Toksyczność

Toksyczność

nieorganicznych

nieorganicznych

zanieczyszczeń

zanieczyszczeń

środowiska i żywności

środowiska i żywności

– wpływ na zdrowie

– wpływ na zdrowie

człowieka

człowieka

Azotyny i azotany -

Azotyny i azotany -

występowanie

występowanie

Azotyny i azotany występują w przyrodzie

Azotyny i azotany występują w przyrodzie

jako produkty rozkładu organicznych

jako produkty rozkładu organicznych

substancji azotowych. Azotany występują

substancji azotowych. Azotany występują

również jako naturalne pokłady soli

również jako naturalne pokłady soli

mineralnych oraz w wodzie, gdzie mogą

mineralnych oraz w wodzie, gdzie mogą

znajdować się wskutek wypłukiwania ze

znajdować się wskutek wypłukiwania ze

złoża lub mogą pochodzić z nawozów

złoża lub mogą pochodzić z nawozów

mineralnych czy ścieków

mineralnych czy ścieków

przemysłowych. Azotyny powstają także

przemysłowych. Azotyny powstają także

w wyniku redukcji azotanów lub

w wyniku redukcji azotanów lub

utleniania amoniaku.

utleniania amoniaku.

Azotyny i azotany -

Azotyny i azotany -

występowanie

występowanie

Głównym źródłem azotanów w środowisku są nawozy

Głównym źródłem azotanów w środowisku są nawozy

sztuczne. Gwałtownie wzrosła produkcja tego typu

sztuczne. Gwałtownie wzrosła produkcja tego typu

nawozów Wykorzystanie azotu z gleby przez rośliny jest

nawozów Wykorzystanie azotu z gleby przez rośliny jest

zmienne i wynosi 25 – 85%, dlatego stosowany jest duży

zmienne i wynosi 25 – 85%, dlatego stosowany jest duży

nadmiar nawozów. Pozostała ilość w glebie powoduje duże

nadmiar nawozów. Pozostała ilość w glebie powoduje duże

zanieczyszczenie środowiska.

zanieczyszczenie środowiska.

Istotnym problemem są odchody zwierzęce, szczególnie z

Istotnym problemem są odchody zwierzęce, szczególnie z

dużych ferm, z których tylko 10% wykorzystywanych jest

dużych ferm, z których tylko 10% wykorzystywanych jest

do nawożenia. Problem stanowią również odpady miejskie,

do nawożenia. Problem stanowią również odpady miejskie,

przemysłowe i związane z transportem, które są dużym

przemysłowe i związane z transportem, które są dużym

źródłem związków azotowych dostających się bezpośrednio

źródłem związków azotowych dostających się bezpośrednio

do wód powierzchniowych.

do wód powierzchniowych.

Odpady stałe, wypełniające wysypiska śmieci, są również

Odpady stałe, wypełniające wysypiska śmieci, są również

źródłem zanieczyszczeń wody związkami azotu. W wyniku

źródłem zanieczyszczeń wody związkami azotu. W wyniku

działalności człowieka do atmosfery przedostaje się rocznie

działalności człowieka do atmosfery przedostaje się rocznie

około 50 mln ton tlenku azotu, z czego znaczne ilości

około 50 mln ton tlenku azotu, z czego znaczne ilości

powracają na powierzchnię w postaci azotanów.

powracają na powierzchnię w postaci azotanów.

Zawartość w produktach

Zawartość w produktach

spożywczych

spożywczych

Azotany i azotyny są powszechnie stosowane w produkcji

Azotany i azotyny są powszechnie stosowane w produkcji

niektórych wyrobów mięsnych, w niektórych krajach

niektórych wyrobów mięsnych, w niektórych krajach

także do konserwowania ryb. Azotyny pozwalają

także do konserwowania ryb. Azotyny pozwalają

uzyskać różowy kolor i charakterystyczny zapach mięsa.

uzyskać różowy kolor i charakterystyczny zapach mięsa.

Zawartość azotynów mniejsza niż 5mg/kg mięsa daje

Zawartość azotynów mniejsza niż 5mg/kg mięsa daje

tylko okresowo właściwe zabarwienie. Dopiero w

tylko okresowo właściwe zabarwienie. Dopiero w

stężeniu 20 mg/kg może spowodować trwałe

stężeniu 20 mg/kg może spowodować trwałe

zabarwienie, pożądane dla artykułu handlowego.

zabarwienie, pożądane dla artykułu handlowego.

Azotyny i azotany w znacznym stopniu chronią mięso

Azotyny i azotany w znacznym stopniu chronią mięso

przed jadem kiełbasianym i zapobiegają rozwojowi

przed jadem kiełbasianym i zapobiegają rozwojowi

innych bakterii. Nadmiar azotynów powoduje powstanie

innych bakterii. Nadmiar azotynów powoduje powstanie

zielonych barwników, niekorzystnie zmieniających

zielonych barwników, niekorzystnie zmieniających

wygląd mięsa. W Polsce azotyny mogą być stosowane w

wygląd mięsa. W Polsce azotyny mogą być stosowane w

postaci mieszaniny z solą kuchenną, w ilości nie

postaci mieszaniny z solą kuchenną, w ilości nie

przekraczającej 0,6%.

przekraczającej 0,6%.

Losy w organizmie

Losy w organizmie

Azotany i azotyny szybko wchłaniają się z przewodu

Azotany i azotyny szybko wchłaniają się z przewodu

pokarmowego, część z nich może być również

pokarmowego, część z nich może być również

metabolizowana dzięki obecności mikroflory w

metabolizowana dzięki obecności mikroflory w

przewodzie pokarmowym. W zależności od obecnych w

przewodzie pokarmowym. W zależności od obecnych w

przewodzie pokarmowym mikroorganizmów, pH i

przewodzie pokarmowym mikroorganizmów, pH i

dostępnych substancji pokarmowych azotany mogą

dostępnych substancji pokarmowych azotany mogą

tworzyć azotyny, tlenki azotu, hydroksyloaminę i

tworzyć azotyny, tlenki azotu, hydroksyloaminę i

amoniak.

amoniak.

Stwierdzono obecność azotanów w ślinie, gdzie powstają

Stwierdzono obecność azotanów w ślinie, gdzie powstają

jako produkt przemiany przy udziale mikroflory jamy

jako produkt przemiany przy udziale mikroflory jamy

ustnej.

ustnej.

Azotany wydalane są z moczem stosunkowo szybko,

Azotany wydalane są z moczem stosunkowo szybko,

ponieważ w ciągu 8 h wydala się tą drogą około 90%

ponieważ w ciągu 8 h wydala się tą drogą około 90%

dawki. Azotynów w moczu nie stwierdza się, co może

dawki. Azotynów w moczu nie stwierdza się, co może

wskazywać na ich utlenianie w organizmie do azotanów.

wskazywać na ich utlenianie w organizmie do azotanów.

Mechanizm działania

Mechanizm działania

toksycznego

toksycznego

Głównym toksycznym działaniem azotynów

Głównym toksycznym działaniem azotynów

jest wywoływanie methemoglobinemii.

jest wywoływanie methemoglobinemii.

Rozszerzają one naczynia włosowate przez

Rozszerzają one naczynia włosowate przez

bezpośrednie działanie rozkurczowe na

bezpośrednie działanie rozkurczowe na

mięśnie gładkie. Jon azotynowy, powstały

mięśnie gładkie. Jon azotynowy, powstały

przez redukcję azotanów, utlenia żelazo

przez redukcję azotanów, utlenia żelazo

hemoglobiny do trójwartościowego, powstaje

hemoglobiny do trójwartościowego, powstaje

methemoglobinemia. Niedotlenienie

methemoglobinemia. Niedotlenienie

organizmu jest wyraźnie widoczne, gdy

organizmu jest wyraźnie widoczne, gdy

stężenie methemoglobiny przekracza

stężenie methemoglobiny przekracza

wartość 20%.

wartość 20%.

Reakcje organizmu zależne od

Reakcje organizmu zależne od

stężenia methemoglobiny we krwi

stężenia methemoglobiny we krwi

Zawartość

Zawartość

methemoglobiny w %

methemoglobiny w %

ogólnej zawartości Hb

ogólnej zawartości Hb

Objawy

Objawy

Poniżej 2%

Poniżej 2%

Około 10%

Około 10%

20 – 50%

20 – 50%

Powyżej 50%

Powyżej 50%

Stężenie fizjologiczne –

Stężenie fizjologiczne –

brak objawów

brak objawów

Mogą wystąpić objawy

Mogą wystąpić objawy

sinicy

sinicy

Wyraźna sinica,

Wyraźna sinica,

niedotlenienie krwi,

niedotlenienie krwi,

osłabienie, trudności w

osłabienie, trudności w

oddychaniu, bóle głowy,

oddychaniu, bóle głowy,

często skurcze serca,

często skurcze serca,

utrata przytomności

utrata przytomności

Zgon

Zgon

Zatrucia

Zatrucia

Zatrucia azotynami i azotanami występują wskutek

Zatrucia azotynami i azotanami występują wskutek

nadmiernej ich ilości w żywności jak również u osób

nadmiernej ich ilości w żywności jak również u osób

pracujących z wyżej wymienionymi związkami.

pracujących z wyżej wymienionymi związkami.

Liczne badania wykazały, że azotany i azotyny w

Liczne badania wykazały, że azotany i azotyny w

stężeniach obecnie występujących w środowisku nie

stężeniach obecnie występujących w środowisku nie

stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia

stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia

ludzi dorosłych i starszych dzieci. W pewnych

ludzi dorosłych i starszych dzieci. W pewnych

okolicznościach azotany znajdujące się w powietrzu

okolicznościach azotany znajdujące się w powietrzu

atmosferycznym w postaci aerozolu, mogą działać

atmosferycznym w postaci aerozolu, mogą działać

drażniąco na układ oddechowy. Stwierdzono, że

drażniąco na układ oddechowy. Stwierdzono, że

niemowlęta do 6 miesiąca życia, a w szczególności

niemowlęta do 6 miesiąca życia, a w szczególności

poniżej 3 miesiąca życia są wyjątkowo wrażliwe na

poniżej 3 miesiąca życia są wyjątkowo wrażliwe na

methemoglobinemię, wywołaną przez azotany i

methemoglobinemię, wywołaną przez azotany i

azotyny, pobrane z wodą pitną i żywnością.

azotyny, pobrane z wodą pitną i żywnością.

Zatrucia

Zatrucia

Przyczyny dużej wrażliwości noworodków na

Przyczyny dużej wrażliwości noworodków na

methemoglobinemię:

methemoglobinemię:



Mniejsza kwasowość soku żołądkowego umożliwia

Mniejsza kwasowość soku żołądkowego umożliwia

rozwój drobnoustrojów zawierających enzymy

rozwój drobnoustrojów zawierających enzymy

redukujące azotany do azotynów

redukujące azotany do azotynów



Hemoglobina płodowa, stanowiąca znaczną część

Hemoglobina płodowa, stanowiąca znaczną część

hemoglobiny noworodka, a także hemoglobina krwinek

hemoglobiny noworodka, a także hemoglobina krwinek

czerwonych, w okresie dzieciństwa łatwiej ulegają

czerwonych, w okresie dzieciństwa łatwiej ulegają

przemianie do methemoglobiny pod wpływem azotynów

przemianie do methemoglobiny pod wpływem azotynów



Układ reduktazy NADH – methemoglobiny, biorącej

Układ reduktazy NADH – methemoglobiny, biorącej

udział w redukcji methemoglobiny do hemoglobiny, nie

udział w redukcji methemoglobiny do hemoglobiny, nie

jest u noworodków dostatecznie rozwinięty

jest u noworodków dostatecznie rozwinięty



Pobieranie płynów przez noworodka jest większe niż u

Pobieranie płynów przez noworodka jest większe niż u

niemowląt starszych przy uwzględnieniu masy ciała

niemowląt starszych przy uwzględnieniu masy ciała

Objawy zatrucia

Objawy zatrucia

Po wchłonięciu 1 g azotynów występują

Po wchłonięciu 1 g azotynów występują

pierwsze objawy zatrucia, natomiast dawka 4

pierwsze objawy zatrucia, natomiast dawka 4

g jest śmiertelna dla osoby dorosłej.

g jest śmiertelna dla osoby dorosłej.

Objawy zatruć ostrych pojawiają się stosunkowo

Objawy zatruć ostrych pojawiają się stosunkowo

szybko, już po 30 min. pojawia się ból

szybko, już po 30 min. pojawia się ból

brzucha, zaczerwienienie twarzy i powłok

brzucha, zaczerwienienie twarzy i powłok

skórnych, zawroty głowy, sinica, duszność,

skórnych, zawroty głowy, sinica, duszność,

spadek ciśnienia krwi, aż do wystąpienia

spadek ciśnienia krwi, aż do wystąpienia

zapaści.

zapaści.

Zatrucia śmiertelne są bardzo rzadkie, lżejsze

Zatrucia śmiertelne są bardzo rzadkie, lżejsze

charakteryzują się podrażnieniem błony

charakteryzują się podrażnieniem błony

śluzowej przewodu pokarmowego.

śluzowej przewodu pokarmowego.

Cyjanowodór i cyjanki -

Cyjanowodór i cyjanki -

występowanie

występowanie

Cyjanowodór występuje w przyrodzie w

Cyjanowodór występuje w przyrodzie w

stosunkowo dużych ilościach w postaci

stosunkowo dużych ilościach w postaci

związanej jako heterozydy. Najbardziej

związanej jako heterozydy. Najbardziej

znana jest amigdalina, występująca w

znana jest amigdalina, występująca w

liściach i nasionach pestkowców

liściach i nasionach pestkowców

(migdały, brzoskwinie, morele, śliwki,

(migdały, brzoskwinie, morele, śliwki,

wiśnie). W pestkach zawartość

wiśnie). W pestkach zawartość

amigdaliny jest znaczna, np. 1 g pestek

amigdaliny jest znaczna, np. 1 g pestek

wiśni zawiera 1,7 mg amigdaliny, 1g

wiśni zawiera 1,7 mg amigdaliny, 1g

pestek migdałów zawiera natomiast 4,5

pestek migdałów zawiera natomiast 4,5

mg amigdaliny.

mg amigdaliny.

Cyjanowodór i cyjanki -

Cyjanowodór i cyjanki -

występowanie

występowanie

Cyjanowodór i jego związki stosowane są

Cyjanowodór i jego związki stosowane są

jako środki dezynsekcyjne i

jako środki dezynsekcyjne i

deratyzacyjne w magazynach z

deratyzacyjne w magazynach z

produktami żywnościowymi i

produktami żywnościowymi i

przemysłowymi, a także w obiektach

przemysłowymi, a także w obiektach

mieszkalnych, na statkach i w

mieszkalnych, na statkach i w

szklarniach. W czasie tych zabiegów

szklarniach. W czasie tych zabiegów

może dojść do kumulacji cyjanowodoru

może dojść do kumulacji cyjanowodoru

np. w zbożu, która może utrzymywać się

np. w zbożu, która może utrzymywać się

nawet 3 - 4 miesiące.

nawet 3 - 4 miesiące.

Losy w organizmie

Losy w organizmie

Cyjanowodór i cyjanki wchłaniają się szybko przez skórę,

Cyjanowodór i cyjanki wchłaniają się szybko przez skórę,

płuca i z przewodu pokarmowego. Wolne jony cyjankowe

płuca i z przewodu pokarmowego. Wolne jony cyjankowe

są w organizmie metabolizowane do rodanków z

są w organizmie metabolizowane do rodanków z

udziałem enzymu siarkotransferazy tiosiarczanowej.

udziałem enzymu siarkotransferazy tiosiarczanowej.

Stwierdzono, że rodanki są około 200 razy mniej

Stwierdzono, że rodanki są około 200 razy mniej

toksyczne od cyjanków. Ilość siarkotransferazy

toksyczne od cyjanków. Ilość siarkotransferazy

tiosiarczanowej w wątrobie jest tak duża, że w

tiosiarczanowej w wątrobie jest tak duża, że w

większości przypadków zatruć mogłaby cyjanki

większości przypadków zatruć mogłaby cyjanki

przeprowadzić w rodanki, a tym samym zapobiec

przeprowadzić w rodanki, a tym samym zapobiec

zatruciu śmiertelnemu. Warunkiem takiego działania jest

zatruciu śmiertelnemu. Warunkiem takiego działania jest

jednak obecność w organizmie dostatecznej ilości siarki.

jednak obecność w organizmie dostatecznej ilości siarki.

Pozostała część cyjanków, która nie ulegnie przemianie

Pozostała część cyjanków, która nie ulegnie przemianie

do rodanków jest utleniana do dwutlenku węgla i

do rodanków jest utleniana do dwutlenku węgla i

mrówczanów. Dwutlenek węgla wraz z niedużą ilością

mrówczanów. Dwutlenek węgla wraz z niedużą ilością

cyjanowodoru, wydalany jest przez płuca. Cyjanki w

cyjanowodoru, wydalany jest przez płuca. Cyjanki w

niewielkiej ilości wiążą się w organizmie z cystyną,

niewielkiej ilości wiążą się w organizmie z cystyną,

tworząc kwas 2 – iminotiazolidyno – 4 – karboksylowy.

tworząc kwas 2 – iminotiazolidyno – 4 – karboksylowy.

Mechanizm działania

Mechanizm działania

toksycznego

toksycznego

Cyjanowodór i cyjanki hamują układ enzymatyczny

Cyjanowodór i cyjanki hamują układ enzymatyczny

oksydazy cytochromowej, co uniemożliwia

oksydazy cytochromowej, co uniemożliwia

wykorzystanie tlenu przez komórki. Połączenie

wykorzystanie tlenu przez komórki. Połączenie

cyjanków z enzymem jest odwracalne,

cyjanków z enzymem jest odwracalne,

odblokowane enzymy odzyskują ponownie swą

odblokowane enzymy odzyskują ponownie swą

aktywność, co wykorzystuje się w ratowaniu

aktywność, co wykorzystuje się w ratowaniu

zatrutych. Działanie innych układów również

zatrutych. Działanie innych układów również

ulega osłabieniu, ale w mniejszym stopniu,

ulega osłabieniu, ale w mniejszym stopniu,

ponieważ śmierć spowodowana ustaniem

ponieważ śmierć spowodowana ustaniem

oksydacyjnego metabolizmu następuje znacznie

oksydacyjnego metabolizmu następuje znacznie

wcześniej, niż stężenie cyjanowodoru osiągnie

wcześniej, niż stężenie cyjanowodoru osiągnie

poziom powodujący znaczne unieczynnienie

poziom powodujący znaczne unieczynnienie

innych enzymów. Cyjanowodór może również

innych enzymów. Cyjanowodór może również

pobudzać niektóre enzymy z czynną grupą

pobudzać niektóre enzymy z czynną grupą

tiolową.

tiolową.

Zatrucia

Zatrucia

Narażenie na duże stężenie

Narażenie na duże stężenie

cyjanowodoru lub duże dawki

cyjanowodoru lub duże dawki

cyjanków powoduje prawie

cyjanków powoduje prawie

natychmiastową utratę

natychmiastową utratę

przytomności. Osoba zatruta wydaje

przytomności. Osoba zatruta wydaje

charakterystyczny okrzyk i pada

charakterystyczny okrzyk i pada

wskutek porażenia ośrodka

wskutek porażenia ośrodka

oddechowego, po czym następuje

oddechowego, po czym następuje

porażenie czynności serca.

porażenie czynności serca.

Zatrucia

Zatrucia

Najczęściej zdarzają się zatrucia trwające od kilku do 30 min. i

Najczęściej zdarzają się zatrucia trwające od kilku do 30 min. i

wówczas rozróżnia się kilka faz zatrucia:

wówczas rozróżnia się kilka faz zatrucia:



Okres zwiastujący zatrucie:

Okres zwiastujący zatrucie:

drapanie w gardle, palącogorzki

drapanie w gardle, palącogorzki

smak w ustach, ślinotok, drętwienie ust i krtani, osłabienie

smak w ustach, ślinotok, drętwienie ust i krtani, osłabienie

mięśniowe, utrudniona mowa, ból i zawroty głowy, mdłości,

mięśniowe, utrudniona mowa, ból i zawroty głowy, mdłości,

wymioty, przyspieszony oddech, kołatanie serca. Na świeżym

wymioty, przyspieszony oddech, kołatanie serca. Na świeżym

powietrzu objawy mijają.

powietrzu objawy mijają.



Okres duszności:

Okres duszności:

narasta ogólne osłabienie, ból i uczucie

narasta ogólne osłabienie, ból i uczucie

ucisku w okolicy serca, rzadkie i zwolnione oddechy,

ucisku w okolicy serca, rzadkie i zwolnione oddechy,

zwolnione tetno, silna duszność, mdłości, wymioty,

zwolnione tetno, silna duszność, mdłości, wymioty,

rozszerzenie źrenic, wytrzeszcz gałek ocznych.

rozszerzenie źrenic, wytrzeszcz gałek ocznych.



Okres drgawek:

Okres drgawek:

wzmagająca się duszność, utrata

wzmagająca się duszność, utrata

przytomności, silne drgawki, kurczowe zwarcie mięśni

przytomności, silne drgawki, kurczowe zwarcie mięśni

szczęk.

szczęk.



Okres porażenia:

Okres porażenia:

całkowita utrata czucia i odruchów,

całkowita utrata czucia i odruchów,

mimowolne oddawanie moczu i kału. Oddech coraz rzadszy,

mimowolne oddawanie moczu i kału. Oddech coraz rzadszy,

nieregularny, aż do całkowitego ustania.

nieregularny, aż do całkowitego ustania.

Zatrucia

Zatrucia

W zatruciach śmiertelnych cyjankami nie obserwuje się zmian

W zatruciach śmiertelnych cyjankami nie obserwuje się zmian

anatomopatologicznych. W czasie sekcji wyczuwa się

anatomopatologicznych. W czasie sekcji wyczuwa się

charakterystyczny zapach gorzkich migdałów. Jedynie w

charakterystyczny zapach gorzkich migdałów. Jedynie w

doustnych zatruciach cyjankiem potasowym lub sodowym

doustnych zatruciach cyjankiem potasowym lub sodowym

pojawiają się przekrwienia i nadżerki błony śluzowej żołądka. W

pojawiają się przekrwienia i nadżerki błony śluzowej żołądka. W

zatruciu cyjankami charakterystyczne jest różowe zabarwienie

zatruciu cyjankami charakterystyczne jest różowe zabarwienie

skóry, spowodowane obecnością tlenu we krwi żylnej.

skóry, spowodowane obecnością tlenu we krwi żylnej.

U osób wyleczonych stwierdza się dolegliwości będące następstwem

U osób wyleczonych stwierdza się dolegliwości będące następstwem

przebytego zatrucia, takie jak: przyspieszone tętno, psychiczne i

przebytego zatrucia, takie jak: przyspieszone tętno, psychiczne i

fizyczne znużenie, zakłócenie mowy, osłabienie pamięci.

fizyczne znużenie, zakłócenie mowy, osłabienie pamięci.

U ludzi stykających się przez dłuższy czas z małymi dawkami

U ludzi stykających się przez dłuższy czas z małymi dawkami

cyjanków nie obserwuje się kumulacji tych związków, ponieważ są

cyjanków nie obserwuje się kumulacji tych związków, ponieważ są

one metabolizowane i wydalane w postaci rodanków. U osób tych

one metabolizowane i wydalane w postaci rodanków. U osób tych

można stwierdzić jednak powstanie tzw. mikrouszkodzeń, do

można stwierdzić jednak powstanie tzw. mikrouszkodzeń, do

których zalicza się: zawroty i bóle głowy, osłabienie, bóle jelitowe,

których zalicza się: zawroty i bóle głowy, osłabienie, bóle jelitowe,

wymioty, kurczowe bóle brzucha, powstanie wola z objawami

wymioty, kurczowe bóle brzucha, powstanie wola z objawami

niedoczynności tarczycy, utratę łaknienia, zmniejszenie masy

niedoczynności tarczycy, utratę łaknienia, zmniejszenie masy

ciała, uszkodzenia układu nerwowego, zaburzenia czynności serca

ciała, uszkodzenia układu nerwowego, zaburzenia czynności serca

i układu krążenia.

i układu krążenia.

Stężenia fizjologiczne i

Stężenia fizjologiczne i

toksyczne

toksyczne

Stężenie graniczne i najwyższe dopuszczalne

Stężenie graniczne i najwyższe dopuszczalne

stężenie cyjanowodoru i cyjanków, w

stężenie cyjanowodoru i cyjanków, w

przeliczeniu na cyjanowodór, w powietrzu

przeliczeniu na cyjanowodór, w powietrzu

zakładów pracy wynosi 0,3 mg/m3 powietrza.

zakładów pracy wynosi 0,3 mg/m3 powietrza.

Dopuszczalne stężenie chwilowe dla

Dopuszczalne stężenie chwilowe dla

cyjanowodoru wynosi 20mg/dm3

cyjanowodoru wynosi 20mg/dm3

Śmiertelna dawka cyjanowodoru dla człowieka

Śmiertelna dawka cyjanowodoru dla człowieka

wynosi ok. 1mg/ kg m.c.; a cyjanku potasowego

wynosi ok. 1mg/ kg m.c.; a cyjanku potasowego

150 – 250 mg/ 70 kg m.c.

150 – 250 mg/ 70 kg m.c.

Związki arsenu -

Związki arsenu -

występowanie

występowanie

Arsen występuje w ponad 160 minerałach.

Arsen występuje w ponad 160 minerałach.

Do najczęściej spotykanych zalicza się:

Do najczęściej spotykanych zalicza się:

aurypigment, realgar, arsenolit,

aurypigment, realgar, arsenolit,

arsenopiryt. Występuje również w

arsenopiryt. Występuje również w

postaci arsenków i arsenosiarczków

postaci arsenków i arsenosiarczków

metali ciężkich (Fe, Ni, Co, Cu). Jednym

metali ciężkich (Fe, Ni, Co, Cu). Jednym

z najbardziej znanych związków jest

z najbardziej znanych związków jest

arszenik, czyli tlenek arsenu (III).

arszenik, czyli tlenek arsenu (III).

Związki arsenu -

Związki arsenu -

zastosowanie

zastosowanie

Związki arsenu stosowane są głównie w

Związki arsenu stosowane są głównie w

rolnictwie i leśnictwie. Znalazły także

rolnictwie i leśnictwie. Znalazły także

zastosowanie jako pestycydy (arsenian ołowiu,

zastosowanie jako pestycydy (arsenian ołowiu,

wapnia, arsenin sodowy, a także organiczne

wapnia, arsenin sodowy, a także organiczne

połączenia arsenu). Arseniany miedzi, sodu i

połączenia arsenu). Arseniany miedzi, sodu i

cynku są stosowane do konserwacji drewna.

cynku są stosowane do konserwacji drewna.

Ponadto stosowane są do produkcji szkła,

Ponadto stosowane są do produkcji szkła,

barwników i chemicznych środków bojowych, a

barwników i chemicznych środków bojowych, a

także w procesach oczyszczania gazów

także w procesach oczyszczania gazów

przemysłowych. Arsen jest dodawany do wielu

przemysłowych. Arsen jest dodawany do wielu

stopów jako środek zwiększający ich twardość i

stopów jako środek zwiększający ich twardość i

żaroodporność. Natomiast kwas arsenilowy

żaroodporność. Natomiast kwas arsenilowy

stosowany jest jako czynnik przyspieszający

stosowany jest jako czynnik przyspieszający

wzrost w hodowli drobiu i świń.

wzrost w hodowli drobiu i świń.

Wchłanianie

Wchłanianie

Wchłanianie arsenu w organizmie zależy od stopnia

Wchłanianie arsenu w organizmie zależy od stopnia

utlenienia arsenu: wchłanianie arsenu

utlenienia arsenu: wchłanianie arsenu

trójwartościowego jest większe niż

trójwartościowego jest większe niż

pięciowartościowego.

pięciowartościowego.

Wchłanianie arsenu z przewodu pokarmowego zależy

Wchłanianie arsenu z przewodu pokarmowego zależy

od rozpuszczalności i dawki związków arsenu.

od rozpuszczalności i dawki związków arsenu.

Nieorganiczne związki arsenu trójwartościowego,

Nieorganiczne związki arsenu trójwartościowego,

dobrze rozpuszczalne w wodzie, wchłaniają się z

dobrze rozpuszczalne w wodzie, wchłaniają się z

przewodu pokarmowego człowieka w 45 – 95%,

przewodu pokarmowego człowieka w 45 – 95%,

natomiast słabo rozpuszczalne (siarczek arsenowy)

natomiast słabo rozpuszczalne (siarczek arsenowy)

tylko w nieznacznym stopniu.

tylko w nieznacznym stopniu.

Wchłanianie arsenu z układu oddechowego zależy od

Wchłanianie arsenu z układu oddechowego zależy od

właściwości chemicznych, postaci i rozmiaru

właściwości chemicznych, postaci i rozmiaru

cząsteczek występujących w powietrzu.

cząsteczek występujących w powietrzu.

Metabolizm

Metabolizm

Arsen trójwartościowy w organizmie utlenia

Arsen trójwartościowy w organizmie utlenia

się do arsenu pięciowartościowego i jest

się do arsenu pięciowartościowego i jest

metylowany, natomiast arsen

metylowany, natomiast arsen

pięciowartościowy redukuje się do arsenu

pięciowartościowy redukuje się do arsenu

trójwartościowego i również jest

trójwartościowego i również jest

metylowany.

metylowany.

Arsen kumuluje się w tkankach bogatych w

Arsen kumuluje się w tkankach bogatych w

keratynę, takich jak włosy, paznokcie, skóra

keratynę, takich jak włosy, paznokcie, skóra

oraz w nabłonku przewodu pokarmowego.

oraz w nabłonku przewodu pokarmowego.

Wydalanie

Wydalanie

Nieorganiczne związki arsenu wydalają

Nieorganiczne związki arsenu wydalają

się głównie przez nerki. Tylko

się głównie przez nerki. Tylko

niewielkie ilości wydalają się z kałem

niewielkie ilości wydalają się z kałem

lub innymi drogami.

lub innymi drogami.

Ponieważ w organizmie człowieka

Ponieważ w organizmie człowieka

nieorganiczne związki arsenu są

nieorganiczne związki arsenu są

metylowane, w moczu występują

metylowane, w moczu występują

metabolity: kwas metyloarsenowy i

metabolity: kwas metyloarsenowy i

dimetyloarsynowy.

dimetyloarsynowy.

Mechanizm działania

Mechanizm działania

toksycznego

toksycznego

Nieorganiczne związki arsenu uszkadzają

Nieorganiczne związki arsenu uszkadzają

procesy oddechowe komórek wątroby oraz

procesy oddechowe komórek wątroby oraz

nerek. Inhibicja enzymów odpowiedzialnych za

nerek. Inhibicja enzymów odpowiedzialnych za

te procesy występuje po zablokowaniu przez

te procesy występuje po zablokowaniu przez

arsen grup sulfhydrylowych białek. Główną rolę

arsen grup sulfhydrylowych białek. Główną rolę

odgrywa inhibicja enzymów NAD – zależnych i

odgrywa inhibicja enzymów NAD – zależnych i

katalizujących reakcje z takimi substancjami

katalizujących reakcje z takimi substancjami

jak: pirogronian, glutaminian,

jak: pirogronian, glutaminian,

α

α

– ketoglutaran,

– ketoglutaran,

ponieważ powoduje to połączenie arsenu z

ponieważ powoduje to połączenie arsenu z

kwasem dihydroliponowym, niezbędnym w

kwasem dihydroliponowym, niezbędnym w

reakcji utleniania tych substratów.

reakcji utleniania tych substratów.

Zatrucia ostre -

Zatrucia ostre -

arsenowodór

arsenowodór

Spośród nieorganicznych związków

Spośród nieorganicznych związków

arsenu bardzo dużą toksycznością

arsenu bardzo dużą toksycznością

charakteryzuje się arsenowodór.

charakteryzuje się arsenowodór.

Charakterystycznymi objawami zatrucia

Charakterystycznymi objawami zatrucia

arsenowodorem są: bóle brzucha,

arsenowodorem są: bóle brzucha,

krwiomocz i żółtaczka. Pierwszymi

krwiomocz i żółtaczka. Pierwszymi

objawami, pojawiającymi się 2 – 24 h

objawami, pojawiającymi się 2 – 24 h

od zatrucia, są bóle i zawroty głowy,

od zatrucia, są bóle i zawroty głowy,

trudności w oddychaniu. Żółtaczka

trudności w oddychaniu. Żółtaczka

pojawia się po 12 – 48 h.

pojawia się po 12 – 48 h.

Zatrucia ostre – trójtlenek

Zatrucia ostre – trójtlenek

arsenu

arsenu

Objawy zatrucia trójtlenkeim arsenu mogą pojawić się po

Objawy zatrucia trójtlenkeim arsenu mogą pojawić się po

kilku minutach lub godzinach, zależnie od dawki i formy

kilku minutach lub godzinach, zależnie od dawki i formy

przyjęcia.

przyjęcia.

Obserwowane są przede wszystkim objawy ostrego nieżytu

Obserwowane są przede wszystkim objawy ostrego nieżytu

żołądkowo – jelitowego, prowadzące do zaburzeń wodno

żołądkowo – jelitowego, prowadzące do zaburzeń wodno

– elektrolitowych i zapaści. Wskutek porażeń i uszkodzeń

– elektrolitowych i zapaści. Wskutek porażeń i uszkodzeń

drobnych naczyń krwionośnych skóra jest bladoszara, a

drobnych naczyń krwionośnych skóra jest bladoszara, a

nos, uszy i dystalne części kończyn zasinione. Następuje

nos, uszy i dystalne części kończyn zasinione. Następuje

spadek ciśnienia krwi, obserwuje się niedokrwistość,

spadek ciśnienia krwi, obserwuje się niedokrwistość,

leukopenię i zaburzenia ze strony układu nerwowego.

leukopenię i zaburzenia ze strony układu nerwowego.

Przeciętna dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 70 – 300

Przeciętna dawka śmiertelna dla człowieka wynosi 70 – 300

mg trójtlenku arsenu.

mg trójtlenku arsenu.

W przypadku gdy dojdzie do zatrucia inhalacyjnego pojawia

W przypadku gdy dojdzie do zatrucia inhalacyjnego pojawia

się znaczne uszkodzenie błon śluzowych układu

się znaczne uszkodzenie błon śluzowych układu

oddechowego (nosa, gardła, oskrzeli), oczu i odsłoniętych

oddechowego (nosa, gardła, oskrzeli), oczu i odsłoniętych

partii skóry.

partii skóry.

Zatrucia przewlekłe

Zatrucia przewlekłe

Do objawów zatrucia przewlekłego należą:

Do objawów zatrucia przewlekłego należą:



Zmiany skóry i błon śluzowych

Zmiany skóry i błon śluzowych



Uszkodzenie nerwów obwodowych w postaci

Uszkodzenie nerwów obwodowych w postaci

polineuropatii

polineuropatii



Rogowacenie naskórka podeszew i dłoni

Rogowacenie naskórka podeszew i dłoni



Zmiany zapalne skóry z owrzodzeniem

Zmiany zapalne skóry z owrzodzeniem



Występowanie poprzecznych, białych linii na płytkach

Występowanie poprzecznych, białych linii na płytkach

paznokciowych

paznokciowych



Niedokrwistość

Niedokrwistość



Zaburzenia ze strony układu pokarmowego i

Zaburzenia ze strony układu pokarmowego i

zmniejszenie masy ciała

zmniejszenie masy ciała



Pojawia się niedomoga układu krążenia na skutek

Pojawia się niedomoga układu krążenia na skutek

uszkodzenia naczyń krwionośnych

uszkodzenia naczyń krwionośnych

Działania odległe

Działania odległe

Nieorganiczne związki arsenu wykazują

Nieorganiczne związki arsenu wykazują

działanie rakotwórcze u ludzi.

działanie rakotwórcze u ludzi.

Udowodniono, że po długoletnim

Udowodniono, że po długoletnim

narażeniu inhalacyjnym znacznie

narażeniu inhalacyjnym znacznie

zwiększa się zapadalność na raka płuc.

zwiększa się zapadalność na raka płuc.

Natomiast po doustnym przyjmowaniu

Natomiast po doustnym przyjmowaniu

związków arsenu obserwowano

związków arsenu obserwowano

zachorowania na raka skóry.

zachorowania na raka skóry.

Najwyższe dopuszczalne

Najwyższe dopuszczalne

stężenie

stężenie

Wartość najwyższego dopuszczalnego

Wartość najwyższego dopuszczalnego

stężenia w Polsce ustalona dla

stężenia w Polsce ustalona dla

nieorganicznych związków arsenu

nieorganicznych związków arsenu

wynosi 0,3 mg/m3, a dla

wynosi 0,3 mg/m3, a dla

arsenowodoru 0,2 mg/m3.

arsenowodoru 0,2 mg/m3.

Fosforany - zastosowanie

Fosforany - zastosowanie

Najczęściej spotykane są: fosforan sodowy,

Najczęściej spotykane są: fosforan sodowy,

trójpolifosforan sodowy i sześciometafosforan

trójpolifosforan sodowy i sześciometafosforan

sodowy.

sodowy.

Wchodzą one w skład szeroko stosowanych

Wchodzą one w skład szeroko stosowanych

środków piorących oraz czyszcząco –

środków piorących oraz czyszcząco –

szorujących.

szorujących.

Związki fosforu znajdują ponadto zastosowanie

Związki fosforu znajdują ponadto zastosowanie

jako środki zmiękczające wodę, tworzą

jako środki zmiękczające wodę, tworzą

kompleksy z wapniem i w przypadku spożycia

kompleksy z wapniem i w przypadku spożycia

mogą poważnie obniżyć poziom wapnia

mogą poważnie obniżyć poziom wapnia

zjonizowanego w surowicy.

zjonizowanego w surowicy.

Mechanizm działania

Mechanizm działania

toksycznego

toksycznego

Środki powierzchniowo czynne działają na

Środki powierzchniowo czynne działają na

białka i lipidy – podstawowe składniki żywej

białka i lipidy – podstawowe składniki żywej

komórki. Efektem działania jest

komórki. Efektem działania jest

rozpuszczenie składników błony komórkowej

rozpuszczenie składników błony komórkowej

lub jej całkowite zniszczenie, uszkodzenie

lub jej całkowite zniszczenie, uszkodzenie

struktur wewnątrzkomórkowych,

struktur wewnątrzkomórkowych,

oddziaływanie na białka wchodzące w skład

oddziaływanie na białka wchodzące w skład

enzymów, zmiany aktywności enzymów, co

enzymów, zmiany aktywności enzymów, co

może spowodować zaburzenia procesów

może spowodować zaburzenia procesów

regulowanych enzymatycznie.

regulowanych enzymatycznie.

Fosforany mogą działać żrąco, a ponadto ich

Fosforany mogą działać żrąco, a ponadto ich

zażycie może spowodować zmniejszenie

zażycie może spowodować zmniejszenie

stężenia jonów wapniowych w surowicy.

stężenia jonów wapniowych w surowicy.

Objawy zatrucia

Objawy zatrucia

doustnego

doustnego



Działanie żrące na błony śluzowe górnego

Działanie żrące na błony śluzowe górnego

odcinka przewodu pokarmowego, mogą

odcinka przewodu pokarmowego, mogą

powodować stan o charakterze wstrząsu,

powodować stan o charakterze wstrząsu,

spadek ciśnienia krwi, zwolnione tętno, sinicę.

spadek ciśnienia krwi, zwolnione tętno, sinicę.



Objawy ze strony układu pokarmowego:

Objawy ze strony układu pokarmowego:

nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha.

nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha.



W ciężkich przypadkach może wystąpić

W ciężkich przypadkach może wystąpić

wstrząs hipowolemiczny spowodowany

wstrząs hipowolemiczny spowodowany

odwodnieniem i zaburzeniami gospodarki

odwodnieniem i zaburzeniami gospodarki

wodno – elektrolitowej.

wodno – elektrolitowej.



Może wystąpić tężyczka z powodu zaburzeń w

Może wystąpić tężyczka z powodu zaburzeń w

gospodarce wapniowej.

gospodarce wapniowej.

Skażenie skóry

Skażenie skóry



Fosforany penetrują powoli przez

Fosforany penetrują powoli przez

skórę i stopień uszkodzenia zależy

skórę i stopień uszkodzenia zależy

od czasu trwania ekspozycji.

od czasu trwania ekspozycji.



Powtarzające się ekspozycje mogą

Powtarzające się ekspozycje mogą

doprowadzić do zapalenia skóry.

doprowadzić do zapalenia skóry.

Zapobieganie

Zapobieganie



Przechowywać substancje żrące w

Przechowywać substancje żrące w

sposób bezpieczny – w butelkach

sposób bezpieczny – w butelkach

stosowanych przez producentów.

stosowanych przez producentów.



Wszędzie, gdzie możliwe jest skażenie

Wszędzie, gdzie możliwe jest skażenie

skóry, muszą być zainstalowane

skóry, muszą być zainstalowane

prysznice i zdroiki do płukania oczu.

prysznice i zdroiki do płukania oczu.



Przy pracy ze stężonymi substancjami

Przy pracy ze stężonymi substancjami

żrącymi należy nosić okulary ochronne,

żrącymi należy nosić okulary ochronne,

fartuchy gumowe i gumowe rękawice.

fartuchy gumowe i gumowe rękawice.

Postępowanie

Postępowanie



Podać wodę lub mleko i pozowolić by chory

Podać wodę lub mleko i pozowolić by chory

zwymiotował. Nie należy płukać żoładka i podawać

zwymiotował. Nie należy płukać żoładka i podawać

środków wymiotnych, co zwiększa ryzyka perforacji.

środków wymiotnych, co zwiększa ryzyka perforacji.



W hipokalcemii podać 5 ml 10% roztworu

W hipokalcemii podać 5 ml 10% roztworu

glukonianu wapniowego, powoli, dożylnie aby

glukonianu wapniowego, powoli, dożylnie aby

przywrócić prawidłowy poziom wapnia.

przywrócić prawidłowy poziom wapnia.



W przypadku oparzenia oczu przemyć oko 15 min.

W przypadku oparzenia oczu przemyć oko 15 min.

bieżącą wodą, a następnie 30 – 60 min.

bieżącą wodą, a następnie 30 – 60 min.

fizjologicznym roztworem NaCl, nałożyć jałowy

fizjologicznym roztworem NaCl, nałożyć jałowy

opatrunek, skontaktować się z okulistą.

opatrunek, skontaktować się z okulistą.



W przypadku oparzenia skóry zmyć bieżącą wodą aż

W przypadku oparzenia skóry zmyć bieżącą wodą aż

do całkowitego usunięcia substancji (zanik śliskości

do całkowitego usunięcia substancji (zanik śliskości

wyczuwanej dotykiem).

wyczuwanej dotykiem).

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę