zachowaniem (wskaźnikiem tej
cechy)

rzadko przekracza wielkość .20, a prawie nigdy .30

.

WNIOSKI Z ANALIZ I BADAŃ WŁASNYCH

MISCHELA

 
1.

Specyficzność

reagowania.

 
2.

Ograniczona przewidywalność

zachowania z

pomiaru cech.

 
3. Pewne właściwości osobowości (np. zdolność

do odraczania gratyfikacji - wskaźnik siły ego) -
bardzo

zależne od zmiennych sytuacyjnych

(np. widoczności nagród).

NAIWNY DYSPOZYCJONIZM

Pojęcie naiwnego dyspozycjonizmu.
 
Przykłady z badań:
- kategoria

cechy osobowości

- spontanicznie używana przez

ludzi do opisu innych (np. Park, 1989; Ostrom, 1975);

- podstawowy błąd atrybucyjny

: Wnioskowanie o

dyspozycjach z zachowań uwarunkowanych sytuacyjnie (np.

zachowań, wynikających z roli podjętej pod wpływem presji);

- przecenianie możliwości przewidywania

zachowania innych

ludzi (zarówno wewnątrz pewnego kontekstu sytuacyjnego,

jak i pomiędzy kontekstami, por. badanie Taylor & Crocker,

1986);

-

nadmierna pewność własnych sądów o dyspozycjach

innych

ludzi (na podstawie ograniczonej wiedzy o tej osobie) - tzw.

iluzja wywiadu, por. Hunter & Hunter, 1984).

DLACZEGO PRZECENIAMY PERSONALNĄ
SPÓJNOŚĆ ZACHOWANIA, czyli,
skąd się bierze naiwny dyspozycjonizm

?

 

Kulturowo ugruntowana koncepcja osoby

(jako bytu

sprawczego i społecznie przewidywalnego):

- jednostka odpowiedzialna za własne czyny (prawo
moralność, religia).
- tendencja do traktowania spójności (stałości) jako

wartości

pozytywnej
 

Człowiek jako figura na tle

. Rola:

- czynników percepcyjnych (hipoteza F.

Heidera: :"person

engulfs the field"),
- asymetrii perspektyw aktora i obserwatora - dostęp do
innych danych (hipoteza R. Nisbetta).

Łatwy dostęp do określonych narzędzi językowych i

schematów poznawczych

:

- "język cech"
- ukryte teorie osobowości
- stereotypy społeczne ("cechowe" teorie przedstawicieli
różnych grup i kategorii)
 
  

Zniekształcenia w rodzaju "danych" o osobie:

- tendencja do silnego efektu pierwszeństwa przy

tworzeniu sądów o ludziach

- dostęp do zachowań innych - w ograniczonym

zakresie sytuacji

- dostosowywanie się innych ludzi do naszych

oczekiwań

- często - podstawą wiedzy o innych jest nie to, jak się

zachowują, ale to, co o sobie mówią

PRÓBY ROZWIĄZANIA PROBLEMU

NIEZADOWALAJĄCEJ SPÓJNOŚCI ZACHOWAŃ

 
Spojność zachowania a

nomotetyczne vs. idiograficzne

podejście do osobowości: podejście Bema i Allena
(spójność dla pewnych cech, w pewnych sytuacjach).
 

-        Personalna spójność zachowania jako

meta-cecha

osobowości

: Pragmatycy i pryncypialiści M. Snydera.

 

-       

Czynnik metodologiczny

: Predykcja pojedynczego

zachowania czy też wzorca zachowań(miara
zagregowana) – S. Epstein.