TEORIA KOSZTÓW

Dr Leszek Sidorowicz

KOSZT

(UPROSZCZONA DEFINICJA)



Koszt, czyli pieniężny wyraz nakładów, ponoszonych w

związku z działalnością gospodarczą



Nie mylić!



z:



wydatkiem, czyli zmniejszeniem stanu środków

pieniężnych w kasie lub na rachunku bankowym jednostki

gospodarczej



nakładem, czyli zużyciem siły roboczej oraz zasobów

majątkowych przedsiębiorstwa, wyrażonych w jednostkach

naturalnych



stratami nadzwyczajnymi, powstającymi na skutek

zdarzeń trudnych do przewidzenia, poza działalnością

operacyjną jednostki i niezwiązane z ogólnym ryzykiem jej

prowadzenia

2

KOSZT

(WG USTAWY O RACHUNKOWOŚCI)

Koszt, czyli zmniejszenie w okresie sprawozdawczym

korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej

wartości, w formie:



zmniejszenia wartości aktywów,



albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które

doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego



lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż

wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli

3

Analiza kosztów i korzyści

– termin w naukach ekonomicznych

odnoszący się do:

 oceny ewentualnego projektu lub jego propozycji (np.
Biznesplan;

 nieformalnego podejścia do podejmowania każdego rodzaju
decyzji.

W obydwu przypadkach proces ten składa się z zestawienia;

całkowitych oczekiwanych kosztów i korzyści z jednego lub więcej
ruchów w celu wybrania najlepszej

 lub najbardziej zyskownej alternatywy.

Korzyści i straty są zazwyczaj wyrażone w jednostkach

pieniądza i są korygowane o

inflację

(

deflację

) tak, żeby wpływy z

korzyści i ze strat były wyrażone w tej samej wartości bieżącej pomimo
upływu czasu.

Bardzo powiązanymi, ale różniącymi się formalnymi technikami są :

analiza kosztów-efektywności i

 analiza efektów zewnętrznych w inwestycji.

Ta druga teoria bazuje na analizie kosztów i korzyści, ale różni się w
tym, że ma uczulać

menedżerów

przedsiębiorstw

i

inwestorów

na ich społecznym i środowiskowym wpływie.

Rachunek kosztów jest definiowany w

rachunkowości zarządczej

jako ogół działań zmierzających do odzwierciedlenia procesów
zachodzących w

przedsiębiorstwie

(np. zaopatrzenia, produkcji i zbytu

produktów

), poprzez ujęcie, zgrupowanie i interpretację w określonych

przekrojach

kosztów produkcji

i sprzedaży produktów, mierzonych

ilościowo i wartościowo za pewien okres, w celu uzyskania informacji
potrzebnych do ustalania wyników i kierowania przedsiębiorstwem lub
ich zespołem.

Wskaźnik poziomu kosztów - ich udział w wartości sprzedanej
produkcji, a w

przedsiębiorstwie

handlowym

udział

kosztów

w

stosunku do obrotu.

Porównanie

wskaźnika

poziomu

kosztów

z kilku okresów daje

rzeczywisty obraz gospodarności oraz wykorzystania
czynników rzeczowych i pracy w jednostce gospodarczej.

Im niższy jest

wskaźnik

poziomu

kosztów

, tym korzystniej

można oceniać efektywność ekonomiczną przedsiębiorstwa.

Znaczenia ekonomiczne



koszt alternatywny



koszt komparatywny



koszt krańcowy



koszt transakcyjny



koszt utopiony



koszt zmienny



koszt stały



koszt pośredni

koszt implicite - koszt alternatywnego wykorzystania zasobów, nie
stanowiące wydatków danego przedsiębiorstwa.

koszt explicite -koszty rachunkowe odzwierciedlające widoczne
wydatki na zakup czynników produkcji.



koszty jakości

Znaczenia finansowe



koszt długu



średni ważony koszt kapitału

Znaczenia w rachunkowości i podatkach

Koszty rachunkowe - nakłady w jednostkach pieniężnych poniesione
przez przedsiębiorstwo



koszty podróży



koszty rodzajowe



koszty uzyskania przychodów

Znaczenia w ekologii

koszt zewnętrzny

KOSZTY HISTORYCZNE A KOSZTY

PRZYSZŁE

Koszty własne przedsiębiorstwa ze względu na swój

złożony charakter są rozpatrywane z różnych punktów

widzenia. Potrzeby sprawozdawczości, analizy, kontroli,

planowania i podejmowania decyzji wymagają ujęcia

kosztów w odpowiednich przekrojach.

    
W toku ewolucji systemu rachunkowości zasadnicze

przekroje klasyfikacji kosztów ukształtowały się na

podstawie przyjętych sposobów wyceny efektów produkcji.

Wyróżnia się dwa główne sposoby takiej wyceny,

czyli

na podstawie kosztów:

•  

historycznych (ex post)

•  przyszłych (ex ante).

KOSZT EX POST

    W wycenie opartej na 

kosztach

historycznych

przyjmuje się założenie, że

istnieje jeden prawdziwy koszt, który

został poniesiony na wytworzenie

produkcji i przedsiębiorstwo nie może

go zmienić.



jest odzwierciedleniem wielkości i

struktury zużycia czynników produkcji

poniesionych na realizację określonych

wyrobów i stanowi podstawę ustalenia ceny

tych wyrobów.

KOSZT EX ANTE

   Wycenie opartej na

kosztach przyszłych

odnosi się do kosztów planowanych,

czyli tych,  które będą dopiero poniesione w

przedsiębiorstwie.

Z tego względu odchodzi się od koncepcji

„jednego prawdziwego kosztu” na rzecz

różnych kosztów dla różnych celów”.

Zgodnie z tym założeniem przyszłe

planowane koszty mogą być różne w

zależności od podjętych decyzji co do

kierunków działania przedsiębiorstwa.

koszt alternatywny

W ekonomii

-

to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby

możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego.

Inaczej mówiąc, koszt alternatywny jest to wartość najlepszej z
możliwych korzyści, utraconej w wyniku dokonanego wyboru.

Zatem koszt alternatywny:

jest zawsze ponoszony przez osobę podejmującą decyzję,

jest określony w chwili dokonywania wyboru,

ma charakter subiektywny.

Teoria kosztów komparatywnych

jest rozszerzeniem i

jednocześnie uogólnieniem

teorii kosztów absolutnych

Adama Smitha

,

zgodnie z którą w wymianie handlowej decyduje poziom bezwzględnych
kosztów produkcji, a większe korzyści z wymiany będzie odnosił partner,
który potrafi wytworzyć dobra mniejszym nakładem.

Koszty komparatywne są bardzo istotną kategorią teorii

handlu międzynarodowego

.

O podjęciu i odnoszeniu korzyści z międzynarodowej wymiany

handlowej decyduje względny poziom kosztów produkcji wymienianych
dóbr. W najogólniejszym ujęciu teoria wykazuje, że dany uczestnik
wymiany może odnosić korzyści, gdy sprzedaje dobra wymagające
mniejszych nakładów na produkcję, w zamian za dobra, które wymagają
w jego kraju większych nakładów.

Oznacza to, że bezwzględny poziom kosztów wytworzenia

danego dobra nie jest istotny, ponieważ o wartości danego dobra w
wymianie będzie decydować wartość nakładów, jakie kraj może
zaoszczędzić, powstrzymując się od produkcji tego dobra.

Koszt krańcowy (koszt marginalny)

- koszt jaki ponosi

producent

w związku ze zwiększeniem wielkości

produkcji

danego

dobra

o jedną jednostkę. Stanowi przyrost

kosztów całkowitych

związany z

produkowaniem dodatkowej jednostki dobra.

Przy danej wielkości produkcji danego dobra producent ponosi określone
koszty. Jeżeli zwiększy swoją produkcję o jedną jednostkę,
wówczas koszty całkowite produkcji zwiększą się.

Różnica w wielkości kosztów jakie producent ponosił wcześniej i
kosztów jakie ponosi po zwiększeniu produkcji stanowi właśnie
koszt krańcowy.

Jest to inaczej koszt wyprodukowania dodatkowej jednostki
dobra.

Koszt transakcyjny

– koszty wynikające ze współdziałania wielu

podmiotów gospodarczych.

Pojęcie wprowadzone przez

Ronalda Coase

, a rozwinięte przez

Olivera Williamsona

w

teorii kosztów transakcyjnych

.

Koszty te można podzielić na grupy, czyli:

koszty poszukiwania informacji – potrzebne na sprawdzenie czy
dane dobro jest dostępne na rynku, kto oferuje najlepsze warunki,
etc. Są to typowe koszty badania rynku i planowania umów.

koszty zarządzania i zawierania kontraktów – potrzebne, aby
doprowadzić do zaistnienia transakcji

koszty kontroli – ponoszone na dopilnowanie, aby druga strona
wywiązała się z warunków kontraktu. Mogą to być wszelkie koszty
zarządzania, kontroli, monitorowania procesów i wyników,
ubezpieczenia od strat spowodowanych korupcją i oportunizmem.

Podział ten jest oczywiście bardzo umowny, w praktyce trudno

jest rozdzielić jeden rodzaj kosztu od drugiego. Koszty transakcyjne
stanowią podstawę dochodu prawników, instytucji finansowych, policji,
przedsiębiorców, kierowników, urzędników – są nimi w zasadzie
wszystkie koszty poza ścisłymi nakładami na produkcję i
transport.

W krajach o mniej rozwiniętej gospodarce lub mniej

sformalizowanych koszty te są mniejsze, zawsze stanowią ponad połowę
dochodu kraju.

Koszty finansowe

– koszty uzyskania przez przedsiębiorstwo

przychodów finansowych

.

Są one księgowane w zespole 7

zakładowego planu kont

(Przychody i

koszty ich osiągnięcia) na

koncie

"Koszty finansowe".

Należą do nich w szczególności:

wartość sprzedanych

inwestycji

zapłacone i zarachowane

odsetki

oraz prowizje od zaciągniętych

kredytów bankowych

i otrzymanych

pożyczek

, jeżeli nie dotyczą środków

trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych

zapłacone i zarachowane odsetki od przeterminowanych zobowiązań
cywilnoprawnych i od należności budżetowych

zapłacone i zarachowane odsetki i dyskonto od wyemitowanych papierów
dłużnych oraz od wystawionych

weksli

własnych



ujemne różnice kursow

Podział kosztów jakości

koszty zapewnienia jakości 

Koszty mające na celu maksymalizację pewności, iż produkowany
towar posiada  wymaganą jakość.

koszty oceny jakości

Koszty mające na celu kontrolę stopnia zbieżności jakości wymaganej
danego towaru z jakością uzyskaną.

koszty niezgodności 

Koszty które są efektem braku spełnienia wymaganej jakości.

Koszty pośrednie

– koszty wyliczane na jednostkę

produktu, w sposób

przybliżony

, na podstawie wskaźników

procentowych.

Jako przykłady można wymienić koszty:

zakupu,

wydziałowe,

ogólnozakładowe,

sprzedaży.

Koszty pośrednie, koszty ogólne, w kosztorysowaniu, to składnik
ceny kosztorysowej, obejmujący koszty ogólne budowy i koszty
zarządu.
Składniki te nie są bezpośrednio kalkulowane w kosztorysie, lecz
uwzględniane w wyliczeniu ceny kosztorysowanej, jako jeden z
narzutów kosztorysu.

Koszty pośrednie i inne narzuty kosztorysu, stanowią
komplementarne dopełnienie dla kosztów bezpośrednich
kalkulowanych bezpośrednio w kosztorysie na podstawie
nakładów i cen jednostkowych.

Koszty rachunkowe

Koszty - wyrażone wartościowo zużycie czynników produkcji. Można wyróżnić
trzy podstawowe układy kosztów:

układ rodzajowy

układ funkcjonalny

układ kalkulacyjny

Układ rodzajowy

-

koszty wg rodzaju i obejmuje grupy kosztów:

amortyzacja - celowe wyrażone wartościowo zużycie środków trwałych
oraz wartości niematerialnych i prawnych,

•zużycie materiałów i energii - zużycie surowców, materiałów
zapasowych, opakowań, paliwa, książek, czasopism, energii…

•usługi obce - obróbka obca, usługi: transportowe, remontowe,
łączności, najmu, leasingu, bankowe,

•wynagrodzenia - brutto za prace wykonane

 ubezpieczenia i inne świadczenia - obciążające pracodawcę składki na
ubezpieczenie społeczne, fundusz pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych oraz inne świadczenia na rzecz pracowników:
wydatki na bhp, szkolenia, ochronę zdrowia,

 podatki i opłaty - podatki: od nieruchomości, środków transportu oraz
opłaty: skarbowe, notarialne, administracyjne, sądowe, za zanieczyszczanie
środowiska,

Pozostałe koszty rodzajowe- podróże służbowe, ubezpieczenie
majątkowe, stypendia, reklama nie ujęta w innych pozycjach.

Układ kalkulacyjny

klasyfikuje koszty w tzw. pozycje kalkulacyjne

niezbędne do obliczenia kosztu wytworzenia produktu. Dzieli on koszty
następująco:

koszty bezpośrednie

materiały bezpośrednie,

płace bezpośrednie,

koszty pośrednie

koszty wydziałowe,

koszty zarządu,

koszty sprzedaży.

Bazując na klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym można

obliczyć różne wielkości kosztów, w szczególności zaś:

techniczny koszt wytworzenia, będący sumą kosztów bezpośrednich i
kosztów wydziałowych,

koszt całkowity (zakładowy, fabryczny) koszt wytworzenia, będący sumą
technicznego kosztu wytworzenia oraz kosztów zarządu,

koszt własny sprzedaży (pełen koszt własny), będący sumą wszystkich
kosztów bezpośrednich i pośrednich.

Układ funkcjonalny-

koszty według miejsc powstawania kosztów.

koszty działalności podstawowej (produkcyjnej, handlowej, usługowej)-
np. w dz.produkcyjnej księguje się bezpośrednie koszty tj.: zużycie
materiałów bezpośrednich, wynagrodzenie pracowników bezpośrednio
produkcyjnych, obróbkę obcą, koszt przygotowania nowej produkcji,

koszty wydziałowe - pośrednie koszty wytwarzania ponoszone na
wydziałach produkcji podstawowej, obejmujące koszty amortyzacji i
remontu maszyn, transportu wewnętrznego, zużytych narzędzi, oświetlenia,
ogrzewania i utrzymania czystości wydziału,

koszty zarządu- wynagrodzenia kierownictwa firmy i ogólnego zarządu,
koszty podróży służbowych, łączności, biurowe, reprezentacji i reklamy
firmy, podatki i ubezpieczenia, koszty utrzymania magazynów, laboratoriów
oraz służbowych samochodów osobowych;

koszty zakupu - związane bezpośrednio z zakupem materiałów jak np.
załadunku i wyładunku, przewozu, ubezpieczenia w trakcie przewozu.

koszty sprzedaży - dotyczą sprzedawanych wyrobów i obejmują: koszty
opakowania, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia, reklamy oraz podatek
akcyzowy od wyrobów.

koszty działalności pomocniczej- koszty wydziałów: remontowego,
transportowego, kotłowni oraz jednostek bytowych i socjalnych: stołówki,
hotelu robotniczego, domu wczasowego

KLASYFIKACJA KOSZTÓW



Klasyfikacja dla celów sprawozdawczych



Klasyfikacja dla celów decyzyjnych



Klasyfikacja dla celów kontrolnych

20

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

DLA CELÓW SPRAWOZDAWCZYCH



Koszty produktów i okresu



Koszty produktów
rozliczane są na produkty i biorą udział w wycenie
zapasów produktów pracy (mogą być
zaprezentowane zarówno w bilansie jak i rachunku
zysków i strat).



Koszty okresu
nie są brane pod uwagę przy wycenie zapasów i
traktowane są jako koszty dane okresu
sprawozdawczego (zaprezentowane będą tylko w
rachunku zysków i strat).

21

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

DLA CELÓW SPRAWOZDAWCZYCH



Koszty pośrednie i bezpośrednie



Koszty bezpośrednie
ich pomiar i odniesienie na produkty lub działalności
w oparciu o dowody źródłowe jest możliwy, istotny i
opłacalny.



Koszty pośrednie
nie wykazują ścisłego związku z efektami pracy lub
przyporządkowanie tych kosztów na podstawie
dowodów źródłowych do produktów jest
nieopłacalne lub nieistotne (rozliczanie na produkty
za pomocą tzw. kluczy rozliczeniowych).

22

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

DLA CELÓW DECYZYJNYCH



Koszty wg reakcji na zmianę rozmiarów

działalności



Podział kosztów na zmienne i stałe jest

najważniejszą klasyfikacją kosztów z punktu

widzenia rachunkowości zarządczej.



Koszty zmienne

to koszty, których wysokość zmienia się wraz ze

zmianą rozmiarów produkcji



Koszty zmienne proporcjonalne



Koszty zmienne degresywne



Koszty zmienne progresywne

23

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

DLA CELÓW DECYZYJNYCH



Koszty stałe

to koszty, które nie reagują na zmiany rozmiarów
produkcji.



Koszty stałe względne



Koszty stałe bezwzględne



Należy jednak pamiętać, iż w długim okresie
koszty stałe nie występują w jednostce, gdyż
wysokość wszystkich kosztów w długim
horyzoncie czasowym można zmienić.

24

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

DLA CELÓW DECYZYJNYCH



Koszty wg zależność od podejmowanej
decyzji

(wpływ na decyzje)



Koszty istotne (zależne) – koszty związane z
określoną decyzją, których poniesienie
uzależnione jest od podjętej decyzji.



Koszty nieistotne (niezależne) – należy je
ponieść bez względu na podjętą decyzję, np.
koszty wynikające z wcześniej podjętych decyzji
(koszty zapadłe) lub przyszłe koszty, których
wysokość będzie taka sama dla rozpatrywanych
alternatyw.

25

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

DLA CELÓW DECYZYJNYCH



Inne koszty



Koszty utraconych korzyści

wyrażają potencjalne efekty utracone na skutek
niepodjęcia określonych działań w wyniku wyboru
innego wariantu decyzyjnego.

26

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

DLA CELÓW KONTROLNYCH



Koszty kontrolowane

na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek
odpowiedzialności



Koszty niekontrolowane

na ich wysokość nie ma wpływu ośrodek
odpowiedzialności

W ujęciu firmy jako całości wszystkie koszty są

kontrolowane

27

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

W UKŁADZIE FUNKCJONALNYM



Koszty w układzie funkcjonalnym
amortyzacja

,



Koszty działalności podstawowej



Koszty działalności pomocniczej



Koszty zarządu



Koszty sprzedaży

28

PRZYKŁAD

Hotel Stokrotka działa w regionie turystycznym.

W poszczególnych kwartałach wykorzystuje różnie swój
potencjał

(tabela).

Zakładamy, że cena za usługę jest jednakowa

i wynosi

20

jednostek, wysokość

kosztów stałych

wynosi

400

, a

koszty zmienne

kształtują się

w wysokości

0,6 na jednostkę obrotu.

Jak będą kształtować się wyniki ekonomiczne hotelu w
poszczególnych kwartałach i w skali roku?

Kwartał

Wykorzy-

stanie

potencja

łu w %

Cena

KS

KZ

KC

Obró

t

Zysk

I

20

20

400

II

50

20

400

III

100

20

400

IV

80

20

400

Cały

rok

160

0

Kwartał

Wykorzy-

stanie

potencjał

u

w %

(ILOŚĆ)

Cena

KS

KZ

KC

(KS+K

Z)

Obrót Zysk

I

20

20

400

240

II

50

20

400

600

III

100

20

400

120

0

IV

80

20

400

960

Cały

rok

1600

300

0

Kwartalne zróżnicowanie wyników ekonomicznych

hotelu Stokrotka wynikające z sezonowości przy

założeniu cen stałych

Kwartał

Wykorzy-

stanie

potencjał

u

w %

(ILOŚĆ)

Cena

KS

KZ

KC

(KS+K

Z)

Obrót Zysk

I

20

20

400

240

640

II

50

20

400

600

1000

III

100

20

400

120

0

1600

IV

80

20

400

960

1360

Cały

rok

1600

300

0

4600

Kwartalne zróżnicowanie wyników ekonomicznych

hotelu Stokrotka wynikające z sezonowości przy

założeniu cen stałych

Kwartał

Wykorzy-

stanie

potencjał

u

w %

(ILOŚĆ)

Cena

KS

KZ

KC

(KS+K

Z)

Obrót Zysk

I

20

20

400

240

640

400

-

240

II

50

20

400

600

1000

1000

0

III

100

20

400

120

0

1600

2000

+400

IV

80

20

400

960

1360

1600

+240

Cały
rok

1600

300

0

4600

5000

+400

Kwartalne zróżnicowanie wyników ekonomicznych

hotelu Stokrotka wynikające z sezonowości przy

założeniu cen stałych

Kwartał

Wykorzy

-stanie

potencja

łu w %

(ILOŚĆ)

Cena

KS

KZ

KC

(KS+K

Z)

Obró

t

Zysk

I

40

12

400

II

50

20

400

III

90

30

400

IV

80

20

400

Cały

rok

1600

Kwartalne zróżnicowanie wyników ekonomicznych

hotelu Stokrotka wynikające z sezonowości przy

założeniu cen zmiennych

Kwartał

Wykorzy

-stanie

potencja

łu w %

(ILOŚĆ)

Cena

KS

KZ

KC

(KS+K

Z)

Obró

t

Zysk

I

40

12

400

288

II

50

20

400

600

III

90

30

400

1620

IV

80

20

400

960

Cały

rok

1600

3468

Kwartalne zróżnicowanie wyników ekonomicznych

hotelu Stokrotka wynikające z sezonowości przy

założeniu cen zmiennych

Kwartał

Wykorzy

-stanie

potencja

łu w %

(ILOŚĆ)

Cena

KS

KZ

KC

(KS+K

Z)

Obró

t

Zysk

I

40

12

400

288

688

480

II

50

20

400

600

1000

1000

III

90

30

400

1620

2020

2700

IV

80

20

400

960

1360

1600

Cały

rok

1600

3468

5068

5780

Kwartalne zróżnicowanie wyników ekonomicznych

hotelu Stokrotka wynikające z sezonowości przy

założeniu cen zmiennych

Kwartał

Wykorzy

-stanie

potencja

łu w %

(ILOŚĆ)

Cena

KS

KZ

KC

(KS+K

Z)

Obró

t

Zysk

I

40

12

400

288

688

480

-

208

II

50

20

400

600

1000

1000

0

III

90

30

400

1620

2020

2700

+680

IV

80

20

400

960

1360

1600

+240

Cały

rok

1600

3468

5068

5780

+712

Kwartalne zróżnicowanie wyników ekonomicznych

hotelu Stokrotka wynikające z sezonowości przy

założeniu cen zmiennych

Rentowność

jest określana jako zjawisko osiągania

przychodów z działalności gospodarczej, które przewyższają
koszty jej prowadzenia.

Wskaźnik rentowności

= Efekt / Nakład

w kategoriach finansowych, to ogólna postać wskaźnika wygląda
inaczej:

Wskaźnik rentowności

= Zysk / Kapitał

Wskaźnik tylko mierzy skalę intensywności tego zjawiska.

W analizie rentowności wyróżnia się;

Wskaźnik rentowności sprzedaży - WRS = (Zysk * 100) /
Przychód ze sprzedaży

Wskaźnik rentowności netto WRNe (Zysk netto * 100) /
Przychody całkowite

Wskaźnik poziomu kosztów.

KONIEC