DOROTHEA

DOROTHEA

OREM

OREM

Model

samoopieki/deficytu

samoopieki

Teoria samoopieki albo deficytu samoopieki D.

Orem ma u swoich podstaw jej stwierdzenie, że

w zapewnianiu opieki nad zdrowiem człowieka

najważniejszą rolę odgrywa on sam. On sam

bowiem w stosunku do siebie, a także w

stosunku do tych, którzy są od niego zależni (np.

dzieci oraz inni jego bliscy, którzy sami sobie

poradzić nie mogą), zapewnia troskliwą opiekę,

podejmując aktywności znaczące dla utrzymania

zdrowia i życia, dla osiągania dobrostanu.

Człowiek w różnych sytuacjach nie może
bowiem sam poradzić sobie w zapewnianiu
samoopieki.

Jest tak wtedy, gdy zapotrzebowanie na nią

przerasta jego możliwości zarówno pod
względem

ilościowym

(bardzo

duże

zapotrzebowanie na opiekę), jak i pod
względem jakościowym (nie umie sam poradzić
sobie z różnymi problemami zdrowotnymi).

W tych sytuacjach koniecznością staje
się pomoc pielęgniarki, zapewniana w
sposób

troskliwy.

W

wyjaśnianiu

pomocy pielęgniarki jako troskliwej
opiekuńczości D. Orem stwierdza, że
wymaga ona od niej skupiania uwagi,
chronienia i służenia temu, komu
pomaga.

Na

uwagę

zasługuje

zbieżność

koncepcji samoopieki Orem z definicją
funkcji pielęgniarki V. Henderson,
według której pielęgnowanie zmierza
do zapewniania możliwie najszybszego
odzyskiwania

samodzielności

przez

tego, komu pielęgniarka świadczy swoją
pomoc.

Nadrzędne pojęcia

Nadrzędne pojęcia

pielęgniarstwa i podstawowe

pielęgniarstwa i podstawowe

pojęcia modelu

pojęcia modelu

OSOBA

OSOBA

Człowiek cechuje się wielkim zróżnicowanie
strukturalnym

i

funkcjonalnym

pod

względem:

fizycznym,

psychicznym,

interpersonalnym

i

społecznym.

Tym

zróżnicowaniem zajmują się różne nauki,
np.

anatomia,

fizjologia,

biochemia,

psychologia, socjologia. Człowiek jest
jednak zintegrowaną jednością.

OSOBA

OSOBA

Jako bardzo różne właściwości człowieka

autorka wymienia jego zdolności do uczenia
się, możliwości rozwoju i dojrzewania
osobowości oraz dążenie do samorealizacji.
Według niej, człowieka ujmować można
także jako system adaptacyjny. Dysponuje
on bowiem mechanizmami umożliwiającymi
przystosowywanie się do środowiska.

Z ogólnymi wyjaśnieniami osoby D.

Orem powiązała koncepcję



samoopieki (samoopiekowania),



agendy samoopieki (ludzkie możliwości

zapewniania opieki samemu sobie -

człowiek agentem samoopieki),



domagań/żądań samoopieki, oraz

samoopieki terapeutycznej.

SAMOOPIEKA

SAMOOPIEKA

Pojęcie to definiuje jako te aktywności i

zachowania człowieka, jakie on sam inicjuje i
realizuje, aby zachować życie, utrzymać zdrowie
i osiągnąć dobrostan. Człowiek podejmuje je
sam, zarówno dla siebie, jak i dla tych, których
otacza swoją opiekuńczą troskliwością. Są więc
nimi dzieci oraz ci wszyscy bliscy, którzy z
różnych przyczyn sami nie dysponują takimi
możliwościami,

jakie

są

niezbędne

w

zapewnianiu samoopieki.

SAMOOPIEKA

SAMOOPIEKA

Samoopiekowanie jest wyuczone i świadomie oraz

rozważnie dobierane przez człowieka. Człowiek sam

określa więc, czego potrzebuje, sam podejmuje

decyzje, w jaki sposób zaspokajać ma własne

potrzeby, sam planuje i sam realizuje ten plan, a

także sam ocenia jego efekty. Człowiek może

wpływać także na własne myśli, uczucia i dzięki

temu zmieniać różne wewnętrzne aspekty siebie

samego. Może także zmieniać własne środowisko

zewnętrzne. W zapewnianiu sobie opieki człowiek

popełnia błędy. Nie zawsze więc jego aktywności i

zachowania przynoszą zamierzone efekty.

AGENDA SAMOOPIEKI

AGENDA SAMOOPIEKI

Koncepcję

agendy

samoopieki

sformułowana została na podstawie tych

ogólnych

właściwości

strukturalnych

i

funkcjonalnych, jakimi on dysponuje i dzięki

którym

może

odpowiadać

na

ciągłe

zapotrzebowania związane z regulowaniem

własnych

procesów

życiowych,

z

utrzymywaniem strukturalnej i funkcjonalnej

integracji oraz z promowaniem własnego

rozwoju i z osiąganiem dobrostanu.

AGENDA SAMOOPIEKI

AGENDA SAMOOPIEKI

Zdolności samoopieki człowiek kształtuje i rozwija w

swoim życiu społecznym w ciągu długiego czasu.

Zdolności te można także rozpatrywać i oceniać pod

kątem ich przydatności w zapewnianiu samoopieki.

Można

bowiem

porównywać

te

aktywności

i

zachowania, jakie podejmuje w zapewnianiu sobie

samoopieki, z tymi, jakich naprawdę potrzebuje.
D. Orem podkreśla wielką złożoność tych zdolności i

dzieli je na takie, które są niezbędne do zapewniania

siły koniecznej człowiekowi nie tylko w zapewnianiu

sobie samoopieki, i na takie, jakie są specyficznie

przydatne w jej zapewnianiu

.

DOMAGANIE

DOMAGANIE

SAMOOPIEKI

SAMOOPIEKI

TERAPEUTYCZNEJ

TERAPEUTYCZNEJ

Koncepcja domagania samoopieki terapeutycznej

D. Orem określa zapotrzebowanie człowieka na te

wszystkie rodzaje samoopieki, jakich potrzebuje, a

więc, jakie są mu niezbędne do utrzymania życia i

zapewniania sobie dobrostanu (uniwersalne),

rozwoju (rozwojowe) i w dewiacjach (różne stany

odchyleń od pełnego zdrowia). Wszystkie te

rodzaje

samoopiekowania

zmierzają

do:

wspierania procesów życiowych, utrzymywania

strukturalnej i funkcjonalnej integracji człowieka

oraz promowania jego rozwoju i dobrostanu.

DEFICYT SAMOOPIEKI

DEFICYT SAMOOPIEKI

TERAPEUTYCZNEJ

TERAPEUTYCZNEJ

Deficyt samoopieki występuje wówczas, kiedy

zapotrzebowanie na samoopiekę terapeutyczną

(żądanie tej opieki) jest większe, aniżeli to, czym

człowiek dysponuje, a więc to, co stanowi jego

własną agendę samoopieki. Deficyt ten może być

całkowity lub częściowy (w tym także większy lub

mniejszy).
Występowanie

deficytu

samoopieki

terapeutycznej jest podstawowym uzasadnieniem

dla

konieczności

zapewniania

pomocy

pielęgniarskiej zgodnej z rodzajem deficytu.

ZDROWIE

ZDROWIE

Przyjmuje ona, że zdrowie to pełny dobrostan

człowieka

pod

względem

fizycznym,

psychicznym i społecznym, a nie tylko brak

choroby lub ułomności. Wielokrotnie podkreśla,

że zdrowie jest stanem pełnej integracji

strukturalnej

i

funkcjonalnej

człowieka,

przejawianej wyraźnie w jego życiu codziennym.

Integracja

obejmuje

aspekty

fizyczne,

psychiczne, międzyludzkie i socjalne. W procesie

rozwoju człowieka osiąga ona coraz wyższy

poziom.

ZDROWIE

ZDROWIE

Człowiek osiąga dobrostan dzięki zapewnianej sobie

samoopiece, lecz nie jest to jedyny warunek jego

osiągania. Wiele złożonych czynników wpływa

bowiem zarówno na agendę samoopieki, jak i na

domaganie samoopieki terapeutycznej (np. stan

zdrowia). Człowiek o złym stanie zdrowia jest

narażony na ciągły deficyt samoopieki.
Opiekowanie się zdrowiem wymaga systematycznego

gromadzenia danych oraz posługiwania się różnymi

opracowaniami,

przygotowanymi

w

sposób

kompleksowy i harmonijny.

ŚRODOWISKO

ŚRODOWISKO

D. Orem - zajmując się środowiskiem człowieka -

określiła jego cechy oraz oceniła ich wpływ na

osiąganie dobrostanu człowieka. Wyróżnione przez

siebie cechy podzieliła na cztery typy: fizyczne,

chemiczne, biologiczne i społeczne. Nieco więcej uwagi

poświęciła wzajemnym powiązaniom i wpływom

człowiek-środowisko. Według niej, człowiek i środowisko

stanowią funkcjonalną jedność - człowieka nie można

bowiem wyizolować ze środowiska, w którym żyje.

Różne złożoności czynników środowiska wpływają na

zdolności człowieka do zapewniania sobie samoopieki i

odpowiedzi na żądania samoopieki terapeutycznej

.

PIELĘGNIARSTWO

PIELĘGNIARSTWO

D. Orem opisuje pielęgniarstwo jako służbę społeczną

zarówno niezbędną, jak i społecznie pożądaną. Opisuje je

także jako sztukę, unikatową wiedzę i dyscyplinę

praktyczną oraz jako rozważną aktywność praktyczną.

Pielęgniarstwo jest jedną wśród wielu innych służb

społecznych, a od innych służb wyróżnia je troszczenie się

o zdrowie tych ludzi, którzy nie są w stanie zapewniać

sobie samoopiekowania w sposób ciągły. Dzieje się zaś

tak wtedy, gdy samoopiekowanie wymaga od nich zbyt

wielu różnych aktywności (ilość), albo wtedy, gdy sami nie

potrafią sobie zapewnić takiej opieki, jakiej potrzebują, ze

względu na jej jakość w procesie rozwoju lub w terapii.

PIELĘGNIARSTWO

PIELĘGNIARSTWO

Pielęgniarstwo jest sztuką, ponieważ wymaga zapewniania

troskliwych świadczeń pielęgnacyjnych w sposób twórczy,

zindywidualizowany, z zapewnieniem ich efektywności -

zarówno w odniesieniu do pojedynczych osób, jak i grup

ludzi. Pielęgniarstwo jako sztuka wymaga takiego

opanowania wiedzy i techniki, jakie jest niezbędne ze

względu na złożoność różnych sytuacji i potrzeb

zdrowotnych człowieka. Pielęgniarstwo jest sztuką w jego

ogólnym

rozumieniu

i

obejmuje

szereg

sztuk

podstawowych, takich jak np. sztuka przeprowadzania

celowych rozmów, sztuka kształtowania relacji człowiek-

człowiek, sztuka koordynowania własnych aktywności z

aktywnościami innych, sztuka dyskusji i perswazji.

PIELĘGNIARSTWO

JEST

SZTUKĄ

ASYSTOWANIA

CZŁOWIEKOWI/GRUPOM
LUDZI

POTRZEBUJĄCYCH

POMOCY

.

TRZY KATEGORIE POTRZEB

TRZY KATEGORIE POTRZEB

ZWIĄZANYCH Z

ZWIĄZANYCH Z

SAMOOPIEKĄ

SAMOOPIEKĄ

1.

Potrzeby uniwersalne - wspólne wszystkim

ludziom, konieczne dla utrzymania życia i
zdrowia oraz dobrego samopoczucia:



oddychanie,



zapewnienie wystarczającej ilości płynów,



zapewnienie prawidłowego pożywienia,



wydalanie,



utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a
odpoczynkiem,



Utrzymanie

równowagi

pomiędzy

samotnością a interakcjami społecznymi,



zapobieganie sytuacjom zagrażającym
życiu

i

zdrowiu

oraz

dobremu

samopoczuciu,



dążenie do własnego rozwoju w harmonii z
indywidualnymi,

aktualnymi

i

potencjalnymi możliwościami.

2.

Potrzeby rozwojowe - początkowo utożsamiane z

potrzebami uniwersalnymi, a następnie wyodrębnione

jako nowa kategoria ze względu na zmieniające się

potrzeby zależnie od okresu rozwojowego człowieka.

Należą do nich:

a/ potrzeby uniwersalne związane z utrzymaniem życia i

zdrowia oraz prawidłowego rozwoju w poszczególnych

okresach życia czy też etapach rozwojowych takich jak:

okres życia płodowego i porodu, okres noworodkowy,

okres niemowlęcy, kolejne etapy rozwojowe okresu

dzieciństwa, okres dojrzewania, poszczególne etapy

rozwojowe wieku dorosłego, ciąża,

b/

specyficzne

potrzeby

występujące

w

sytuacjach mogących mieć niekorzystny
wpływ na rozwój jednostki. Niektóre z nich to:

niewystarczająca edukacja, problemy

adaptacji

społecznej,

utrata

krewnych,

przyjaciół,

nagła

zmiana

miejsca

zamieszkania i przejście do nieznanego
środowiska, problemy związane z pełnieniem
ról społecznych, Uciążliwe warunki życia.

3.

Potrzeby w sytuacjach zaburzeń stanu zdrowia



np. w przypadku jego pogarszania, w chorobie czy też

niepełnosprawności. Stany te prowadzą do zmian w

funkcjonowaniu fizycznym, psychicznym i społecznym

jednostki

oraz

do

częściowej

lub

całkowitej

niemożności zaspokajania potrzeb uniwersalnych i

zależności od innych osób. Jednocześnie pojawiają się

nowe, wynikające z danej sytuacji, problemy np.



poszukiwanie i zabezpieczenie pomocy medycznej w

przypadku narażenia na czynniki fizyczne, biologiczne

lub środowiskowe wywołujące stany patologiczne,



świadomość następstw stanów patologicznych i

ich ewentualnego wpływu na rozwój człowieka,



konieczność przestrzegania zaleceń związanych z

leczeniem i rehabilitacją w celu zapobiegania

patologii, korygowania nieprawidłowości lub

kompensowania niesprawności,



świadomość

i

konieczność

niwelowania

niekorzystnych następstw leczenia,



modyfikowanie koncepcji siebie oraz akceptacji

siebie w zmienionym stanie zdrowia, akceptacja

faktu zależności od innych osób,



uczenie się życia z następstwami choroby,

zmiana stylu życia.

TRZY SYSTEMY

TRZY SYSTEMY

PIELĘGNOWANIA

PIELĘGNOWANIA

SYSTEM

SYSTEM

CAŁKOWICIE

CAŁKOWICIE

KOMPENSACYJNY

KOMPENSACYJNY

Stosowany w opiece nad pacjentami niezdolnymi lub z

ograniczoną zdolnością do wydawania sądów, opinii i

podejmowania

świadomych

decyzji

dotyczących

samopielegnacji,

nad

osobami

z

ograniczoną

możliwością/niemożliwością

poruszania

się,

komunikowania z otoczeniem oraz oceniania zagrożeń ze

strony

środowiska.

Dominującymi

metodami

postępowania jest działanie "za" pacjenta oraz

stwarzanie środowiska sprzyjającego rozwojowi osoby

wymagającej pomocy i udzielanie wsparcia. Korzystne

jest możliwie wczesne wdrażanie innych metod jak np.

uczenie

oraz

kierowanie,

doradzanie,

udzielanie

wskazówek.

SYSTEM CZĘŚCIOWO

SYSTEM CZĘŚCIOWO

KOMPENSACYJNY

KOMPENSACYJNY

Znajduje zastosowanie w opiece nad osobami z

niepełną

zdolnością

do

samoopieki,

spowodowaną np. ograniczeniem poruszania

się, niedostatkiem wiedzy i umiejętności

samoopieki, brakiem psychicznej oraz fizycznej

gotowości

do

podejmowania

działań

samopielęgnacyjnych.

Metody

pomagania

powinny być indywidualnie dobierane w

zależności

od

możliwości

pacjenta

np.

kierowanie, doradzanie, udzielanie wskazówek

oraz udzielanie wsparcia i uczenie.

SYSTEM

SYSTEM

WSPIERAJĄCO-UCZĄCY

WSPIERAJĄCO-UCZĄCY

Jest możliwy do zastosowania w opiece nad

osobami mającymi potencjalną zdolność do

samoopieki,

ale

wymagającymi

wsparcia,

motywowania, przekazywania określonej wiedzy i

umiejętności lub pomocy w podejmowaniu decyzji.
System

pielęgnowania,

mający

zapewnić

optymalny poziom opieki, jest zależny od stanu

pacjenta, jego potrzeb oraz indywidualnej oceny

rodzaju i stopnia deficytów samoopieki. W związku

z tym pielęgniarka może dokonać wyboru jednego

bądź kombinacji systemów pielęgnowania.

PIELĘGNIARKI

PIELĘGNIARKI

W

W

CZASIE

CZASIE

INTERAKCJI Z PACJENTEM

INTERAKCJI Z PACJENTEM

PODEJMUJĄ RÓŻNE AKCJE

PODEJMUJĄ RÓŻNE AKCJE

1. Wykonują i porządkują zadania samoopieki

dla pacjentów albo asystują pacjentom w
wykonywaniu przez nich samych zadań
samoopieki.

2. Koordynują i wykonują zadania samoopieki

w taki sposób, aby tworzyły system
pielęgniarski, a także koordynują ten system
z

innymi

komponentami

opieki

nad

zdrowiem.

3. Pomagają pacjentom, ich rodzinom i innym w

tworzeniu takiego systemu w ich codziennym

życiu, jaki zapewnia wspieranie samoopieki, a

równocześnie umożliwia pacjentom osiąganie

satysfakcji z realizowania ich zainteresowań i

talentów i z osiągania zamierzonych celów.

4. Prowadzą, kierują i wspierają pacjentów w

korzystaniu przez nich z własnej agendy

samoopieki lub we wstrzymywaniu się od

korzystania z niej.

5.

Budzą

zainteresowania

pacjentów

samoopieką, jeżeli tylko ich stan zdrowia na
to pozwala, przez: zadawanie pytań,
pobudzanie do dyskutowania o różnych
problemach opieki nad zdrowiem i innych
sprawach z nią związanych.

6. Wspierają i kierują uczeniem się pacjentów,

zapewniają im warunki do uczenia się oraz
organizują sesje przydatne w uczeniu się.

7. Wspierają i pomagają pacjentom w radzeniu

sobie z przykrymi doświadczeniami związanymi z
chorobą, z ułomnościami lub z leczeniem, a także
z tym wszystkim, czego wymaga od nich
konieczność uczenia się nowych sposobów
samoopieki.

8. Monitorują pacjentów lub asystują pacjentom w

ich własnym monitorowaniu w zapewnianiu
samoopieki dla osiągania efektywności akcji
podejmowanych przez pielęgniarkę.

9. Oceniają poziom wydajności samoopieki,

regulują korzystanie przez pacjenta z agendy
samoopieki i z jej rozwoju, a także z asystowania
pielęgniarki.

10. Oceniają osiągnięcia w zakresie dobrostanu

pacjenta,

uzyskiwane

przez

niego

dzięki

aktywnościom planowanym i kontrolowanym
przez pielęgniarkę, a także wprowadzają
konieczne zmiany w rolach pielęgniarki i
pacjenta.

Punkty

1-7

wskazują

na

działania

pielęgniarek, podejmowane przez nie w
zapewnianiu

pomocy

pacjentowi,

a

kolejne

8-10 sygnalizują dokonywanie przez nie

monitorowania, podejmowania sądów i
oceniania sytuacji pod kątem ewentualnej
potrzeby wprowadzania zmian.



Pacjent nie ma czucia, od palców stóp w dół.



Obie piersi są równe i reagują na światło.



Pacjent uskarża się na okazjonalne, ciągle i

nieprzerwane bóle głowy.



Pacjent twierdzi, że białe krwinki zostawia do

badania w innym szpitalu.



Przebywając na intensywnej terapii pacjentka

została przebadana, prześwietlona i wysłana

do domu.



Skóra pacjenta pozostała sucha i wilgotna.



Pacjent ma dwoje nastoletnich dzieci, lecz poza

tym nie wykazuje objawów choroby psychicznej.



Pacjent uskarża się na ból w klatce piersiowej

po ośmiu miesiącach leżenia na lewym boku.



Podczas badania kolano było zaczerwienione i

obrzęknięte, a na drugi dzień zniknęło.



Pacjentka cierpi na depresję od czasu pierwszej

wizyty u mnie w 1996.