Budżet państwa i
polityka fiskalna

Wykład

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

Budżet państwa i
polityka fiskalna

Wykład

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

Ekonomia

Ekonomia

WARSZAWA

2006

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

2

Chcąc osiągnąć te cele rząd

posługuje się narzędziami polityki
fiskalnej zarówno po stronie
wydatków jak i dochodów państwa

.

Chcąc osiągnąć te cele rząd

posługuje się narzędziami polityki
fiskalnej zarówno po stronie
wydatków jak i dochodów państwa

.

Pojęcie polityki fiskalnej

(budżetowej)

Pojęcie polityki fiskalnej

(budżetowej)

Polityka fiskalna zwana tez polityką
budżetową to decyzje rządu dotyczące
podatków i wydatków państwa.
Podstawowym celem polityki fiskalnej jest
uzyskanie kontroli i wywarcie wpływu na
podział dochodów oraz na ogólny poziom
aktywności gospodarczej kraju.

Polityka fiskalna zwana tez polityką
budżetową to decyzje rządu dotyczące
podatków i wydatków państwa.
Podstawowym celem polityki fiskalnej jest
uzyskanie kontroli i wywarcie wpływu na
podział dochodów oraz na ogólny poziom
aktywności gospodarczej kraju.

3

1. Dochody podatkowe

Podstawowym źródłem dochodów
budżetu państwa są podatki.

Podstawowe składniki dochodów

budżetowych



podatki bezpośrednie,



podatki pośrednie.

Budżet państwa zasilają
głównie:

Budżet państwa zasilają
głównie:

4



podatek od dochodów
przedsiębiorstw (od osób
prawnych),



podatek od dochodów
indywidualnych (od osób
fizycznych).

Podatki bezpośrednie

Podatki bezpośrednie

- obejmują podatki

- obejmują podatki

dochodowe płacone od dochodów z pracy

dochodowe płacone od dochodów z pracy

i z własności (czynsze, dywidendy,

i z własności (czynsze, dywidendy,

odsetki).

odsetki).

W Polsce np. są, to:

W Polsce np. są, to:

5

Podatki pośrednie

-

to podatki od zakupu

towarów i usług czyli płacone za
pośrednictwem cen przy nabywaniu dóbr i
usług

.



podatek od wartości dodanej (VAT),



akcyzy - specjalne podatki od konsumpcji
wybranych towarów np. tytoniu, alkoholu,



podatki i opłaty obciążające konsumpcję dóbr
importowanych (np. opłaty od towarów
importowanych),



podatki i opłaty specjalne.

Do podatków pośrednich przede wszystkim

Do podatków pośrednich przede wszystkim

należą:

należą:

6



wpłaty z zysku netto płacone przez
przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe
spółki skarbu państwa, od udziału Skarbu
Państwa w spółkach, od banków:

- wpłaty z cła,
- wpłaty z zysku NBP.

Ponadto państwo dysponuje i innymi niż podatki

Ponadto państwo dysponuje i innymi niż podatki

źródłami dochodów. Na przykład w Polsce, do

źródłami dochodów. Na przykład w Polsce, do

dochodów budżetu państwa zalicza się (poza

dochodów budżetu państwa zalicza się (poza

dochodami z podatków):

dochodami z podatków):

A). Dochody

A). Dochody

niepodatkowe:

niepodatkowe:

B). Dochody z prywatyzacji kapitałowej,

B). Dochody z prywatyzacji kapitałowej,

likwidacyjnej, dzierżawy, leasingu, dochody z

likwidacyjnej, dzierżawy, leasingu, dochody z

prywatyzacji banków

prywatyzacji banków

7

C). Dochody jednostek budżetowych (np.

C). Dochody jednostek budżetowych (np.

dochody jednostek administracji państwowej

dochody jednostek administracji państwowej

i wymiaru sprawiedliwości - opłaty

i wymiaru sprawiedliwości - opłaty

paszportowe, sądowe, grzywny).

paszportowe, sądowe, grzywny).

D). Dochody zagraniczne :

D). Dochody zagraniczne :

Należy podkreślić, że największą pozycją w

Należy podkreślić, że największą pozycją w

dochodach (np. w Polsce około 80%) budżetu

dochodach (np. w Polsce około 80%) budżetu

stanowią dochody podatkowe, a wśród

stanowią dochody podatkowe, a wśród

podatków (w Polsce) największy udział mają

podatków (w Polsce) największy udział mają

podatki pośrednie.

podatki pośrednie.

Pozostałe dochody

Pozostałe dochody

budżetu

budżetu

8

Podstawowe składniki wydatków

budżetowych

Z budżetu państwa finansowane są nakłady

Z budżetu państwa finansowane są nakłady

na publiczną służbę zdrowia, oświatę,

na publiczną służbę zdrowia, oświatę,

obronę narodową i inne cele. Wypłacane też

obronę narodową i inne cele. Wypłacane też

są emerytury lub dopłaty do emerytur i inne

są emerytury lub dopłaty do emerytur i inne

transfery z tytułu opieki społecznej.

transfery z tytułu opieki społecznej.

Państwo ponosi zatem wydatki na zakup

Państwo ponosi zatem wydatki na zakup

dóbr i usług i wydatki transferowe.

dóbr i usług i wydatki transferowe.

Wydatki państwa dzielą się na:

Wydatki państwa dzielą się na:



wydatki realne,

wydatki realne,



wydatki transferowe

wydatki transferowe

9

Wydatki realne

Wydatki realne

są dokonywane, gdy rząd

są dokonywane, gdy rząd

centralny i władze lokalne kupują dobra i

centralny i władze lokalne kupują dobra i

usługi tzw. dobra publiczne.

usługi tzw. dobra publiczne.

Wydatki realne

Wydatki realne

to np.: płatności za usługi

to np.: płatności za usługi

urzędników państwowych, nauczycieli, za

urzędników państwowych, nauczycieli, za

budynki, szpitale państwowe, papier do

budynki, szpitale państwowe, papier do

kserokopiarki w urzędzie administracji.

kserokopiarki w urzędzie administracji.

10

Wydatki realne

Wydatki realne

Wydatki realne

Wydatki realne

są składnikiem

są składnikiem

globalnego popytu sektora publicznego

globalnego popytu sektora publicznego

zaś transfery są częścią składową

zaś transfery są częścią składową

rozporządzalnego dochodu ludności

rozporządzalnego dochodu ludności

(RDL).

(RDL).

Transfery

- nie są płatnościami za dobra

- nie są płatnościami za dobra

lub usługi. Transfery to np. przekazanie

lub usługi. Transfery to np. przekazanie

pieniędzy od rządu do gospodarstw

pieniędzy od rządu do gospodarstw

domowych (zasiłki dla bezrobotnych) i

domowych (zasiłki dla bezrobotnych) i

do firm (dotacje).

do firm (dotacje).

11

Wydatki budżetu państwa



wydatki sfery budżetowej,



świadczenia społeczne w tym dotacje dla
np.:

- Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
- Funduszu Emerytalno-Rolnego,
- Funduszu Pracy

.

W Polsce najczęściej w budżecie państwa

W Polsce najczęściej w budżecie państwa

podaje się dwie podstawowe grupy

podaje się dwie podstawowe grupy

wydatków:

wydatków:

1. Wydatki bieżące, które obejmują:

1. Wydatki bieżące, które obejmują:

12



dotacje przedmiotowe dla

przedsiębiorstw państwowych np. dla

PKP,



dotacje dla gospodarki komunalnej i

mieszkaniowej,



dotacje do funduszy celowych



obsługa zadłużenia zagranicznego,



rozliczenia z bankami i obsługa długu

krajowego,



subwencje i dotacje celowe dla gmin.

dotacje w tym:

dotacje w tym:

Wydatki budżetu

Wydatki budżetu

państwa

państwa

13



wydatki kapitałowe,



inwestycje sektora publicznego.

2. Wydatki majątkowe, które ponoszone są

2. Wydatki majątkowe, które ponoszone są

na:

na:

14

Wydatki > Dochody => Deficyt

Wydatki > Dochody => Deficyt

Nadwyżka występuje wtedy gdy wydatki są mniejsze od dochodów:

Wydatki < Dochody => Nadwyżka

Wydatki < Dochody => Nadwyżka

Równowaga, deficyt i

nadwyżka budżetowa

Budżet jest zestawieniem dochodów i
wydatków państwa na różne cele
publiczne.
Deficyt budżetu występuje wtedy gdy
wydatki państwa są większe od
dochodów:

Budżet jest zestawieniem dochodów i
wydatków państwa na różne cele
publiczne.
Deficyt budżetu występuje wtedy gdy
wydatki państwa są większe od
dochodów:

15



wielkość wydatków państwowych,



stopę podatków mierzoną udziałem
różnego rodzaju podatków w PKB,



poziom wytworzonego PKB.

Rozmiary deficytu lub nadwyżki określane
są głównie przez trzy wielkości
strategiczne:

Rozmiary deficytu lub nadwyżki określane
są głównie przez trzy wielkości
strategiczne:

16

Nadwyżka budżetowa jest zjawiskiem rzadkim,
natomiast w przeważającej większości krajów
świata po II wojnie światowej występuje zjawisko
deficytu budżetowego.



z nadmiernych wydatków budżetowych (np.
militaryzacja gospodarki, rozbudowana
administracja państwowa, inwestycje publiczne,
transfery, wysokie koszty obsługi długu
zagranicznego i długu wewnętrznego),



ze zbyt niskich dochodów budżetowych (np.
niska stopa podatkowa, nieefektowny, mało
skuteczny system ściągania podatków, recesja w
gospodarce).

Deficyt może wynikać np.:

Deficyt może wynikać np.:

17

Wielkość deficytu budżetu państwa
odpowiada w pewnym stopniu
ogólnemu poziomowi aktywności
gospodarczej:



deficyt narasta w trakcie recesji,



deficyt maleje w czasie ożywienia.

18

Sposoby finansowania

deficytu budżetu państwa

Najprostszą metodą walki z dużym
deficytem są drastyczne cięcia w
wydatkach budżetowych w celu
dostosowania ich do osiąganych
dochodów.

Powoduje to z reguły zmniejszenie
realnych wydatków oraz pogorszenie
sytuacji materialnej pracowników sfery
budżetowej.

Najprostszą metodą walki z dużym
deficytem są drastyczne cięcia w
wydatkach budżetowych w celu
dostosowania ich do osiąganych
dochodów.

Powoduje to z reguły zmniejszenie
realnych wydatków oraz pogorszenie
sytuacji materialnej pracowników sfery
budżetowej.

19

Podstawowe metody finansowania deficytu
to:



zaciąganie długu poprzez sprzedaż
obligacji podmiotom gospodarczym,



zaciąganie kredytów w krajowym
systemie bankowym,



zaciąganie kredytów zagranicznych.

20

Skarb państwa emituje bony skarbowe i
obligacje (bony skarbowe -
krótkoterminowe o np. trzymiesięcznym
terminie wykupu, obligacje np.
jednoroczne, trzyletnie) i sprzedaje je na
wolnym rynku bankom komercyjnym,
instytucjom ubezpieczeniowym,
przedsiębiorstwom i indywidualnym
osobom.

Skarb państwa emituje bony skarbowe i
obligacje (bony skarbowe -
krótkoterminowe o np. trzymiesięcznym
terminie wykupu, obligacje np.
jednoroczne, trzyletnie) i sprzedaje je na
wolnym rynku bankom komercyjnym,
instytucjom ubezpieczeniowym,
przedsiębiorstwom i indywidualnym
osobom.

21

Obligacje są z reguły chętnie kupowane
gdyż:



oprocentowanie obligacji jest zwykle
korzystniejsze niż oprocentowanie
depozytów terminowych,



mają wysoką płynność,



niskie ryzyko.

22

Kredyty w krajowym systemie bankowym:



w banku centralnym,



w bankach komercyjnych.

Kredyty zaciągnięte na finansowanie deficytu

Kredyty zaciągnięte na finansowanie deficytu

budżetu państwa, zmniejszają możliwości

budżetu państwa, zmniejszają możliwości

kredytowe dla sektora prywatnego i mogą

kredytowe dla sektora prywatnego i mogą

spowodować podniesienie stopy

spowodować podniesienie stopy

oprocentowania kredytu. Wpływa to

oprocentowania kredytu. Wpływa to

niekorzystnie na rozmiary wydatków

niekorzystnie na rozmiary wydatków

inwestycyjnych w sektorze prywatnym.

inwestycyjnych w sektorze prywatnym.

Nazywa się to efektem wypierania.

Nazywa się to efektem wypierania.

23

Rząd (a w jego imieniu minister finansów) może wyemitować
na rynki zagraniczne obligacje bądź też zaciągnąć kredyt w
bankach zagranicznych na częściowe sfinansowanie deficytu
budżetowego. Zaciąganie kredytów krajowych i zagranicznych
oznacza powstanie czy też narastanie długu publicznego.

24

Stosowanie wymienionych
metod finansowania deficytu
budżetowego powoduje
wzrost zadłużenia
publicznego.

Stosowanie wymienionych
metod finansowania deficytu
budżetowego powoduje
wzrost zadłużenia
publicznego.

Dług publiczny obejmuje dług krajowy i

Dług publiczny obejmuje dług krajowy i

zagraniczny.

zagraniczny.

Dług publiczny (narodowy) jest to

Dług publiczny (narodowy) jest to

całkowite pozostające do spłaty

całkowite pozostające do spłaty

zadłużenie państwa.

zadłużenie państwa.

25



utrudnia przedsiębiorstwom dostęp do
kredytów z powodu wyższej stopy
procentowej, lub



gdy rząd nie chce lub nie może podnieść
podatków, by sfinansować wypłatę
rosnących odsetek od coraz większego
długu publicznego.

Dług publiczny może być jednak uciążliwy
dla gospodarki, jeśli:

Dług publiczny może być jednak uciążliwy
dla gospodarki, jeśli:

26



ekspansywny

ekspansywny

, co oznacza, ze rząd stara

się zwiększać PKB poprzez zwiększanie
wydatków i obniżanie podatków,



restrykcyjny

restrykcyjny

co oznacza, ze rząd ma na

celu studzenie gospodarki poprzez
zmniejszenie PKB (np. wyhamowanie
tempa wzrostu) poprzez ograniczenie
wydatków, zwiększenie podatków.

Polityka fiskalna może przybierać
charakter:

Polityka fiskalna może przybierać
charakter:

27

Najczęściej rząd używa następujących
narzędzi polityki fiskalnej

:



wydatki rządowe realne (zmniejszanie,
zwiększanie wydatków),



transfery,



podatki (manipulowanie wysokością
podatków).

W zależności od sposobu posługiwania się

W zależności od sposobu posługiwania się

tymi narzędziami można określić czy rząd

tymi narzędziami można określić czy rząd

stosuje politykę aktywną czy pasywną.

stosuje politykę aktywną czy pasywną.

28

Aktywna polityka



zmiana stawek i struktury podatków,



zmiany wysokości i struktury transferów,



zmiany w strukturze i wysokości
wydatków realnych.

Polityka aktywna polega na
manipulowaniu przez rząd narzędziami
polityki fiskalnej np. w celu
ustabilizowania poziomu produkcji.
Narzędzia aktywnej polityki budżetowej to
np.:

Polityka aktywna polega na
manipulowaniu przez rząd narzędziami
polityki fiskalnej np. w celu
ustabilizowania poziomu produkcji.
Narzędzia aktywnej polityki budżetowej to
np.:

29

Pasywna polityka

Polityka pasywna polega na
samoczynnych zmianach w wydatkach i
dochodach budżetowych, które zachodzą
bez podejmowania decyzji przez władze
gospodarcze czyli w sposób automatyczny
wpływają na koniunkturę.

Polityka pasywna polega na
samoczynnych zmianach w wydatkach i
dochodach budżetowych, które zachodzą
bez podejmowania decyzji przez władze
gospodarcze czyli w sposób automatyczny
wpływają na koniunkturę.