ROZWÓJ "JA"

 
 

percepcja samego siebie

("Ja"

egzystencjalne) - spostrzeganie siebie

jako bytu odrębnego od innych osób i

obiektów fizycznych.

 

samoświadomość

("ja" kategorialne) -

zdolność do rozpoznania siebie i

autorefleksji (zastanawiania się nad

sobą i swoimi działaniami,

przypisywania sobie różnych

właściwości itp).

PRZESŁANKI ROZWOJU PERCEPCJI SIEBIE

: (od narodzin

do ok. 1,5 roku życia).

 

1.

Inne doświadczenia percepcyjne

niemowlęcia z własnym ciałem niż z obiektami

fizycznymi i innymi ludźmi

(np. doświadczenia dotykania; gryzienia; percepcja ruchu)

 

2.

Uczenie się kontyngencji między własnymi

ruchami a zmianami w fizycznym i społecznym

otoczeniu.

Odkrywanie kontyngencji własne działanie-zmiana prowadzi nie

tylko do percepcji siebie jako odrębnego od otoczenia, ale i -

percepcja siebie jako kogoś wywierającego wpływ na bieg

zdarzeń.

 

3.

Rosnąca z wiekiem stałość obiektu

,

związana z rozwojem pamięci długoterminowej -

stałość "mnie samego" jako obiektu.

PRZESŁANKI ROZWOJU SAMOŚWIADOMOŚCI

 

Pierwotne przejawy - zdolność do

rozpoznania samego

siebie.

 
  
Badania

Gallupa

(1970) nad rozpoznawaniem siebie u

szympansów - reakcje na widok siebie w lustrze.

 
Początkowo szympans traktuje swoje odbicie jak obraz

innego

szympansa

. Jednakże, po kilku dniach wykorzystuje lustro

do zachowań skierowanych na siebie (np. iskanie).

 
Eksperyment: Uśpionemu szympansowi umieszczono na

twarzy jaskrawoczerwone, pozbawione zapachu

znamię

. Po

przebudzeniu, i po spojrzeniu lustro, szympanse
natychmiast dotykały plamy na twarzy usiłując "zbadać" co
to jest i usunąć.

Lewis & Brooks-Gunn (1979).

Używając podobnej metody, porównywali reakcje

dzieci na swój widok w lustrze w trzech grupach:
9-12 miesięcy, 15-18 miesięcy, i 21-24 miesięcy.
Matka niepostrzeżenie przyklejała dziecku do
noska czerwone znamię.

 
- dzieci z g. 9-12 miesięcy -

uśmiechały się do lustra

i dotykały je

, ale brak było działań skierowanych

na to znamię (reagowały "społecznie").

 
- dopiero dzieci z obu starszych grup -

dotykały

znamienia i próbowały coś z nim zrobić

- dając

świadectwo rozpoznania siebie w lustrze.

Inne aspekty rozwoju zbieżne z

hipotezą

"budzenia się samo-wiadomości" ok. 15-
go miesiąca życia

:

 
(a) posługiwanie się

językiem

w sposób

wskazujący na rozróżnianie siebie i innych;

 
(b) przejawianie

uczuć związanych z

samoświadomością

[self-conscious emotions] -

emocje zakłopotania, dumy, i wstydu.

 

PROCESY, ODPOWIEDZIALNE ZA TWORZENIE

I ROZWÓJ SAMOWIEDZY

 

Podejście kulturowe -

społeczne konstruowanie

"Ja".

Treść "ja" pochodzi od innych ludzi

(systemu kulturowego) - np. wartości, cele,

pożądane i niepożądane wzorce zachowania.

 

Z drugiej strony - znaczny udział

własnej

aktywności jednostki

w interpretowaniu

informacji na swa temat, w wyborze celów i

zadań osobistych, w konstruowaniu własnej

drogi życiowej.

 

Shweder (1982) - 10 podstawowych

tematów społecznej samowiedzy
jednostki ("themes of social existence").

 
Odpowiedzi na pytania (problemy, dylematy)

dotyczące:

 
1.

granic między Ja i nie-Ja;

 
2.

tożsamości płciowej

: Na czym polega

męskość, a na czym kobiecość?

 
3.

dojrzałości:

Nas czym polega dorosłość a na

czym bycie dzieckiem?

4.

pokrewieństwa

(wspólnoty rodzinnej): Kto jest krewnym a

kto nie?

 
5.

przynależności etnicznej

: Kto jest "swój" a kto "obcy"?

 
6.

Hierarchii społecznej

: Dlaczego obciążenia i korzyści są

nierówno rozdzielone między ludzi? Jakie jest moje miejsce

w hierarchii?

 
7.

natury i kultury

: Co jest ludzkie, a co zwierzęce?

 
8.

autonomii

: Czy jestem niezależny od innych, zależny, czy

też współzależny?

 
9.

norm społecznych i celów osobistych

: Czego ja pragnę

vs. czego grupa oczekuje ode mnie?

 
10.

osobistego bezpieczeństwa

: Jak można uniknąć

przemocy ze strony innych?

 

W jaki sposób dylematy te są

wprowadzane

?

 
Znaczenie codziennych,

potocznych

konwersacji

pomiędzy rodzicami i dziećmi, i

pomiędzy samymi dziećmi - komunikaty ważne
dla konstruowania "ja",

Np.: "Tylko dzieci płaczą", "Musisz z tym sam sobie

poradzić", "Co dzisiaj robiłeś w szkole?", "Kim chciałbyś
być jak dorośniesz?" .

 
"Inni" - nie tylko stawiają problemy, ale

podsuwają

kulturowo polecane sposoby

ich rozwiązania

.

 

PODSTAWOWE ŹRÓDŁA SAMOWIEDZY:

 

1.

Wczesne interakcje opiekunka-dziecko - źródło tzw.

wewnętrznych, roboczych modeli Ja

(Bowlby, 1969).

Model roboczy - to źródło

zgeneralizowanych oczekiwań

dotyczących całego świata społecznego, "rama" poznawczo-

afektywna, decydująca o sposobie konstruowania przyszłych

doświadczeń.

 

2.

Jaźń odzwierciedlona

(Cooley, 1902).

Dowiadujemy się, jacy jesteśmy, z obrazów jaki tworzymy

w

oczach innych ludzi

- rodziców, kolegów, nauczycieli.

3.

Wnioskowanie z własnych zachowań i doświadczeń.

 

Wnioskowanie z tego, co robimy, o tym, co lubimy, i jakie mamy

dyspozycje (procesy

autopercepcji

- teoria Bema);

 

znaczenie

informacji zwrotnej

o wyniku działania - np.

wnioskowanie z sukcesów i niepowodzeń o własnych zdolnościach

i możliwościach - poczucie własnej skuteczności (Bandura).

4.

Porównania społeczne (L. Festinger).

 

Istnieje naturalne dążenie do samookreślenia (samowiedzy, która

jest pewna) - tj. wiedzy dotyczącej posiadania pewnych zdolności,

umiejętności i cech charakteru, prawdziwości własnych poglądów i

opinii.

 
-pozwalają określić,

jak się plasujemy

pod względem naszych

umiejętności czy zdolności na tle innych;

 
-pozwalają

zmniejszyć niepewność

co do trafności własnych

poglądów i postaw (rola consensusu);

 
-stwarzają szansę

osobistego rozwoju

(porównania w górę);

 
-pozwalają obronić zagrożone poczucie własnej wartości (porównania

w dół).

 

5.

Procesy identyfikacji.

 
Całościowe "inkorporowanie" postaw, przekonań, wartości i aspiracji,

stylu komunikowania się od konkretnej osoby.